Issuu

Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Τ Ο Π Ι Α 3 παρεμβάσεις στον Άραχθο ποταμό Επιβλέπουσες καθηγήτριες: Δήμητρα Κατσώτα | Αλεξάνδρα Στράτου Φωτεινή ΠανεπιστήμιοΔιπλωματικήΜάρτιοςΚαλλικούνη2019ΕργασίαΠατρών

Περιεχόμενα Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Ήπειρος Άπειρος 14 Ακτογραμμικά Ποσοστά 20 Υδρολογική Ταυτότητα 24 Ροή και Φράγμα 28 Υποδομές Νερού 34 Άρδευση 40 Επικινδυνότητα πλημμύρας 42 Δυναμικά Τοπία 44 Ήπειρος: Άπειρος Τόπος 48 Άραχθος Ποταμός 54 Εκβολή: lake | river | lagoon and the sea 58 Τοπίο Μεταβολής 62 Φράγματα Πουρναρίου 66 Υδάτινος Μηχανισμός 70 Νέος Οικότοπος 72 Λιμναίο Χωριό 74 Τοπίο Διαχείρισης 80 Διαχείριση Νερού 86 Τοπίο επικυνδυνότητας 90 Καταστροφικές πλυμμύρες 96 Μεταβολή ακτογραμμής 104 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Σ Α Υδάτινος Μηχανισμός 118 Υδροδυναμικό Τοπίο 122 Παράχθεια Πόλη 128 Υδροπονικό Αρχιπέλαγος 138 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Masterplan 159 Δεξαμενές κολύμβησης 164 Υγροτοπικό Πάρκο 176 Υδροπονικός Κήπος 190ΠαράχθειαΠροοίμιοΠερίληψη ΕυρετήριοΒιβλιογραφίαΤοπίαΣχεδίων και Εικόνων

Περίληψη Η εργασία απαρτίζεται από 3 μέρη. Το πρώτο μέρος αποτελεί μια προσανατολισμένη έρευνα των παρόχθιων τοπίων του Άραχθου ποταμού η οποία εστιάζει στην εκβολή του. Η εκβολή συνήθιζε να λειτουργεί ως ένας τέλειος υδάτινος μηχανισμός αποτελούμενος από τρία διαφορετικά τοπία: την τεχνητή λίμνη Πουρναρίου με τα δύο υδροηλεκτρικά φράγματα, την πόλη της Άρτας και τον παραγωγικό κάμπο με τους παραποτάμιους οικισμούς. Μέσω της διαδικασίας της χαρτογράφησης των Αράχθειων Τοπίων, εντοπίζεται ο ο ευάλωτος χαρακτήρας της εκβολής τόσο σε επίπεδο πλημμυρικών φαινομένων όσο και σε διάβρωση της ακτογραμμής για την οποία ευθύνεται η κατασκευής των δυο υδροηλεκτρικών υποδομών και η κλιματική αλλαγή. Στην συνέχεια, το δεύτερο μέρος διηγείται την στρατηγική που προτείνεται για τα τρία Αράχθεια Τοπία δίνοντας έμφαση στον προγραμματισμό μεταβολής της ροής του ποταμού που ελέγχουν τα δυο φράγματα, στην διαχείριση της παρόχθιας ζώνης της πόλης και στον σταδιακό πλημμυρισμό για την παραγωγική αξιοποίηση του. Τέλος, το τρίτο μέρος εστιάζει στο αστικό τοπίο της εκβολής, την Άρτα ως το πρώτο στάδιο εφαρμογής της στρατηγικής. Παρουσιάζεται η πρόταση δημιουργίας τριών παρεμβάσεων στην παρόχθια ζώνη της πόλης για την προετοιμασία του τοπίου και της κοινότητας της πόλης στην επερχόμενη αλλαγή.

Προοίμιο Η επιλογή του θέματος της παρούσας εργασίας προέκυψε από την έρευνα των υδάτινων τοπίων και ποτάμιων συστημάτων του γεωγραφικού διαμερίσματος της Ηπείρου στα πλαίσια του εργαστηρίου Coastal Domains, το εαρινό εξάμηνο του 2017. Μέσα από την έρευνα αναδύθηκαν ερωτήματα γύρω από την πρακτική της τοπιακής υποδομής και την εφαρμογή της στο ελληνικό τοπίο, τα οποία αποτελούν και τα ερευνητικά ερωτήματα της ερευνητικής μου εργασίας με θέμα: Δυναμικά Τοπία: Από την μεταβιομηχανική υποδομή στην υποδομή τοπίου. Στα πλαίσια, της ερευνητικής εργασίας, εξετάστηκε, μεταξύ άλλων, το τοπίο της εκβολής του Άραχθου ποταμού ως ένα δυναμικό τοπίο το οποίο μέσω της εφαρμογής μιας τοπιακής στρατηγικής, μπορεί να λειτουργήσει ως μια τοπιακή υποδομή. Επομένως, η διπλωματική εργασία επιβεβαιώνει την παραδοχή που θέτει η ερευνητική εργασία συνθέτοντας την στρατηγική των Παράχθειων Τοπίων.

“Once married with architecture, mobility and landscape, infrastructure can more mean ingfully integrate territories, reduce marginalization and segregation and stimulate new forms of interaction. It can then truly become landscape.”

M. Smets

Το πρώτο από τα τρία μέρη της εργασίας αποτελεί ένα κεφάλαιο προσανατολισμένης έρευνας του γεωγραφικού διαμερίσματος της Ηπείρου. Αρχικά η έρευνα εξετάζει το υδρολογικό προφίλ της Ηπείρου, μέσω της συστηματικής χαρτογράφησης υδάτινων τοπίων αλλά και αναπαράστασης στατιστικών δεδομένων. Επιπλέον, καταγράφοντας τις βαριές υποδομές νερού όπως τα υδροηλεκτρικά και αρδευτικά φράγματα των ποταμών, σκιαγραφείται η δυναμική που εντοπίζεται στα τοπία αυτά και ο υφιστάμενος τρόπος διαχείρισης αυτής της δυναμικής. Βασικός στόχος της έρευνας αποτελεί η διεξαγωγή συμπερασμάτων για τα προβλήματα και τις ανάγκες των ηπειρώτικων υγροτόπων καθώς επίσης και το ενδεχόμενο επικινδυνότητας πλημμύρας λόγω της υψηλής κατακρήμνισης που προκάλεσε η κλιματική αλλαγή. Στην συνέχεια, η έρευνα εστιάζει στον ποταμό Άραχθο, τον πιο ορμητικό ποταμό του γεωγραφικού διαμερίσματος της Ηπείρου, ο οποίος πηγάζει από τα βουνά της Πίνδου και εκβάλει στον Αμβρακικό κόλπο. Η έρευνα επικεντρώνεται στην εκβολή του ποταμού και στην διαδοχική εναλλαγή των υδάτινων τοπίων της (τεχνητή λίμνη, ποτάμι, λιμνοθάλασσα), δηλαδή στην ευρύτερη περιοχή της Άρτας όπου το τοπίο έχει αλλάξει δραματικά τα τελευταία 40 χρόνια λόγω της κατασκευής των δύο υδροηλεκτρικών φραγμάτων. Ωστόσο, το τοπίο αυτό τείνει να μεταβληθεί λόγω της κλιματικής αλλαγής προκαλώντας προβλήματα σε αστική κλίμακα. Στόχος του κεφαλαίου αυτού είναι να χαρτογραφήσει την μεταβολή διαμορφώνοντας στρατηγικές συνθήκες αξιοποίησης της.

Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Αράχθεια: τα (ουσ.), [arachthia]: 1.προσδιορίζει την λέξη τοπία, 2. Αναφέρεται στην έρευνα των ηπειρωτικών τοπίων που διατρέχει ο Άραχθος ποταμός.

Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α16 Η Ήπειρος είναι γεωγραφική και ιστορική περιοχή στη νοτιοανατολική Ευρώπη, που μοιράζεται μεταξύ της Ελλάδας και της Αλβανίας. Βρίσκεται μεταξύ της οροσειράς Πίνδου και του Ιονίου Πελάγους, καθώς και της Αδριατικής θάλασσας, εκτεινόμενη από τον κόλπο του Αυλώνα και τα Κεραύνια όρη στο βορρά, μέχρι τον Αμβρακικό κόλπο και τα ερείπια της ρωμαϊκής πόλης Νικόπολη στο νότο. Σήμερα είναι διαιρεμένη μεταξύ της περιφέρειας Ηπείρου στη βορειοδυτική Ελλάδα και τους νομούς Αυλώνα, Αργυροκάστρου και Βερατίου στη νότια Αλβανία. Η ονομασία της προέρχεται από το επίθετο άπειρος, τη δωρική προφορά της λέξης ήπειρος, και της αποδόθηκε από τους Κερκυραίους που αναφέρονταν στη γη απέναντί τους, με την έννοια της μεγάλης έκτασης ξηράς. Σε νόμισμα των αρχαίων κατοίκων της περιοχής, κατά τον 3ο π.Χ. αι., αναφέρεται και η λέξη ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ (των Ηπειρωτών, το Ηπειρωτικόν). Αποτελεί από τα πιο αραιοκατοικημένα γεωγραφικά διαμερίσματα της ηπειρωτικής Ελλάδας με μόλις 336.856 κατοίκους σύμφωνα με την πλέον πρόσφατη απογραφή της ΕΣΥΕ το 2011. Διοικητικά αποτελεί δευτεροβάθμιο οργανισμό τοπικής αυτοδιοίκησης, ενώ γεωγραφικά ταυτίζεται με το ομώνυμο διαμέρισμα. Καταλαμβάνει έκταση 9.203 km2 με μεγαλύτερη πόλη και πρωτεύουσά της, τα Ιωάννινα. Είναι κυρίως ορεινή και διαθέτει κάποια από τα μεγαλύτερα δασικά πάρκα όπως αυτό της Πίνδου και τον Τζουμέρκων. Διαθέτει κυρίως ορεινή γεωμορφολογία, καθώς περισσότερο από τα ¾ της έκτασης της καταλαμβάνουν ορεινές διαμορφώσεις. Λόγω αυτής της ιδιαίτερης γεωμορφολογίας, διαθέτει αυξημένο μέτρο απορροής με αποτέλεσμα να σχηματίζει ιδιαίτερη υδρολογία. Η Π Ε Ι Ρ Ο Σ Α Π Ε Ι Ρ Ο Σ Σ1: Γεωμορφολογικός χάρτης Ηπείρου

Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α18 Εγνατία οδός Εθνική Επαρχιακόςοδόςδρόμοςακτοπλοικέςπορείες 336.856 κ ά τ ο ι κ ο ι 36,60densit y (res/km) 740 km ε θ ν ι κ ό 2.240 km ε π α ρ χ ι α κ ό 67.870 κ ά τ ο ι κ ο Π. ΑΡΤΑΣ 57.720 κ ά τ ο κ ο Π. ΠΡΕΒΕΖΑΣ 43.660 κ ά τ ο ι κ ο Π. ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ 167.606 κ ά τ ο κ ο Π. ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ PREVEZA Περιφέρεια Ήπειρος Δίκτυο Ήπειρος 1 : 5 0 0 . 0 0 0

LOUROU OROS TOMAROSPINDOS RAXTHOSAXERONAOOSPINDOSOROS DOUSKOKALAMAS φράγματαπηγέςλίμνεςποτάμιαποταμών Γεωμορφολογία Ήπειρος Υδρολογία Ήπειρος 74,27 % ο ρ ε ι ν ή 3,81 % ύ δ α τ α Εθνικό Πάρκο Πίνδου Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων

Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α20Εικ. 1: Φαράγγι Βίκου, Ν. Ιωαννίνων, Ήπειρος

Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α22 Η περιφέρειας ηπείρου διαθέτει ακτογραμμή μήκους περίπου 316 km. Το μεγαλύτερο ποσοστό αυτής καταλαμβάνουν οι λιμνοθάλασσες και οι ποτάμιες εκβολές που αποτελούν το 40% όπως επίσης και οι αμμώδης παραλίες κατάλληλες για κολύμβηση. Α Κ Τ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Η Χρήσεις κατά μήκος της ηπειρωτικής ακτογραμμής Σ3: Διάγραμμα ακτογραμμής Ηπείρου.

Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α24 Εικ. 2: Όρμος Βάλτου, Ν. Ιωαννίνων, Ήπειρος

Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α26 Σε σύγκριση με τις υπόλοιπες ορεινές περιοχές της χώρας, διαθέτει το μεγαλύτερο μέσο μέτρο απορροής λόγω του τοπογραφικού ανάγλυφου της καθώς επίσης και ιδιαίτερα αυξημένη μέση ετήσια κατακρήμνιση σε όλο το υδατικό διαμέρισμα που ξεπερνά τα 1400 mm η οποία τείνει να αυξηθεί λόγω της κλιματικής αλλαγής. Υ Δ Ρ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Η Τ Α Υ Τ Ο Τ Η Τ Α μέση ετήσια απορροή και κατακρίμνηση Σ4: Χάρτης υδάτινης απορροής της Ελλάδας.

381 - 439 439 - 506 506 - 571 572 - 638 Ετήσιο μέτρο απορροής (mm) 306 - 381238 - 305172 - 238124 - 171

Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α28 1.400 - 1.700 1.700 - 2.100 904 - 1.154 1.154 - 1.210 1.210 - 1400 1.400 - 1.700 1.700 - 2.100 υδρολογικό δίκτυολεκάνη απορροής Κατακρύμνηση (mm)

904 - 1.154 1.154 - 1.210 1.210 - 1400 1.400 - 1.700 1.700 - 2.100285 - 370 Συνολική απορροή (km) 370 - 500 500 - 650 650 - 904 H y d r o l o g i c a l A n a l y s i s d r a i n a g e a n d r a i n f a l l

Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α30 Η Ήπειρος διατρέχεται από πέντε κύρια ποτάμια, τον Άραχθο, τον Αώο, τον Καλαμά, τον Λούρο και τον Αχέροντα. Τέσσερα από αυτά διαθέτουν υδάτινα φράγματα: το φράγμα του Αώου, του Καλαμά, του Λούρου και 2 διαδοχικά φράγματα στον Άραχθο ποταμό, το φράγμα Πουρναρίου Ι και ΙΙ. Τα ποτάμια, επομένως, αποτελούν αφενός τον λόγο ύπαρξης της αγροτικής παραγωγής στις περιοχές που διατρέχουν λόγω της υδροδότησης των γεωργικών καλλιεργειών και αφετέρου, της παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας μέσω της αξιοποίησης της δυναμικής τους. Υ Δ Ρ Ο Δ Υ Ν Α Μ Ι Κ Ο αξιοποίηση των ποταμών της Ηπείρου Σ7 : Υδρολογικός χάρτης του γεωγραφικού διαμερίσματος της Ηπείρου.

ΙΟΝΙΟ ΠΕΛΑΓΟΣ ΛΟΥΡΟΣ ΟΡΟΣ ΤΟΜΑΡΟΣ ΠΙΝΔΟΣ ΑΡΑΧΘΟΣΑΧΕΡΩΝΑΩΟΣΟΡΟΣ ΔΟΥΣΚΟΚΑΛΑΜΑΣ Ποτάμι ελεγχόμενη ροή Λίμνες Πηγή Φράγμα ΥποδομέςΉπειροςΝερού ΠΙΝΔΟΣ

Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α32 Καλαμάς 100 km Αώος 260 km διασταυρούμενοιδρόμοι βασικόδίκτυοοδικό υδρολογικόδίκτυο Καλαμάς 100 km Αώος 260 km διασταυρούμενοιδρόμοι βασικόδίκτυοοδικό υδρολογικόδίκτυο ποτάμι κλίμακα: 1: 100.000

ποτάμι αγροτικέςεκτάσεις οικισμοί Λούρος 80 km Άραχθος 135 km Χάρτες 1 : 100.000υδρολογικόδίκτυο ποτάμι αγροτικέςεκτάσεις οικισμοί Λούρος 80 km Άραχθος 135 km Χάρτες 1 : 100.000

Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α34 Εικ. 4: Αώος ποταμός, Ήπειρος

Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α36 Σε μια περίοδο 45 χρόνων (1954 – 1999), τρία υδροηλεκτρικά φράγματα και ένα αρδευτικό κατασκευάστηκαν στην Ήπειρο με μεγαλύτερο το φράγμα Πουρναρίου Ι που αποτελεί το δεύτερο μεγαλύτερο φράγμα της Ελλάδας. Σήμερα τα φράγματα αυτά συμβάλουν σημαντικά στην παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας παράγοντας το 14% της συνολικής υδροηλεκτρικής ενέργειας της χώρας. Υ Π Ο Δ Ο Μ Ε Σ Ν Ε Ρ Ο Υ Σ9: Διαγραμματικές κατόψεις των φραγμάτων των ποταμών της Ηπείρου.

Φράγμα Αώου 78 m υλικό: χώμα 1990-1991 Φράγμα Πουρναρίου Ι 87 m υλικό: χώμα 1 9 8 1 - 1 9 9 7 Φράγμα Πουρναρίου ΙΙ 15 m υλικό: χώμα 1 9 9 8 - 1 9 9 9 Φράγμα Λούρου 22 m υλικό : σκυρόδεμα 1 9 5 4 Φράγμα Καλαμά 80 m υλικό : σκυρόδεμα 1 9 6 2 0 100 m 0 1 Κm 0 1 Κm 0 1 Κm

Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α38 Σ9: Διάγραμμα σύγκρισης παραγωγής υδροηλεκρικής ενέργειας των διαφορετικών τύπολογικών φραγμάτων της Ηπείρου. 0 25 50 75 100 m

Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α40 Εικ. 6: Αρδρευτικό φράγμα Καλαμά, Ν. Θεσπρωτίας, Ήπειρος

Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α42 Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του Περιφερειακού Αναπτυξιακού Σχεδίου 2016-17, η Ήπειρος διαθέτει 1.243.076 στρέμματα αγροτικής γής. Ωστόσο, παρόλο τον υδρολογικό της πλούτο, μόλις το 35% αρδεύεται συστηματικά, το 32% δεν αρδεύεται (μπορεί να δεχθεί τις υποδομές), ενώ το υπόλοιπο 33% δεν καλλιεργείται. Α Ρ Δ Ε Υ Σ Η αγροτική παραγωγή και νερό Σ11: Διάγραμμα κατανομής των αγροτικών εκτάσεων της Ηπείρου.

1.243.076 στρ. 35% 33% 32% αρδευθείσα αρδευόμενα χέρσα 55% αρδευόμεναΝ.ΑΡΤΑΣ 43% αρδευόμενα 25% αρδευόμενα 22% αρδευόμενα Ν. ΠΡΕΒΕΖΑΣ Ν. ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ Ν. ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ Η Π Ε Ι Ρ Ο Σ

Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α44 Οι δραματικές κλιματικές αλλαγές που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια και πρόκειται να ενταθούν μέσα στην επόμενη δεκαετία αποτελούν σοβαρή́ απειλή των υδάτινων τοπίων. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, η επιταχυνόμενη διάβρωση των παράκτιων περιοχών, οι έντονες κυματικές καταιγίδες, η υποβάθμιση των παράκτιων οικοσυστημάτων και οι πλημμύρες της εκβολής των ποταμών συνθέτουν ένα μείγμα από φαινόμενα που πρόκειται να μεταβάλλουν σε μεγάλο βαθμό την φυσιογνωμία της σημερινής ελληνικής ακτογραμμής. Ο κίνδυνος από φαινόμενα διάβρωσης και πλημμύρες θα αυξηθεί στις περιοχές αυτές, ενώ οι ποταμοί και οι παράκτιοι ταμιευτήρες γλυκού νερού θα υποβαθμιστούν από την διείσδυση υφάλμυρου ύδατος. Τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα των παράκτιων περιοχών της χώρας μας, όπως είναι η ρύπανση του περιβάλλοντος, η αστική υποβάθμιση, η καταστροφή των οικοσυστημάτων και φυσικών τοπίων, θα διογκωθούν ακόμη περισσότερο από τις μεταβολές του κλίματος και την εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων. Έτσι θα απειληθούν άμεσα οι φυσικές ισορροπίες όλων των παράκτιων συστημάτων της χώρας μας, τα οποία θα πρέπει να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες. Στα πλαίσια παράκτιας μελέτης που διεξάχθηκε για έναν μεγάλο αριθμό παράκτιων περιοχών της Ελλάδας, προέκυψαν μια σειρά χρήσιμων συμπερασμάτων για τις διαβρωτικες τάσεις που αναπτύσσονται στις ελληνικές ακτές1. (όπως φαίνεται και στον χάρτη) Ε Π Ι Κ Ι Ν Δ Υ Ν Ο Τ Η Τ Α Π Λ Η Μ Μ Υ Ρ Α Σ Περιοχές δυνητικά υψηλού κινδύνου Σ12: Χάρτης επικινδυνότητας πλημμύρας της Ελλάδας.

Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α46 Επομένως, η Ήπειρος αποτελεί μια από τις πιο ευάλωτες περιοχές θαλάσσιας και παραποτάμιας πλημμύρας με ιδιαίτερα υψηλό κίνδυνο να διατρέχουν οι εκβολές των ποταμών, όπως η δελταική εκβολή του Λούρου και του Αράχθου, η εκβολή του Αχέροντα και του Καλαμά. Τα φράγματα που έχουν κατασκευαστεί λίγα χιλιόμετρα πρίν την εκβολή των παραπάνω ποταμών δεν επαρκούν για να εξαλείψουν την επικινδυνότητα καθώς κατασκευάστηκαν υπό διαφορετικές κλιματολογικές συνθήκες. Κατ’ επέκταση, τα δυναμικά τοπία που σχηματίζονται εν όψη της κλιματικής αλλαγής προϋποθέτουν στρατηγικό σχεδιασμό για την αντιστροφή των καταστροφικών συνεπειών σε αξιοποιήσιμη δυναμική. Δ Υ Ν Α Μ Ι Κ Α Τ Ο Π Ι Α Αναθεώρηση υποδομών νερού Σ13: Χάρτης επικινδυνότητας πλημμύρας του γεωγραφικού διαμερίσματος της Ηπείρου.

ροή ελεγχόμενη ροή Φράγμα ΕπικινδυνότηταΉπειροςΠλημμύρας περιοχές πιθανότηταςαυξημένηςπλημμύρας

Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α48 Εικ. 8: Κάμπος Άρτας ύστερα από τα πλημμύρικά φαινόμενα τον Φεβρουάριο του 2015.

Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α50 Ορεινό ανάγλυφο, τρεχούμενο νερό και έφορο, παραγωγικό έδαφος. Αυτό είναι το τρίπτυχο που χαρακτηρίζει την ηπειρωτική φυσιογνωμία του τόπου και θα πρέπει να περιλαμβάνεται σε κάθε αναπτυξιακό στρατηγικό σχέδιο της περιοχής. Α Π Ε Ι Ρ Ο Σ Τ Ο Π Ο Σ Σ14: Κολλάζ που απεικονίζει την φυσιογνωμία του τόπου.

54 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α

56 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Ο Άραχθος είναι ο όγδοος μεγαλύτερος ποταμός της Ελλάδας και ο τρίτος από τους κυριότερους ποταμούς της Ηπείρου. Έχει συνολικό μήκος 135 χιλιόμετρα. Πηγάζει από την βόρεια Πίνδο και εκβάλει στον Αμβρακικό κόλπο. Η λέξη Άραχθος έχει τη ρίζα της στο ρήμα “αράσσω”, δηλαδή χτυπάω με δύναμη, κατασυντρίβω. Το όνομα, επομένως, συνδέεται με την ορμητικότητα του ποταμού, η οποία αναφέρεται και σε πολλούς μύθους και Οπαραδόσεις.Στράβωναναφέρει τον Άραχθο με το όνομα Άρατθον, σε αρχαία επιγραφή στην Κέρκυρα φέρεται ως Άραθθος. Στη δε λαϊκή παράδοση της Ηπείρου έχει καθιερωθεί ως ποταμός της Άρτας, από το γεγονός ότι περιβρέχει την Άρτα διερχόμενος κάτω από το Γεφύρι της Άρτας. Α Ρ Α Χ Θ Ο Σ Π Ο Τ Α Μ Ο Σ Εικ. 1.6: : Αμβρακικός Κόλπος, χαρακτικό του 20ου αιώνα.

58 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α lake | river | lagoon and the s e a Η έρευνα εστιάζει στην περιοχή της εκβολής του ποταμού που αποτελεί μια μεγάλη έφορη πεδιάδα που δημιουργήθηκε από τα φερτά υλικά και το ποταμίσιο χώμα που παρασύρει η ορμητικότητα του ποταμού. Περιλαμβάνει ένα κομμάτι της περιφερειακής ενότητας της Άρτας όπως επίσης και την πρωτεύουσα, την Άρτα. Πριν το 1980, μεγάλο μέρος της εκβολής καλυπτόταν από έλη ενώ παράλληλα, κάθε φορά που η ροή του ποταμού αυξανόταν, οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις εκατέρωθεν του ποταμού μετατρέπονταν σε λίμνες καταστρέφοντας τις σοδιές. Με την κατασκευή του υδροηλεκτρικού φράγματος το 1981 (το δεύτερο μεγαλύτερο φράγμα της Ελλάδας), Πουρνάρι Ι, το πρόβλημα περιορίζεται. Ωστόσο, η αντοχή του φράγματος δεν επαρκεί με αποτέλεσμα 8 χρόνια αργότερα κατασκευάζεται ένα δεύτερο αναρρυθμιστικό φράγμα, το Πουρνάρι ΙΙ, που επιλύει το πρόβλημα προσωρινώς.2 Ε Κ Β Ο Λ Η Π Ο Τ Α Μ Ο Υ Σ1.15: Γεωμορφολογικός χάρτης της εκβολής του Άραχθου ποταμού.

60 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Σήμερα, 30 χρόνια μετά από την κατασκευή του πρώτου φράγματος, οι αλλαγές είναι οφθαλμοφανής: μια μεγάλη τεχνητή λίμνη έχει σχηματιστεί και τροφοδοτεί με νερό τις αγροτικές εκτάσεις, η πεδιάδα – εκβολή έχει μετατραπεί από απέραντο βάλτο που συνήθιζε να είναι σε γόνιμη αγροτική έκταση λόγω των επαναλαμβανόμενων προσχώσεων και η ακτογραμμή έχει μεταβληθεί και μερικώς διαβρωθεί λόγω της μειωμένης ροής και διέλευσης φερτών υλικών από τον ποταμό. Επομένως, είναι διακριτή η εναλλαγή των διαφορετικών υδάτινων τοπίων (λίμνη, ποτάμι, λιμνοθάλασσα, θάλασσα) που διαμορφώνουν κυριολεκτικά έναν υδάτινο μηχανισμό που αφενός παράγει ανανεώσιμη πηγή ενέργειας και αφετέρου συντηρεί τα αστικά και μη παραποτάμια τοπία. Σ1.16: Διάγραμμα εναλλαγής των διαφορετικών υδάτινων τοπίων της εκβολής του Άραχθου ποταμού. lake | river | lagoon and the s e a

Τ Ο Π Ι Ο Μ Ε Τ Α Β Ο Λ Η Σ

64 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Ανάμεσα από την πόλη της Άρτας και τον ορεινό όγκο των Τζουμέρκων και σε υψόμετρο 140μ βρίσκεται η λίμνη Πουρναρίου. Είναι μια τεχνητή λίμνη, 8η κατά σειρά στον κατάλογο των τεχνιτών λιμνών της Ελλάδας, που δημιουργήθηκε από την συλλογή των νερών του ποταμού Άραχθου και την κατασκευή φράγματος κοντά στον οικισμό Πουρνάρι από όπου πήρε, την ονομασία, το φράγμα και η λίμνη. Τα κύρια χαρακτηριστικά του ταμιευτήρα είναι ο μέγιστος όγκος αποθηκεύσεως των 865 εκατομμυρίων μ3, η ανώτατη στάθμη πλημμυρών είναι στα 126μ και η ανώτατη και κατώτατη στάθμη λειτουργίας για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας είναι σε υψόμετρο 120μ και 100μ Έχειαντίστοιχα.επιφάνεια 18.3 τ.χλμ., μέγιστο μήκος τα 17.7 χλμ. και μέγιστο πλάτος τα 7.3 χλμ. Η κατασκευή της έγινε κατά την περίοδο 1973-76. Στις 10 Ιανουαρίου 1981 μετά την κατασκευή τού φράγματος έγινε ή οριστική έμφραξη της σήραγγας και έτσι ξεκίνησε να γεμίζει πλέον ο ταμιευτήρας τού φράγματος. Τ Ο Π Ι Ο Μ Ε Τ Α Β Ο Λ Η Σ Λίμνη Πουρναρίου Σ1.17: Χάρτης παραλίμνιων οικισμών της τεχνιτής λίμνης Πουρναρίου.

ΠτέρηΆμμοςΚαθαροβούνι ΔαφνούλαΤραπεζάκι Δρυώνας Κάτω ΚαλεντίνηΜέγκλαΡουμάνια Πέτα Βλαχερνά Άγιος Δημήτριος Άρτα Μελάτες Φάγκος Παραποτάμιοι οικισμοί τεχνητή λίμνη Πουρναρίου 0 1 km φράγμα βυθισμένοςοικισμός 0 - 40 40 - 80 80 - 400 400 - 1500 1500π λ υ θ υ σ μ ό ς ο κ σ μ ώ ν

66 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Εικ. 1.7: Κάτοικοι του παραποτάμιου χωριού Σμίξη πάνω στην βάρκα (μονόξυλο) όπου διασχιζουν το ποτάμι δια μέσω της Πούντας.

68 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Τα φράγματα που έχουν κατασκευαστεί στον Άραχθο είναι αυτό του Πουρναρίου Ι και του Πουρναρίου ΙΙ. Το μεγάλο φράγμα Πουρνάρι Ι βρίσκεται 4,5 χιλιόμετρα πάνω από την Άρτα και η κατασκευή του έγινε κυρίως για λόγους παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στις αιχμές ενεργειακής ζήτησης, την ανάσχεση πλημμυρών και την αποθήκευση νερού για τις αρδευτικές ανάγκες του κάμπου. Ύστερα από την ολοκλήρωση του έργου μειώθηκε η τροφοδοσία του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα, που γινόταν με την κατείσδυση του επιφανειακού νερού στα κατώτερα στρώματα, με αποτέλεσμα να μειωθεί η διαθεσιμότητα των υπόγειων υδάτων και να αλλάξει ριζικά το υδρολογικό υπόστρωμα στην περιοχή από την έξοδο του φράγματος μέχρι τις εκβολές του ποταμού. Για το λόγο αυτό κοντά στη βάση του φράγματος Πουρνάρι Ι κατασκευάσθηκε το Πουρνάρι ΙΙ για να παίζει ρυθμιστικό ρόλο, ώστε να υπάρχει μια μόνιμη ροή νερού στην κοίτη ακόμα και το καλοκαίρι. Ίσως με μια σωστή διαχείριση να επιτευχθεί και ο σταδιακός εμπλουτισμός του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα της πεδινής ζώνης, με τις πολλές γεωτρήσεις πού υπάρχουν τώρα. Φ Ρ Α Γ Μ Α Τ Α Π Ο Υ Ρ Ν Α Ρ Ι Ο Υ Πουρνάρι Ι και ΙΙ Σ1.18: Κάτοψη και τομή των υδροηλεκτικών φραγμάτων του Άραχθου ποταμού.

70 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Εικ. 1.8: Φράγματα Πουρναρίου Ι και ΙΙ.

72 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Ο ποταμός Άραχθος κινείται μέσω αδιαπέρατων σχηματισμών φλύσχη και η λεκάνη απορροής του παρουσιάζει μεγάλες κλίσεις. Υδρολογικά είναι ιδιαίτερα παραγωγικό ποτάμι και η παροχή του χαρακτηρίζεται από πολύ μεγάλες διακυμάνσεις και σημαντικές πλημμύρες. Οι υπάρχουσες μελέτες για τη λεκάνη (έκτασης 1873 km2) ανάντη του φράγματος Πουρναρίου δίνουν υδρολογικά μεγέθη ιδιαίτερα υψηλά. Σύμφωνα με εκτιμήσεις που βασίζονται σε υδρολογικά δεδομένα της Διεύθυνσης Υδροηλεκτρικής Παραγωγής της ΔΕΗ-ΔΥΗ σε διάφορες θέσεις του ποταμού, καθώς και στην προσφατη Υδρολογική μελέτη πλημμυρών Αράχθου, εξάγεται το συμπέρασμα ότι η μέση ετήσια παροχή είναι περίπου 55-60 m3/s λόγω της βροχόπτωσης της τάξης των 1600-1800mm από τις υψηλότερες στην Ελλάδας, ενώ παράλληλα ο ετήσιος συντελεστής απορροής είναι της τάξης του 60% και 1000 mm ετήσιας απορροής. Υ Δ Α Τ Ι Ν Ο Σ Μ Η Χ Α Ν Ι Σ Μ Ο Σ Ροή νερού και παραγωγή ενέργειας Σ1.19: Διάγραμμα υδροηλεκτρικού μηχανισμού του Αράχθου ποταμού όπου μεταβάλει την ροή του νερού σε υδροηλεκτρική ενέργεια.

3 0 3 m. cm 4 m. cm5 5 - 6 0 m3 / sec 1. 1 0 0 εκ. κυβ. μέτρα

74 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Λόγω της δημιουργίας του ταμιευτήρα Πουρναρίου, η κλιματική συνθήκη της περιοχής μεταβλήθηκε σημαντικά δημιουργώντας ένα νέο λιμναίο και παραλίμιο οικοσύστημα. Οι νέοι οικότοποι, µε λιµναίες πλέον οικολογικές συνθήκες, ευνοούν την ανάπτυξη αρκετών υδρόβιων οργανισµών (ψαριών και αµφίβιων), που προσφέρουν τροφή και καταφύγιο σε μεγάλο αριθμό αποδημητικών ή µη πουλιών, µε τα πρώτα να χρησιµοποιούν τους ταµιευτήρες ως ενδιάµεσους σταθµούς στο µακρύ τους ταξίδι. Η ιχθυοπανίδα που παρουσιάζεται στις τεχνητές λίμνες του Αράχθου είναι αρκετά σημαντική: κυπρίνοι, στρωσίδι, πινδοβίνος, σκυλόψαρο, μπριάνα, λιάρα, μουστακάτο, άγρια πέστροφα, χέλι και ο ψευδοφοξίνος. Η ορνιθοπανίδα στην ευρύτερη περιοχή της λίµνης, εµφανίζεται περίπου όµοια µε αυτήν της κοιλάδας του Αχελώου: νυχτοκόρακες, πρασινοκεφαλόπαπιες, αλκυόνες, φαλαρίδες, ενώ καστανοκεφαλόγλαροι και ποταμοσφυριχτές συμπληρώνουν την πλούσια ορνιθοπανίδα. Το ίδιο συµβαίνει και µε την πανίδα των θηλαστικών και των ερπετών. Όσον αφορά τη χλωρίδα της περιοχής, η βλάστηση που παρουσιάζεται είναι µεσο-µεσογειακής διάπλασης, στην οποία εµφανίζονται διάφορες χαρακτηριστικές φυτοκοινωνίες όπως ρείκια, ασπάλαθοι κ.ά. Ν Ε Ο Σ Ο Ι Κ Ο Τ Ο Π Ο Σ Λιμναία και παραλίμνια οικοσυστήματα Σ1.20: Η χλωρίδα και πανίδα του νέου οικότοπου που δημιουργήθηκε λόγω της τεχνιτής λίμνης Πουρναρίου.

76 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές της δεκαετίας του 1980 πολλοί οικισμοί εγκαταλείφθηκαν καθώς κατακλύστηκαν από τα νερά τού φράγματος.Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προσεγγίζοντας τη λίμνη οδικώς από το χωριό Πέτα προς το χωριό Βουργαρέλι έχει όταν συναντάμε αριστερά τον παλαιό οικισμό της Κάτω Καλεντίνης, ο οποίος εγκαταλείφθηκε και καταποντίστηκε όταν δημιουργήθηκε το φράγμα Πουρναρίου. Στόν οικισμό η πτώση της στάθμης της λίμνης που γίνεται ανά περιόδους αποκαλύπτει κάποια παλιά σπίτια και άλλα κτήρια δημιουργώντας ένα μυστήριο σκηνικό, με εντυπωσιακότερο όλων, το παλιό δημοτικό σχολείο που αποτελεί και το μεγαλύτερο αυτών. Λ Ι Μ Ν Α Ι Ο Χ Ω Ρ Ι Ο Χώριο Φάγκος Σ1.21: Χάρτης παλαιού οικισμού Φάγκου και διαγράμματα μεταβολής της στάθμης του νερού της λίμνης που δημιουργεί αποκάλυψη του χωριού.

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 43.5 4.5 km 0.5 Τοπίο μεταβολής 21° 3'20.17"Α 39°15'7.48"Β 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 43.5 4.5 km 2.50.511.523 Τοπίο μεταβολής 21° 3'20.17"ΑΕποχιακή39°15'7.48"ΒμεταβολήοικισμόςΦάγκου χειμώνας άνοιξη καλοκαίρι

78 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Εικ. 1.9: Το χωριό Φάγκος την άνοιξη όπου κατεβαίνει η στάθμη της λίμνης και αναδύονται τα παλιά σπίτια και το δημοτικό σχολείο.

Τ Ο Π Ι Ο Δ Ι Α Χ Ε Ι Ρ Ι Σ Η Σ

82 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Η Άρτα είναι η πρωτεύουσα του νομού Άρτας και του δήμου Αρταίων, καθώς και η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ηπείρου μετά τα Γιάννενα με πληθυσμό 21.895 κατοίκους. Στην είσοδο της πόλης βρίσκεται το φημισμένο πέτρινο γεφύρι της Άρτας, σήμα κατατεθέν της πόλης, γνωστό από το ομώνυμο δημοτικό ποίημα. Η πόλη είναι χτισμένη στην ίδια θέση που κατά την αρχαιότητα υπήρχε μια από τις σημαντικότερες πόλεις της περιοχής, η Αμβρακία. Κατά μία άλλη άποψη η Άρτα είναι χτισμένη στη θέση της αρχαίας Αργιθέας ή κατ’ άλλους του αρχαίου Αμφιλοχικού Άργους. Η ευρύτερη περιοχή της Άρτας είναι γνωστή για την καλλιέργεια εσπεριδοειδών και τα τελευταία χρόνια Ακτινιδίων. Η πόλη περιβάλλεται από τον Άραχθο ποταμό χωρίς ωστόσο να υπάρχει άμεση πρόσβαση και οπτική επαφή από την πόλη προς τον ποταμό στο μεγαλύτερο μέρος που συνορεύει. Το γεγονός αυτό ίσως οφείλεται στην ορμητικότητα των νερών του ποταμού με αποτέλεσμα η πόλη να κρατήσει μια απόσταση ασφαλείας από τις όχθες του. Ωστόσο, ύστερα από την κατασκευή των δύο φραγμάτων, δεν υπάρχει επικινδυνότητα πλημμύρας στην πόλη γεγονός που επιτρέπει τον επαναπροσδιοριστμό της σχέσης μεταξύ πόλης και νερού. Τ Ο Π Ι Ο Δ Ι Α Χ Ε Ι Ρ Ι Σ Η Σ Αστικό τοπίο της Άρτας Σ1.22: Διαγραμματικοί χάρτες της πόλης της Άρτας.

Β Α Σ Ι Κ Ο Δ Ι Κ Τ Υ Ο Τ Ο Π Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α Ε Π Ε Κ Τ Α Σ Η Π Ο Λ Η ΣΟ Μ Ο Κ Ε Ν Τ Ρ Ι Κ Ο Τ Η Τ Α Ζ Ω Ν Η Α Ν Α Ψ Υ Χ Η Σ Κ Α Ι Τ Ο Υ Ρ Ι Σ Μ Ο Υ Υ Π Α Ι Θ Ρ Ι Ο Ι Δ Η Μ Ο Σ Ι Ο Ι Χ Ω Ρ Ο Ι Π Ρ Ο Σ Β Α Σ Η Σ Τ Ο Π Ο Τ Α Μ ΙΤ Ο Μ Ε Σ Δ Κ Τ Υ Ο Υ Κ Α Ι Π Ο Τ Α Μ Ο Υ Χ Ω Ρ Ο Ι Σ Υ Γ Κ Ε Ν Τ Ρ Ω Σ Η Σ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΠΟΛΗΣ Ποτάμι Περιφεριακόςάξονας Λόφος

84 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Εικ. 1.10: Η πόλη της Άρτας, η τεχνητή λίμνη της Άρτας και το παραλίμνιο Πάρκο.

86 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α εγκυβωτισμένη κοίτη πλημμύρα παροχής Q= 2000 m2/s πλημμύρα παροχής Q= 3500 m2/s πλημμύρα παροχής Q= 4600 m2/s ελεύθερη κοίτη αρδρευτικάπρωτεύοντα Σ1.23: Διάγραμμα κατάστασης κοίτης.

ελεύθερη κοίτη αρδρευτικάτριτεύοντακανάλιααρδρευτικάδευτερεύοντακανάλιααρδρευτικάπρωτεύοντακανάλια σημείοομβρίωνεκβολής δεξαμενή νερού αντλιοστάσιο Σ1.24: Διάγραμμα καναλιών και υδάτινων δικτύων.

88 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Σύμφωνα με το υπουργείο περιβάλλοντος και ενέργειας μπορεί η πόλη να μην διέθετε προβλήματα κατά τις περιόδους αυξημένης εισροής, λόγω των φραγμάτων, ωστόσο, λόγω της κλιματικής αλλαγής όπου η ετήσια κατακρήμνιση αυξάνεται σημαντικά, είναι επιτακτική η διαχείριση της όχθης του ποταμού έτσι ώστε το βρόχινο νερό να αξιοποιείται από την πόλη αλλά και να απορρέει αποτελεσματικά προς τον ποταμό. Δ Ι Α Χ Ε Ι Ρ Ι Σ Η Ν Ε Ρ Ο Υ Σ1.25: Διάγραμμα πλημμύρας της παραποτάμιας περιοχής της Άρτας με περίοδο επαναφοράς Τ= 50, 100 και 1000.

περίοδος επαναφοράς Τ= 50 περίοδος επαναφοράς Τ= 100 περίοδος επαναφοράς Τ= 1000 1985 ποταμίσιο χώμαέλοςμηεκτάσειςγεωργικέςγεωργικέςεκτάσεις 0 1 2 3 4 m πλημμυρισμένεςεκτάσεις (βάθος) 2015 2065 1945

Τ Ο Π Ι Ο Ε Π Ι Κ Ι Ν Δ Υ Ν Ο Τ Η Τ Α Σ

92 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Ο κάμπος της Άρτας αποτελεί μια έφορη πεδιάδα που δημιουργήθηκε από τα φερτά υλικά και το ποταμίσιο χώμα που παρασύρει η ορμητικότητα του ποταμού. Πριν την κατασκευή του φράγματος Πουρναρίου, η πεδιάδα της εκβολής αντιμετώπιζε προβλήματα πλημμυρών με αποτέλεσμα οι καλλιέργειες να μετατρέπονται σε απέραντους βάλτους καταστρέφοντας τις ετήσιες σοδιές και πλημμυρίζοντας τους παραποτάμιους οικισμούς. Ύστερα από την κατασκευή του φράγματος Πουρναρίου το πρόβλημα περιορίζεται ωστόσο δεν επιλύεται με αποτέλεσμα να κατασκευάζεται το δεύτερο αναρρυθμιστικό φράγμα για την διευθέτηση της συνεχής ροής του ποταμού. Τ Ο Π Ι Ο Ε Π Ι Κ Ι Ν Δ Υ Ν Ο Τ Η Τ Α Σ Εκβολή ποταμού Αράχθου Σ1.26: Χάρτης εκβολής Άραχθου ποταμού.

νερό αυτοκινητόδρομος χωματόδρομοςεπαρχιακός δρόμος υδροηλεκτρικόφράγμα θάλασσα 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 km 0

94 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 km Σ1.27: Χάρτης παραποτάμιων οικισμών της εκβολής του ποταμού και βασικών δικτύων

Α Ν Θ Ο Τ Ο Π Ο Σ 2 7 8 κ ά τ ο κ ο Α Κ Ρ Ο Π Ο Τ Α Μ Ι Α 3 9 7 κ ά τ ο κ ο Π Α Χ Υ Κ Α Λ Α Μ Ο Σ 3 6 4 κ ά τ ο κ ο Ν Ε Ο Χ Ω Ρ Ι 2.207 κ ά τ ο κ ο Λ Ο Υ Τ Ρ Ο Τ Ο Π Ο Σ 3 0 6 κ ά τ ο κ ο Κ Ο Μ Μ Ε Ν Ο 7 6 9 κ ά τ ο κ ο 9 km

96 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 km Σ1.28: Χάρτης γεωργικών εκτάσεων.

Σ15: Διάγραμμα ετήσιας αγροτικής παραγωγής.

98 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Ωστόσο οι μεγάλες αλλαγές δεν έχουν ακόμα συμβεί. Λόγω της κλιματικής αλλαγής, το ποσοστό ετήσιας βροχόπτωσης έχει σημαντικά αυξηθεί με αποτέλεσμα τα φράγματα να αδυνατούν να ελέγξουν την ροή του νερού. Αποτέλεσμα αυτού είναι η μεγάλη καταστροφική πλημμύρα του 2015 όπου έθεσε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης τα έξι χωριά που εκτείνονται κατά μήκος της εκβολής του ποταμού. Σύμφωνα με μελέτες που έχουν διεξαχθεί η πεδιάδα τείνει να επανέλθει στην αρχική της κατάσταση με αποτέλεσμα η επικινδυνότητα των πλημμυρών να είναι αναπόφευκτη ενώ τα δύο υδροηλεκτρικά φράγματα δεν επαρκούν να αποτρέψουν την καταστροφή. Σ1.29: Χάρτης επικυνδυνότητας πλημμύρας. Σ1.30: Διαγράμματα πλημμύρικής κατάστασης εκβολής σε 4 στιγμιότυπα. (επόμενη σελίδα)

περιοχήεπικινδυνότηταςαυξημένης ποταμός βασικό οδικό δίκτυο υδροηλεκτρικόφράγμα οικισμοί 200 - 400 400 - 700 700(πληθυσμός)2000 ποταμόςπεριοχές έκχυσης των αντλιοστασίων 200 - 400 400 - 700

2015194519851985 19851945

2015194519851985206520152065

102 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α 11/1982 Ισχυρό επεισόδιοπλημμυρικόσταχωριά Ράχη, Καλογερικό, Μύτικα, Ανέζα, ΠλημμύρισανΣυκιές. τεράστιες αγροτικές εκτάσεις καθώς και σπίτια, καταστήματα και Κατέρρευσεαποθήκες. μία γέφυρα στο Άρτας-Θεοδωριανών.δρόμο 1981 ΠουρναρίουφράγματοςΛειτουργία Ι Ιστορικές πλημμύρες εκβολής ποταμού Αράχθου Σ1.31: Ιστορικές πλημμύρες εκβολής ποταμού Αράχθου.

10 / 2003 12 / 2005 02 / 2015 Η κακοκαιρία έπληξε την περιοχή της Άρτας για περίπου δύο ημέρες. Στα ορεινά έγιναν κατολισθήσεις και καθιζήσεις εδάφους και καταστράφηκαν πολλά σημεία του οδικού δικτύου. Ο κάμπος της Άρτας καλλιεργήσιμεςκαταστρέφονταςπλημμύρισεεκτάσεις και κατοικίες. Ενώ στην προσπάθεια του να σώσει το κοπάδι του, κτηνοτρόφοςέναςέχασε τη ζωή του. Έντονες βροχοπτώσεις στη Ήπειρο με υπερχείλιση του ποταμού Λούρου. Μεγάλες Ζημιές έγιναν σε εκτάσεις της Πρεβέζης.στοπροβλήματαπεριοχής.ΔημιουργώνταςκυκλοφορίαςοδικόδίκτυοτουΝομού 10 / 2009 Σφοδρές βροχές με εκκένωση οικισμών του Νομού Άρτας. Το μεγαλύτερο μέρος των προβλημάτων εντοπίζεται στο Δήμο Νικολάου Σκουφά, όπου ο Κομποτέικοςποταμόςυπερχείλισε και παρέσυρε γέφυρες. Πολλές ζημιές σε αγροτικές εκτάσεις, καταστήματασπίτια,και αποθήκες. 1999 ΠουρναρίουφράγματοςΚατασκευή ΙΙ πλημμύρες Αράχθου

0 1 2 3 4 Km η εκβολή του ποταμού πρίν την κατασκευή του φράγματος Πουρναρίου Ι (1945) Σ1.32: Χάρτης χρήσεων γής της εκβολής του ποταμού πρίν (δεξιά) και μετά (αριστερά) την κατασκευή του φράγματος Πουρναρίου Ι.

0 1 2 3 4 Km η εκβολή του ποταμού μετά την κατασκευή του φράγματος Πουρναρίου Ι (1985) μηποταμίσιοχώμαέλοςγεωργικέςεκτάσειςγεωργικέςεκτάσειςποτάμι 0 1 2 3 4 Km η εκβολή του ποταμού πρίν την κατασκευή του φράγματος

106 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Επομένως, η κατασκευή των δύο φραγμάτων περιόρισε αρχικά το πρόβλημα των πλημμυρών δημιουργώντας την ευκαιρία στην πεδιάδα να εκτοξευθεί παραγωγικά, ωστόσο δημιούργησε προβλήματα διάβρωσης στο δέλτα της εκβολής διαταράσσοντας την ισορροπία των οικοσυστημάτων της λιμνοθάλασσας. Επιπλέον μείωσε σε μεγάλο βαθμό τις υπόγειες ροές με αποτέλεσμα να αλλάξει ριζικά το υδρολογικό υπόστρωμα στην περιοχή και κατ’ επέκταση να μειωθεί η εφορία του κάμπου. Μ Ε Τ Α Β Ο Λ Η Α Κ Τ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Η Σ Σ1.33: Χάρτης ακτογραμμής ποταμού (πάνω), διαγράμματα μεταβολής ακτογραμμής πρίν και μετά την κατασκευή των υδροηλεκρικών φραγμάτων (κάτω).

Xάρτης εκβολής 21° 2'24.33"Α 39° 1'58.57"Β 0 0.6 1.2 km Μεταβολή ακτογραμμής εκβολή Αράχθου ποταμού 1960 1985 1996 1 2 3 4 5 km0 χωματόδρομοςεπαρχιακός δρόμος κανάλιαποτάμι

108 Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Εικ. 1.11: Το φράγμα Πουρναρίου Ι ανοίγει τον Φεβρουάριο του ‘15 λόγω της μεγάλης εισροής νερού.

2 Καλλικούνη, Φ. (2018). Δυναμικά Τοπία: Από την μεταβιομηχανική υποδομή στην υποδομή τοπίου. Ερευνητική εργασία, Πανεπιστήμιο Πατρών, σ. 81.Σ1.1ΣχέδιαΣημειώσεις:Γεωμορφολογικός χάρτης Ηπείρου Σ1.2 : Κεντρικά διαγράμματα γεωγραφικού διαμερίσματος Ηπείρου (περιοχές, δίκτυα, γεωμορφολογία, ύδατα) Σ1.3 : Διάγραμμα ακτογραμμής Ηπείρου. Σ1.4 : Χάρτης υδάτινης απορροής της Ελλάδας. Σ1.5 : Διάγραμμα ετήσιας απορροής του γεωγραφικού διαμερίσματος της Ηπείρου. Σ1.6 : Διάγραμμα κατακρήμνισης του γεωγραφικού διαμερίσματος της Ηπείρου. Σ1.7 : Υδρολογικός χάρτης του γεωγραφικού διαμερίσματος της Ηπείρου. Σ1.8 : Υδρολογικοί χάρτες των ποταμών Αράχθου, Αώου, Λούρου και Καλαμά. Σ1.9 : Διαγραμματικές κατόψεις των φραγμάτων των ποταμών της Ηπείρου. Σ1.10 : Διάγραμμα σύγκρισης παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας των διαφορετικών τυπολογικών φραγμάτων των ποταμών της Ηπείρου. Σ1.11 : Διάγραμμα κατανομής των αγροτικών εκτάσεων της Ηπείρου. Σ1.12 : Χάρτης επικινδυνότητας πλημμύρας της Ελλάδας. Σ1.13 : Χάρτης επικινδυνότητας πλημμύρας του γεωγραφικού διαμερίσματος της Ηπείρου. Σ1.14 : Κολλάζ που απεικονίζει την φυσιογνωμία του τόπου. Σ1.15 : Γεωμορφολογικός χάρτης της εκβολής του Άραχθου ποταμού. Σ1.16 : Διάγραμμα εναλλαγή των διαφορετικών υδάτινων τοπίων της εκβολής του Άραχθου ποταμού. Σ1.17 : Χάρτης παραλίμνιων οικισμών της τεχνητής λίμνης Πουρναρίου. Σ1.18 : Κάτοψη και τομή των υδροηλεκτρικών φραγμάτων του Άραχθου ποταμού. Σ1.19 : Διάγραμμα υδροηλεκτρικού μηχανισμού του Αράχθου ποταμού όπου μεταβάλει την ροή του νερού σε υδροηλεκτρική ενέργεια. Σ1.20 : Η χλωρίδα και πανίδα του νέου οικότοπου που δημιουργήθηκε λόγω της τεχνητής λίμνης Πουρναρίου. Σ1.21 : Χάρτης παλαιού οικισμού Φάγκου και διαγράμματα μεταβολής της στάθμης του νερού της λίμνης που δημιουργεί αποκάλυψη του χωριού. Σ1.22 : Διαγραμματικοί χάρτες της πόλης της Άρτας. Σ1.23 : Διάγραμμα κατάστασης κοίτης. Σ1.24 : Διάγραμμα καναλιών και υδάτινων δικτύων. Σ1.25 : Διάγραμμα πλημμύρας της παραποτάμιας περιοχής της Άρτας με περίοδο επαναφοράς Τ= 50, 100 και 1000.Σ12 / σελ. 43 : Χάρτης εκβολής Άραχθου ποταμού. Σ1.26 : Χάρτης παραποτάμιων οικισμών της εκβολής του ποταμού και βασικών δικτύων. Σ1.27 : Χάρτης γεωργικών εκτάσεων. Σ1.28 : Διάγραμμα ετήσιας αγροτικής παραγωγής. Σ1.29 : Χάρτης επικινδυνότητας πλημμύρας. Σ1.30 : Διαγράμματα πλημμύρικής κατάστασης εκβολής σε 4 στιγμιότυπα Σ1.31 : Ιστορικές πλημμύρες εκβολής ποταμού Αράχθου. Σ1.32 : Χάρτης εκβολής του ποταμού πρίν (δεξιά) και μετά (αριστερά) την κατασκευή του φράγματος Πουρναρίου Ι. Σ1.33 : Χάρτης ακτογραμμής ποταμού και διαγράμματα μεταβολής ακτογραμμής πριν και μετά την κατασκευή των υδροηλεκτρικών φραγμάτων. 1 Δουκάκης, Ε. (2007). Φυσικές καταστροφές και παράκτια ζώνη. Πρόληψη – Διαχείριση των φυσικών καταστροφών: Ο ρόλος του Αγρονόμου Τοπογράφου Μηχανικού (σσ. 1-17). Αθήνα: Κέντρο Εκτίμησης Φυσικών Κινδύνων και Προληπτικού Σχεδιασμού, σ.σ. 1-7

Το δεύτερο μέρος αποτελεί μια διήγηση της στρατηγικής για την εκβολή του Άραχθου ποταμού για τις τρείς περιοχές ενδιαφέροντος (το φράγμα, την πόλη, τον κάμπο) που πρόκειται να συντελέσουν στην μεταβολή του Αράχθειου τοπίου.

Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Σ Α Παραχθείσα: η (μτχ.), [parachthisa], μετοχή παθ. αορίστου ρήματος παράγω: 1 .προσδιορίζει την λέξη στρατηγική, 2. Αναφέρεται στην στρατηγική που προκύπτει από την έρευνα των Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Ω Ν Τ Ο Π Ι Ω Ν. 3. Υποδηλώνει την κατεύθυνση της στρατηγικής σύμφωνα με την οποία το ποτάμι αποτελεί τον παραγωγικό μοχλός ανάπτυξης της περιφέρειας μέσω της παραγωγικής αξιοποίησης των πλυμμυρικών εκτάσεων της εκβολής του Άραχθου ποταμού.

Σ2.1: Αξονομετρικό Παράχθειων τοπίων.

ΠουρναρίουΦράγματα πόλη κάμπος 5 10 15 20 1 2 3

120 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Σ Α Λαμβάνοντας υπόψιν την χαρτογράφηση του κινδύνου που θα προκαλέσει η μεταβολή της εκβολής του ποταμού, αναπτύσσοεται μια γενική Στρατηγική που αφορά την διαχείριση των τριών τοπίων της εκβολής του ποταμού. Συγκεκριμένα στα τρία κείμενα που θα ακολουθήσουν περιγράφεται ο τρόπος που θα λειτουργήσει το κάθε τοπίο ως μέρος του υδάτινου μηχανισμού διαμορφώνοντας τις γενικές κατευθύνσεις. Επομένως, αν τα δύο φράγματα (Υδροδυναμικό τοπίο) αποτελούν τον μοχλό του μηχανισμού και στηρίζουν την ύπαρξη των υδάτινων τοπίων της εκβολής, μέσω της διαχείρισης της ροής, τότε η όχθη της πόλης (Π-αράχθια πόλη) δέχεται άμεσα τις μεταβολές αυτές όπως επίσης και οι μελλλοντικοί υγρότοποι που διαμορφώνονται στον παρόχθιο κάμπο (Υδροπονικό Αρχιπέλαγος) επαναπροσδιορίζοντας το αγροτικό ελληνικό τοπίο. Στρατηγική διαχείρισης των υδάτινων τοπίων της εκβολής του ποταμού Σ2.2 : Masterplan στρατηγικής Υ Δ Α Τ Ι Ν Ο Σ Μ Η Χ Α Ν Ι Σ Μ Ο Σ

αγροτικές εκτάσειςποταμός Εγνατία οδός υδροηλεκτρικόφράγμαεθνική οδός επαρχιακός δρόμος 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 (km)10

122 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Σ Α Εικ. 2.1 : Το φράγμα Πουρναρίου Ι ανοίγει απελευθερώνοντας εκατοντάδες κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο, λόγω υπερχείλισης του ταμιευτήρα. (02/02/2015) Φ Ρ Α Γ Μ Α Τ Α Π Ο Υ Ρ Ν Α Ρ Ι Ο Υ 39°11’2.52”Β 21° 1’21.51”Α

124 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Σ Α Σ2.3 : Διάγραμμα μέγιστης εισροής νερού στο φράγμα Πουρναρίου. Η κατασκευή του φράγματος Πουρναρίου Ι στο τέλος της δεκαετίας του 1970 και εν συνεχεία του φράγματος Πουρναρίου ΙΙ, βορειοανατολικά της πόλης της Άρτας, πραγματοποιήθηκε για τους εξής λόγους, την αντιπλημμυρική προστασία του κάμπου της Άρτας από τον ποταμό Άραχθο και την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας. Πράγματι, τα φράγματα Πουρναρίου παράγουν ετησίως 280 GW ενέργειας ετησίως, δηλαδή το 60% της ηλεκτρικής ενέργειας των φραγμάτων της Ηπείρου. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια οι μεγάλες φυσικές καταστροφές που σημειώνονται συχνά λόγω πλημμύρας του ποταμού (με αποκορύφωμα τον Φεβρουάριο του 2015) οδηγούν στην επανεξέταση της αντιπλημμυρικής ιδιότητας των παραπάνω υποδομών και επομένως, του τρόπου λειτουργίας, και την στρατηγική διαχείρισης που διέπουν την διοίκηση του φράγματος. Είναι εμφανές ότι τους χειμερινούς μήνες η ροή του ποταμού αυξάνεται μέχρι και 100 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο στο σημείο του φράγματος σε αντίθεση με τους θερινούς μήνες που η ροή κατά μέσο όρο μειώνεται στο 1/3 με αποτέλεσμα η στάθμη του νερού στον ταμιευτήρα Πουρναρίου να κατεβαίνει 20 μέτρα. Αντιθέτως το χειμώνα, λόγω της αυξημένης ροής από την αύξηση της κατακρήμνισης, ο ταμιευτήρας δεν μπορεί να δεχθεί τον όγκο νερού που λόγω της κλιματικής αλλαγής δεν έχει προβλεφθεί με αποτέλεσμα τα φράγματα να ανοίγουν και να απελευθερώνουν κυβικά νερού προς την πόλη και τον κάμπο για τα οποία δεν είναι προετοιμασμένοι να δεχθούν. Ως εκ τούτου, μεγάλες καταστροφές προξενούνται στις παραποτάμιες περιοχές και στους οικισμούς του κάμπου οξύνοντας τις συνεχείς αντιπαραθέσεις της τοπικής κοινωνίας με τους υπεύθυνους διαχείρισης των φραγμάτων. Υ Δ Ρ Ο Δ Υ Ν Α Μ Ι Κ Ο Τ Ο Π Ι Ο Στρατηγική διαχείριση των υποδομών νερού Είναι επιτακτική, επομένως, η συγκρότηση μιας αειφορικής στρατηγικής διαχείρισης του νερού από τις υποδομές του Αράχθου κατά την διάρκεια εναλλαγής των εποχών. Παράλληλα, θα πρέπει να ληφθούν υπόψιν τα τοπία που πλήγονται από τις πλημμύρες και πως θα διαμορφωθούν καταλλήλως για να δεχθούν την αλλαγή. Επομένως, τα φράγματα Πουρναρίου είναι εφικτό να αποτελέσουν τον μηχανισμό που θα τροφοδοτεί αναλόγως τα διαμορφωμένα παρόχθια τοπία λαμβάνοντας υπόψιν τις ραγδαίες εναλλαγές της κατακρήμνισης και προβλέποντας την αυξημένη Συγκεκριμένα,ροή. τους χειμερινούς μήνες, λίγο πριν την περίοδο της αυξημένης ροής (Δεκέμβριος – Φεβρουάριος), τα φράγματα θα πρέπει να απελευθερώνουν περισσότερα κυβικά νερό προς την εκβολή για να αποσυμφορίζουν τον ταμιευτήρα έτσι ώστε την περίοδο κινδύνου να μην υπερχειλίζουν τα φράγματα. Παρομοίως, τους καλοκαιρινούς μήνες που η ροή είναι ιδιαιτέρως μειωμένη, το φράγμα θα επιτρέπουν την διέλευση μεγαλύτερης ποσότητας νερού έτσι ώστε να μην σημειώνεται έντονη μεταβολή της ροής μέσα στον χρόνο, να συντηρούνται τα διαμορφωμένα παρόχθια τοπία και να αποτρέπεται ο κίνδυνος επέκτασης της διάβρωσης της ακτογραμμής στην εκβολή του Συμπερασματικά,ποταμού.ηύπαρξη μια Στρατηγικής αντιμετώπισης διαχείρισης των υδάτων του ποταμού από τις δύο υποδομές νερού, αναθεωρεί τη λειτουργία και τον ρόλο των δύο φραγμάτων, προσαρμόζοντας τον σε μια πιο συνεργατική τοπιακή κατεύθυνση σύμφωνα με την οποία οι υποδομές αποτελούν τον μοχλό που ρυθμίζει την εισροή νερού προς τον υδάτινο μηχανισμό της πόλης και του κάμπου. Σ2.4 : Διαγράμματα υφιστάμενης διαχείρισης του φράγματος Πουρναρίου. (επόμενη σελίδα αριστερά) Σ2.5 : Διαγράμματα προτεινόμενης διαχείρισης του φράγματος Πουρναρίου. (επόμενη σελίδα δεξιά)

Ιανουάριος 900 m3/s Φεβρουάριος 1200 m3/s Μάρτιος 800 m3/s Απρίλιος 500 m3/s Μάιος 160 m3/s Ιούνιος 60 m3/s Ιούλιος 30 m3/s Αύγουστος 20 m3/s Σεπτέμβριος 150 m3/s Οκτώβριος 200 m3/s Νοέμβριος 500 m3/s Δεκέμβριος 700 m3/s Πλημμύρα 2/2/2015 2000 m3/s

Ιούνιος - Σεπτέμβριος 2014 Οκτώβριος 2014 - Ιανουάριος 2015 2 Φεβρουαρίου 2015

ΟκτώβριοςΙούνιοςΦεβρουάριοςΙανουάριος-Μάιος-Σεπτέμβριος

128 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Σ Α Εικ. 2.2: Πλημμύρα στο παραλίμνιο πάρκο της Άρτας λόγω της υπερχείλισης του ταμιευτήρα του φράγματος Πουρναρίου. (02/02/2015) Α Σ Τ Ι Κ Ο Π Α Ρ Α Π Ο Τ Α Μ Ι Ο Τ Ο Π Ι Ο 39° 9’53.21”Β 20°59’29.95”Α

130 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Σ Α Σ2.6 : Διαγράμματα επικρατειών, διεξόδων και επικυνδυνότητας πλημμύρας για την παρόχθια περιοχή της Άρτας. Η πόλη της Άρτας ενώ περιβάλλεται από τον Άραχθο ποταμό, δεν έχει άμεση πρόσβαση και οπτική επαφή στο μεγαλύτερο μέρος των παρόχθιων περιοχών της. Η ορμητικότητα του Αράχθου διαμόρφωσε μια υδροφοβική πολεοδομική ανάπτυξη με αποτέλεσμα η πόλη να δομηθεί σε απόσταση ασφαλείας από τον ποταμό. Από το 1992, η Άρτα έχει εγκεκριμένο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο το οποίο ωστόσο δεν συνδέεται με κάποια εγκεκριμένη μελέτη για την οριοθέτηση, διευθέτηση και τον εγκιβωτισμό της κοίτης, κατάντη του ποταμού Αράχθου μέχρι και τον Αμβρακικό κόλπο. Για τον λόγο αυτό, δεν έχει υπάρξει η οργάνωση και ο σχεδιασμός των παρόχθιων εκτάσεων από τον δήμο και την περιφέρεια προς αξιοποίηση. Ωστόσο, σύμφωνα με το ΓΠΣ, η παρόχθια περιοχή έχει ι χαρακτηριστεί ως ζώνη αναψυχής και τουρισμού αν και δεν έχει υπάρξει ακόμα τελική οριοθέτηση της κοίτης και επομένως της παραποτάμιας περιοχής. Η πόλη , όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, δεν διαθέτει σχεδιασμένη άμεση πρόσβαση προς το ποτάμι παρα μόνο το σημείο τομής του περιφερειακού δικτύου και του ποταμού, στο γεφύρι της Άρτας και στην λίμνη της Άρτας. Στα παρακάτω διαγράμματα γίνεται εμφανής η κατάσταση που επικρατεί στην παρόχθια περιοχή καθώς επίσης και η στρατηγική που προτείνεται: Υφιστάμενη κατάσταση Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Π Ο Λ Η

26.80 1 2 5 6 7 8 9 4 3 10 11 31.80 26.80 31246 μικρό δημοτικόςφράγμαχώρος στάθμευσης φυτώριο δήμου θερινός δημοτικός κινηματογράφος 7 7 8 9 10 11 δικαστικόοικισμόςπορτοκαλεώνεςΡομάμέγαρο 1058911 υπαίθριος εκθεσιακός χώρος πάρκο κυκλοφοριακής αγωγής γήπεδα παραλίμνιοτένιςπάρκο

132 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Σ Α Σ2.7: Διαγράμματα επικρατειών, διεξόδων, επικινδυνότητας πλημμύρας και στρατηγικής για την παρόχθια περιοχή της Άρτας. Δ1_Οι υπο-περιοχές Η παράχθια περιοχή έχει αναπτύξει έναν χαρακτήρα και συγκεκριμένα αναλόγως των χρήσεων που έχουν αναπτυχθεί και της φυσιογνωμίας που διαμόρφωσαν με τον καιρό, μπορούν να διακριθούν σε 3 υπο-περιοχές: Οι πορτοκαλεώνες: Η παραποτάμια αυτή περιοχή είναι κυρίως αγροτική αφού το μεγαλύτερο μέρος της καλύπτεται από ιδιωτικά κτήματα πορτοκαλαιώνων. Βρίσκεται κοντά στο γεφύρι της Άρτας και απέναντι από την όχθη της νέας επέκτασης της πόλης. Η καμπύλη: Στο σημείο αυτό το ποτάμι αλλάζει κατεύθυνση γεγονός που αυξάνει την πιθανότητα τοπικής πλημμύρας της όχθης. Για το λόγο αυτό, έχει κατασκευαστεί ένα μικρό αρδρευτικό φράγμα που μπορεί να αποτελέσει και γέφυρα - διέξοδο στην άπέναντι όχθη του ποταμού. Αμέσως μετά το φράγμα, έχει σχηματιστεί μια κοιλότητα που συγκεντρώνει νερό, η οποία αποτελεί ιδανικό σημείο κολύμβησης. Η περιοχή αυτή διαθέτει υψηλό ποσοστό επικυνδυνότητας πλημμύρας με αποτέλεσμα να χρειάζεται χώρο και διαμόρφωση εκτόνωσης της ορμής. Παραλίμνιο Πάρκο: Στην περιοχή αυτή έχει διαμορφωθεί πρόσφατα ένα παραλίμνιο πάρκο λόγω της δημιουργίας της τεχνιτής λίμνης της Άρτας κατά την κατασκευή της εθνικής οδού. Η κοίτη του ποταμού είναι εγκυβωτισμένη και το έδαφος ισόπεδο. Επομένως, η πρόσβαση και η οπτική επαφή πρός το ποτάμι είναι ανεμπόδιστες. Δ2_ Προβλήματα και επικινδυνότητα Ωστόσο, η παρόχθια περιοχή κινδυνεύει από την ορμητικότητα του ποταμού. Συγκεκριμένα, - στην περιοχή των πορτοκαλεώνων προκαλούνται καταστροφές των ιδιωτικών κτημάτων, - στην περιοχή της καμπύλης υπάρχει αυξημένη επικινδυνότητα πλημμύρας με μεγάλη ταχύτητα λόγω της αλλαγής της κατεύθυνσης της πορείας του ποταμού - και στο παραλίμνιο πάρκο, παρατηρείται υπερχείλιση της τεχνητής λίμνης. Δ3_ Δύο υποδομές Συνεπώς η όχθη του ποταμού αποτελεί μια περιοχή ανάμεσα σε δύο υποδομές το φράγμα Πουρναρίου και το γεφύρι της Άρτας που έχουν επηρεάσει την ιστορία και την καθημερινότητα της πόλης όπως επίσης και την πολεοδομική της εξέλιξη. Δ4_Στρατηγική Περιοχή παρέμβασης αποτελούν οι 3 υποπεριοχές του ποτάμιου μετώπου της πόλης. Στόχος της πρότασης είναι να ενοποιήσει τις τρεις νοητές περιοχές διαμορφώνοντας έναν «περίπατο» από την ιστορική υποδομή του γεφυριού στην νεότερη υποδομή του φράγματος διαμέσου μιας υδάτινης τοπιακής υποδομής. Δ5_ Υδάτινη Τοπιακή Υποδομή Μεταξύ λοιπόν αυτών των δύο υποδομών προτείνεται η οργάνωση μιας υδάτινης υποδομής που θα αντιμετωπίζει τα προβλήματα που δημιουργούνται λόγω της πλημμύρας και θα διοχετεύει την πόλη με διαφορετικά υδάτινα τοπία. Δ6_ Δίκτυα Όσον αφορά τα δίκτυα, προτείνεται η προέκταση του δρόμου ως διέξοδος προς την απέναντι όχθη στο σημείο του μικρού φράγματος όπως επίσης και η ενίσχυση της γέφυρας στο παραλίμνιο πάρκο. Επομένως, η πόλη διαθέτει τρείς άμεσες εκτονώσεις προς την παρόχθια περιοχή και στη επέκταση προς την απέναντι όχθη.

φράγμα υδροπονία υγρότοπος κανάλιαπλάζ 1 2 3 4 5 πορτοκαλεώνες η χώροςανεκμετάλλευτοςκαμπύλη πάρκοπαραλίμνιο 1 2 3 Υποδομή Υποδομή ΜΗΧΑΝΗΥΓΡΟΤΟΠΟΣ ΠΛΑΖ ΚΗΠΟΣΥΔΡΟΠΟΝΙΚΟΣ ΠΟΡΤΟΚΑΛΕΩΝΕΣ Γεφύρι της Άρτας φράγμα Πουρναρίου

134 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Σ Α Αξιοποίηση του νερού Στην έρευνα που παρουσιάστηκε για το γεωγραφικό διαμέρισμα της Ηπείρου αλλά και ειδικότερα για την εκβολή του Άραχθου ποταμού προέκυψαν τα εξής συμπεράσματα σχετικά με τον φυσιογνωμικό χαρακτήρα της: Αρχικά, πρόκειται για μια περιοχή με ιδιαίτερο υδρολογικό σύστημα, λόγω του υψηλού δείκτη απορροής σχηματίζοντας πολλά και ορμητικά ποτάμια. Για τον λόγο αυτό υπάρχει ιδιαίτερη εφορία της γής με αποτέλεσμα να αποτελεί από τα πιο παραγωγικά εδάφη της χώρας. Ωστόσο, πέρα από την άρδευση των εκτάσεων και τα υδροηλεκτρικά φράγματα, η δυναμική του τρεχούμενου νερού δεν έχει αξιοποιηθεί ακόμη στο Συγκεκριμέναέπακρο. για την εκβολή του Άραχθου ποταμού, σημειώνονται με μεγάλη συχνότητα πλημμυρικά φαινόμενα που προκαλούν στην πόλη της Άρτας και στους παραποτάμιους οικισμούς του κάμπου υλικές καταστροφές. Τα φαινόμενα αυτά θα μπορούσαν αφενός να αποτραπούν, διαχειρίζοντας την ορμητικότητα του ποταμού και αφετέρου, η αφθονία του υγρού στοιχείου να αξιοποιηθεί καταλλήλως δημιουργώντας νέες κατευθύνσεις αειφορικής διαχείρισης του νερού. Η περιφέρεια της Άρτας αποτελεί έναν έφορο τόπο με υψηλό δείκτη παραγωγικότητας. Η στρατηγική επομένως που θα συγκροτηθεί, θα πρέπει να διαθέτει την κατεύθυνση της αειφορικής παραγωγικότητας προτείνοντας νέους τρόπους αξιοποίησης του ορμητικού τρεχούμενου νερού για την διαμόρφωση «παραγωγικών υγροτόπων». Συνεπώς για την παρόχθια περιοχή, προτείνεται η δημιουργία ενός πολυπρογραμματικού μηχανισμού υγροτόπων με κατεύθυνση την αειφορία και την παραγωγικότητα του εδάφους. Έναν χώρο που ενισχύει την ήδη υπάρχουσα δυναμική του τόπου και διευρύνει την υδροπαραγωγική προοπτική. Παράλληλα η απόφαση του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων να ιδρύσει Γεωπονική Σχολή στην Άρτα Εικ. 2.3: Inle Lake, Myanmar, Burma

136 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Σ Α Σ2.8 : Αξονομετρικό διάγραμμα παρεμβάσεων στην παρόχθια ζώνη της πόλης. επεκτείνοντας τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες του τμήματος φυτικής παραγωγής, ενισχύει την στρατηγική κατεύθυνση της πρότασης. Επομένως, προτείνεται ο σχεδιασμός ενός πάρκου με κατεύθυνση την αγροδιατροφική αειφορία που θα εισάγει νέους τρόπους καλλιέργειας με χρήση του νερού αξιοποιώντας με αυτόν τον τρόπο τους πλημμυρικούς υγρότοπους που θα σχηματιστούν. Ωστόσο, η παρόχθια περιοχή της Άρτας όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, συγκροτείται από διαφορετικά τοπία τα οποία πρόκειται να δεχθούν το υδάτινο στοιχείο με διαφορετικό τρόπο. Στο κείμενο «Δυναμικά Τοπία» γίνεται μια κατηγοριοποίηση των υδάτινων τοπίων με κριτήριο την στρατηγική αντιμετώπισης του υποβόσκοντος τοπίου δηλαδή του υδρολογικού υπεδάφους σύμφωνα με την οποία ένα τοπίο μπορεί να διαμορφωθεί ενισχύοντας τα δυναμικά στοιχεία του, να οργανώσει τα στοιχεία αυτά για να διαχειριστεί την μεταβολή και να αξιοποιήσει την δυναμικότητα του μεταβάλλοντας την σύσταση ή την λειτουργία του. Οι τρείς αυτές κατευθύνσεις τοπιακής επέμβασης μπορούν να εφαρμοστούν σε τοπία με μεταβλητό χαρακτήρα επιλύοντας αστικά Συνεπώς,προβλήματα.τοπάρκο της παρόχθιας περιοχής εφόσον αποτελεί ένα δυναμικό τοπίο που πρόκειται να δεχθεί την μεταβολή, μπορεί να αξιοποιήσει την πρακτική της τοπιακής υποδομής και συγκεκριμένα τις διαφορετικές στρατηγικές κατευθύνσεις για τα υδάτινα τοπία.

1 Δεξαμενές κολύμβησης 3 κήποςΥδροπονικός2 Υγροτοπικό Πάρκο

138 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Σ Α Εικ. 2.4: Πλημμμυρισμένα χωράφια με πορτοκαλιές πλησίον του Άραχθου ποταμού, λίγα χιλιόμετρα πριν την εκβολή. (02/02/2015) Κ Α Μ Π Ο Σ 39° 4’2.35”Β 21° 1’24.20”Α

140 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Σ Α Σύμφωνα με μελέτες και προσομοιώσεις που έχουν διεξαχθεί από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας το 2017, ο κάμπος της Άρτας κινδυνεύει από σοβαρά πλημμυρικά φαινόμενα κυρίως λόγω της κλιματικής αλλαγής. Τα δύο φράγματα δεν επαρκούν πλέον να ελέγξουν την ροή του ποταμού σε περιόδους αυξημένης κατακρήμνισης. Ως αποτέλεσμα οι όχθες του ποταμού πλημμυρίζουν και οι παραποτάμιοι οικισμοί αντιμετωπίζουν υλικές καταστροφές όπως επίσης και οι καλλιέργειες. Σ2.9 : Διαγράμματα σχηματισμού των λιμνών σε διάρκεια 20 χρόνων. Υ Δ Ρ Ο Π Ο Ν Ι Κ Ο Α Ρ Χ Ι Π Ε Λ Α Γ Ο Σ Ένα σύμπλεγμα παραποτάμιων υδροπονικών λιμνών

142 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Σ Α Είναι προφανές ότι η ορμητικότητα του ποταμού χρειάζεται περιοχές εκτόνωσης όπου θα συγκεντρώνεται το νερό ελεγχόμενα διαμορφώνοντας διαδοχικούς υγροτόπους. Με την ανάλογη διαχείριση του νερού που εισέρχεται από τα φράγματα είναι δυνατόν να διαμορφωθούν σταδιακά και ελεγχόμενα αυτές οι μικρές πλημμυρικές πεδιάδες εκατέρωθεν της εκβολής του ποταμού που θα προστατεύουν τους οικισμούς. Με άλλα λόγια σε μια περίοδο 50 χρόνων, προτείνεται η «αποφόρτιση» της λίμνης Πουρναρίου (που δέχεται τον περισσότερο όγκο νερού και η διανομή του σε διαδοχικές λίμνες που θα σχηματιστούν στην εκβολή. Με αυτόν τον τρόπο, από την μια πλευρά τα φράγματα δεν θα κινδυνεύουν από υπερχείλιση τους χειμερινούς μήνες και από την άλλη, οι οικισμοί δεν θα κινδυνεύουν από πλημμύρα αφού το νερό θα αποτρέπεται προς τις διαδοχικές λίμνες. Σ2.10 : Masterplan υδροπονικών λιμνών.

αγροτικέςεκτάσειςποταμός Εγνατίαοδός υδροηλεκτρικόφράγμαεθνικήοδός επαρχιακόςδρόμος 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 (km)10

144 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Σ Α Νέοι υγρότοποι θα σχηματιστούν διαμορφώνοντας ένα νέο οικοσύστημα. Παράλληλα νέες παραγωγικές δραστηριότητες μπορούν να αναπτυχθούν αξιοποιώντας την δυναμική των διαμορφωμένων λιμνών. Οι καλλιέργειες που θα μετατραπούν σε πλημμυρικές εκτάσεις θα συνεχίσουν να είναι παραγωγικές χρησιμοποιώντας την μέθοδο της υδροπονίας. Επομένως, με νέα στρατηγική κατεύθυνση τις υδροπονικές λίμνες, ο κάμπος θα συνεχίσει να είναι εύφορος και παραγωγικός εισάγοντας νέα προοπτική προς την αειφορία. Απέραντες εκτάσεις υδροπονικών καλλιεργειών κατά μήκος της εκβολής του Αράχθου ποταμού θα αποτελεί το νέο αγροτικό τοπίο του κάμπου καθώς επίσης και την ερευνητική ασχολία του παρόχθιου πάρκου της Άρτας για την διαχείριση και την οργάνωση του. Επομένως, για το τοπίο επικινδυνότητας του κάμπου, προτείνεται ένα τοπίο που μοιάζει με αρχιπέλαγος με τις υδροπονικές εγκαταστάσεις να «πλέουν» στις πλημμυρισμένες εκτάσεις αναθεωρώντας την παραγωγική – αγροτική φυσιογνωμία του τόπου και επαναπροσδιορίζοντας τα αγροτικά ελληνικά τοπία. Σ2.11 : Διαγράμματα σταδιακού πλημμυρισμού για το σχηματισμό των υδροπονικών λιμνών.

ΠαχυκάλαμοςΛουτρότοποςΠαχυκάλαμοςΑκροποταμιάΑνθότοποςΚομμένο

146 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Σ Α Σ2.12 : Τα υδροπονικά νησιά που “πλέουν” στις λίμνες της εκβολής.

148 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Σ Α Σ2.13 : Κατοίκιση αγροτουριστών στην όχθη των υδροπονικών λιμνών.

Σ2.14 :Οι καλλιέργειες υδροπονίας στις λίμνες.

150 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Σ Α ΑΣΤΙΚΟΥΠΟΔΟΜΙΚΟΤΟΠΙΟΤΟΠΙΟΑΓΡΟΤΙΚΟΤΟΠΙΟ ΕΞΟΙΚΙΩΣΗΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ

ΑΠΟΣΥΜΦΟΡΙΣΗΛΙΜΝΗΣΑΘΛΗΣΗ ΑΝΑΨΥΧΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΕΙΦΟΡΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Σ2.15 : Bird eye view παράχθειων τοπίων.

Το τελευταίο μέρος της εργασίας εστιάζει στην πόλη της Άρτας ως καθοριστική για την υλοποίηση της Παραχθείσας Επαναπροσδιορίζονταςστρατηγικής.τηνσχέση της πόλης με το ποτάμι όπου μέχρι τώρα είναι περιορισμένη προτείνεται ο σχεδιασμό τριών δυναμικών τοπίων, στο παρόχθιο τμήμα, που έχουν ως στόχο την ενεργοποίηση της κοινότητας προς αξιοποίηση των Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Ω Ν Τ Ο Π Ι Ω Ν.

Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Παράχθεια: η (ουσ.), [parachthia]: 1.προσδιορίζει την λέξη πόλη, 2. Αναφέρεται στην πρόταση σχεδιασμού του παρόχθιου τμήματος της πόλης της Άρτας που βρίσκεται 10 χιλ. πρίν την εκβολή του ποταμού Αράχθου. 3. Προσδιορίζει τα νέα παρόχθια τοπία της εκβολής του ποταμού Αράχθου.

160 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Ο Άραχθος είναι ένας ορμητικός ποταμός με ανεξέλεγκτη ροή που έχει πλήξει την πόλη της Άρτας αλλά και τους οικισμούς του κάμπου επανειλημμένες φορές. Ο πολεοδομικός σχεδιασμός και η αναπτυξιακή κατεύθυνση της πόλης υποδηλώνουν μια υδρόφοβη στάση και ενώ ουσιαστικά η πόλη περικυκλώνεται από τον ποταμό, παρόλα αυτά έχει κρατήσει μια απόσταση ασφαλείας από τις παρόχθιες εκτάσεις. Ο σχεδιασμός τριών τοπιακών παρεμβάσεων / υποδομών κατά μήκος της παρόχθιας περιοχής της πόλης στοχεύουν στην σταδιακή ενδυνάμωση της σχέσης των κατοίκων με το νερό εισάγοντας νέες δραστηριότητες και προοπτικές. 3 τοπιακές παρεμβάσεις Σ3.1 : Masterplan (επόμενη σελίδα) Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Π Ο Λ Η

164 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Δ ε ξ α μ ε ν έ ς Κ ο λ ύ μ β η σ η ς 39°10’1.35”Β 20°58’38.10”Α

166 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Σ3.2 : Χάρτης βασικής διάταξης και σύνδεσης με την πόλη. Η πρώτη τοπιακή υποδομή δημιουργεί έναν πρώτο βαθμό εξοικείωσης με το ποτάμι (επαφή ανθρώπινου σώματος με το νερό) διαμορφώνοντας ένα τοπίο αναψυχής και άθλησης στο νερό. Εισάγει στην πόλη μια νέα συνήθεια, αυτή της ενεργής χειμερινής/εποχιακής κολύμβησης, δημιουργώντας έναν πρώτο σταθμό επίσκεψης. Σημείο ενδιαφέροντος αποτελεί το μικρό αρδευτικό πέτρινο φράγμα στο ύψος που το ποτάμι δημιουργεί μια κοιλότητα. Το φράγμα προκαλεί μικρές μεταβολές στην ροή του ποταμού με αποτέλεσμα να συνθέτει δύο διαφορετικά υδάτινα τοπία: από την μία πλευρά του φράγματος έναν φυσικό ταμιευτήρα νερού που διαθέτει νερό τους περισσότερους μήνες του χρόνου και από την άλλη πλευρά την διαμορφωμένη κοιλότητα που ξεπροβάλλουν νησίδες ποταμίσιας άμμου όταν η ροή (λόγω φραγμάτων) είναι μειωμένη. Η συνθήκη που έχει δημιουργήσει η μικρή σε κλίμακα υποδομή του φράγματος, συντηρεί μια διαρκή μεταβολή στην ροή και στην στάθμη του ποταμού ή αλλιώς ένα τοπίο μεταβολής. Ωστόσο, η έννοια της μεταβολής εμφανίζεται και σε επίπεδο εποχικότητας καθώς η ροή του νερού μεταβάλλεται και ανά περίοδο. Η εκμετάλλευση των δύο παραπάνω τοπίων που δημιουργεί η συνθήκη του φράγματος οδηγεί στην σύνθεση μιας τοπιακής μεταβολικής υποδομής με κύρια κατεύθυνση την άθληση στο νερό. Δ ε ξ α μ ε ν έ ς Κ ο λ ύ μ β η σ η ς Υ π ο δ ο μ ή

25.80 Masterplan δεξαμενών κολύμβησης σύνδεση με την πόλη 0 20 40 80m σύνδεση την πόλη 0 40 Masterplan δεξαμενών σύνδεση με την πόλη 0 20 40

168 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Σ3.3 : Κάτοψη και Τομή δεξαμενών κολύμβησης.

Δεξαμενές κολύμβησης 1 : 5 0 0 +0.0-2.00m +1.50m Masterplan δεξαμενών σύνδεση με την 0 20

3ο επίπέδο: Ξύλινη πλατφόρμα χειμερινή αναψυκτήριοαποδυτήριαδεξαμενή μεταλλικά στέγαστρα 2ο επίπέδο: Ξύλινη πλατφόρμα αποθηκευτικοίτουαλέτες χώροι 1ο επίπέδο: υποδομή δεξαμενών θερινές δεξαμενές Υποδομή φράγματος3οεπίπέδο: Ξύλινη πλατφόρμα χειμερινή αναψυκτήριοαποδυτήριαδεξαμενή μεταλλικά στέγαστρα 2ο επίπέδο: Ξύλινη πλατφόρμα αποθηκευτικοίτουαλέτες χώροι 1ο επίπέδο: υποδομή δεξαμενών θερινές δεξαμενές Υποδομή φράγματος Σ3.4 : Αξονομετρικό σε έκρηξη. Επεκτείνοντας το όριο, μια πλατφόρμα τοποθετείται ως συνέχεια του υδάτινου φράγματος συνθέτοντας μια ενιαία υποδομή νερού. Ένας μονολιθικός τοίχος ανυψώνεται καθέτως της υποδομής στο τελείωμα του ίχνους του παλιού φράγματος διαμορφώνοντας δυο επίπεδα που φέρουν δεξαμενές νερού. Ένα τρίτο επίπεδο διαμορφώνεται παράλληλα του νέου τοίχου, όπου τοποθετούνται οι υποστηρικτικές λειτουργίες (μπάνιο, χώρος αποθήκευσης, locker rooms). Δύο αέρινα στέγαστρα προσγειώνονται για να στεγάσουν τις πλατφόρμες ενδυναμώνοντας την αντίθεση τους με την μονολιθικότητα της υποδομής.

171Σ Τ Ρ Α Τ Η Γ Ι Κ Η

Σ3.5 : Bird Eye view Όταν τους χειμερινούς μήνες η παροχή νερού του ποταμού αυξάνεται, η στάθμη στον φυσικό ταμιευτήρα ανεβαίνει με αποτέλεσμα να καλύπτεται το πρώτο επίπεδο της πλατφόρμας , να εξαφανίζεται μια από τις δεξαμενές κολύμβησης και να γεμίζει η δεξαμενή της υπερυψωμένης πλατφόρμας. Αντιστρόφως, τους θερινούς μήνες, η μια δεξαμενή αποκαλύπτεται και η μια αδειάζει. Συμπερασματικά, η εναλλαγή τοπίων κολύμβησης δημιουργεί συνθήκες οικειοποίησης του ποταμού, με την δραστηριότητα της κολύμβησης να αποκτά και χειμερινή διάσταση. Οι κάτοικοι συμφιλιώνονται με την ιδέα της έκθεσης στο ποταμίσιο νερό ανατρέποντας την κοινή πεποίθηση ότι το ποτάμι αποτελεί έναν συνεχή κίνδυνο. Έτσι το ποτάμι προσφέρει τοπία ευεξίας και αναψυχής ενδυναμώνοντας την σχέση του με την πόλη.

176 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Υ γ ρ ο τ ο π ι κ ό Π ά ρ κ ο 39°10’8.86”Β 20°59’2.29”Α

178 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Σ3.8 : Χάρτης Υγροτοπικού Πάρκου Δεύτερη περιοχή ενδιαφέροντος είναι η αναξιοποίητη παρόχθια έκταση μεταξύ δύο υποδομών (φράγματος – γέφυρας). Στόχος του σχεδιασμού είναι να αποτελέσει ένα τοπίο που διαχειρίζεται την ορμητικότητα του ποταμού τους χειμερινούς μήνες παρέχοντας παράλληλα στους κατοίκους ένα τοπίο αναψυχής δίπλα στο νερό. Το τεχνητό υγροτοπικό πάρκο θα αποτελέσει τον δεύτερο σταθμό επίσκεψης εξοικειώνοντας τους κατοίκους με την εναλλαγή των υδάτινων τοπίων και την εποχικότητα του ποταμού. Το πάρκο εφοδιάζεται από την ροή του ποταμού και τις αυξημένες περιόδους βροχόπτωσης καθιστώντας εμφανή τα σημάδια πλημμυρισμού και συγκέντρωσης νερού. Οι δραστηριότητες που φέρει επηρεάζονται από την εμφάνιση του νερού και μεταλλάσσονται δημιουργώντας νέα προγράμματα προς χρήση/ εξερεύνηση. Τοπιακή Υποδομή Υ γ ρ ο τ ο π ι κ ό Π ά ρ κ ο

23.80 7505002501000 Χ ά ρ τ η ς Υ γ ρ ο τ ο π ι κ ο ύ Π ά ρ κ ο υ 0 0 50 100 250 Masterplanσύνδεση 0

180 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Η περιοχή μελέτης μπορεί να επιμεριστεί σε τρείς ζώνες σχεδιασμού: - στην ζώνη προστασίας όπου περιλαμβάνει τις όχθες του ποταμού και το παραποτάμιο ρέμα. - στην ζώνη αναψυχής που έχει οριστεί από τον -δήμοστην ζώνη πρόσβασης, όπου φέρει όλους τους υποστηρικτικούς χώρους και τις εγκαταστάσεις του δήμου( παιδότοπος, πάρκο κυκλοφοριακής αγωγής, εκθεσιακό κέντρο, δικαστικό μέγαρο, φυτώριο δήμου, χώρος στάθμευσης.) Σ3.9 : τοπιακές τομές πάρκου

5 10 20 40 60 Τ ο μ έ ς Π ά ρ κ ο υ εποχιακός υγρότοπος λιβάδιαΆραχθος πόλη

182 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Καθορίζοντας επιμέρους άξονες κυκλοφορίας κατά μήκος των ζωνών αλλά και μεταξύ αυτών, συνθέτεται ένας κάναβος που ορίζει τις επικράτειες του υγροτοπικού πάρκου που εκτονώνουν τις δημοτικές εγκαταστάσεις προς το ποτάμι. Αρχικά στον άξονα προστασίας διαμορφώνονται φυτεμένοι λόφοι για την αποτροπή της ορμητικότητας του ποταμού επιτρέποντας την εισροή νερού διαμέσου καναλιών που οδηγούν στο ρέμα ασφαλείας. Η ζώνη είναι προσβάσιμη μέσω των κάθετων αξόνων που οδηγούν προς τους «φυτεμένους λόφους» Στην συνέχεια, στην ζώνη αναψυχής αναπτύσσονται τα «λιβάδια» που αποτελούν πράσινες περιοχές περιπάτου, υπαίθριων δραστηριοτήτων και εκδηλώσεων υποστηρίζουν τις ήδη αθλητικές καθορισμένες δραστηριότητες εισάγοντας παράλληλα νέες. Κατά μήκος των αξόνων κυκλοφορίας τοποθετούνται κανάλια απορροής όπου λόγω της τοπογραφίας των λιβαδιών συγκεντρώνουν το βρόχινο νερό που λιμνάζει οδηγώντας το προς το ποτάμι. Διαμορφώνεται, συνεπώς, ένα τοπιακό λεξιλόγιο (λιβάδια, λόφοι, κανάλια, δασύλλιο , κ.α.) το οποίο ορμώμενο από την φυσιογνωμία του τόπου, συνθέτει ένα σύμπλεγμα φυσικού και τεχνητού Τοτοπίου.τοπίο αυτό ως υδάτινη τοπιακή υποδομή, ενεργοποιείται από την ελεγχόμενη πλημμύρα και τη βροχόπτωση μεταβάλλοντας την τοπιακή συνθήκη. Σ3.10 : Αξονομετρικό σε έκρηξη.

Α ξ ο ν ο μ ε τ ρ ι κ ο σ ε Έκ ρ η ξ η Υ γ ρ ο τ ο π ι κ ο ύ Π ά ρ κ ο υ λιβάδια φυτεμένοι λόφοι καιπρογράμματακυκλοφορίαςάξονεςχρήσεις 2 νερούδιαχείριση 1 διαμορφώσειςφυσικές 43 ρέμαδασσύλιοασφαλείας υγροτοπική ζώνη κανάλια απορροής στάθμευσηςχώρος εγκαταστάσειςαθλητικές υπαίθριος εκδηλώσεωνχώρος κινηματογράφοςθερινόςκεντρικήείσοδος πρός κολύμβησηςδεξαμενές βόρειαπρός όχθη

184 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Σ3.11 : αξονομετρικές λεπτομέρειες εποχιακού πλημμυρισμού ΙούνιοςΙούνιοςΙούλιος-Σεπτέμβριος Οκτώβριος - Ιανουάριος ΕποχιακόςΥγροτοπικόπλημμυρισμόςΠάρκο Σ3.12 : Γενικό αξονομετρικό πάρκου ΙούνιοςΙούνιοςΙούλιος-Σεπτέμβριος Οκτώβριος - Ιανουάριος Φεβρουάριος - Μάιος ΕποχιακόςΥγροτοπικόπλημμυρισμόςΠάρκοΟκτώβριος - Ιανουάριος Φεβρουάριος - Μάιος

Α ξ ο ν ο μ ε τ ρ ι κ ό Υ γ ρ ο τ ο π ι κ ο ύ Π ά ρ κ ο υ λιβάδι λόφος ρέμα δασύλλιο κανάλι

190 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Υ δ ρ ο π ο ν ι κ ό ς Κ ή π ο ς 39° 9’42.20”Β 20°59’43.11”Α

192 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Σ3.15 : Γενική διάταξη εγκαταστάσεων υδροπονίας. Η τεχνητή λίμνη της Άρτας ανατολικά της πόλης αποτελεί το μοναδικό προσβάσιμο τοπίο στην παρόχθια περιοχή, ωστόσο, διαθέτει έναν ιδιαίτερα ευάλωτο χαρακτήρα. Εκτός από την μόλυνση που υφίσταται κατά περιόδους λόγω της μη ανανέωσης του νερού, είναι ιδιαίτερα συχνό φαινόμενο να πλημμυρίζει της όχθες κατά την διάρκεια ισχυρών βροχοπτώσεων. Επομένως, η τεχνητή λίμνη αποτελεί ένα τοπίο διαχείρισης και το τρίτο και τελευταίο επίπεδο οικειοποίησης μέσω της διαδικασίας αξιοποίησης της σε παραγωγικό επίπεδο. Υ δ ρ ο π ο ν ι κ ό ς Κ ή π ο ς Παραγωγικό τοπίο

Χάρτης Υδροπονικού Κ 500250 Masterplan δεξαμενών κολύμβησης σύνδεση με την πόλη 0 250 m10050 Χάρτης Υδροπονικού Κ 500250 Masterplan δεξαμενών κολύμβησης σύνδεση με την πόλη 0 250 m10050 Masterplanσύνδεση

194 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Το νερό, που υπάρχει άφθονο στην περιοχή, μπορεί να αποτελέσει το βασικό μέσο της παραγωγικής διαδικασίας μέσω της εφαρμογής της υδροπονικής καλλιέργειας. Η περιφέρεια Άρτας ως μια από τις περιοχές με τον μεγαλύτερο παραγωγικό δείκτη είναι σημαντικό να διευρύνει τις πρακτικές καλλιέργειας εισάγοντας νέες αειφόρες διαδικασίες και πειραματισμούς. Ιδανική συνθήκη πειραματισμού αποτελεί η τεχνητή λίμνη ως μια νέα παραγωγική οικολογία. Η μετατροπή της λίμνης σε έναν υδροπονικό κήπο, προσβάσιμο από τους κατοίκους δημιουργεί έναν βαθμό εξοικείωσης με την διαδικασία της υδροπονικής παραγωγής. Εκπαιδευτικές και υποστηρικτικές εγκαταστάσεις (κέντρο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, εργαστήρια υδροπονίας, αποθηκευτικοί χώροι, κ.α.) οργανώνονται στις όχθες της λίμνης όπου θα φιλοξενούνται επαγγελματίες και νέοι καλλιεργητές για την ενημέρωση και εκπαίδευση στην νέα αειφορική παραγωγική κατεύθυνση. Η τεχνητή λίμνη αν και κατασκευάστηκε μόλις το 2005, έχει ήδη αναπτύξει το δικό της οικοσύστημα με την πανίδα της (πάπιες, πουλιά) να αποτελεί αξιοθέατο της περιοχής. Σκοπός της εργασίας δεν είναι να αλλοιώσει τον χαρακτήρα που σταδιακά έχει αναπτύξει το νέο οικοσύστημα της λίμνης αλλά αντιθέτως να τον ενδυναμώσει όπως για παράδειγμα η μικρή νησίδα που έχει διαμορφωθεί στην λίμνη με την πλούσια χλωρίδα που αποτελεί ένα τέτοιο χαρακτηριστικό στοιχείο της. Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτήν την κατεύθυνση, ο υδροπονικός κήπος της λίμνης θα αποτελεί ένα προσβάσιμο «φυτεμένο νησί» που θα πλέει στο πλημμυρισμένο τοπίο της λίμνης. Οι καλλιέργειες θα είναι μέρος του οικοσυστήματος της περιοχής συμβάλλοντας στο ήδη υπάρχον οικοσύστημα της. ΟΙ υποστηρικτικές δομές της υδροπονίας, θα αποτελούν μια διαδοχική περιπατητική εμπειρία εκτός και εντός της λίμνης. Σ3.16 : Αξονομετρικό προγραμμάτων υδροπονικού κήπου.

1. Κέντρο επισκεπτών και εργαστηρίων κτήριο διεύθυνσης 4. θερμοκήπιοΥδροπονικό 5. χώροιΑποθηκευτικοί 6. φορτοεκφόρτοσηςΧώρος3. καλλιέργειεςΥδροπονικές Α ξ ο ν ο μ ε τ ρ ι κ ό Υ δ ρ ο π ο ν ι κ ο ύ Κ ή π ο υ 2. Υπαίθρια αγορά

196 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Η σχεδιαστική κατεύθυνση δανείζεται στοιχεία από την αρχετυπική δομή της πελάδας που συνήθιζε να αποτελεί δομή κατοίκησης των ψαράδων στην λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου και στις λιμνοθάλασσες του Αμβρακικού κόλπου. Ως εκ τούτου, πλωτές πλατφόρμες εγκαθίστανται στις όχθες της λίμνης πάνω στις οποίες αναπτύσσονται οι υποδομές εκπαίδευσης και καλλιέργειας υδροπονίας. Σ3.17 : διαγράμματα τυπολογιών πλωτών κτηρίων.

αρχετυπική πελάδα ξύλινος πάσσαλοιπλατφόρμακαλαμωτήσκελετός τυπολογία πλωτών κτηρίων παραγωγικού κήπου καλύβα Διάγραμμα Τυπολογιών

198 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Υ δ ρ ο π ο ν ι κ ό Θ ε ρ μ ο κ ή π ι ο 0 10 20 40 Σ3.18 : Κάτοψη και κατά μήκος τομή υδροπονικού θερμοκηπίου. Σ3.19 : Κάτοψη και κατά μήκος τομή συγκροτήματος κτηρίων επισκεπτών και εργαστηρίων.

Κ τ ή ρ ι α Ε π ι σ κ ε π τ ώ ν κ α ι Ε ρ γ α σ τ ή ρ α 1 : 5 0 0 0 10 20 40 Masterplanσύνδεση

200 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Σ3.20 : Bird eye view συγκροτήματος. Συγκεκριμένα, ως συνέχεια των αξόνων κυκλοφορίας της πόλης πάνω στον νοητό άξονα που είναι παράλληλος στον περιφερειακό δρόμο της πόλης, τοποθετούνται οι βασικές υποδομές υποδοχής, εκπαίδευσης και καλλιέργειας. Η ενιαία υποδομή που διαμορφώνεται, αποτελεί μέρος του γενικού μονοπατιού που ενοποιεί τις τρείς παρεμβάσεις και αποτελείται από το κέντρο υποδοχής επισκεπτών και εργαστηρίων, από, την πλωτή πλατφόρμα που φέρει τις πειραματικές καλλιέργειες υδροπονίας και στο τέλος του πλωτού μονοπατιού, τα κτήρια αποθήκευσης και συσκευασίας και ο χώρος φορτοεκφόρτωσης των προϊόντων.

Κ τ ή ρ α Ε π ι σ κ ε π τ ώ ν κ α ι Ε ρ γ α σ τ ή ρ α

202 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α

204 Π Α Ρ Α Χ Θ Ε Ι Α Επομένως, η αειφορική προσέγγιση της υδροπονικής παραγωγής στην τεχνητή λίμνη μπορεί να αποτελέσει την αφορμή για την εφαρμογή της πρακτικής σε ευρύτερο πλαίσιο όπως στην περίπτωση του τοπίου επικινδυνότητας στον κάμπο της Άρτας, όπου η παρόχθια περιοχή τείνει να πλημμυρίσει λόγω κλιματικής αλλαγής. Η εφαρμογή της πρακτικής αυτής στις πλημμυρικές ζώνες του κάμπου δημιουργεί μια δυναμική στην περιοχή μεταβάλλοντας την εικόνα του ελληνικού αγροτικού τοπίου.

Σ3.1Σχέδια:Masterplan πρότασης Δεξαμενές Κολύμβησης Σ3.2 : Χάρτης βασικής διάταξης και σύνδεσης με την πόλη. Σ3.3 : Κάτοψη και Τομή δεξαμενών κολύμβησης 1:500 Σ3.4 : Αξονομετρικό σε έκρηξη. Σ3.5 : Bird Eye view Σ3.6 : Προοπτική άποψη θερινών δεξαμενών κολύμβησης. Σ3.7 : Προοπτική άποψη αποδυτηρίων. Υγροτοπικό Πάρκο Σ3.8 : Χάρτης Υγροτοπικού Πάρκου Σ3.9 : Τοπιακές τομές πάρκου Σ3.10 : Αξονομετρικό σε έκρηξη Σ3.11 : Αξονομετρικές λεπτομέρειες εποχιακού πλημμυρισμού Σ3.12 : Γενικό αξονομετρικό πάρκου Σ3.13 : Γενική προοπτική τομή πάρκου Σ3.14 : Προοπτική άποψη ρέματος ασφαλείας και φυτεμένων λόφων. Υδροπονικός Κήπος Σ3.15 : Γενική διάταξη εγκαταστάσεων υδροπονίας. Σ3.16 : Αξονομετρικό υδροπονικού κήπου Σ3.17 : διαγράμματα τυπολογιών πλωτών κτηρίων. Σ3.18 : Κάτοψη και κατά μήκος τομή υδροπονικού θερμοκηπίου. Σ3.19 : Κάτοψη και κατά μήκος τομή συγκροτήματος κτηρίων επισκεπτών και εργαστηρίων. Σ3.20 : Bird eye view συγκροτήματος. Σ3.21 : Προοπτική άποψη πλωτών εργαστηρίων. Σ3.22 : Προοπτική άποψη του πλωτού υδροπονικού κήπου. Σ3.23: Προοπτική άποψη υδροπονικού κήπου (στο βάθος τα εργαστήρια υδροπονίας και το θερμοκήπιο).

2 Καλλικούνη, Φ. (2018). Δυναμικά Τοπία: Από την μεταβιομηχανική υποδομή στην υποδομή τοπίου. Ερευνητική εργασία, Πανεπιστήμιο Πατρών Βιβλιογραφία 1 Δουκάκης, Ε. (2007). Φυσικές καταστροφές και παράκτια ζώνη. Πρόληψη – Διαχείριση των φυσικών καταστροφών: Ο ρόλος του Αγρονόμου Τοπογράφου Μηχανικού (σσ. 1-17). Αθήνα: Κέντρο Εκτίμησης Φυσικών Κινδύνων και Προληπτικού Σχεδιασμού Διαδικτυακές πηγές Kallikouni, F. (2017). Epirus. Ανάκτηση από Costal Domains: http://cargocollective.com/dominidamar/Epirus Γενική Γραμματεία Υδάτων/Υ.Π.Ε.Κ.Α. (2017). Κατάρτιση Χαρτών Επικινδυνότητας Πλημμύρας Ηπείρου. Ανάκτηση από Διαχείριση Κινδύνων Πλημμύρας : http://floods.ypeka.gr/index.php/xartes-epikindynotitas/hpeiros-N.gr05I. Moutafis, Z. R. Papachatzaki. (2006). “Foundation water tightness of Pournari re-regulating project” Agorgianiti C. (2007). “Contribution to the alluvial development of north coast of Ambrakikos Gulf based on research in sediment sample.”, University of Patras, Department of Environmental Science Kapsimalis V., Tziavos C., Livanos I., Anagnostou C. “The new mouth of Arachthos River : Factors that influence the geomorphological evolution”, Greek Center of Marine Research, Institute of Oceanology, University of Aegean, Department of Marine Science

Εικ.Εικόνες1.1: Φαράγγι Βίκου, Ν. Ιωαννίνων, Ήπειρος Εικ. 1.2 : Όρμος Βάλτου, Ν. Ιωαννίνων, Ήπειρος Εικ. 1.3 : Αώος ποταμός, Ήπειρος Εικ. 1.4 : Αρδρευτικό φράγμα Καλαμά, Ν. Θεσπρωτίας, Ήπειρο Εικ. 1.5 : Κάμπος Άρτας ύστερα από τα πλημμύρικά φαινόμενα τον Φεβρουάριο του 2015. Εικ. 1.6 : Αμβρακικός Κόλπος, χαρακτικό του 20ου αιώνα. Εικ. 1.7 : Κάτοικοι του παραποτάμιου χωριού Σμίξη πάνω στην βάρκα (μονόξυλο) όπου διασχιζουν το ποτάμι δια μέσω της Πούντας. Εικ. 1.8 : Φράγματα Πουρναρίου Ι και ΙΙ. Εικ. 1.9 : Το χωριό Κάτω Καλεντίνη την άνοιξη όπου κατεβαίνει η στάθμη της λίμνης και αναδύονται τα παλιά σπίτια και το δημοτικό σχολείο. Εικ. 1.10 : Η πόλη της Άρτας, η τεχνιτή λίμνη της Άρτας και το παραλίμνιο Πάρκο. Εικ. 1.11 : Το φράγμα Πουρναρίου Ι ανοίγει τον Φεβρουάριο του ‘15 λόγω της μεγάλης εισροής νερού. Σ1.1Σχέδια:Γεωμορφολογικός χάρτης Ηπείρου Σ1.2 : Κεντρικά διαγράμματα γεωγραφικού διαμερίσματος Ηπείρου (περιοχές, δίκτυα, γεωμορφολογία, ύδατα) Σ1.3 : Διάγραμμα ακτογραμμής Ηπείρου. Σ1.4 : Χάρτης υδάτινης απορροής της Ελλάδας. Σ1.5 : Διάγραμμα ετήσιας απορροής του γεωγραφικού διαμερίσματος της Ηπείρου. Σ1.6 : Διάγραμμα κατακρήμνισης του γεωγραφικού διαμερίσματος της Ηπείρου. Σ1.7 : Υδρολογικός χάρτης του γεωγραφικού διαμερίσματος της Ηπείρου. Σ1.8 : Υδρολογικοί χάρτες των ποταμών Αράχθου, Αώου, Λούρου και Καλαμά. Σ1.9 : Διαγραμματικές κατόψεις των φραγμάτων των ποταμών της Ηπείρου. Σ1.10 : Διάγραμμα σύγκρισης παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας των διαφορετικών τυπολογικών φραγμάτων των ποταμών της Ηπείρου. Σ1.11 : Διάγραμμα κατανομής των αγροτικών εκτάσεων της Ηπείρου. Σ1.12 : Χάρτης επικινδυνότητας πλημμύρας της Ελλάδας. Σ1.13 : Χάρτης επικινδυνότητας πλημμύρας του γεωγραφικού διαμερίσματος της Ηπείρου. Σ1.14 : Κολλάζ που απεικονίζει την φυσιογνωμία του τόπου. Σ1.15 : Γεωμορφολογικός χάρτης της εκβολής του Άραχθου ποταμού. Σ1.16 : Διάγραμμα εναλλαγή των διαφορετικών υδάτινων τοπίων της εκβολής του Άραχθου ποταμού. Σ1.17 : Χάρτης παραλίμνιων οικισμών της τεχνητής λίμνης Πουρναρίου. Σ1.18 : Κάτοψη και τομή των υδροηλεκτρικών φραγμάτων του Άραχθου ποταμού. Σ1.19 : Διάγραμμα υδροηλεκτρικού μηχανισμού του Αράχθου ποταμού όπου μεταβάλει την ροή του νερού σε υδροηλεκτρική ενέργεια. Σ1.20 : Η χλωρίδα και πανίδα του νέου οικότοπου που δημιουργήθηκε λόγω της τεχνητής λίμνης Πουρναρίου. Σ1.21 : Χάρτης παλαιού οικισμού Φάγκου και διαγράμματα μεταβολής της στάθμης του νερού της λίμνης που δημιουργεί αποκάλυψη του χωριού. Σ1.22 : Διαγραμματικοί χάρτες της πόλης της Άρτας. Σ1.23 : Διάγραμμα κατάστασης κοίτης. Σ1.24 : Διάγραμμα καναλιών και υδάτινων δικτύων. Σ1.25 : Διάγραμμα πλημμύρας της παραποτάμιας περιοχής της Άρτας με περίοδο επαναφοράς Τ= 50, 100 και 1000.Σ12 / σελ. 43 : Χάρτης εκβολής Άραχθου ποταμού. Σ1.26 : Χάρτης παραποτάμιων οικισμών της εκβολής του ποταμού και βασικών δικτύων. Σ1.27 : Χάρτης γεωργικών εκτάσεων. Σ1.28 : Διάγραμμα ετήσιας αγροτικής παραγωγής. Σ1.29 : Χάρτης επικινδυνότητας πλημμύρας. Σ1.30 : Διαγράμματα πλημμύρικής κατάστασης εκβολής σε 4 στιγμιότυπα Σ1.31 : Ιστορικές πλημμύρες εκβολής ποταμού Αράχθου. Σ1.32 : Χάρτης εκβολής του ποταμού πρίν (δεξιά) και μετά (αριστερά) την κατασκευή του φράγματος Πουρναρίου Σ1.33Ι. : Χάρτης ακτογραμμής ποταμού και διαγράμματα μεταβολής ακτογραμμής πριν και μετά την κατασκευή των υδροηλεκτρικών φραγμάτων. Αράχθεια

Εικ.Εικόνες2.1: Το φράγμα Πουρναρίου Ι ανοίγει απελευθερώνοντας εκατοντάδες κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο, λόγω υπερχείλισης του ταμιευτήρα. (02/02/2015) Εικ. 2.2 : Πλημμύρα στο παραλίμνιο πάρκο της Άρτας λόγω της υπερχείλισης του ταμιευτήρα του φράγματος Πουρναρίου. (02/02/2015) Εικ. 2.3 : Inle Lake, Myanmar Εικ. 2.4 : Πλημμμυρισμένα χωράφια με πορτοκαλιές πλησίον του Άραχθου ποταμού, λίγα χιλιόμετρα πριν την εκβολή. (02/02/2015) Σ2.1Σχέδια:Αξονομετρικό Παράχθειων τοπίων. Σ2.2 : Masterplan στρατηγικής Σ2.3 : Διάγραμμα μέγιστης εισροής νερού στο φράγμα Πουρναρίου. Σ2.4 : Διαγράμματα υφιστάμενης διαχείρισης του φράγματος Πουρναρίου. Σ2.5 : Διαγράμματα προτεινόμενης διαχείρισης του φράγματος Πουρναρίου. Σ2.6 : Υφιστάμενη κατάσταση παρόχθιας ζώνης. Σ2.7 : Διαγράμματα επικρατειών, διεξόδων, επικινδυνότητας πλημμύρας και στρατηγικής για την παρόχθια περιοχή της Άρτας. Σ2.8 : Αξονομετρικό διάγραμμα παρεμβάσεων στην παρόχθια ζώνη της πόλης. Σ2.9 : Διαγράμματα σχηματισμού των λιμνών σε διάρκεια 20 χρόνων. Σ2.10 : Μasterplan υδροπονικών λιμνών Σ2.11 : Διαγράμματα σταδιακού πλημμυρισμού για το σχηματισμό των υδροπονικών λιμνών. Σ2.12 : Τα υδροπονικά νησιά που “πλέουν” στις λίμνες της εκβολής. Σ2.13 : Κατοίκιση αγροτουριστών στην όχθη των υδροπονικών λιμνών. Σ2.14 : Οι καλλιέργειες υδροπονίας στις λίμνες. Σ2.15 : Bird eye view παράχθειων τοπίων.ΠαράχθειαΠαραχθείσα Σ3.1Σχέδια:Masterplan πρότασης Δεξαμενές Κολύμβησης Σ3.2 : Χάρτης βασικής διάταξης και σύνδεσης με την πόλη. Σ3.3 : Κάτοψη και Τομή δεξαμενών κολύμβησης 1:500 Σ3.4 : Αξονομετρικό σε έκρηξη. Σ3.5 : Bird Eye view Σ3.6 : Προοπτική άποψη θερινών δεξαμενών κολύμβησης. Σ3.7 : Προοπτική άποψη αποδυτηρίων. Υγροτοπικό Πάρκο Σ3.8 : Χάρτης Υγροτοπικού Πάρκου Σ3.9 : Τοπιακές τομές πάρκου Σ3.10 : Αξονομετρικό σε έκρηξη Σ3.11 : Αξονομετρικές λεπτομέρειες εποχιακού πλημμυρισμού Σ3.12 : Γενικό αξονομετρικό πάρκου Σ3.13 : Γενική προοπτική τομή πάρκου Σ3.14 : Προοπτική άποψη ρέματος ασφαλείας και φυτεμένων λόφων.

Υδροπονικός Κήπος Σ3.15 : Γενική διάταξη εγκαταστάσεων υδροπονίας. Σ3.16 : Αξονομετρικό υδροπονικού κήπου Σ3.17 : διαγράμματα τυπολογιών πλωτών κτηρίων. Σ3.18 : Κάτοψη και κατά μήκος τομή υδροπονικού θερμοκηπίου. Σ3.19 : Κάτοψη και κατά μήκος τομή συγκροτήματος κτηρίων επισκεπτών και εργαστηρίων. Σ3.20 : Bird eye view συγκροτήματος. Σ3.21 : Προοπτική άποψη πλωτών εργαστηρίων. Σ3.22 : Προοπτική άποψη του πλωτού υδροπονικού κήπου. Σ3.23: Προοπτική άποψη υδροπονικού κήπου (στο βάθος τα εργαστήρια υδροπονίας και το θερμοκήπιο).