ISDIN MEDIO Guía Familias EUSK

ERDI MAILA

Familientzako gida didaktikoa

Pedagogo talde batek eduki didaktiko hauek osatu ditu, Bartzelonako Sant Joan de DĂŠu Ama Umeentzako Ospitaleko AsunciĂłn Vicente dermatologo doktoreak berrikusita.

ERDI MAILAKO EDUKIAK

Edukiak PERTSONAK ETA OSASUNA · Higiene, atseden, ariketa fisiko eta askotariko elikagai orekatuak hartzearen ohiturak bizitza osasuntsurako identifikatzea eta justifikatzea. Behar bezalako garapen pertsonalari eta osasun garapenari on egiten ez dieten mezuak eta praktikak identifikatzea.

Familientzako gida didaktikoa

Jarduera hauek www.isdinsunlab.com web orriko liburutegian dagoen artikulu batean oinarrituta daude: «Asko dakigu Eguzkiaz, Azalaz eta Eguzkitik babesteaz».

Jarduera horiek abian jartzeko, gida didaktiko hau duzue, non beharrezko jarraibideak eta iradokizunak aurkituko dituzuen. Bestalde, ikasleek ikertzailearen koadernoa erabilgarri dute, non jarduera guztiak burutzeko beharrezko atazak aurkituko dituzten (PDF formatuan deskargatu daiteke www.isdinsunlab.com web gunean).

Ebaluazio irizpideak:

Fotobabeseko adituen diploma

· Higiene, elikadura, ariketa fisiko eta mantentzea gomendagarria den atsedenaldiari dagozkien hainbat ohituren praktika positiboki baloratzea eta, aldi berean, osasunari kalte egiten dioten jarduerak bereiztea.

Jarduera guztiak amaitu ondoren, zera proposatu nahi dugu: ikasle bakoitzak fotobabeseko adituaren diploma etxera eramatea. Horrekin, familiek parte hartzea lortu nahi dugu, hartara, etorkizunean ohitura osasuntsuekin jarraitzeko konpromisoa gain hartu dezakete.

Konexioak beste arloekin:

Diploma etxean ondo ikusten den leku batean zintzilikatzea proposatu zaie (hozkailua, ate nagusia, etab.). Diploma honako web guneko atal pribatuan aurkitzen da: www.isdinsunlab.com

· Ahozko, idatzizko eta ikus-entzunezko mezuak ulertzea eta sortzea. · Osasun eta higiene ohiturak aplikatzea.

Material didaktikoa ISDINek erdi mailarako garatutako material zehatza (7 eta 9 urte arteko ikasleak) «Itzal Hiria» ipuinaz eta maila bakoitzerako hainbat material zehatzez osatzen da.

Narrazioa adin hauetarako ezinbesteko elementua da, ikasleak motibatzeko eta igorri nahi dizkiegun eta ondoren gainontzeko lan materialetan (altxorraren bila, fotobabesaren jolasa eta esperimentua) garatuko diren kontzeptu desberdinak aurkezteko.

Ipuina fotobabes egokia beharrezkoa dela aurkezteko gune ezin hobea da. Protagonistek, abenturez jositako istorio atsegin baten bidez, erakusten digute larruazala nola zaindu behar dugun eguzkiaren erasoen aurrean.

Ipuina atariko jarduera gisa landu ondoren, etxean lantzeko hainbat ariketa proposatuko dizkizuegu, ikasleei ezagutzak bereganatzen eta fotobabesari buruzko jarrerak garatzen laguntzeko: - 2. mailako ikasleentzat, materialak «Beti berdina da zure itzala?», (zure itzala beti berdina da?) eta «Fotobabesa» talde esperimentuak.

- 3. mailako ikasleentzat, materialak «Eguzki erloju bat eraikiko dugu», «Eguzki ordua» talde jarduerak eta «Aurkitutako hitza» altxorraren bila barne hartuko ditu.

Amaitzeko eta kontzeptuak bereganatu direla eta fotobabesari buruz gehiago ikasten jarraitzen dela ziurtatzeko, proposatzen dizuegu ikasleei www.isdinsunlab.com web guneko jolasak probatzera animatzea. Horrela, ikasi egingo dute ondo pasatzen duten bitartean.

PROGRAMA EZARTZEKO ORIENTABIDE ESTRATEGIKOAK Jarduerak Lehen Hezkuntzako 2., eta 3. mailetan garatzeko planteatu dira.

Bi mailek ipuinaren baliabidea partekatzen dute. Hortik abiatuta, maila bakoitzerako hiru jarduera planteatuko dira, bi paperean eta hirugarren bat, berriz, arbel digitalean edo ukipenpantailan lantzeko.

TENPORALIZAZIOA Aurreikusi da maila bakoitzeko jarduerak berrogei minutu inguruko bi saiotan garatzea.

IRADOKIZUN DIDAKTIKOAK ETA MATERIALAREN GARAPENA HEZKUNTZA MATERIALA LEHEN HEZKUNTZAKO 2. MAILA 1. Fitxa - Beti berdina da zure itzala?

Talde jarduera honetan, ikasleek itzalaren luzeraren araberako eguzkiko eraginaren arriskuak ulertuko dituzte.

ERDI MAILAKO EDUKIAK

Familientzako gida didaktikoa

Jarduera hau burutzeko, gela lau edo bost taldetan banatu behar da. Ikasle bakoitzari zeregin bana egokituko zaio taldearen barruan:

• Neurtzailea: bi neurketa egin. Lehenengoa, giza erlojuaren altuerarena (lehenengo irteeran neurtu beharko da soilik) eta, bigarrena, lurrean proiektatzen duen itzalaren luzerarena.

• Giza erlojua

• Idazkaria: Ikertzailearen Koadernoaren taulan neurtzaileak jakinarazten dizkion emaitzak idatzi.

• Neurtzailea • Idazkaria • Behatzailea Lau ikasle baino gehiago egonez gero, zeregin berbera burutzen duten bikoteak sor daitezke.

Oharrak hartu eta gero ondorioak atera ahal izateko, ikasleek «Zure itzala beti berdina da?»

1. fitxa dute ikertzailearen koadernoan.

• Behatzailea: talde kide bakoitzak bere lana zuzen burutzen duela arretaz zaindu beharko du. Horrez gain, taulan zein den neurketa handiena adieraz behar du: giza erlojua ala itzala.

Jarduera amaituko da talde bakoitzak ikerketatik bere ondorioak ateratzen dituenean, beraz, ikertzailearen koadernoan egindako galderei erantzun behar die. Amaitzeko, emaitzak gainontzeko gelakideekin partekatuko dira.

Jardueraren amaieran, ikasleek ulertu beharko dute itzalak eguzkiaren une bakoitzeko kokapena adierazten digula: 10:00etan, eguzkia modu horizontalean kokatuta dago hodeiertzean, itzal luzeagoa proiektatzen du eta, horrenbestez, eguzkiaren izpiek eragin gutxiago sortzen dute larruazalean.

13:00etan, eguzkia modu bertikalagoan agertzen da hodeiertzean, itzal txikiagoa proiektatzen du eta, horrenbestez, larruazalari era zuzenagoan eragiten dio. Ordu horretan, eguzkitik babesteko neurriak areagotu behar dira. Horrez gain, gogoratu behar da 12:00etatik 16:00etara ez ginatekeela eguzkitan egon beharko (egunaren une horretan eguzkiaren eragina biziagoa da eta itzal bera, txikiagoa).

Horretaz gain, ondorio hauek neurketa egin dituzten orduen tenperaturarekin lotu ditzakete (10:00etan eta 13:00etan).

Emaitzak Ondoren, hona hemen 1. fitxako 6. ariketaren emaitzak: Zenbat eta tenperatura handiagoa, orduan eta itzal txikiagoa eta Eguzkia gorago.

Zenbat eta tenperatura txikiagoa, orduan eta itzal handiagoa, eta Eguzkia beherago.

Talde bakoitzak zera behar du: • Ikertzailearen koadernoaren oharrak hartzeko taulak • Arkatz bat eta ezabatzeko goma bat • Metro bat Egunaren zehar, taldeak jolastokira bitan aterako dira: bat 10:00etan eta beste bat 13:00etan. 30 minutu lehenago, fotobabesa behar bezala aplikatuko dute, alegia; haurrek kanpoan jarduera bat burutzen duten guztietan (jolas-garaia, txangoa, kirola, etab.) erabili beharko luketen ezinbesteko osagaia.

Euren itzalari erreparatuko diote eta luzeran atzemandako aldeak idatziko dituzte, egunaren orduaren arabera. Ikasle bakoitza, bere zereginaren arabera, honetaz arduratuko da: • Giza erlojua: Eguzkiak ematen duen toki batean ipini.

2. Fitxa - Fotobabesa Talde jarduera honetan, ikasleek ulertuko dute eguzkiak zein arrisku dituen bere eraginpean fotobabesle egokirik gabe jartzen badira.

Oharrak bildu eta ondoren beharrezko ondorioak atera ahal izateko, ikasleek «Fotobabesa» izeneko 2. fitxa dute ikertzailearen koadernoan.

Talde bakoitzak zera behar du: • Beltz koloreko kartoi mehe bat • Fotobabesle bat • Fotobabesik gabeko krema hidratatzaile bat • Hiru etiketa itsasgarriak

ERDI MAILAKO EDUKIAK

Kartoi mehe beltzaren gainean ikasleek etiketen bidez ondo bereizitako hiru gune markatu beharko dituzte.

Hiru guneetako baten etiketetan «BABESIK GABE» idatzi beharko dute, bigarrenean, «FOTOBABESIK GABEKO KREMA» eta, hirugarrenean, berriz, «FOTOBABESLEA».

«FOTOBABESIK GABEKO KREMA» gisa markatutako gunean, ikasleek krema hidratatzaileko geruza fin bat zabalduko dute.

«FOTOBABESLEA» gisa markatutako gunean, krema fotobabesleko geruza fin bat zabalduko dute.

Kartoi mehea 24 orduz eguzkitan utziko dugu eta emaitzari erreparatuko diogu.

Jarduera amaituko da talde bakoitzak ikerketaren ondorioak ateratzen dituenean, beraz, ikertzailearen koadernoan egindako galderei erantzun behar zaie. Amaitzeko, emaitzak gainontzeko gelakideekin partekatuko dira.

Jardueraren amaieran, ikasleek ulertu beharko dute krema fotobabeslea dela larruazala eguzkiaren erradiaziotik babesten duen bakarra.

Emaitzak Ondoren, hona hemen 2. fitxako 5. ariketaren emaitzak:

X

Fotobabeslea aplikatu diogun kartoi mehearen zatia ez da aldatu nahiz eta eguzkiaren izpien eragina jaso, fotobabesleak izpi ultramoreek kaltetzea saihestu duelako.

Krema hidratatzailea aplikatu diogun kartoi mehearen zatia ez da aldatu nahiz eta eguzkiaren izpien eragina jaso, krema hidratatzaileak izpi ultramoreek kaltetzea saihestu duelako.

Inolako produkturik aplikatu ez diogun kartoi mehearen zatia ez da aldatu eguzkiaren izpiek ez dutelako eraginik sortzen kartoi mehean.

Familientzako gida didaktikoa

ERDI MAILAKO EDUKIAK

HEZKUNTZA MATERIALA LEHEN HEZKUNTZAKO 3. MAILA 1. Fitxa - Aurkitutako hitza Altxorraren bila online baliabide bat da. Bertan, hainbat galdera eta web orrien edo baliabideen zerrenda bat erakusgai dago, non ikalseek galderak bilatu behar dituzten.

Amaieran, «galdera nagusia» sartu ohi da. Hura erantzuteko, bilaketan ikasitakoa barneratu eta baloratu behar da.

Altxorraren bilaketak oso estrategia erabilgarriak dira gai zehatz bati buruzko informazioa bereganatzeko eta, oro har, informazioaren eta komunikazioaren teknologiekin lotutako trebetasunak eta prozedurak praktikatzeko, informazioa Interneten bidez eskuratuz.

Proposatu dizugun altxorraren bilaketak, ikasleek ikasteko honako edukiak hartzen ditu barne: • Eguzkia eta planetarekin duen harremana: onurak eta arriskuak.

• Larruazala eta pertsonen bizitzarako zeregin nagusia.

• Fotobabeseko ohitura nagusiak: fotobabesle egokiaren erabilera, hidratazioa, babes arropa eta elementu egokien erabilera.

Gai hauen bidez zera lortu nahi dugu: • Larruazalaren ezaugarri nagusiak aurkeztu.

• Eguzkiaren eraginpean egotearen arrisku elementuak ezagutzera eman.

• Fotobabes arduratsurako oinarrizko ohiturei buruz kontzientziatu.

Ikasleak ordenagailu baten bidez www.isdinsunlab.com guneko arlo pribatura konektatu beharko dira, altxorraren bila jardueran egiten zaizkien galdera guztiei erantzuteko.

Egindako 14 galdera bakoitzeko, erantzun zuzena aukeratu beharko dute galdera bakoitzeko emandako aukera desberdinen artean. Horiek aurkituko dituzte proposatutako eta pista botoian agertzen diren esteketan sartuz, galdera bakoitzaren ondoan.

Erantzun zuzena klikatzen badute, pantailak letra bat erakutsiko die eta azken hura ikertzailearen koadernoaren «Aurkitutako hitza» fitxan idatzi beharko dute.

14 letrak ordenatzen badituzte, egindako galdera baten erantzuna aurkituko dute.

Familientzako gida didaktikoa

2. Zein da gizakiaren organo zabalena?

Larruazala 3. Zetarako erabiltzen dute landareek eguzkiaren energia?

Fotosintesia egiteko 4. Zenbat geruza ditu larruazalak?

Hiru 5. Zein izpi ultramore mota daude?

UVA, UVB eta UVC 6. Zergatik larruazal kolore desberdinak daude?

Melaminagatik 7. Zein bitamina sortzen da eguzki eraginari esker?

D bitamina 8. Zein UV izpi sartzen dira sakonago gure larruazalean?

UVA izpiak 9. Zer da intsolazioa?

Eguzkiaren izpien eraginpean denbora luzez eta babesik gabe egon ondoren osasunean sortzen den arazo bat 10. Gorputzaren zein atal dira eguzkiarekiko sentikorragoak?

Sudurrak, ezpainak eta oinak 11. Zer egin behar dut nire larruazala eguzkiaren izpietatik babesteko?

Fotobabeslea, txanoa, eguzkiko betaurrekoak eta kamiseta erabili 12. Zer gertatuko zaio nire larruazalari ez badut eguzkiko UV izpietatik babesten?

Eguzki erredurak 13. Zer da fotobabesle bat?

Larruazalean aplikatzen den eta UV izpietatik babesten eta euren efektu kaltegarriez prebenitzen laguntzen duen produktu bat.

14. Zer da eguzki babesaren faktorea?

Fotobabesa erabiliz gero, eguzkiaren eraginpean egon naitekeen denboraren biderketa

Ondoren, hona hemen altxorraren bilaketaren 14 galderetako erantzunak eta «Aurkitutako hitza» fitxaren emaitzak.

2. 14 letretako hitza F O T O P R O T E K Z I O A da.

Emaitzak

3. Honakoa da proposatzen diegun hitzekin osatu behar duten testu zuzena:

1. Hauek dira galderen erantzunak:

Azala giza gorputzeko organorik zabalena da, eta hiru geruza ditu. Eguzkia eguzki sistemaren izar bat da eta Lurrerantz, besteak beste, hiru motatako izpi ultramore igortzen ditu: UVA, UVB eta UVC. UVA eta UVB izpiak bakarrik iristen dira Lurrera.

1. Zein da eguzki sistemaren izar handiena?

Eguzkia

Eguzkiak onurak eskaintzen baditu ere, landareek fotosintesia egin ahal izatea eta pertsonok

ERDI MAILAKO EDUKIAK

Familientzako gida didaktikoa

D bitamina sortzea, adibidez, UVA eta UVB izpi ultramoreek kalteak eragin ditzakete gure azalean.

Jardueraren garapena

Eguzkitik babesteko, kamiseta erabili behar dugu, ur asko edan, eguzkitako betaurrekoak jantzi, eta gure azalerako egokia den babes-faktorea duen eguzkitako krema aukeratu. Hori guztia egiten baduzu, ondo babestuta egongo zara.

Banaka edo taldeka, eguzki erloju bat eraikiko da. Horretarako, ikasleek ikertzailearen koadernoaren barneko «Eguzki erlojua» fitxa erabili beharko dute.

Jarduera bost urratsetan garatuko da.

Hauek dira hura eraikitzeko beharrezko materialak: • Fitxaren ebakigarriak

2. Fitxa - Eguzki erloju bat eraikiko dugu Ondoren planteatu den esperimentuaren helburua da gure ikasleek eguzki erradiazioa egunaren zenbait ordutan biziagoa izan daitekeela ikusi ahal izatea.

Horretarako, eguzki erlojuaren esperimentua erabiliko dugu. Hura Antzinatik denbora neurtzeko erabili den tresna bat da. Bere funtzionamendua Lurraren errotazio mugimenduan oinarritzen da, beraz, ordua neurtzeko azalera batean agertzen den itzalaren proiekzioa hartuko da kontuan. Horregatik, eguzki erlojuak zein ordu den adierazi ez ezik, itzala eguzki erradiazio adierazle gisa erabiltzeko aukera ematen digu ere.

Ikaskuntzaren emaitzak Esperimentuaren amaieran, ikasleak honakoa egiteko gai izango dira: a) Esperimentua egiteko argibideei zuzen jarraitzeko. b) Euren ondorioak argudiatzeko lortutako emaitzak erabiltzeko. c) Eguzkiaren eraginpean egotearen ondorioak ezagutzeko.

• Guraizeak • Kartoia • Lekeda • Iparrorratza (aukeran)

ERDI MAILAKO EDUKIAK

Familientzako gida didaktikoa

1.Urratsa: Hura osatzen duten piezak ezagutu Lehenik eta behin, ikasleei eguzki erlojua osatzen duten hiru piezak aurkeztuko zaizkie (horiek ebakigarri moduan aurkituko dituzte ikertzailearen koadernoan): • Udaberri - udako aldearen pieza • Udazken - neguko aldearen pieza • Estilo txantiloia, alegia: itzala proiektatzen duen objektua (aukerako lau angeluak, latitudearen arabera aukeratzen direnak) Eguzkiak udan eta neguan ez duenez berdin eragiten, eguzkiak bi alde edukiko ditu.

Azkenean pieza berbera osatuko duten erlojuaren bi aldeak barne sartu dira. Aurkitzen garen urtaroaren arabera, itzala alde batean edo bestean proiektatuko da. Latitudea kontuan hartu beharreko beste faktore bat da: aurkitzen garen lekuko latitudearen arabera, estilo bat edo bestea aukeratu beharko da, lekuko latitudeak eguzki izpien eragina zehazten baitu.

Oso garrantzitsua da erlojuaren aldeak kartoi berberean itsastea, bakoitza alde banan, eta baita zirkunferentziaren erdiguneek bat egitea ere.

Ondoren, zirrikitu bat egin beharko da: horretarako, ikasleek zirkunferentziaren erdialdean agertzen den lerro gorri bertikaletik moztu beharko dute. Hori egin eta gero, estilo txantiloia beste kartoi baten gainean itsatsi, moztu eta beste zirrikitu bat egin beharko dute, bi piezak ahokatu ahal izateko, marrazkiak adierazten duen bezala.

3. Urratsa: Piezak ahokatu Piezak marrazkian adierazten den bezala ahokatu.

Goiko aldea: udaberria-uda

Ikaslearen koadernoan estilo desberdinetako lau txantiloi agertuko dira. Bakoitza latitude banari dagokio eta, horrez gain, aipatutako latitudea dagokien Espainiako hiriak adieraziko dira. Ez bada zuen hiria agertzen, aukeratu gertuko herri baten latitudearen estilo txantiloia.

Udaberri/uda aldea

Beheko aldea: udazkena-negua

Udazken/negu aldea

Beheko aldea

40 º-rako estiloa

36 º-rako estiloa

42 º-rako estiloa

38 º-rako estiloa

4. Urratsa: Erlojua orientatu 40 º

36 º

42 º

38 º

2. Urratsa: Moztu eta itsatsi Latitudearen arabera estiloa aukeratu ondoren, ikasleek hiru pieza moztu beharko dituzte lerro gorrietatik, kartoi zati bat itsasteko eta, ondoren, kartoia erloju itxurarekin moztu beharko dute. Ez dute ahaztu behar zirkunferentzian eta estilo txantiloian markatutako zirrikituetatik ere moztu behar dutela, piezak ahokatu ahal izateko.

Marrazkian adierazten den bezala, ikasleek erlojua iparrerantz edo Iparrizarrerantz orientatu beharko dute, eguzkiak eragiten duen leku batean (leihoa, patioa, etab.) irudian adierazten den bezala. Iparrorratza erabil daiteke.

Ikasleei adierazi zein den erreparatu behar dioten erlojuaren aldea, eguzki erlojua eraikiko duten urtaroaren arabera: • Goiko aldeak ordua udaberrian edo udan irakurriko du.

• Beheko aldeak ordua udazkenean edo neguan irakurriko du.

ERDI MAILAKO EDUKIAK

Familientzako gida didaktikoa

Adi!: Ikasleei gogoarazi eguzki erlojuek ez dutela erlojuaren ordua markatzen, eguzki ordua baizik. Horretarako, zuzenketa txiki bat egin behar da: erlojuak markatzen duen ordua ordubete aurreratuta dago neguan (urriko azken igandetik martxoko azken igandera) eta bi ordu, berriz, udako ordutegian.

Iparra edo Iparrizarra

5. Urratsa: Itzalari erreparatu Ikertzailearen koadernoaren helburua ikasleak beraiek prozesuaren protagonista izatea da, esperimentuan autonomoak izan baitaitezke planteatutako galderei erreparatzerakoan eta erantzuterakoan.

Irakaslea gidaria izango da, eta behar den guztietan laguntza eskainiko du, sortzen diren zalantzak eta galderak ebazteko.

3. Fitxa - Eguzki ordua Eguzki erlojua eraiki eta aukeratutako lekuan kokatu ondoren, ikasleek ikertzailearen koadernoan aurkituko duten ÂŤEguzki orduaÂť izeneko 3. fitxari erreparatu eta erantzun beharko diote. Aipatutako fitxan, ikasleek erlojuari behatuko diote eta dagozkion neurketak idatziko dituzte. Horrela, ikasleek eguzki ordua eta ordu konbentzionala (ordu zibila) bereiztea nahi da, eta baita ere eguzki erlojuaren itzalaren mugimendua Lurreko errotazioarekin lotzea.

Hau da, eguzki orduari ordubete edo bi gehitu beharko zaizkio, behaketa neguko ordutegian edo udako egutegian egiten bada kontuan hartuta.