Јордан Гавазов - Тренчо Димитриоски

,,.

~

.

-.~

~

"

·~·,, .

-rч

.).' , ~

..

-';:i,

~

Ј

Би б.1111 отека: .Време 11 11c-rop11ja" Едиција : .М акедо11 ски јун о ~џ, од П елаrо1111јn, М ар11ово 11 Пре кур11д" - к1111rа IV

Тренч о Димнтр11 оски

ЈОРДАН ГА ВАЗОВ и,дооач:

, Р11 1111,ца"

Пр1шеп , моб.:

076/615-509

1• е ,,е111е 11, н :

Н р l\п 11чо Ѓорf11ео

1\ р 1\ 1111111 ~11,р Карn џ оск 11

1

11,,.. 1н11 2 Л 111,( 111111 С'тајо носка k111,1•i.; 1у11 11 1 <'1111,0 Д11м11тр11оскn 11• н1н •1 1<н у 1•«'д11н1.: 1 И Ј111ја Л . Барлески

Ko~t11J.t •t JH 1.:11 0G11n1'101iia: d1 "'~" atudio "Бarlll." Ко1Јн1,и : ll1111jJ Л . Нu рлеск 11 Фотоrрофнн: Трен •со Д11 ~111тр11 оск11 Превод 11 0 А 11rл и ск и : К о рол 111ш Крстеска Тираж: 500 примероци П е•1ати: ., Ацетони "

-

Прилеп

CIP - Каталог11зација во публ 11 ка ција Н ационална

11 уикверзнтетска бибтнrrека 'Са. Климент Охридск и·, Скопје

325.83-05Гавазов,Ј . ДИМИТРИ ОС КИ , Тре нчо Јордан Гавазов / Трен чо Д11мнтр11 оск н . - Прилеп : Р11з1тца , 2016. -

68 стр.: 11 лустр . ; 18 см . - (Б и бл иотека

В реме II и сторија) (Ед11ц11ја

М акедонски ју1шци од Пелаrон11ја, М ар11ово и П рек урид; кн.4) Фус11от11 кон текстот. - Бел ешка за авторот: стр. 65-66. - Summary. Б11 бл иографија : стр . 55-56. - Н епознати II пом алку позиаn, зборови :

стр. 57-58. - Реn,стар

ISBN 978-608-4533- 11-5 (ки .)

ISBN 978-608-4533-23-8 (ед.) а) Гавазов,Јорда и ( 1875-1898)

COBISS.MK-ID 94708234

2

;

Тренчо Димитриоски

1

Ј~РД"-Н

Г"-8"-З~.G

Прилеп

2016 3

4

Вовед Семејството Гавазовци од Прилеп е поз­ нато како истакнато револуционерно семејство

од втората половина на 19 век. Особено се поз­ нати Христо (Ицо или Ицко) Гавазов и неговиот син Јордан Гавазов. Христо по занает бил же­ лезар, а со исти<УГ занает се занимавал и негови­

от син Јордан. Како вистински мајстор на сво­ јот занает, Христо Гавазов е прилепчанецот кој го заменил дрвеното рало со железен плуг и го

вовел во пракса. Всушност, од увезените желез­ ни плугови од странство, тој прилагодил плуг за потребите на домашното земјоделство. ,,Бев дете вв 12 години когв зв првпат,

пред 45 години, прилепските чвфЈIНКЧНИ: Мојсо х. Илиев н Диме Коров донесов железен плуг, американски систем. Ние, тогашната дечурлн­ јв, трчавме како по мечка за дв rн видиме оби­ дите н демонстрВЈ.fИјвтв 11в тоа модерно орудие, правени надвор од градот. Бидејќи се покажа дека вмернкввск11от шrуг не одговара звдомвш­

натв почва, за негова преработка се зазеде простиот железвр - ковач Ицо Гавазов, (татко на револуционерот Јордвн Гавазов) и, откако го прилагоди, создаде тип на железен плуг

-

Македонски систем. Отrогаш десетици желе­ зари почнаа да фабрикуваат ллуговн, кон гн

5

исполнија прилепските чифлицн, прескоклаа

во битолско и подалеку л денес и последното колибарско сешсште во крајот јв ора земјата соплуг." 1 Двајцата Гавазовци, таткото Ицко и си­ нот Јордан се во постојан контакт со личнос­ тите кои организирале отпор против турската власт и злосторниците , кои често го малтрети­

рале мирното христијанско население. Затоа тие често се наоfале во грутmте приведувани по некоја акција во Прилеп и Прилепско. Јордан Гавазов е еден од првите членови на прилепски­ от комитет на Македонската револуционерна организација, кој е формиран од Даме Груев 1894 година. Тој е млад, физички силен и бес­ компромисен борец против турската власт.

1

Георги Трајчев , Духовни качества 11а македонските блrари, Македонска библиотека , Софија 1928, 14-15.

1

6

1

ПРИЛЕПСКИТЕ ЈУНАЦИ

ЈОРДАН ГАВАЗОВ, СТОЈАН ЛАЗОВ И ХРИСТО ЧЕМКОВ

-

Ако нешто не може дв се порекне зв

периодот од крајот на деветнаесеттиот и по­

четокот на дваесеттиот век во Прилепско тоа се големиот број херојски подвизи и жртвување

на сопствените животи на голем број Маке­ донци кон, помалку или повеќе, биле свесни зв жртвите кон ги давале нв олтарот на македон­

ското дело. Прилепчаните ]ордан Гавазов, Стојан Лазов и Христо Чемков се неповторлив пример зв свесна саможртва, за достоинство и принципиелност.

Смртта како чин е довоЈШо впечатлива

сама за себе. ДобровоЈШата смрт со смисла е крајно трогатеЈШа постапка преполна со чув­ ства на кои ретко кој може да остане рамноду­

шен. Таа, пак, е исклучитеЈШо честа појава во нашето поднебје во текот на Турското ропство, посебно во комитскиот и револуционерЈШот

период. Таа е честа појава и во прилепскиот

крај. Во тој контекст заГИЈI}'Вањето на тројца славни борци за слободата на Македонија во

1899 година посебно треба да се опише и да се истакне како значаен чин со длабоко импре-

7

си:вни чувства во историјата на овој крај и на

Македонија. Тоа е херојската смрт на прилеп­ чаните Јордан Гавазов и Стојан Лазов и штип­

јанецот Христо Чемков кои, за неполна година, загинале во два засебни , подеднакво трогател­ ни настани.

8

9

10

ЈОРДАН ГАВАЗОВ

(1875-1899) Јорда11 Гавазов е познат прилепчанец, кој е постојано во жижата на револуционерните

настани, поткрепувач на сите „ошиадници" за Македонија. Речиси, нема активност против

турската власт во Прилеп во која, на разни на­ чини, не е вмешан и Јордан Гавазов. Всушност, тој потекнува од револуционерно семејство, кое многу порано е вплеткано со комитските чети ,

кои дејствувале во Прилепско. Со нив е во кон­ такт и ги помага и таткото на Јордан Гавазов, Ицко (Христо) Гавазов. Кога во 1894 година во

месеците јули и август Даме Груев правел оби­ колка низ Македонија за формирање на струк­

турата на организацијата ВМОРО и дошол во Прилеп, како еден од членовите на првиот Мес­ тен комитет го среќаваме и Јордаu Гавазов, млад прилепчанец, ковач и ловџија со исклучи­

телно силна физичка конституција и со буен темперамент. Еве што вели Даме Груев во сво­

ите спомени за овој настан: ,,Од Кавадарцн ( во месецјули,з.м.)отидоввоПрилел.Тукагозатек­

нав Алексо Палов (Александар Панов, з..м.),2

Александар Панов бил истакнат борец на Македон­ ската револуЦllонерна организација, зачленет во неа од Даме Груев уште првата година на нејзИЈЈото форми­

1

рање заедно со Јордан Гавазов, Јордаи поп Костадпнов и цруги ученици што ја заврШ}!Ле гимназијата во Солун.

11

Сл.

12

3-

Даме Груев и Александар Панов

со него и со Јордан Поп Костадинов (учител, тамошен), 11 со Јордан Гавазов (железар) и не­ кошџ1ш1 други формиравме 'комитет' (месен комитет). "3 Во тоа време тој имал само 19 годи­ ни. Веќе на 20 години тој ги искусил малтрети­ рањата на турската власт во битолскиот зат­ вор. Имено, по случувањето на познатата Дре11овска афера од 1895 година која е поврзана со војводата Димо Дедото и организирање на убис­ твото на турчинот Расим од селото Дреновци, меfу првите кои се уапсени се наоfал татко му

на Ј ордан f авазов, Ицко Гавазов кој тогаш бил на 60 години.4 Набрзо бил уапсен и Ј ордан f аваТој студирал во Париз, а потоа се вратил во Солун, каде починал од болест. (Георги Трајqев, Град Прилеп (ис­ ториски, географски и стопански преглед), Македонска библиотека, Софија 1925. Даме Груев, Спомепп, И.Х. Н11колов, Д. Груев, Б. Сарафов, Jaue С:111дапскЈ1, М. Герџлков, Д-р Х. Татарчев, превод од Бугарски Цветко Март~rnоски, Култура, Скопје 1995. ).

3 Д. Груев, Спомени, И. Х. Николов , Д. Груев ..., 100.

4

t орче Петров, Спомени, Научен институт за нацио­

нална истор1~а на македонскиот народ, Скопје 1950, 28. Димитар Димески, Афер11Те во Б11Толскr1от в11лает (1895 -1903), Матица Македонска, Cкorrje 1993, 12. Прилеп и Прилепско 1шз историјата, кн. прва: Од праисторијата до крајот на Првата светска војна, Прилеп 1971, 251. ,,Не з1шм по кој случај палравпја висења во При­ леп. Околу 40 душ11 звтвореш1Ц1Ј, во СШЈЏЈtрЈЈ 11в чело со таткото 11 с1тот rввпзош11 демонстрат,1вло бтЈД)'ВВВт 11с­ прлтет1 од Пр1шеп во б11Толскнот злтвор зл судење како кош1Т11. Сосем 11еочекувапо за турЦ8Те, цет,от rрад Лр,1-

13

Сл.

14

4-

Даме Груев

зов, а во групата уапсени се наоfал и Стојан Лазов,5 исто така, од Прилеп, активен во Револу­ ционерната организација. Историчарот Дими­ тар Димески во својата книга „Аферите во би­ толскиот вилает" истакнува дека Јорда11 Гава­ зов бил испитуван на првиот ден на Велигден кога, како лажен сведок против него, Wf бил донесен некој циган, кого тој јавно го исмеал

пред присутните.6 Во времето додека Ј орда11 Гавазов се наоfал во затворот во Битола се слу­ чила и познатата афера со Доне Штипјанчето и бомбите кои тој ги пренес~ал за Организа­

t

цијата.7 За ова ни сооmnту:ва орче Петров во

своите спомени изнесувајќи дека Организацилео при затворена чаршија демонстративно искажа со­ чувство кон затвореnнrџwе

11

гп пспрвтп далеку од

градот. Самите затвореп1tцн со буптоВЈшчкн песни маршнруввле 1п1зград Пр1,лепнпесннтесе превземвле

од пародот со јввп11 псуввчк11 против власта. " f . П. ѕ Димитар Димески, Аферите.-,

12.

6 Исто.

7 Дончо Штипјанчето два пати успешно донесол бомби

и револуционерна литература во Битола. ,, Но третиот пат коларите барајќи тутун, раслретвле во вреќите со ориз 111'll нашле бомбите 11 КНЈЈТ11те. Затворен, тenall до смрт, JBMB'lJ'Вflfl иа тшјтптнзиторскн 1ЈВ 1ТЈm, тој тшшто не кажа." (Види: Анастас Лозанчев, Итшденското оос­

танuе, Култура. Скопје 2003, 21)

- Лозанчев пишува во своите спомени дека Дончо два пати спиел кај него дома и ги знаел и мајка му и брат му.

15

јата преземала мерки да го подготви До11е да не издава ништо или да го ликвидира. На.iцувај­ ќи се во затворот, Гавазов презел мерки без да биде ангажиран специјално за тоа. ,,Додека 1ше ги земавме овие мерки, во с:мп,от затвор локој­ т, Гавазов (затворен од Прилеп) зел слм од себе мерки. Кирај1,шјата (Доне Шпшјанчето, з.м.) беше ставеп во долап - влажна темна дупка, да не можи да лете. Гавазов откорн1111 дасКЈ1 од таванот над него и за да го лодбНДЈf, го поткШШЈI да искажл, кои се коМЈmпе, што му дме бо.t1би. По одговорите негови Гавазов се убедил, оти 11ема намерет,е да искажува. П0СЈ1е два разго­ вора три, Гавазов му се открива и влегува во однос со него, а преку него и со нас. Во долапот Доне почна да јади печени кокошки и лити."н

8

t. Петров, Спо'1еш,, 27, 28. (Претходно Гавазов му се

заканил на Доне Штипјанчето де ка ќе биде убиен ако почне да IЈРедава: Спомени на Глигор Стефанов По­

пев..., 501; topfи Поп Хр11стов, Сnоме,ш, .Револуционата

борба во Битолскиот округ", Софија 1953, 8. Димитар Димески, Македонското 11ацпо11алпо ослободЈtтелно движење во Б11толскиот вилает (1893 - 1903), НИО .,Студентскн збор", Скопје 1982, бе-лешка 174, стр. 234.)

16

~~~~~ ---l V ,' ~

Ki~,GTfr

Сл. 5 - Дончо Штипјан чето

17

Сл. 6 - Христо (Ицко) Гавазов

18

ЈОРДАН ГАБАЗОВ И ХРИСТО ЧЕМКОВ По затворањето на Јордw1 Гавазов и зами­ нувањето на Алекса11дар Панов на студии во Париз бил изменет и составот на раволуцио­

нерниот комитет во Прилеп. За претседател

дошол Петар поп Арсов, кој во 1895 година бил поставен директор на училиштата во Прилеп.9 По одлежувањето на казната во битолскиот затвор, Јордан Гавазов , постојано следен од турската власт, заминал во градот Софија, Бу­ гарија. Таму се сретнал со Христо Чемков , штипјанец, кој исто така, е под постојана прис­ мотра на турската власт, која го ставила во сво­

јот ,,црн тефтер" уште од 1897 година кога бил учител во Прилеп од каде дошол во главниот

град на Буrарија. 10 ЈордаЈI Гавазов и неговиот татко Христо (Ицко) се особено ценети од раководителите

на Организацијата. ,,Јорд:ш Гавазов беше наби­ ен, црномурен маж, во кого лежеше здрава, сил­

на волја. Татко му, Идко Гаваз, иако во налред11ата возраст, воопшто не заостануваше зад

сЈЈНот0 - пишува А1шстас Лозанчев во своите 9 Г. Трајчев, Град Прилеп ,

15. Прилеп n пролеnско 1111з

историјата, 251.

10 Г. Трајчев, Град Прилеп, 291.

19

Сл.

20

7-

Петар поп Арсов

спомени. 11 Татко му, Ицко (Хрпсто) Гавазов , по занает бил ковач. Тој еднаш бил обвинет и ослободен со рушвет од 7 турски лири, а втор­

пат бил обвинет за подршка на комитите и зат­ ворен.12 Јордан Гавазов го продолжил таткови­ от занает, ковач, но исто така, ја продолжил и татковата борба против ропството и рано бил посветен во делото на МРО. Тој е млад, крупен, силен, буен и немирен младинец, кому му се припшnуваат голем број тепачки, па и убис­ тва.13 Поради ваквите особини, при формира­ њето на Револуционерниот комитет во Прилеп, кога во 1894 година Даме Груев дошол од Кавадарци, во него, покрај Алексапдар Папов, 11 Анастас Лозанчев, ИmшдеЈtското воставuе,

24.

12 Д. Димески, Аферите.", 13 Г. Трајчев, Град Прилеп,

12.

294.

Ицко Гавазо бил еден од честите посетители на чи­ талиштето „Надежда", кое во Прилеп било формирано во 1867 година. Заедно со Ило Берберчето, Њrчо Биол чев и други ~лепчани тој во читалиштето раскажувал приказни (Види: Г. Трајчев, Град Прилеп, 148,149, Михај­ ло Георrnевск:и, Маuастираопе библиотеки в читалишта во Махедошtја до 1912 година, Мисла , Скопје 1975, 104). Ицко (Хрис-го) Гавазов бил голем мајстор. Тој го усоврnrил железниот плуг и го продавал под името „ма­

кедонски". Заедно со неговиот другар Илија Црвенков биле верни јатаци на комитите од старата школа. Ицко Гавазов пренесувал оружје за комитите во Азот, Поре­ чието, Прилепско и во друm реони. (Види: Албум-ал­ Јlfаоах „Македоо1tја" , Софија 1931, објаснителен текст,

омел

IX, 83.)

21

Сл.

22

8-

Христо Чемков

Јордан поп Костад1шов, Атапас Иванов и Тодор Станков, влегол и Јордан Гавазов.14 Во затворот во Битола Јордан Гавазов се нашол меfу најпрочуените убијци- Турци и Ал­ банци. Го третирале како роб. Наоfајќи се сам меfу опасни затвореници еден ден Јордан Гава­ зов се степал, потиснал еден од противниците,

му ја зел камата и успеал да завладее со ситуа­

цијата. Отrогаш во затворот сите имале голем

респект кон него. 15 Всушност, Гавазов бил со исклучителна физичка сила и успеал сам да

совлада повеќемина противници. ,, !ордан Га­ вазов беше човечшпте. Кога фрлнл под себе еден андарт, потоа Мицко (Мицко Латовчето

од е. Латово, подоцна српски војвода) и еден другар на Мицко - не ги пуштил додека тие не

му ја предале на бога душата. Мицко куртулн зашто паднал во бесознанне, па Гавазов помис­ лил дека е умрен. и~б Кога во учебната 1897/98 година за учи­

тел во Варош дошол tорѓи Поп Христов, во

Прилеп постоела терористичка група во која, заедно со Стојан Лазов , Никола Мрсев и други, бил член и Јордап Гавазов. Групата имала за 1 •

Даме Груев, Споме1ЈП, И.Х. Николов, Д. Груев,... , 100.

Христо Склјанов, Ослободите;шите борби 1ш Македо1mја, Култура, Скоnје 2003, 62.

15 Албум-алмаuах „Македонија", објаснителен текст, оддел IX, 63.

16 Анастас Лозанчев, Или11де11ското оостаr,ие, 24.

23

Сл .

24

9-

Мицко Латовчето

цел да ги ликвидира турските престаmmци и

nmиуните, кои биле закана за Организацијата.17

Во тоа време f орѓи Поп Христов бил по­ викан од f орѓи Пешков, член на Окружниот комитет во Битола за да се организира кидна­

пирање на рускиот конзул поради обезбедува­

ње средства за Организацијата. tорѓи Поп

Христов влегол во контакт со леринскиот вој­ вода Делјо Лесковски, кого требало да го при­ добие за Револуционерната организација. Чета­ та требало да ја сочинуваат, главно групата прилепски терористи: Јордан Гавазов, Стоја11 Лазов, Никола Мрсев и Јованче Кафеџијата. Во меfувреме во судир со турска војска загинал војводата Делјо Лесковски и планот за форми­

рање чета бил прекинат.18 Истата , 1898 година било планирано и киднапирање на видни ЈШЧ­

ности за добивање средства за Организацијата.

f орѓи Пешков му наложил на f орѓи Поп Хрис­

тов да го киднапира рускиот вш~;еконзул Рост­

ковски при неговата обиколка на Буковскиот манастир. Киднапирањето требало да го извр­

ши со познатата група терористи од Прилеп: Јор­ дав Гавазов, Никола Мрсев и Јованче Кафеџи­ јата. Киднапирањето не успеало. 19 Гавазов бил назначен за водач на групата.

17

fорѓи Поn Христов, Спомепи ... , 7.

18 Д. Димески, Македопското.м, 19

253.

Исто.

25

Сл. 10 -

26

t орfи Поп Христов

„Најпрво, 11а местото го доведов ]ордан Гавазов, кој беше во Iрадот 11 беше водач на IJJY· лата.

0 д Iрадот требаше да се изнесе ЈЈ оруж­

јето. Преку ден беше рнзнчло да се нзлезе со оружје. Ете зошто едно утро, пред 11згревот, 1

излеговме со ]ордана од хотелот 'Солун , дој­ довме во куќата 11а Михаил PaКiu,Dteв, од каде 1

1

го зедовме оружјето, една куса пушка Гра н оттаму право во леската во местото 'Петрово кладенче'. Го остав1т сам, ајас слегов во село­ то да земам храна. Мислата беше, останатите другари, откако ќе се вооружат во Прилеп, следниот деп да дојдат на определеното место.

Тогаш оружјето беше оскудно, па затоа треба­ ше дл бидат вооруже1т уште од Пртшеп.Преку ноќта отидовме на определеното место да ги

чекаме, па бидејќи не дојдоа се враптме об­ ратно во шумата. Следната вечер лак ги чекав­

ме. Пак не дојдоа. " 20 Поради неговата се понагласена актив­ ност во Организацијата, турската власт посто­

јано му била зад петШЏlте и Ј ордан Гавазов бил приморан да избега во Бугарија. Според одредени пишувања (кај ГеорmТрај­ чев,Албум-алманах ,,Македонија" и на дРуrимес­ та) Јордан Гавазов избегал од битолските зан­ дани и ја префрлил бугарската rрани:ца.21 20

t . П. Христов, Cnoмcnn, 9.

21 Г. Трајчев, fрад Прnлсп,

294.

27

Сл.

28

11 -

Атанас Иванов

Револуционерната организација постоја­ но се обидувала да формира илегални чети во Македонија кои ќе се борат против турските насИЈПIИЦИ и ќе работат на организирање отпор против турската власт, воопшто. Една таква група која од Софија треба да дојде во Прилеп и да формира комитска чета е составена токму од Јордап Гавазов , Христо Чемков, како и Рам­

по fуров и Стојап Димитров - Акчијата (каса­

пот), кои биле наговорени со нив да дојдат во Прилеп. Целта на четата била да собере пари за комитетот со КИД1{апирање и сл.22 Од Софија четиричлената дружина ре­ шила да замине за Прилеп по различни патиш­ та. Јордап Гавазов и Христо Чемков заминале во Македонија илегално по каналите на Орга­ низацијата, бидејќи биле компромитирани пред власта, а другите двајца по легален пат. Мес­ носта „ Толташ" во близина на Прилеп била одредена како место за средба. На 20 мај 1899 година (стар стил)23 Гавазов и Чемков прис­ тигнале први во месноста „Мечка", кај селото Селце, Прилепско. Чемков се разболел и тие морале да слезат во градот без да ги дочекаат легалните другари на зборното место

22

Г. Трајчев, Град Прилеп,

Македооското-, 23

291, 292.

„ Топ-

Д. Димески ,

?IJ7.

Според topfи Поп Христов, uастанот се случил н а 18

мај

1899 година. Види: r.п. Христов, С11оме11и-, 11.

29

твш".24 Рампо tуров и Стојан Д11митров во не­ делата, на 22 мај (стар стил), односно, на 4-ти ју1ш н. стил, 1899 година пристигнале во „Топ­ твш", но не ги нашле своите другари. Pal\mo

tуров предложил тој да слезе во градот, а Сто­

јан Д11м11тров да остане на договореното место ,,Топташ"за да ги чека Гавазов и Чемков.25 Око­

лу ваквиот предлог, fуров и Димитров се ска­ рале бидејќи првиот како прилепчанец сакал

да ги посети домашните во градот, а вториот,

кој бил битолчанец, не му го дозволувал тоа по­ ради тајноста на договорот за формирање че­

та.26 Таа ноќ Рампо fуров бил тешко ранет под непознати околности и подлегнал на раната.

24

Г. Трајчев, Град Прилеп,

292. Д. Димескr1, Македон­

ското..., 308. Годината на форшrрањето на споменатата чета различно е запишана кај Трајчев и Д11мески. Додека Трајчев ја наведува 1898, кај Димески е 1899. 1898, како годи на на случување на овој настан , е запишана и во книгата „Иmшдспска епопеја", книга I на Ангел Динев, Мисла, Скопје 1987, стр. 183. Овој настан се случил во текот 1898 годнна и според rшформациите наведени во објаснителниот текст па Албум-алмаоахот „Махедо­ пија" на страна 63 од одделот IX.

Според Коста Црнушанов настанот со херојската смрт на Јордан Гавазов и Христо Чемков се случил на 23 мај 1898 годи на. (Коста Црнушанов, Д11мr1тар Талев во мо11те споме11 11, Македо1пrја, Софија 1992, 22).

25 Исто.

26

Д. Димески, Максдооското... , 308.

Соомеои ,

30

11.

t. П. Хр11стов,

0

;,,: (.) е

С1)

е::: :ѕ:

0..

t::

Q)

!

u

ѕ

"'!:; 0

f--, 1

~ е:::

u

31

На 22 мај вечерта (недела)27, Pa1tmo пад­ нал полумртов кај турските гробишта, со изу­ биена глава од камење или нешто слично, а

СтојаЈ1 ранет во рамото се скрил во куќата на

Гавазовци.28 До трупот на Pa?tmo Ѓуров бил нај­ ден револвер. Настанот бил вистинска мистери­

ја. Не се знаело што се случило меfу овие двај­ ца членови на споменатата дружина на Гавазов и Чемков. Се ширеле гласови дека се скарале

и се испотепале меfу себе, дека ги раниле полја­ ците29 и ел. Во понеделникот утрото трупот на

Рампо Ѓуров го нашле аргатите, дошле луfе од власта и неговите роднини и го однесле во

неговата куќа. Кај него се најдени белешки со

имињата на Јордан Гавазов и Хр11сто Чемков.30

27 Кај Трајчев е забележан датумот

22 и денот недела, но како што објаснува Димитар ДимесКЈ1 во клиrата „Махедооското...", стр. 308, белешка 567, недела е на

23 мај 1899 годи11а.

28

Г. Трајчев, Град Прилеп, 293.

29 Стојан Димитров тврдел дека биле откриени и пре­

тепаЈUi од полјаците. (Види: Светозар Тошев, По крвав пат, Софија 1969, 75.)

30 Исто.

32

ХЕРОЈСКАТА СМРТНА ДВАЈЦАТА ЈУНАЦИ А11гел Динев во својата КНШ'а „Илинден­ ска епопеја" истаКН}'lЗа дека двајцата прилеп­ ски јунаци се компромитирани пред власта и

предадени кај неа од предавн:ик.31 Тие за време

на настанот со смртrа на Р~о Ѓуров се наоfа­ ле во близина на куќата на Гуровци, во куќата на Белазелковци, односно, на Темјана Белазел­

кова во центарот на градот, на главната улица.32 По откривањето на белешката со имињата на Јордан Гавазов и Христо Чемков турската по­ лиција веднаш го блокирала маалото во кое се

наоfале куќите на Ѓуровци и Белазелковци (на главната улица во Прилеп). Според Георги Трајчев власта ги открила двајцата револуцио­ нери и се обидела да влезе и да направи претрес

во куќата на Темјана Белазелкова (Кај Д. Д11мески: Рампо Белазелка). Темја11а Белазелкова заста нала со чорап во рацете на вратата на ку­

ќата и не сакала да ги пушти внатре турските

полицајци. Тие влегле со сила и качувајќи се на горниот кат Гавазов и Чемков стрелале во нив од што, смртно погоден , паднал водачот 31

32

Ангел ДИ11ев, Итшдепска епопеја, 183. Денес, улица „Пере Темелкоски" . Куќите н а Бела­

зелковци и Ѓуровци се наоѓале десетш1а куќи од поче­ токот на улицата, на нејзината лева страна.

33

Сл.

13 -

Просторот во кој се одвивала битката на улицата „Пере Темелкоски"

Сл. 14 - Остатоци од куќата на tуровци, к~ј;;-; наоfала до куќата од Белазелковци

34

на полицајците Емин ефенди.33 Двајцата при­

лепски јунаци успеале да ранат и убијат уште неколку лица од потерата, но полицајците биле

голем број и било невозможно да се пробијат низ обрачот. Не сакајќи да паднат во нивните раце, двајцата јунаци решиле херојски да го завршат својот живот. Пред да допрат Турците до нив тие се самоубиле.34 Кај Ангел Дm1ев се

среќава и извесно опишување на самиот настан на самоубиството за кој се говорело во Прилеп. Имено, во градот се говорело дека ,,-.Гавазов, Г. Трајчев, Град Прилеп, 293, 294. Д. Димески, Маке­ донското ... , 308,309. АЈ.~гел Динев, Илнnденска епопеја, 183, 184. Кажување на Алекса Андон Тотески, учител од Прилеп , современик на настанот. Според Алекса То­ шески, двајцата (Хрисшо Ч е.шеов иЈорданГавазов,з.м.)

33

како илегалци се криеле во куќата на Рампо и toptиja

Белазелковцп. Кога за тоа разбрале Турците веднаш испратиле еден залтија , кој 11м предложил да се преда­

дат. Бидејќи не сакале, тие го убиле залтијата. Потоа турската власт „ исираши аск.ер к.ој ја блокира к.уќаша".

(Види: Стојан Силајноски, Народни кажувања, Стре­ меж, Прилеп 1980, 62).

34 Исто. Според извештајот на М. Веселиновиќ и mrшува­ њето на Ил. Иванов, Гавазов прво го застрелал својот другар Чемков, а потоа се застрелал и самЈfот. (Д. Диме­ ски, Македоuското... , белешка: 571, стр. 309.) Според п_ишувањето на Коста Црнушанов, двајца­ та јунаци имале само еден револвер, што значи дека тврдењето дека Гавазов најпрво го застрелал својот цру­ rар , а потоа се застрелал и сам:иот може да е вистин а.

(К. Црнушанов, Димитар Талев во моите спомепи, 22.)

35

нвсочуввјќијл цевката одреволверот во челото 1 1ш својот другар, ltfY 11зв1ЈХал: 'Држ се Чемко , и го убива, по што н сш111от се убива. изѕ На тој на­ чин завршуваат со своите животи двајцата голе­ ми јунаци, Јордан Гавазов и Христо Чемков. Настанот во кој херојски си го одзеле жи­ вотот двајцата прилепски херои ги потресел прилепчани. По примерот на Гавазов и Чемков подоIЏiа постапиле и други македонски револу­

ционери и борци, како МетоДЈ~а Патчев, Хр11с­ то Узунов и др. Биле вознемирени и турските власти во Битолскиот вилает. По добЈmањето на веста за настанот, уште вечерта во Прилеп дошол лично вали:јата Абдул Керим паша, заед­ но со командантот на жандармеријата, истраж­ ниот судија, неколку полициски чиновници и 60 суварии. Била преземена истрага и уаnсе1ш

20 повидни rраfани на Прилеп.36 Јѕ Ангел Динев, Ишшдепска епопеја, 184. Изгорените тела на двајцата јунаци ги носеле aмa­ mt. Тур~џ11'е наредиле тие да бидат ставен на мостот "кај Аџи Сиирковцu. И дуиеле со ножеј ja'iлeнocaнuilie 11i.pyiloj. Заашиите и acкept1ilie викале: Cuкt1.4t антш!" Според Ице Симиџиоски, од "нерв,ш шрау,1,ш TeAtjaНll Бемзелкоска онемела,јазико11i. и се фти.ил и iupu i одини не можела да зборува ". (Види: Стојан Силјаноски, Народ­ uи кажувања, кажување на Ице Симиџиоски, 93).

36 Д. Димески, Мвкедо11ското м••• 309. Веднаш по настанот биле затворени II осудени на

t

повеќе години затвор орѓија Белазелкоски и неговата

мајка Темјана (Види: Стојан Силјаноск.и, Народш, кажу­ вања, раскажување на Алекса Андон Тошески , у,штел од Прилеп, 62).

36

Еве што пишува за оваа битка и двајцата

херои tорѓи Поп Христов: ,,Голема беше твгв­ тв во градот, зашто со Гавазов н Чемков рево­

луционерната организација загуби двајца ценети дејци, едниот фнзlРIКН силен н незtЈ!tfен­

лив терорист, а другиот образован н способен агитатор н организатор. Погребот беше извр­ шен пв свечен 11вчип, со оддавање почит од

стрвпв на целото граѓвпство.и 11 Вториот загинат херој на

24 мај 1899 го­

дина во куќата на Белазелковци во Прилеп , Христо Чемков е учител по потекло од Штиn.

Тој е активен во револуционерните активности и организирањето на Македонците уште како

ученик во солунската егзархиска гимназија. Таму тој бил член на револуционерниот кру­

жок со кого раководеле Борис Сарафов и Ди­ митар Пажев . Освен Христо Чемков , во него членувале Гоце Делчев, Ата11ас Мурџев и др.зв Во пишаните текстови Чемков во учеб­ ната 1896/97 година го среќаваме во Битолско­ то егзархиско центра.,mо основно училиште.

Таму тој бил посебно активен во привлекува­ њето на нови членови во Револуционерната ор­ ганизација. Со неговиот весел карактер и голе-

r,

t. П. )(ристов, Спомен:~. 11.

38

Д. Димески, Македо1Јското

- · 121.

37

мата посветеност на револуционерното дело

тој успеал да се вовлече во редовите на работ­

ниците во Битола - ,,меѓу калфите и ЧIIJJllIЏITe и ретко имаше ден без да доведе 3 - 4 души за подведување под клетва во црквата св. Бого­ родица. и 39 За раздвижувањето на револуцио­ нерната активност во Битола во времето на учителствувањето на Христо Чемков во овој

град,

f орче

Петров истакнува дека покрај

неколку други младинци заслуга има и Христо Чемков.40 Во спомените на А11астас Лоза11Чев е запишано: ,,Во 1896 година брзо одевме нап­ ред. Оваа годm1а во нашиот град за учител бе­ ше назначен Хр11сто Чемков - младо момче, полно со хумор и лест1, редок весетшк. Тој меѓу нас внесе едно расположение кое целосно 39 Исто,

239. (цитатот е од спомените на Иконом Тома

н~1колов).

40

t. Петров, Спомепи, 22.

Христо Чемков му давал инструкции и на topfи

Поп Христов, подоцнежен член на Окружниот комитет во Битола и еден од поистакнатите револуционери по потекло од селото Кристифорово, Битолско. Во летото 1896 година поn Христов добил работа да агитира во своето и околните села, токму од Чемков. (Види: Кон борбите во југозападпа Македооија - Кичевско, Битол­ ско, Леринско, Преспанско, Дебарско, по спомени на Лука Џеров, Георги Поп Христов, Ангел Андреев, Ге­ орги Паn анчев и Лазар Димитров, Ма кедонски научен институт, Софија 1926, 29.)

38

го искористивме за развој на делото.и 41 На дру­ го место стои: ,,Делото разрвснува со брзи че­ кори. Многу ломог11в со својот весел карактер, со своите пес,ш Хр. Чемков. На вечерннкн, со­ бири, за ништо друго не се зборува освен за револуцијата и за идната борба. "42 Во Битола Христо Чем.ков ги вовел во

t

делото и подоцнежниот познат војвода орѓи 43

Сугарев и неговиот брат Ицо. Кон крајот на

1897 година, кога се случила познатата ВнllИ'l­ кв афера, Христо Чемков заедно со други акти­

висти на МРО по тајни канали од Битолскиот вилает бил префрлен во Бугарија за да се спре­

чи неговото аnсење.44 Се чини дека Чемков бр­ зо се вратил од Бугарија, зашто веќе следната учебна 1897/98 година тој е повторно учител во

Битола.45 Засоmrувањето на групата македонски револуционери, која требало да формира ко­ митска чета во Битолскиот округ, односно на

двајцата херои Јордан Гавазов и Христо Чем­ ков во куќата на Белазел.ковцп во Прилеп не 41 Анастас Лозанчев, Илиr1де11ското nоставве,

42 Анастас Лозанчев, Иmшденското востапве,

мески , Македонското..., 239 белешка: 43

202.

f opfи Димовски - Цолев, fорfи С)~гарсв, ,,Мисирков",

Битола 1988, 16. Д. Д1IМески, Македонското 4 ѕ Исто, 239, белешка 201.

44

21.

24. Д. Ди­

-·, 254.

39

Сл. 15 - topfи Пешков

40

била случајна. Белазелковци биле семејство кое било вклучено во борбата за ослободување.

t

Еден од браќата Белазелковци, орѓи Белазел­ ков , бил член на месниот револуционерен

комитет и поради тоа бил осуден. Тој лежел во

битолскиот затвор заедно со Даме Груев.46 Во Прилеп долго време по настанот со за­

гинувањето на Јордан Гавазов и Христо Чем­ ков се пеела песната:

Нека се ЗЈ1ае во век н веков:

Јордаи Гавазов н Христо Че~1ков две тела бев со една душа и се бореа за слободата; во бој ужасен со врагот коваре11

паднаа тие, но нелобедет,; докажаа тие дека родпата IШ земја родила, pafa јунаци бестраш1ш. За тш дв лееме, а 11е да ж аллме: тие ен го нслошшја долгот свет!

Додека, мајко, раfаш чеда такви, кои знаат како да умираат

за чест и правда 11 за слобода, твоите тираЈШ ќе трелерат! 41

46 К. Црнушанов, Димитар Талев во моите споме,ш,

21,

22.

47

Исто, 22.

41

:,: :,: 0

;,.:

~ <!) ~

~ -е"'

I 0

=

uO

~i

&.~

"':i:

е:"'

u~ =

0. "'0

1=-';; о=

uo

"i' ~

-е-<!)

o::r'

uo ј~ = 0. ~>< 0"' ~= <!) ;,.:

"' ~ "' а:

l

8 1

.....

\0

в 42

УШТЕ ЕДНА ХЕРОЈСКА СМРТ ВО ПРИЛЕП

Истата 1899 година , пред херојската смрт на ковачот Јордав Гавазов и учителот Христо Чемков во Прилеп се случила уште една херој­ ска смрт во името на слободата на македонски­ от народ. Овој пат се работи за револуционерно настроениот Стојан Лазов од Прилеп кој, исто така, го среќаваме во групата уапсени и затво­ рени прилепчани за време на Дреновската афе­

ра заедно со таткото и синот Гавазови .48 Стојан Лазов се родил во 1874 година во Прилеп, каде по завршувањето на прогимнази­

јата, на осумнаесет години заминал во Белград, каде останал да работи една и половина година . Потоа заминал за Софија каде работел како чирак во книжарница. Таму се сретнал со Коце Илиев Симоuооски, кој избегал со Мирче Ацев и други лица организирани во Револуционер­ ната организација во Бугарија.49 Во контактот со нив Стојан Лазов се оддал на револуционер­ на активност за Орга1шзацијата. Како книжар можел да прочита разна литература за сопстве­

на надградба и освестување. Лазов бил ангажи­ ран како терорист на ОрrаIШзацијата, во група48 Д. Димески, Аферите ..., 13.

49 Г. Трајчев, Град Прилеп ,

289.

43

Сл.

44

17 -

Стојан Лазов

та за ликвидирање насилници. Од Софија Сто­ јан Лазов заминал за Солун заедно со Иван Браилов, носејќи книги како книжари. Цен­ траmmот комитет на Организацијата му пора­ чал да убие еден бегкликчија во Солунско кое тој го направил и поради тоа бил затворен во анот на Илија Рошков. Анџијата сведочел дека Лазов е невин, но сепак бил осуден на 3 години затвор кои ги одлежал во Битола. По издржу­ вањето на казната тој две годшm работел како учител во Битолско. Потоа се вратил во При­ леп каде, од Организацијата, бил назначен за терорист.50 Заедно со Никола Мрсев кој, исто така, бил во терористичката група, комитетот ги од­ редил да го убијат србоманот Тоде Поп А11тов, српски книжар во Прилеп, кого Прилепскиот револуционерен комитет го осудил на смрт по­

ради неговата отворена служба на великосрп­ ската пропаганда.51 Тие долго го следеле во ѕо Исто, 290, 291. Исто, 289. Д. Димески, Македопското..., 304. За Тоде Поп Антов, Христо Силјанов вели: - Пр­ в11от т1онер нв србизмот во Прилеп е Тодор Пол Антов, пллте11 со месе<Јла плвтв. Проследен со презирот н од­ бнвпоств 11в целото rрвѓл11ство, ло11 Аитов се одмвздувл со лредввствв. Нв 6јвнуврн вечерта 1899 rодн11в (да~иу­ л,ош не е шочен, з. ,11,.), ш1то11от пвh МfЛ'ОВ пред мостот од

51

ударите пв секлрвтв пв орrапизциск11от акmЈЈ11ст Сто­

јан Лвзов. Гонет од Турцнте, 11твднот прилепчанец сам IЈЗдРЖЈВВ целв бнткв н отквко убнвв neKOl[J(J Турцн со

45

Прилеп и на 23 јануари (ст. стил) 1899 година го пречекале во турскиот кварт на Прилеп кај

мостот „Кемерлнја ", го нападнале со секирчи­ ња и го убиле.52 Настанот го забележал еден

Турчин алваџија и почнал да вика. Лазов го из­ вадил револверот, пукнал во него и го убил. Во

тоа време бил муслиманскиот празникот Рама­ зан и од малото излегле голем број Турци, кои почнале да ги гонат двајцата терористи. Нас­ танала трка и пукотници во градот. Стоја11 Ла ­

зов се скрил во некој таксим, дупка за вода и оттаму почнал да пука на Турците. Убил уште

двајца и ранил неколку Турци, а потоа и сам паднал мртов. Разбеснетите Турци, кои го го­ неле, со ножеви го искасапиле неговото тело.53 репол.верот се свмоуб11ва, а потов го квсалвт со пожепљ

Прилеп па храброто мом•1е му приреди олшто11ароде11 поrреб кој r11 збуш, мессште Турцтr 11 уќумвтот. Долго време потоа се лееше за Стојан:

Реш11п да сташш Достојло чедо На Македотrнја, Мајката паша.

Христо Силјанов, Ослободителните борби ш1 Моке­

дон11ја, Култура, Скопје 2003, 97, 98.

ѕ Г. Трајчев , Град Пр11леп , 289. Д. Димески , Маке­

2

донското ..., 304, 305.

ѕ3 Според t орче Петров, на убиеmшт шпион му притек­

нал на помош некој циган, минувач, кој бил убиен со еден куршум од револверот на Лазов. (Види: Петров,

t.

Прилепска случка, 61.) Г. Трајчев, Град Прилеп, 289. Д.

Димески , Македонското

46

... , 304, 305.

~t Cl.

11,)

~

.

11,)

~

~

0

~

"' "' Е-

~ "'= 0

1О

~

11,)

~ 00

...... t::

u

47

Неговиот другар Никола Мрсев , кој исто така

бил тешко ранет, бил фатен и затворен. Во зат­ ворот бил немилосрдно измачуван за да ги от­ крие членовите на комитетот, но тој се пока­ жал исклучитеЈПiо цврста личност и ништо не

открил. Осуден на 15 години затвор, тој казната

ја издржувал на островот Родос.54 Турците во битката со Стоја11 Лазов имале еден мртов и тројца ранети.55 Според Светозар Тошев, Стоја н Лазов со послед­ н иот курш ум од својот револвер самиот се застрелал, а Турците потоа се нафрmше н а неговото мртво тело ка­ салејќи го. (Види: С. Тошев, По крвав пат, 78.) Ѕ1 Г. Трајчев, Град Пр11леп , 289. Д. Димески, Македон­

ското-., 305. Кај Д. Д.шески е наведено дека на судскиот процес кој се оддржал во мај-јуни 1899 година Ни кола Мрсев бил осуден на 101 година робија , а поп Спасе Игуменов и Никола Крапчев , коп , исто така, биле приведени поради настан от со убиството на Тоде Поп Антов, биле ослободени од об винението. Вал ијата сепак ги испратил сургун во Елбасан , каде останале 7 месеци, до март 1900 годин а .

11 Г. Трајчев, Град Прилеп,

289. Д. Димески , Македон­ ското ... , 305. С поред Георги Трајчев, Стојан Лазов убил тројца Турци и уште некол ку ранил со својот револвер. (Види: Г. Трајчев, Град Прилеп , 289.) Во белешките Димески наведува цитати од повеќе автори, кои mшrуваат за настанот, а кај и1ш се среќава ат различни бројки 11а заrиЈ1ати Турци.

t орче Петров пишува дека Лазов убил шестt.шна

Турци. ,,Откико уб11л 110 тој 11urm11 уште шect,t1ma Турц)Ј

48

Стоја11 Лазов е погребан во Прилеп со

сите почести, а го испратил скоро целиот град.~ Вооrшiто како и претходните двајца херои и Лазов со своето херојско дело значел силен пот­

тик за отпор и за освестување на поробениот народ во прилепскиот крај. Настанот со Стојш1 Лазов и Никола Мрсев сиЈПiо ги возбудил и Турците и Македонците во градот. Муслиман­ ската гордост била толку многу повредена што

можело да до.iце до колеж на христијаните. Ис­ плашена од можни немири и неса кани после­ дици, локалната власт од градот го повикала

битолскиот валија Абдул Керим паша. Тој до­ шол во Прилеп и ги смирил муслиманите дека

се уште не е време да се убиваат христијаните, а „кога тој момент ќе дојг{е, тој самиот, како 11рввоверен, ќе застане 11в чело 11в уинштуввсо својот рево.rтвер II со оној што го зrрвпчнп од едев убне11 Typ'lll11, тој се ЗЈ111рел 1,и упнцитв во ед11в ,rози, којв нзризуввпв едников презир ко11 животот н ко11 куршумнте нв т,еговнте врвrовн. Тимујунвкот бнл р1Шет

од еден турски куршум нснрвзнет од соседните куќи. Зв дв го тшравн херојството нот,о н зв ди 11е 001tвд1tе во турски рвце, Стојвн го нспр1ЈЗННЈ1 лоследннм куршум од ревопверот во својвта усти н овднил ни 1пнцвти t,,р­ тов. Турцнте кон дотогвш се криеле

110 1,.укнте, сегв 11з­

пегпе ни упнцвти н со куршумR го нресторнле 11и решето

мртвото тело нв Сrојвнв, в гпвВIIТВ мујв нресторнле оес­

тнп." (Види:

t. Петров, Прилепска случка, 61 и 62)

~ Г. Трајчев, Град Прилеп, ското •••, 306.

289. Д. Димески, Македон­

49

љето на ѓаурнте. " 57 Српската пропаганда само за процесот на судењето на Нихола Мрсев по­ трошила, скоро, 2.000 динари.58 Според една белешка кај Д. Димески, на 10 март (ст. стил) 1900 година (петок) бил убиен

и братот на Никола Мрсев, fорѓи Мрсев. Убис­

твото било извршено на mma близу до Варош, каде што работел, од „тројца облечени во бели беч:ви:". Има претпоставки дека убиството го извршиле Турци поради одмазда на убиените и ранетите од Стоја.11 Лазов и Никола Мрсев при атентатот на Тоде Поп Антов. Поради убиство­

то на Ѓорѓи Мрсев бил уапсен Гиго Поп Автов,

брат на Тоде.59 За тројцата прилепски херои, Јордап Га­ вазов, Христо Чемков и Стојан Лазов, се испеа­ ни повеќе песни во кои се опеани нивните хе­ ројски подвизи. Песните долго време потоа се пееле во поширокиот крај.

51 Д. Димески, Македооското ... , 3СЈ7 . .18 Исто, 59

306, УЈ7, белешка: 559.

Исто, УЈ7.

50

SUMМARY Т11с [amily Gavazovci б-оm Prilep was а known revolutionary family from the sccond half of the 19th century, cspecially Hristo (lcko or lco) Gavazov and hi s son Jordan Gavazov. Hri sto was an ironmonger· and ѕо was his son. Аѕ а real master of his trade he replaced the wooden plough with the iron one. Actually he adjusted the imported iron ploughs to meet thc needs оГ the domestic agriculture. lcko and his ѕ uл J ordaл wer·e in pem1aлent contact with the peoplc wl10 organizcd the rcsistance against thc Tшki sh govcmance and violators, ѕо they were oR.en undcr апеѕt aftcr doing such activities in the Prilep region.

Jordan Gavazon was one of the first members of the Prilep committee of Ње Macedonian rcvolutionary orgaлizatioп, Љrmed by Damc Gruev in 1894. Не was а strong, youлg and uлco111pro­ mised fightcr.

In Ј 895 in the Drenovo scaлda l, conлected to the organizing thc murder ofthe Turk Rasim from the village of Drenovci by the voyvoda Dirno Dedo, lcko Gavazov, w\10 was at the age of60, was among the first to be arrcsted, алd ѕо was later \1is son Jordan Gavazov.

51

While Jordan was imprisoned i11 Bi tola, there was aлother scaлdal involving Done from Sl,tip and the bombs he was handin g ot1 t for the Organizati on .Тhe oгgaл i zation advised Donc not to give away anyth ing ог otl1erwise iliey wouJd liquidate him. Gavazov took some measures witl1out bci11g told to.

After Jordan Gavazov had scrved his timc in thc prison in Bitola, being co11staлtly fo llowed by tl,e Turks, he left: for Sofija, Bulgaria. There he met Hristo Cl,emkov from Shtip, who had been also followed and lhe Turks had l1im on thcit· black list since 1897 when he was а teacher in Prilep.

Djordji Рор Hristov was uгgcd by Djo,·dji Peshkov to kidnap thc Russian vice co11sul Rostovski. Thc groLtp orterror-ists from Pгilep who were to perfo rm the kidnapping were: Jordan Gavazov, Nikola Mrsev, and Jovaлcl1e Kafedjiata.

Gavazov was appointed the leader of t11e group but tl1e kid11apping railed.

The rcvolutio11ary organ ization was tгying continuously to form illegal troops in Macedonia that would fight ilie Turkish violators and work on orga ni zing гes i s ta n ce aga inst th e Tu гki s h govcmance. Such а group tl1at was supposed to соте from Sofija алd to form а komitadji squad in Pгil ep cons isted o f J o гd a n Gavazov, Hri sto Chemkov аѕ well аѕ Rampo Djurov and Stojan Dimitrov Akchijata (ilie butcheг), who were urged 52

to соте with them to Prilep. The squad aimed at raising money for tl,e committee by kidлapp i11g.

The Љur members of ilie squad decided to Jeave fo1· Pri lep going different ways. The two of ilicm Jordan Gavazov and Hristo Chemkov Љ llowed the ill ega l orga11ization channe ls аѕ thcy we1·e compromiscd in thc еуеѕ orthe authorities, and the other two travellcd legally. They were supposed to mcet at the place of Toptash near Pri lcp. On 201t1 М ау, 1899 ( Jttlian ca lendar-) Gavazov and Chemkov arrived first at t11c place orMechka ncar the village of Selce, Prilep. Chemkov felt sick and tl1ey had to get down to ilie city without meeting Rampo and Stojan at the mecting place. Whcn Rampo and Stojan arrived in Toptash on Suлday 22 Мау (Julian calcn daг), 4 July (Gregorian calendar) 1899, they didл 't fiлd their friends iliere.

Rampo suggested tl,at l1e went down to the city, w\1ile Stojan stayed in Toptash and wa ited for Gavazov and Chemkov. They didn 't agree witl, tl,e suggestion. That ni ght Rampo was heav ily wounded uлder u11kлown circumstances and died.

On 22 Мау Rampo was hal·f dcad at tJ,e Turkish ccmetery witl, his head mjшed fтom rocks, while Stojan, who was wouлded in his shoulder hid in the house or the family Gavazovci. The next moming, some laboгers fou11d his согрѕ. Soon afte.his relatives and thc officials came алd took him to his house. They fouлd with him the lists witl, tl,e

53

namcs or Jorda11 Gavazov and l:-\1·isto Chcmkov on tl1em.

Duriпg that incident about the dcath of Rampo, Jordan апd Ilr·isto wеге in the house of Temjana Belazelkova near the l1ouse or Djurovci i11 the maiп street of thc city centcг. Аѕ soon аѕ the lists wit\1 thc паmсѕ of Jordan and Hristo were Љund out, thc Turkish po lice immediate ly blocked thc ncighborl1ood of Djurovci а пd Belazclkovci .

Accordiпg to Gcol'g i Trajchev thc police Љнлd thc two revolutionists and tricd to enter and ѕеагсh thc house or Теmј апа Belazelkova. Temjana Belazelkova stood on the floor with а sock in hcr hands and wouldn' t lct the Turkisl1 officers comc in. Thcy came in by fol'ce and wcre going upstairs wheп Gavazov and Cl1cmkov started shooting and killed the Tшkish police leader, effendi Emin. The two heroes managcd to wotшd and ki ll а few mol'e officers, but they wеге too many tl1at Gavazov and Chemkov could not еѕсаре. Because they didл ' t want to be caught, they dccided to cnd thcir life hero ically and ki lled themselves. Angel Dinev described th is eve11t which was well known in Prilep. Actually, people talked t11at Gavazov aimiлg with tl1e revolver at Chemkov's forehead, shot1ted at him: "Hold on Sl,emko" and kjlled him and tl1en killed himself. That was how the big l1eroes Jordaл Gavazov алd Hristo Chemkov ended thcir lives.

54

КОРИСГЕНА ЛИТЕРАТУРА

1.

2.

Албум-алманах „Македоним" , Софи51 1931. Георгиевски Михајле, Мш,асткрските библ:иотеки и читалишта во Македонија до 1912 година, Мисла ,

3.

Димеск11 Димитар, Махедоиското нацио11аm10 ос­

Скоrтје

1975.

лободително двmкеље во Битолскиот вилает

(1893

-1903), НИО „Студентски збор", Скопје 1982.

4.

ДимесlОI Димитар, Аферите во Битолскиот вилает

(1895 - 1903), Матица Македонска, Скопје 1993.

5. Димовски - Цолев, topfв, fорѓи Сугарев, ,.Мисир­ ков" , Битола

1988.

6.

Ди-нев Ангел, ИлиЈЈдеuска епопеја, кн.и:rа 1, Мисла,

7.

Скопје 1987. К"hм борбите в IОrозападва Македоuип (Кичевско,

Битолско, Лермско, Преспанско, Деб'bрско). Л о споме1m на Лука Джеров, Гeopnt поп Христов, Ангел

Андреев, Георrи Папанчев и Лазар Дru.urrpoв, С,,00-

8.

9.

~.цава Л. Милетич. С., Книга IV, Софиѕ~ 1926. Лозанчев Анастас, Илиr1де11ското востание, Култу­ ра, Скопје 2003. Летров tорче, Спомеи:и, Научен институт за наЦЈ,10нална историја на македонскиот народ, Скопје 1950.

10. Петров tорче, Македонското ослободително дело, предговор и белешки Гаие Тодоровски , Матица ма­ кедонска , Мnсла , Скопје 1971. Георrи , Спомени, .Револ,оционната

11. Попхристов

борба во Битолскm~ окр,,r", СофИ511953.

55

12. Попев, Глигор Стефанов, Споме,,в.

13. Прилеп и Прилепско uкз историјата,

кн. прва: Од

rrра11сторијата до крајот на Првата светска војна, Прилеп , 1971.

14. С11лајноски Стојан ,Народин кажувања, Стремеж, Прилеп 1980.

15. Силја нов Христо, Ослободитслnuте борби па Маке­ дош,ја, Култура, Скопје 2003.

16. Споме,rn, И.Х. Николов, Д. Груев, Б. Сарафов, Ја11е Саuдаискн, М. Герџихов, Д-р Х. Татарчев, превод од Бугарски Цветко Мартиноски, Култура, Скопје 1995.

17. Тошев Светозар, По к'рвав п'т, Софин 1969.

18. Тра~"rчев,, Георrи , Духов,rn ка•,ества па македо11ски­ т1, б1.лгари , Македонска бибru1отека, СофиЈ1

19. ТраЙчев,, Георrи, Град,, Прил1:.m, -

1928.

r1стор11ско-гео­

rрафски н стоnапски преrлед1, , Македонска биб­

1925.

20. Ц'bрнушанов Коста ли отека, Софин

Каранджулов Ради, Никола

Карапджуло в, Златовр1,х, Софиѕ~

56

1993.

Непознати и помалку познати зборови А

акч.ија

-

гоiивач

(zoci'iitlJl-

нuчap) ан (тур.) - Йpeciilojyвa­ лuшiile со iipeнoќmuiile андарт - •1еii1ник, војник во чeiiia на ipчкaiila iipoiiaiaндa во Македонија аскер (тур.) - војска

Б беrкли:кчија (тур.) дружник на бег

-

iiри­

xpuciil.uja-

ги нарекувале нuiil.e

Е Еrзарх:ија - црковна орга­

низација на Бугаршие ос­ нована и одделе11а од Ца­ риградскаtиа iiaiiipujapшuja во 1870 година з заптија (тур.)

ciilpaжap,

-

редар,iiолицаец

в

валија (тур.)- сшареиш11n на oблaciil, ви.лаеш, на.wес­ ник на cyлiilaнoiii, iilypcкu, воено-админисiilрашивен сшарешина на обласш во Typcкaiila И мi"iepuja вилает (тур.) - обласш на •ше чело ciilou валија

Ј

јатак (тур.) - легло на диво живоiilно; месшо кадешшо се одмора, иосшела; скри­

валишше 110 арамии, ајду­ ци и вооишiио, одмешиици од државаша и законот

враrот коварен-1аволош

pacuiiau

к кирај1,111ја

r

ши Превоз на сшока и луt е

Гра

t

-

грчки iiушки

ѓаур (тур.) - неверник, iiо­ грдно име со кое Турцише

-

лице

1utuo вр­

со кола, коњ

п пестил (тур.)

-

каша

57

р

рушвет (тур.)

-

J./Utu o

е

Си:к:им ш1анн (тур.) - асов/Сll сувари:и: (тур.)- коња11ици сурrун (тур.)-iiроzонсшво т тахси:м - 1иах1иа, дуика за вода, вир у

уќумат (тур.)

-

државна

уирава

ч

чифлик (тур.) - и.мош со обрабоiilлива земја

58

ИНДЕКС

r

А

Гавазов - 16, 23, 25, 29, 30, 32,33,35,36, 37 Гавазови - 13, 43 Албанци -23 Гавазовци - 5, 6, 32 Алекса Андон Тош ески Георги Папаичев - 38 35,37 Георrи Поп Христов - 38 Алекса Тошеск11 - 35 Александар Панов - 11, 12, Георги Трајчев - 6, 13, 27, 33, 48 19,21 Гиго Поп Антов - 50 Алексо Панов - 11 Глигор Стефанов Попев Анастас Лозанчев - 15, 19, 16 21,23,38, 39 Гоце Делчев - 37 Ангел Андреев - 38 Ангел ДИ}!еВ - 30, 33, 35, 36 д Атанас Иванов - 23, 28 Д. Груев - 13, 23 Атанас Мурџев - 37 Д. Димески -21, 25, 29, 30, Аџи Слирков!Џf - 36 33, 35, 36,37, 39, 43, 45,46, 48, 49, 50 Б Даме Груев - 6, 112, 12, 13, Белазелковци - 33, 34, 35, 14,21, 23,41 37, 39,41 Делјо Лесковски - 25 Белrрад - 43 Битола - 15, 23, 25, 38, 39, 45 Д1rме Коров - 5 Дш.штар Ди:мес101 - 13, 15, Битолско - 6, 38, 45 16, 32 Борис Сарафов - 37 ДиМ11тар Пажев - 37 Бугарија - 19, 27, 39, 43 Димо Дедото - 13 Доне Штштјаuчето - 15, 16 в Дончо - 15 Варош - 23, 50 Дончо Штипјан<1ето - 15, 17 Дреновци - 13 Абдул Керим паша Азот -21

- 36, 49

59

t t. Петров - 16, 38, 46, 49

Г. Трајчев - 19, 21, 27, 29, 32, 35,43, 46, 48, 49 t.п. Христов - 29, 30, 37 topfи Белазелк:ов - 41 t орfи Димовск и - Цолев - 39 fopfи Мрсев - 50 fopfи Пешков - 25, 40 t орfи Поп Христов - 16, 23,25,26,29,37,38 t орfи Суrарев - 39 foptиja - 35 t орfија Белазел коски - 36 fорче Петров - 13, 15, 38, 46, 48 Ѓуровци - 33, 34

Ицко Гаваз - 19 Ицко Гавазо - 21 Ицко Гавазов - 13, 21 Ицо - 39 Ицо Гавазов - 5 Ј

Јованче Кафеџлјата Јорда н

- 25

- 5, 6

Јордан Гавазов

- 5, 6, 7, 8, 10, 11, 13, 15, 19, 21, 23, 25, 27, 29, 30, 32,33, 35,36, 39, 41,42, 43, 50 Јордан Поп Костадинов 13 Јордан non Костадинов 11, 23

1

1

к Е

Елбасан - 48 Емин ефенди

К. Црнушанов - 35, 41 Кавадарци - 11, 21 Keмepmrja - 46, 47

- 35

и И. Х. Николов - 13, 23 Иван Браилов - 45 Иконом Тома Њ{Колов Ил. Иванов - 35 Илија Рошков - 45 Илија Црвенков - 21 Ило Берберчето - 21 Ице Си:миџ:иоски - 36 Ицко - 6

Ицко (Христо) Гавазов

'!

Коста Црнушанов - 30, 35 Коце Илиев Си:моновск11

- 43 Кристифорово

38

- 38

л

Лазар Дшmтров - 38 Лазов - 43, 45, 46, 48, 49 Латово - 23 Лозанчев - 15 Лука Џеров - 38

1 .ј

-

11, 21

60

1!

м

р

М . Весеmшовиќ - 35 Македонија - 7,8, 11, 21, 27,

Рампо - 32, 35 Рампо Белазелка

- 33

29,30,46

Рампо Ѓуров - 29, 30, 32, 33

Македонци - 7, 42 Махедонцwге - 37, 49 Методија Патчев - 36 Мечка - 29 Мирче Ацев - 43 Михаил Рахициев - 27 Михајло Георгиевски - 21 Мицко - 23 Мицко Латовчето - 23, 24 Мојсо х. Илиев - 5

Рас им - 13 Родос - 48 Ростковск.и

- 25

е Светозар Тошев - 32, 48 Сел:це - 29, 31 Солун - 11, 13, 27, 45

- 45 - 13, 16, 19, 29, 30, 38, 42, 43, 45 Стојан - 32, 46, 49 н Стојан Диt.fИтров - 30, 32 Никола Крапчев - 48 Никола Мрсев - 23, 25, 45, Стојан Ди:митров - Акч:ијата - 29 48, 49, 50 Стојан Лазов - 7, 8, 15, 23, Ничо Биолчев - 21 25,43, 44,45, 46, 48, 49, 50 Стојан Сил;јаноски - 35, 36 п Париз - 13, 19 Петар поп Арсов - 19, 20 т Темја1~а - 36 поп Антов - 45 Темјана Белазел:кова - 33 поп Спасе Иrуменов - 48 Темјана Белазел:коска - 36 поп Христов - 38 Поре'{Ието - 21 Тоде- 50 Прилеп - 5, 6, 9, 11, 13, 15, Тоде Поп Аlrгов - 45, 48, 50 16, 19, 21, 23, 25, 27, 29,32, Тодор Станхов - 23 33, 35, 36, 37, 39,41, 43, 45, Толташ - 29, 30, 31 Турц:и - 23, 45, 46, 48, 50 46, 48, 49 Прилепско - 6, 7, 11, 13, 21, Турците - 13, 35, 36, 45, 46, 48, 49 29, 31 Солунско

Софија

61

х

Хр. Чемков - 39 Христо - 5, 19 Христо (Ицо или Ицко) Гавазов -

5

Христо (Ицко) Гавазов - 18 Христо Гавазов - 5 Христо Силјанов - 23, 45, 46 Христо Узунов - 36 Христо Чемков - 7, 8, 19,

22, 29, 30, 32, 33,35, 36, 37, 38, 39, 41, 42, 43, 50 ч

Чемков

- 29, 32, 33, 35, 36, 37, 38, 39 ш

Штип

62

- 37

Белешка за авторот Тренчо Димитриоски е роден на

14.01.1961 година во

с. Крушевица, Прилепско. ()cl-()131-{) образоваwе и гим-взија

завршил во Прилеп. Дипломирал на Интердисциплинар­ н~е студии по !-()Винарство во Скопје во 1991 година и работи како слободен новинар, писател и истражувач. Гbезv+з, раскази и есеи објавувал во ве<»1кот „Студентски Збор", алманахот на Л~ературниот клуб „Мугри" при Фи­ лолошкиот факуmет од Скопје, списанијата „Стремеж",

„Стожер" и ЛИК. Повеќе год1,t1,1 бил уредн,,к во списаwето „Стремеж", а денес актиВI-{) се заl½lмава со истражување во областа на археологијата, етl-()лоrијата и историјата и, скоро секоја година, организира предавања од сопстве­ н~е истражувања.

Ги објавил следните книги:

1. ,,Отпадник", поезија, едиција Алфа, Скопје 1990 г.

2. ,,Тесно Небо", поезија, ,,Стремеж", Прилеп 1993 r.

3. ,,Плачливиот Џин", сликовница, ,,Метафора"­ Прилеп, 1994 г.

4. ,,Древна цивилизација 1- археологија, м~ологија, преданија - Прилепско", истражувачки труд, ЦПРТВ При­ леп, 2000 г.

5. ,.Македонскиот урбан расказ" , заедно со Петар Петрески, ,,Стремеж", 2001г.

6. ,.Древна цивилизација 11 - Мариово", истражувач­ ки труд, РАСТЕР-КОМ, Прилеп 2002 г.

7. Ја преработил и подготвил за mчат книгата ,,Жива историја - раскажувања за историјата на Пелагонија и Мариово (1856- 1950) со преданија за населени места" од

63

Томе Велјановски - собирачко-истражувачки труд, КИДЦМ „Калеш Анfа", е. Крушевица 2004 г.

8. .,Две Приfi.1ези", поези~ за деца, ДИТТУ „Ризжца", 2008.

Прилеп

9. Ја преработил и подготвил за печат книгата „Македскки наро~ умотворби и анегдоти од Пeлar()Wf:l и Мариово" од собирачот Томе Велјановски - собирачки труд - народно творештво, ДИТТУ .Ризница", Прилеп 2008.

10. Ја

преработил и подготвил за печат книгата

„Македо1-кжи еротски народни приказни, пес1-1,1, вицеви и поговорки од Пелагонија и Мариово" од собирачот Томе Велјановски - собирачки труд - народно творештво, ДИТТУ „Ризница", Прилеп 2008.

11. ,,Древна Пелагонија I" - истражувачки труд, ДИТТУ „Ризница", Прилеп - ,,Калеш Анѓа", е. Крушевица,

2009 г.

12... Во;зодата Толе Паша" - ДИТТУ „Ризница", При­ леп 2011 г.

13. ,,Јаворов Пев" - ДИТТУ „Ризница", Прилеп 20-tЗ г.

14. ,, КАМЕНИ белези"

64

-

БОГОВИ

-

Мегалити и карпи со куmни

ДИТТУ „Ризница", Прилеп 20-tЗ г.

СОДРЖИНА Вовед

5

Прилепските јунаци Јордан Гавазов, Стојан Лазов и Христо Чемков ................................................................. 7 ЈОРДАН Г АБАЗОВ ........................................................ 11 Јордан Гавазов и Христо Чемков ................................. 19

Херојската смрт на двајцата јунаци ............................. 33 Уште една херојска смрт во Прилеп ........................... 43 SUMMARY ........................................................................... 51 Користена литература ..................................................... 55 Непознати и помалку познати зборови ...................... 57 ИНДЕКС ............................................................................. 59 Белешка за авторО'Г

............................... 63

65

Едиција ,,МакедоЈ1ск11 јуЈЈаци од Пелагонија,

Мариово и Прекурид"

1. Спиро Црне и f орfија Лажот 2. Војводата Диме Чакре

3. Војводите Коне Павлев и Мирче Ацев 4. Јордан Гавазов 5. Браќата Пешкови 6. Војводата Христо Оклев - Полето 7. Војводата Толе Паша 8. Никола Каранџулов

9. Војводата Анте Дунски 10. Маргара 11. Битката за ослободување на с. Витолиште

12. Неколку прилепски јунаци

66