На Велико-Бугарски Националистички Позиции од Ванчо Апостолски

BAHqQ AilOCTOJICKH

HA BEJIMKOliYfAPCKM HAQMOHAJIMCTMqKM Il03MQMM IloeoJ.1: Uo.1a ,L(paroj11eea 11 Hej111mne MeMoap11

C,mnje, 1979

ВАНЧО АПОСТОЛСКИ

НА ВЕЛИКОБУГАРСКИ НАЦИОНАЛИСГИЧКИ позиции Повод: Цола Драrојчева и н~зините мемоари

C t.ur1je, 1979

И1дава :

РО HИll „ Нова Мокедо1н1ја" ООЗТ Релак 1н1ја „ Н ова Македоt111Ја" llечат

"

коректура :

РО Н1-1 П „ Нова Мuкедо1111ја" ООЗТ П ечат1111uа - Скопје

В о штотуку обја вен 11те :-- 1 е,1 оари на Цола Дра­ гој •1 ева, •1лен на Политбирото на Централ ни от ко­ м итет н а Буга р ската кому 11истичка партиј а, посто и ед н а м и сла што авто рот ќе ја след 11 од почеток до к рај. Таа гл аси: ,, Н ерешениот п р облем за ид н ата судбина н а М акедон ија ка к о воде нички ка:--1е н те­ жеше 11 а плеќите на П артијата". Оваа м исл а ш то Дра гој•1ева ја н аведува за да ги п ојасн и ставов ите на својата П а ртија за ма кедо н ското н ац 11 о н ал н о прашање, веројатн о пој асн о од б ило што го по­ кажува ко ш марот во кој се најде бугарската Ком­ партија во год ините н а војн ата, распната меѓу сво­ и те желби п о секоја це н а да се задрж и М акедо н иј а даде н а од Х итлера на великобу гарска та бу ржоаз ија во гран иците н а буга рската д ржава , и стварноста се н а р од ното

в оо р уже н о во ста ни е на

м акедо нск и от

народ за н ацио н ал н а и социј ал 11а слобода протн в буга рските и др уги фа ши стич ки окупатори , н егова­ та заедни•1 ка бо рба со дру гите југословен ск и н а ро­ д и и н а родн ости под раководство н а Комуни ст ич ­ ката п а ртиј а на Ј у гослав ија и д ру гарот Тито за соз­ давање н ова бр атска заедни ца н а ра.\1ноправни н а­ роди и народн ост и . Отсл ику вањето н а вистин ск и те состојб и во бугарската Компа ртија е дотолку по­ су штествено , б идејќи е и зрече н а за времето кога судб и н ата н а светот, па според тоа и на Бу га рија, навле гуваше во својата ре ш ава•1 ка фаза - во 1943 год ин а , ко г а проrресивни те 11 де .v,ок ра тск и си л и се пор е шител н о .,, у се с пр от ив ставуваа н а фаши зN1 от

како на н ајмра •1 на идеолог иј а , кога македонск и от н а род веќе бе ш е длабоко навлегол во третата год и -

3

на

на

воо руже н ото

востание со ј ас н а

пол и тичка

о пределба . Зо што, пак, тоа беше така - н а о ва и н а н е кои д ру ги прашања се об идува да одговор и Цола Д ра ­

гој•1 ева во делот од сво и те мемоа ри , обја вени во Со­ фиј а п од мош н е п ретенциозен н аслов: ,, Н а кл а сни и интернационал и сти ч к и поз иции " .

Судеј ќи според буга рскиот п е•1 ат, оној дел од мемоа р ите ш то се од несу ва н а :-.1 акедо н ското н ац и о­

нал но пр а ш а ње, н а од носите меѓу КПЈ и БКП од 1941 до 1948 годи н а , во Буга рија п редиз ви кал з н а чајн о инте ресираље. Тоа е и разби р л иво, за што за разл и ка од Ј угослав ија , во Б уга риј а досега н е беше обј а в е н ни ту еде н ни ју гослове н ск и , ни буга р с­ ки докуi\ 1е н т од тој исклу чи тел н о з н а •1 аен историски п ериод што б и ј а обј асни л улогата н а БКП [ Б КП во текот на вој11ата се в и каше Бугарска работничка па ртиј а ( к ому ни сти). Во н аш иот текст н езав и с н о за кој пе ри од се работи , ќе го у п отребуваме ден еш н о­ то И i\ r e] . И стовреме н о, оф и ц иј ал н ата буга рска исто­ ри о гр афиј а и публиц и ст ик а п реку цел и от тој пе­ ри од м ин у в аа ка к о ништо да не се слу чи ло .

Н о, н е само п о р ад и тоа. Заб ре вта ни от вел ико­ бу га р ски нацио н ал и з ам , ини ц ир а н и п одд р жуван од

оф ицијал н ата п ол ит ик а, п остоја н о бара но в и „све­ доштва" за ја в н о декла рираните ас пир ации с пр ема

М акедо нија и ., 1а к~до н ск и от н а род. П ритоа , ка ко и секој д р у г ~Ја ци о н ал н заi\ 1, за н его н е посто и ништ о

свето, ниту кај својот н иту кај лругите народ и . А :- 1 е:- 1 оар ите н а Д рагој •1ева го задоволуваат токму тој и та к о в вел и кобу г а р с ки наци она.[! и ст и чк и курс, п от­

п1кнувајќи го н е говото натамош н о доо форм ува ње н и зразу вање, з аш то и за ин сп иратор ите е јасн о де­ ка п о р а д 11 ре зулта т ите ш то македо н с к и от н аро д г и

ост ва р и во Социј ал и ст ичка Ре п убл и ка М акедо нија, н е ,1оже веќе ни пред буга рската, а камол и п ред светската ј ав н ост, да се парад ира со фалсификатите од д але•1н ото истор и ско м инато. Мор а ш е да се „ос­ ,111ст 1 " сега шн оста, да и се даде великобугарска бо­ ја , за д а може да се о пр авда и ин те н з итетот и ка р ак-

1ерот 4

на де н ешните завој ува ч к и прете н з ии сп рема

М акедо нија и македонскиот н а род, п осеб но пред светс ката дем ократска и прогреси вн а ј авност да се о правда вел икобу га рс ката п ол и тика сп рема маке­ дон ското национ ал н о мал цинство в о Пиринска М а­ кедо н ија . Затоа и тој дел од мем оарите на Драгојче ва за македонското

н ац и онал н о

прашање

и

од н осот

на

БКП кон н его во воените и пр в ите повоен и год ин и , во буга рската про п ага нда и м а и склу чи тел н о н агла­ сен т ретма н.

И зборот н а авто рот, кој од вел икобуга рски п о­ з 11ци и ќе го „обра боти " тој п ериод, и сто та ка н е е случае н. Цола Дра гојч ева е единстве ниот в и сок п а рти ск и фу нкционер во де н е шното буга рско п а р­ тиско ра ководство, кој имал, исто така, висока п а р­ ти с ка фу нкц ија за време н а вој н ата - орга ни за ци о­ не н секрета р на ЦК БКП , а п ок рај тоа бе ше и одго­ во рн а личност за одржувањето н а врски со Ц К КПЈ . Очигледн о, ста н ува збо р за .V1еродав 11а ли•1н ост, ед­ н а од н ај старите у ч ес ни ци во бу гарското КОЈ\,1 уни­ стичко д ви же ње, со

шт о

на

и з н есе ните ста в ов и

се

сака да и i\1 се даде оп р еделена теж ин а.

Н о, читајќи ги :.1 е:.1 оарите на Драгој ч ева, н и се н аi\ 1 еп1 у в а

и едно д р у , о 11р а ш ање: од 11 о ч етокот до

к рајот н а својот текст таа у п о рн о ј а б ра ни пол и ти ­ ката 11 а БКП , цитира дело ви од докуме нти за кон Сl\ 1 ета де ка одгова раат н а н ејз ин ата ос н ов н а теза , се п ов н кува н а Коi\ 1инте рната и Со ветскиот Сој уз, за да покаже де ка се ш то работел а бугарската Ко :- 1 партија б и ло в о до гово р со 11ив, од н осно, дека рако­ водствот9 н а БКП сто ри ло се ш то .\l ожело да ја за­ држ и М акедо нија за Бугар ија и л н ба ре, 1 по војната да се решава за судб ината н а М акедо нија. И ако веќе се слу•1ило о на што се слу ч ил о, тоа е са:-10 за­ тоа ш то бу га рската Ко:-1парт ија, ед н оставно, била из 11 гра на од стра н а н а К о:-1у н ист11ч ката п а ртија н а Ј у госла вија . Пред кого таа се правда, ко:-1 у де н еска " У п о­ л ага с:.1 етка? Во п р иродата н а национал и з:\ 1 От, :- 1 еѓу другото, е и тоа што тој ба р а вед на ш да го доб и е о н а што

5

му се ветува, а ако тоа не се случи , тогаш тој , л и rич ­ н о, се свртува прот ив н его вите тво рци и и н с пир ато­

ри . Затоа тој е како лав ина за кој а н е се з н ае каде ќе за пре и што се ќе по н есе со себе. Великобуга рскиот н а ци о н ал изам, се чини , де неска започ н а да бар а сметка од о ние за кои смета дека и мале вл ијание врз

текот

на

н аста ните

и

носат

од го ворн ост

за

нив . Во даде ниов слу•1 ај тоа е раководството на БК П во текот на вој н ата. Одговорноста, меѓутоа, н е може да се ба ра од Трај•10 Костов, кој во 1949 годи­ н а беше стрела н како предавник, а подоц н а рехаб и­ л нтира н , од Антон Ј угов и Георги Ч а н ков, п ол ит ич ­ к и л икв и д ир а ни , како и од некои д руги чл е н ови на

р аководството што се н аоѓаа во земјата. Таму е сега само Цол а Драгојчева. Овде ќе се зад ржиме само н а н еко и п осу штест­ ве ни пра ш ања што во сво ите мемоар н ги покренува

Цола Д рагој•1ева . Ко га де н ес се сум ир а суд ирот, а не „ р азноrла­

сиј ата", како што вели Драгојчева , меѓу К ПЈ и ма­ кедо нск ите комуни ст и , од едн а, и БКП , од друга

стра н а, две се основн ите прашања н из ко и тој дојде до и з р аз:

-

ма кедо н ското н ацио н а л н о прашање и

стратег иј ата и тактиката н а бо рбата п рот и в

фа ш измот.

Како и згледаат т ие во нејз ина верз иј а? Д ра гој ч ева тргнува од тоа дека за разл и ќа од предвоен ите доб ри од н оси ме ѓу КПЈ и БК П , нас­ проти н ивн ите желб и , ,,недо разб ирањата" запо чн а­ ле по р азбивањето н а ста р а Ј у гослав ија и востано­ вувањето на бугарска адми н ист рац ија и бугарски вое ни гар низо ни во Ва рдарска М акедониј а (патем : з нач н , не по буга рската фашист ич ка окупациј а на М акедо нија!). Зарад и н овата пол нт и чка ситуац ија н а Б ал ка н от, за БКП се постав и л о прашањето како да ги изград и ос н осите со П ок ра ин ск иот ко:- 1итет н а К ПЈ за М акедо н ија. Би деј ќ и то гашниот секретар М етод и Ш ато ро в - Ш а рло не можел да воспоста в и врска со ЦК КПЈ , бил принуден да п обара в рска со

6

БКП . ,, М еѓутоа , вели Д рагојчева , ко н крајот на ап рил и п оч етокот н а мај 194 1 година тој усп еа да се п ов рзе со своето раководство (со К ПЈ - н .з.) " да ја доб11е иегооа та согласиост, пр1tореме11 0, до раС 'flf­ стувањето 11а положбата, македонската пар п1с1,а ор­

га111tзац1tја да се став11 под раководство иа 11аш11от Це11трале11 "ом11тет". ( п одвлеч е ното н а ш е) С п о ред Цола Драгој•1е ва, з н а чи , са м о вол н ото припојува ње н а па рти ската о рга низа ција на М аке­ до н ија ко н бугарската К ом п а ртиј а е и звр ш ен о во со гласн ост со раководството на КПЈ , п а затоа сите подо ц нежн и интер ве нции н а ЦК КП Ј и друга рот Тито во Коминтер н ата 11 ЦК БКП, како и директни­ те разговори меѓу Л азар Кол иш е вски и неа воден и

во Соф ија во ав густ 194 1 година, едноставно ги о це­ нува како заткул и с на игра пр оти в БКП . ,, Н епотреб­ н о е се га да ј а прераскажувам неговата содржина тоа излегува н адво р од моето раскажу ва ње" , вели таа за писмото на друга рот Тито до ЦК БК П од 6 се птемв ри 1941 год ина. ,,Долж н а сум, меѓутоа , да и стакнам: П ол итб ирото сфаќаше дека грешк ите на М етоди Ш ато ро в н е беа тол ку п рич и на за и збув н а­ тиот конфл и кт, дека ти е гре ш ки п овеќе беа з годе н повод за напад и , зам и сле н и со дале чн а цел , пр отив

нашата Партија ... Како во п и смото, така и во лич ­ ните разгово ри со Кол ише вски , гре ш к ите н а Ш ато­ ров умисле н о се тол куваа со н ашето ' п ок ров ителст­ во и вдахновителство' и н а тој начи н об винувањата се распрост ираа тотал н о над ст ратегиј ата и такт и ­ ката н а Б уга рската работничка партија ... " Така Др агојчева , односн о П ол итбирото вед­ наш по оку пацијата н а М акедо нија ја разотк рива ,, и грата" на КПЈ . А како, всушност, стој ат фактите, што покажу­ ваат одам на објаве ните д окуме н ти што и биле н а расп олага ње и н а Д раrојчева, б идејќ и п о времен о ги ц и тира? Еден од основ ните ставови н а КПЈ по распа­ рч у в ањето н а ста ра Ј угосл авиј а беше да се за ч ува ед и нството на ј угосл овенското работнич ко дв и же­ ње и на Кому ни ст ич ката партија. Во т и е судбо нос-

7

ни денови за КПЈ тоа беше б итен nредуслов таа да ја и зв рши с вој ата револу ци о н ерна уло га на ава н ­ га рда н а работничката класа. Затоа, уште во П ро­ гласот у n атен до н ародите на Ј у гославија н а 15 а прил 1941 год ина, КПЈ , сnрот и вставувај ќи му се н а расnарчува њето на ста ра Ј у госла вија и 11 а фа ши ­ сп1 •1 киот оби д да се разби е единството н а ј у госло­ ве н ското работни•1ко дв иже ње, се укажува де ка во тие теш ки ч асо ви „ р абот ничк ата класа 1:1а Ј угосла­ вија треба да се н ајде единствена и со збиени редо­ ви " . Тој став у ште nојасн о е ~нразен во поз нат ите за клу•1 оци од М ајското со ветување nри ЦК К ПЈ одржан о во поч ето кот н а мај 1941 год ина, во ко и , меѓу дру гото, се вел и : „Земјата, ка ко што видо вме, е распарчена и поделе н а меѓу н еколку им периј ал истички за воју­ ва•1и . lfo, тоа не може да б1tде н11к11ква пречка за на­ тамошното ед1111стве110 дејствуваље нR Кому1111ст11ч­ ката партија 11а Југослав11ја, тоа 11е може да биде 1111каква пречка ЗЈl заед1111чката борба 11а 11арод11те ua Југославија за 1111в11ата 11езав11с11ост II слобода, тоа ue може да биде пречка за заед1111чка та борба на 11а­ род11те од с11те пократ111 11ро т11в окупаторот

11

11его­

в11те аге11т11 во земјата. Под водство ua Кому1111ст11ч­ ката 11арт11ја 11а Југослав11ја народ11те ќе 11звојуваат за себе слобода 11 11езав11с11ост II подобра 11д1111на, за­ тоа

тоа е ж11вот11а зада ча

II

цел 11а ава 11гардатв на

11ролетер11јатот, Кому1111ст11чката 11арт11ја т1 Југосла­ в11ја " (под вле•1 ен ото е н аше - ,,И стори ски арх ив н а Комун и стичката партиј а на Југосла вија", том VII, стр. 15).

Таа генерал на o n ределба на К ПЈ ќе ј а сретн е­ ме во сите докуме нти од тоа време, посеб н о во о ни е у п атуван и до македонск ите кому нисти и до ЦК БК П , во ко и н аје н е р ги ч н о се осудува н еовласте н ото п риклу ч ува ње н а македо н ската n артиска орга ни за­

циј а ко н БК П . За разл ика од такв ите ј асни оп ределб и н а К ПЈ ,

раководството на Б КП веднаш п о о ку п ациј ата н а Ј угослав иј а

и

пред фор мал н о то

р аспа р •1 ување н а

земјата и оку п ацијата н а М акедо нија од буга рск ите

8

фашистички војски , се обидува ш е да воспостави ди­ рект ни врски со П К КПЈ за М а кедо ниј а. Оддел ни актив и сти н а БКП настојуваа меѓу воени те заробе1шци префрле ни во Бугариј а да про н ајдат неко и од м а к едо н ски те

к ому нисти .

Многумин а

од

ни в,

меѓутоа , меѓу коА Љу п чо Арсов, решител но и м nре­ до чуваа де ка врската може да се в ос nо ставува само

со Ц К КПЈ . Н асnроти се, ра ководството на БКП успеа да воспоста ви директни врск и со ПК , односно со Ш аторов, за n отоа оддел ни ем и сари да за почн ат да крстосу ваат меѓу Софија и Ско nје. За тоа придон есуваше и л ичната <О пределба на Ш ато ров, кој у ште п ред војн ата н е се согласуваше со низа ставо ви од пол и тиката н а К ПЈ . П атем, тој со фашистич киот напад врз Ј у гослав иј а самоволно ги прек ин а сите врски со ЦК КПЈ , со обид t(елата македо н ска парти ска о рга ни зација да ј а п одреди на п ол итиката и ставов и те на БКП .

Од ста н о виштата што ги и з н есува Драгојч ева,

а на ко и п одоцна ќе се задржи ме поопширн о, може да се вид и де ка врската меѓу БК П и По кра ин ск и от ко м итет

е

в оспоставена

тукуре ч и

неп ос ред н о

по

оку па цијата н а Ј угослав иј а. С по ред н еа, веќе н а 10 мај 1941 годи11а, ЦК БКП го и звестува Задгр а ниЧ'­ ното би ро н а БКП во М оск ва, н е само за тоа де ка врската е восп оставе н а, ту ку и за решенијата ш то се до несени во врска со тоа. Таа б рз ина сека ко н е беше случајна. Н о, тоа и н е мо ра да биде б итно п од прет­ п оставка дека се работи за желба и готовност во тие исто ри ски

м игов и

на

македо н ск и те

комун и ст и ,

на

ПК, н а работни ч ката класа н а Македо ниј а и н а ма­ кедо н ск и от н а р од да и м се даде сест р а н а

п омош и

подд рш ка во борбата против буга рск иот фа ши ст ич ­ ки оку п ато р . Брзината, меѓутоа, и маше сосема дру­ га цел : да се о н евозмож и и спречи б и ло каков отп ор сп рема освој ува•1ките претенз ии н а велнкобуга рска­

та буржоаз ија спрема М акедо нија и македо н скиот народ.

Н ајдоба р до каз за тоа се ставов ите што во тоа време ги заста пуваше Ш аторов, а ко и во ц елост се со вп аѓаа со ставо вите н а ра ководст вото н а БК П .

9

Оттука кај н ас со п ра во се и стак нува де ка в ин ата за такв и те ста вов и на Ш ато ров ја носи и р ако водство~

то н а БКП од тоа време. Тоа го признава и сам иот Ш ато ров во своето пи смо до ЦК КПЈ од крајот на август 1941 год ин а, во кое меѓу другото вели: ,,До поврзу вањето со БКП јас то•1 но ги спро ведував ва ши те

ди р ект и ви

и

н е н о р мал н оста

н аста н а

по ­

тоа ". (,, И сториски арх ив" н а КПЈ , том VI 1, стр. 5 1) Впроч ем, за фактичката состојба на н е штата, раководст вото на БКП можеше да се увери и низ ди р ектни от до п ир

со

парт и ск и те

о ргани зац ии

во

М акедо н ија. Голе."1 број од ни в веднаш му откажаа секаква п оддрш ка н а ПК и не г и по•1иту ваа негов и­ те ди р ект и в и , за што п остој ат бројн и сведоштва. П о рад и 1 оа, претста в ниците на БКП во тоа време

нај•1есто ма ни пули р аа со божем н ата согласност на Советскиот Сојуз, односно инди ректн о н а Стали н , на Д и l\1н тров, кој во тоа вре:-1е бе ш е секретар на Ко­ :-1нн те рн ата, македо н ската парти ска о р га низациј а да се при соедин и кон БКП . Тоа, покрај дру гите до­ кументи, може да се вид и и од изве штајот н а прет­ ставн икот н а Ц К К ПЈ , Драган Павло ви ќ, кој заедн о

со Лаза р К оли ш евски при стигн а во С ко пј е на 2 ав­ густ 194 1 година. И l\1ен о, во извештајот од 28 август 1941 година, Павлов н ќ и стак н ува дека Ш ато ров, ка­ ко и некои дру ги ч лен ов и на ПК , одбиваат да ј а пр ифатат одлуката за суспе нз ија , б идејќи сега се ,,одго ворни пред Таткото ( ЦК БКП - н .з.) од Буга­ рија " . Во на га:v~о ш1ш от текст П авлов и ќ го н аведува ра зго вор от што го водел со пр етстав ни кот н а ЦК

БКП , П ета р Б огда но в, на кој и н а ку многу се пов и ­ ку ва Д рагој•1ева ( П етар Б огда н о в во ед н а про вала во Бугарија во 1942 год ина п аѓа во р а цете н а п оли­ ц ијата и е ст рела н ). ,,За 17 август ПК сви ка по­ кра ин с к а конференција. Дојде и делегат од ' Татко­ то' од Бугар ија. Н е ми бе ш е овозм оже н о со н его да се вид аl\1 пред конференцијата. Ду ри потоа \IОЖев со н его да разговараl\1 , и тоа с а:-10

45

:-1 и11 ут и , б и ­

деј ќи вед н аш се враќа ш е назад . М у го и злож и в це­ л и от слу •1 ај, под влеку вајќ 11 ја особе н о з,1осто р н11ч ­ ката н еакт и вност во овој :- 1 оме 11т. Тој првин 1\I И рече

10

де ка за приклу ч у вањето н а македо н ска та орга ни за­

ција ко н бу гарската П а ртија п осто и одобре ни е од друга рот Д и :-1 итро в. П отоа, н а мое големо из н ена­ дување, ре ч е дека смета от и не м а ло неакт ивно ст и

грешки (освен одлуката за предавањето на оружје, а и тоа и згледа не го смета за голема грешка)". (,,Историски архи в" , тo:vi. VII , стр. 43) И стото тоа го наведу ва и Лазар Кол ишевски при своето прво доаѓање во С копје во почето кот на

мај 1941 годин а. П о налогот доби ен од ЦК КПЈ да дојде н а работа во ПК КПЈ за М а кедон ија и п о ос11о в11ите ин фо р;\,1ац ии што ги доб и ва за состојбата во П К, одбивањето на Ш а рл о да го растури Прво­ мајски о т прогла с на КПЈ и да ги с проведе во дело

Мајските закл учоци н а ЦК К ПЈ , Кол ишевски доа ѓа п рв и 11 во Куманово, а п отоа во Скопје. Ду ри п о у порн о ин с и стирање успева да се сретне со Ш ато­ ров во куќата н а Гиго Ми хајлов. „ М у ја пренесо в н а Ш арло - пишува Лазар К ол ишевск и - одлу ката на ЦК КПЈ за моето префрлу вање н а работа во М акедониј а и о пширн о ;\,1 у ги изложив ставов и те н а l([IJ во духот на подго­ товките за вооружена борба што се вршеа во целата земја и заклучоците од М ајското советување за за ч увување на ед ин ството на народите на Ј у госла­ вија, за ед1111 ството н а К ПЈ , за зачувување н а полна­

та независност и слобода н а сите н ароди на Ј угос­ лав ија во бо рбата прот и в фаш истичкиот окупатор,

итн . Ги и з н есов нето та ка и сво ите забеле ш ки од

Куl\ 1 а1 1 о во - дека во г радот не само што н е се соб и ­ ра н ово о ружје , ту ку и м се предава н а властите и она што е соб рано. М у об рн ав вни ма ние и н а одн о­ сот на буга р ск и от окупатор с пр ема коло ни ст и те. Ш а рло

веднаш

го и з н есе н есогласувањето со

л 1111ијата н а КПЈ и п о чна да г и и з н есува ставов и те

11 а бугарската П а ртија. В о врска со М ајското сове­ тува ње реч е дека ги примил материјал и те, дека ги прочитал,

110

отворе н о наглас и де ка не се со гласува

со нив и дека не е должен да ги спроведу ва. Н а кра­ јот м и рече дека :-1 ожам да останам н а работа во М а кедо ниј а ако се согласу вам со него, а ако н е де ка

11

можам да си одам ... " (,, Ч етири есет години - Збор ­ ник на с поме ни на активи сти те од ју гослове н ското револуц и о н ер но д вижење 194 1 - 1945", том У, стр.

132)

·

Такви беа состојб~те во ти е први де н ови на оку па циј ата на М акедо нија. И з 1•1 есеното становиш ­ те од Цола Драгојч ева дека Ш аторов ко н крајот на а прил, одн осно во п о,1етокот н а мај доб ил соглас­ ност н а ЦК КПЈ м а кедон ската п арти ска орга низа­ w,1ја да се приклучи кон БКП и да се став и , м ака р и привремен о, под н ејзино раководство, е н ај об и•1н а лага . За ста вот на КПЈ раководството на БКП уште тога ш беше добро информирано, но едн остав но прем ин у в а ш е

преку

не го

со

и зм и сл иците

дек а

за

тоа п остои со гл асн ост на Коминтерната . Впрочем,

тоа јасно може да се види од н атамош ните интер­ ве нции и укажувања од ЦК КПЈ и дру га рот Ти то , како и од одлуката н а Коминтерн ата. В о пи смото од дру га рот Тито до П окр а ин с­ киот комитет н а К ПЈ за Македон ија од 24 јул и 194 1 годи н а се истакнува де ка „ по ста пката н а 'Стар и от Б у гарина ' (М. Ш аторов - н .з.), кој е одговорен пре, ЦК КПЈ за работата во Македо1111ја, се п окажа не само а 1пипарти ска, туку и ко нтрареволуци о н ер на " (подвлеченото е наше). Во врска со тоа п од то ч ка 2 сто и:

„ По оку пацијата тој ги прек ина с и те врск и со ЦК К ПЈ и не се одзва на повикот да дојде со из ве­ штај во ЦК. Н е само тоа, туку тој не сметаше за п о­ требно ни да го образложи својот пре кин ". Тие ста н ов иш та у ште п оопределено се и з н есе­ ни во п исмото од друга р от Тито до ЦК БКП од 6 се птември 194 1 годи ,.. а: ,, ... Случ ајот со м акедо н ската о р га ни зациј а се вел и во него - не п ри нуд и со ова писмо да се об­ р атим е до вас , бидејќи сметаме дека до из весен сте­ п е н и в и е сте од гово рни з а тоа што се слу чи во ма ­

кедо н ската о рган иза ција. Ра ководството н а П К во М акедо нија сво ите п оста пки ги оправдува со тоа дека тоа божем но п р и п ој ување н а ма кедо н ската ор­ га низа циј а го у редило со вас, дека доб ив а д11ректи -

12

в и од вас и де к а К ом интер н ата п реку вас го потв р­ д ила тоа пр ипојување. Ние сметаме де ка та квата п оста пка е неп р ав ил н а, бидеј ќи п о тоа прашање требаше да разгова рате со нас и заеднич ки да ја у реди ме таа работа ... " И н атаму:

,, ...

Сметаме де ка од ваша стра н а н е бе ше пра­

ви л н о ш то н е се п ов р за вте со н ас, ш то и сега му да­

вате п оддрш ка на Ш а рло . Тоа прашање можеше да се ре ши д руга рск и , без п отреси во таа о р га низа циј а. Зар фа ши стич к ите осв ој увања можат да бидат п о­ вод за проширување н а едн а б ратска комунистич ка п а ртија, а н е потребата за ви стинска, усп ешн а о рга­ ни за ција на н а родн ата бо рба, доб ри те врски и ко н­ тин у итетот во работата ?" (,, И сто ри ск и а рх ив н а КПЈ ", том VI I, стр. 45 и 47).

Суд ирот до кој дојде в н атре во п а рти ската ор­

гани за циј а во Ма кедо нија со ставов ите н а Б КП и Ш ато ров ,

отп о рот

на

ма кедо н ски те

ком у ни сти

и

интервенциј ата н а ЦК КП Ј и друга рот Тито во Ко­ м интерн ата, конечн о врод иј а плод - македонската парти ска организа ција остана во составот на К ПЈ , а Шато ров зам ин а за Софија, каде што бе ше прифа­ те н од ЦК БК П , а н еп осредно пред 9 се п темв ри 1944 година во о кол ин ата на Со ф ија загина со ку­ ршум в грб п од досе га н еобјаснет и окол н ости . Се зад р жавме н е ш то п ош ирок о н а уто чн у ва ­ њето на ста вовите н а двете п а рт ии , з атоа што, како

што п о н атаму ќе се в иди , то кму то га ш ста нува ше збо р за м н о гу су штестве ни пра ш ања н ајд иректн о св рза ни со бо рбата за н ац ио н ал н а слобода на маке­ до нскиот н а р од.

П оз н ато е, и ме н о , дека ра с п а р•1 у вањето н а ста­

ра Ј угосл авиј а што го изврш и Хи тлер беш е одмаз­ да п о р ад и от п орот н а југословенските н а род и , на работничката кл аса спрема обидот Ј у гослав ија да се пр и клу чи ко н Тројни от л а кт. Притоа фа ши ст ич ­ ка Ге р м ан ија н е само што г и задо вол и ап ет ит ите н а сво ите сојуз ници , ме ѓу ко и бе ше и Буга р ија, туку, пред се, целеше да го разб и е един ството на југосло­ ве н ските н а род и и ни в н ата работ ни•1 ка класа.

13

Тоа за македо н скиот на род беш е од посебно з н ачење. Бо рбата што тој низ и сто ријата ја водеше за нац и о н ал н а и со цијал н а слобода, н а ч ел о со сво­ ите најпрогреси в ни и демократски сил и , во ста ра

Ј угославија го доб и својот природен сој уз ни к - р а­ бот нич ката класа н а југослове н ските народи . Кому­ нисти•~ ката партиј а н а Ј угославиј а, особе н о п о расчистува њето на б рој ни те слабост и по нацио н ал­ ното праш ање, со разб ив ањето на фракционерското дејствува ње, на секта штвото и сли чн о, со изграду­ вањето н а идејн о единство врз платфо рма што произлегуваше од животните инте рес и н а југосло­ венск 11те н а роди и трај ните определби на работни•1ката

класа,

израсна

не

само

во

вистински,

ами

и стовреме н о и во единстве н пр едводе ни к и н а него­

вата борба за н аци о на л н а слобода.

Оттука , преки н от н :- ,з рск ите со КПЈ всушност претставуваше обид за 1,рекин на веќе соодветни от природен континуитет за заедн ичка бо р ба кој а ну­ деше ед ин стве но в и стинск о р ешение и н а веков н ата

бо рба на македо нскиот народ за н аци о н ална слобо­ да.

Впрочем, од какво и сториско зна •1ење беше от­ п о рот н а македо н ск и те кому ни ст и с пр ема Ш арл о­

вата п олитика, инсистирањето на КПЈ и на др уга­ рот Тито да се зачу ва един ството н а бо рбата на ју­ гословенск ите н :i роди и н а родности , н ајдобар све­ док е н а ш ата де н е шн а ствар н ост, од ед н а ст ра н а, и

положбата н а македонското национал н о малцинст­ во во Пиринска Македо нија, од д ру га. На уто•1н увањето на факти те се задржа вме и зарад и о ва : кога ста н ува збор за полити ката на БКП сп рема Ма кедонија и македонското н а ционал­ но прашање, Цола Драгојчева упорно тврд и дека таа б и ла во согласн ост со политиката н а К ом ин тер­ н ата, дека за се што ра ботеле во М акедо нија, ти е ја и звестувале Коминтер н ата. Со ~1 ст ите тие методи како ш то

в идо вме

-

се служеа

претстав ниците

на

БКП ( П етар Богда н ов) и Ш а рло во 194 1 годи на. Нивни от главен аргуме нт за прекин от н а врските со ЦК К ПЈ и само вол н ото приклучување на македо нс-

14

ката партиска организација кон БКП, беше дека се­ то тоа е н аправено во согласн ост со Коминтерната. Тоа и сто стан ов иште му го изнесува и Цола Дра го­ јч ева на Лазар Колишевск и , н а средбата меѓу нив во ав 1 ус·1 194 1 год ин а, иако од искажувањето н а Д рагој•1ева се гледа дека т ие комуници рале само со Задrра11ичн ото б ир о на БКП во Москва.

,, П окр ива њето" со божемните одлуки на Ко1\1и1перната, за тоrаw11ите пр ил и к и што владееја во 1\ 1еѓународн ото кому 1-1 исти •1 ко движење имаше свој а теж ин а. Тоа внесуваше зб р ка кај дел од комун и сти­

те во М акедониј а, кои ги прифаќаа од парти ска ди с­ циплина. А, ,, п ок ривањето" на раководството н а БКП им а ш е пак друго з начење: прво , распар•1ува­ њето 11 а Ј угослав ија, т.е. окупациј ата н а Македониј а

и нејз ин ото при поју вање ко н Бугарија да се прифа­ ти како сврше н факт; вто ро, да се спреч и отпорот на ма кедо н ските комунисти ко и беа еди н стве ~1а по­ литичка сила што може да го поведе македо нскиот

народ на вооружена бо рба п роти в буга рскиот фа ши сти чки о купатор; и трето, во рамките на тоа, пол итиката на БК П кон Македонија и македо н ско­ то н ацио н ал но прашање да се о правда и да се про ­ гласи за ед ин стве н о можна и п рав и л н а .

П оради сето тоа, ни е со право сметаме дека деј н оста на Ш аторов во тие и сто ри ск и де нови прет­ ставува

пр едавство

на

национал ни те

инте р еси

на

македо н ск и от 11с1род.

Н о, да вид и :v1 е каква бе ш е п олитиката што п о припојувањето н а п артиската о р ганизација ја утвр­ д и БКП , ко и беа практичните чекори? С поред Цола Дра гој •1ева , н а 10 мај 1941 годи­ н а рако водството во земј ата му и спраќа писмо на Задграни чн ото биро н а БКП во М осква (з н а•1и не на Ком инте рната - н .з . ), во кое го и з вестува дека веќе се

в ос п оставе н и

вр ск и

со

македо н с ката

парт и ска

органи зација . ,, Веќе и маме врски со М акедо нс киот областе н комитет(!), кој по сп огодба со К ПЈ (!) пре-

15

м ин а п од н а ш е раководство ... Решивме:

1.

положба­

та во б и в ш а југослове н ска М акедо ниј а да оста не таква каква ш то беш е во Ј угослав ија, т.е. п а р ти ски ­ те органи за ции во М а кедо ниј а д ире ктно да се р а к о­ водат од досега шни от М акедо н ски областен ком и­ тет, кој п о н атаму ќе работи под н аше ра ководство и ко нт рола ... "

Во второто писмо, датира н о од 20 ју ни 194 1 год ин а, ЦК БКП го из вестува Зад гра1 1 и•~ното би ро на БК П за мерките што са ка да rи преземе „за при­ клу чување на таа орга низац иј а ко н ед инствената класн о- р е волу ци о н ерна и а н тифа ши сти•1ка бо рба н а Бугарската работничка п а ртија" (а прип ојување­ то н а македо нската партиска о рганизац ија кон БК П , како што самата тврд и , било само „ привреме­ н о"!). П о сугест иј а н а Задгра ничн ото б иро, ЦК БКП из работу ва „то чн а и ј асна " програма за ко н ­ кретни дејства во Вардарс ка Ма кедо ниј а. Таа „точн а и ј асна" програма е нав ист ин а мо шн е инте ресна . И ако н е содржи ништо ново и за нашиот чи тател не п оз н ато , заслужува в ни ма ни е да

се разгледа у ште еднаш . С поред Драгојчева, нејз и ­ н ите сушт и н ски моме нт и се след н и:

,, 1. Да излеземе ( БКП - н .з.) со ста в за позици ­ јата на Б КП за нацио нал но-те рито ријал н ото прашање во н о вите услови, околу кој да за п очн е сп лотувањето н а здравите н ародни си л и во областа (се разбира, и на целата територија на земјата); 2. Тој став да се разј асни ни з коло ните н а „ Ра­ ботни•, еско дело", како и низ п артиск и конферен­ ции , с ви ка ни и легал н о;

3. Ни з масовните орга низа ции н а работници ­ те, про изводствените и дру ги слоев и да п обараме н ајтесен к о нтакт со н аселението, кое н е е задо во л но од војната и претворањето н а Бугарија во х итле­ ровска коло нија; 4. Ни з декларација , п отпиш а н а од раководст­ вата на сите бал ка нски комунисти •1ки па ртии , н а ш ов инизмот и империјал и стичкото распа рч у вање да им с прот ивставиме пол ити ка н а братска сол и ­ да рн ост и со работка меѓу бал ка н ските на роди ; 16

5. Н из специј ал на декларација да се сп ротив­ ста ви ме н а и з вршеното п о империјалистички п ат „ослободување на М акедо нија", кое во пра кти ката з н аче ш е ново расп ар ч ување н а македо н ското н асе­ ле ни е; пр одолжуваше в аж н оста н а н а ши от ста в де­

ка ма кедонското н асел е ни е има право само да ј а о предели свој ата судб ина во слободна, единстве н а и не разделен а М акедо нија". Наведувањето на о ви е ставови на Цола Драгојчева треба ,да и п ослужи за констата цијата дека БКП останала „досл едн а" н а сво ите прин ципи граден и низ нејзин ата и стор ија, дека македонското наци о нал н о пра шање е „о пштобалка н ско праша­ ње", иако М акедо ниј а е населена со буга рско на се­ лени е, де ка тоа треба да се р азре ш ува по вој н ата и победата н а соц ијал и стич ката ре волуција во си те соседни балка нски земји .

„ И сега - вели таа - Бугарската работничка п а ртиј а доследно стоеше н а инте рн а ци о н алисти чки п оз иции

по

н а ц иона л н ото

пр а ш а њ е, н еумо р но ра ­

зобл и чувајќи го шо винизмот на буржоаз иј ата. Во 1941 год1111а, по разб11ваљето 11а Југославија, таа 11е ја 11скор11ст11 ко11ју11ктурата 11 11е се пр11друж11 ко11 па­ ролата за пр11соед1111уваље 11а Македо1111ја ко11 Буг­ арија, rуку го 11р11з11а „правото 11а македо11ск11от 11а­

род сам да ја определи својата судб1111а во слободна, ед1111стве11а, 11еразделе11а Македо1111ја " (подвлеч е н о во о ригин алот - н .з.). И п о н атаму: ,, Ви стина, присоединети те ' н ови земји ' ко н грани ците н а Бу гариј а, всушност, беа ста ри буга рски области , н асил н о одземе ни со не­ праведните миров ни до говори од 1878, 19 13 и 19 19 год ин а. Н о фактич ки ти е области н е беа коне•1но врате ни

к о н таткови н ата, а само привре ме н о

при ­

даде ни п од бугарската мон архофа шист ичка адм и ­ нистра циј а и се наоѓаа под вое н а контрола на х ит­ леровск ите окупатори . Вто ро , н ај важ н ото, тоа 'обе­ д ину вање', реал из ира н о по насилен пат, а н е ни з спо годба со сосед ните н а роди, сееше семе н а н е из­ бежни идни конфликти и братоуби ствени војни .

2

17

Природ н о, БРП н е можеше да ги п оддрж и сличните ,,национал ни за војува ња".

А зо што БКП беше толку „п ринципиел н а" по ма к едо н с кото н а ци онално праш а ње, зо што се зала­

гаше за правото н а македо нскиот н арод сам да ја определи свој ата судбина во слободна и независна М а кедо н ија, зо што беше против „ н асил ното обеди­ нување" е јасно од следниве збо ро ви на Цола Д ра­ гојч ева: „ Ра ководството на БРП бе ш е длабо ко убеден о дека таа можност (самооп ределен а М акедон ија да поса ка да се обед ини со Буга рија - н.з.) е н аполно реал на и не ја исклу чуваше сосема верој атноста де­ ка тој дел од бу га рската терито рија и н аселението одн ово ќе се nри соедини ко н слободна Б уга рија, но при и з ри ч н о за чувува ње н а пр инци пот на добро­ вол ното и слободн о самоопределување на народни­ те маси , без б и ло каков п рит и со к и :v1ешање одн ад­ вор, без иско ристува ње н а конју нктурните моменти и без при ме н а на сила".

Цола Д ра гојч ева по ста р великобугарски ре­ цепт и во о вој слу чај најбесцеремонијално ги фалси­ фи кува ставо вите на својата п а ртија спрема М аке­ донија и македон ското нац и онално прашање. Со тоа пред бугарскиот ч итател таа сака да п окаже де­ ка и во ти е историски м и го ви бугарската Компар­ т ија б ила на ви сината н а своите и стори с ки зада•1 и , дека упо рн о и доследн о се борела да ј а за чува М аке­ до нија за Бугарија, 11 0 исто та ка и да г и реафир :-.н1 ра ста ри те и и зветве ни великобуга рски н а ци о н ал и ­ сти ч к и парол и з.а М акедо нија. Тоа е таа „ н адеж'· од која боледуваат и н еко и денешни бу га рски раково­ дител и . В11ро чем, 1 оа е и неј з ината осн овна цел кога со сиот бес се нафрлува врз чети ри год иш н ата н а­ родноослободител на борба и социј ал и стич ка рево ­ лу ц ија н а македо н ск иот на род, врз истор иските од­ лук и на АВНОЈ и дослед ната п олити ка н а Ко:-.1 у 1111 ст ич ката па ртија н а Ј угослав иј а по н аци оналното прашање, рамноправноста на југослове н ск и те н а­ р оди и народ ности.

18

Што не виде раководството н а БКП во 1941 годин а, што сега не са ка да види Цола Драгој •1ева ? Заслепено од вел икобу га рскиот наци он ализам и користеј ќи ја до крај конју нкту рата - nрисоедину­ вањето н а М акедо нија кон Бугарија - рако водство­ то н а БКП се пра веше глуво пред очебијните факти: дека македо нски от народ и него вата работнич ка класа н а чело со Кому нисти чката партија стојат цврсто во одбран а н а македо н ската наци онална слобода и самостојн ост ; дека вел и ките идеали што ги и зд и г 1iаа македо н ск и те револу ци о н ер и во н а ци о­

налноослободителната

борба,

идеал и те

на

Гоце,

Даме, fо рче, Ј ане, на Крушевската Републ и ка, се цврсто втемелени во н еговата свест за национална

посебност, де ка неговата н аци о н ал на и социјал н а слобода може да биде само н егово сопствено дело, дека во ти е реша вач к и мигови тој може да ја извоју­ ва свој ата н ационалн а слобода само со оружје в ра­

ка заедно со другите југословенски н а роди и народ­ ности и нивната работни чка класа под водство на Кому ни сти чката партиј а на Југослав ија и друга рот Тито. За разлика од кафеа н ската стратегија маке­ донското

национално

прашање

да

се

р е ш ава

„по

победата" како „општобалка н ско" ил и н а тоа сл и ч­ н о прашање, без него и сп рот и в н о н а неговите ос­ новн и ин те р еси

и

цели, македонскиот н ар од уште

во 1941 годин а ја п резеде својата судбина во свои раце. Со тоа конечно беше отфрлена играта околу Македо нија во кој а у чествуваше мошне активно и великобугарската буржоазија, се о не возмож и оби­ дот за судб ината и иднината да ре ш а ваат странск и фактор и , што всу шност е и основ ната желба и теза н а Д ра гој чева. Т11е осн овн и о п ределби н а македонскиот на­ род и н а :v1 акедонските комунисти беа едш1стве11ата 11р11•I1111а за суд ир от што н астана со ра ководството

н а БКП во тамо шни,

1942 а

година, од нив произлегоа сите на­

како

ш то

гледаме,

тоа

е

осн ов ната

прич ин а и за сегаш ни те суди ри .

Раководството на БК П , имен о, во тоа време, а и подоц н а на nрави се што бе ше во негова моќ да го

2•

19

оневозможи

вооруженото

воста ние

на

македон с­

киот н а род, да го оддел и од н ародноослободител­

н ата борба н а другите југословенск и народи и на­

родности ; тоа стор и се што беше во негова моќ да

оневозможи Комунисти ч ката партија на М акедони­ ј а да заста н е во одбра н а н а н аци о н алните пр ава и

инте реси н а македонскиот народ и да го поведе во

сен а родн а вооружена бо рба; тоа стори се што беше во н егова моќ да му ги н амет н е с в оите п арол и за

ед и нствена бугарска држава. За раководството н а

БК П ,

како

и

за

великобугарската

буржоазија ,

в п ро чем, беш е недвојбе но јасно дека воо ружен о во­

ста н ие во М акедо нија може да се води , пред се, про­ тив бугарскиот фаш истички окупатор со што ќе им се стави к рај на сите соништа за „ Вел и ка Бугарија", беш е јасно дека македо нск и от н а род ќе ги постави н а преден п ла н своите сопстве н и н ац и о н алн и стре­

межи, а не стремежите на великобугарскиот нацио­ н ал изам. Тоа беа причи н и те за брзањето македо н с­ ката партиска орга низа ција да се nр исоедини и да и

се потчини

н а бугарската

Компартија , тоа беа

причините за судирот со македо нск 11те ко.-.1 унисти,

за судирот со ЦК К ПЈ. Затоа

ос11ов1111от фалсификат

што

го

прави

Дра гојч ева во своите мемоа ри тоа е, пред се: сен а­ родното вооружено востание н а македо нск иот на­

род што започн а на 11 октомв ри 1941 годинfi, •1ети­ ри годишната крвава пресметка со буга рскиот фа ш изам и р езултат и те што прои зле гоа од воста­

ни ето. За тоа кај неа нема ниту еде н збо р бидејќ и е јасно дека сето о н а што го пост и гна македо н ск и от

н а род во н ародн оослободител ната војна, она што го п остигнува де н ес е р езултат н а н еговата воору­

жена бо рба. Ете зо што Д рагојч ева ниту со еден збор н е го спомен ува создавањето на македонска н а род­

ноослобод и телна војска, на род н а власт, н е го с п о­

менува создавањето н а Комунистичката партиј а н а

Македон ија во екот на вој ната, одлуките на исто­ ри ското Прво заседа ние н а АСНОМ. За неа един ст­

ве н о п остои стремежот н а К ПЈ за „в натрешно ј у-

20

гословен ско решение н а македонското прашање" и затоа, спо ред неа , историските одлуки на Второто заседа ние н а Авној ,Ја газеа дото га ш усогласу вана ­ та оп ш гобалка нска ли н иј а 11 а револу ционерните си­ ли и едн остра н о н алагаа, од позиција н а сила, вна­ трешно-југословенско, по суш тина нацио налисти ч ­ ко, вел икосрп ско реше ни е н а македонското праша­

ње", а не од позиција 11 а силата н а оружјето, на ре­ волуцијата и народноослобод и телната борба на ма­ кедо нскиот народ, како пред се и исклу чи во праша­ ње на македонскиот н арод.

А тоа дека во случајот со Македонија низ це­

лата историја се работ и за „ великосрnското масло", Цола Драгојч е ва настојува длабоко да му го всади во свеста на буга рскиот човек, особено на младата ге н ерација. Затоа н ејзе и е неопходна една историс­ ка ретросnекција на македонското н ационал н о прашање, како и на ставовите на БКП од н ејзиното созда вање до де н ес.

„ И сто рискиот поглед" н а Цола Дра гојчева н е содржи ни што н ово, ништо непознато. Н ејзините претензии не произлегуваат од потребата од разво­ јот н а македо нската н ација да се осмисл и едн а сов­ ремена,

марксистичка,

прогресивна,

демократска

бугарска пол ити чка, туку обратно: во сегашните бугарски п ол итички ставови да се вкалап и минато­ то и сега шноста н а македонската нација. Тоа усло­ вува и „ историскиот поглед", како, впрочем, и ме­ моа рите во целина, да добие исклу чиво п олитички карактер, при што „историс ката" содржин а е н ај ­ вулга рен прагматизам. Историјата, за жал, и овој пат е ставена во служба н а дневните пол ити ч ки по ­ треб и н а буга рското раководство, прво, за да се да­ де „ нау•1 н а" п одло га н а изврш ен ата рев изија н а ста­ вовите на буга рското работничко дв ижење, односно да се о пр авда сл ично ста н а ставовите н а сега шн ото

бугарско ра ководство со вел икобугарската полити ­ ка на буга рската буржоаз иј а и , вто ро, во тој кон ­ текст да се о правда де нешна та п ол и тика н а буга р ­

ското ра ко водство спрема М акедо нија и сп рема ма-

21

кедонското национално малци н ство во Пиринска Македо нија.

Како што веќе истакнавме, ,, историскиот дел" не содрж и ништо досега некажано за „бугарскиот" к а рактер на Македо нија, за „бугарската национал­

на припадност" на Македонците. Се по ред - од Са­ моила, преку македонските преродбеници , па до Кресна и И л инден - се е бугарско ! Таа „бугарска л инија ", сп оред Цола Драгојчева, настојчиво ја сле­ ди Бугарската социјал-демократска партија, однос­ но Бугарската комунистичка партија од своето фор­ ми р ање п а до де нес.

Немаме н амера да се впуштиме во ра згледу ва­

ње на политиката и ставовите на Бугарската соци­

ј ал-демократска па ртиј а, чиј Основачки конгрес се одржа во 1893 година. Мораме, меѓутоа, да конста­ тираме

дека

уште

на

сам иот

почеток

на

своето

дејствување таа беше исправена пред два очебијни факта:

- претензиите на бугарската буржоазија за соз­ давање на „ Велика Бугарија" и нејзиниот об ид - за остварувањето

на тие

пр ете н зии да се потпре врз

царска Русија ; и

-

се

посилното

национално

ослободително

движење на македо нскиот народ.

П ознато е дека уште во почетокот н а создава­

њето на современата бугарска држава, со Берл инс­ киот конгрес, великобугарскиот национализа м за­ почна да се и з ра зува во д ва вида: во ст ремежот за

водечка улога на Балканот и , како составен дел на

тоа, во територијалните прете нзи и спрема Македо­ нија и другите соседни земји. Тие стремежи, како, впро•1ем, и стремежите на буржоази ите од другите балкан ск и земј и, доведуваа до заострување на одн о­

сите меѓу балка нските н ароди. Посебно, тоа се од­ разув~ше во самата Буга рија, предизвикувај ќ и голе­ ми жртви , тешки еко но мски

последици, како и за­

душу вање на демократското движење на бугар­ скиот 11арод. На тоа се надоврзуваше и постојаното зголемување н а бројната македонска емиграција во Бугарија, која во бегството преку гра ницата во со-

22

седн и те балка н ск и земји , како и во Америка, бараше спас за гол и от физ и•1 ки опстанок.

Тие моменти бараа Бугарската социјал-демо­ кратска партија уште од самиот почеток на своето дејствување акти вн о да се зани мава со македонс ко­ то национално прашање. За неа, независно дал и го подд ржуваше

или

го

негираше

македо н ското

н а­

ционално прашање, дали го сфаќаше или н е зна ч е­ њето н а н ацио н алото прашање за класната борба

на пролетеријатот, македонското нацио н ал но прашање беше актуелен проблем на односот на си­ лите во земјата, на борбата на бугарската работнич ­ ка класа против буржоаз ијата, проблем на соработ­ ката со демок ратск и те дв ижења н а сосед ните бал­ кански народи.

Од тие причини и ставов ите што Бугарската соц ијалдемократска п а ртија ги зазема ше во тоа време по македонското национално прашање носат

белег на суш носта н а борбата на бугарската работ­ н и•1 ка класа, при што не е спо рн о дека м н огу од нив

се одраз и на ви сината на која со цијал-демок рати­ јата воопшто во светот се наоѓаше во согледување­ то на з нач е њето и улогата на н ац и о н ал н ото праша ­

ње во класната борба н а работничк ата класа. Бугар­ ската социјалдемократска партиј а вонредно остро ја осудуваше политиката на царска Русија на Балка­ нот, бидејќи бугарската буржоазија се потпираше врз неа за остварување н а сопстве ни те аспи рации;

се залага ше за авто l! ом на Македо нија, Тракија и Добруuа како брана flротив јакнењето на велико­ бугарскиот хегемонизам ; се зала гаше за создавање на бал канска федерација, гледајќи во тоа можност за пошироко собирање н а буга рските маси во бо р­ бата проти в буржоазијата и сл ично. Но , да се из вл е­ кува од тоа заклучок дека зала гањето на Бу гарската социјалдемократска партија за независна и авто­ номна Македонија, а не за приклучување кон Бу ­ га рија , и покрај тоа што „населението на Македо­ l!Ија е бугарско", е резултат на нејз ин ото сознание де ка со тоа ќе се спреЧ'и ривалството меѓу балкан -

23

ските држави ,

е спрот ивн о

на

н ајелеме нта рн ите

истор и ск и факт и . Од ова сека ко н е треба да се извлекува за­ клучок дека Буга рската соц иј ал-демократска пар­

тија и н ејзи н ото раководство докрај и ј асно ја сфа­ т и ле

н а ци о н ал11ата сушност

на

македо н ското

н а­

ци о нал н о-ослободител н о дв ижење. М еѓутоа, фа кт е дека бу гар ското соц иј ал-демократско движење во ниеден моме н т н е н а п рави свое з н аме од паролата

за „В ел и ка Бугар иј а", односн о од оства рувањето на са н стефа н ск и от вел икобугарск и идеал. Н а против , особен о Д имита р Благоев, осн овопол ожн и кот на соц иј ал и стичкото и кому нист ич кото дв и жење во

Бугарија, беше еден од н ај острите кр и тичар и н а тој ,,идеал" на буга рската буржоазиј а . ,, Ч еста" тој „иде­ ал " да го претворат во свое знаме и м прип аѓа на не­ ко и ден е шни буга рск и раковод ител и . Ц ола Д р агојч ева , н а прим е р , мо шн е невешто

цити ра едн а статиј а на Д и митар Благоев, н о затоа п рем ин ува пр еку

негов и те мошне о пределени ста ­

вови за сушт ин ата на пол итиката на буга рската бу­ ржоаз иј а. Во својата статиј а „Одн осот н а руската влада ко н Бу га риј а и македонското п рашање" , обј а­ вена на I авгус 1903 година во Ленинова „ И скра", Благоев сосема точно забележува дека цел оку п ната

в н атреш н а и н адво решн а политика на бугарската в л ада и н а кнезот Ф ер д ин а н д се врти околу маке­

до н ското прашање. ,,Санстефа н ска Бугарија, кон­ стат ира тој, за буга рск ите п атри оти ста н а на ци о н а ­

ле н идеал, 'голема н ацио н ал на зада ч а за бугарските п ол ит ичари ' , а руската царска ди 11ломатија не пре­ кинато и шепоти н а увото н а бу гарската бу ржоаз и ­ ј а: ' Ќе се оства ри Са нстефа н ска Бугарија ' . Пр в и ­ те п ет години п о ослободувањето, ти е ' нацио нал ни

идеал и ' оста н аа на втор п ла н поради потребата од в натрешно консол идирање н а н овата држава. Н о, ко га бугарската буржоазиј а се збогати , таа се почувствува стеснета во гра ниците н а Б уга рија, за­ п очн а да се интересира за , н ационал ните идеал и ', за Са нстефан ск а Б уга риј а и сл ичн о".

24

Тие ставови на Благоев, во едн а ил и друга прил и ка, ќе се повто руваат н а еде н ил и др уг нач ин во до кументите на БКП се до 1941 год ина. Заед н о со нив тука е п о прав и ло и генералниот став за пр а­ во то н а самоо пр еделување н а македо н скиот народ,

за создавање н а слободна и н езависн а Македонија , за создавање на балка нска федерација и сл и •1но. Меѓутоа, со оваа и ваква генерална определба, во оддел ни документи н а БК П , особе н о меѓу двете светск и војни , може да се вид и дека таа истовреме­ но ја изди г н у ва и п аролата против национал н ото угнетување н а македонск и от народ од стра н а на ве ­

ликобугарс ката буржоаз ија. Така , н а пример, н а Московското совету вање, прво прош ире н о з аседа ни е н а Ц К БКП (тесни соци­ јал и сти), одржано од к рај от на јул и до по•1 етокот на септември 1925 годи н а во Москва, н а кое уч еству­ вал и Гео р ги Дим итров, кој под нел и реферат за деј­ н оста на П а ртиј ата по 9 јул и 1923 годин а, во дел от ш то се од н есува за „осн ов ните задач и на БКП во се ­ гаш ниот момент" стои и след н ово: „Комун исти•1ката п артија , при знавајќи и м го правото

на

самоопределување

на

с и те

н а р од и

до

одделувањето во самостојн а држава, ќе ги поддржу­ ва сите н а ци о н ал ноослобод ителни дв ижења на угнете ните народ ности (Македонци , Тракијци, До­ бруuанци) и ќе поддржува другарск и одн оси со нив­ ните организац и и. Во сам ите орган из а ции комун и ­ сти те ќе ги поддржуваат о ни е теков и што се за еман ципир ањето

на

н а ци о н алноослобод и тел н ото

движење од стра н ските (во тој од нос и буга рск и те) н аци о н ал и стички и и м п ер ијалистички вл ија н иј а и за сојуз со работн ите мас и од сите балка н ски зем­ ји". (,,Б КП во резол у ции и ре ш ен ија н а ко нфрере н ­ ци ите и п лен ум ите на Ц К", том III , стр . 69) Тие ставови на БК П мошне опш ир но се раз ра­ ботуваат во одлуките н а Вто рата редовна и легалн а ко нфере н циј а н а БК П , одржана од 8 декемв ри 1927 до 15 ј ануар и 1928 годи н а во Берли н , н а која, и сто така, главн и от реферат го п однел Георги Д и м ит­ ров.

25

Тргн увајќи од гео-стратешкото з н ачење на Македонија, БКП укажу в а дека „во те кот на п ослед­ ните војни (се мисл и н а балка н ските и Првата светска вој н а - н .з.) М а кедо ниј а ста на пљачка на бу­ ржоазијата во Бу гарија, С рбија и Грција . Н о, со тоа н е беше сам о згазено правото н а самоопределува ње н а македо нското население, к ое не беше фрле н о са­ мо во ново 11аm1011ал110 (п од влечен ото е н а ше - н .з .) и пол и т ичк о уг н етува ње, ту к у во

и сто в ре м е му е

на н есе н тежо к уда р и н а сто п а н ски от, п ол и т ич к и от

и културниот разв и ток н а си те балкански н арод и , и цел иот Балка н ск и П олуостров е турнат во шепите

на меѓу н ародн и от и м перијал изам". ( И сто, стр. 244) Во Резолуцијата натаму се укажува дека бугар­ ската бу ржоаз иј а, во сојуз со македонската, П етри ч­ киот округ го смета за база на својата наци о н ал­

но-за војувачка пол ити ка, дека во името н а „маке­ до н ското н аци онало дело" работн и ците и сел аните се л иш е н и од н ајелеме нта рните п рава. Исто време­ но со тоа Б КП да ва оцеи ка и за мо шне теш ката п о­

ложба на македо нското населе ние во Југославија и Грција.

„ Н о со тоа, се вели во Резолу циј ата, н е му е ставе н к рст на македонското н а ци о н ал н о-ослобод и­ телно движење. Тоа само н авлегува во нова фаза.

Н ац и о н ал ното угнетување досега му до несе неоn и с­ ливи беди 11 а македонското работно н аселение; без­ разл и ч н о дал и тоа останало по своите род1 1 и места ил и е и згонето оттаму, тоа и денеска останува из­

во р на бесправност, нас11лство и гр абежи . П оделба­ та на Македон ија и национал н ото угнетување и н а­ таму ќе го сти мулира на цио н ал 11 0-осл ободител н uто движење н а М акедонците". ( Исто, с1 р. 249) В о сообраз н ост со ови е ставови, БК П ги утв р­ дува и своите зада чи за македонското п р ашање:

,, Но, БК П , се вели на крајот од тој дел н а Резо­ луцијата, изјавува отворено дека распок и нати от и заробен македо н ски на род не :-.,1оже да ја добие сво­

јата слобода и независност осве11 во сојуз со работ­ н ичк и те и селските 1v1аси во балка 11ск ите зе, 1ј и и ос­ вен со п обедата н а рабоп1ичко-села 11 ската власт во

26

н ив. Од друга стра н а, трудбе ничките маси н а Б ал­ канот н е м ожат да обезбедат м ир и независност н а Балка нот од воената и и м п ериј ал истичката о п ас­

ност, освен ако се обедин ат во ед н а балкан ска феде­ ра циј а, како сојуз н а работнич ко-села нските репу­

бл и к и на Балканот. Н ацио н ал н ото ослободување на македонск иот народ историјата нераздел но го сврзува со собо рувањето на госnодството на бу­ ржоаз ијата на Бал кан от. П оради тоа, општа зада•1а н а сите н а цио н ално и класно угнетени трудбени чки маси на Б алканот и н а нивните о р га н изации, се ј а­

вува во и зди гн увањето н а балканската федерација, кој а ќе ја вклу чу ва во себе како рам но правен член

обеди нета и незав и сн а М акедо нија". (Исто, стр . 250) Тој став ќе го сретн еме и во Резолуцијата на ЦК БК П за положбата во Б угарија и задач ите на БКП од фев руари

1933

годи н а, која, како што н аве­

дува редакцијата , е п ретход но одоб рен а од П ол и ­ т и ч ки от сек ретариј ат на И звр шниот ком итет н а Ком и11тер ната, а во февруари објаве на од името н а Ц К Б КП . Таму, меѓу другото, пи шува: „4. Засилувајќи ј а работата за орга низ и рање на борбите на сите н а ци о нал но у гнетен и : на М аке­

до нци те, Тракиј ците и Добруuанците, П артијата своето гла в но вн имани е треба да го насочува ко н ра з горувањето

на

н ационално - р еволуц и о н ер ното

движење во М акедониј а и Трак ија, завладеа ни од Бугарија. Мобил изи рајќи ги масите под паролите н а бо рба за земја н а селаните, проти в двој ните да­ ffоци за буга рската држава и за национ ал-фа ш и­ стич к ите банди н а В М РО, п ротив дол гов ите, п ро­ тив експлоатациј ата на села н ите од страна н а бу­ гарските и македонск ите тутунски ка ртел и , за 7 и 6- •, асовен работен ден и за зголемување на платите, закрепнувајќи ја хе~-емон ијата на македонскиот nролетеријат и сојузот со работн иците и селаните од цела Бугарија, организи рајќи масовна и н ацио­ н ално-револуционерн а самоодбран а, П артијата т реба да го д ржи курсот кон тоа во моментот на во­ ста 11 ие да го насочи притисокот на масите директно

ко н избркување на бугарските воени власти и н а на-

27

ци о и ал н о-фашистичките банди

од

Македо нија

и

ко н факт ич ко отстра нува ње на вое н ата положба". (И сто, стр . 439) Како што се гледа, во оддел ни периоди н а своето дејствување и особе но тогаш кога во утв рду­ -вањето н а одлу к ите, поглед и те и ставов и те на БКП

е присутен Георг и Димитров, бугарската Компар­

тија не прави з н а ч ај н а разлика за националната п о­ ложба на македонски от н арод во Бугарија, Ј угосла­ вија или Грција. За БК П македо нск и от н арод е под­ ло же н на национално уг н етување и од вел ик осрп с­ ката

и

великогрчката,

но

исто

така

и

од

великобугарската буржоазија. Оттука , паролата за самоо пр еделу вање до от цеп у вање и за создавање н а

самостојн а држава во ил и н адвор од замисле н ата бал канска федерација, е само ло гичен из раз на тоа соз нание. Се разбира, дру го е пра шањето дал и секо­ гаш паролите за моментната борба на Македо нците

беа во согласност со и стори.скиот м иг. Цола Драгојчева, меѓутоа, во своите мемоари теж и штето го става на националното угн етување н а

македо н ск иот народ од страна

н а великосрпската

буржоаз иј а без и да ја споме н е националното уг не­ тување од великобугарската буржоазија . За неа тој факт и не п остои, бидејќи ста н ува збор за Бугари. Токму затоа, совреме ните бугарски и сторичари мо­ раа да најдат при год н о објаснување зошто бу гар­ ската Компартија во свој ата истор иј а се изјаснува­ ла за

самоо пределување на

македо нското

н аселе­

ни е, со п равото н а отцепување п а се до создавање н а своја држава. Тоа „објас н ување" е мош не ин те­ ресно за карактер истиките на совреме н ата бу гарска пол ити ка спрема Македо ниј а, па затоа ќе си дозво­ л и ме да го цитира ме во цел ин а:

,,Тргната по патот н а својата болшев изациј а, БКП (тесни со цијал и сти) ја и здигна п аролата за Бал ка н ска социј ал и стич ка федеративна реп убл и ка, во рамк ите н а која ќе се реши и македо нското пра ш ање. В о исто време таа истак нуваше де ка во М акедо нија живее во м ноз ин ство бу гарско н аселе­ ние (!) и ја разобли чува ш е аси м илато рската поли-

28

ти ка на срп ската и грчката бу ржоазија ( н о, не и н а бугарската! - н .з.) . М еѓутоа, треба да се одбележ и дека работејќи во сложени усло в и (бугарската Ком­ парт ија п остојано има н екои проблем и со „услов и­ те" во ко и работи - н . з .), БКП допушти и некои н е­ правилни ,

н еленинск и

ставо ви

по

национа л ното

пр ашање, во таа см и сла и п о македо н ското праша­

ње. Така, н а пример, БКП правилно се бореше про­ ти в ш ови ни змот на бугарската буржоаз иј а (кон ко­ го? - н.з.), н о наспроти неа ја и здигна п аролата за самоо пределување на

н аселе н ието

во територ ии те

со r.:~ нозинство бугарско н аселе ние, кое се н аоѓа ше п од туѓо господство. Таа парола беше неправилна,

бидејќи станува ш е збор за самооп ределување н а лу ѓе кои во своето мнозинство, и и сториски, и ет­ нички, и јази•1 ки, беа чисти Бугари. А во левосек­ ташк и от пер иод БКП исфрл и погрешни политички парол и - за тракиска нација, македо н ска нација и добру џанска нациј а. Тие парол и н емаат н ишто за­ ед ничко со исто риските факти , со стварн оста, со марксисти •1 ко-ле нинисти чкото учење за н ацијата. Тие неленин ски , по су штин а нихилистич к и пароли п о национал н ото праш а ње, беа отфрлени од мно­ зинството

на

партиското •1ленство и од народ ните

мас и .

Одвај по П еттиот ко нгрес на П а ртијата во годи н а и гла в н о п о Априлск иот п лен ум на ЦК БК П во 1956 годи на, П а ртиј ата ги надмина слабо­

1948

ст ите во сво и те ставов и п о македо н ското праш ање"

( Ин ститут за исто риј а при БАН „ Ма кедонското прашање - историско-полити ч ко уто чн ување", Со­ фија, ноември 1968 год. стр . 62-63). Така кругот се затво ра: Цола Драгој чева ни тврд и дека БК П п остоја н о стоела на марксисти ч ки и и нтер н ацио н ал и ст и чки п оз иц ии п о ма кедонското

н а ци онал н о прашање, а за п отврда на тоа особено

го истак н ува и ставот н а П артиј ата за самоо преде­

лување. Од свој а страна, бу гарск ите историчари, п ак т врд ат дека токму тоа станов иш те е ан т имарк ­ с и ст и чко и ант и лени н ско, погреш н о и н ема ништо

заедничко со исто р иските факти! За волја на висти-

29

ната, и едниот и другиот материјал е ра ботен во ЦК БКП , а Цола Драгојчева и пред војната бе ш е истакнат функционер на БКП , за време на вој н ата организационен се кретар на ЦК БКП, а од ослобо­ дувањето н аваму п остоја но е член на П ол итб ирото н а Централн иот комитет. Или можеби Цола Др аго­ ј чева од н ово се враќа н а левосекта шките ставови на БКП? Така е тоа кога наспроти б ројните до кументи и факти и , конеч н о, на спроти стварноста, по секоја uена треба да се бра ни ед н а н епринципиел н а поли­

тика. Тогаш п о правило н е се знае што работи лева­ та, а ш то дес н ата р ака, п а денеска се пр огласува за

„ врвен " марксизам о на што утре ќе се прогласува за антимарксизам, денеск а се велича една парола, за

да биде утре напаѓана. Впрочем, великобугарската п ол ити ч ка практика на овој наш македо нски народ мош н е добро му е п оз ната . Уште одамна. Сето тоа, меѓутоа, не само што ја покажува бесп рин ципиелноста на денешното бугарско рако­ водство по македо нското н ационално пр ашање, ту­

ку п ретставува обид за оправдување на сето она за

што БКП се бореше во Македонија во

1941 година и

подо цн а.

Веќе видовме какви задачи постави пред себе раководството н а БКП во почетокот н а мај 194 1 го­ ди 11 а. Една од нив е и таа „да се изл езе" со став н а П артијата за национално-територијалн ото праша­ ње, во сообразност со „важе•1киот став" дека „ма ке­ до нското населен и е и ма право само да ја определ и својата судбина во слободна, единствен а и н еподе­ ле н а Македон ија ". На раководството на БК П , меѓутоа, за разл и ­ ка од припој ува њето на македонската партиска о р­ га низација, не му се брзаше толку многу со јавното разј аснување на сво и те становишта по македо н ско­ то национал110 пр ашање. Од тие причини и иста­ кн атиот деец 11 а БКП , академ икот и филозофот То­ до р Павлов, кој инаку п о потекло е од Шт ип , во почетокот на мај 194 1 година ќе упат и пи смо до ЦК БКП кое по својата содржин а е мош не карактери-

30

сти чно. Интересн о е, исто така, дека писмото и сто­ в реме но со доставувањето во ЦК БКП , е доста вено

и до ПК КПМ , каде што е преведено на македо нски ј аз ик и „п роу ч увано" во некои партиски орга низа­ ц ии .

Пи смото, секако, ги разоткрива ли чните ста­ вов и на авторот во тоа време, иа ко тој во своето широко тво рештво се занимавал и со н ацио н алното

прашање. Но, истовремено ќе в ид и ме до каква си­ туација се беш е нашол и сам и от Тодо р Павло в, по­ ради отсуството на јасни ста нов ишта на бугарската П артија по македонското н аци он ално прашање. Писмото и е малку поз н ато на нашата јавност. Тоа случај но е пронајдено при уривањето на една куќа во Скопје заед но со други партиски материја­ л и и , колку што се сеќаваме, е обј авено само во „ Н ова Македо нија". Инаку, познато е дека тоа го предизвика „Глигорова" (Трајчо Костов, секретар на ЦК БКП ) ко н крајот на мај 1941 година да го на­ пише поз натиот одговор, за кој исто така натаму ќе стане збор. Пи смото н а Тодор П авлов гласи: „ По македонското прашање По настаните, со оглед на тоа што социјал но­ то пра шање (борбата против војната , против теро­ рот и обесправеноста, п ротив скап отијата, против беззаконието на власта итн.) сега станува се поо­ стро и поактуе л н о - ние сме сосема на јасно. Преку ор ганизи рање на масите во таа социјална борба,

ние ќе создаваме цивилна општествена сила во н о­ вите земј и, како и во старите терито рии , и ќе созда­ деме можност и за крајн о решение н а н аци оналното

прашање кое е за нас во функција на општото соци­

јално прашање. Тоа ни најмалку не зн ач и дека ќе се отк ажеме да го поставиме националното прашање

како такво во сооб разност со на шето лениt1 ско гле­ дање на случајот. Н овосоздадената ситуација ни на­ мет н ува низа д ип ломатски тешкотии, ко и , вака и л и

о нака, ќе треба отсега па натаму да г и надминува­ ме.

Н ајпрв ин, можеме ли да ја изди гнеме парола­ та за враќање на Македо иија на Југослав иј а и за да-

31

вање авто н омија внатре во ед н а н ова југосло ве н ска држава, дур и и к ога таа би склу чи ла п акт за неу­ трал н ост со ССС Р ? За ме не е сосема ј а сн о дека н е­ ма да се н ајде ниту еден М акедоне ц кој б и се со гла­ си л со едно в ак в о реш е ни е н а праша њ ето и ние б и се откажале од масите, што б и б ило голема н есреќа за нас. См етам дека е неп отребн о повеќе да се збо­ ру в а за о ва пр а ш а ње.

Второ , дал и може у ште сега да се пост ав и како актуел н о

пр а ш ање,

ка ко

зада ч а з а н е п осредно

р е­

шавање, ба ра њето Македониј а да б иде отк ин ата од Б уга рија и да биде офо рме на како незав исн а маке­ до н с ка д ржава? Тео ри ски , тоа може да е н а м есто и многу доб ро, н о сега засега, при факти ч ки создаде­ н ата положба, и зд и гањето на таква ак ц иона (т.е. не само про п ага ндн а) парола, исто така б и 11и отки н а ­ л о голем и делов и од македонското и буга рското н а­ селени е, кое, и а ко е заблудено, н а пр и соед ин ување­ то н а Македо н ија ко н Бугарија гледа како н а реш е­ ни е н а нашите веков н и и деал и. Во де н еш ните усло­ в и е потребно да се води објасн ува ч ка про п ага ндна и пол и т и чко - акц и о н а акт и в н ост з а раз от крив а њ е н а

империј ал и ст ич к и от ка рактер н а о н а што се слуLЈ И

на Балканот, да се разоткријат вист ин ските намер и на сил ите од Оската и н а ан гло-а мериканската ба н ­ да, а , исто така, и н а им перијал и стич к ите балканск и влад и : п отреб н о е да се и стакн у ва примерот на пра­ в и л н ото

р ешавање

на

н ац и о н ал н ото

пр а ш ање

во

ССС Р; п отреб н о е да се пов рзе бо рбата за вист и н с­ ко, ми рно и братско сп о годување меѓу бал ка н ските на р оди со оп ш тата бо рба против војн ата и п роти в н а родните бал кански влади - о руд ие н а и м пе риј а­ л ист ич ките лагери што војуваат; потребно е да и м се предо ч у ва н а м а с и те де ка ре шавањ ето на н ац и о ­

н ал н ото п р а шање, како и на социјал ното, бара заед­ ничко дејств о (сој уз, пактов и итн.) со ССС Р итн . Ток му во тој одн ос последни от парти ск и до кумент правил н о го п оставува пр ашањето, и а ко н е го об­ јасн у ва, кое нешто см е долж ни· да го н аправ и ме ние понатаму во а г и та ци о н ата пропаган д н а

и цело к у п ­

на работа . Н есом нено е дека во тој однос ќе сретне-

32

ме голем и тешкотии, меѓутоа, парт ијата токму за­ тоа е партиј а, за да г и совлада тешкотиите и да не се пла ши од н и в . Војната, п ак, заедно со сите стра шни последици, во тој одн ос ќе ни б иде силен и н езаме нл и в сојузн ик и ние брзо ќе можеме да пости ­ г н еме големи ус песи само и само н ашата партиска

работа да биде поста вена како што треба, особено во новозаземе ни1 е об.,асти , каде што вл ијан и ето н а ком у ни змот, ду ри и с п оред при з н ание~ о на Ба .:~ е~­ ци, и без тоа е веќе големо .

Трето , крај н о време е да и м се стави то•1ка н а с и те до ктринерско -секта шки с п о рови

и

р ас пр ав ии

околу п рашањето д али Македонц и те се оддел н а н а­

ција и!l и се " '1 ·едонски Буга ри . По тоа прашање не ед н аш

сум

имал

можност да

го

кажам

м исле њето

пош и роко, така ш то сметам за непотребно да го

п о вторувам и сега. Само ќе кажа м дека за вистинс­ ки слободна Македо нија се способни да се борат н е само таканаречени те ма кедо нски Слове ни , туку и македо н ските Бугар и, а исто 1 ака не поло ш о од нив и сите оние националн и мал цинства кои во н овата

ситуациј а оста нуваат во рамките на земјите што се пр и соединети кон Бугар ија. Одговорот на Гоце Де­ лче в на тоа пр ашање и сега п родолжува да го и:-.1 а

своето п ол н о значење, а ние во н икој случај не би требало да развиваме македонски ил и бу гарски шо­ в и ни зам. Кога се решаваат прашањата, 11а при мер , за враќање на земјата на би вш и те 1·ра к иск и и селе­ ни ци и напо редно со тоа за в раќање на 1\tн огу сто­ тици работни грчки граѓа ни и села ни од Тракија , како и по прашањето за ст р аш ни от те р ор и

и ст р е­

бува ч ката пол и тика што се сп роведу ва ден еска во Југосла вија од страна н а „бо рците" против версајс­ к и от догово р , ни е можеме и т р еба да з а зе .\1с,,р '1.З

нас достојн о ста н ов и ште, како комунисти и како следбени ци на Гоцевото и Ди.мовото ста новиште. Тука н ие ќе сретнеме ни за тешкоти и , ме ѓутоа тоа во секој случај е друго п ра ш ање. Во се кој случај про­ тив бадевск и от вел и кобугарски ш о винизам ние не можеме и не т реба да спротиставуваме н ека ков н ов вел и комакедонски шови низам, кој понеко га ш пре-

3

33

крас ни :v1 акедо н ск и дејци ги п рогласува за нацио­ нал ни

р енега ти , само затоа

ш то

не

сакале да

се

•1увству в аат „македонски Слове ни ". В о ч и сто кул­ турн ата работа на последниве ( н а македонските Слове ни) н ема да и м пречи ме, напроти в ќе мора да и м га ра нти рам е слобода и ду ри да ја пома гаме, меѓутоа, докт ринаест в ото

и

се кта ш твото

по

о ва

праш а њ е т р еба да б идат жестоко те пан и , и за таа

цел ду ри и во „ Работн ическо дело" ќе треба навре­ ме да се напи ш е стат ија, која токму во овој моме нт ќе из игра одлична улога. Ч етв рто , сето тоа н е ни пр е чи , н а против не за­ должува заед но со целокуп ниот македо н ск и народ

да се борим е прот и в апетитите н а итал ијанск ите и други и м п еријалист и за нови делби на М акедо нија (Дебар, К иче во, Гостива р, Тетово и др.), за оства ру­ вање на целокупна М акедон ија, да не се до п у шти Солу н да ста не герман ско и итал иј а н ско воено при ­ ста ниш те, како и да се р аск рин каат н ав реме с и те

интригантски , против м а кедо н ск и и п ротивбуга рс­ ки и вооп ш то п р от и вбалка н ски ас пир а ции и ;\1а н ев­

ри н а гер:v~а н ските и н а сите други империјалисти. Во каква фор ма точн о ќе се оствари висти н ското ос­

л ободување на М акедонија, тоа е прашање ш то ќе б иде реше н о сообраз н о на реал ни те историски мож-

11 ост и и со безуслов н ото содејст во на ССС Р. Сега засега н ие сме должни да ја под влекуваме пр ивре­ меноста на се гашното „ре ш ен 11 е" на македо н ското и тра киското прашање и да ги \•1 обилиз ираме 1\ 1 асн ­ те окол у н аш и те па р оли во вр ск а со н ашата нацио­ н а лн а и о п ш тестве н а п р ог рам а.

Н ај после, спо ред ,\.1ене, не е це.1есооб раз н о да

:viy

ветува;\ 1 е р адост н а се к ој М акедо нец nорад 11 на ­

ста н атата и з мена како при;\ t е р н а р еакu 11 011 е ре 11

111 0-

в 11н истич ки бес. Од и скуство се у верив дека rакв 11 от од н ос з а нас д ава 1\lн огук ра т 110

н ега тивни

резу.1т а­

т и , зашто и l\1а луѓе кои 11скре н о \1 11 слат де ка 0 11 а што се слу •1 ило 11ави ст ин а е пр ави л н о реше 1111 е н а

праш а њето. Н а такв и те обично

11\1

го п оставува\!

прашањето - а кол ку пат и досега са:- 1 0 е ослобо.:~.у­ ван а М акедо нија , а п отоа доаi·але катастроф1 1 се по-

34

рад и и:-1 пер ијал исти•1ката пол итика на гол е:v1ите и :v1ал ите држа ви. Ова ги отеж нува и г и разотк рива ду шите за разбирање н а другите н аши програмск и и акцион и парол и и аргу:v~енти. Во тој однос е по­ треб н а повн имател на работа. Ни е не треба и не можеме да се з анесуваме од л ажниот па тос на Ба­

девци и ком п ан иј а и да нал иваме вода во шовин и ­ сп1•1 ката воде ница на и м п ер иј алистите и божемн и ­ те пат риоти , н о ми се чи ни дек а не е ц елесооб ра з н о

да стои:-1е ол и;\шиски бестрасно и да :-1у ги н ав реду­ ваме у ши те н а го ле м дел од :v1акедо н ското на селе­ ни е, кое од ед н а и л и друга п ричи н а не до р ас н ало д а

ги осознае наш ите п одлабоки окол ности и пред ви ­ дува ња.

П етто, во врска со сето ова, праш ањето за ид­ ниот сој уз меѓу балка н ските народи (во врска со нивниот однос спрема ССС Р) доби ва ново з н а чење особено за н ас. Штом го п ропа гираме со ветското и с куство,

советското

р е ш е ни е

на

на ционал ното

и

со цијал н ото пра шање, ние н е треба да забо равим е де ка се уште и здига њето на парола за советска вл аст кај нас и на целиот Балка н (пок рену вање како акту ел н а п а р ола за непоср ед но р еализи р ање пр~ку

воста ни е ит н .) н е е п рашање на бл и ски денови, и по­ рад и тоа би требало посериозно да се размислува за фор:v1ата во која евентуал но б и се ~•з раз ила ед н а државна со р аботка меѓу б ал ка н ските н арод и ре­ с пективно д ржа в и со гл авно потпирање в рз м ир о­

љуб ив ата полит и ка н а ССС Р, Ова прашање за мен е се у ште не е јас н о, иако :-1и е п оз нат наш и от ста р од н ос спре ,, 1 а бал канската феде ра ц ија . Сега услов и ­ те се и зменија м ногу и дал и н е треба и ние да го и з­ ., 1 ениме, да го уто •1 ниме , да го р аз ра бот и ме нашиот

однос спрема балканс ката федерација и да н е пра­ В И ;\ 1 е ка питал од името бал ка нска феде рациј а ил и балканск и сојуз или балка н ска со работка итн. Во врска со тоа се поставува и праш ањето со кој а nар ­

т11ја б и требал о денеска п онепосред н о да се поврзе ;\ 1 а к едо н ското парт и с ко дв и жење: со ј угосло венска ­ та или со буга р ската?

3•

35

Ете, по сите овие прашања би т ребало ч ас побрзо да доби еме длабоки, јасни и од сите стр а ни

а р гуме нтирани директиви и такви д ирективи ј ас за-

. мол ив да ми се дадат, за да се постигне п обрзо и по­ активно у ч ество н ајнапред на д ругарите ко и го поз ­

наваат добро ма кедонското и тракиското прашање

и ги следат одблизу сите и зме ни во раз војот на од­ носите меѓу ССС Р и Ге рманија. М оето л ично мис­ лење,

во

см и сла

на

погоре

изложеното ,

се

з нае ,

:-1еѓутоа тоа со ни што не ја обврзува па ртијата и н ашето револуционерно 1111" _ .,: . А"о се дадат д и ­ р ектив и н апол но с противни н а моето л и чно мисле­

ње, јас ќе се п омачам да ги разберам и да ги исп ол­ нам најточно во мој ата практика . Меѓутоа , и ма мал ку забу н а меѓу нашите луѓе и наш ите симп ати­ зери и таа забу н а треба да се отстран и од корен што побрзо. За таа цел најдоб ро би било токму сега да се добијат покатегори•1 ни, јасни и и сцрпни ди ректи ­ в и , кои можат да и з и граат историска улога во де н е­

шната меѓународна и балка н ска ситуа ција.

15. V. 1941

година

П ." Тргнувајќи, значи, од тоа дека „новосоздаде­

ната положба" буга рската Ко:-1nартија ,Ј а ста ва пред низа дипломатски тешкотии" , Т. П авлов ги из­

несува своите видувања за излезот од нив. Спо ред него, н е постои Македо н ец што би се согласил со авто н ом ија на Макt·до ниј а во евентуална ид н а нова

ју гословенска држава, ду ри кога таа би била и сој уз­ ник н а ССС Р. Н е доаѓа предвид ни паролата за соз­ давање на н езав исн а македонска држава, за што „за­ блуденото" и македонско и бугарско н аселение во присоеди 11 ува њето н а М акедо нија гледа решен ие на

„веков н ите идеал и ". И сто така , крај н о време е да и м се став и крај на доктрин ерско-секташките с п о­

рови за тоа дал и Ма кедонц ите се оддел н а н ација ил и се македо нск и Бугари. Затоа, П артијата треба

сега да го „уточн и" своето ста н овиште за балка н ­ ската федерац иј а, б идејќи услов ите се изменети м н огу. ,, Во врска со тоа се по к ре нува и прашањето

36

со која партија

1 р1::ба

по н еп осредно да се поврзе ма­

кедо н ското партиско ,..(Вижење и л и со бугарската".

-

со југо.:- r~овенската

Пи смото н а Т. П авлов и су гестиите што I ој ги изнесува

како

евентуална

11ар1 иска

политика,

всу шност, ја откриваат висти11скатd состојба н а нештата, ја откриваат сликата што то1 аш беше присутн а кај добар дел од бугарските партиски ра ­ ковод ни кадри. И а ко беа свесни дека ста н ува збор за фа шистичка прекројување на картата на Балкан­ от, сепак „конјунктурата", како што вели Д рагој•, е­ ва, беше ту ка и требаше да се искористи докрај. Н е­ кои од нив повеќе беа загрижени за тоа дал и рако­ водството на БКП ќе ја и ско ристи таа „конјунк­ тура", отколку за положбата во која се најде маке­ до н скиот народ.

[(Тодо р П авлов п о војната беше еден од реген­ тите н а Бугарија, а ја посет и и Македо нија , при што во тогашната зг р ада на Н ародн и от театd р во Ско п ­

ј е од ржа и предавање за македонската н ација. Интерес но е и становиштето што ТОЈ како п ретседател на Бугарската академија на науките ќе го изнесе во 1955 год ин а во дискусијата за вто ри о1 то:-.., н а „ И сто рија на Бугарија" . Во своето искажува ­ ње п о тој повод Тодор Павло в ќе изјави дека од тек­ стовите поместени во макетата на том

11

од „ И сто­

рија на БугариЈа", се добива впечатокот дека „бугарската буржоазија пол ити чки и објектив но се ам н естира и рехаб ил итира". Ова свое тврдење тој к~ го п овто ри уште еднаш со следниве зборов и :

., Ни од научно-објективно , ни од п олит ич ко гледи L.•те е потреб н о и е оправдано нашата маркси­ стичко-Ј " нин ска „ Историја н а Бугарија" да ја аl\1 нестира и i oa со доцна да 1 а да ј а рехабил итира одамна гнил,•та и веќе неповрат ,,о разгромена бу­ га рска буржоа:.,• 1ја.

Тоа исто та а важи кога станува збо р и за ма­ кедо н ското

праш.:1 1,е,

важно и тешко

npau..

кое

е

ед н о

:-11-1огу

сложе н о ,

,ње и кое автори те на и сто ри ­

јата, Ин ститутот за , \' Гарска историја и целата Бугарска академија на н , к и те т реба сер иозно, зад-

37

лабо ч ен о н со пол итич к и усет и п е рс п ектива да го обми слат сестран о, зе:-1 ајќи ги г~редв ид сите е ко-

11 0:\1 ск и , географско-еко н омск и , со цијал н о- п ол и ­ ти ч ки и култу рн и изме н и во п оложбата на Балка н ­ от и во М а кедо н иј а , н а ста н а ти од Берлин скиот до­

го во р до ден еска, не забо ра вај ќ и п р итоа дека п о прашањето им а збо р и са:., иот ма кедо н с ки народ"

-

(,, И сто рич ес ки пре гл ед" г. XI, 1955, стр . 102 и 103)] . Одго ворот на писмото од Тодо р П авло в дојде ко н к рајот н а :-1 ај и стата год и н а од сек рета рот н а ЦК БКП , Трајч о Косто в . Што вел и тој , как ва е гене рал н ата л иниј а н а БКП ? П р во, ,, П а ролата за ' враќање н а М акедониј а на бив ша Ј угославиј а' и за давање 'авто ни миј а внатре, во н о вата ју госло в ен с ка држава, дури отка­ ко послед н а та'

...

итн . , н е од го в а р а н а в и ст и нск а та

г~ оложба на не штата н а Балка н от; таа не е актуел н а за н аст рад аните 'ослободе ни ' на род ни :.~ аси ; таа е п ол ит и чк 11 неп ра вил н а и штетн а во фа кт ички созда­ де н ата ситуациј а и како што сигу рн о си забележал, јас никаде не ја поставувам ( n од влеL1 е но во о р иг ин а­ лот - н . з.), а колку ш то м и е поз н ато, ни кој во н а 11Ј ата д р жа ва и не 11оста вува".

Вт о р о , ,,Се знае, н ие н е може:- ,е и не треба 'да го nокрен уваме како а ктуел н о г~раш а ње, како за'ача за 11епосред110 реше1111е (г~од вле ч е но во о ри г и ­ н ал от - н .з.) ба рањето М а кедон ија да б иде отцепеиа од Бугарија (подвлеч е н о во о ригин алот - н .з.) и да б иде офо рме н а како незави сн а ма кедо н с ка држав а'. Тоа i-1 e б и одговарал о на денешната ситуа ција ... Са ­ мо' ... т реба да го nокр енеме и п о широ ко да го обј ас­ ниме п ра ша њ ето за незав исн а М акедон ија , така ка­ ко ш то го п оста в у ва а голе ми те м акедонс ки а л осто ­

ли н а ч ело со Гоце Дел ч ев и сето тоа да го п о в рземе со сил на к р ити ка н а новиот бал ка нски по редо к што се

создава

и

на

ука ж у вањ е

на

сов етск и от

прим е р

и т н '."

Тр ето, ,,С по рот за тоа дал и М акедо н ц ите се Бу гари ил и се м акедонс ки Сло ве ни би би л н а висти ­ на, в о се гашни те усло ви , докт рин е р ско и секта шк о

38

чешање н а јаз икот. Но ни е см е долж ни да ги имам е н а ум фа кт ите . А фактите збо ру ваат дека еде н голем дел од ма кедо н ското н аселе ни е ве ќе и ма м а кедо нс­ ка, а н е ма кедонско-бугарска свест. Спо ред н а ши сигурн и п одатоц и , што доаѓаат од комп етентни друга ри од са мата М а кедо нија , македо нска та свест :-1о ш не длабоко nро ни кнала, особен о во младата ге­ не рациј а, кој а не е о п фате н а со еrзарх иската про­ па г а нда. С п о р ед ти е другар и , ко и одл ис1 н о ј а п оз н а­ ваат с итуациј ата во М акедо нија, н е п омал ку од 80% од сло венското н аселение во М акедо нија, се ч у вст­ ву в а :-1 акедо нско , а н е буга рско населе ни е (не го раз­ би ра бу га рски от јазик). На шите до куме нт и се п ре­ ведува ат на :- 1 акедо нск и и тешко ќе усп ее - збо ру­ ваат тие другари - буга рската п ропага нда да ј а раз­ бие таа ма кедо н ска свест. Н а родот 1ie само што ~, е е ,, вооду ш е ве н " од слободата, туку н е можат да го н а­ тера ат да ви ка „у ра" , тој е н ем за патри отските дрдо р ења. Ј асно е де ка процесот н а форм ирање н а :--1 акедо н с ки от н арод во 11 а ција м н о гу н а предувал . Ни е н е можеме да н е се одн есуваме поз итивно спре­ ма овој процес и акт и в н о да го пома гаме, затоа што тој н ај:-.н, оrу и м одгова ра на ин тересите, традиции ­ те и задач ите н а ма кедо н ски от нар од. Ние ќе себо­ ри ме, тоа се з н ае , пр от ив в ел и кома к едонск и от ш о­

в ин изам, до колку и таму к аде што ќе се п оја ви , кој

би откажал било ка ква заедничка работа за интере­ сите н а М акедо нија со оние ко и себес и се сметаат за :- 1 а кедо 11 ск и Буга ри . Н о rлав 11 ата опас11 ост засега доа ѓа н е од вел и комакедо нскиот, ту ку од велико­

бу га рски от ш овин изам, кој веќе со силата на власта ја за п очн а борбата за уб и в ање н а ма кедо н ската свест, за н ас илно буrа р из ира ње н а н а родот. Да н е се сфат и тоа , з 11 ач11 работи те да се поста ват н а гл ава". Ч ет вр то, ,, Ви стин а е дека во се га шн ата с и ­ туац ија е н еправил н о како актуел н а п арола да се пок рену ва паролата за со ветс ка власт н а Балка н о т, и колку што м и е п оз н ато, тоа ни каде не се работ и . Н о, од тоа сосе ... , а н е про и злегува дека треба да се ба ра ' форма з а државн а со работка меѓу балка н ски ­ те н а род и ' и да се истак н ува п а ролата за 'балканс к а

39

федерација ' нли 'бал кански сојуз'. С итуациј ата на Балканот се у ште е сосема н е-.: габилна II дур11 ие се зиае какв11 се држав11 ту,,а ќе б11дат... " (подвле че н о во оригин алот - 11 .з.) ,,Сега упорно го правиме она за што пого ре збо р у вав :\.l е (си л на к р итика н а ' но­ n11от поредо к' итн . моб илиризање на масите з а мир, и т н ), без пот реба по секоја це н а да повлекуваме ли­ нии

на конкретни те шеми н а д ржавното у реду вање

н а цел иот Ба л кан и л и н а посебн ите држаnи на Бал ка 11от. С итуациј ата не е трајна, настаните се разв иваат и ко га услов ите ќе бидат созреа ни толку

1L1то npawalbeтo на форми те ќе ста н е актуел но, то­ гаш , да се надева;\1е, ќе бидеVlе во состојба заедно со на р од ите да ја про 11ајде;\1 е н ,Јјдобрата фор;\1а која ќе и гра , с п о ред сте пено т н а нивната подготвеност, ор ­

га низ и рана пол итичка сила". (,, И сто риск и а рхив на К ПЈ ", ТО;\•1 VII , стр. 2 1, 22, 23 и 24) Како содржи ната н а п и см ото на Т. П авло в, та­ ,_а и одговорот од Трај ч о Костов, 11 ед вос;\1и сле но покажуваат зошто Цола Д ра гојч ева, а заедно со неа 11 цел окупната буга рска историо граф ија, па и исто­ р ијата н а буга рската Ком партија, прем инуваат

,,ол к у м п реку нив. Дотолку повеќе што обете пос тојат во а р хив ите на ЦК БК П , а кај н ас се обј авени п оодам на .

За

н ашиот

чи тател ,

практич ните

заклу •1 оци

што прои злегуваат о д ге н ер алната пол и тичка опре­

делба на раководството н а ЦК БКП се ј1:1сни. П а се1 1 с:1к, ќе у каже:-.1е на нив : Пр во , за р аководството на Ц К БКП в и стин с­ ко отк рит и е е фа ктот дека пронс::сот на форм ира ње 11а \.1 акедо 11 ски от н арод в о н а 1 11-1Ј а многу н а пр едувал

иако во оддел ни фаз и од дtјствувањето на партија ­ та, како што видовме, та:1 согледуваше дека се рабо­ т и за два оддел н и н а ро,..(а. С п орп г за тоа дал и М аке­ до нцит е се Б у гари и. 1 и ;\1 аке 1онс ки (,ло в е ни е „до к­ тринерско и секташко ч еша ње н а јаЈи кот" , но за тоа заклуч оците 1Јг·о беа '1Онесени беа ;\ЈО шне јас н и и конк р етни .

В торо, токму од , ледн а точка за ко нју н к­ турата •џто беше со·цадена, раководството на

40

бу гарската Ком партија веднаш ја н апушти п а р ола­ та за создавање на слобод н а и неза висна Македони ­ ја, зашто н е одго ва ра на ситуац ијата; ја напушта идејата за балка нска ил и на неа сли чн а федера ција и за авто номна и рам но правна Македонија во ра м­ к и те на та ква феде рациј а. Таа остан уваше само во сфе рата н а п ро п ага ндата, н а разјаснува•1ката рабо­ та на партиските акт иви ст и , како еве н туална можн ­

ост кога ќе се ра счисти ситуацијата: колку подалеку тол ку подоf; ро! Тре то, паролата и битката на Ко му нист ич ­ ката партија на Југосл авиј а за создавање на н о ва Ј у­ госла вија на рам н о правни народ и не е „актуел на", таа е „пол итич ки не прав ил н а и штет н а" и , колку што му е познато н а раководството на БКП, никој во бугарската држава не ј а поставува! Тоа беа, накусо речен о, ставо ви те на рако­ водството н а БКП , па затоа е беспредметно да се полем и з ира со Цола Драгојчева кога таа тв рди дека меѓу КПЈ и БКП постоел о един ствен о станов 11ште македо нскиот пробле;\1 да се ре шава подо цн а, т. е. „откако ќе биде решен главниот и основе н п робл ем што стоеше пред сите п а ртии и народ и н а Бал кан от и во Европа - разбивањето на хитле ро вски те заво­ јува чи ... " т.е. по вој ната. (С п о ред раководството 11а БКП , з начи : ќе се ре шаваат nробле,н1те дел п о дел с по ред и зработената шема од негова ст рана: првин

-

ед но , па д руго , н ас пр от и с и те у к ажува њ а на Ком и н ­

те рната и н а Советск иот Сојуз на ко и тоа ч есто се

повикува , не низ директна вооружена борба со оку­ паторот, ту ку на кон ф ере нци ска маса, н е од ;\1аке­ донск иот народ, ту ку од другите . Н о, за тоа п одо ц­

на). Име1-10 , раководството на БК П вед наш п о рас­ парчувањето на стара Ј у госл авија и присоединува ­ ње н а Ма кедо ниј а кон Бугариј а , заста н а н а ста н о­ в иштето дека македо н ски от проблем за него е ре­ шен и затоа тоа се и зјас ни против отцеп у вањето на М акедониј а од Б угар ија , против создавањето на н е­

зав и сна Македо нија, проти в а вто номна М а кедо нија во рамките н а балканската ил и некоја друга слич н а

41

федерација. Тоа не беше задоволно само од начинот со кој тоа реш е ние беше изв рш ено, т.е. со фаши­ ст ич кото р еша вањ е н а ма кедо н ското пр а ш ање , п а затоа само н а н а ч и н от м у да ваше важно зна •1 е ње.

П а затоа ни то га ш , а как о што гледаме ни се­

га, раководството на БКП не се согласу ваше и не се согласу в а не само со начи н от туку и со сод ржин ата

што ј а одб ра македо н ск и от н а р од п од раководство

н а својата Кому ни стичк а п артиј а и К ому ни стич ка­ та партија н а Ј у гославиј а. За разл ика од БКП , која во тие историски ми­ гов и на у1 а к едо н ск и от н а род му н уде ш е по вто рн о

р опство, н астојувај ќ и со сите сил и да ја затапи ост­ рицата на н еговата борба за н аци онална и социјал­ на слобода, Комун ист ичката партија на Ј у гослави­ ј а, об ра ќај ќи се до сите ј угослове ~1 ск и н а род и сосе­ ма

ј ас но

укажуваше

на

патот

што

ед ин ствено

м ожеше да доведе до остварување на ни в ни те ст ре­

межи. В о п оз н ати те заклуч оци од М ајското совету­ вање, об раќај ќи се до македо н скиот народ, К ПЈ ве­ ли :

,, М акедо нија, и сто та ка , ја дож и веа таа нес­ реќа да ја дела т меѓусеб н о неколку завојува•1и. Од вел икосрnскиот

гнет таа

стигна

под буга р ски,

а

делум и п од италија н ски јарем. Буга рската реак­ ц и о н е рн а

каn и тал и сти ч ка

кл и ка

го

прав и

истото

она што го правеше и вел и косрп ска та со ма к едон­

с ки от н арод. И бугарск и те завојувач и н е го призна­ ваат правото н а :v1 акедо н скиот нар од и т и е го

пр о­

гонуваат и со сите сили работат за неговото одро­ дување. Н асекаде во М акедонија се воведува бу­ гарски јаз и к. Буга рските завојува чи го ограбу ваат :-. 1 акедонск и от н а р о д исто така

к ако ш го го пр ава~

тоа гер :-.1а н ск и , е и и тс:1 л ијс:1нските и:-.1перијали сти ч к 11 граба чи . Задача на македо нските ко:-. 1 у ни сп1 е да п1 собираат н ародн и те :-.1ас и во борбата прот и в наси л­

ното пр и појување и поделба на Македо н 11ја , а за слободно н а ци онал н о оп ределување н а i\ 1акедон­ ск и от

народ,

за

н е гова

н ацио на л н а

16) 42

11 TOi\1 VI I стр.

неза ви с н ост

слобода". (,, И стори ск и а рхив на К ПЈ ",

Овие становишта на КПЈ п реку Ш ато ров м у беа познат и на рако водството на БКП веднаш по ни вното до несување. Со н и в тоа, и сто така, се за­ поз н а и од делегатите на ЦК К ПЈ , Драган П авло­ виќ и Лазар Кол иш е в с ки . Н о, не ca:v1O што ги отфр­ л и,

ту ку

утврд и

сво и

н ови

становишта,

к ои,

како

што в идо вм е, во ни за б итни оп ределб и , беа во ди ­ р ектн а с пр от ивност со дотога шни те.

Ти е сосема р азл ични ста н овишта дојдоа до из­ раз уште во прв ите ден ови по окупациј ата, п ред н а­ падот на Хитлерова Германија в рз ССС Р. Обидот н а раководството на БК П преку тогашн и от ПК и , особе н о преку Ш аторов да ги претвори во платфор­ ма на македо н ските кому ни сти и :-.1акедонскиот на­

род, бе ш е основната причин а за острите судири со м акедо н ските комуни сти и КПЈ . Затоа, ПК прак­ ти ч но

оста н а

осаме н ,

изоли ран

од

п артиското

•1ле н ство, и зложе н н а постојани и остри суди ри со партиск ите организа ции . Оттука , ин терве н цијата

на ЦК КПЈ и н а друга рот Тито кај Коминтерната бе ше ло гичен израз на в ист ин ските оп ределби на i\1а к едо н ск и те КОу1 у ни сти и н а македо нск и от народ.

С п о ред Вељко Влахов и ќ, тогаше н претстав ни к на К ПЈ во Коминтер11ата (,,Тез и за македон ското нац и онално прашање", Кому н ист 1977 г. , стр . 6 и 7), д и скусиј ата за тоа на која партија треба да и при­ падне :-.1акедо н ската па рти ска о р га ни за ција е водена во Б алканск и от сек ретаријат н а Комунистичката интер н ационал а н а 12 август 194 1 год ин а, а во врс,,а со предлогот 11а КП 11а Бугар11ја партиската орга1111заи11ја 11а f\,fакедош,ја да се пр11соедтш кон Бугарс1.ата кону1111ст11•1ка парт11ја (подвл е ч еното н аше - н. з.). Н а соста н окот претседавал Ви лхем Пи к, од бугарска страна пр исуству вале В асил Кола­ ров, Ста н ке Д и :-.н,тров - Марек и Влад и м и р П опто­ i\ l ОВ, од страна на К П на Ј угослав ија Вељко Влахо­ в 11 ќ и М,на Дес п отов и ќ- Бој ков, од и мето н а КП на Ту рцнја Ма рат, од и :v1 ето н а К П н а Роман ија, Борис Степа н ов. Н а соста нокот е донесен а препорака за И з врш н иот ком итет н а Ком у н ист и чката ин терна­ ционала дека не у1оже да се при зн ае фашисти чката

43

окупација н а Ј угослав ија, ни фа ши с1 и•1кото кроење на географската и на ционал н ата карта на Ј угосла­ вија и парт и ската орган изација на Македон иј а да остане во составот на Ком у ни стич ката партиј а на Ј угославија.

Врз основа на таа препорака, И з вршни от ко­ :v1итет на Коминтерната ја донесува сл еднава одлу­ ка:

,, Македониј а да б иде во Ј угославија од прак­ ти •11 1и и целесообразни при•1ин и. Осн овната борба се га се води

п р от ив ге рм а н ск и те и 1па л ијанските

окупатори и нивните агенти. Гл ав ното средст во на

бо рбата сега е партизанското движење. Ова дв иже­ ње се развива 11 а ј угословенска терито р ија и под ра­ ководство на Ј угослав ија. Ср п ска Македонија , реба да стане една од базите на ова дв и жење, кое го де­ зорганизира ти лот на Герма 1-1ија и Итал ија на Бал­ канот.

И мајќи ј а прев ид воената положба на Македо­ ниј а, неопходно е да се о ства ри н ајтесна со работка меѓу Југославија и Бугарија особе н о на 1еренот. Б уга рија треба да го даде ПК , кој се н аоѓа на територијата н а Ј угославија, да излезе во п ресрет, да и укажу ва сестра н а п омош н а Ј угосла вија и обете партии

да

заземаат

став

за

самоо пределување

на

македо н с ки от народ.

П отребен е напор за осигурување н а соработка меѓу буга рск иот и југослове нскиот 11 а род против заедничк и от н е п ријател". (И сториски а рхив н а КПЈ , то м VII, стр . 50) Како може да се види од забелешката н а Вељ­ ко Влаховиќ, Ком и11терн ата н е решавала само за интервенцијата н а ЦК КПЈ, туку исто така и за бараљето на ЦК БКП да го потврд и веќе и з вршено­ то прип ој ување на партиската о рганиза ција на Ма­ кедо нија. Ако го остави,1е настрана, тоа, од одлуката на Ком интер ната е ј ас но дека не се прифаќа распа рч у­ вањето на Ју гослаRија , па сп о ред тоа и припојува ­ њето на Македон ија кон Бугар ија, врз основа н а

44

што раководството н а БКП ја градеше сета свој а но ва пол и тика.

Во одлуката на Коминтерната, покрај враќањето н а македо н ската парти ска орган иза ција во составот на К ПЈ , з нач ајни се уште две п рашања: акцепт ирањето н а вооруженото воста ние во Ј угос­

лав ија и ба рањето на јас ни становишта на обете па р т ии

за

самоо пределу вањ ето

на

македонскиот

народ.

Цола Драгој •1ева вел и дека ра ководството на БКП „без опструкциј а" би ло под готвено вед наш да ја сп роведе одлуката. И стори ската вистина е, меѓутоа, дека ти е спроведоа само дел од одлуката враќањето на македонската парти с ка орга ни зација во составот н а КПЈ, но не и одлуката во целина, особе но о н ој нејзин дел во кој се бара вооружена борб.:t проти в фашисти•1 ките окупатори, во ко н крет11и ов слу•1ај против бу гарск и от фашистички окуп а­ то р , како и ставот за са:--1 ооп р еделувањето на маке­

до н ск иот н арод. На „самооп ределувањето" и само н а тоа, раководството н а БКП ќе се врати ко н кра­ јот н а 1943 година, т.е. по историското Вто ро засе­

да ние н а АВНОЈ. Ни се чини , меѓутоа, дека од некои автори и кај н ас ог гrуката на Коминтерната н е е докрај со гледана. · ,а н ашата П арт иј а, секако, не се поставу­ ваше

прашањето

за

самоо пр еделување

на

мак<' ­

до н скиот народ, бидеј ќ и на тие поз иции таа стоен 1 е во квечерин ата на вој ната и во те кот н а целата вој­

на ; вооруженото воста ни е, и сто така , не доаѓаш r во прашање, зашто КПЈ заста на на ч ело н а ј угосло­ венските

на 1 Јд и

и

народности

вед н аш

по

н апuдот

на Хитлерова Ге рма1-1ија врз ССС Р. Од тие пrичи­ н и , се •1ини , е потценет ставот на Коминтерната „од

практични и 1 1елесообразни причини" Македон ија да оста н е во Ј у гославија, односн о бара њето на ста­ новиште од oiieтe парт ии за сачоо пр еделувањето н а македо н с ки п нар од.

Ко и беа п рактичните и целесоо6разн ите пр ичини , што бе ш е „основ ната бо рба" во тој мо­ ме нт за Совет,,ки от Сојуз, односно за Ко,1интерна-

45

та во која тој и ма ш е ре шава ч ко влиј а ние? Треба да се и ма на ум дека во в реЈ\ 1 ето кога Коминтерната ја

до н есе својата одлу ка - август 194 1 год ина - гер­ м ан ск ите фашисти чк и војск и веќе беа длабо ко н ав­ ле гле н а те рито р ијата н а Советскиот Сојуз. За него, според тоа, н е беше сосе:.1 а сеед н о дал и ќе успее да го разгор и а нтифаши стичкото воста ни е во Евро п а, како д иректна и н епосред н а помош

на советск и от

народ и н его вата Црвена арм ија. За н его исто така,

беше важн а с и туа цијата н а Б алка н от, посебно за ра­ ди неговата ст ратешка положба . Затоа тој п остој а­ н о го и стак н ува ше големото з н ачење н а народ н оос­

лободител н ото д в и же ње во Ј у госла в ија, и стак ну­ вај ќ и го како п риме р за д ругите н а роди . Тоа, сека­ ко, не знач и де ка во тој момент, осве н во генера л ни ­ те о п ределб и , се водеш е с:.1етка за конкретни те на ­ ц и онал ни стре:\-1 еж н н а оддел ни н а р оди, посеб н о за­ рад и н епосред ни от интерес за јак н ењето на анти ­ х и тлеровска коалициј а. М еѓутоа , од у потребените те рм ини за „ практ и •111ост и целесооб р аз ност", и сто та ка, не можат да се и звлеку ваат по ин а кви стано ­

вишта, особен о за ради тоа што веќе п одолу ј ас н о се о пределу ва ба рањето н а ста нов и шта за самоопре­ делувањето на макед онскиот н а р од.

Во секој случај, со одлуката н а Ком интерната е до н есе н о прав и лно решение з а враќањето на пар ­

тиската о рrа низциј а во составот н а КПЈ ,

Веќе 1а кусо в реме резултатите беа н а л и це . Н овиот ПК н а чело со Лаза р Колиш евск и , во д и ­ ректи вното писмо од к рај от н а се птември 1941 го­ дина ќе п ро го вор и со друг ј азик, ср јаз икот на ре­ шител н а вооружена борба против окупато рот.

,,Друга р и , доста бе ш е ч е кање во Македо нија !

Зар еде н кому ни ст може ден еска да седи со скрстени раце! ... Зар ни е, македо н ските кому нисти, ќе доз во­ л и ме д а п ад н е врз н ас сра :\-1 от што не го дадовме

својот удел во оваа најтешка и н ајсудбоносна бор­ ба, да ни се каже , и тоа со право , де ка бе вме кукави­ ци и неспособни ? Де н еска е в ремето ко га секој ко­ :\-1 у11и ст треба да покаже дал и н авистин а е комуни ст и л и тоа е само на збо ров и. Х и тлер и неговите бал -

46

кански о паш ка ри ни обј авиј а војна, сакаат 11 н ас да не у ни штат и се што е нап редно и чесно. Н ие не се повлеку ва ме, н е бегаме од фронтот, туку и ни е н еl\1у му обј авуваме војна! Н ие комун истите c:-.,ie де н еска свесни и д и с ципли ни рани војн и ци н а фро н тот! Mo-

pa:v1e

да г и напре г н еме с и те св о и с и л и и да заста не ­

ме н а ч ело на бо рбата да ги на прегнеме сите с вои сил и и да заста неме на чело н а бо рбата против фа шиз:-.,~от. Н е смееме да се пла шиме од ж ртви! Да фрл име са мо еден п оглед колку жртви даваат наро­

дите во Советскиот Сојуз за делото н а целото ра­ ботн о човешт во ! Да погледаме колку жртв и да ваат народите н а Бал канот: сло ве неч к и от, х рватск и от, срп ск иот, бугарскиот, гр•1 к и от и црно горски от. П о­ беда без ж ртви нема. Слободата никој нема да н и ј а дару ва - таа се освојува со тешка и к р вата борба. Н е смееме п ове ќе да ч е каме и да се двоум им е. Да rи

исфрл и ме од своите редо в и сите плашл и вци и коле­ бл и вци , сите оние што збо руваат де ка уште не е време, дека уште тр еба да се че ка, дека нема услов и итн. Ти е се обичн и саботери и кукав и ци , што ј а со­ пираат н ашата бо рба и ги демо рал изир аат на шите редови . Н е е в и сти на де ка у ште не е дојден о време­ то ! Дојде ду р и и предојде ! ... Напред, друга ри , х ра­ бро и решител но во бо рба да н а пиш еме н ови и свет­ ли ст раници во македо нската и сто риј а , да го п ове­ деме цел и от н а р од со на с! Земјата што даде еден И л инде н ќе даде и друг". (,, И сто ри ски арх ив н а КПЈ ", том V I I, стр . 5 1, 52, 53 и 54) Така дојде

11 октомв ри 1941 годин а, кога во

Прил е п одек н аа први те по чна

сенарод но то

п а рт и за н ск_и

воору же но

п у шки

в оста ни е

на

и за­ маке ­

до н ски от н а р од. Сето тоа Цола Д ра гој •1ева де нес, ед но ставно , го премолчува.

Судирот што го пред и з вика р а ководството н а БКП со свој ата пол и т ика п о македо нското нацио­ на л н о пр а ш а њ е, вед н аш п р ем ин а и в о суд ир н а ме ­

тод ите и ср едствата н а бо рбата проти в окупаторот. И ме н о , у 11 п е од сам и от п очеток, ра ководството на

БКП ге н е рал н о се о пр едели 3,1 пол итиката н а че ка ­ ње, б идејќ и усло вите за вооружен о воста ние, с п о р ед

47

него, н е се соз реа ни. Во своето 11исмо до ЦК КПЈ , и како одгово р на писмото во ко е друга р от Тито и ЦК К ПЈ пр отестираат за р ади пр и клучува њето н а македонската п артиска орга низа циј а кон h КП (што поран о беш е цитирано), р ако водството БКП прав и па ралела меѓу ситуацијата во Ј угосла виЈа и

11,

Буга р ија. ( Цола Драгојч ева гr, цитира п исмото н а ЦК БКП според југосло венск и и з вори, меѓутоа при ­ тоа одбегну ва да н а веде низа :.1о шн е з начајн и дета­ ли. Н о, да 11 е се за пира ме на такв и работ и ). Ос н о вн а оuе н ка е де ка с итуац ијата в о Бугар ија е разли •1 на од онаа во Југославија. ( При ова Д раr·ојче ва забо рава дека „таквата" ситуација во Ј угославиј а настан а по­ ради 27 ма рт и отпорот Ј угослав ија да му се при ­ клу чи н а Трој ни от па кт, што н е беше слу ч ај от со Б угарија, во која герм а н ските фашисти чки трупи на влегоа како н а утрин ска прошетка.) Буга риј а фо р:. 1 ал н о се у ште не влегла во војн а иако ја пу ш ти гер:-.1 анската војска н а своја те риторија и покрај тоа што, факт ички, загуби з н а ч аен дел од свој ата неза­ в исн ост( !). Ге рi\1ан ија формал н о ја трет ира Бу гари ­ ја како „сој уз ни к" н а кој та а ду р и м у помага да ј а прошир и својата те р ито рија ... Сето тоа и дава н а буга р ската бу ржоаз ија п оголем и можн ости за дема­ гог ија и из.vtа:\1ува ње н а народни ге маси , 11ретста ву­ вајќи се како „заштитник на мирот", како и з врши ­ тел на буга рскиот „ национа Ј1 ен идеал" со помош на Германија. Работејќ и акти Вll l' н а п одгото вк ите на вооружен о воста ние прон1 в фdшисти•1ки от окупа­ тор и н егов ите о р удија, за кое и кај н ас ќе соз реа т услов ите, ни е веќе во сегаш но вр'е :-. rе и укажува ме не мала помош н а Цр вен ата a p.vtиja со дезо р га низ ира ­ њето на ге рм а н скиот тил кај н ас преку саботажи и диверз ии ... Ни е ќе продолжим е е не р ги чн о да ра бо­ ти ме в о тој пра в ец" (,, И сто ри ск и арх и в на ЦК

КПЈ ", TO.vt VII, стр . 56, 57, 58, 59, 60 и 6 1). Ови е ста нови шта , инаку, се i\-I Ош н е п еда нтн о раз р аботени во повикот што бу гарската К о.vtпа рти ­ ја го упат и до бугарск иот н а род н а 22 јул и 194 1 го­ д и1➔ а, а е објаве н во докуме нтите н а БК П , како и во про грам ата на Оте•1ествениот ф ронт објавена преку

48

рад и оста н ицата „Х ристо Ботев", што ја емитува ш е од Советски от Сојуз, на 17 јул и 1942 год ин а. Цола Драгој чева сега тврди де ка укажу ва њето на тоа во пи смото на Ц К К ПЈ од 6 септем ври 1941 год и 11 а (а ЦК КПЈ тоа го споме н ува само патем), во раз говорите н а Лаза р Кол и шевск и со н еа, ка ко и во неко и разго в о ри на Светозар Вукманови ќ-Тем по со претставникот н а ЦК БКП , Бојан Бл гара н ов, било на вреда за сла вн ата и сторија на буга рската Ком­ па ртија, за која и Ленин и мал високо м ислење! Дра ­ гој чева како да н е сака да сфати де ка суштин ата на забелешката не се од несуваше на тоа дал и во Буга­ рија ќе има вооружено востан ие ил и н е, туку дали тие ставов11 11а раководството 11а БКП треба да би­ дат стпвовlf II на .wаk·едонсшtте комунисти. Рако­ водство·, о на БКП , име но, оценувајќи ја ситуа ција­ та во Б уга рија, на ист н ачин ја оце ни и ситуа цијата во М акедон иј а, сметај ќ и дека и овде 11 е постој ат ус­ лов и за востание . Рако водството н а БК П ед ностав­ но одб ива ш е да сфати дека бо рбата на македо нс­ киот на р од, заед н о со д р • т ите народ и н а Ј у гослави­

ја , не е за обновување н а стара Ј угослав ија , туку за создавање на н ова Ј угослав ија, рам ноправн а заед­ ница н а југословенските н а род и н и з вооружен а бо р­ ба. М еѓутоа, за да го сп речи токму тоа, за да н е ста­ ви крај на сите н адежи за „ Вел и ка Буга рија", уште од п р в и от :\tомент „советите" од БКП одеа ко н тоа македо нската борба да се 11 асочи за избо р н а „месн и ч инов ници" и збира ни на „најде:-.·1ократск и на чнн " (деi\tок ратија во фашистички услови!), про ­ тиn пљач косувањето н с.а и чно на тоа. Тие „совети " ќе продолжат во 1942 година, по паѓа њето во затво р на Лазар Колишевс ки 11 доаѓа њето на Ба н е Андреев на •r ело на ПК, за да се п реста не конеч н о со секак во :.,1 ешање по фо рмирањето на Кочунистичката пар ­ тија на М акедо нија и доаѓањето во М а кедо ннја н а делегатот на Ц К КПЈ и на Врхов ни от штаб Свето­ зар 'Зу ·· ма нов и ќ-Темп о. В еќе рековме дека раководството 11 а БК П од тоа вре:v1е беше против и суштин ата и ка рактерот н а на р од~1 оослободителната борба. С поред Цола 4

49

Драгојчева н и :-,1 и:-.1 б ила позната стат ијата н а другарот Тито обј авена во „ Пролетер" од декември 1942 година п од наслов „ Нац и о н ал ното прашање н а Југослав ија во светл и ната на н а р одноослобод и ­ тел ната борба". П ак спо ред неа, тие ј а објавиле Ти­ товата статија во „ Работ ническо дело", но сега ко­ ментира: ,,Заедно со ти е изјави, што ние г и примив­ ме со со гл асн ост и задоволст во , во статиј ата се р аз­ виваа и н екои сом нител н и мисли за „општата ј угос­

л ове и с к а смисла на народ н оослободителната бор­

ба", за „заедн и•1 ката победа на сите н а род и во Ј у­ гославија" во името н а „ вистинската слобода, рам ­ ноправ ност и братство н а сите народи в о Ј угосла­

виј а", во тој б рој и народот на Македо ниј а ... Пра­ вилно или н е, но ние тие м и сл и ги толкува вме во ду хот 11 а ко н текстот н а п ого р е по сочени те п ринци ­

пи ел ни изјави , г и разб иравме во с:-.1 и сла на дотога ш заед н и чки разработе н ите пози ции по тоа п рашање н а си те бал кански комунисти•1 ки партии. П оради тоа и ја објавивме статијата во нашиот п а ртиск и орга н ... "

Та ка раководството н а БК П : ил и работи во сл ожени услов и , па

прави

грешки , и л и п р има не­

п рифатливи ставов и под п р и т и со к, или погреш но ги разбира работите!

А што, п о крај другото, п и шуваше дру гарот Ти то во таа статија? „Денешната народ н оосл обод и телна бо рба и н ационал ното п ра шање в о Ј угослав ија се н е р аздел­

н о поврза ни . Н ашата н арод ноослобод и тt>лна бо рба н е б и била толку упорна 1-1 тол ку успе шн а, кога н а­ родите на Ј угослав ија во н еа не б и виделе, осве н п о­

беда н ад фашизмот, и победа н ад она ш то беш е во и з:-.1 и на ти те режиl\11-1, п обеда н ад он и е што гн уг н е­ тув аа и се стре:v1ат и н ата:-. 1 у да ги уг н етуваат нар о­

д и те на Југославија. Зборот народн оослободителна бо рба б и би л са:-.,1 0 ф раза , па дур и и ИЗ;\1аl\1а , кога тој , освен општојугословенска см н с:~а, н е б и и :- 1 ал 11 национална смисла за секој н арод оддел н о, т.е. кога

тој , осве н ослободувањето н а Ј угослав ија , во исто вре:-..1е не би з нач ел и ослободување н а Хрват ите,

50

Словенците, С рбите, Македонците, Арнаутите, М усл и ма ните и така натаму, кога народ н оослобо­ д ител ната борба не би ја и мала таа содржина нави­ ст и на да и м носи слобода, рамноправност и б ратс­ тво на с ите народи на Ј у гославија. Во тоа е и суш­ т ин ата на н ародн оослобод ителната борба". (Т ито: ,, Н ационал ното прашање на Ј угослав ија во светли­ н ата на народноослободител ната борба", ,, П роле­ те р" од декември 1942) Цола Дра гој чева де неска тврд и дека овие кри­

стал но јас ни Титови мисл и , што веќе беа длабоко навлегле во борбата н а сите југословенски народ и, сосема по инаку ги разб рале. М еѓутоа, суштината на п рашањето н е е во тоа како раководството на БК П тогаш ил и сега ги сфа ќа работите, туку во тоа што и тогаш и сега раководството на БКП беше против такв и от к арактер и таквата сушт ин а н а наш ата н а­

родноослободител н а борба.

И не само тоа. П роти в таков карактер на ан ти ­ фаш истичката борба раководството на БКП беше и ко га станува збор за Бугарија. Тоа си остана докрај

н а поз ициите формира ни уште во 1941 годи н а, дека во Буга рија не постојат услов и за сен а родно воста­ ние, кога п остоја но ги по викува ше комунистите и

работ ни те луѓе да б идат „ н а штре к", да се борат п ротив војната, иако Бугар ија веќе беш е длабоко навлезена во војна, се о риентира ш е на ло кал ни ди ­ верзии , саботажи и сли чн о на тоа. Затоа н е беше случајно што број ни бу га рски кадри се наоѓаа по з атворите и концент рациони те логор и , на место со

пушка в рака да се бо рат за победата на работнич ­ ката класа , за проме н а на класн ите од н ос и во Бу га­

р ија. Затоа 11е беше случај но што Советск и от Сојуз и обја ви војн а на Бугар ија, а од Н ац и о н алниот ко­ м и тет на АВНОЈ ба раше согласн ост Цр вената ар1\ 1иј а да п рем ин е на тери ториј ата на Ј угославија. Цола Драгој•1ева, меѓутоа, сега н и вел и де ка низ нашата на родноослобод и тел н а борба ние сме го потценувале големото и скуство н а Октомвриска­ та револуција, дека ти е верно се при држувале ко н

4•

Ѕ1

него. Сми сл ата на таквото пишување де н еска, три и пове ќе деце нии од к р ајот на вој н ата, е прем н огу пл и тка. Вернопода ништвото, се разбира , може да се и скажува секогаш. Д рагој че ва :-.1оже да прави сега мета11 и11 до земја, 110 инте рн а цион ал 11 стнч к110 г долг на р аководството на БК П треба ш е да се покаже то­ гаш кога за тоа беше в ре:-.1ето. Рако в одството на КП Ј постапи така како што п оста пи ,

11 е од

верноподаништво,

ту ку

затоа

ш то

обј ект и вните услови днкт11раа сосе"1 а поин аква вое11 а страте гиј а. Еве што за 1оа вели Едва рд Ка рдељ во својата студ ија „ П олнт11•1ката и вое ната страте­ гиј а на Н ОБ и Т1по вата тво ре•r ка улога": „Тито поа1·аu1е од пол ити•r ката стратегија за која веќе говорев, како и од распо редот и односот на моќта н а с илите што беа во конфликт. Класична­ та теорија за вооружено востание, кон кој а во Вто­ рата светска вој на и натаму се придружуваше Ко­ м ин терната, од н осно м н огу

к омунист ички

п а ртии,

беше под вл ија ни е на вооружените борб и на работ­ ничката класа во X I X век и посебн о на Октомвр и с­ ката ре волуц 11ј а. Сушти ната н а тој ко нцепт се со­ стоеше во то а дека теж иш тето на воо руже н ото во­

стание е во градов ите и дека тоа, по правило, тр еба да израсн е од штрајко ви те и де1\1онстрациите на р а­ ботниu нте. П отпирајќи се врз такв и концепции , не тол ку ,\,r ал бр ој евро пск и комунисти во 1941 год ин а, па

и

п одо цна ,

го

критикуваа

нашиот

вооруже н о востан и е ка к о „села н с ки "

11

ко н це пт

за

без шан си за

ус пех. Ни п реф рлу ваа дека сме „отишле во шум и­ те," наместо да се бо риме во градовите. А такв 11от концепт кон кој се придржу ваа други ја насочу ваше работничката класа н а ф ро н тале н судир со неприја­ тел от таму каде што тој беше најс иле н, значи, на

најте шки услов и и обл ици на бо рба. Бидејќ и , во ус­ лов ите 11 а фашистичка о купација токм у во градо ви ­

те се н аоѓа ше с илна концентрација н е само на воо ­ ружен ите с и л и , ту к у и

на

целоку пната р е прес и в н а

н ад rрс1дба. Зн а чи работниците и други те бо р ци за

нац и онал но ослободување би мо рале, та ка да се pe•re, голо ра ки да се бо рат против ог ром н ата ко н-

52

центрациј а н а моќта на неп ријателот. Сам о сле пец и л 11 ава н ту ри ст l'> ! Ожел да се надева дека такв а ст ра ­

тегија на вооруже н ата борба може да даде резулта­ ти " . (,, Коl\1 у н11 ст", 1977 r. , Ско пје, стр. 50-5 1) Работа е на бу, а реката и стори о графија, на р а­ ководст вото н а бугарска ra Ком партија, да ја расч ­ и сту ваат 11ол ит и•1 ката и вое~1 ата стратегија на рако­ водството на БК П за вре\1е на војната. Меѓутоа, де­ неска кога резултати те од о, 1несувањето н а обете парт 11и се н а л11це, да ни се д ржат ле кции за тоа ка­

ко c:-re требале да 11оста пи :-.1 е, повто рно да ни се ну­ ди бу гарск и от ре цепт, кој за среќа кај н ас, посебно в о М акедон ија, беше отфрлен уште во 194 1 год ин а, е веќе н е ш то д руго. Бидејќи за секого е јасно дека 11 овтор н о10 афир"1ирање 1-ta тој бугарски концепт п ретс1а вува обид да се оспо р l! суш тин ата и карак­ теро1 !! а н аша та н аро.!ноослободЈ1тел н а бо рба, да се оспорат нејз и 1 1 ите резултати и, н ад се, y w, e во текот на са:\!ата војн а остваре!!ата ра:-. 1 но правност !!а југос:, овенскнте народи 11 11ародностн , создава­ њето на н ова Ј у rославнја, како братска заед н ица н а слободни и раl\1 но пра в ни 11 а роди . Тоа е основ11ата сушти на н а мемоар ите на Цо­ л а Д рагојч ева. за1 оа тие и добиј а о г ромен публ ици ­ тет во Бугарија. Драгојч е ва, и :- 1 е!!о, та ка ги ко н~tиnира с воите мемоа ри , што од нив буга рскиот •1итател може да заклучи де ка заради „великосрп ската" и „национа­ т1 с1ичката" политика на Ц К КП Ј , и сго р 11ското Вто ро заседан ие на АВНОЈ е свика н о само за рад и Македо нија, т.е. ,,од позиц 11ја на сила" К ПЈ го ра з­ реw увала l'> t акедо н ското н ац и о н ал н о праш а ње како

,,општојугословенско'·, а н е „о пштобалка н ско" праш ање. Низ сво и те .ч е:-.1 оа р11 , таа ќе нзм ислува отпори на македо 11 ск и от на род с пре ."1а одлу ките н а

АВНОЈ , ќе збо ру ва за тоа де ка на Вто рото заседа­ ние н а А ВН ОЈ н е присуствувале делегат и од М аке­ до нија , бидеј ќи КПЈ се плашела од н и в, свесн о „за­ бо равај ќ и " за тоа дек а :,.,1 еѓу Ма кедо нија и Ј ај це и маше бројни бугарски фашист ичк и дивизи и за рад и што избраната делегација не l'>t oжewe да се пробие

53

: 10 Јајце, ќе гово ри з а тоа дека одлуките на АВ Н ОЈ

б 1 1 . 1е „сокрие ни " од Советскиот Сојуз и посебно од раководството н а БКП. Со еде н збор, ч итателот треба да заклучи дека БКП постојан о е изиrрувана, наспроти тоа што постојано водела „инте рнацио на ­ л и стичка" пол и тика и се надевала дека по војната, кога слободата ќе дојде на советските тенков и , со чашка ракија и добро мезе ќе седне и ќе расправа за 1'1акедонското прашање!

А раководството н а ЦК БК П то кму така и расправаше за македо11ското национално п рашањ е.

Според Цола Д р агојчева кон крајот на 1943 година

-

т.е.

тогаш

кога

н аста н а

пресв рт от

во

Втората

с ветска војна - три :,,1 есе ци, во ра мк ите на Отечест­ вениот фронт претстав никот н а БКП, К. Драмаилев вод и дебата со претставници на другите сојуз ници на БКП во Отечествениот фронт, Кимо н Гео р г и ев, Ни кола П етков и д руги за утв рду вање на ставот на

Отечестве ни от фронт cnpe.via Македонија. Спо ред неа , прв го покренал тоа прашање Кимон Гео р гиев со подд рш ка н а Ни кола Петков (кој, патем речено,

по вој11ата беше суден и осуде н на смрт) и тоа за ЦК Б КП предизвикало „се риозни тешкотии"! Н о, Д ра­ гојчева не уверува де ка ти е „се риозни тешкотии " пред се, таа, а потоа и К. Драмалиев, стапка по ста пка, ,,успешн о" ќе ги совладуваат за да се род и

1 1 ај11акрај Декларац ијата на Отечествен иот фро нт по \1акедонс кото п рашање што ќе биде објавен а во деке:v~вр и 1943 год ин а.

Во Ј угославија таа Декларациј а веќе одамна е обј авена како сведо штво за едн о време и една поли­ т и ка. Со неа е задоволе н о „офицерството", н а што п осебно инсистира ста ри от ч лен на офицерската лига Ки.\1011 Георгиев, задоволе ,-~ и се великобугар­ ските а п етити на Никола П етков, кој по војната

својата партија ја насочи против БКП и целосно се поврза со меѓу народ н ата реак ција против н ова о, е­ ч ественоф ронтовска Бугарија , а 0 11 ака патем се за­ доволен и и великобуrарски те апетит и н а тогашно­ то раководство на БК П . Во неа се е н а свое место : пред Македо нија со п о•1 ит се п окло н ува секој Буrа-

54

рин , бидејќ и таа е лулка 11а бугарската преродба; по создава њето н а слободната бу гарска држава, судби­ ната н а по робена М акедо ниј а секогаш б и ла бл и ска до срцето н а буга рск и от н арод и тој дал драго це н прилог за нејзи н ото ослободување ; овде се соr, ер11ишт вата с према Македо 11 ија и така н атаму. Трг н у­

вајќи , зна чи , од та квиот бугарск и ка рактер на Маке­ дон ија, Оте ч естве ни от фронт „смело" ќе ја и зд игн е п а ролата „ М акедо ниј а на Македо нците" (ден ес Д раrој •1 ева ќе ни објасни дека тер.\-1 ин от „Македон­ ци " е употребен во регионал на, а не во национал на с:.н1 сла!). Од таа „смела" парола Отечестве ни от ф ронт ќе прем ин е на д ру гата: ,,Ед инствен о спасо­ н осн о р еш е ни е е цело купната слободн а и независна М акедо нија ".

Вак ви „смел и " пароли Отечествениот фронт издиг на во декемв ри 1943 год ин а, т.е. во в ремето ко га македо н ски от народ веќе навлезе во т ретата година на крвави пресметки со великобугарскиот фашизам, кога веќе бе ш е создадена македонската н арод н оослободител н а војска, бе ш е создадена з н а­

чајна слобод н а терито риј а, беа формирани ор ган и н а н арод на та власт и сл ичн о на тоа . В о Декла р аци­

јата на Отечествениот фронт, .\1еѓутоа, за бо рбата на 1'1акедо11ски от н арод нема ни ту збор, и ако Цола

Драгој ч ева де н ес м н огу педа нтно се сеќава дека на Фуштанското советување немало парола со која се поздра вува и БКП !

Така Отечествен иот фро н т ги утврд и своите ставови спре:,,1 а М акедо нија по судирот што наста­

на во 1941 година , п о сенарод н ото вооруже н о во­ ста ни е на македонскиот н арод, ш то за п оч на н а

11

октомври 1941 годи н а, п о резултатите што ги ост­ варуваше тоа воста ние, п о Првото и , особено, по

Второто заседа ни е на АВНОЈ. За раководството на БКП од поголема важност беше ка ко ќе се од несу­ ваат сојуз ниците во Отечествениот фронт, од тоа како н а дело се од н есува самиот македонски н арод.

Затоа одлук и те на АВ Н ОЈ за рако водството на БКП биле „ изненадување", тоа било „ ш окиран о" !

55

За Цола Драгој •1еоа 11 е~1 а н и какво з на ч ење фак­ тот ш то н ародноослободителната бо рба на југосло­ в ен с ки те н а роди н е беше „тај н а" борба, што К о;,. 1у­ нисп 1чк ата п а ртиј а н а Ј угослав ија , како 11 Комуни ­ ст ичката партија на М акедо н ија, јавно ги фор мул и ­ ра своите ста н ов иw та, што бо рбата се водеш е про­ тив ге рман скиот, итал ија н с ки от и друг ите окупато­ р11 , 110 исто така 11 п рот и в бугарскиот фаши стички оку п ато р, кој со сво и те трупи ст игна дур11 ,1.0 Ду р­ _ч итор. Сето тоа за Драгој •1ев а и ма с поредно зн ачење, гла вн о е што мислат Ки:-1о н Геор гиев, Ни­ К ')Л а П ет ко в н ко:-~панијата, главно е М акедонија да б 11 де за•1 ува н а за Бугар ија. Затоа таа говори дека К ПЈ реш енијата на АВ Н ОЈ „ги •1увала во пол на тај­ на , за да ги обја в11 ,огаш, кога и е з годн о, п оставу­ вај ќ 11 г и сите пред сврше н ч ин ", 11 гоа исклу чи во од ,, вел и кос рпск и ", ,,11ац и онал и сти•1 кн" 11 „хеге:-·1 они ­ стич к и " поз иции , И стори ската в н стн11а, меѓутоа, е сосема п о­ и наква и та а е објавен а во б ројн и југословенски до­ ку"·1енти што и б иле доста п ни и н а Цол а Драгој ч е ва (ба рем т и е н е се тајна): у ште н а 26 ноемвр и друга­ рот Тито ја известува М осква за Второто Заседа ние н а АВН ОЈ , Таа телегра,1а I ласн: ,, Н а

28

ное:-- 1 ври по чнува плену., 1 01

н а А нт н ­

фаw истичкото веќе н а Ј угославиј а . Д н е вен ред: Ре­ орга ни зациј а на Веќето во в ре;\Јен зако нодавен ор­ ган на на род ите на Ј угославија, Второ, создавање на Н а ци о н але н ком итет, ка ко в реме н а извршна власт, од гово рна п ред Веќето . Веќе се одржа ни заседа нија н а нац и о н алн и те веќа н а Сло вен иј а, Х р ватска, Б осна и Хер цегови н а, Црн а Гора и Са нџ ак, на ко и се и збрани делегати за у •1 ество на заседа ни ето н а пленумот, Изб ра ни се де­ легат и и во М а кедо н ија - меѓу н ив Д 1 1,1ита р Влахов и В.1ади~1 и р П о п -Томов. Свои делегати исп рати и С рбиј а. Сти гна а веќе о колу 200 деле1 ати од раз , 1 11 краиш та н а земјата. Б и б ило добро да и м се и сп ра­ ти поздрав од Сесло венск и от ко , 1 итет. Тоа би п ри -

56

дон ело мо ш не многу за уште подобриот развој на ослобод ител н ата борба на Ј угославија и на Балка­ нот", (Владими р Дедиер : ,,Јоси п Б роз Тито", ,, Мис­ ла", Скопје, стр. 452 и 453) Ед ин ствено што П олитбирото н а ЦК К ПЈ не са каше да ја и звести од н ап ред Моск ва, користеј ќи го п ритоа искуството од П рвото заседани е н а АВ НОЈ , беше тоа дека н а заседанието ќе се донесат реше нија за одземањето на легалноста на кралската влада и за забраната н а крал П етар да се врати во

Ј у гослав иј а. И сто така, историска в исти на е дека веќе н а 30 н оемвр и друга рот Тито ис праќа поширока телегра­ ма во М осква во која се н аведуваат сите решенија н а Второто заседание на АВ Н ОЈ, вклу•1увајќи го и комплетниот сс ~тав на н ово и збраниот Национален комитет (в ид и : Владим и р Деднер „Јосип Броз Ти­ то", стр . 455 и 456). Истов ремен о, за решенијата 11 а АВ Н ОЈ беше известена целата светска јавност. Москва и Сталин во првиот :-1омент реа1 нраа

остро н е за цел ината на одлуките на АВ Н ОЈ , 1 уку и склу чи во п оради заб раната крал П етар да се в рати во земјата (заседан ието на А ВН ОЈ се одржуваше истовремено со ко н ференцијата на Рузвелт, Стал1-1н и Черч ил во Техеран). Меѓутоа, кога Сталин ув иде дека За п ад се по .\1 ирува со тој факт, Н а родн иот ко­ месаријат за н адворешн и работи н а Советскиот Со­ јуз на

14

декември

1943

годи на издаде соо п ште н 11е

во кое, меѓу другото, се вели:

,,Овие настан и во Југославија, што веќе срет­ наа разб ирање во Бр итанија и САД, владата н а ССС Р ги смета како позити вн и факти ш то ќе п р и ­ до 11есат за натамо шн ата успешн а бо рба на народи ­ те 11 а Југославија проти в Х итлерова Герма н ија. Тие сведо ч ат, исто така

за се р иозн и от успех н а новите

водачи на Ј угослав ,ја во делото на обедин увањето н а сите н а род н и сил и на Ј угославија". (Исто, стр.

459) Оста нува н авистина тајна како тоа цел свет да биде и звестен за одлуките н а АВН ОЈ , а тоа да не го знае една партија од најбл и ското соседство, дотол

57

ку повеќе што таа иста парт иј а има ше мо шне јако

Задгран ичн о б иро во Москва ? Но, тоа е нејзин про­

блем . За нас останува фактот дека раководството на БКП беше мно гу доб ро у патено во в истинската сој ­ ба н а н ештата во Ј угосла вија и Македо нија, зашто овде дол го в реме се наоѓаше делегатот на ЦК БКП

Бојан Бл гаранов, кој , во тоа сме си гу рни , своето ра­ ководство

не

го

известу вал

cal\,tO за тоа дал и

на

Фуштанското советување и ма парола со поздрав до БКП . И токму за ради тоа, раководството на БКП се реши да ја обја в и својата Де кларација за м акедо нс­ кото национално прашање, кој а претставува ш е спр оти ставу вање н а одлуките на АВНОЈ и која у ш ­ те тогаш од н а ша страна беше оценета дека ја изра­ зу ва пол ит иката на вел и кобугарск и от н а ци о н ал и ­

зам. Во тој став не:v, а б ило што да се :v1 енува ни де­ нес.

Н а крајот од сво и те мемоари Цола Д рагојчева се задржу ва на односи те н а К ПЈ и БКП н епосредн о п о вој ната, п осеб н о на состојбата в о Пирин ска Ма­

кедо ниј а и на разгово рите за создавање н а ј уж н ос­ ловен ска феде рација. И овде, како и досе ,·а, се

среќа ва ме со истите оце н к и : прити сок од југосло­ ве н ск а стра на, те шка положба на Бугар ија - немав­ ме д ру г избор! Н а о вој начин се фрла кал на нај с­ л а в ни от п е ри од во ј угословенско-буга рската со ра­

ботка. Ведн аш да п одвлеLt еме: н е само порад и пра­ в и л ни те ста н ов ишта п о македо н ското нацио н ал н о

прашање . И мен о, со победата на народноослобод и ­ тел н ата бо рба , на балканската и евро пската сцена

се појави нова Ј угослав ија. И стовре/\ 1 е но , тука беше и отечес, венофронтовска Б у гарија. Со созда вањето н а македо н с ка та држа в а во ра:v,к и те на н ова Ј угос­

ла вија, и сто та ка беше ра з ре ш ено едн о од ја зелн ите прашања. Сето тоа претставуваше осн ова југосло­ ве н ските и бугарскиот н арод да тргнат п о п атот на со р аботка, приј ателство и подоб р о з аемно разбира­ ње. П о тој пат, пред воден11 од с воите кому 1 111стиL1к11 партии, од Тито и Ди\ 11пров, т и е и тр г н аа. Дру , 11 беа приL1ините што тој пат во тоа вре,,,е беше пре­ се чен , а

58

н е „македонск ите еЈ\1 и са ри"

во

П иринска

Ма кедо нија . Тоа на Цола Драгојчева и е добро поз­ нато, бидејќ и ка ко и денес и тога ш таа бе ше LЈле н н а П олитбнрото н а ЦК БКП ... А како П олитб ирото на ЦК БКП ја оце н у ваше реа л н а ,·а состој ба, може да се види од п и смото у па ­

тено до друга рот Тито и Ц К КПЈ од 2 ноември 1944 година. Пи смото гл аси:

,,Драг и другар Тито, Ј а користи ме можн оста преку Тебе да му ги упати ме н а Централн и от ком итет н а братската КПЈ, на сите ,,ленови н а П а ртијата и н а херојските н а роди н а Ј угославија нашите срдечни п оздрави п о

повод блескавото ослободување н а југословенската престолн ин а Бел град, кое ја овенча бескрајната ни ­ за од у порн и боев и и херојски подви зи на ју госло­ венските народи во тригодишната војна против х и тлеровск ите ѕ веров и н а Балка н от. Огромна е заслугата на ј угосло ве нската на­ ци о н ално-ослободител на а рмиј а која Ти ја ор гани­ зира и кој а ја командуваше, ка ко за ослободува њето на вашата на ст р адана тат к ов ин а, така и за нанесу­ ва њет о

на

Балка нот

тежо к

и

за

уда р

на

н ивн ото

х и тле р о в ск и те

истерување

орди

н адво р

на

од

Балканот. Ј угословен ск ите народи и н а пр во место х ра б ри от наш сосед српскиот н а род, први го кре на а знамето н а решавачката н ационалноослободител на

бо рба п ротив х итлеро вска Германија и им покажаа на с ите поробени и угн етен и народи патот ко н сло­ бодата.Од ваш и от светол при ме р и 11 а шиот народ, пљачкоса н и предаде н на Хитлера од фашисти ч ките управувач и , црпеше поуки и се ин спи р ир аше за воо­

ружена па ртиза нска бо рба против х итлер о вците и ни вните бугарски аге нти. Ние ви должиме веч на благода рн ост за поуките и братската помош што

наш 11 те пр ви партизан ски одреди ја доб иј а од вас. Сега ко га наш и от на род, благодарејќи н а п од­ д ршката од неп обедл ивата Цр вена а рм ија и ваш ата хе рој ска Н а ци онал ноослобод ителна војска и благо­ дарејќи на вооруженото востание н а работн ичко­ села н ските н а р од ни маси, н а парт и за н ск и те од р ед и

59

и патриотски от дел од армијата, го отфрли сра:-.1 н о­ то фашисти•1ко ропство и заста на ра:-- 10 до ра,,1 0 со советск ит~ југословенските и дру гите н а род и во општата борба за ко н еч ен слом на фа ши сти чк и от ѕвер

и

не гово

ко н е,шо

истерување

од

Ба л канот,

пред нашите н а р оди и пред н аш ите парт ии се отво­

ри ш иро к пат за и скрен а и братска соработка

11

нај­

тесен сојуз :-.1е1~у братск и те југословенски н арод и , п отп рени врз ру скиот народ

-

ослободител. Н ие го

поздраву ва'vlе од се срце п рв иот зн ачаен чекор во тој поглед, сп огодбата за заедн ичка акциј а прот и в ге рма н ски re освојувачи , кој а ја потпишавте Ти , другар Ти го , и 11с:1 ши от д ругар Трпешев. Н а шиот н арод е свесе н за големата в ин а што ја и ма cnpel\1a

ју госло венските и особен о спрема ср пскиот и маке­ до н скиот народ, што и:--1 дозвол и на св оите фаши ­

стич ки

управува чи

да ја

пре . во рат

Буга рија

во

п л ацдарм н а rерманските о рди, бугарската војска

-

во Хитлеров жанда рм на Б алканот за изврш ување на

цела н и Ј а нас и лства и злосторства над н аселе­

ни ето што се бори за своја слобода . На шиот народ,

кој и самиот н а своите сопствени пле ќ и го и скуси сиот ужас н а на силств ата и злосто р ст вата ш то бу­ гарските

уп равувачи,

пр одаде ни

на

Х итлера,

ги

вршеа п ротив борците за слобода, е готов да сто ри се од себе, не жалејќи ја ни крвта н а своите најдобри синови во заедничката О()рба против хитлери змот,

за да го избрише, доколк) се може, што поскоро и поцелосно срамниот споме1 1 од бл иското минато и

да проб не пат за вечн о и нер.1ски 1 шиво пријателст­ во , за цврст б ратски сојуз меѓу ,'ите јужн ослове нски н ароди .

Специј ал н о во врска со созд..~вањето на маке­ до нската слобод н а држава во р амкРте н а но ва Фе­ дерат ивна Ј угославиј а, со што се пра~и п р виот ре­ шава •1 ки ч екор кон ост ва рување н а и ден r~ и те на М а­

кедо нците за слобода, з а един ствена Македо нија, ние Ви ста ваме до з наење дека н ашата Гартија и н ашиот народ н ајто п ло ја поздр авуваат 1 1овЈта ма­ кедонска држава. Ние ќе работиме н а нејзино о по­ п уларизи рање како ;,.,1еѓу цел и от бугарски народ, та-

60

ка 11 особен о меѓу населен ието на бугарскиот дел на Ма кедо нија, ќе ПО:\11 аrаме во работата на будењето на македо н ската наци онал н а свест кај тоа населе­ ни е, користејќи го херојското ми нато и се га шноста на македонски от народ во н еговата бо рба за осло­ бодување, на ре•1увајќи ги училиштата, организа­ циите и др . со имињата на македо нск ите борци, из­ давајќи ма кедонски весник и др. За истата цел ние ја преименува:-.1е н ашата rо рн оџумајска п артиска организација во ;-..1а кедонска со п рава на Обком, под раководство на ЦК на нашата Партија, ставајќи и во зада •1а да с пр о ведува ко:-.1ун и ст ич ка по сод р жи н а,

н а ционална (:v~ а кедо н ска) по форма работа. Целата оваа н аша деј н ост н ие ќе ја развиваме во знакот на широка агитација за создавање на најтесен сојуз ме ѓу н о в а Федеративна Југославија и н ова отечест­ ве н офронтовска Б угариј а, кој меtу другото ќе го рас•1 исти патот за најбезбол но оствару вање на ма­ кедо н скиот идеал за слобода, за единстве н а М аке­ до нија во р амките на но ва Ј угославија . Ни е сме длабоко уверени дека бл и ската нднина, при заед­ ничката работа на нашите две братски парти и, не изоста вно ќе ни го до несе тој сојуз, кој ќе и м от­ во ри терен за б ратс ка спогодба и со другите бал­ ка н с ки народ и.

Са кајќи да воспоставиме постојан п отесе н контакт ме ѓу це нтралните ком итети н а двете пар­ ти и , ние го испраќ аме д-р Цр вулан ов за ради вос­ поста вување н а радиоврска, а во најбл иска ид нина ќе испрати\Јlе и свој постојан п ретставни к при ЦК КП Ј . Со желба за б рз победоносе н крај н а досе га сјајн о воденото ослободување на целоку пната Ј у­ гослав ија од вал каната х итле р овска чи зма и за нај­ тесн а сор аботка меѓу нашите две партии , ви го испраќаме наши от бо рбен поздрав: Смрт на фа шизмот - Слобода на народот! За Це н тралниот комитет на Бугарската работ­ нич ка партија (кому ни сти), секрета р (С пи р идо 11ов) Т. Костов" (,,Истори ски арх и в н а КПЈ", том Vll, стр . 367, 368 и 369).

61

Сега, меѓутоа, таа ни з сво и те спо м е ни од прва ­

та до послед11ата буква ја фалси фн кува тогашната стварност, од н осите меѓу наш и те народи, од носите

,1еѓу КПЈ и БКП. Во тој дух се и нејзините „споме­

ни " за ра зго ворите за јужнословенска федерација.

К оја е висти н ата за разгово рите за создавање

н а јужнослове11ска федерација? Ко и беа причнннте

што дојде до 11реки н на разгово рите? Овде ќе даде­ :v~е поопширен дел од статијата на членот на По­

л и тби рото на ЦК КПЈ , Моша П ијаде „За прашање­

то на балканската федерација", напишана во 1949 годнн а, т.е. во екот н а ннфор;о.1бировската ка ;-.1пања п р отив Ј у госла в ија. Во првиот дел Моша Пиј аде се зап ира на де­ лот од рефератот што Георr и Д и м и тров го п одн есе на П еттиот ко н грес на БКП одржан во декември 1948 годин а, кој се однесува н а разговорите за соз­

дава ње н а ј ужн ословенска федерација, а исто така и

на ш пекулациите што во тоа вре;-.1е дојдоа од Егеј­

ска М акедо ниј а, од К ПГ, сега веќе не за создава ње

на јужнословенска, туку на балканска федерација. П отоа тој пиш ува: „П о ваквото 0•1 иrледно

претвораrbе

на

„прашањето на федерацијата на Ј ужн ите Славени 11 македонското прашање" во пол и тич ка и нтри га 11 ;-.1 а 11евра против нашата зеi\1ја, изгледа и зл ишн о да

се објасн у вам е со раковод ителите н а К П н а Бугари­

ја по прашањето н а федерацијата. Затоа во оваа статија ќе се задржи i\tе само на неколку моменти.

Ш то се одн есува до тоа каква федера ција сакаше нашата делегација на преговорите кои помеѓу 11 ас и Бугарија се водени во декемв ри 1944 год ин а и ј ануа­ ри 1945 година, а каква федерација сака ше бугарска­ та делегација, историјата е следн а.

Предлогот за федеративна обединување на Ј у­

гославија и Бугарија потекна на иницијатива од П о­

л итби рото на ЦК н а нашата Партија и н ашата со­

ј узна влада уште во н оемвр и 1944 годи н а, зна•1и

околу два месе ца п о дветтосептемв риската пр~мена во Буга риј а. Еден проект од спогодбата , во ч иЈ еден

62

•1 Ј 1 е н се говор н за мерките „за ш то п оскоро обедину­

вање на федерал ните држави, кои сега се н аоѓаат во составот на Демократска Федер ати в н а Ј угославиј а, и Б у гарија во една федерати вна д ржава", е и спратен

во тоа време во Софија и оттаi\1 у е добиен н ивн и от предлог. Во член петти од тој п редлог (п роект на

Ц К К П на Буга рија) се I овори за преземањето н а :-1ерки „за обед 1111 увањето на Де~ 1ократска Федера­ т ивн а Ј угославиј а и Отечестве н о-фронтовска Бу­ гарија во единствена федеративна држава". П отоа во деке~ 1ври дру гарот К ардељ зам ина во Софија и та;-.1у преговараше за тоа. Резултатот беше нов текст на спогодба за што друга рот Кардељ вака го и ·тести др у гарот Тито од Соф ија со писмо од 23 де­ кеi\10ри:

,,Де н еска разговарав со сек рета рот на буга р­ ската Компа ртнја другарот К остов ... Тие направија нов предлог 11ачесто наw н от кој глав н о се сведе на ,,одбра нбен сојуз", од н осн о н а некаков „ пакт за за­ емна

ll0i\l0W". Јас и l\1 го реков своето мислење дека, име но,

таков пакт н еl\ 1 а никакв а вредност, б идејќ и ниш то

не би ја :-1е н у вал состојбата што посгои ... Ако сака­ ме да н аправиме некој а сериозна работа, тогаш тре­ ба да се даде повеќе од еде н таков лакт, треба да се даде еде н та ков сој уз кој нашите маси ќе го сфатат како прв чекор кон обеди нувањето. П о дискусијата се со 1 ласи вl\1е н а некои форму­ ла ции (член 1) кои посил но ја подвлекуваат таа страна и од ко11 се гледа дека н е се работ и са:- 1 0 за

„пакт за заем на п омо ш ". Н о, таа формулација би можела да б иде само , 111 1н1 :-1 ум и е многу послаба од о н а што го предлож ив ме ние ".

П о ова е дого во рено да се соста н ат делегации­ те за детализи рање н а спогодбата. Тие се соста н аа и преговараа во ј а н уар и 1945 год ин а. П о првото среќавање секоја делегација подготви свој проект на до говор а обата беа н а база н а федерација. Тука веднаш се покажа разлика во сфаќањето. Н аш иот проект има ваков ч ле н 1: „ 1. Демократска Ф едеративна Југо славија и

63

Бугарија се обед инуваат во една федеративна држа­

ва, која сега ќе се состои од седум федерални делови 11 тоа: Буга риј а, С рбија, Хрватска, Словенија , Маке­

донија, Цр на Гора и Босна и Херuеговина - кои ќе т.1аат заед нич ко н а род н о претставништво и заед­

ни<1ка федерат ивна влада и ко и ќе со •1и 1-1уваат еди­ нствена цар и11ска територија". Чл е н

3

од наш и от наuрт гласеше:

,,3. Се фор:-1 и ра заедни чка буга рско-југосло­ венска ко:-1исија со седиште во Белград со назив

,, Ко\llиснја за јужнословенско обединување" со за­ дача да и зработи проект на уставот на заедничката

федеративна држава. В о таа ко:-н, сија ќе влезат претставници на Б угариј а и на шесте федерални де­

лов11 ол Демократска Федеративна Југославија, кои ќе ги 11:,,~енуваат соодвет11ите влад и ".

Проектот на бугарската делегац ија гласеше :

,, 1. Владата на Бугарија и владата на Ј угосла­

вија и зјавуваат дека пристапуваат ко11 обединување на Ј ужн 11те Слове11и преку фор"1 11р ање на заедничка

федерат11в11 0 у редена д ржава која ќе се вика „Феде­ рација на Ј ужните Словен11" (ФЈС) со заедн ичко на­ род но претставништво, со заеднички министерства

за надворешнн работи и војската и со сите д ру ги за­

ед11ички усга нови 11 мин и стерства, кои коне,1110 ќе се установа, во заедничкиот устав н а ФЈ С, кој треба да се 11зработи како последиuа од ко н е чното оства­

ру вање н а овој договор.

2. Почетокот н а остварувањето на таквата фе­ дерација ќе се и з веде со ставање во дејство на спе­

цијален заедн и•1к11 орган 1 1а таа федерација, а имено

- на привре1\1енио r сове r на Јужнословенското обе­ д r1нување (Ф СЈУ) со седиш·~ е во град Бел~-рад. f)вој совет се фор,1ира на паритетни на,1ела од претстас­

ници на обете влади .. :· Но, со оглед на тогаш ната :-.1еѓународиа ситуа­

ц 11ја воо пшто, а п осебно на тогашната состојба на Бугар11ја, ко 11е•1 но е редигира 11 такстот на „Дого­ ворот за пријателство, сојуз и зае111на

no,1ow

по­

меѓу Демократска Федерат ивна Ј угославија и Бугарија" од кој не испаднаа са\110 одредбите за фе-

64

дера цијата туку и одредб и те за цари нс ката заедни ­ ца.

Делегац иите, меѓутоа, се с п огод ија п ретседа­ тел ите н а вл ад ите на Ј у гославија и Буга риј а да из~ ме н ат пи сма со и ста, од дел е гацијата утв рдена со­ д рж ин а, каде што поме ѓу другото се вел и :

,,Обај цата м инистер-претседател и сметаат де­ ка сите мерк и за спроведување на заклуче ниот дого­

вор треба да бидат раководе н и од гл авната цел на сегаш н ото наше зближува ње - со созда вањето во што п о кр атко време н а федера ција на ј ужн осло­ вен ските на р од и ".

Од го рното е јасн о каква федера циј а сакаше н а шата, а каква са каше бу гарската делегација во ти е прего вор и . Работата е многу едностав н а и н е мо р а да оста н е та ин ствено нов и на рско прашање.

Тргнувајќи од станови штето дека Буга р ија дол го в реме бе ш е н езави сн а држава, буга рската де­ легациј а сметаше дека Бугарија, стапувај ќи во феде­ рација со Ј угославиј а, не треба да се из ра м ни со де­ лов ите на Југослав иј а, п а затоа феде рациј ата треба да ја со ч ин у в аат само д ве еди ници: н а ед на страна Југославиј а со шесте сво и федерални единиц и , а н а друга сама Бугарија како рам н о правна со таквата шестчлена Ј у гославија. Така з на •1и , Ј угославија би

бил а федерација во дуал исти•1ен одн ос со Буга рија. Бугарија б и ја им ала политичката тежина н а други ­ те шест ј угослове нски држави, а бу гарск и от н а род тежината на петте друг и југослове н ск и н арод и .

Н ашата делегација имаше поинакв и сфаќања . Таа беше за таква федерација на рам н о правни наро­ ди , он аква како што веќе е остваре н о за петте југос­ ловенски народ и во Ј угослао ија, з на•1 и за федерац и ­

ја во која Б у гарија е ед н а од седумте феде ралн и д р жави.

Целото ова прашање се п ак остан а отворен о, б идејќ и уште н е беше до шол моментот за н еговото конк рет н о р ешава ње.

Во дефинитивн иот текст н а спогодбата што треба ше да се потпише, во член 4 се вел и : 5

65

,,Поздраву вајќи го ре ше нието на Антифаши­ ст ич кото веќе на народното ослободување на Ј у гос­ лав ија , со кое н а ма к едо н ск иот народ му е при з н а­

ен а национал н ата индивидуал н ост, а н а М а кедо ни ­ ја и е да де н а ра м н о пр ав н ост како ед н а н ац ион ал на

ед ини ца во Ф еде ративна Ј угослав ија, владата на Бу гарија се обврзува, со владата на Ф еде ратив на

Ј у гослав иј а во духот н а демократијата и во п рија­ телска сп о годба да ги уред и прашањата што се од­

несуваат на територијал ни от дел на Македон иј а, к ој по догово рот за м ир од

191 3

год ин а и припадна

н а Буга рија.

Од своја стра на вл адата на Феде рат ивн а На­ родн а Ре п убл ика Ј угосла виј а изјавува дека во при­

ј ателски дух и во спогодба со бугарската влада ќе го

реши прашањето на он ие буга рск и те рито рии кои

по до го во рот од 191 9 година и припадн а н а Ј у госла­ вија".

М еѓутоа, ни од таа спогодба за пријателство,

к оја веќе беше готова за п отпис, 11 е ста н а н ишто .

Ан гло-американците, кор истејќи ја тогашната со­

стојба н а Бу гарија , и спречија на Бугарија да склу•1 ува би ло как ви договори со други држави. П о­ доцна колку повеќе се раз виваа односите помеѓу Ј у­ гослав ија и Б уга рија , ста н уваше се п ојасн а н е и с­ кр е н оста

на

бу га р ск ите р ако води тел и

и

ни в н ите

комб ина ц ии ко и н емаа м н огу врски со р ам н о пра в­

н оста н а јужно словенск ите народи , ни со вистинс­ кото пр аво за самоо пр еделување н а македонската

нација . Ин систирањето за итно правење на федера­

циј а токму во часот кога ЦК КП на Б уга рија веќе стоеше н а ста н овиштето н а писмото од ЦК СКП (6) против н ашата Партија, п о кажува ше само полити ч ­ ка сметка со задни намери. Ете ти е задни ~~а мери , чиј а осн овна подлога е вел икобугарс киот шов ини ­ зам кон македо нското прашање и во оста нките на великобугарските хегемо ни ст и чк и те н де н ц ии воо ­

пшто тоа е она што досе га го п о преч у ваше феде ра­

т ивното обедува ње н а Ј угославија и Бугарија, од­ н о~но н а бу гарскиот народ со н арод и те на Ј угославиЈ а.

66

Постојаното

условување

на

решени ето

на

прашањето за односи те на Пирин ска Македонија со

Н арод н а Ре публ ика Ма кедонија со остварува њето на федерација и на сп о годба п омеѓу јуrославе нската и буга рска влада, нема врска со лен ини сти•1кото сфаќање на правото за самоопределување на н аро­ д ите. Н о од чисто п ракти ч н и причини нашата влада се согласи со тоа.

Имаше време кога раковод ител ите на КП на

Бугарија беа и за тоа П и ринска М акедо нија да се

спо и со Н ародн а Република Ма кедо нија во соста­ вот н а ФНРЈ. Н е н авлегувајќи овдека понатаму во

тоа, ќе го наведеме местото од писмото кое на 2 но­ емв ри 1944 год ин а го пишуваше од името н а ЦК КП на Бугар ија нејзин иот секретар Трајч о Костов „До маршал Тито и ЦК КПЈ ", каде што говор и за „слободна и ед инствен а Македо ниј а во рамките н а нова Југослав иј а". Пи смото е чука но на машина и карактер и ст ично е де ка о на „во рамките на н ова Ј у­

гославија" го додал Т. Костов со своја рака со мас­ тило. Може да се наведе и дел од една телеграма потпиша н а од ЦК КП на Бугарија а испратена до

н а шиот ЦК на 11 н оемвр и 1946 година, жалеј ќи се н а статиите во „Бо рба" и „ П ол ит11ка " за п роектот на бугарскиот устав и каде што се вел и: ,, Ни е многу би го молеле ЦК КПЈ да го Р<!-З­ гледа прашањето и да побара мож н ост да се олес ни

нашата борба против непр ијателите... ко и прават се Ji\ да го попречат братското единство помеѓу бугар­ скио, народ и народ ите на Ј угослав иј а и обеди н ува­ њето н а македо н ск и от н а род на база н а

Народ н а

Републ и ка Македон ија во рамките н а Федератив н а

Републ и ка Ј угославиЈ,1"

Сега тие го сметаат тој став како став на н а ш ,,шов ини за м".

За да може воопшто да се дискутира по на­ цион а ното прашање врз база н а маркс и з ."1от-ле ни ­

ни змот, треба во тоа праш ање да се има леги ти ма­ ција и а ДЕЛА, а не пол на уста со ФРАЗИ. Ш то е н аша легити ма ција? Тоа е живата и стварната На­ родна Република М акедо ниј а, остварена у ште во те-

67

кот на војн ата п реку бо рбата н а ма кедо нски от н а­ род, кој создаде пове ќе сво и д и в из ии од борци и с­ клу чиво врз добровол н а осн о ва . Републ ика рам н о­

пра вн а со дру гите на ши ре п убл и к и , во која ма ке­ до н скиот народ е рамн о пра вен со Срб ите, Хрвати­

те, Сло венците и Црногорците . Н а ша ле гит и мација е п о м о шта која сите н а ши на роди , а особено српски от н арод, и ја укажа н а на родноослободител­ н а та бо р ба н а ма кедо н ски от н а р од, за ш то прв ус­ ло в бе ш е ун иш тува њето н а срп ск и от ш ов ини зам и

на вел икосрпските прете нз ии н а Македо нија. Ка к ва е легитим а цијата кој а К П н а Буга р иј а може да ј а покаже? За р тие не можат да сто рат во Пирин ска М а кедониј а н е што сл ично ни сега, ко га за тоа не т реба да се проле в а ни капка кр в, туку са­ мо да му се даде мож н ост на македо н скиот н арод

слободно да ја из раз и својата волј а ? Н о, таму нема ни што. Н е го на прав ија ни први от чекор , б идејќи со уставот и со зако ни те н е го при з наа македо н ското

н ацио н ал н о мал ци нство, а камоли да му ја дадат мака р култур ната Бауе рова авто н омија , а да не збо ­ руваме за тоа дека не им паѓа н а ум на „п и р.тнското насел ение" да му го пр и з н аат и чес н о да го с п рове­ дат ле н ин и стичк ото п р аво н а самоо п ределу вање до от це п ување.

...Н ај п осле треба да н агл ас и ме де ка н е се рабо­ ти за тоа да л и н ие п рин цип и елно ја при~1аме или не ја 11р имаr..1е идејата за ј уж н осло венска и л и балкан­ ска федера циј а и л и идејата за н езависна македонска

држа ва во рамк ите на едната ил и др угата феде раци ­ ја. (I-t11e и вака сме федера циј а и тоа балка н ска феде­ ра ц1·1 ја, а Македонц ите сега ј а имаат тука

-

и

ca:vio

тука свој ата национал н а држава) . Една и иста идеја \1оже во определе н и усл ов и да б и,1е на л ин ијата нс:1 о п штествениот н ап редок, а под други услов и та а ќе биде реакцио нер на и ко нтрарево1 vцио11ер н а. Се за­ в и с и од даден и те конк р ет ни услов и ,

o::i. тоа

кои си л и

ја носат таа идеја, какви тенденц1н1 се к ријат зад

н и в. А ј асн о е дек а кам пањата за федер ација и за не­ зав и сна М акедон ија во ра:-.,1 к ите на балка 11 ската фе-

68

де ра ц ија, во дене ш1➔ ите услов и и под окол н остите што ги изн есовме, н ее н а л и н ијата н а на пр едокот, туку на л инијата н а бо рбата против и зградбата н а со цијал и змот во Југослав ија" .

*

* * Та ка

стој ат

н ештата.

Цола

Драгојче ва,

м еѓутоа, ил и ги фалсификува наста ните и докуме н ­ т ите и л и ед н остав н о ги премол ч у в а. Целта н а сето

тоа е мо шн е п ров идн а: во свеста особено н а буга р­ с ки от млад чове к да се в сад и м и слата за „ н еост ва­

рени от идеал " да се потт ик не а нтију госло ве н ско и ан т имакедонс ка рас п ол оже ни е, н а великобуг ар ски­ те нацио н ал и ст ич к и аспир а н т и да и м се да де н о в а х р ана за натамош н о из р азување.

Историј ата н оси со себе број ни п оуки . Таа е поучна и за буга рски от н арод, за на ци о нал ните ка­ тастрофи - како што велеше Георги Д и м итров - во ко и го туркал вел икобуга рски от н а цио н ал изам. Ш то се однесу в а до македо н скиот н а р од, тој со о ружје в рака ед н а ш засекогаш се пресмета со си ­ те м ра ч н и с и л и

к ои

во м ин атото од М а кедо ниј а

п р авеа ку п н а у р натин и, ста в аа п од н ож се пр о гре­

сивна и демок ратско, се што мислеше со свој ата со п стве н а глава.

Н аш иот на род тоа н икога ш н ема да го забо р а­ ви .

(Стат11ја та е објавена во в. ,, Нова Македот,ја" од 20, 21, 22, 23 11 24 фебруt1р11 1979 rод1та)

69

БЕСПРИНЦИПИЕЛНОСТ ВО БОРБАТА ЗА ПРИНЦИПИ (По објавувањето на Декларацијата на бугарското М11нистерство за надворешни работи за југосло­ венско-бугарските односи) Буга рското М и н исте р ство за н адво ре шни ра­ боти, со објавува њето н а Декларацијата за одн ос и ­ те со Ј угослав ија (24 јул и ), п ред л и цето н а буга рс ка­ та и светската ј ав ност всушност са:\,ЈО у ш те ед н а ш сега јавно - го потврд и длабок и от про цеп п ред кој се н аоѓа совре:.,ената бугарс ка пол и т ика особен d п о две пр а ш ања

-

од н осот и п олит и ката кон сосед и те

и н аци онал ното п рашање. Н а овој бал канск и про­ сто р (и не cav10 н а н е го) п риј ателската добрососедс­ ка со р аботка од секогаш била .,н, огу з н а •, ае н фактор за i\ 1ирот и безбед н оста н а н а род ите. Н о, како ш то е добр о п оз н а то, со работката меѓу соседни те н а роди , п а и во меѓу н а родни ра:., ки, секога ш и сто така н ај­ тес н о б ила п о врза на со п оч итувањето н а са~ 1 остој­ н оста , рамно правноста и суве ре н итетот н а секој н а­ род оддел н о. И ако бугар с кото М и ни стерство за н ад вореш н и работ и фо р мал н о се п о ви кува на ти е принци п и, п о веќе од оч и глед н о е дека грубо ги к r ш и од и мето н а ед н а по.1 ити ка која се пове ќе се изразува п ротив м ирот и со работката и безбедн оста во овој дел на светот.

1. Де кла рацијата тр г н ува од тоа де ка Б у га р­ ската кому 1-1исп1•1 ка п а рт ија, од н осн о влада сто и

цврсто н а принципите за добр ос_оседска с~работ ка со Ј угослав иј а, н о дека Ј уrослав и3 а е та а к о3 а п осто-

71

јано ја „изопачува" буга рската полит ика со сво ите „ неосн ован и обв инувања и п рете нз ии против БКП и Н Р Бугарија"; дека во буга р ската политика „ не­ :v~ало и нема колебања "; дека во заем ните односи H;\,ta н „одреде ни разл ики обусловени од специфич­ ните

нацнонални

услов и

...

тешкот ии

и

н е р ешен и

проблем и н аследе ни од историјата кои можат усп е­ шн о да се р азгледув аат и

р ешаваат само во духот

н а зае;\,н1 0 почитување и зае;\,,tНО уважување". Спо­ ред мислењето на бугарското раководство, такв и от досега ше н па1 овоз:\-1ожил одреден развој во југос­ лове нско-бу гарската со работка, односно бидејќ и не го п о читува тој пат, Југославија е таа која е виновна за сегашната состојба во југословенско-бугарските од носи , покренувајќи антибугарска каl\1Пања. Дал и се работ и ca;\,t0 за „ разл ики " ил и за н е­ што друго? За секој о ној кој штогоде ги позн ава движења­ та во југос 1ове н ско-бугарските односи е познато, дека во О,,ЈДел ни период и по војната во заем ните од­ н оси н ~ се ма нифестиран и са мо р азлики по одделни праш ања, аl\1и и отворени об ид и н а буга рската с-т;:, ана сво и те ставови д а и ги на l\tет не н а Југосл а-

ија како ед ин ст вено мерито рни и ко и ју гословенс­ ката стра н а е долж н а да г и прифат н без погово р . Тие пернод и и се достатн о поз нати и н а бугарската, и н а нашата, и на светската јавност. Во сл ична с итуа ција се н ::.оѓаме и де н ес. Буга р­ ската влада отфрла секаков 6оже;\,,1ен ди ктат од ј у­ гословенската страна, а во својата Декларациј а ги д иктира услов ите за југо\:ловенско-буга рската со­ ра ботка: да прифат и;\,1е r "ка н е поето н самостој н а чакедонска нација, де ка за Ма кедонци може да се збо ру ва дури одвај по војн ата, да прифати ме дека насел е ни ето во П иринска Македо нија е бугарско и така н атаму, и така натаму. Според тоа, сегаш ната си туација во ју госло венско-буга рск и те од носи н е ја ка р актериз ир а

постоењето

на

ра зл и ки

110

одделни

прашања во идеологијата или п о македонското на ­ ционално прашање, ам и об идот на Југославија да и се н аметнат великобугарските ставови кои , како

72

што гледаме, де н ес со Де кларацијата на Мин и ­ сте рството за н адворешни работи ста н аа и јавн а

бугарска пол и тика. Се дотога ш додека ста11 ува ше збо р само за „ разлики во ставовите", односите беа релат и в н о доб ри со ба р а ње н а пати шта ти е разл ики д а се н админат и да се вос п остав и стаб и л на добро ­

соседска соработка меѓу Ј угославија и Бугар ија , да се создаде неопход н ата заем н а доверба меѓу ју гос­

лове н ските и бугарскиот народ. Меѓутоа, од н осите се нарушени оној ,\,IQ;\,,t e н т кога во бугарската п ол и ­ т,,1ка тие

разл и ки

пре р аснаа

во

конкретна, д н ев н а

пол ит ич ка акциј а прот и в Ј угослав ија, југослове н с­ ката в на т решна и надворешна пол и т ик а. Тоа е ос­ н овната

Сl\tи сла

и

на

сегаш н ата

Декла р ација

на

бугарското Мин истерство за надвореш ни работи .

2. Н а буга рската влада 0•1 и гл едно од поода:-1на и пре•1и југослове н ската неврза на и независна поли­ тика, како и угледот што на ша та земја го ужива во

с ветот. Затоа таквата н аша политика повторно е под уда р, овој пат со божем н ата југословенска него­ товност да го п отврди поч итува њето на постојани­

те граници. Ј угословенск ите ста вови ко н тоа прашање добро и се познати н а целокупната светс­

ка јавност. Затоа п остојат број ни доку:v1 е нти, ту ка е практика во меѓуна род ните одно­ с и , што не е слу чај 11 со бугарс ките ставови и со буг­ а рската практика. Впрочем, ти е ставови :v~ош не јас­

1-1југослове н ската

но и де ци д но се содржани и во документ ите што ју­ гословенската влада уште од поодам н а и г и доста ­

ви н а бугарската влада и кои пред кратко в реме беа ј авно публ икува ни во цело купниот југослове н ски пе•1 ат. Очигледно е, спо ред тоа, дека така невешто сро ч ен ите инсинуа ции за ј у гослове нската неврза н а п ол ити ка и уло гата на Ј угославија во дв и жењето н а ~1 еврза ните, н а денешната бу гарска полит ика и е п о­ требно од сосема друг и пр и чини . За н ас, како што е тоа веќе реч ено во и зјавата на п ретставникот на Сојуз ниот сек рета ријат за над­ ворешни работи н а 29 јуни оваа година, таквата и з­ ј ава триесетина год ини п о војната „б и имала смис­ ла само тогаш ако б и б и ла во функција н а создава-

73

њето н а п оголеl\lа доверба и не п ос р ед н о при з н ава­ ње

на

п остоењето

на

l\lакедо н с к ото

н а ц и онал н о

l\lал цинство во Б уга р иј а, како и п ри фаќање н а фак­ тот за постоење на македо н ска н ац ија во С Р М а ке­ до ниј а, од н ос н о во С ФР Ј у гославија" . Ста н у в а збо р , и ме н о , за тоа н из п ракт ичн ото

разреш ува ње н а сите постојни отворе ни проблеми, н а ко и i\-l О ш не о п стојн о се укажува во југосло вен ск и­ те до куме нт и , во ју гослове нско-буга рс ките од н оси да се создаде зае.v1н а доверба, која од буга рска стра­ на п остојано се на рушува со бесм и сле н ото заж и ву­ вање на вел и кобугарската на ци оналисти ч ка идео­

ло гиј а,

како основа

за терито ријал н и

прете н зи и

спре:-.1 а Ј угослав иј а. С п оред тоа и релевант н о е дал и бугарската стр а н а јав н о ги де кл а рира сво ите те р и­

то риј ал н и п рете н зи и ил и целоку п н ата своја пол и­ ти ка ј а н асочува ко н тоа. А дека тоа е така, јас н о произле гува и од оваа Деклара ц иј а н а буга рското

М ини стерство за н адвореш н и работи, со кој а вел и ­ кобу 1-арската пол итика стану ва и јав н а државна по­ л итика. Затоа не е слу•1 ајн о ш то п оодам н а во Бу га­

рија беа отворен и сите бреши за н ајслобод 11 0 и з ра­

зу вање н а вел и кобугарск и от нацио н а л и зам, за от­ во р е н о и гр убо ф алс и фикување и на сопстве н ата

исто рија са:-.-1 0 ако може да се „до каже" боже:-.н1и от бугарски ка ра ктер во Македо н ија. Тие ф илсифи кати сега добија оф и ц иј ална п отв рда. Оттука, н аведн ата де кла ра циј а за непов ред­ л 11 воста н а граници те без раз решува 1 bе на от в о ре­

н ите п роблем и во заем н ите од н ос и , на бугарската вл ада и е потребна низ н еа да ј а п ротне вел и кобуrа­ рската нац и о н ал и сти чка п о л и т и ка како озва н ичена

ј угословенска и буга рска полит ика за - во таков слу•1ај - слобод н о, ј авно и н еодгово рн о из разу вање на вел икобуrа рск и от нацио н ал изам ко н Ј угосла ви ­

ја, М а кедо н иј а , ;\1 а кедонската н ац ија и особено за пр ес;-..1 ет к а со македо н ското национа л н о малц ин ст­

во во Пи рин с ка М а кедониј а, кое и без тоа последн и ­ ве години е и зложе н о н а жесто к п ри т и сок за да се оневоз ., 1 ож и из р азувањето на негов и от македонск и

нац и онале н карактер . Тоа е суштин ата н а драма-

74

ти ч ните п ов ици за гото вн ост да се патува и допату­

ва во Белград и да се п отп и ше таква де кла ра циј а , б идеј ќи длабоко c.vte убеде ни дека ни кој во Бу га р иј а н икогаш не ја ч увствувал и де ~1 еска н е ја •1увству ва боже:.11-1ата загрозеност од Ј угослав ија.

3. Цел ите и сод рж ин ата н а со в реме н ата бу га р­ ска пол итика кон Ј угосла вија особе н о се видл ив и кога таа ќе се впу шти в о расп р ава за ко н крет н ите п робле :-.1 и , посебно за односот ко н македо нската на­ ц ија и i\•t а кедо н ското нац и о н ал н о i\lал ц и н ство во Пир и н ска М акедо нија. Декла ра циј ата т р г н у ва од тоа дека НР Бу га р и ­ ја во својата пол ити ка по н а ц ио н ал н ото п рашање се рако вод и од ос н о вни те п оста в к и н а :-. 1 арксист и •1ко-лен ин ската н аука и дека нацио н ал н ото пр ашање

во Буга риј а е ре ш ено со „доследна и целосн а п р и­ ме н а" на :-..r а р ксистич ко-ле ни нск ите ба рања, ,,со­

глас н о слободн о и демок ратск и и зразе н ата волја на бугарски те граѓан и ." Оо духот н а буга рскиот при од кон м аркс н ­ ст и•1ко -л е ни нс к ото у•1 е ње за

на ц ионал н ото п р а ш а­

ње, буга р ското Мини сте рство за н адвореш ни р або ­

ти ќе н и одржи пош ирока лекциј а за тоа како и кога наста н але н а циите, како и кога н аста ~r ала бугарска­ та н ац ија , за „акти в ното" учество н а М акедонц ите во н ејз и ното фор,, 1ирање, а со цел да се 11 звле •1ат т р 11 осн ов ни заклучоци : а) дека М акедо н ц1 1те во 1\tи­ н атото б и ле Бу rари, п а с п о ред тоа „ ни кој во Буга­ р иј а н е може да се согласи со изопа •r увањето на н а ­ ционал н ата и сто р ија н а буга рскиот н а р од, со п р ис­ војува њето н а н еговото и сто ри ско и култу рн о н ас­ ледство"; б) дека Бугар ија г и при з н ава постој н и те реал н ости во С ФРЈ , фор:-..1 и рањето н а Н Р М акедо­ н ија и дека е •~и сто внатре шно п ра ш ање н а југосло­ в енск и те народ и „какви

н ации и какви

н арод н ости

постојат н а те р ито р иј ата на Ј угослав иј а". ,,Еди н ст­ ве н о што н е прифаќаме и со што не ;\1 оже:..1 е да се сложи l\ t е е фо рм ира њето на ;--.1 акедо11с ката н а ц ија да се спроведува врз а11т и буrарска ос н ова со фалсиф и­ кување н а о п што n ознат ите факти и да се рас п алува н епр ијателството с п ре:-.,а Б КП , Н арод н а Републ1 1 ка

75

Бугарија и буга рскиот народ"; и в) де ка „во Бугари ­ ја н емало и сега нема никакво „ма кедо н ско нацио1, ално малц 11нство", н ема „слове нско на селе ние што се разл н кува од бу гарската нац ија според ет­

ничкото потекло, јаз икот и културата , начинот на животот и рел игиј ата".

С 11 от гал имат ијас на буга рската п ол итика по н ац и о н ал н ото прашање и п осеб н о ко н М акедо нија,

македо нската н ац~1ја и македо нското нацио н ал н о малцинство во Пирин ска М акедо нија сега е исту рен на маса. Бу га рската пол и тика, и мен о, прифаќај ќ и ја и афир.\1ирајќ 11 ја великобугарската национ ал и стич ­ ка п ол итика, д олго вреi\1е, како о н ој Шч едр ин ов ју­ нак кога на хор и зо нтот му се поја ви ла Америка, се мачи да даде одговор за Со цијал истичка Републ ика Македо нија и македонската нација . Отпрви н заn о •1 на с р аi\1 ежл 11во д а се ла н си ра тезата дека про цесот

н а форi\tирањето на i\tакедонската н ац ија за почн ал некаде по бал кан ските војни, за подо цна тој „да ­ ту,, " да се П Оi\t ести п о Пр вата свеrска војна и конеч1-10 да се дојде до к рајот н а Втората светска вој на ; отпрв ин „основата" од која започ нува формирање­ то н а i\ t акедо нската нација е словенско·, о населе ние во М акедо нија, за да се дојде до тоа дека таа „осн о­ ва" е „оформ е ната" бугарска нац11ја во М акедо нија; от пр вин се говоре ше за тоа де ка „слове н ското на се­

лен ие во Варда рска Македо нија" како резултат н а заед ничкото живее ње со д ру ги те ј у гослове н ски н а­

роди за п очнува да се оформува како македонска на­

ција, а слове н ското население во Пир ннска Македо­ нија како резултат н а заед нич кото ж и веење со буга­ рскиот народ - во бугарска н ациј а , за да се дојде до тоа дека М акедо нците оо С Р М акедон ија во н е пос­ редното м инато биле Бугари, а во Пирин ска М аке­ дониј а наслението секогаш б ило и останува буга­ рско!

За да се доб ие поцелосна сл ика за сета оваа рашомонијада, најсмешното и н ајтраги •111 ото во и сто

време

е

тврдењето

во

Декла р а цијата

де ка

Бугар 11ја, од една стра на, ја прифа ќа постојната ре­ ал н ост во СФРЈ и С РМ , тоест, колку и какви н а нии

76

ќе п остојат во Ј угосла вија, само н е го п рифа ќаа

форм 1 1 рањето на \1аКедо н ската н а циј а да Се ВрШИ врз „а н т11 буга рска осн ова", односно од Буга ри да се прават Македо нци . Н о, ако н аселени ето н а М акедо­

ниј а е со буга рско етничко потекло, како што тоа се тврд и во Деклара ц~1јата , тогаш навие~ ина не е јасн о од кое тоа н аселе нн е во С Р Македо нија i\1оже (со буга рска дозвола 11 благослов!) да се офо рм у ва .\1а­ кедо н ска нација, а сето тоа да не биде в рз „а нти бу г­ арска осн ова" тоест од Буга ри да н е се создаваат М акедо нни , бидејќ и тоа Бу га рија никогаш н ем а да 10 прифати! ?

М а •1но е дури

~• да се коме нтираат такви тек­

сто ви н а ед н а п ол итика чии по след ици македо нс­

киот н а род никогаш не.\1а да г и забо рави. ,, И сто­

ри с ките аспекти" буга рската бу ржоазија ги ту ркаше на преде н пла н ко га н астоју ва ше да го разбие и п о­ т•1ини

.\t акедо н ското

н ацио н ал н о-ослобод ител н о

движење; тоа бе ше „оправдувањето" кога нејзи ните

војски i\t apwиpaa низ М акедонија оставајќи зад себе пусто ш ; тоа беше оправдувањето во исто ри ската

1941 година кога се настојуваше да се припои i\tаке­ до н ската партиска о рг анизација кон Буга рската ра­

бот ничка партиј а (ко.\1 у ни стн). Како што гледа ме, „ исторнските аспекти" од н ово се туркаат н а пр еден

п лан за да се оправда ат велнкобугарските асп екти на сега шн ата бу га рска п ол и тика кон Ј угославија и Македонија. .

4. П а се п ак, буга рското Министерство за н ад­ ворешн 1 1 работи „ н ајодгово рн о под влекува дека тне

сфаќања за истори ското ми н ато на бу га рск иот н а­ род овде се наведуваат единствен о со цел за да ја п окажат целос н ата н еод р ж ив ост на прете н з иите во п оглед на ,1акедо 11 ското на цио на л но малцинство во

Бугарија". Со дру , и зборов и , осп о ру вањето дека

noc,011

i\tакедо н ско

н а ц ио н ал н о

малцин ство

во

Пир,шска Македо нија се те:\1 ели врз и сторијата, врз исто рнската наука. Тоа што во п о вое ниот пе ри од е „всадувана друга небу rарска н ацио нал на свест" се долж и на н апуштањето на ле нин с ките принципи за

н а ци о н ал н о , о прашање , на при т и сокот н а Ј у го сла-

77

в ија и тешката i\1 е 1"у н арод11 а положба на Бугарија. Во д и пЛОl\ 1атс кнте разгово ри постоја н о, а сега 11 ја в н о, денеш н ото бугарско раководство го оспо­ рува та канаре•1 ени от Д и l\н1тровск 11 п ер иод, кога со н астојувањата од обете стра ни во заем ни те југосло­ венско-буга рск и односи бе ше в оспоставена нав и ­ сти на пријателска добрососедска со работка. Н о, и а­ ко цел и от тој период го отфрла како анац и онален, 11 а буга рското Ми нисте рство за надворешни работи ништо не I\IY пре•1и својата Декла р ац11ј а да ја за­ клучи со ко н ста н та ција дека „линијата на нашата П а ртија и држава спре:-.1 а С КЈ и С ФРЈ е л ин ија која ј а следев:-.-1е 1-1 еnоколебл и во кога на чело н а наш ата П а ртија беше Георги Ди :-.-11 пров н која исто т ака доследно ја спроведував:-.1е повеќе од две деце нии по Аnр~1 лск и от пле нум." И де нтиф ику вањето на де н еш н ата пол итика н а бу гарското раководство со онаа од времето н а Ге­ орги Д и.\-1 и тров, :-.1еѓу другото треба да п ослуж и за о правдување н а npoi\1e11a тa 11 а севкуп н ата пол и тика

на Буга рија кон Ј угославија, на Балканот и посеб н о кон М акедонија , 1\ 1акедо нската нација и македо н с­ кото н ацио н ал н о мал цин ство во Пирин ска Македо­ нија. П оз н ато е дека исто р и ската заслуга н а Георги Д и 1111итров леж и :-.-1 еѓу другото и во тоа што тој бо р­ бата за соц иј алистички оп штестве ни односи во Буга риј а не ја сфат и „тесн о", то ест са:-.1 0 како л ик­ в идациј а на пол итич ката и еко н омската моќ н а бу­ ржоазијата. За него , за да се оствар и тоа, од прво­ сте п е н о з начење беше разбивањето и н а н ејз ин ата великобугарска идеологиј а, поради што тој му обја­ в и беспо ш тедна бит ка на великобугарскиот н ац и о­ нал и зам како н а рак- ра н а н а бугарс к ото општество. За Д н м итрова беш е ј асно дека бугарската работ нич ­ ка класа ќе може да ј а доб и е подд рш ката од про гре­ си вната и де:v~ократската светска јавн ост и п ред се од јавноста на балка н с.к ите народи, Cal\10 ако дос­ лед но се npec:vieтa со национал измот. Затоа, та ка­ наречен и от Ди:v~ итровски пер иод и ма :-.1ногу пош и­ роко з н а чење, б идејќи демократ иза цијата на вна-

78

трешно-полит ички от ж ив от во Бугарија оо цел ин а,

како н вос п оставува њето на ра111но пра в11 а н пр иј а­ телска

со р абот ка

со

друг ите

балка н ски

н арод и ,

беш е основата и за соц11ј алисти•1 ката п реобразба во Бугарија. Од т и е аспекти Гео рги Д и митро в ј а воде­ ше битката со вел икобу 1 а рската 1·1деолог ија на буга­ рската

буржоаз иј а,

но

исто

така

и

со

та кви те

сфаќа1bа о н а, ре во са:-.1 ата П арт ија . Впр о•1 е!\1 , е ве што за тоа вел и саl\ 1и от Гео р ги Диl\1 1нров. ,, ... Денеска за ни кој кај нас ие може да б иде тај на де ка еде н од нај важните ко рени н а с и те наци о­

нал н и несреќи и катастрофи што го сн ајдоа нашиот н а род во послед ните де це нии леж и во вел икобу гар­ ск и от шов инизам, во великобугарската идеолог иј а и п ол ит и ка за хе гемо ниј а н а Бал канот и госп одств о н ад соседните на роди. Н а таа почва годи н и со ред, фаш из мот кај на с вршеше насилства. Н а таа п о ч ва ге р.\-1 анската агенту ра во времето н а цар Фердинанд и цар Бо рис и м ј а предаде Бугар ија н а Ге рма нците и ј а п ретво ри во о руд и е н а гер:-.-1ан ски от :v~ил и та ри ­ зам прот ив на шите ослобод ител и и н аш ите сосед и ,

за падн и и ј уж ни. Во името на „Велика Б уга рија" ве­ л икобуrарските ш ов и ни сти - преда вници на нација­ та и гер ма нск и аге нти - ј а доведоа н а шата Татко ви ­ н а п о третпат пред прагот н а к атаст р офата и зн мал ку н е ја у ништиј а. Без безм илосн ото у н иштува­ ње на великобуrа рскиот шовин и зам, таа рак-рана на ж ив ото тело на н ашата зе;1,1ја - н е е можна и з­ градбата на прероде н а н ова Бугарија. Н еопходн о е, н апоредн о со обезглавувањето н а н осителите на таа см ртн а зараза, да се изв р ши и о громна разјас н ува•1 ка и деолошка работа меѓу на родот и н еговата инте­ л иrе1 1ција , за да не оста не ни спомен од великобуга­ рската идеологија и а ва нту ри ст и•1 ка политика . Н е­ о п ходн о е со желез н а метла да се и сч и стат Авr иев и ­ те штал и на м ра чн ото, п одло и срамно фа шисти •1 ко наследство, за да се прочисти опш тест вениот и по ­

л итичкиот

воздух

н ад бугарското

небо.

Во таа

област леж и ед н а од голем и те зада •1 и и н а н ашата

П артиј а" ( Пи смо на Геор 1 и Д и v1итро в до Це нт р ал­

ни от ком итет на

Буга рската работничка партија

79

(комунисти), ,, Работни ческо дело", 2.Х. 1 944 годи­ на) . Од сите т и е причини Георги Дим ит ров го поз­ драви создавањето на македо н с ка та д ржава во рам­

ките н а Ј угославија, се бо реше и се залагаше за на ­ ционални права на македонското национал но мал­

цинство во Пиринс ка Македо нија, ко и денеска така грубо се оспоруваа т. С поред тоа, н апол н о е јасно дека н е се работи за една един стве н а контину и рана пол итика на Б уга­ рската кому нисти чка партија и н а буга рската влада , ам и з а д в е сосема разл ични п ол ит ики со сосема раз­ л ични цел и .

Во Декларацијата на Ј угославиј а н се п р и го­ вара де ка кога ин сист и ра на враќа ~bето н а нацио­ нал ни те

права

на

македонското

на ц ионал но

мал­

ци н ство во Пиринска М акедо ниј а се по вику ва само на два ст атисти ч ки п о писа, и тоа и з врш е ни во ед на

деценија, а ги игн орира как о странските, така и пос­

лед ните поп иси извршени во Бугарија. Се разб ира, nописите се з начаен документ за национ ал н ата ствар н ост н а ед на земја. М еѓутоа, на ш ата политика за в р аќањето на н а ционалните пра ва н а м акедо н с кото наци о н ал н о мал цин ство ни­ когаш не се г радел а само на први те д ва п овое ни п о­

писи во Буга рија . Таа секогаш тр г нувала од исто­ ри скиот ра звој н а македон с ката нација, н а н еј зи на ­ та самобитн ост и самостојност, на националната самобитност на М акедо нците во Пири нска М акедо­ ниј а. М оже де н еска да се до каж у ва, о на што буга р­ ската бу ржоаска и стори ографија никогаш н е усп еа­ ла да го докаже, дека отец П аисиј е роде н во „буд­ н ото бугарско селиште Ба нско ", но одвај ли некој може да го оспор и „ Пир\'!н скиот цар", как о што го нарече нар одот Ј ане Са нда нски , како и плејадата македо н ски борци од Пиринска М акедо нија. Може ден еска да се докажу ва з а „масов н ото у ч ество" н а :--1акедонското населени е во Април ското воста ние, иако Захари Стојанов , како еден од н еколкуv,ината таканаре ч е ни „а п остол и ", то ест о рга н и за тори н а в о.станието , категори •1ки т врди де ка тие воопшто н е

80

доп реле до

Македо нија.

:-- 1 оже да се пр о:-- , е нн

Н о, со то а

воопшто

:-- 1а кедо н ск 1 1 от н ацио н але н

не ка­

рактер н а н аселението во Пиринс ка Македонија. И з атоа тоа - тога ш кога 11ав11стин а беа создаде ни ус­ лови, \1асооно и безрезе р вно н а прв 1не повое ни по­ пн с 11 ја деклари раш е својата 1\Јакедонска наци онал­ на пр11 п ад 11 ост.

П о ра ди тоа на пописите 1111 е

r ле.b.аме

и н а нив

укажуваl\tе са:-- 1 O како н а од реден •1н 11 , и з ра з на одре­

де на ат:--,осфе ра што ја создаде и за која се бо реше Б угарската ко:--1у11ис1 1-t чка па рт иј а и бу гарската ра­ бот н1-1•1 ка класа, како 11 зраз 11 а ст ва рноста во Пирин ­ ска М а кедо н11ја, како де,1 од пошироките н ационал11и права што г и уж иваш е :-- 1 акедоt1ското 1-_1 ацио11а л-

11 O :-1 ал ци11ство:

у •1и л иш та 11а 1\ t акедо н ск и Ј аз и к, вес­

ш1 ц11 на v1 акедо 11 с ки ја з ик, теата р, к ниж а рници и 11а то а слич но.

Според roa, илузорно е де неска да се води по­ леl\1 1 1 ка за тоа дал и Бугарија 11\ta \ 1 еѓу 11ародни , l\ teiyit()жaв,нi 11.;1и соnствен11 зако нск и обврск и да му п1

пр11з 11 ае

и

вра г н

на ци он ал ни те

прав а

на

мак е­

:tонското 11 ац1 1 O11ално 1\1алц11 11 ство. Впрочем, за ју-

1ословенско-бу гарските

од11 ос и во повоениот пе­ р11од, за по.11п11к ата на Бугарската К О\1 унистич ка 11ар п1ја пред војната II по војна га постојат толку

б рој 1 11 1 доку:--1е11п1, што о;нзај л и некој е во состојба да 111 за копа дл абоко в зе.\ 1ја. Н ашата п о.1 ипrка за развој на одн оси те со Бугар 11ја е криста,1 11 O јасна. Таа 1 ргн ува од п ринци 11O1 :~ека ј ак нењето 11 разв11оаље го на пријателската доб рососедск а сорабо1Ка е од зае\1 е 11 инте рес, од

1111 терес на \11-1 ро1

11

\1еiу11арод11ата безбед ност . Ј у­

гослав11ја доследно сто 11 11а пр11н1t11пите за ра\1но­

правна сорабо I ка, поч11 гу ваље н а тер 11ториј алн 11 от

11111e1p11re1 11

су в е р е1111 1 е1

11

11е,1ешање

во

в на т ре -

111 11111 е рабо п 1 . Врз т11 е п р 11н 1 1 1 1п11 пос rоја110 C\te б 11 _1е ro I ов 11 ;1а r 11 ра1011ва\1е O;111 oc11rc со 11 а11111от буга­ рск 11 сосе, 1.

Н о, 11 сто така е ј асно . 1ека по.11 1 т11ка1а н а ас11,1 11 , 1 ац 1 1ја, 11а нер а\ 111 O11 равна га 110. 1 ожба 11:111 11er 11р аље

на

llOCl оењс,о

на

IHll!IIOllaJIIIII ге \Ja.lLLIIHC I ва , 81

како што е тоа слу•~ајо, со , 1 акедонското нацио н ал­ н о :-- 1 алц инство во Бугар иј а, ,1ора да п ро изв икува ко нфликтни с итуаци и , да го отежнува развојот н а н ормал ните добрососедски односи и негативно да влијае в рз одн ос нте во цел ин а. Со вре.чен ите од н ос и во с ветот, бо рбата н а пр ог р ес н в ни те 11 демок р атск и те с н ли за нивна де1\t Ок рат и зац ија, за раl\t н оп равност н а н а роди те и држа ви те, за ч овеч ките слободи , во себе ја содржат и рам н о пр а вн оста на нацио н ал н и те мал цин ст в а к а ­

ко колекти в итети. Затоа во меѓу н арод ни р а:-1 к и тоа п раш а њ е се п оставува се погласно како едн о од поз­

начајни те за м ирољубивата со работка ;\,! еѓу на род и­ те. И кога н ие укажува ме н а неод ржл ивата сега шн а положба н а ,1 а кедо нското н ационал н о '1алцин ство , тоа п ретста вува искрен н апор, со Буга риј а да се воспоста ват добрососедс ки и п ријателск и однос и врз г рај ни осн ови, да се создаде неопходната атЈ\.t Ос­ фера н а довер ба, да се отстранат непожел н ите кон­ фл н кп1 , да се при до н есе за м и рот и безбедноста во ова подрачј е, па и поширо ко.

(Статија та е објавена во в. ., Нова Македонија•· од ЈОјули

82

1978 година)