Kiekie no. 31 The Storytelling Issue by Denise Woerdman

FREE

INTERVIEW I Judith Quax

INTERVIEW III Mariet Dingemans

CURATED BY Edie Peters

INTERVIEW II Ton Groot Haar

INTERVIEW IV Rob Severein

FROM THE ARCHIVES Rufus de Vries

FREE

januari 2021

No. 31 > januari 2021

22 interview I: p. 04 Judith Quax

interview II: p. 14 Ton Groot Haar

curated by:

p. 22

Edie Peters

interview III: p. 28 Mariet Dingemans

from the archives: p. 34 Rufus de Vries

interview IV: p. 38 Rob Severein

38 foto cover: Noah in Touba, Senegal © Judith Quax › foto voorwoord: © Anouk van Kalmthout

Inhoud

›

Voorwoord 3 Voor jullie ligt Kiekie no. 31 die gewijd is aan het thema

Storytelling. In deze bizarre tijd is het belangrijker dan ooit om naar elkaar om te kijken. Maar wat weten we nou eigenlijk echt van elkaar? In Kiekie no.31 lees je inspirerende verhalen van gedreven fotografen die zich hebben vastgebeten in hun onderwerp. Verschillende verhalen met als gemene deler de interesse in het echt willen luisteren naar de ander. In deze uitgave hebben we het ook over het produceren en ontwikkelen van een fotoboek. Over de samenwerkingen en wat daar allemaal bij komt kijken. Fotograaf Rob Severein geeft je daar op pagina 46 allerlei tips en tricks over. Ik hoop dat je net zoals ik wat opsteekt van de verhalen in deze uitgave. En hoe belangrijk het is om inderdaad wat meer naar elkaar te luisteren. Voor 2021 wens ik iedereen veel gezondheid en geluk :). Liefs, Denise

Denise Woerdman

voorwoord

Judith Quax 4 Sinds 2007 onderzoekt en fotografeert Judith Quax migratie van Senegal naar Europa. Haar eigen leven is er sterk door beïnvloed: de vader van haar zoon is Senegalees. Hij woont in New York en het grootste deel van haar schoonfamilie woont in Dakar. Steeds meer betrekt zij haar eigen leven bij haar werk. Judith Quax reisde in 2014 samen met haar vierjarige Nederlands-Senegalese zoon Noah in een bijna veertig jaar oude Mercedes naar Dakar via Frankrijk, Spanje, Marokko, Westelijke Sahara en Mauritanië, in tegengestelde richting van de migratiestroom. In de auto monteert Quax een camera waarmee ze de hele weg van Amsterdam naar Dakar vastlegt. In deze film richt zij zich op de verbinding tussen Europa en Afrika. Ze neemt de verhalen mee, maar ook letterlijk bagage, foto’s en videomateriaal voor families op beide continenten. judithquax.com @judithquax

Voyage à Dakar

interview I

Judith Quax

ONDERWEG LOGEREN WE BIJ SENEGALESE FAMILIE EN VRIENDEN EN DELEN WE HERINNERINGEN, VERLANGENS, DROMEN, IDENTITEIT, FAMILIEBANDEN EN CULTUREN.

Hoe komt het dat je zo geïnteresseerd bent geraakt in migratie? "Op de fotoacademie fotografeerde ik een religieuze bijeenkomst in de woestijn van Senegal. Ik was heel erg onder de indruk van het land, de mensen, het licht, de kleuren, en tegelijkertijd was er toen een grote migratiestroom van Senegal naar Europa; waarbij jonge mannen met kleine vissersbootjes hun leven waagden om Europa binnen te komen. Duizenden mannen trokken weg uit het land waarvan ik zo onder de indruk was geraakt. Ik ben toen onderzoek gaan doen naar de beweegredenen van migranten. In de vissersdorpen langs de kust van Senegal ontmoette ik de achtergebleven familieleden van de migranten. Ik fotografeerde de verlaten kamers en legde de leegte vast die de migranten achterlieten, de serie: Immigration Clandestine."

Hoe en waarom ben je op het idee gekomen voor ‘Voyage à Dakar’? "Mijn zoon heeft een Senegalese vader en ik wil hem bekend maken met zijn Senegalese roots. Ik wil de afstand voelbaar maken en de verandering van het landschap zichtbaar maken. Onderweg logeren we bij Senegalese familie en vrienden en delen herinneringen, verlangens, dromen, identiteit, familiebanden en culturen. Al tien jaar lang wilde ik de overland reis maken met een oude Mercedes, dwars door de Sahara, naar Dakar. Maar het kwam er niet van. En toen viel alles op zijn plek: ik zag bij een Mercedesgarage in Amsterdam Noord een prachtige woestijnzand kleurige Mercedes staan. Noah was bijna vijf en zou leerplichtig zijn waardoor we niet meer lange tijd op reis konden zijn. Mijn werk is steeds persoonlijker geworden in de loop der jaren en ik durfde het aan om dat te filmen en te fotograferen."

interview I Judith Quax

IK LEERDE DAT HET GEVOEL VAN THUIS-ZIJN NIET PERSÉ VERBONDEN IS MET ‘ROOTS’. WIE JE BENT WORDT DOOR ZOVEEL FACTOREN BEPAALD, WAARVAN AFKOMST ER ÉÉN IS.

Wat waren de reacties van mensen onderweg die jullie tegen kwamen? "Mensen waren steeds heel hartelijk en warm, en snapten meteen wat we aan het doen waren. Ik als moeder en Noah met zijn Senegalese roots. Dat gaf veel respect en begrip, en we hebben eigenlijk steeds veel steun en hulp gekregen van de mensen die we onderweg tegen kwamen."

Zou je in de toekomst nog eens zo’n lange reis met je zoon willen maken? "Ja heel graag! We hebben vorig jaar een half jaar in Senegal gewoond, op een eiland vlak voor de kust van Dakar. Ik deed onderzoek en Noah ging naar school. Dat was ook een bijzonder avontuur. Noah’s vader woont in New York, wie weet gaan we daar nog eens voor langere tijd naartoe. Ook vond ik de Sahara heel mooi, misschien dat we in Marokko of Mauritanië nog eens een mooie woestijnreis maken."

In welk opzicht heeft de Dakar reis met Noah jouw kijk op het leven beïnvloed? kunnen vrij over de wereld reizen, terwijl Noah’s vader en veel andere

"Toen we bij Utrecht waren, vlak na vertrek uit Amsterdam, zei hij: 'mama,

Senegalese familieleden gebonden zijn aan één plek. Met zijn perspectief

ik heb over Senegal gedroomd, dus ik kan de weg wijzen.' Dat was ook

als kind legt Noah haarscherp bloot wat aan de basis ligt van de

echt zijn ‘taakje’ en daarmee was hij een echt reismaatje en niet alleen

migratieproblematiek: 'Mama, zijn we nu in Dakar of in Europa?' En

maar een kind dat meereist met zijn moeder. Midden in de Sahara waren

'waarom kan papa niet reizen met zijn paspoort?' Ik leerde dat het gevoel

hele mooie hoge zandduinen die super fotogeniek waren en waar Noah

van thuis-zijn niet persé verbonden is met ‘roots’. Wie je bent wordt door

kon klimmen en koprollen kon maken. Ik heb de reis zoveel mogelijk als

zoveel factoren bepaald, waarvan afkomst er één is. Een mens heeft

een groot avontuur voor hem laten zijn."

interview I

"Ik vind dat we heel bevoorrecht zijn in Nederland. Noah en ik

Hoe heeft Noah de reis beleefd? Hoe zag de reis er voor hem uit vanachter de ogen en belevingswereld van een 4 jarige?

zoveel identiteiten in zich, die bovendien niet vaststaan maar in beweging zijn. Voor kinderen zoals Noah gaan verschillende identiteiten moeiteloos samen. Uiteindelijk lijken we allemaal meer op elkaar dan we denken."

Hoe heb je het project omgezet in een fotografisch werk? "Het werk zich heeft vertaald in een installatie en een boek. Maar het

Zijn er momenten geweest dat je je onveilig hebt gevoeld tijdens de reis?

onderzoek over identiteit, roots, en hoe we Senegal en Nederland kunnen

"Ja…toen we van de Westelijke Sahara Mauritanië binnen reden, dat

intuïtief, er zijn alweer nieuwe ideeën voor onderzoek en werk dat voort

was een soort niemandsland met autowrakken, kapotte televisies, geen

borduurt op dit werk."

verbinden gaat gewoon door. Mijn werk ontstaat heel organisch en

duidelijke weg. We werden meteen belaagd door mensen die geld wilden wisselen, verzekeringen wilden aansmeren, gids wilden zijn. En toen raakten we steeds verder van de begaanbare weg, duidelijk de verkeerde kant op. De auto schraapte over de rotsbodem en toen kwam er een auto die ons wilde helpen, die ons de weg zou wijzen, maar toen we erachter

Judith Quax

reden zag ik dat er geen kentekenplaat op de auto zat en dat het dus niet pluis was. We zijn toen achter vrachtwagens aangereden, maar het werd al donker en het douanekantoor was eigenlijk al dicht. We moesten de nacht in dat enge niemandsland doorbrengen. Toen ben ik het kantoor van de douane-directeur binnengestapt en heb half huilend gesmeekt of hij ons door kon laten. Uitgelegd dat ik niet als vrouw alleen met mijn zoon van vier op die plek de nacht door kon brengen. We mochten door, maar het was pikdonker. Terwijl ik had beloofd aan familie en vrienden om niet alleen in het donker te gaan rijden. De truck die voor ons reed stopte en ik vroeg me af waarom. Toen zag ik - aangelicht door de lampen van de truck - dat er een hele groep kamelen de weg overstak. Wel honderd, met babykamelen erbij. Dat was het meest enge, maar tegelijk ook het meest magische moment van de reis."

Op dit moment is jouw project te bewonderen in het Amsterdam Museum. Wat krijgen we daar te zien? "Er is een groot scherm waarop de bezoeker steeds de motorkap en mercedes ster als een kompas door het veranderende landschap ziet rijden. Van Amsterdam tot Dakar heb ik de meest magische, betoverende momenten geselecteerd. Er is steeds het geluid van de motor te horen, afgewisseld met het geluid van de saharawind en de savanne. Ook heb ik lange tonen gespeeld op mijn trompet. Het is een meditatief beeld, waar je ingezogen wordt en bij weg kunt dromen. Er hangen vijf monitoren waarop verschillende scènes te zien zijn: van reizigers die stukken met ons meereden en hun verhalen met mij deelden, ontmoetingen onderweg en Noah’s vader die teksten voorleest uit een Senegalees kinderboek dat is geschreven door de eerste president van Senegal. De bezoeker kan dwalen door de ruimte, aanhaken bij gesprekken en ontmoetingen en een eigen reis maken."

Voyage à Dakar maakt deel uit van de groepstentoonstelling Refresh Amsterdam in het Amsterdam Museum, van 11 december 2020 t / m 28 maart 2021. Het boek TOUKI - Voyage à Dakar verschijnt gelijktijdig en is te bestellen via Judith haar website.

p.4/5: Noah in MauritaniË p.6: MauritaniË, net over de grens vanuit de Sahara p.7 boven: Noah in Granada, Spanje p.7 onder: Babacar en Issa, in Zuid Spanje p.8 boven: Noah in Zuid Spanje p.8 onder: Noah's oma in Dakar, Senegal p.9: Issa en Noah, Granada, Spanje p.10: Noah in Zuid Spanje

Kiekie_fritz-kola_270x390+5mm.indd 1

04.12.2020 11:00:11

advertenties

Meer dan een moment. Ideeën schieten Marsel te binnen, zijn associatieve brein reguleert dit proces – dit is de wat. Filosofisch in zijn benadering, vraagt Marsel zichzelf altijd waarom een dergelijk idee de moeite waard is om vast te leggen. Want als hij daar geen helder antwoord op kan geven, dan is het idee de moeite niet waard. Voor Marsel is het vooral belangrijk dat een idee origineel is en in de uitvoering minimalistisch. Een krachtig beeld is een beeld dat simpel en to the point is. Zo óók het beeld van de man in de uitgestorven Sahara, omringd door niets anders dan de elementen der aarde. Een alomtegenwoordige wind die ritmisch door het verstuivende zand glijdt. Op de voorgrond een golvende zandzee die wordt bewandeld door een reiziger, solitair en statig. Marsel ziet dit als een van zijn favoriete beelden, de situatie gedirigeerd door het getij van de kosmos en geportretteerd door Marsel. Zijn portret van de solitaire man in de Sahara is een visuele representatie van wat Marsel vooraf in zijn hoofd had bedacht. Daarom is het een van zijn favoriete prints, want het is een foto waarmee hij kan laten zien wat zijn brein had georkestreerd. Voor mensen als Marsel is dit een verademing, want het komt niet vaak voor dat de perfectionist iets creëert wat zijn stoutste verwachtingen evenaart. Met dit beeld is die vertaling van idee naar plaat een werkelijkheid geworden en meer dan dat, want dit is een van de beelden die in de praktijk nog mooier is geworden dan wat hij zich vooraf had ingebeeld. Terugblikkend is dit beeld meer dan een visueel spektakel, het is ook een plezierige registratie van een adorabele reis. De foto zelf is in de Sahara bij Libië gemaakt, een land getergd door conflicten en hebzucht. Maar niets is wat het lijkt, want Libië is ook een van de mooiste landen die Marsel heeft mogen ontdekken. Een gastvrije cultuur, waar men hem warmhartig heeft onthaald. Ondanks de problematiek in dit land, had hij het gevoel alsof hij thuiskwam. Ontdek meer:

CameraNU.nl/verhalen

52 I Natuurfotograaf

Nikon D5 + Nikon AF-S 70-200mm f/2.8E FL ED VR

Ton Groot Haar 14 Ton Groot Haar is documentair fotograaf. Hij maakt documentaire series van mensen die ogenschijnlijk uit ‘een andere wereld’ komen. Een voor hem onbekende wereld, waar hij nieuwsgierig naar is en beter wil leren kennen. Het boek Mirsad Ismet Izet gaat over drie broers uit Sanski Most in Bosnië. Toen de oudste broer Ismet in 1992 tijdens de Bosnische oorlog werd vermoord, vluchtte het hele gezin naar Nederland. De tweede broer, Izet, keerde vijf jaar geleden terug naar Bosnië. Misrad woont nog steeds in Nederland en is een vriend van de fotograaf. De oorlog was traumatisch voor het gezin en beïnvloedt nog steeds hun leven. Om alles beter te begrijpen, besloot Ton in hun leven te duiken en een boek te maken over de drie broers. Dit boek is een reis door de geschiedenis van de familie Kuburic in twee verschillende werelden: Nederland en Bosnië & Herzegovina. groothaar.nl @tongroothaar

Mirsad Ismet Izet

interview II

Ton Groot Haar

Hoe is de liefde voor fotografie ontstaan?

gezin. Een verhaal over dood, verdriet en verlangen. Iedereen gaat er op

"Ik was een jaar of twintig toen ik het boek ‘Eye love you’ van Ed van

verschillende manieren mee om. Drie broers. Eén stierf in de oorlog. Een

der Elsken onder ogen kreeg. Ik vond het prachtig. Een zeer betrokken

van hen woont in Nederland en verwerkt het verdriet van zijn plotseling

fotoboek over mensen en liefde. Ik had zoiets nog nooit eerder gezien.

overleden zoon. En één keerde terug naar Bosnië en heeft een rustig en

Maar in plaats van te fotograferen ging ik sociologie studeren en runde

vredig leven met zijn vrouw. De broers leven gescheiden in twee werelden:

ik later een communicatiebureau. Pas op mijn 55-ste besloot ik een cursus

Mirsad in Nederland en Izet in Bosnië. Door alle gebeurtenissen zijn ze

fotografie te volgen bij de Fotofabryk in Leeuwarden. En een paar jaar

eerder uit elkaar gegroeid, dan dichterbij elkaar gekomen."

later meldde ik me aan bij de Fotoacademie in Amsterdam. De afgelopen

ik onder meer les en coaching gehad van Venus Veldhoen, Robert van

Hoe reageerde Mirsad op het idee van het project en wanneer ben je ermee begonnen?

der Molen, Ringel Goslinga en Joost van den Broek. Vooral door deze

"In mijn hoofd was ik al jaren met dit project bezig, maar in april 2019

bevlogen docenten ben ik verslingerd geraakt aan fotografie."

durfde ik het aan mijn vriend Mirsad voor te leggen. Ik zat met hem op de

vijf jaar heb ik me steeds meer ondergedompeld in de fotografie en heb

volkstuin een slivovitsj te drinken en legde hem mijn plannen uit. Mirsad is

Waar gaat je laatste werk over?

een gesloten man en vertelt nooit veel over zichzelf. Om dichter bij hem te

"Mijn laatste werk is het fotoboek Mirsad Ismet Izet. Het is mijn

kunnen komen stelde ik voor om in zijn verleden in Bosnië te duiken. Mirsad

eindexamenproject aan de Fotoacademie. Het boek gaat over drie broers

vond het allemaal best, maar ik moest van hem niets verwachten. Ik moest

uit Sankski Most in Bosnië. Toen de oudste broer Ismet werd vermoord

het alleen doen. Wel belde hij zijn broer Izet in Bosnië met de vraag of ik op

door Bosnische Serviërs vluchtte de hele familie naar Nederland. Ze

bezoek mocht komen. En zo gaf hij mij zijn zegen aan het project."

kwamen uiteindelijk allemaal in Leeuwarden terecht. De jongste broer Mirsad werd een vriend van mij. Toen zijn zoon Aky op 18-jarige leeftijd

Hoe zou je je stijl omschrijven?

plotseling overleed, trok Mirsad zich terug uit het sociale leven. Hij

"Ik ben een documentair fotograaf. De camera is voor mij een

verwerkte zijn verdriet op de volkstuin. Om hem beter te kunnen begrijpen

sociaal instrument. Fotografie helpt mij om uit mijn eigen ‘bubbel’ te

ben ik in zijn verleden gedoken en ben ik drie keer in Bosnië geweest, bij

komen, interessante mensen te ontmoeten en verhalen te vertellen.

zijn broer Izet, die vijf jaar geleden naar Bosnië is teruggekeerd. Mirsad

Gelijkwaardigheid tussen mij en de mensen die ik fotografeer is een

Ismet Izet is een portret van een door de oorlog in Bosnië verscheurd

belangrijk uitgangspunt in mijn werk. Als ik fotografeer ben ik geen

interview II Ton Groot Haar

MIRSAD ISMET IZET IS EEN PORTRET VAN EEN DOOR DE OORLOG IN BOSNIË VERSCHEURD GEZIN. EEN VERHAAL OVER DOOD, VERDRIET EN VERLANGEN.

‘fly on the wall’. Ik maak contact met mensen en betrek ze bij mijn fotoproject. Door een vertrouwensband op te bouwen kan ik heel dichtbij komen."

Wie of wat is je grootste inspiratiebron? "Er zijn veel fotografen door wie ik geïnspireerd ben, vooral portret- en documentair fotografen. Ed van der Elsken, Anders Petersen, Stephan van Fleteren, Dana Lixenberg, Celine van Balen, Willem Poelstra en Claudia Heinerman. Maar mijn grootste inspiratiebronnen zijn mensen. Ik word vooral geraakt door hun veerkracht. Mensen die in moeilijke situaties zitten en toch de veerkracht hebben om door te gaan en iets van hun leven te maken. De camera helpt mij om in contact te komen met deze mensen, een relatie aan te gaan en samen een boek te maken."

Hoe is het boek tot stand gekomen en wat heb je geleerd van het organiseren en uitgeven van een fotoboek? "Van mijn projecten maak ik het liefst een boek: een tastbaar resultaat van de samenwerking tussen mij en de mensen die ik fotografeer. Zo heb ik eerder een boek gemaakt over Jessica die met haar opoe in een woonwagen woont, over Tom die dagelijks 'een bolletje wit' en 'een bolletje bruin' nodig heeft en over kunstschilder Sjoerd in de laatste dagen van zijn leven. Drie boeken in een oplage van twee: een voor de gefotografeerde en een voor mezelf. Dat Mirsad Ismet Izet een boek zou worden, stond dus van tevoren al vast. De keuze voor de vormgever van het boek is cruciaal geweest. Toevallig kwam ik bij SYB terecht. Ik kreeg het boek Wolfskinder

interview II Ton Groot Haar

van Claudia Heinermann onder ogen. Ik vond het prachtig en zag in het colofon dat SYB het boek had vormgegeven. Zo is het contact met hem tot stand gekomen. Ik had aparte fotomapjes gemaakt met de drie broers, met mijn busreis en met de negen rivieren van Sanski Most. SYB maakte van deze mapjes aparte katernen met verschillende formaten. En er omheen maakte hij een ‘sleeve' met twee kaarten die ik had aangeleverd. Een geniale vondst. Door zijn vormgeving is mijn verhaal sterker geworden. Voor de eindredactie heb ik journaliste Marjolein Koster ingeschakeld, een Bosnië-specialist. Voor zo’n omvangrijk project is het heel belangrijk om goede mensen om je heen te verzamelen. Je kunt het niet alleen. Het boek is handmatig gebonden door Wytze Fopma uit Wier, de beste ambachtelijke binder die ik ken. Het resultaat is meer dan een boek. Het is een kunstobject geworden, een prachtig document. Het boek is gemaakt in een gelimiteerde oplage van 150 exemplaren en is bijna uitverkocht.

Kun je een aantal mooie dingen opnoemen die er gebeurd zijn tijdens het documenteren van het project? "Dankzij dit project ben ik veel te weten gekomen over de achtergronden van de Bosnische oorlog en over het leven in Bosnië, en met name de stad Sanski Most, op dit moment. Wat wisten we in de jaren ’90 over de oorlog die er toen woedde? Het was voor ons te gecompliceerd om alles te begrijpen. Nu weet ik hoe de Bosnische Serviërs, en in sommige plaatsen Bosnische Kroaten, huisgehouden hebben in Bosnië, dat 200.000 moslims zijn vermoord en dat ongeveer twee miljoen Bosniërs, vooral moslims, uit het land zijn gevlucht. En dat veel Bosniërs nu in twee werelden leven: in het land waar ze na hun vlucht zijn terechtgekomen en in Bosnië, waar ze zijn geboren, waar ze hun huis hebben en waar familieleden en vrienden wonen. Zo rijdt er vrijwel elke dag een bus tussen Nederland en Bosnië, vol met moslims uit Nederland en Duitsland. Om familie op te zoeken, hun huis op te knappen of om even terug te gaan naar het land wat ze zo missen. Zelf heb ik drie keer die busreis van 28 uur gemaakt, meestal als enige ‘gewone’ Nederlander. Foto’s maken was lastig, je voelt je toch een beetje een indringer."

Had je voordat je naar Bosnië ging een vastomlijnd plan om te fotograferen? "Ik ben niet met een vastomlijnd plan gaan fotograferen in Bosnië, behalve dat ik het verleden van Mirsad wilde fotograferen en portretten wilde maken van zijn broer Izet die vijf jaar geleden was teruggekeerd naar Bosnië. Van het een kwam het ander. Zo heb ik portretten gemaakt van sterke vrouwen die de oorlog hebben meegemaakt en bepalend waren van de opbouw na de oorlog. Ik maakte veel foto’s van de natuur, met name de prachtige rivieren. Ook heb ik het straatbeeld gefotografeerd: veel leegstaande huizen en zwerfhonden. En van veel mensen op straat heb ik een portret gemaakt. Bij mijn volgende bezoek bracht ik dan een printje voor hen mee. Zo kwam ik met veel mensen in aanraking en voelde ik me langzamerhand ‘thuis'. Maar ik had teveel materiaal, voor teveel verhalen. Uiteindelijk heb ik de keuze gemaakt voor

interview II Ton Groot Haar

GELIJKWAARDIGHEID TUSSEN MIJ EN DE MENSEN DIE IK FOTOGRAFEER IS EEN BELANGRIJK UITGANGSPUNT. DOOR EEN VERTROUWENSBAND OP TE BOUWEN KAN IK HEEL DICHTBIJ KOMEN.

het verhaal van de drie broers Kuburic. Met dit kleine familieverhaal heb ik toch ook het grote verhaal kunnen vertellen over de Bosnische oorlog en de gevolgen daarvan."

Wat zijn je plannen voor de toekomst? "Ik had reizen in de planning staan naar Bosnië en Suriname. Maar door corona zal ik hiermee even moeten wachten. Ik wil vooral eigen fotoprojecten ontwikkelen, eventueel samen met andere fotografen. Voorlopig ga ik het dichter bij huis zoeken. Mensen die ik al wat langer fotografeer zal ik nu wat vaker opzoeken. En ik heb nu ook meer tijd om research te doen voor nieuwe projecten. De belangrijkste thema’s in mijn werk zijn ‘de veerkracht van mensen’ en ‘het leven in twee werelden’. Hiermee kan ik voorlopig wel vooruit.’"

p.14: Ismet Mirsad en Izet p.14/15: Izet p.16: Mirsad en Izet p.17 boven: Tuin van Izet p.17 onder: Ismet p.18/19: Straat Huis Ouders p.20 van boven naar beneden: - Mirsad op zijn tuin - Kool uit de tuin van Mirsad - Kalkoenen van Izet - Rivier de Zdena p.21 p.21

boven: Rivier de Sana onder: Izet en Namka

In Curated By vragen wij een autoriteit in de fotografie om een bijzonder project of persoon een podium te geven. Deze keer Edie Peters, oprichter van PhotoQ en manager van de PhotoQ bookshop at World Press Photo.

Curated By 22

De geheime taal van een Afrikaanse spin “Samen met de ongelukkige Afrikanen die in de 17e en 18e eeuw als slaven gedwongen naar Amerika werden vervoerd, kwam de spin Anansi mee. Verhalen over de spin - die met slimheid en brutaliteit weet te overleven en zelfs tijgers kan verslaan - zetten hem vaak als sprookjesfiguur neer, maar zijn bestaan heeft ook mythische, zo niet goddelijke kanten.

The Untangled Tales Michelle Piergoelam, die afgelopen zomer afstudeerde aan

Die mystiek zien we terug in het fotoboek van

de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag. Prachtige sfeerbeelden met zorgvuldig licht en kleur uit de

jungle van Suriname waarmee de lezer dicht bij de natuur komt en die gelijk mystiek oproepen. Daarnaast zwartwit beelden van handen die een eigen gebarentaal ‘spreken’. En dan ook nog foto’s van hoofddoeken die op verschillende manieren zijn gevouwen. Dat laatste ontwikkelden de slaven als een geheime taal om boodschappen over te brengen naar elkaar. Dat het zich allemaal in het verborgene afspeelt is door vormgever Sybren Kuiper versterkt in de manier waarop het boek eruit ziet: het is een soort archiefmap waarin opgevouwen bladen zitten. Als je de door de map heen gaat zie je eerst foto’s. Als je de bladen openvouwt, onthul je enkele goed geschreven verhalen over die fantastische spin. Al met al een kunstwerk, dit jaar niet voor niets genomineerd voor de Dummy Book Award bij het belangrijke fotoboekenfestival in het Duitse Kassel.” Belangstelling? Wacht niet te lang. De oplage van 100 stuks begint aardig te slinken.

Edie Peters photoqbookshop.nl

PhotoQ Bookshop

Edie Peters 23

curated by Edie Peters

@ World Press Photo

Michelle Piergoelam 24

curated by Edie Peters

The Untangled Tales

Michelle Piergoelam 26

curated by

Edie Peters

The Untangled Tales

Mariet Dingemans 28 Documentair fotograaf Mariet Dingemans (1971) studeerde culturele antropologie en werkte als evenementenorganisator voor maatschappelijke organisaties. Ze fotografeerde jarenlang op de automatische stand omdat ze dacht dat ze niet technisch genoeg aangelegd was. Per ongeluk volgde ze een keer een cursus â&#x20AC;&#x2DC;Hoe leer ik mijn camera kennenâ&#x20AC;&#x2122; en was verkocht. Ze zit nu in het derde jaar van de Fotoacademie. Met intieme, vaak humoristische beelden vertelt Mariet een verhaal over een voor haar bijzondere groep mensen, plekken of individuen. marietdingemans.com @mariet_dingemans

The Park With

interview III

Mariet Dingemans

The Artificial Lake

DOOR FOTOGRAFIE IS DE CULTUREEL ANTROPOLOOG IN MIJ WEER WAKKER GEWORDEN. IK VIND HET HEEL INTERESSANT OM GROEPEN MENSEN TE FOTOGRAFEREN - DAT KAN EEN VERENIGING ZIJN, EEN DORP, EEN WIJK, EEN FAMILIE OF EEN PARK.

Hoe ben je begonnen met fotografie? "Ik fotografeerde altijd al wel mijn vrienden en familie maar met mijn camera op de automatische stand. Ik dacht dat je als fotograaf heel technisch moest zijn en dat ben ik niet. Een vriendin vroeg een keer of ik haar kinderen wilde fotograferen en ik merkte hoe leuk ik dat vond. Ik ging steeds meer fotograferen en op een dag besloot ik een cursus te doen. Met mijn nieuw verworven kennis over scherpte diepte, witbalans, diafragma en sluitertijden ging ik los. Een paar maanden later schreef ik me in op de Fotoacademie."

Waar gaat je serie 'the park with the artificial lake' over? "Over een park in Albanië. Het park is heel populair onder inwoners van Tirana – jong, oud, arm en rijk – omdat het er mooi en ruim is en niet stinkt naar uitlaatgassen van oude Mercedessen, zoals in de rest van de stad. Met beelden van mensen die ik tegenkwam in het park wil ik een sfeer oproepen die op een subtiele manier iets zegt over Albanië. Taferelen die je in Nederland niet tegenkomt. Een meisje dat samen met haar moeder ’s avonds aan een picknicktafel zit; drie vrouwen die het park onderhouden en met hun scheppen het park doorkruisen; een oude man die met rollator door het bos strompelt; drie mensen op een bankje die nergens naar lijken te kijken."

Je hebt culturele antropologie gestudeerd, in hoeverre zie je dat terug in je werk? "Ik ben altijd al geïnteresseerd geweest in sociale groepen. Op de middelbare school kon ik eindeloos praten over kakkers, alto’s en aso’s. Over hoe elke groep zijn eigen ‘cultuurtje’ had, zijn eigen normen en waarden, symbolen en sfeer. Ik had een vriendin die uit een heel gelovig gezin kwam en vond het heerlijk om bij haar thuis te komen waar een hele andere sfeer heerste dan bij ons thuis. Ze aten bijvoorbeeld één keer in de week ’s avonds brood en kieperden dan na het eten de broodkruimels en hagelslag op het tafelkleed, zodat ze vla konden eten van hetzelfde bord. Ik vond ik dat interessant en wilde dat wij dat thuis ook deden. Toen ik een aantal jaar in Engeland woonde, was ik gefascineerd door de verschillen tussen Engeland en Nederland. Engelsen zijn veel traditioneler dan wij. Vaak had ik het gevoel dat ik in de jaren ’50 was beland. Fotograaf Martin Parr brengt dat typisch Engelse heel mooi in beeld."

interview III Mariet Dingemans

ALS FOTOGRAAF IS NIEUWSGIERIGHEID JUIST HEEL HANDIG. IK KAN MIJN VRAGEN IN BEELD VERTALEN EN MET MIJN CAMERA OP ZOEK GAAN NAAR ANTWOORDEN.

"Na mijn studie heb ik twintig jaar als evenementenorganisator gewerkt. Door fotografie is de cultureel antropoloog in mij weer wakker geworden. Ik vind het heel interessant om groepen mensen te fotograferen - dat kan een vereniging zijn, een dorp, een wijk, een familie of een park- en om de cultuur binnen die groep in beeld te brengen. Sinds een jaar fotografeer ik een woongroep in de buurt bij Nijmegen. Heerlijk om zo in een groep te duiken en bijzonder om te zien hoe onconventioneel en back to basic zij leven. Zelf zou ik dat wel willen maar ik denk niet dat ik het kan."

Wat is de belangrijkste les die je hebt geleerd door fotografie? "Naast dat ik groepscultuur interessant vind, ben ik gewoon heel nieuwsgierig. Anderen vinden soms dat ik teveel vragen stel. Als fotograaf is die nieuwsgierigheid juist heel handig. Ik kan mijn vragen in beeld vertalen en met mijn camera op zoek gaan naar antwoorden. Door fotografie ben ik eigenlijk alleen nog maar nieuwsgieriger geworden."

Welke plannen heb je voor de toekomst? "Sinds ik serieus met fotografie bezig ben, heb ik het idee dat er iets op zijn plek is gevallen. Maar omdat ik (al) 48 ben, heb ik wel het idee dat ik moet opschieten, dat ik nog maar twintig jaar kan fotograferen, als het meezit. Hoewel iedereen om mij heen zegt dat dat onzin is, voelt het toch zo. Daarom ben ik denk ik extra gedreven. Het liefst zou ik reportages willen maken voor kranten, gecombineerd met opdrachten voor maatschappelijke organisaties, ook omdat kranten zo weinig betalen. Ik zit nu in het derde jaar van de Fotoacademie. Hoewel ik wel al heel duidelijk voor ogen heb wat ik wil met fotografie, hoop ik in de komende paar jaar nog meer mijn eigen stijl te ontwikkelen, beter te worden in het editen van series en te experimenteren met bijvoorbeeld analoge fotografie."

From the Archives 34 In 2002 studeerde Rufus de Vries af aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten, sindsdien werkt hij als zelfstandig fotograaf. De (semi)publieke ruimte speelt een grote rol in zijn werk. Want al dijen netwerken steeds verder uit en worden ze tegelijk

steeds

virtueler,

fysieke

ontmoetingen

in de woonomgeving blijven essentieel voor het samenleven.

“Deze foto hing jarenlang bij Fotolab Kiekie aan de muur. Het is een analoge, en ik heb het opgezocht, hij is gemaakt op 31 augustus 2002. De locatie kan ik niet exact meer traceren, maar het moet ergens in de Jordaan geweest zijn. Hij staat voor mij symbool voor straatfotografie, Amsterdam,

het

moment,

onschuld

de familie Woerdman. Struinen door de Amsterdamse straten was mijn vorm om, door middel van fotografie, de mensen, de stad en de onderlinge verbanden te ontdekken. Het heeft mij veel gebracht. Was hét moment tijdens het analoge tijdperk nog enigszins van belang vanwege (onder meer het opnamemateriaal en de kosten daarvan) de

digitalisering

heeft

dit

idee

van

Cartier-Bresson min of meer weggevaagd.

Toch is dit wel hét moment, en

niet alleen maar omdat de hondjes beiden tegelijk omkijken. Het gaat vooral over de kijkrichtingen van iedereen in de foto. Een foto waar je in rond kunt kijken én de suggestie wordt gewekt dat er meer is buiten beeld, dat probeer ik nog altijd in mijn foto’s te stoppen.

Van

hét

moment

ben

minder

afhankelijk geworden, ik creëer nu vaak zelf. Daarmee heeft fotografie ook wat van zijn onschuld verloren. Net als het struinen met m’n camera en wildvreemden fotograferen.

Wat

niet

veranderd

is,

is de familie Woerdman, zij het dat de familie wat groter is geworden. Hun zaak is wél veranderd. Die is professioneler en ik heb er bewondering voor hoe zij de switch hebben kunnen maken van de amateurnaar de professionele markt. Daar maak ik nog graag gebruik van, evenals van hun contentmarketing.”

Rufus de Vries

2002

from the archives

Rufus de Vries

COVERING ALL THE NEEDS OF PROFESSIONAL PHOTOGRAPHY

seven eleven rent BERLIN • PARIS • AMSTERDAM • HAMBURG • DÜSSELDORF • FRANKFURT • BARCELONA • MALLORCA

New Address in Amsterdam Veemarkt 66 Amsterdam 1019DD 711RENT.COM

advertenties

Het totale verzekeringspakket voor de beroepsfotograaf en student o.a.

APPARATUUR VERZEKERING All-Risk Nieuwwaarde dekking INVENTARIS VERZEKERING Incl. inductie schades AANSPRAKELIJKHEID BEDRIJF Incl. dekking voor de te fotograferen klantgoederen

-Risk

www.KBRbeheer.nl

We gaan g e

en beren

in het bos

zoeken!

info@KBRbeheer.nl

adv. P/F.indd 1

29-01-2014 10:24:56

Printers & Supplies BV

rie HarPlotter

Wij zorgen voor zorgeloos printen

ARCA: BREEDSTE ASSORTIMENT PRINTERSUPPLIES & GROOTSTE SPECIALIST IN DE FOTOBRANCHE Een afdruk is meer dan een foto.

Logisch toch? Zelf afdrukken!

Printer kopen - maatwerk bij Arca!

Als fotograaf weet u precies hoe u uw foto geprint

Op het gebied van printers bieden wij alle mogenli-

wilt hebben. Met de techniek die Arca aan print-

jkheden.. Onze uitgebreide ervaring met zowel Mac

ers biedt naast een ongekend breed assortiment

als Windows omgevingen, unieke support via eigen

printmedia bepaalt u als fotograaf de kwaliteit én

helpdesk en onze customized profielen garand-

snelle levertijd.

eren probleemloos opstarten. Inruil- en financiëring

En of het nu om Fine Art museumniveau gaat,

opties, de Goldstar Epson occasion printers: wij

subtiele details in een babyportret of om de

vinden voor iedereen een oplossing. En elke printer

meest intense kleuren voor een instore of outdoor

wordt door ons vóór aflevering getest!

XL-print, de support van Arca zorgt ervoor dat u uw workflow tot in de puntjes beheerst. Laat u de foto’s liever door een specialist afdrukken dan bent u bij Fotolab Kiekie, Jan Evertsenstraat

Bij Arca alle topmerken onder 1 dak:

Grote voorraden: Snel geleverd,scherp geprijsd.

Zoek niet langer, maar bel ons:

79, 1057 BR Amsterdam, 020-6830464 op het

0168-380908 Of surf naar www.ARCA.nl

juiste adres. Dit bedrijf maakt al jaren gebruik van printers en media uit ons assortiment.

Het printen van een

prachtige foto levert een meerwaarde die presentaties op notebooks, digitale fotolijsten en zelfs HD-schermen niet kunnen benaderen. De extra’s zoals een bij het motief passend oppervlak, en zelfs de geur van het papier van uw afdruk op A3 of A2 brengen een foto tot leven - en de emotie tijdens het maken van de opname weer terug. Want bij printen gaat het net als in de fotografie om gevoel!

Arca Printers & Supplies

Plaza 11e

4782 SL Moerdijk

T: 0168-380908

F: 0168-380910

M: Shop@arca-nl.nl

Rob Severein 38 Als klein Amsterdams jochie maakte fotograaf Rob Severein – op de achterbank, met zijn ouders – geregeld de lange tocht naar het Noorden. Daar, aan de Nieuwe Bildtdijk, woonden ‘Opa en Oma Friesland’ op het Bildt. Een leeg en verlaten land, weerbarstig en met oneindige vertes. Severein bleef ook toen hij ouder werd naar het Bildt komen, zelfs toen opa en oma er niet meer woonden. Het werd een tweede thuis. Zijn liefde voor het Bildt is nu vastgelegd in Foorbij Nij Altoenae, een bijzonder fotoboek van de reclamemaker en fotograaf, dat dit najaar is verschenen. robseverein.com @robseverein

interview IV

Rob Severein

Foorbij Nij Altoenae

interview IV Rob Severein

IN ’68 VERHUISDEN MIJN GROOTOUDERS VAN AMSTERDAM NAAR DE ALLERLAATSTE DIJK VOOR DE WADDENZEE WAAR NOG HUIZEN STAAN. DAAR WAAR DE WIND ONGENADIG TEKEER KAN GAAN.

Hoe ben je op het idee gekomen voor het project 'Foorbij Nij Altoenae’? "In 2017/18 deed ik de Noorderlicht Masterclass. Na de allerlaatste bijeenkomst, ergens in februari, zaten we met z’n allen in de lobby van Het Volkshotel na te praten, 'Weet je al wat je hierna gaat doen?' Hoe het kwam, weet ik niet maar ik wist direct het antwoord. 'Ik wil iets doen met het boek Hersenschimmen van Bernlef én mijn grootouders.'"

Wat is het verhaal van jouw grootouders? "In ’68 verhuisden mijn grootouders van Amsterdam naar de allerlaatste dijk voor de Waddenzee waar nog huizen staan. Daar waar de wind ongenadig te keer kan gaan. Nog voorbij het laatste dorp Nij Altoenae op het Bildt, in het uiterste Noordwesten van Friesland. Voor nog geen rijksdaalder per week huurden ze er een arbeidershuisje, op de Nieuwe Bildtdijk."

Wat zijn jouw herinneringen aan die plek? "Dertig jaar zouden ze er wonen en oneindig vaak heb ik samen met mijn ouders en mijn zusje de tocht van Amsterdam naar het Noorden ondernomen. Meestal gingen we voor een paar dagen en dat was fantastisch. Je moet weten, ik ben ooit onder het asfalt vandaan gekropen in De Pijp, een echt stadsjongetje dus. En daar sta je ineens tussen de koeien, help je mee met hooien en de bietencampagne. Zie je hoe aardappels gerooid worden … Een veel ‘aardser’ leven dan in de stad. Buiten en natuur! Zo halverwege de jaren ’90 begon mijn oma de eerste tekenen van Alzheimer te vertonen. Een langer verblijf ‘op de dijk’ was niet langer verantwoord en kwamen ze terug naar ‘het westen’."

interview IV Rob Severein

̒DE SCHOONHEID VAN HET BIJNA NIETS’, ZO TYPEERDE IEMAND LAATST HET BOEK. VOOR MIJ BETEKENT DAT LAND VOORAL EEN OERGEVOEL VAN VRIJHEID.

Wat wilde je precies in beeld brengen en laten zien? "Het landschap met hier en daar een mens. Toen ik dat uitgangspunt eenmaal had, kon ik veel gerichter gaan werken en meer focussen op het ‘hoe’ in plaats van het ‘wat’. Dat hielp enorm. Ik was er daarnaast van overtuigd dat je het karakter van het land weerspiegeld kon zien in de mensen die er wonen. Dat was mijn opdracht: haal dat eruit, op beeld. Het waren feestjes, telkens weer, de portretshoots. Cadeautjes, met hier en daar misschien wel ‘friends for life’. Ik had mijn verhaal, ik kreeg die van hen. En sommigen konden zich mijn grootouders nog herinneren. Dat was echt tof!"

Hoe is dit project uiteindelijk tot stand gekomen? "Alle jaren daarna, tot op de dag van vandaag, mijn grootouders zijn er

Wat waren de reacties van de geportretteerden?

al geruime tijd niet meer, ben ik terug blijven gaan naar het Bildt. Terug

"Ik bracht laatst een exemplaar van het boek bij Klaas. Klaas is oud-

naar de dijk. En nu een boek: Foorbij Nij Altoenae. Bernlef verdween al

burgemeester van het Bildt en toen ik hem vroeg, toch een beetje

snel uit het zicht, het werd mijn kijk op het Bildt. Mijn gevoel, mijn verhaal.

gespannen en afwachtend, 'Klaas …, heb ik het goed gedaan?, zei hij

Een klein monumentje voor mijn grootouders."

zachtjes tijdens het bladeren: 'Ja, dat heb je mooi gedaan …' Een groter en mooier compliment krijg je niet van een Bilkert."

Hoe kun je het landschap van het Bildt omschrijven en wat voor gevoel geeft het jou? "Op het Bildt hebben ze er een mooi gezegde voor: Wie het hier twee

Hoe ben je tot de uiteindelijke selectie beeld voor jouw boek gekomen?

jaar volhoudt, is winterhard. Wie er zeven jaar woont, gaat nooit meer

"Na zoveel geschoten beelden, ik ben zo’n 40 keer heen en weer gereden

weg. Het is geen gemakkelijk land. Ik schreef voor het boek: […] een land

in 2,5 jaar tijd en heb een paar duizend beelden geschoten, zie je niet

dat niet wenst te behagen. Ik denk dat dat zo is. Het is een land van zware

alles even scherp meer. Ondanks alle uitgangspunten die je zelf hebt

klei. Met een horizon die maar niet dichterbij wil komen. En de wind waait

geformuleerd gedurende het proces. Wat vandaag een goede beslissing

er eeuwig. Het boek is een ode aan de leegte. Je moet de schoonheid

lijkt te zijn daar twijfel je morgen weer aan, dat werk. Dus na een eerste

ervan wíllen zien. ‘De schoonheid van het bijna niets’, zo typeerde iemand

grote, grove selectie van een paar honderd beelden door mijzelf, hebben

laatst het boek. Dat vond ik erg mooi. Voor mij betekent dat land vooral

Ellen Sanders, beeldredacteur, en vormgevers René Put en Brigitte Gootink

een oergevoel van vrijheid. Van karakter, met je kop tegen de wind.

mij eigenlijk pas écht goed laten zien wat ik in al die tijd daar op het

Verbondenheid met de aarde, de grond. Rust en ruimte. Zoiets?"

Bildt nou eigenlijk heb staan doen. Dat heeft me enorm geholpen, heb er

veel van geleerd. Vooral ook over mijzelf. Ik kreeg door de selectie die zij

ook fans. Tegen de tijd dat je dan live gaat is iedereen overal al van op

maakten, hun edit, als het ware een spiegel voorgehouden: dit ben jij, dit

de hoogte, ze zaten er bij wijze van spreken op te wachten. Dan hoef je

is jouw verhaal."

‘m alleen nog maar in te koppen op bijvoorbeeld voordekunst. Begin ook ruim op tijd met e-mailadressen te verzamelen van iedereen die je kent

Hoe is het boek tot stand gekomen en kun je wat vertellen over de vormgeving en materialen die er gebruikt zijn?

en waarvan je denkt en hoopt dat ze wel een boek van je zouden willen

"René en Brigitte wilden echt mijn verhalen horen. Daar begint het tóch

werk, onderschat het niet, maar het is wél heel leuk om te doen. En

mee. Wie ik ben, waar ik gelukkig van word, mijn grootouders, het land,

spannend! Ik zou er een workshop over kunnen geven."

kopen. Wees daarin niet te bescheiden. Een strakke 1-op-1 e-mailcampagne bepaalt voor een groot deel het succes van je crowdfunding. Het is veel

de klei en de leegte. Wat het met me doet. En ik denk dat ik in het begin

de klei bijna zou kunnen voelen. En, wat een belangrijk gegeven was,

Hoe lang ben je met het project bezig geweest en is het uiteindelijk zo geworden zoals je bedoeld had?

was dat ik mijn beelden niet ’heilig’ heb verklaard. Ik wilde per se geen

"Het hele project, in het begin was ik nog niet bezig met een boek maar

portfolioboek. Dus geen verzameling mooie beelden met een omslag er

vooral met een serie, daar ben ik ruim 2,5 jaar mee bezig geweest.

omheen maar mijn beelden als werkmateriaal om vooral een gaaf boek

En eigenlijk loopt het nu nog steeds door. Er moeten immers boeken

mee te maken. Een boek met een helder (vorm)concept dat niet alleen

verkocht worden. Ondanks dat Foorbij Nij Altoenae uitgegeven wordt

zou aansluiten bij het verhaal maar het zou versterken."

door Lecturis, ben ik daar zelf ook actief mee bezig. Het boek is veel beter

al heb aangegeven dat ik graag een ‘tactiel’ boek zou willen. Dat je

geworden dan dat ik ooit had kunnen denken. Dankzij al die geweldige

Wat zijn je ervaringen met crowdfunding en hoe heb je dat beleefd? Heb je tips voor andere beeldmakers?

mensen met wie ik eraan heb kunnen, mogen werken. Van tekstschrijvers

"Oei … Daar is veel over te vertellen, veel zinnigs over te zeggen.

wordt het nooit beter dan dat ik zelf kan bedenken. Dan haal je niet

Crowdfunding begint bijvoorbeeld al heel lang vóór het moment dat

alles eruit. Ik denk dat ik daarvoor ook genoeg ruimte heb gegeven aan

je met je crowdfunding pagina live gaat. Ik begon 1,5 jaar ervoor al te

iedereen om nieuwe dingen, ideeën toe te voegen. Waardoor het telkens

‘seeden’. Vertellen dat je een boek gaat maken. Waarover. Waarom.

weer beter werd. Ik was er vooral om de grote lijnen te bewaken. Wat ik

Kleine verhaaltjes vertellen, vooral op social media. In alles wat je doet

nu merk is dat het boek daardoor een beetje van iedereen is geworden.

tijdens het maakproces zit een verhaaltje en als je die een beetje leuk

We zijn er allemaal trots op. Ik vind dat mooi."

en vertalers tot vormgevers, van lithografen en productiemannen tot drukkers. Ik hou sowieso van samenwerken, samen dingen maken. Anders

schrijft en deelt dan creëer je bekendheid voor je project en op den duur

Liggen er ideeën op stapel voor een nieuw project? "Ja, heel voorzichtig ben ik wat dingen aan het verkennen. Ik heb er nog niet een heel duidelijk verhaal bij dus het is wat lastig om erover te praten zonder het risico te lopen dat het een volstrekt warrige vertoning wordt. Bovendien adviseerde een collega fotograaf/vriend me laatst om niet te snel met een nieuw project te beginnen. Eerst genieten van je boek, zei hij. Alles eruit halen wat erin zit. Ik neem het graag ter harte."

p.38/39: Fog p.39: Tjerk Severein p.40: Tony p.41: Lincoln p.42: The Cure p.42/43: Salt Marsh p.44: Barren Land p.45: Geja p.46: Jacob

colofon

Hoofdredacteur Denise Woerdman Copy Editor ditisanna.nl Kiekie Redactie Denise Woerdman Lotte Hendriks Julia Popova

FotoLabKiekie Jan Evertsenstraat 79 1057 BR Amsterdam +31(0)20 - 68 30 464 www.fotolabkiekie.com amsterdam@fotolabkiekie.com OPENINGSTIJDEN: maandag: › 09:00 - 17:30 dinsdag: › 09:00 - 17:30 woensdag: › 09:00 - 17:30 donderdag: › 09:00 - 17:30 vrijdag: › 09:00 - 17:30

Grafisch Ontwerp Tjade Bouma tjadebouma.com

FotoLabKiekie

Opgave en vragen over abonnementen Abonnementenland Postbus 20, 1910 AA Uitgeest Web bladenbox.nl voor abonneren aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen

Colofon

Ervaar uitstekende beeldkwaliteit voor haarscherpe afbeeldingen. Met de nieuwe EIZO ColorEdge CS2740. Meer informatie op eizo.nl/CS2740

PureHeart Font Link

Working with the Best