HEROVER DE FORTEN fietsen door de groene rand van antwerpen
INHOUD Route 1 DE BRIALMONTROUTE 6 Route 2 ANTWERPSE POLDERS EN KASTEELDOMEINEN 12 Route 3 ANTITANKGRACHT EN HEIDE 18 Route 4 LANGS NETE EN GROENTESTREEK 24 Route 5 VERSTERKT ERFGOED IN KLEIN-BRABANT 30 Route 6 FORTEN EN KASTELEN IN HET WAASLAND 36
Ben je op zoek naar natuur, cultuur en ontspanning? De forten rond Antwerpen zijn hiervoor de ideale plek. In de twee fortengordels rond Antwerpen kan je genieten van historische domeinen met een militair verleden, zoals forten en kastelen. Ontdek dit gebied aan de hand van zes fietsroutes die we in dit boekje aanraden. Per route vind je leuke suggesties in de omgeving die je kan combineren. Maak tijdens je fietstocht een kleine stop op een kinderboerderij, een minicamping, spoorfietsen of een gezellige brasserie. Wil je jouw route aanpassen? Neem dan een kijkje op www.scheldeland.be en www.kempen.be. Nieuwsgierig naar meer? Surf naar www.fortengordels.be. Veel fietsplezier!
Luk Lemmens Gedeputeerde Erfgoed Provincie Antwerpen
3
Ontdek de zes prachtige routes tussen de forten
Route 1 — 44 km
DE BRIALMONTROUTE Wijnegem, Wommelgem, Borsbeek, Mortsel, Edegem, Wilrijk & Hoboken
D
eze route is genoemd naar Henri Alexis Brialmont, de ontwerper van de forten. Tussen 1860 en 1864 bouwden 13.000 arbeiders in een recordtijd de acht forten tussen Wijnegem en Hoboken. De Brialmontroute verbindt de acht forten rond de stad Antwerpen en is te herkennen aan de witte zeshoekige bordjes met bruin opschrift.
Herover deze forten
De forten zijn allemaal goed bewaard gebleven, enkel Fort 1 van Wijnegem niet. In 1959 werd dit fort afgebroken om de Turnhoutsebaan recht te trekken. Later is er het Shopping Center bovenop gebouwd. De zeven overgebleven forten vormen een groene oase in het 6
verstedelijkte Antwerpen. Elk fort heeft een eigen bestemming en een uniek karakter. In de forten van Borsbeek, Mortsel, Edegem en Hoboken kan je gaan wandelen. De forten van Wommelgem en Wilrijk zijn deels of volledig ontoegankelijk. Zin om toch een kijkje te nemen? Een gids neemt je graag mee.
↓ Loop door de expositiegang in
Fort 4 en kom meer te weten over de Brialmontforten
↗ Bezoek onderweg het Provinciaal Groendomein Rivierenhof
Blijf ontdekken
Fiets langs een indrukwekkend staaltje militaire architectuur en beleef de mooie natuur in de omgeving van de forten. Even een pauze? Rust dan uit in het Provinciaal Groendomein Rivierenhof: www.rivierenhof.be. Samen met Hof Terlinden vormt fort 5 Edegem een groot groengebied van bijna 90 hectare. Het kasteeldomein van Hof Ter Linden is een grandioos parkdomein. Wat heeft dit te bieden? Een blikvanger van het
18e-eeuws kasteel, twee koetshuizen en een grote vijver. Er is een kleine speeltuin en op de gracht kan je vissen. Wil je al wandelend de forten bewonderen? Gebruik dan de wandelkaart van het ‘Landschapspark Zuidrand’. De wandelkaarten zijn te koop bij de gemeenten van de Zuidrand.
7
Ontdek wat Fort 4 Mortsel op route 1 te bieden heeft
09
59
2,1
1
13
N1
5
5
3,2
N1
48
4,9
Kiel
1,2
Nachtegalenpark
A12
0,9
R11
R11a
1,9
3,2
Wielercentrum
51
1,
1
Fort 6Wilrijk
N1
07
N10
Elsdonk Mussenborg
EDEGEM
10
MORTSEL
-
99
BOECHOUT
Fruithof
80
2,6
N106
4,6
1
Vremde
Fort 4 Mortsel
Fort 5 Edegem
Hof ter Linden
53
2,6
HOVE
PEL . AP TSTR N KA
2,7
81
1,9 1,2
2,3
14
0,8
Hulgenrode
HOFSPOKENAAT STR
0,8
D LA RB VE EF KLA DRE
33 1,1
N
KRIJGSLAAN
MO
09
N106
E19
EI ERL
8 14
3
Schoonselhof
6
08
Oude God
98
06
2
Wilrijk
Fort 7- Wilrijk Fort 8 Hoboken
6
2,6
BORSBEEK
3,
Kasteel Cantecroy
2,9
Fietstunnel
4,9
EIKENLEI
43
Middelheimpark
AN
N116
Fort 3 Borsbeek
3,6
-
E EID SH N BO LAA
4,4
Hoboken
52
4,6
TBA
05
vertrek
N173
Den Brandt
Valaar
FOR
1,5
2,6
P
2,7
1,4
Luchthaven
N1
40
vertrek
42
4
n
02
Boekenbergpark
5,6
04
Fort 2 Wommelgem
Deurne-Zuid Boekenberg
Berchem
3,2
a
chij
15
HOOGVELD
16
Te Boelaerpark
2,9
07
Hobokense Polder
Zurenborg Berchem Station
N15
R1
N1
3
ot S
UILENBAAN
4 18 3 ,6 E3
3,6
Sterckshof
UNITASLAAN
N1
77
5a
4
Koning Albertpark
N1
41
Stadspark
N18
G ro
PIETIN BAANG-
58
Zuid
Borgerhout
13
03 Rivierenhof
17
3,4
e ld
1,3
he
2 km
R10
0,5
1
’t Zuid
2,2
20
N Kennedytunnel AA fietstunnel IDL
TR
. AS
N KO
R AT
BE
44
0,5
Burchtse Weel
N
AA Lkm 0 IJS
Zoo
,1
Sc
3 3,
Galgenweel N
PARKWEG
2,1
LAZA R STRA USAT
2
Met dank aan Toerisme Provincie Antwerpen ©2017 | Nadruk of aanpassing onder gelijk welke vorm is verboden | Kaartontwerp TPA & Elke Feusels | www.provincieantwerpen.be | Voor verbeteringen en suggesties op de routes en de 17 bewegwijzering: www.routedokter.be
Burcht
57
6
N177
09
Provinciaal N112 Shoppingcenter Groendomein Rivierenhof
Deurne
ANTWERPEN
Centraal Station
3,3
1,9
3 fietsknooppunt
0,6
27
2 km
WIJNEGEM
3,4
Sint-Annatunnel fietstunnel
R1
Antwerpen Linkeroever fietsroute verkorting
Vlietbos en verlenging BLANCEFLOERLAAN
46
’t Steen
0 km
2
Onze-Lieve Vrouwe Park Spoor 3, 8 Kathedraal Noord
1,5
N49a
7 Brialmontroute
26
1,4
R11
BRIALMONROUTE
N
1,4
56
Met dank aan Toerisme Provincie Antwerpen ©2017 | Nadruk of aanpassing onder gelijk welke vorm is verboden | Kaartontwerp TPA & Elke Feusels | www.provincieantwerpen.be | Voor verbeteringen en suggesties op de routes en de bewegwijzering: www.routedokter.be
2
Route 1 – 44 km
fietsknooppunt
61
2,
3
Route 2 — 31,4 km
Blijf ontdekken
ANTWERPSE POLDERS EN KASTEELDOMEINEN Stabroek, Merksem, Kapellen
O
p deze route geniet je tijdens het fietsen van kasteeldomeinen, bossen en het open gebied van de Antwerpse polders. Zo kan je de omgeving verkennen van de forten in Merksem, Stabroek en Kapellen.
Herover deze forten
Start bij het fort van Merksem, waar je langs de fortgracht kan wandelen en fietsen. Fiets van de buitenwijken van Antwerpen en Kapellen naar het open polderlandschap van Stabroek. Het fort van Stabroek (Stafort) ligt aan het begin van de Antitankgracht. Een geoefende fietser kan hier zijn fietstocht verlengen en zo het fort van Lillo bereiken. Volg de knooppunten 12
Zin in iets lekkers? In de schaduw van het kasteel Ravenhof, aan knooppunt 84, is Brasserie ’t Koetshuis een ideale locatie om je smaakpapillen te verwennen. Ook het Mastenbos is een stop waard. In dit Kapelse bos vind je een deel van een Duitse verdedigingslinie uit WOI. In 2014 is hier het ‘Loopgravenpad’ aangelegd, een aanrader om die verborgen geschiedenis te beleven! Geïnteresseerd in kanonnen, tanks en militair geschiedenis?
Bezoek dan het Gunfire Museum. Om de forten te bevoorraden, werd een militaire spoorlijn aangelegd tussen Kapellen en Brasschaat. Vanaf het fort van Kapellen kan je vandaag met de hele familie over dat spoor denderen op speciale spoorfietsen! Reserveer je rit op www.spoorfietsen.be. Ga je liever te voet? Kijk op www.wandelknooppunt.be om een mooie wandeling uit te stippelen.
↘ Ontdek langs deze route de sluisbunkers van de Antitankgracht in Kapellen ↑ Laat je fascineren door het fort van Ertbrand
op het kaartje en ontdek het fort middenin de haven. Je fietst langs de ontoegankelijke forten van Ertbrand en Kapellen. Vlakbij het fort van Kapellen vind je verschillende servitudewoningen: houten huisjes die snel konden worden afgebroken bij oorlogsdreiging. Eén van de huisjes tussen knooppunten 76 en 77 is nu een café. 13
Laat je met een spoorfiets leiden doorheen dit prachtige landschap
2,3 3
Brug 7
Zeurt
15
Botermelk
Sluis 8
E19 4,9
N1
5,
2 ,2 N1
21
N1
1, 7
5
Fort van Schoten
N1
20
Vordenstein
EK
RSHO
5,8
k do all
3
rsh
-
PE
P
S-
Ma
33
OS
SB
D ER
Kasteel van Brasschaat
F HERTENDREE
7
2,3
PEERDSBO BAAN
13 ,
9
2
R
2,
KE
2,
AK
Derde Havendok Wijk Luchtbal Tweede Havendok N180
Vierde Havendok
GE
2 km
HO
0 km
Leopolddok
AS UC T-L N SIN LAA
Fort van Merksem
3
An gr titan ac kht
35
1,9
BRASSCHAAT Peerdsbos 32
34
0,7
0,6
N
10 S
1
5
ok
Met dank aan Toerisme Provincie Antwerpen ©2017 | Nadruk of aanpassing onder gelijk welke vorm is verboden | Kaartontwerp TPA & Elke Feusels | www.provincieantwerpen.be | Voor verbeteringen en suggesties op de routes en de Haven van Antwerpen bewegwijzering: www.routedokter.be SC
1,5
36
AN
BA
SE RT
De Inslag
RIE DE D
2,9
37
FO
Driehoek
1,8
ad
2
2
2,
ns
A1
78
N114
Ha
13
3,5
9
k
Donk
96
Oude Landen do
12
Hof De Bist
E AG
Bethanie
11
1,4
1
en
14
Maria ter Heide
SH
MI
20
D RO
Museum Gunfire
2,1
1,3
Vriesdonk
Veltwijk
av
s
N1
eH
13
E DE OUD LANDEN
sd
ar t
77 Mariaburg
2,1
Ze
fietsroute (onverhard en autovrij)
AAN
38
ek ebe
AN
B1
fietsroute (autovrij)
DEL
Ekeren
Graandok
2,3
21
Fort van Brasschaat
39
F
3,1
N
LA
ok
KIJC W LT AN VE LA
Churchilldok
aanlooproute
ER
15
PUIHOEK
ald
Boudewijnsluis
Ka
ST
na
Natuurreservaat De Grote Put
Van Cauwelaertsluis
LIJ
Ka
ijns
Grote Put
fort
4,5
Hoogboom
4,8
S ch
5,2
gde
1
Verle
N1
t
AAT
2
STR
Hoevenen
A1
Kuifeend
kilometeraanduiding
G
Blauwhof
cht
grach
R
ST
IDE
HE
ENWE
’t Rood
fietsroute
HEL
KAPELLEN
M PAL
Hoofd
ANTWERPSE POLDERS EN KASTEELDOMEINEN
0,6
ht
I
TZ AA
De Uitlegger
EF
14
fietsbrug (lange wachttijd mogelijk)
fietsknooppunt
ra c
6,6
LE
Mishagen
RE
N1
Voorg ra
Route 2 – 31,4 km
17
kg
Fort van Kapellen en H Spoorfietsen SOTEOGBOOM-
Beukenhof
14
13
tan
ER
SD BO
Starrenhof
14
UIT
UID
76
3,5
13
A nti
Wolvenbosch
EA AL N AZ LAA
1,9
STABROEK
SR
Kapellenbos
Park Vordenstein
SCHOTEN
Brug 14
EF
RE
ED
EE
4,5 GA DR RÇO EE NF
N
ok elwaided
BO
Mastenbos
1 11
Lillobrug
12
E
D OU
AT
TRA
S GEN GAL
85
Tijsmanstunnel
R2
5,1
DR
N1
a n k g ra
Schans Smoutakker
0,9
5
EM
AT
3
73
3,
LE
27
STRA
7
Fort van Lillo (Volg knooppunten 94-97-92-95)
D
2,
cht
Antitan gracht k
74
KEIZE
Reigershof
Ertbrand
1,2
79
Fort van Ertbrand
Klein Schietveld
14
VEN
A ntit
0,6
Ravenhof
Fort van Stabroek
Putte-Kapellen
AN NLA EZE IEGW T VL 2,7 LICH
DE
OU
Berendrecht
<
17
EK
O BR
84
1,6
02 N11
Zandvliet
12
Moretusbos
2,5 STEENOVENSTRAAT
2,9
18
PO PU LA LIER AN EN -
EHEIDAAT STR
1,9
Villers
N1
21
Route 3 — 59 km
ANTITANKGRACHT EN HEIDE Ranst, Nijlen & Schilde
D
eze fietsroute voert je langs de Antitankgracht, heidegebied en verschillende kasteeldomeinen. De Antitankgracht werd aangelegd net voor de Tweede Wereldoorlog en diende om een vijandige opmars tegen te houden. De gracht is 33 kilometer lang en 6 meter breed, wat dit het langste beschermde landschap van Vlaanderen maakt. ↓ Fort Kessel is te bezoeken met gids
18
Herover deze forten
Start aan het fort van Oelegem, een vleermuizenreservaat. Fiets vervolgens langs de Antitankgracht en het Albertkanaal richting het fort van Kessel. De korte wandeling rond het fort is zeker een aanrader. Zet nadien je route verder doorheen het gevarieerde landschap van Ranst en Schilde tot je terug aan de Antitankgracht komt. Een soepelere route? Neem dan de knooppunten 25-53-26 en verkort je route met 10km. Op Schildestrand, het fort van ’s-Gravenwezel, kan je uitrusten in brasserie MaNo. Via de schans van Schilde kom je terug in Oelegem.
↗ De Kesselse Heide is een Kempens landschap zoals het vroeger was, een zeldzaamheid in Vlaanderen
Blijf ontdekken
Aan knooppunt 57 kan je het Provinciaal Groendomein Vrieselhof bezoeken. Op de plaats waar de Kempen beginnen, ligt dit rustige kasteeldomein: www.vrieselhof.be.
Verken de omgeving te voet via wandelknooppunten of dankzij de Groene Halte: daarbij combineer je de wandeltocht met het openbaar vervoer: www.wandelknooppunt.be en www.groenehalte.be.
Vlakbij het fort van Kessel kan je op adem komen in een fraai stukje natuur: het Provinciaal Groendomein Kesselse Heide. De kleuren veranderen hier met de seizoenen: www.kesselseheide.be. 19
Natuur en rust? Fiets langs de groene omgeving van het fort van Oelegem en de Antitankgracht
0,3
6,4
2,3
630 km
2 km
91
6
R1
36
2,1
0,3
88
1,3
92 76
KesselStation Kloosterheide
4 3,
Emblem
2,7
k ee rb lde Pu
3,6
N1 4
Provinciaal Groendomein Kesselse Heide
1
Fort van Kessel
AAN
EB
LEG
24
10
anaal
21
2,5 Kleine Nete
53
1,4
3,6
09
2
2,3 N13
Bouwel
46
2,9
2,7
23
Blauwe Hoeve Sint-Jozefhoeve
47 52
0,4
1,3
e ein K l ete N
22
Diamantmuseum
Goor
E GROT EG NW STEE
13 25
73
Albertk
6
Hoogbos
0
E313
N1
NIJLEN
7,
2
2,9
4,4
3,6
1,4
0,5
7
Eisterlee
68 2,7
2,
75
4
N1
3,0 e Net ine e l K Heidebloem Bist
93
5,4
k
k
al ana
15
GROBBENDONK
2,
1, 3
2,9
Steenbeemden
e Net
nbee
1,9
2,1
Pulle
3
Modelhoeve
N
1,6
62
3
N1 4
2,3
HOVE
87 0,4
Hagenbroek
2,
Fort van Broechem
Mole
97
3,5
61
Met dank aan Toerisme Provincie Antwerpen ©2017 | Nadruk of aanpassing onder gelijk welke vorm is verboden | Kaartontwerp TPA & Elke Feusels | www.provincieantwerpen.be | Voor verbeteringen en suggesties op de routes en de bewegwijzering: www.routedokter.be
0
86
3,7
N13
2,4
Park Biesenwijke
N1
50
Kasteel van Hovorst
4,5
2,7 fort
81
1,2
80 kilometeraanduiding
0,8
2,6
l 4, 4
5
2,
2,5
85
2
2
0,6
0,8
Broechem
Vremde
fietsroute (autovrij)
aa
3,8
3,4
2,5
Massenhoven 1,3 70 98 69 19 Viersel 51 1,1 74
2,1
17 2,4
1,6
07aanlooproute
an
Krabbelshof
96
Boutersemhof
Montens
Kasteel Bossenstein
3,5
3,8
71
0,5
3,6
83
1
r tk
35
1,2
EMBLEMSEWEG
1,4
1,8
2,2
53
fietsroute2,6
MAAS EN MOOR
RANST
2,9
BOECHOUT fietsroute (onverhard 10 MORTSEL Fruithof en autovrij) 1,9 82
N1
Millegem
84
lbe
56
05
1,3
1,1
6 3,
64
7 4,
BORSBEEK
4
E3
Broechemhof
Doggenhout
fietsknooppunt
1,5
4,9
2,8
R11
2
Hulgenrode
Fort 3 57 Borsbeek
4,3
3,7
1,1
06
3,
99 05 A
2,2
2,8
EN HEIDE
Luchthaven
N10
E
S ARD ENA HOG WEG
3
8
07 95 2,3 60 ZANDHOVEN 04 Pulderbos 06
2
Hof van Liere
19
1,8
05 1,5 ANTITANKGRACHT
0,5
1,4
Boekenbergpark
Kasteel Cantecroy
AN
02 WOMMELGEM 77 SCHAWIATJK,2 2,6 STRA 1,4 01 1Zevenbergenbos N116
Route 3 – 59 km
Fort 4 Mortsel
79
TBA
78 Oelegem 2,5
Halse Bossen
1
57
3,
1,4
FOR
55
4
2
Fort 2 Wommelgem
a
1,7
3,6
16
15
3,8
E34
Halle
Fort van ,1Oelegem
20
94
1
18
Provinciaal 29 Schildehof Groendomein Vrieselhof P 1,3 1
19
53
89
59
1,6
Rivierenhof
25
26
2 Bleyckhof
AAT
Sluizen Wijnegem Wijnegemhof
Shoppingcenter
Provinciaal jn Meer chi Groendomein ot S G ro ,7 RivierenhofUILENBAA N 2
1,7
1,2
58
1,7
2 N11
Spreeuwenberg Dobbelhoeve
GOORSTR
WIJNEGEM
Deurne
N1
24
0
1
90
2,2
N12
SCHILDE
93
91
Zoerselbos
Boshuisje
0,6
1,2
AN
4,3
1,3
N12
SchildeBergen
SLA
BEUKENLAAN
22
Schans van Schilde
27
Salphen
92
3,2
Hallehof
5,5 YEN
Zoerselhof
0,3
Pulhof
ZOERSEL 55
Park van Halle
Hof ter Linden
1,6 Kijkuit
Byckenhoeve
5
LAAN
P. N U
2,9
4,7
Fort van ’s-Gravenwezel
45
EEKHOORN
2,5
,4
l
jn
30
G
Kasteel van ’s-Gravenwezel
3
23
NWE
2
3,6
0
Park van Schoten
N120
03
Hertebos
Villers 1,6
21
0
3 N1
Klein Schi
’s-Gravenwezel
1,9
16
43
Sint-Antonius
2,6
20
TSTE E
5,8
SCHOTEN
Albertkanaa
FOR
4 0,
Park Vordenstein
Calixberg
31
De Caters
21
3
N1
N1
Vordenstein
kan tit cht g ra 2 ,5
Zeurt E19
5
4
1,4
Route 4 — 50 km
LANGS NETE EN GROENTESTREEK Duffel, Lier, Sint-Katelijne-Waver & Walem
T
ijdens deze route fiets je langs vijf forten die de Eerste Wereldoorlog hebben meegemaakt: Lier, Koningshooikt, Sint-Katelijne-Waver, Walem en Duffel. ↓ Natuur en historie gaan hand in hand in het Abdijdomein Roosendael
Herover deze forten
Start aan het fort van Duffel, waar veel te beleven is. Een deel van het fort is gereserveerd als overwinteringsplaats voor vleermuizen. Je kan een tentoonstelling in het fort bezoeken en iets lekkers eten in Brasserie De Krone. Op deze bijzondere plek krijgen jongeren met autisme de kans om werkervaring op te doen. Fiets via de Nete naar het fort van Lier. Na knooppunt 40 neem je de derde weg rechts: deze zal je leiden naar het fort. Keer nadien terug naar de Nete en ga via de knooppunten naar het fort van Koningshooikt. Doorheen de groentestreek fiets je langs het fort van Sint-Katelijne-Waver. Als laatste stop ga je naar het fort van
24
↗ Het fort van Duffel is het hele jaar geopend voor bezoekers
Walem. Zo keer je terug naar de startplaats. Deze forten zijn te bezoeken met een gids.
Blijf ontdekken
Een leuke plaats om even iets te eten? Stop dan even bij de Pannenkoekenbistro Midzeelhoeve vlakbij het fort van Sint-Katelijne-Waver. Zij wonnen de horeca-award voor meest kind- en fietsvriendelijke horecazaak in België. Hier vind je ook het interactieve groentemuseum ’t Grom.
Op een boogscheut van het fort van Walem vind je abdijdomein Roosendael. Hier kan je ontspannen in het fietscafé of overnachten in de mini-camping. Vanaf het Grachtwandelpad kan je het hele domein bekijken: www.roosendael.be. Wandel je graag? Bezoek de forten van Walem, Duffel, Lier en Kessel via de wandelknooppunten: www.wandelknooppunt.be.
25
Het fort van Lier en zijn goed bewaarde stervorm
35 36
W
EG
0,3 G ER
LB GE
Kleine Schranshoeve
1,1
Sint Ursula
Onze-Lieve- 1,4 Vrouw-Waver
LE
I
37
3,8
STEENBEEK GA N I ELE CHT
39
Schaapsstal
1,5
LS RS
E STR RFAAT
17 Sikkelhoeve
4,6
LEE
MS
TR
AG SL G OR WE VO HEI
AA T
L
Grote vijver Kleine Boom
Augustijnenhoeve
PUTTE 8 2,
2,8
AA T
N10
18 1,8
BOT HO EREK TR
I
LE
AP
S
IDE
HE
Grote Pitsemburghoeve
AUGUSTIJNENLEI
Fort van Sint-Katelijne-Waver
PA TE
ST BEE RA KAT
5,9
DO HE NDE ID RE SS
DR
ek
E UV HE
N105
I
EN
GE
PP
ek
Domein Tivoli
SE
be
Kauwendaal
AA T
se
R6
US
Hondsbossen
GR
be
Pauwenberghoeve
4,6
KE
nk
1,3
do
M
65
R. ST LAEN RA E AT N-
en
3,3
24
4,2
SINTGasthuisbossen 43 KATELIJNEWAVER D
O ff
Fort van Walem
TR RS WA TE
te Ne 2,7 4 N1
0,7
Elzestraat
3,5
Walem
Brede Zijp
Fort van Koningshooikt
EK
MUILSHO
er
5,7
1,2
25
Domein Roosendael
Schans Bosbeek
Itt
5,3
AN
Goorhoeve
3
3,
B
Schans Dorpveld
42
EN
BA
55
91
2,7
Koningshooikt
SS
R LIE
Fort van Duffel
EL
RT
O EM
AAT
1,7
3,1
BRANDESTRAAT
BO
T AA
AA T
BREDEHEIDE
17
TR
KR
Juffrouwenbossen TR
AAT
ES
A STR
UIS
Schans Tallaart
NS
IERSSTR
HOVEN
VA R
0
4,2
N1 AT
BERLAA
R TST
2,3
RBROEK
VRU
N
1,5
3,4
2
MISSE STRAA T
0,6
2,7
4,5
BA BB E ST LKR RA OO AT N-
2
SCHAA
AT
AA
N1
Bemortel
4
N1
72
TRA
49
Mijlstraat
Perwijs
HEIS
2,3 4,7
T
TULPENSTRAAT
E RE
AR LVA
8
16 28
Fort van Lier
1,4
0 N1
ete
LIE STEE RSENWE G
1,2
48
l
te N
2,1
KR
3,6
66
56
Wachtbekken Eekhoven
Emmaus
naa
G ro
4,9
4 1,
8,9
Kleine Vijver
e ka Net
DUFFEL Ter Elst (Ruïne)
3,5
P
1,5
Kesselhof
WE
OSWEG
Met dank aan Toerisme Provincie Antwerpen ©2017 | Nadruk of aanpassing onder gelijk welke vorm is verboden | Kaartontwerp TPA & Elke Feusels | www.provincieantwerpen.be | Voor verbeteringen en suggesties op de routes en de bewegwijzering: www.routedokter.be
31
eek
EUSTER
DRAAKB
9
Waarloos fort
Ba
60
eB
1,6
21 kilometeraanduiding
ls be
2
5 4,
0,
0,6
40
5,2
PIME
Vallei van de Grote Nete
57
N
SP
0,8
BEEKEK BOSHO
27
STADSVEST
Kessel
1,9
OOP EERL
30
05
LIER
20
2,
3,1
13
fietsroute (autovrij)
fietsroute (onverhard en autovrij) R EC HT fietsroute (afwijkend ST RA van het routenetwerk) AT 19
3
Paardenmelkerij k ee nb ne e N14 ch La
3
fietsroute
9
20
TUINWEG
Variante via Lierse Vesten van maandag tot zaterdagmiddag 12 uur
EN UW AT BOSTRA
LINT
11
1,7
1,9
54
1,
EIDE
89
T AA
2 km
52
LUITERSH
16
TR
0 km 1,7
fietsknooppunt
1, 6
4
2,7
Rodenburg
0,
1,1
NS
3,3
N
12
Route 4 – 50 km LANGSKontichNETE EN Kazerne GROENTESTREEK
65
KE
2,1
EK HO T EK AA BE STR
D LAA
Route 5 — 36,4 km
VERSTERKT ERFGOED IN KLEIN-BRABANT Puurs, Bornem, Temse & Breendonk
H
et beste van Klein-Brabant? Fiets dan langs de forten van Liezele, Bornem, Steendorp en Breendonk.
↓ Het Hof van Coolhem in Puurs
vormt een uniek kader tijdens het aspergefestival en Duvel Blues
Herover deze forten
Start aan het museumfort van Liezele, een bezoek waard. Verderop passeer je de schans van Puurs met speeltuin en cafetaria, perfect voor een stop met kinderen! Een fris drankje? Op het fort van Bornem kan dit. Na de oversteek van de Schelde passeer je het fort van Steendorp, een uitgestrekt natuurgebied. De wandeling rond het fort levert spectaculaire natuurbeelden op. Via het veer Rupelmonde-Wintam kom je terug in Klein-Brabant. Geniet van dit zalige intermezzo! De vaartijden vind je op www.wenz.be. Fiets langs het zeekanaal richting Willebroek. In het Hof van Coolhem aan knooppunt 37 vind je een mix van natuur en cultuur.
30
↗ In het museumfort van Liezele vind je ingerichte commandoposten, troepenkamers en geschutopstellingen
Volg er het poëziepad met dierenfabels op rijm. Het fort van Breendonk is een museum over de gruwel van de Tweede Wereldoorlog. Om het te bezoeken, wijk je na knooppunt 82 af richting 83 en 39. Volg daarna de wegwijzers.
Blijf ontdekken
Aan het fort van Bornem start de mooie Bunkerroute. Meer info? Dan kan je terecht bij Toerisme Klein-Brabant en in het fort. Iets verderop kan je genieten van een ijsje in
kinderboerderij ‘Barelhoeve’: www.barelhoeve.be. Wijk af van de route tussen knooppunten 40 en 3 om Kasteel Marnix de Saint Aldegonde en Kasteel d’Ursel te bewonderen. Het infokantoor Toerisme Klein-Brabant vind je bij knooppunt 40. Of neem een kijkje op www.toerismekleinbrabant.be. In de omgeving kan je ook wandelen via wandelknooppunten: www.wandelknooppunt.be. 31
Een wandeling of picknick? Het park van kasteel dâ&#x20AC;&#x2122;Ursel is hiervoor ideaal
Arboretum
4,7
2,5
Lippelo
1
29 1 BOOM lRu pe 28 l
1,4
1,7
83
3
N17
Schemelbertmolen GR STROENAAT
85
N16
39
AAT
Rijweg
38
N149
2
se
A12
2,1
2
59
5,
0,3
ESS DRIEENS
N259
lde Oude Sche
2,8
1,7
1,9
2 km
82
WillebroekStad
Fort van Breendonk
WILLEBROEK
9 0,
0 km
us
1,2
N1
eek
N
Br
KleinWillebroek
0,8
PULLAAR
Liezele
lose B
10
1,5
Met dank aan Toerisme Provincie Antwerpen ©2017 | Nadruk of aanpassing onder gelijk welke vorm is verboden | Kaartontwerp TPA & Elke Feusels | www.provincieantwerpen.be | Voor verbeteringen en suggesties op de routes en de bewegwijzering: www.routedokter.be
2
AA T
Fort van Liezele
12
SINT-AMANDS
EN
5
Lippe
9
1,
N
LET
3,4
fort
STR
Sauvegarde
149
Kalfort
81
Oppuurs
ME EA
EIN
KL
37
ND
Tekbroek
van het routenetwerk) kilometeraanduiding
BRA
al
P Hof van Coolhem
Hof ten Berg Schans Puurs et Vli
VER
Ruisbroek
2,8
80
1,4
na
25
0,5
IR
NOE
Ka
6
18
ME
JK
V
R
19
67
et
Noeveren
l
DI
T LIE
83 E N1 RHEID TE
1,2
Vli
PUURS
13
3
1,2
50 en autovrij)
57
ek
2,4
76
Domein Breeven
pe
4,
Ronebe
Mariekerke
1,7
74 51
0,6
89
0,8
36
Eikevliet
Ru
35
1,1
4,2
1,5
08
3
07
e
VERSTERKT1,8 ERFGOED 09 IN KLEIN-BRABANT
2,9
l
eld
Route 5 – 36,4 km
Fort van Bornem
1,7
Waelenhoek
N1
De Barelhoeve Konin gsbe ek
13
Hellegat
6
59
18
Nielse Kleiputten
4,9
7,8
N1
Sint-Bernardusabdij
Branst
S ch
3,3
Wintam
BORNEM
2,9
2,4
d’Ursel
aa
40
Hingene
3,5
Niels Broek
an
0,3
Kasteel van Marnix de Sainte-Aldegonde
Provinciaal Domein d’Ursel
91
NIEL
Noordelijk Eiland ek
91 06
Weert
Schorren van Durme
Havesdonckhoeve
SCHELLE
90
1,3
Ze
4,4
3,4
2,8
77
De Notelaer
34
31
AAF STR
e ld he
Buitenland
04
Groene Wiel
2,7 Kragenwiel
05
h
01
3,5
Sc
Potpolder
Sc
02
2,6
1,2
SCH
1,1
54
2,1
e eld
0,6
Tielrode
76
03
P
3,2
DIJKSLOOT
74
Maaienhoek Zeesluis
3,7
5
Fort van Steendorp
3,4
0,4
Schouselbroek 2,2
2,6
75
0,7
TEMSE
Rupelmonde 30
0 86 ,
1,3
Steendorp
N1
84 Breendonk
6
0
Route 6 — 48,1 km
FORTEN EN KASTELEN IN HET WAASLAND Temse, Beveren, Zwijndrecht, Kruibeke & Hoboken
N
iet enkel fietsen, maar ook varen staat op deze route centraal. Je steekt driemaal het water over en fietst langs de forten van Zwijndrecht, Kruibeke, Hoboken, Steendorp en Haasdonk.
↗ Via het wandelpad rond de buitenste omwalling kan je het fort van Steendorp bewonderen
Herover deze forten
Start aan het fort van Steendorp, een prachtig natuurgebied. Fiets verder richting het fort van Haasdonk, waar je kan genieten van een heerlijke wandeling langs de fortgracht. Fiets daarna richting Beveren en de forten van Zwijndrecht en Kruibeke. Die worden vandaag nog gebruikt door het leger waardoor ze niet toegankelijk zijn. In Kruibeke neem je de veerboot naar Hoboken waar je Fort 8 passeert, een van de best bewaarde Brialmontforten. Via Hemiksem fiets je naar Schelle waar je het 36
Blijf ontdekken
↑ De Graventoren kan je vrij bezoeken
of onder begeleiding van een gids. Vanop de toren geniet je van een panoramisch uitzicht over Rupelmonde en de Schelde
veer naar Wintam neemt. Beide veren varen het hele jaar door. Vervolgens neem je het veer naar Rupelmonde, kijk hiervoor zeker de vaartijden na. De vaartijden kan je vinden op www.wenz.be.
Tussen knooppunten 9 en 7 fiets je door het Hof ter Saksen met als pronkstuk het 18e-eeuws kasteel. Je kan een pauze nemen bij Kasteel Cortewalle, een waterburcht tussen knooppunten 7 en 50. Op bepaalde dagen of op aanvraag, kan je het kasteel met een gids bezoeken. Meer info bij Toerisme Beveren. Wat verder vind je in Hemiksem, aan knooppunt 30, de Sint-Bernardusabdij met het Heymissen- en Roelantsmuseum
én een mooie aansluiting op het wandelnetwerk: www.wandelknooppunt.be. Nadat je de Schelde een laatste keer hebt overgestoken, kom je in Rupelmonde aan knooppunt 86 de Graventoren tegen: het enige overblijfsel van een voormalige waterburcht. Vergeet geen kijkje te nemen bij de getijdenmolen en het standbeeld van Mercator iets verderop. Meer info www.toerismewaasland.be. 37
Bezoek het kasteel van het recent herstelde Hof ter Saksen
3,2
01
2,1
1,5
1,
3 N1
3
33
32
17
0 Maaienhoek 86 , 54 1,2 34 LAARDIJK 31 SCHELLE 91 1,2 90
2,9
N1 77
6
Wilrijk Fort 6 - Wilrijk
HEMIKSEM
30
R11a
3,2 N106
1,1
19 N4
48
e ro t
Str
uis
be
51
09 14
ek
G 2 ,4
1,4
A12
DIJKSLOOT
48 N1
3
2,3
1,2
6,
N7 0
51 N4
1,1
0,4
74
52
2,9
2 km
lde
3,2
P
-
N 0 km
Fort 7 - Wilrijk
2,6
02
he
40
9
3,4
1,1
Sc
4,6
R11
2,6
76
P
2,2
70
Rupelmondse Kreek
0,6
Tielrode
Met dank aan Toerisme Provincie Antwerpen ©2017 | Nadruk of aanpassing onder gelijk welke vorm is verboden | Kaartontwerp TPA & Elke Feusels | www.provincieantwerpen.be | Voor verbeteringen en suggesties op de routes en de bewegwijzering: www.routedokter.be
03
Rupelmonde
2,9
5
72
Kallebeekveer
0,7
kilometeraanduiding
Schans van Lauwershoek
Steendorp
Bazelse Polder
Bazel
Den Brandt
4,
43
Fort 8 Hoboken
Bazelse Kreek
71
Fort van Steendorp
Schouselbroek
75
9
7,7
fietsroute (onverhardTEMSE
ek
85
N419
autovrij) Provinciaalen Domein 0,6 Roomacker
rbe
N4
4,9
3,8
N16
fietsroute (autovrij)
fort
SEL AU AAT SCH KSTR E HO
fietsknooppunt 15
Schans Landmolen
bie
5,
99
fietsroute
Moretusburg
5 2 R1
4,4
0,4
2,6
Bar
3,2
Valaar
Koning Albertpark
5
97 DLANNSTR. E MOL
75
Hoboken
D LA RB VE EF KLA DRE
2
N FORTEN45 EN KASTELEN IN 0,7 44 HET WAASLAND
2,8
Zuidpolder
73
5,2
2,
Route760 – 48,1 km
98
E17
4,1
Kiel
Hobokense Polder
Oostpolder
49
2,1
R1
1,9
2
R4
15a
Velle
48
2,9
5a
Stadspark
ANTWERPEN
07
42
1,4
Fort van Haasdonk
2,8
41 N1
Fort van Kruibeke
48
KRUIBEKE
4,4
SINT-NIKLAAS
Recreatiedomein De Ster
1,1
Haasdonk
96
59 1
13
58
Zuid
N15
95
1,8
0,5
Kennedytunnel fietstunnel
16
7
20
44
E1
67
3,8
09
3,3 2,1
2
4,9
N485
1
57
2,2
2
2
0,9
04
4,3
17 Burchtse Weel
Es
79 Nieuwkerken-Waas
0,6
R10
4,
Hof ter Saksen
4,1
9
03
77
6
78
0,7
Burcht
Fort van Zwijndrecht
Hof ter Welle
6
0,5
47
2
2,7
19
3,8
50
N4
05
3,5
07
A12
06
1,6
Galgenweel 3 3,
ek
Park Spoor Noord
27
3
ZWIJNDRECHT 0,7
ebe
3
sen
Cortewalle
0,
V ra
4,4
Vlietbos
46
N70
0
N7
1,6
71
76
N49a
7
Antwerpen Linkeroever
N177
BEVEREN
56
Sint-Annabos
4,6
Melsele
0,9
0,5
Vrasene
Natuurgebied Blokkersdijk
8
0 N7
2
02
E34
51
2,7
2,3
2,3
9
1,
08
3,1
0,9
01
N451
72
Hoge Watergang
8,9
1,7
4,3
1,7
74
10
15 16 AARTSELAAR
Via dat project wil de provincie de fortenlinies op een duurzame manier ontwikkelen en bewaren, met aandacht voor de verscheidenheid van de verschillende forten. Tijdens de Fortengordel, een jaarlijks evenement, openen de forten hun poorten voor het publiek. Het hele jaar door kunnen wandelaars, lopers en fietsers genieten van de mooie fortomgeving. Naast de forten zelf, wil de provincie ook de open ruimte rond de forten vrijwaren en op een kwalitatieve manier invullen. Meer informatie over de 35 forten rond Antwerpen en over het strategisch project vind je op de website www.fortengordels.be.
42
COLOFON Deze brochure werd uitgegeven door de dienst Erfgoed van de Provincie Antwerpen in het kader van het strategisch project Fortengordels rond Antwerpen. De uitgave kwam tot stand in opdracht van de deputatie van de provincieraad van Antwerpen: Voorzitter — Cathy Berx, gouverneur Leden — Luk Lemmens, Ludwig Caluwé, Inga Verhaert, Bruno Peeters, Peter Bellens, Rik Röttger, gedeputeerden Provinciegriffier — Danny Toelen Tekst — Marloes van der Burgt, Joachim Piens, Jusra Salija Vormgeving — Catapult.be Fotografie — Ian Segal, Yves Adams (Vilda) Coördinatie en redactie — Joachim Piens Vormgeving fietskaarten — Elke Feusels In samenwerking met Departement Vrije Tijd.
Met dank aan Toerisme Provincie Antwerpen voor de helpende handen en bijkomende informatie Contactadres — Provinciebestuur Antwerpen, Koningin Elisabethlei 22, 2018 Antwerpen Depot — D/2016/0180/14
VU: Wim Lux, Koningin Elisabethlei 22, 2018 Antwerpen
Deze brochure past binnen het strategisch project ‘Fortengordels rond Antwerpen’ van de provincie Antwerpen.