Magazyn OZEON - wydanie specjalne (XXIX Forum Ekonomiczne)

EKOLOGIA | GOSPODARKA | BIZNES

XXIX Forum Ekonomiczne

KRYNICA-ZDRÓJ, 3-5 WR=(ĝ NIA 2019

Szanowni Państwo!

XXIX Forum Ekonomiczne w Krynicy – „polskie Davos” – jest wydarzeniem bez precedensu, kiedy w poszukiwaniu konsensusu spotykają się światy wielkiej polityki i wielkiego biznesu.

To tutaj, z udziałem ekspertów, toczą się dyskusje o naszej „polskiej drodze”, która zdaniem Premiera Mateusza Morawieckiego, nie może polegać na kopiowaniu rozwiązań ani zachodnioeuropejskich, ani azjatyckich. Powinna natomiast łączyć gospodarczy rozwój z poszanowaniem dobra wspólnego, co jest odpowiedzią na pytanie zawarte w haśle przewodnim tegorocznego forum – Europa jutra. Silna, czyli jaka?

Szczególnej uwadze Czytelników polecam artykuł o trzydziestoleciu działalności Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, podsumowujący działania i zarysowujący dalsze plany. W specjalnym wydaniu magazynu przedstawimy także aktualne działania Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie. Interesujące zagadnienia podjęliśmy w rozmowie w Arturem Kosickim, Marszałkiem Województwa Podlaskiego, który opowiedział o planach tworzenia Doliny Rolniczej 4.0, w której skupią się inicjatywy z zakresu przemysłu przyszłości oraz energetyki odnawialnej.

Wszyscy – przedsiębiorcy i zwykli obywatele – czekają na polskie start-upy podbijające świat. W tym numerze przedstawiamy przykłady wielowymiarowych sukcesów z regionu.

Przeczytają Państwo o Centrum Badawczo-Rozwojowym firmy White Hill, której flagowy produkt, robot Triffid, łamie stereotyp o nieinnowacyjnym Podlasiu. Będzie również o T&T PROENERGY, gdzie powstają zaawansowane projekty fotowoltaiczne, a także o ASTWIE, która inwestuje w proekologiczne rozwiązania, nie zapominając o ich społecznym wymiarze.

Z prawdziwą satysfakcją przybliżamy inicjatywy reprezentujące możliwości racjonalnego komponowania działań biznesowo-ekologicznych. Oby więcej takich inicjatyw pojawiło się w Krynicy... Życzę miłej lektury i zapraszam do współpracy.

Krzysztof Jan Stawnicki Redaktor Naczelny

®

Redaktor naczelny:

EKOLOGIA | GOSPODARKA | BIZNES Redakcja

Wydawca:

Reklama:

OZEON Sp. z o.o.

Krzysztof Jan Stawnicki

+48 85 732 22 72

Zastępca redaktora naczelnego:

biuro@ozeon.com.pl

Diana Saniewska Redaktor prowadzący:

Druk :

Drukarnia Biały Kruk

Anna Czurak

Podlaski Klub Biznesu

Fundacja Ośrodek Wspierania Ekologii

15-509 Białystok

Zespół redakcyjny:

Pałac Hasbacha

15-879 Białystok, ul. Św. Rocha 11/1 lok. 407

Sobolewo, ul. Tygrysia 50

Marek Adamowicz, Grzegorz Chocian,

ul. Dojlidy Fabryczne 23

Małgorzata Dominiak, Jan Duda,

15-554 Białystok

Prezes Zarządu:

Konrad Futera, Wojciech Koronkiewicz,

tel. +48 85 732 22 72

Krzysztof Jan Stawnicki

Jarosław Kubiec, Krzysztof Masiuk,

www.ozeon.com.pl

tel. +48 531 476 485

Arleta Rybak, Hanna Stawnicka

e-mail: krzysztof.stawnicki@ozeon.com.pl

Skład :

Małgorzata Wnęta

Okładka:

Grzegorz Radziewicz Genesis

Redakcja nie odpowiada za treść reklam i nie zwraca materiałów niezamówionych. Wszelkie prawa zastrzeżone. Przedruk i wykorzystanie w jakiejkolwiek innej formie bez pisemnej zgody zabronione.

Nowy stopień wodny Lubiąż

16

Przemysław Daca, Prezes Wód Polskich, podpisał 12 sierpnia 2019 r. umowę na zaprojektowanie nowego stopnia wodnego Lubiąż...

Czas na podlaskie 4.0

18

O perspektywach rozwoju regionu w kontekście przemysłu przyszłości, energetyce odnawialnej oraz nowej strategii rozmawiamy z Arturem Kosickim, Marszałkiem Województwa Podlaskiego...

Centrum badawczo-rozwojowe

22

W White Hill podzielamy filozofię Henry’ego Forda, wierzymy, że do sukcesu firmy prowadzi nie tylko dążenie do doskonałości...

Będzie słonecznie, będzie zyskownie

25

Prognozy pogody są ważne dla inwestorów posiadających farmy czy elektrownie fotowoltaiczne...

Gospodarowanie odpadami na miarę XXI wieku

Kluczem naszego sukcesu było – jak mówi szef ASTWY dr Stanisław Łuniewski – stawianie na pierwszym miejscu potrzeb klientów...

fot. Sławomir Wilczyński

NFOŚiGW od 30 lat dba o ludzi i środowisko

4

W tym roku Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) obchodzi trzydziestolecie działalności...

Nowe wyzwania

8

Rozmowa z Arturem Michalskim, Wiceprezesem Zarządu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej...

Europa jutra.

Silna, czyli jaka?

10

Z początkiem września biznes i polityka nabierają rozpędu po wakacyjnym spowolnieniu...

Retencja odpowiedzią na powódź i suszę

22

14

Wody Polskie, jako podmiot odpowiedzialny za krajową gospodarkę wodną, realizują inwestycje związane z Planem Rozwoju Retencji...

MAGAZYN OZEON

NFOŚiGW jest istotnym elementem polskiej gospodarki, trwale wpisującym się w krajobraz działań na rzecz ochrony środowiska i poprawy jakości życia w Polsce. Z okazji jubileuszu gratulujemy dotychczasowych sukcesów i życzymy powodzenia w realizowaniu kolejnych proekologicznych inicjatyw.

fot. arch. NFOŚiGW

4

MAGAZYN OZEON

NFOŚiGW OD 30 LAT DBA O LUDZI I ŚRODOWISKO W tym roku Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) obchodzi trzydziestolecie działalności na rzecz środowiska i zrównoważonego rozwoju w naszym kraju. NFOŚiGW, który jest liderem unikatowego na światową skalę systemu finansowania ochrony środowiska, w czasie swojego funkcjonowania przeznaczył prawie 96 mld zł na realizację różnych projektów ekologicznych. To imponujący bilans trzech dekad istnienia.

Z HISTORIĄ W TLE NFOŚiGW został utworzony 27 kwietnia 1989 r. na podstawie ustaleń Okrągłego Stołu i nowelizacji Ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska z 1980 r., a działalność rozpoczął 1 lipca 1989 r. jako państwowy fundusz celowy – zgodnie z rozporządzeniem Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych z 30 czerwca 1989 r. Pierwszym prezesem Zarządu został Lesław Puczniewski. W 1993 r. powstały wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (WFOŚiGW), będące niezależnymi jednostkami współpracującymi z Narodowym Funduszem, realizującymi zadania o zasięgu regionalnym. Początkowo NFOŚiGW finansowany był ze środków pozyskiwanych jako kary i opłaty za korzystanie ze środowiska. Od 2010 r. Fundusz funkcjonuje jako państwowa osoba prawna w rozumieniu ustawy o finansach publicznych i dysponuje środkami krajowymi oraz obsługuje unijne i inne międzynarodowe fundusze w zakresie ochrony środowiska.

Do zarządzania środkami wykorzystywane są programy priorytetowe NFOŚiGW. Programy te są tworzone w nawiązaniu do polityki ekologicznej (w ostatnim okresie również polityki energetycznej) Polski.

NFOŚiGW uczestniczył w europejskiej polityce ekologicznej jeszcze przed akcesem Polski do Wspólnoty – w ramach ISPA (Instrument Przedakcesyjnej Polityki Strukturalnej) oraz PHARE (Program Pomocy Polsce i Węgrom w Restrukturyzacji Gospodarki). Natomiast po przystąpieniu do UE, Narodowy Fundusz realizował działania w zakresie Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz programów operacyjnych Infrastruktura i Środowisko.

Ponadto, w jego gestii leżało koordynowanie projektów współfinansowanych ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego (NMF) i Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (MF EOG).

Od 2009 r. – na mocy Ustawy z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji – Narodowy Fundusz pełni funkcję Krajowego Operatora systemu zielonych inwestycji (ang. Green Investment Scheme – GIS).

Wykorzystanie środków własnych oraz pochodzących od inwestorów, jak również funduszy unijnych pozwoliło NFOŚiGW na stworzenie spójnego, efektywnego systemu wspierania proekologicznych inwestycji, a przy okazji na stymulowanie gospodarki kraju przez tworzenie miejsc pracy.

System finansowania ochrony środowiska i gospodarki wodnej w Polsce, którego liderem jest NFOŚiGW, tworzy obecnie 16 wojewódzkich funduszy ochrony środowiska oraz Bank Ochrony Środowiska (BOŚ SA).

PARTNERSTWO DLA EKOLOGII Idea ekologii wymaga zintegrowanych działań z wielu obszarów. Dlatego Narodowy Fundusz angażuje się w różnego typu partnerstwo jako udziałowiec. Kiedy w 1990 r. powstał BOŚ SA, NFOŚiGW został jego głównym udziałowcem. Bank ten, wyspecjalizowany w finansowaniu przedsięwzięć proekologicznych, w czasie 27 lat działalności, współpracując z Narodowym Funduszem i funduszami wojewódzkimi, zawarł transakcje na łączną kwotę 21 mld zł – ponad 37% z nich stanowiły kredyty preferencyjne na działania związane z ekologią.

5

6

MAGAZYN OZEON

NFOŚiGW jest też udziałowcem Geotermii Podhalańskiej – powstałej w 1993 r., największej w Polsce geotermii.

Spółka prowadzi dobre praktyki w zakresie rozpoznawania, wydobywania i rozprowadzania energii odnawialnej z wód termalnych oraz jej wykorzystywania dla potrzeb centralnego ogrzewania i codziennego użytkowania ciepłej wody, jak i w turystyce czy balneologii.

Ponadto, Narodowy Fundusz posiada udziały w Geotermii Pyrzyce Sp. z o.o., Krajowej Agencji Poszanowania Energii SA, Miejskiej Energetyce Cieplnej Sp. z o.o. w Ostrowcu Świętokrzyskim oraz Miejskim Przedsiębiorstwie Energetyki Cieplnej w Tarnowie.

DYNAMICZNA TERAŹNIEJSZOŚĆ Podstawowym celem działań Funduszu jest udzielanie finansowego wsparcia największym lub ponadregionalnym przedsięwzięciom służącym ochronie środowiska i gospodarce wodnej. Ponadto NFOŚiGW aktywnie uczestniczy w działaniach pomocowych w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń i klęsk żywiołowych – jak choćby w czasie powodzi tysiąclecia w 1997 r.

Wśród aktualnych zadań Narodowego Funduszu wymienić trzeba: adaptację do zmian klimatu, ochronę wód, górnictwo i ekologię, ochronę powierzchni ziemi oraz gospodarowanie odpadami, a także kwestie związane z różnorodnością biologiczną i ochroną przyrody oraz edukacją ekologiczną. Szczególne miejsce w działaniach NFOŚiGW zajmują ochrona powietrza, będąca walką z zaniedbaniami, opóźnieniami w obszarze jakości powietrza oraz walka z ubóstwem energetycznym, o którym Premier Mateusz Morawiecki mówi, że stanowi wyzwanie dla Polski. Narodowy Fundusz podejmuje szereg działań, by temu wyzwaniu sprostać.

Tak szeroki zakres kompetencji wspierają merytorycznie władze NFOŚiGW, które kierują się odpowiedzialnością za środowisko, wpisującą się w idee zrównoważonego rozwoju Polski oraz poprawy jakości życia jej mieszkańców.

Należy też nadmienić, że Narodowy Fundusz podąża z duchem czasu – od początku 2015 r. funkcjonuje nowa, przyjazna dla odbiorców witryna internetowa, od 2016 r.

– NFOŚiGW dostępny jest na Twitterze, a od 2017 r. – na Facebooku. Media społecznościowe ułatwiły nie tylko promowanie oferty, ale także usprawniły kontakt beneficjentów z instytucją. Krokiem w stronę potencjalnych beneficjentów było także zinformatyzowanie procesu składania wniosków o dofinansowanie ze źródeł NFOŚiGW. Narodowy Fundusz czynnie uczestniczy w życiu kraju, czego przykładem jest akcja upamiętniająca setną rocznicę odzyskania niepodległości 100 tysięcy drzew na 100-lecie niepodległości Polski 1918–2018, która aktywizowała Polaków do świadomego uczestniczenia w działaniach na rzecz ochrony środowiska.

INNOWACJE NA PRZYSZŁOŚĆ NFOŚiGW podąża za światowymi trendami w dziedzinie działań na rzecz środowiska naturalnego. Do przyszłościowych priorytetów należy zaliczyć dwa obszary: odnawialne źródła energii (szczególnie eksplorowane są możliwości wykorzystania energii geotermalnej) oraz efektywność energetyczną. Interesująco przedstawiają się projekty mające na celu wykorzystywanie możliwości, które dają elektromobilność oraz niskoemisyjny transport. Widać więc, że przyjęta w 2016 r. Strategia Działania Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na lata 2017–2020 kładzie nacisk na wdrażanie koncepcji o wysokim stopniu innowacyjności – są to m.in. programy: Ciepłownictwo Powiatowe, Energia Plus, Polska Geotermia Plus, Agroenergia. Założenia tych inicjatyw czynią z NFOŚiGW wiodącego partnera w zakresie efektywności energetycznej oraz odnawialnych źródeł energii dla sektora publicznego, samorządowego i mieszkaniowego, a także dla przedsiębiorstw. Działania realizowane w ramach programów priorytetowych NFOŚiGW w tych obszarach sprzyjają transformacji polskiej energetyki.

MAGAZYN OZEON W TROSCE O JAKOŚĆ ŻYCIA

LAURY I NAGRODY

Narodowy Fundusz promuje zielone i czyste miasta, dlatego finansuje projekty mające na celu poprawę jakości życia na zurbanizowanych terenach – dotychczas w obszarze tym zrealizowano 155 przedsięwzięć obejmujących koszt niemal 900 mln zł. Starania te ukierunkowane są na zahamowanie zmniejszania powierzchni terenów zielonych w miastach. By temu przeciwdziałać, NFOŚiGW wspiera inwestycje rekultywujące tereny zdegradowane przez działalność człowieka oraz remediację obszarów zanieczyszczonych. Mają one nie tylko ekologiczny wymiar, ale także społeczny – powiększanie udziału obszarów zielni w ogólnej powierzchni miast przekłada się na jakość miejskiego życia. Nowe i zrewitalizowane treny zielone, a także zieleń przyuliczna stanowią naturalną barierę dla powstawania i rozprzestrzeniania się smogu, tworzą lokalny mikroklimat. Stają się także miejscami rekreacyjnymi, które wpływają na poprawę wizerunku miasta.

Działalność NFOŚiGW i dobre praktyki spotykają się z pozytywnym odbiorem, są zauważane i doceniane. Narodowy Fundusz znalazł się w gronie laureatów wielu prestiżowych wyróżnień – m.in.: Certyfikatu Dobrych Praktyk Europejskiej Nagrody Sektora Publicznego 2011 (Best Practice Certificate EPSA 2011); Jakość Roku 2014 w kategorii ekologia; Best of the best LIFE-Nature/Information Projects 2015; Best of the best LIFE–2017. W roku 2017 Złoty Bursztyn Polskiej Gospodarki trafił w ręce Prezesa Zarządu NFOŚiGW. W siedzibie Narodowego Funduszu wyeksponowane są wszystkie – liczone dziś w dziesiątkach – nagrody świadczące o tym, jak istotne działania są tam podejmowane.

Równie istotne jest wdrażanie projektów ochrony wód i gospodarki wodnej. Tu działania NFOŚiGW skupiają się na zwiększaniu dyspozycyjności zasobów wodnych i uzyskaniu wysokiej jakości wód, które często są zanieczyszczone bakteriologicznie, mechanicznie czy fizykochemicznie. Inwestycje te przyczyniają się także do wypełniania europejskich standardów dotyczących oczyszczania ścieków komunalnych, które zawarte są w Dyrektywie Rady 91/271/ EWG.

NFOŚiGW przykłada wielką wagę do promocji swoich działań oraz edukacji ekologicznej. Służy temu wydawany od 2017 r. kwartalnik „Fundusz dla Środowiska” , w którym prezentowane są aktualne kwestie związane z ekologią.

Z okazji swojego trzydziestolecia Narodowy Fundusz przygotował podsumowujący numer 2 z 2019 r. – dostępny na stronie internetowej. Wydano także okolicznościowy album systematyzujący historię, misję i palny NFOŚiGW (Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej1989–2019. 30 lat na rzecz ekorozwoju. Główne źródło finansowania ochrony środowiska w Polsce, Warszawa 2019). Publikacje te z pewnością zainteresują wszystkich sympatyków ochrony środowiska.

Diana Saniewska

fot. arch. NFOŚiGW

Zagrożenia, z którymi mają do czynienia mieszkańcy terenów zurbanizowanych, odbijają się na stanie zdrowia populacji, dlatego tak ważna na tych obszarach jest dbałość o kwestie ochrony środowiska. Sprzyjają temu założenia programu Czyste Powietrze o budżecie 103 mld zł, którego celem jest poprawa efektywności energetycznej oraz zmniejszenie emisji pyłowo-gazowej przez jednorodzinne budynki mieszkalne. Do 2029 r. dofinansowaniem w tym zakresie objętych zostanie ponad 4 mld obiektów.

KWESTIE MERYTORYCZNE

7

MAGAZYN OZEON

Rozmowa z Arturem Michalskim, Wiceprezesem Zarządu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

NOWE WYZWANIA Przed sektorem energetycznym pojawiają się kolejne wyzwania, nieuniknione są kapitałochłonne inwestycje w nowoczesne niskoemisyjne technologie. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest zaangażowany poprzez swoje zasoby finansowe w tego typu projekty?

– Narodowy Fundusz od wielu lat jest obecny finansowo w branży energetycznej, dzięki czemu negatywne oddziaływanie na środowisko tych obiektów zostało znacząco ograniczone. Zmiany poziomu emisji CO2 i zanieczyszczeń towarzyszących koncesjonowanemu wytwarzaniu energii elektrycznej i ciepła w Polsce są niepodważalne, szczególnie jeśli chodzi o pyły, tlenki siarki i tlenki azotu.

Efekty udało się osiągnąć między innymi poprzez realizację projektów obejmujących odnawialne źródła energii, które dodatkowo wytwarzają ponad 2,5 TWh energii rocznie.

Szacuje się, że w wyniku podjętych działań wspartych przez NFOŚiGW emisja CO2 każdego roku zmniejszyła się o około 15 mln ton.

W działalności Funduszu istotne jest określenie obszarów wsparcia, które wymagają dodatkowych bodźców finansowych. Czy sektor energii odnawialnej jest obecny w tej grupie?

Programy NFOŚiGW wspierające innowacyjne projekty energetyczne 10 lipca br. w Ministerstwie Środowiska zaprezentowali: Minister Środowiska Henryk Kowalczyk i Minister Energii Krzysztof Tchórzewski z udziałem p.o. Prezesa Zarządu NFOŚiGW Marka Ryszki i Wiceprezesa Artura Michalskiego.

fot. arch. NFOŚiGW/Krzysztof Kuczek

8

MAGAZYN OZEON

Artur Michalski

Wiceprezes Zarządu NFOŚiGW

– Wytwarzanie energii odpowiada w największej mierze za zużycie energii pierwotnej w Polsce i wywoływanie określonych skutków w środowisku, dlatego też niezbędne jest zapewnienie stabilnego wzrostu udziału energii odnawialnej.

Zwracam uwagę, że mówimy o procesach zachodzących zarówno na poziomie koncesjonowanych przedsiębiorstw energetycznych, jak i indywidualnych gospodarstw. Tak więc, aby osiągnąć nasze cele niezbędna jest synergia podejmowanych działań, a w praktyce oznacza to rozproszenie strumienia środków finansowych NFOŚiGW na różnych beneficjentów. Dzięki temu zapewniamy efektywne wydatkowanie środków publicznych, optymalnie dopasowane do potrzeb.

Na jakich projektach energetycznych są obecnie skoncentrowane programy NFOŚiGW? – Z jednej strony uruchomiliśmy program Czyste Powietrze skierowany bezpośrednio do osób indywidualnych, który odegra kluczową rolę w poprawie jakości powietrza. Jego wymiernym efektem będzie upowszechnienie odnawialnych źródeł energii. Należy jednak pamiętać, że blisko 45% gospodarstw domowych wykorzystuje do ogrzewania ciepło systemowe, dlatego też drugim priorytetowym dla nas obszarem jest ciepłownictwo, które jest nie tylko efektywne kosztowo i środowiskowo, ale ma także bardzo duży potencjał absorbcji projektów OZE. Z drugiej strony jesteśmy zaangażowani w sektor wytwarzania energii elektrycznej, poprzez udzielanie wsparcia na systemowe instalacje takie jak: farmy fotowoltaiczne, elektrownie wiatrowe czy biogazownie.

Fundusz eksponuje w Ciepłownictwie Powiatowym rolę lokalnych systemów ciepłowniczych. Z czego wynika ten kierunek strategii?

– Genezą programu był niski poziom wdrażania nowoczesnych rozwiązań energetycznych w systemach ciepłowniczych zlokalizowanych w najmniejszych miejscowościach, w których jakość powietrza wymaga szczególnej uwagi. Z drugiej strony, ofensywne wyjście poza aglomeracje to dodatkowy przyczynek do efektywniejszego wdrażania projektów OZE wykorzystujących lokalny potencjał

energetyczny, takich źródeł jak biomasa czy geotermia.

Spodziewamy się przełamania niemocy inwestycyjnej na poziomie mniejszych miast, a korzyści oczekujemy w szerokim obszarze energii – co bardzo istotne – we wprowadzeniu beneficjentów na stabilną ścieżkę rozwoju w kierunku tzw. efektywnych systemów ciepłowniczych.

Wielu przedsiębiorców rozważa zakup własnych źródeł energii – czy na ten cel również można pozyskać finansowanie?

– Program Energia Plus, jak również środki z Funduszu Spójności, zapewniają finansowanie szerokiego spektrum przedsięwzięć. Projekt może objąć cały łańcuch wartości, od etapu wytwarzania, przesyłu i dystrybucji, aż po jej użytkowanie. Biorąc pod uwagę pozytywne zmiany w regulacjach, między innymi systemy wsparcia oraz definicja beneficjenta, nasza oferta stanowi dogodne uzupełnienie decyzji na poziomie ustawodawcy. Dlatego spodziewamy się, że dominować będą właśnie indywidualne źródła energii, takie jak fotowoltaika czy kogeneracja.

Producenci energii to nie tylko przedsiębiorcy, są jeszcze osoby fizyczne – czy dla nich także przygotowano ofertę?

– W lipcu br. został uruchomiony program Agroenergia, skierowany do rolników indywidualnych, który pozwoli wykorzystać potencjał rolnictwa w zapewnieniu wymaganego udziału OZE w Polsce. Uzupełniająco należy traktować program Mój Prąd skierowany także do pozostałych osób indywidualnych, zwiększający możliwości finansowania mikroinstalacji.

Po uwzględnieniu tych programów oraz oferty dla przedsiębiorców, powstał w NFOŚiGW unikalny system wdrażania odnawialnych źródeł energii na każdym poziomie, docierający do wielu różnych beneficjentów. rozmawiał Krzysztof Stawnicki

9

10

MAGAZYN OZEON

EUROPA JUTRA. SILNA, CZYLI JAKA?

fot. arch. Forum Ekonomiczne

MAGAZYN OZEON

11

MAGAZYN OZEON

fot. arch. Forum Ekonomiczne

12

Z początkiem września biznes i polityka nabierają rozpędu po wakacyjnym spowolnieniu. Mało jest miejsc, w których można to poczuć równie dobrze jak w Krynicy. Organizowane od ponad ćwierćwiecza, Forum Ekonomiczne w Krynicy zyskało sobie renomę najważniejszego spotkania elit Europy Środkowo-Wschodniej.

Przez trzy dni w tym 10-tysięcznym miasteczku uzdrowiskowym Beskidu Sądeckiego bije serce Europy. Tam toczą się rozmowy i zapadają decyzje dotyczące nie tylko Polski, lecz całej Europy. Tam zjeżdżają głowy państw i rządów, ministrowie, parlamentarzyści, liderzy biznesu i eksperci trzeciego sektora. Wszyscy zgodnie podkreślają, że klimat tego miejsca sprzyja prowadzeniu merytorycznej rozmowy i osiąganiu wzajemnego zrozumienia.

Swój udział w forum potwierdzili już między innymi: Jerzy Kwieciński, Minister Inwestycji i Rozwoju; Witold Bańka, Minister Sportu i Turystyki; Andrzej Adamczyk, Minister Infrastruktury; Dariusz Piontkowski, Minister Edukacji Narodowej; Andrzej Bittel, sekretarz stanu w Ministerstwie Infrastruktury; Tālis Linkaits, Minister Transportu Łotwy; Wołodymyr Omelyan, Minister Infrastruktury z Ukrainy; Péter Szijjártó, Minister Spraw Zagranicznych i Handlu z Węgier; Petr Koblic, Prezes Giełdy Papierów Wartościowych w Pradze, Przewodniczący Rady Federacji Europejskich Giełd Papierów Wartościowych (FESE); Tanja Miščević, szefowa zespołu negocjacyjnego ds. przystąpienia Republiki Serbii do Unii Europejskiej; Mary O’Connor stojąca na czele Federacji Sportów Irlandzkich; Jorge Delgado, sekretarz stanu ds. infrastruktury z Portugalii.

SILNI WSPÓLNOTĄ INTERESÓW CZY WARTOŚCI? Zgodnie z mottem – Europa jutra. Silna, czyli jaka? – tegoroczne Forum będzie poszukiwać odpowiedzi na pytanie o to, jak Europa poradzi sobie w nadchodzącej dekadzie w zderzeniu z globalnym układem sił politycznych oraz ekonomicznych.

Europa od dłuższego czasu nie może uporać się z wewnętrznymi problemami, wśród których na pierwszy plan wychodzi Brexit. Rozwija się natomiast współpraca w ramach Grupy Wyszehradzkiej. Rozwój przeżywa również Inicjatywa Trójmorza, jakkolwiek nie budzi ona entuzjazmu w Europie Zachodniej. W polityce globalnej mamy do czynienia z amerykańsko-chińską wojną handlową i wzrastającym napięciem na linii Stany Zjednoczone–Iran. Wydarzenia te mogą mieć olbrzymi wpływ na światową politykę i ekonomię w najbliższym czasie, a ich konsekwencje mogą dawać o sobie znać latami – mówi Zygmunt Berdychowski, Przewodniczący Rady Programowej i pomysłodawca Forum Ekonomicznego w Krynicy. Tylko wspólny głos Europy może pokazać jej siłę. Rozbieżności w sprawach zasadniczych dają pole do forsowania własnych interesów krajom o największym potencjale gospodarczym i militarnym.

A przecież europejscy liderzy potrafią rozmawiać, czego doskonałym przykładem może być sprawa Macedonii Północnej i Grecji. Konflikt o nazwę udało się zażegnać po bardzo wielu latach. Tylko zjednoczenie, charakteryzujące się wspólnym spojrzeniem w przyszłość, poszanowaniem odrębności historycznych i interesów każdego, jest zdolne zapewnić Europie siłę i konkurencyjność wobec innych kontynentów.

Kierowanie się egoizmem ostatecznie do niczego nas nie zaprowadzi. Choć ekonomicznie stoimy dobrze, to społeczeństwo europejskie starzeje się i prędzej czy później ten wyścig przegra – dodaje Berdychowski.

FORUM WIELKICH LICZB Blisko 5 tysięcy gości z najdalszych zakątków świata to najlepsza wizytówka konferencji. W tym roku organizatorzy szykują się na kolejny rekord frekwencji. Już ponad 40% jej uczestników pochodzi z zagranicy. Dominuje wśród nich przekonanie, że Forum Ekonomiczne to doskonała platforma wymiany poglądów, gdzie można prowadzić konstruktywny dialog o sprawach kluczowych dla kontynentu.

fot. arch. Forum Ekonomiczne

MAGAZYN OZEON

Program tegorocznego Forum obejmuje pięć sesji planarnych, a także ponad 200 dyskusji panelowych w ramach kilku ścieżek tematycznych. Goście będą poruszać się po zagadnieniach z obszarów: biznesu i zarządzania, inwestycji i rozwoju, Europy i świata, makroekonomii, nowej gospodarki, państwa i reform, społeczeństwa, a także polityki międzynarodowej, bezpieczeństwa, energetyki oraz innowacji. Tradycyjnie odbędą się także Fora Ochrony Zdrowia i Regionów.

Wśród przyznawanych nagród nie zabraknie na pewno tej dla Człowieka Roku. W ubiegłym roku laureatem został Premier Litwy Saulius Skvernelis.

Forum Ekonomiczne w Krynicy to marka sama w sobie, która znana jest w całej Europie, a nawet daleko poza nią.

Co roku tak układamy program, aby jego różnorodność dawała szansę na szerokie spektrum możliwości w zapraszaniu najważniejszych gości. Przygotowania do tegorocznej edycji zaczęliśmy wyjątkowo wcześnie. Wszystko za sprawą bardzo ambitnych planów i pierwszych przymiarek do Forum w 2020 roku, które jednocześnie będzie trzydziestym w historii – podkreśla Kinga Redłowska, dyrektor programowa Forum.

PRZYSZŁOŚĆ ZACZYNA SIĘ DZISIAJ W agendzie konferencji, która odbędzie się w dniach 3–5 września 2019 r., znajdzie się wiele zagadnień dotyczących najbardziej palących problemów i wyzwań, przed którymi stoją Polska i Europa. Część polityczną zdominują z pewnością rozmowy na temat wyborów parlamentarnych, które zaplanowane są na późną jesień. Wiele uwagi skupią też kwestie zdrowotne, ze szczególnym uwzględnieniem onkologii, a wszystko w ramach odrębnej ścieżki tematycznej – Forum Ochrony Zdrowia. Wśród podejmowanych tematów należy się spodziewać także omówienia perspektyw rozwoju komunikacyjnego, wykorzystywania nowoczesnych technologii, migracji czy problematyki międzynarodowej.

Pierwszy i najważniejszy cel organizowania tych spotkań, to stworzenie przestrzeni do rozmowy tak, aby stereotypy mogły być zastąpione wymianą poglądów, abyśmy mogli uczyć się na błędach, które popełniają nasi sąsiedzi, ale też wykorzystywać i adaptować dobre rozwiązania, które są ich udziałem.

Kiedy rozmawiamy o reformach, na przykład o reformach w systemie zdrowotnym, czy o mierzeniu się ze współczesnymi zagrożeniami, np. wojną informacyjną czy cyberatakami, to warto zwrócić uwagę na doświadczenia tych, którzy z tym problemem zmagali się przed nami. Po to, aby te rozwiązania wdrażać szybciej, lepiej i bardziej efektywnie. Ci, którzy chcą słuchać i się uczyć, wracają do swoich krajów bogatsi o doświadczenia innych i w związku z tym podejmują lepsze, bardziej efektywne decyzje. Mają też szansę nawiązać cenne kontakty, które będą owocować w przyszłości – zauważa Bardychowski, po czym dodaje: Na pewno dzisiejsza optyka wobec wspólnego europejskiego projektu jest bogatsza o wiele lat doświadczeń. Od dobrych kilku lat wieszczy się rozpad Unii, a jako zapalnik tego procesu wskazuje Brexit. Mimo to trzeba poszukiwać tej wspólnoty i dlatego podczas forum staramy się wskazywać takie elementy, które mogą łączyć kraje wobec wspólnych projektów w mniejszych formatach. Wystarczy wspomnieć inicjatywy podejmowane w ramach tzw. Europy Karpat czy przez państwa Trójmorza. To istotny obszar, wokół którego będą się toczyć krynickie debaty.

Początek września w Krynicy będzie z pewnością gorący, nawet jeśli górska pogoda okaże się bardziej kapryśna niż w ubiegłym roku. red.

13

MAGAZYN OZEON

Wody Polskie, jako podmiot odpowiedzialny za krajową gospodarkę wodną, realizują inwestycje związane z Planem Rozwoju Retencji, ogłoszonym przez Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej. Wypełniają również program Stop suszy!, w ramach którego zaplanowane są działania z obszaru retencji. Planowane wielofunkcyjne zbiorniki wodne jednocześnie będą chroniły przed falą powodziową podczas wezbrań i stanowiły rezerwuar wód w okresie suszy. Dlatego zadania podejmowane w ramach obu programów są ze sobą spójne. Ich celem jest poprawa bezpieczeństwa wodnego w Polsce.

RETENCJA ODPOWIEDZIĄ NA POWÓDŹ I SUSZĘ

Plakat wyjątkowego spotu promującego program Stop suszy! Dzięki niemu powstaje pierwszy w Polsce plan przeciwdziałania skutkom suszy.

Ambasadorem programu jest Łukasz Nowicki. Film można obejrzeć na profilu Wód Polskich na Facebooku i Youtube.

fot. arc arch. h. PGW PGW Wody Wody Polskie

14

MAGAZYN OZEON

Krzysztof Woś

Zastępca Prezesa PGW Wody Polskie ds. Ochrony Przed Powodzią i Suszą

Program Rozwoju Retencji, czyli magazynowania wody, zakłada 94 inwestycje, w tym budowę 30 zbiorników retencyjnych – z czego 9 dużych. Na inwestycje związane z programem jest przewidzianych 14 mld zł. Zadania te będą realizowały Wody Polskie. Celem jest dwukrotne zwiększenie retencji w Polsce – obecnie wynosi ona ok. 6,5 %.

Plan przeciwdziałania skutkom suszy, który powstaje w ramach programu Stop suszy!, zawiera szereg wskazań, które pomogą rozwiązać problem niewystarczającej retencji na terenach zurbanizowanych.

Wśród zaleceń jest m.in. odtwarzanie terenów zielonych.

A przede wszystkim – jak najmniejsze odprowadzanie wód opadowych do kanalizacji, przy jak największym rozdysponowaniu ich w miejscu, gdzie spadły.

Wody Polskie w swoich działaniach starają się także w sposób efektywny wpłynąć na tych, którzy zanieczyszczają rzeki i zbiorniki wodne. W ramach opracowywanego planu przeciwdziałania skutkom suszy, uwzględnimy na przykład sprawę zanieczyszczeń fosforanami, powodowanych przez rolnictwo.

Metodą na ich zniwelowanie jest spowolnienie spływu wód opadowych z pól do większych cieków. Dzięki stworzeniu tzw. osadników, które zatrzymują zanieczyszczenia, woda zostaje najpierw oczyszczona, a następnie spływa do rzeki.

Rekomendujemy takie działania.

Apelujemy, by samorządy zachęcały mieszkańców do tworzenia małych zbiorników retencyjnych, wykorzystywania rozwiązań, które zatrzymują wodę np. stosowanie zamiast kostki brukowej, elementów ażurowych, które przerastają trawą i wchłaniają wodę.

Wody Polskie mogą działać na zasadzie zaleceń, nie wkraczamy we własność prywatną. Ale będziemy starali się wspomóc spółki wodne. To element, który powoduje, że łatwiej jest działać. Zmiany w prawie wodnym będą szły właśnie w kierunku wsparcia prywatnej inicjatywy, w celu zwiększenia retencji na terenach własnościowych.

Działania związane z budową zbiorników retencyjnych zawsze są uzgadniane z interesariuszami m.in. z sektora energetycznego, drogowego czy gazowego. Nie pomijamy gmin i samorządów, na których terenach są planowane inwestycje. Pamiętamy także o ekologach. W naszych działaniach stosujemy rozwiązania prośrodowiskowe.

Realizując inwestycje związane z poprawą retencji, nie będziemy pogarszali jakości wód ani naruszali piękna krajobrazu. Chcemy współtworzyć środowisko naturalne.

Dziś większość sztucznych, dużych zbiorników w Polsce stanowi obszary Natura 2000, jak choćby zbiornik Jeziorsko w woj. łódzkim czy Klimkówka na Podkarpaciu.

W Wodach Polskich przyjęliśmy zasadę, że wszystkie nasze działania będą podejmowane po uzgodnieniach oraz konsultacjach społecznych. red.

Gdańsk 17.10.

Koszalin 16.10.

Olsztyn 05.11.

Szczecin 15.10.

Białystok 06.11.

Bydgoszcz 18.10.

Poznań 11.09.

to strategiczny program stanowiący krok do realnej adaptacji do zmian klimatu.

Warszawa 02.2020

Zielona Góra 12.09.

Łódź 13.11.

Lublin 30.09.

Wrocław 16.09.

Gliwice 20.09.

Stop suszy!

Projekt planu przeciwdziałania skutkom suszy podlega 6-miesięcznym konsultacjom społecznym, które ogłosił Minister Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej.

Konsultacje rozpoczęły się 15 sierpnia 2019 r. a zakończą 15 lutego 2020 r.

Kraków 02.10.

Rzeszów 01.10.

Konsultacje mają charakter otwarty – każdy może zgłaszać uwagi i wnioski.

Szczegóły na www.stopsuszy.pl.

15

MAGAZYN OZEON

WODY POLSKIE PODPISAŁY UMOWĘ NA PROJEKT STOPNIA WODNEGO LUBIĄŻ NA ODRZE Przemysław Daca, Prezes Wód Polskich, podpisał 12 sierpnia 2019 r. umowę na zaprojektowanie nowego stopnia wodnego Lubiąż na Odrze w rejonie wsi Gliniany w województwie dolnośląskim.

W ramach obiektu mają powstać między innymi: minimum czteroprzęsłowy jaz, dwukomorowa śluza żeglugowa, przepławka dla ryb oraz elektrownia wodna.

Zakres inwestycji obejmie budowę nowego stopnia wodnego o konstrukcji modułowej, który ma na celu ochronę przeciwpowodziową, powstrzymanie procesów erozyjnych w korycie rzeki, poprawę stosunków gruntowo-wodnych, produkcję ekologicznej energii elektrycznej oraz poprawę warunków żeglugowych do klasy Va drogi wodnej. Za projekt budowlany i wykonawczy wraz z uzyskaniem decyzji o pozwoleniu na realizację inwestycji będzie odpowiadać konsorcjum złożone z firm DHV Hydroprojekt Sp. z o.o. z Warszawy, Energoprojekt Warszawa SA i Hydroprojekt Wrocław Sp. z o.o., które przeznaczyły na wykonanie prac ponad 13 mln złotych.

– Systematycznie realizujemy zapowiedzi i wdrażamy zaplanowane strategie. Nasze działania wpisują się w programy rozwoju dróg śródlądowych, retencji czy renaturyzacji. Zakładamy, że inwestycja w Lubiążu zostanie zrealizowana zgodnie z perspektywami unijnego budżetu w ciągu najbliższych 7 lat i wtedy w śluzie zobaczymy pierwsze jednostki – mówi Marek Gróbarczyk, Minister Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej.

Prace projektowe mają potrwać do końca I kwartału 2023 roku. A inwestycja ma być gotowa w 2027 roku. – W krótkiej historii funkcjonowania Wód Polskich udało nam się dokończyć budowę stopnia wodnego Malczyce, gdzie w przygotowaniu jest już uruchomienie tamtejszej elektrowni wodnej. Teraz kolejnym krokiem przełomowym jest inwestycja w Lubiążu, a w dalszej kolejności w Ścinawie, które razem zapewnią prawidłowy rozwój Odrzańskiej Drogi Wodnej –podkreśla Przemysław Daca, Prezes Wód Polskich.

Zasadniczym celem budowy stopnia wodnego Lubiąż jest zahamowanie procesów postępującej erozji dennej koryta Odry i przesuszania terenów przyległych do rzeki na odcinku od Malczyc aż do Ścinawy. Obiekt umożliwi także zabezpieczenie stopnia wodnego w Malczycach przed podmywaniem i utratą stateczności, przywrócenie pierwotnych poziomów wód gruntowych, produkcję energii przez elektrownię wodną zlokalizowaną przy stopniu oraz ustabilizowanie parametrów szlaku żeglugowego. red.

Na zdjęciu od lewej: Paweł Hreniak – Wojewoda Dolnośląski, Marek Gróbarczyk – Minister Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej, Przemysław Daca – Prezes Wód Polskich oraz Sławomir Gappa – członek zarządu spółki DHV Hydroprojekt – wykonawcy projektu stopnia wodnego Lubiąż

fot. arch. PGW Wody Polskie

16

MAGAZYN OZEON

O perspektywach rozwoju regionu w kontekście przemysłu przyszłości, energetyce odnawialnej oraz nowej strategii rozmawiamy z Arturem Kosickim, Marszałkiem Województwa Podlaskiego.

CZAS NA PODLASKIE 4.0

fot. arch. Ministerstwo Środowiska fot. arch. UMWP

18

MAGAZYN OZEON

Artur Kosicki

Marszałek Województwa Podlaskiego

Panie Marszałku, pierwsze skojarzenie z województwem podlaskim jest takie, że jest to region typowo rolniczy…

Rzeczywiście, w naszym regionie dominuje rolnictwo i związane z nim, prężnie rozwijające się przetwórstwo rolno-spożywcze oraz przemysł maszynowy, produkujący maszyny i urządzenia wykorzystywane właśnie w rolnictwie.

Warto podkreślić, że co trzecia szklanka mleka, wypijana w Polsce, pochodzi z naszego województwa. Również co trzecie masło, które możemy znaleźć na sklepowych półkach w całej Polsce, to produkt z naszego regionu.

W Podlaskiem możemy też cieszyć się czystym środowiskiem, które sprzyja rozwojowi gospodarstw ekologicznych.

Mamy ich u nas ponad 2,8 tysiąca.

Ale w województwie podlaskim dzieje się o wiele więcej.

Dzięki dostępności surowców i sąsiedztwu z takimi krajami jak Białoruś czy państwa bałtyckie, nasz region jest także doskonałym miejscem do rozwoju branży meblarskiej, budowlanej, przetwórstwa drewna. Doskonała kadra naukowa, współpraca nauki z biznesem i transfer innowacji stwarzają też możliwości kształcenia świetnych specjalistów z dziedziny produktów medycznych, tzw. srebrnej gospodarki, czy branży IT, która w tym roku otrzymała tytuł Ambasadora Podlaskiej Gospodarki w ramach organizowanego przez samorząd województwa konkursu Podlaska Marka.

Czy są to elementy, na których można oprzeć rozwój województwa?

Musimy odpowiednio wykorzystać nasze mocne strony i potencjał. To wymóg współczesnej, globalnej gospodarki.

Naszym atutem jest bez wątpienia rozwinięty przemysł rolno-spożywczy, ekologiczne rolnictwo, produkcja zdrowej, tradycyjnej żywności, a także silny sektor maszyn rolniczych czy branża IT. Jeśli połączymy to ze szkolnictwem, badaniami naukowymi i przemysłem, możemy stworzyć w naszym regionie unikalny w skali Europy ekosystem innowacji.

ARTUR KOSICKI Absolwent i doktorant Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku, specjalista z zakresu prawa budowlanego. Wykładowca akademicki (UwB), autor i współautor ponad 70 publikacji naukowych oraz wielu komentarzy z dziedziny prawa budowlanego oraz zagospodarowania przestrzennego.

Ekspert w Radzie Mieszkalnictwa działającej przy Prezesie Rady Ministrów Mateuszu Morawieckim. Pracował przy zmianach Ustawy o Krajowym Zasobie Nieruchomości, a także przygotowaniach założeń do specustawy mieszkaniowej i ustawy o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności.

Członek zespołu doradczego do przygotowania założeń reformy procesu inwestycyjno-budowlanego i systemu planowania oraz zagospodarowania przestrzennego przy Ministrze Rozwoju i Inwestycji. W latach 2016–2018 doradca Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi Krzysztofa Jurgiela.

Doświadczony pracownik organów administracji publicznej: w latach 2005–2007 związany ze Starostwem Powiatowym w Białymstoku, następnie z Urzędem Miejskim w Białymstoku, gdzie w latach 2007–2010 był zastępcą dyrektora departamentu architektury, a następnie doradcą Prezydenta Miasta Białegostoku ds. inwestycji współfinansowanych ze środków UE. Kompetentny praktyk sektora prywatnego: w latach 2012–2015 był wspólnikiem i prokurentem jednej z czołowych białostockich kancelarii prawnych.

Artur Kosicki Marszałkiem Województwa Podlaskiego został wybrany w czwartek, 23 listopada 2018 roku.

19

20

MAGAZYN OZEON

Kryje się za tym jakiś konkretny projekt?

Tak, tym projektem jest Dolina Rolnicza 4.0. Opiera się on na połączeniu i uzyskaniu efektu synergii między branżami stricte technologicznymi i rolnictwem w ekosystemie innowacji.

Dolina Rolnicza 4.0, na wzór Doliny Krzemowej w USA, będącej największym ekosystemem innowacji technologicznych na świecie, ma być głównym centrum kompetencji dla innowacji – centrum rozwoju innowacyjnego, konkurencyjnego przemysłu w zakresie nowych technologii mechanizacji rolnictwa, przemysłu spożywczego i sektorów z nimi powiązanych.

Dolina Rolnicza 4.0 ma być więc ośrodkiem tworzącym nowe technologie oparte na własnym know-how.

Jaka ma być rola samorządu województwa w tym przedsięwzięciu?

Samorząd województwa posiada wiele możliwości, by inspirować, wspierać i koordynować działania związane z realizacją tego ambitnego przedsięwzięcia. Co więcej, jesteśmy zdeterminowani, by przejąć rolę lidera w budowie przemysłu przyszłości, którego namacalnym efektem będzie właśnie Dolina Rolnicza. Proszę pamiętać, że samorząd województwa ma wiele możliwości związanych z wykorzystaniem środków unijnych, środków z budżetu województwa czy rządowych. Mamy też doświadczenie w realizacji strategii rozwoju regionu, współpracy z rządem, przedsiębiorcami, uczelniami i Komisją Europejską.

Wspomniał pan o Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego. Obecnie trwa jej aktualizacja. Dlaczego jest ona tak ważna, także z perspektywy mieszkańców regionu?

Strategia pomoże określić, w jakim kierunku ma się rozwijać nasze województwo w kolejnych latach. Obowiązująca Strategia była przyjęta przez Sejmik Województwa Podlaskiego w 2013 roku. Od tego czasu wiele się zmieniło, mamy inną sytuację gospodarczą i społeczną. Rząd realizuje Strategię na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju, która również powoduje konieczność zmian w polityce prowadzonej na szczeblu regionalnym.

To, jakie zapisy znajdą się w tym dokumencie, będzie miało wpływ na odzwierciedlenie nie tylko w kolejnym programie regionalnym i dostępnych w jego ramach funduszach, ale też na całą politykę rozwoju regionu, wspieraną przez środki z budżetu województwa i budżetu państwa. Dlatego już teraz, w ramach aktualizacji Strategii, organizowane są spotkania z różnymi środowiskami, po to by właśnie wspólnie wypracować najważniejsze cele i kierunki działań.

Czy już teraz możemy powiedzieć, w jakim kierunku ma podążać Podlaskie w tej nowej strategii rozwoju?

Zaktualizowana Strategia Rozwoju Województwa Podlaskiego ma być bardziej skoncentrowana na dynamicznym rozwoju gospodarki regionu. To właśnie gospodarka i przedsiębiorczość mają być najważniejszymi kierunkami tego kluczowego dla przyszłości regionu dokumentu.

Podlaskie ma też dobre warunki do rozwoju energetyki odnawialnej. Czy samorząd województwa wspiera przedsięwzięcia związane z OZE? Rozwój OZE w naszym regionie jest w dużej mierze wspierany przez fundusze europejskie. W ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego zostało już zrealizowanych prawie 500 projektów właśnie z zakresu energetyki odnawialnej i termomodernizacji. Wartość dofinansowania tych projektów przekroczyła miliard złotych.

Te inwestycje przekładają się na konkretne efekty. To prawie 8 tys. wybudowanych jednostek wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej z OZE. To też 70 samorządów, które skorzystały z dotacji na montaż kolektorów słonecznych i instalacji fotowoltaicznych na domach mieszkańców czy obiektach użyteczności publicznej oraz ponad 160 firm, które wykorzystują energię odnawialną w swoich zakładach.

Czy wobec tego w nowej strategii rozwoju województwa znajdzie się również miejsce dla wspierania OZE? Wspieranie energetyki odnawialnej i w ogóle szeroko pojętej gospodarki niskoemisyjnej w naszym regionie jest jednym z priorytetów samorządu województwa. Z pewnością znajdzie więc odzwierciedlenie w tym dokumencie. Mam nadzieję, że podczas konsultacji społecznych temat OZE będzie szeroko podejmowany, po to by właśnie w tej sferze wypracować jak najlepsze rozwiązania.

Dziękuję za rozmowę.

Arleta Rybak

MAGAZYN OZEON

21

22

MAGAZYN OZEON

CENTRUM BADAWCZO– ROZWOJOWE

– MISJA WHITE HILL

W White Hill podzielamy filozofię Henry’ego Forda, wierzymy, że do sukcesu firmy prowadzi nie tylko dążenie do doskonałości, ale też dbanie o kreatywność działań – mówi prezes firmy Adam Ławicki. Dlatego naturalnym następstwem dynamiki rozwoju podlaskiego White Hill stała się inwestycja w budowę nowoczesnego Centrum BadawczoRozwojowego.

MAGAZYN OZEON

Flagowym projektem White Hill jest Triffid – autonomiczny robot, którego zadaniem jest monitorowanie upraw szklarniowych poprzez – między innymi – systematyczną analizę stanu roślin i kontrolę biologicznych warunków, które na nie oddziałują. Triffid porusza się samodzielnie, zgodnie z wcześniej zaprogramowanym harmonogramem, i zbiera dane. Na ich podstawie możliwe jest podjęcie działań, które optymalizują wydajność upraw szklarniowych. Robot doskonale obrazuje kierunek działań firmy tworzącej przestrzeń łączącą innowacje i technologię, które przysłużą się powstaniu zaawansowanych urządzeń przeznaczonych do nadzorowania upraw szklarniowych.

Dotychczas firma współpracowała z partnerami biznesowymi takimi jak Gospodarstwo Ogrodnicze Łęgajny czy też holenderskie przedsiębiorstwo Lans. W Białymstoku prowadzenie szczegółowych analiz badawczych nie było możliwe ze względu na niewystarczającą ilość upraw szklarniowych. By zmienić ten stan rzeczy, rozpoczęto budowę Centrum Badawczo-Rozwojowego. Niespełna rok później do użytku oddano kompleks składający się z 5 laboratoriów wyposażonych w najnowocześniejszy sprzęt.

Prowadzone tam prace badawcze obejmują: algorytmy hybrydowe statystyczne analizujące uprawę roślin takich jak ogórek czy papryka, wieloinstancyjny system samouczących się sieci neuronowych analizujący i doradzający w hodowli roślin, opracowanie zawierające parametry idealnych i granicznych substancji odżywczych (woda, mikro- i makroelementy, natężenie długości fali światła, CO2, itp. ) oraz gleb potrzebnych do uprawy roślin szklarniowych. W laboratorium powstały i zostały już zgłoszone do opatentowania: standard połączeń mechanicznych modułów robota autonomicznego, a także standard połączeń elektronicznych oraz transmisji modułów robota autonomicznego.

Firma White Hill z misją realizowaną przez Centrum Badawczo-Rozwojowe idealnie wpisuje się w koncepcję rozwoju województwa podlaskiego, które posiada duży potencjał w branży sprzętu rolniczego. To właśnie tutaj prężnie działają takie firmy jak SaMasz czy MetalFach. Działania podejmowane przez Centrum sprzyjają rozwojowi potencjału przedsiębiorstw z regionu i zwiększeniu konkurencyjności województwa podlaskiego poprzez tworzenie unikatowych rozwiązań. Dzięki nim Podlasie ma szansę zostać liderem technologii używanych w sektorze rolno-spożywczym.

Z ośrodkiem ściśle chcą współpracować jednostki naukowe, takie jak Politechnika Białostocka czy Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego oraz organizacje badawcze jak Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach.

Firma White Hill korzysta z funduszy Unii Europejskiej w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego na lata 2014–2020. Dzięki temu zapewnia sobie wzorową platformę współpracy nauki i przemysłu. Przedsiębiorstwo jest otwarte na podejmowanie kolejnych inicjatyw z wszelkimi podmiotami stawiającymi na innowacje i rozwój.

Hanna Stawnicka

pic. White Hill Sp. z o.o.

Firma rozwija swoją działalność w dwóch głównych obszarach. Pierwszy z nich ma charakter komercyjny i wiąże się z dziedzinami takimi jak: programowanie, elektronika i mechanika, które pozwalają na tworzenie rozwiązań przeznaczonych dla innych przedsiębiorstw.

Drugi natomiast, obejmuje prace badawczo-rozwojowe.

W polu zainteresowań White Hill znajduje się innowacyjna uprawa roślin oraz produkcja żywności. Z tego wynika prężna współpraca z właścicielami szklarni oraz ukierunkowanie działalności na wspomaganie rozwoju branży rolno-spożywczej.

23

MAGAZYN OZEON

fot. T&T PROENERGY

Prognozy pogody są ważne dla inwestorów posiadających farmy czy elektrownie fotowoltaiczne – od tego zależy produkcja bezcennego surowca – czystej energii.

Są też inne prognozy, mówiące: aspekty prawne i ekonomiczne coraz bardziej sprzyjają rozwojowi fotowoltaiki. Z Joanną Tabaką, dyrektorem operacyjnym i współwłaścicielem T&T Proenergy sp. z o.o., rozmawia Krzysztof Jan Stawnicki.

BĘDZIE SŁONECZNIE, BĘDZIE ZYSKOWNIE Od początku roku mówi się więcej o fotowoltaice jako remedium na podwyżki prądu, od początku gorącego lata wskazuje się na Słońce, które może wspomóc energią tradycyjne bloki energetyczne, a od kilku tygodni słyszymy o programie Mój Prąd. Cieszy panią wzmożone zainteresowanie fotowoltaiką?

Programy rządowe czy zmiany legislacyjne zwiększają zainteresowanie fotowoltaiką, pozwalają zwiększyć brakujące wciąż moce wytworcze energii, zmieniają powoli bilans energetyczny, rośnie udział energii ze źródeł odnawialnych. Ze zmianami prawnymi zbiegły się też inne korzystne czynniki, na przykład taniejące komponenty czy urządzenia oraz zainteresowanie naszym rynekiem ze strony dużych światowych graczy branżowych. To są zmiany na poziomie całego państwa, natomiast widać również, że zaczynają dostrzegać korzyści właściciele domów czy firm, inwestorzy. Dla nich energia słoneczna przekłada się na konkretne oszczędności i zyski. Inwestycja, nawet najbardziej ekologiczna, nie spotka się z zainteresowaniem, jeśli nie przyniesie korzystającemu z niej na koniec roku widocznych zmian w kosztach. Klienci indywidualni skorzystali na prosumenckim sposobie rozliczania, programch unijnych, dopłatach gminnych, szybszy zwrot z inwestycji pzyniesie im również możliwość skorzystania z ulgi termomodernizacyjnej wprowadzonej na początku roku czy rozpoczynający się program Mój Prąd.

Dużo pomagają również wprowadzane przez niektóre banki oferty pożyczek czy kredytów finansujących instalacje fotowoltaiczne, o niższych kosztach w stosunku do standardowej oferty.

Czy możemy powiedzieć, że zainteresowanie klientów indywidualnych „ośmiela” też przedsiębiorców, by w fotowoltaice poszukać okazji do cięcia kosztów?

Pracujemy rocznie z wieloma klientami, również od naszych partnerów handlowych w całej Polsce słyszymy o tym, że przedsiębiorcy szukają nowych rozwiązań. Przede wszystkim kieruje nimi chęć ucieczki przed rosnącymi kosztami prądu, które w niektórych firmach, zwłaszcza produkcyjnych, stanowią poważny składnik kosztów stałych, a z drugiej – długofalowe podejście do zarządzania finansami. Nasza praca z przedsiębiorcami sprowadza się w gruncie rzeczy do świadczenia usługi zmniejszania kosztów w długiej perspektywie. Z przedsiębiorcami rozmawia się nawet łatwiej – jeśli widzą konkretne zmiany w kosztach prowadzenia działalności, są chętni do produkowania prądu na własne potrzeby, często dziwiąc się, że nie mogą wyprodukować go aż tyle, ile by potrzebowali. Nowelizacja ustawy o OZE wprowadza kolejne ułatwienia dla przedsiębiorców, którzy mogą stać się prosumentami w zakresie mikroinstalacji. Zmian wymagają jeszcze przepisy o planowaniu przestrzennym, które umożliwią powstawanie większych instalacji np. w stefach przemysłowych, ale przyczynią się też do genereowania oszczednosci właścicieli nieruchomości. Popularność fotowoltaiki wśród przedsiębiorców zależy również w dużej mierze od dostępności do finansowania. Niewiele firm decyduje się finansować instalację fotowoltaiczną z własnych środków, wręcz są przyzwyczajone np. do leasingu maszyn i urządzeń. Możemy zaoferować naszym klientom, współpracując z bankami, odpowiedni leasing.

25

26

MAGAZYN OZEON

Korzystając z naszych doswiadczeń i kontaktów w branży, niedługo będziemy mogli zaproponować zupełnie nową usługę – dzierżawę instalacji fotowoltaicznych, sprowadzającą się do stałych miesięcznych kosztów opłacanych fakturą. Jeśli możemy zaproponować komplet: z jednej strony zbudowana na solidnych komponentach oferta instalacji z odpowiednim serwisem, długimi gwarancjami, a z drugiej – dobre finansowanie, mamy w ręku zestaw argumentów, którymi możemy przekonać klienta biznesowego.

Nie jesteśmy tak rozwiniętym rynkiem PV jak Niemcy, gdzie jadąc autostradą widać praktycznie co kawałek rzędy paneli, natomiast farmy fotowoltaiczne są w naszym krajobrazie coraz bardziej zauważalne.

Obecnie przyrost realizowanych przez nas inwestycji – mówimy tutaj o farmach fotowoltaicznych – jest bardzo duży, choć może nasuwające się od razu skojarzenie z efektem kuli śniegowej w przypadku energii słonecznej nie jest akurat najlepsze. Bazując na naszym przykładzie: praktycznie każda Mówi pani z pełnym przekonaniem o możliwościach i zależ- nowa inwestycja ma związek z poprzednimi megawatami. nościach rozwoju fotowoltaiki w Polsce, patrząc nia nią Założyliśmy sobie na początku taki cel: będziemy budować z perspektywy doświadczonego uczestnika tego rynku. elektrownie, realizując cały proces, prowadząc klienta od początkowej dokumentacji do generalnego wykonawstwa Spore „przyspieszenie” branża fotowoltaiczna będzie notować inwestycji. To naszym zdaniem jedyna droga do zdobycia w dużych farmach fotowltaicznych. O ile w liczbach bez- doświadczenia, dobrego portfolio projektów. Pierwsze elekwzględnych, liczbie zbudowanych megawatów to wciąż mało trownie budowaliśmy dla klientów, którzy uzyskiwali dotacje, jak na polskie potrzeby, to widać, że właśnie te duże potrzeby, a produkowany prąd sprzedawali w systemie aukcyjnym. dostępność niezagospodarowanych obszarów i otwartość Teraz tworzymy realizacje dla klientów, którzy angażują na ten rodzaj energetyki budują zainteresowanie. Zwra- swoje środki na inwestycje i sprzedają prąd na wolnym rynku. cają się na nasz rynek coraz częściej oczy zarządzających W tym roku realizujemy kilkanaście inwestycji, które miały funduszami inwestycyjnymi dużych graczy zagranicznych, swój początek dwa czy trzy lata temu, w każdym przypadku obecnych i doświadczonych na innych rynkach, którzy tutaj od pierwszego wniosku o wydanie warunków zabudowy. właśnie w fotowoltaice upatrują źródła stabilnych, Już dziś wiemy, że dzięki temu portfolio możemy bezpiecznych i długofalowych inwestycji w przyszłym roku w naszej pracy przejść od dla swoich akcjonariuszy. Myślę, że to razu kilka poziomów wyżej: dzięki pozy"Jesteśmy gotowi, by całkiem niezła rekomendacja. Jeśli skiwanemu finansowaniu realizować patrzę z punktu widzenia firmy zajprojekty nie tylko klientów, ale również wspierać polskich mującej się prowadzeniem inwestycji własne. Jesteśmy na to przygotoinwestorów budujących w farmy fotowoltaiczne „od a do z”, wani pod względem projektowym coraz częściej z fazy planowania, i organizacyjnym. Okazuje się rówswoją przyszłość finansową, tworzenia dokumentacji, projektonież z czasem, że nasza filozofia przeprowadzając dla nich wania przechodzimy do fazy readziałania i efekty pracy pozwalają lizacji. Rodzimi inwestorzy widzą być równorzędnym partnerem dla od a do z procesy inwestycji w biznesplanach, że przedsięwzięcie instytucji finansowych, szukających w energię słoneczną" budowy 1 MW, 2 czy 5 MW, aby było „przewodników” na rynku fotowoltaiczzyskowne, już nie jest zależne od dotacji. nym w Polsce. To jest oczywiście nasza Joanna Tabaka praca, ale patrzymy na to trochę szerzej, Angażują coraz częściej swój kapitał do spółki z bankiem. Po raz kolejny pojawia się chcemy mieć choć mały udział w zmienianiu wątek finansowania – chcielibyśmy, żeby jeszcze więrynku energetycznego w Polsce, budowaniu dobrego cej instytucji finansowych, wzorem rynków zagranicznych, portfolio zyskownych inwestycji dla naszych rodzimych otwarło się na inwestorów w tej branży. Widzimy, jak to inwestorów, rozwijaniu świadomości ekologicznej i całej działa: jeśli dla kilku kolejnych inwestorów przygotowali- branży OZE. Jesteśmy obecni na ważniejszych wydarzeniach śmy dobry biznesplan inwestycji, przeprowadziliśmy jako branżowych, targach, konferencjach, spotkaniach. Nie dlageneraly wykonawca budowę, uruchomiliśmy i oddaliśmy ją tego, że liczymy na podpisywanie kontraktów, ale na budow terminie, to przychodząc do banku z kolejnymi projektami, wanie relacji i kontaktów, które zaprocentują w przyszłości, wzbudzamy zaufanie i możemy łatwiej przekonać bank do chcemy poznawać nowych ludzi. To bardzo dynamiczne zainteresowania projektem. środowisko, pełne pomysłów, z których spora część na pewno doczeka się realizacji.

Wspomina pani o procesie inwestycyjnym, o zmianach, działaniu długofalowym. Tu nic nie dzieje się z dnia na Działając w Radzie PV lub biorąc udział w komisjach opiniudzień. Chyba jedną z ważniejszych cech pracy w tej branży jących rozwiązania legislacyjne, przez lata współpracując jest cierpliwość? z Ministerstwem Energii, Gospodarki za różnych rządów, staramy się wskazywać kierunki, które wpłyną docelowo Zdecydowanie tak, cierpliwość, determinacja i wytrwałość. na wzrost udziału zielonej energii w całym bilansie enerBudujemy z mężem markę T&T Proenergy nieprzerwanie od getycznym kraju. Wiemy, jak jest to dla nas wszystkich 2010 roku. Zdobywamy doświadczenie, budując mikroinstala- ważne w kontekście realizacji kolejnych pułapów eliminacji cje, projektując i wykonując farmy fotowoltaiczne. Cieszę się, zanieczyszczeń powietrza. Stawiamy na elektromobilność, że mogę już mówić o firmie rodzinnej, z efektami działania wspieramy jak możemy rozwój branży fotowoltaicznej, bo dostrzeganymi już w całej Polsce, dzięki zaangażowaniu to leży również w naszym interesie. Zależy nam na rozbui oddaniu temu co robimy. Jest to nasza pasja, chcemy dla dzaniu świadomości, pokazywaniu na realnych przykładach naszych polskich inwestorów być takim pomostem do świata opłacalności inwestycji w fotowoltaikę, niezależnie od tego, zyskownych inwestycji w energię słoneczną. Wierzymy w to, czy jest to instalacja na domu, budynku firmowym czy farma co robimy, nasze rozmowy z partnerami opieramy na naszym na kilku hektarach gruntu. Jak wspomnieliśmy na początku: realnym doświadczeniu, testach sprzętów i rozwiązań. O foto- prognozy są dobre, my staramy się być przygotowani na woltaice teraz – wydaje się – mówią wszyscy, jest na fali. każdą pogodę i zmiany, natomiast jedno jest pewne: słońca Cieszy nas to, jednak nie zapominajmy w tym boomie, że na pewno nam nie zabraknie! to jest, owszem, biznes zyskowny, ale żeby był trwały, jego podwaliny organizacyjne, finansowe trzeba budować latami, rozmawiał Krzysztof Stawnicki zbierać dowiadczenia z każdym wybudowanym megawatem.

To nie jest łatwy zysk. Trzeba mieć pokorę, dostosowywać się również do zmiennych warunków na rynku, budować relacje na wielu poziomach.

28

MAGAZYN OZEON

Kluczem naszego sukcesu było – jak mówi szef ASTWY dr Stanisław Łuniewski – stawianie na pierwszym miejscu potrzeb klientów.

GOSPODAROWANIE ODPADAMI NA MIARĘ XXI WIEKU

KOMPLEKSOWE USŁUGI ASTWA jest jedną z najbardziej dynamicznych firm zajmujących się wywozem, transportem i utylizacją odpadów w województwie podlaskim. Zawdzięcza to wykwalifikowanej kadrze oraz taborowi nowoczesnych, specjalistycznych samochodów, rozsypywarek i zamiatarek. Zakres usług ASTWY obejmuje wielostronne rozwiązania oferujące odbiór wszystkich rodzajów odpadów – firma posiada zezwolenia na transport odpadów o ponad 476 kodach, co daje jej kontrahentom komfort współpracowania z jednym odbiorcą. Doceniły to liczne podmioty biznesowe z regionu – m. in.: Podlaski Klub Biznesu, Izba Przemysłowo-Handlowa, Związek Pracodawców Gospodarki Odpadami, Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Polskich w Stanach Zjednoczonych „Polonia Technica” oraz ekskluzywny Business Centre Club – jedna z najbardziej wpływowych organizacji biznesowych w Polsce.

NIEUSTANNY ROZWÓJ W SWOJEJ BRANŻY

Przedsiębiorstwo Usługowo-Asenizacyjne ASTWA Sp. z o.o. od 1992 r. uczestniczy w gospodarowaniu odpadami w około 40 gminach na Podlasiu. W ciągu 27 lat działalności firma zatrudniająca ponad 90 osób wypracowała około 40% udziału w lokalnym rynku gospodarki komunalnej, stając się niekwestionowanym liderem.

Oferta usługowa przedsiębiorstwa systematycznie dopasowuje się do wymagań poszczególnych segmentów rynku: aglomeracyjnego budownictwa jednorodzinnego i użytkowego w zakresie wywozu oraz utylizacji odpadów (także niebezpiecznych), jak również zimowego i letniego czyszczenia ciągów komunikacyjnych, placów, ulic. By zoptymalizować swoją ofertę, firma opracowała i opatentowała nowatorską konstrukcję kontenera zamkniętego do gromadzenia odpadów oraz pojemnika specjalnego, zwłaszcza na makulaturę. Autorem projektów jest współwłaściciel i Dyrektor Generalny ASTWY – dr Stanisław Łuniewski.

Jest on także współautorem wynalazku opatentowanego jako „Sposób otrzymywania środka do zwalczania śliskości zimowej, środek do zwalczania śliskości zimowej i sposób zwalczania śliskości zimowej”.

MAGAZYN OZEON

dr Stanisław Łuniewski

Dyrektor Generalny ASTWA Sp. z o.o.

W TROSCE O KULTURĘ EKOLOGICZNĄ

DOCENIONA JAKOŚĆ

Przedsiębiorstwo jako pierwsze na lokalnym rynku wprowadziło na terenie Białegostoku program selektywnej zbiórki odpadów, rozszerzany następnie sukcesywnie na kolejne podlaskie gminy. Doświadczenie w tym zakresie firma zdobywała, współpracując z zaprzyjaźnionymi przedsiębiorstwami z Niemiec, Holandii i USA.

Od początku działalności firma dba o wysoką jakość świadczonych usług, które cechuje duży stopień proekologiczności.

Jej podstawą jest Zintegrowany System Zarządzania oparty na renomowanych międzynarodowych normach ISO 9001, ISO 14001 oraz polskiej normie PN-N-18001 – Systemie Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy. Wdrożenie tego systemu wiązało się z troską o zdrowie wszystkich pracowników firmy.

Dzięki skrupulatnemu wypełnianiu norm, ściany sali konferencyjnej w siedzibie firmy zdobią liczne dyplomy, zdjęcia, świadectwa uznania dla firmy i jej szefa. Ambasador Biznesu, Lider Rynku, Lider Polskiego Biznesu, Ambasador Polskiej Gospodarki, Lider Polskiej Ekologii, Solidna Firma, Przedsiębiorstwo Fair Play – to tylko niewielka część firmowej galerii prestiżowych wyróżnień.

fot. arch. ASTWA Sp. z o.o.

Utrzymanie czystości na terenach zurbanizowanych oraz racjonalne gospodarowanie odpadami jest nieodłącznie związane z kształtowaniem świadomości ekologicznej. Dlatego firma tak dużą wagę przykłada do współpracy z mieszkańcami Białegostoku, władzami miejskimi, oświatowymi i organizacjami proekologicznymi, a w zakresie edukacji proekologicznej także z lokalną prasą, radiem i telewizją.

29

30

MAGAZYN OZEON TAK DLA RECYKLINGU Firma ASTWA zwraca uwagę na rozwój selekcji odpadów na bazie własnych inwestycji, wykorzystując zewnętrzne źródła finansowania. Dzięki temu możliwe było rozwijanie infrastruktury technicznej Centrum Odzysku Surowców Wtórnych oraz prowadzenie badań teoretycznych i empirycznych, związanych ze sprawnym funkcjonowaniem systemu recyklingu. Wiadomo bowiem, że maksymalizowanie ilości surowców przekazanych do recyklingu przekłada się na minimalizowanie odpadów deponowanych na składowiskach.

ROZWÓJ KADRY Pracownicy ASTWY doskonalą swoje umiejętności poprzez udział w wielu specjalistycznych szkoleniach. Ponadto firma angażuje się w podnoszenie kompetencji pracowników poprzez dofinansowanie udziału w studiach doktoranckich, magisterskich czy podyplomowych. Nasi pracownicy: dr Stanisław Łuniewski i dr inż. Artur Łuniewski uzyskali stopień naukowy doktora nauk ekonomicznych w dyscyplinie ekonomia.

DOBRY PARTNER ASTWA stawia na jakość usług, bo tylko takie są konkurencyjne na dzisiejszym rynku. Firma inwestuje także w innowacyjne rozwiązania organizacyjne i rzetelność prowadzenia biznesu. Towarzyszą temu osiągnięcia w sferze przestrzegania prawa pracy oraz działalność sponsorska i charytatywna. To wszystko sprawia, że podlaskie przedsiębiorstwo należy do liderów swojej branży, kształtujących nowoczesny obraz partnera biznesowego.

Diana Saniewska

Z A PRASZA

9-11.10.2019, POZNAŃ

NAJWAŻNIEJSZE TRENDY W BRANŻY

NOWOŚCI I PREMIERY RYNKOWE

BOGATY PROGRAM KONFERENCYJNY

NAJWAŻNIEJSI LUDZIE

KLUCZOWE TEMATY

STRATEGICZNE DECYZJE

CAŁA GAMA PRODUKTÓW I ROZWIĄZAŃ DLA OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI KOMUNALNEJ

PRZYJEDŹ I WEŹ GŁOS W DYSKUSJI! Dowiedz się więcej na www.polecosystem.pl

0OLSKA-ORSKA

0ORTÈ©#ENTRALNY

0ORTÈ©:EWNÇ€TRZNY

Ä

4ERMINALȩKONTENEROWY 2OKȩ ȩBY‘ȩPRZE‘OMOWYȩDLAȩPOLSKICHȩPORTÌW ȩWȩKTÌRYCHȩPRZE‘ADOWANOȩ REKORDOWEȩPONADȩ ȩMILIONÌWȩTONȩTOWARÌW ȩ:ȩKOLEIȩNALEĢNOƴCIȩCELNO PODATKOWEȩZȩTYTU‘UȩODPRAWYȩ‘ADUNKÌWȩWYNIOS‘YȩPONADȩ ȩMILIARDÌWȩZ‘OTYCH ȩ 4EȩLICZBYȩUDOWADNIAJƗ ȩJAKȩWAĢNEȩDLAȩGOSPODARKIȩJESTȩSPRAWNEȩFUNKCJONOWANIEȩ PORTÌWȩMORSKICH ȩ*EDNAKȩABYȩZAPEWNIȞȩIMȩDALSZYȩROZWÌJ ȩNIEZBǀDNEȩSƗȩ OGROMNEȩINWESTYCJE ȩ"ǀDƗȩONEȩMOG‘YȩBYȞȩSPRAWNIEJȩZREALIZOWANEȩDZIǀKIȩ PRZYJǀTEJȩPRZEZȩRZƗDȩSPECUSTAWIEȩOȩPORTACHȩZEWNǀTRZNYCH ȩ

-AREKÈ©'RÃŒBARCZYK MINISTERÈ©GOSPODARKIÈ©MORSKIEJ IÈ©Ä¢EGLUGIÈ©Æ´RÃŒDLÆ—DOWEJ