ASQ Fontys magazine 2018

fontys

SAMEN VOORUIT OVER INNOVATIEVE TECHNOLOGIEËN, HIGHTECH OPLOSSINGEN EN CREATIEVE ALTERNATIEVEN JUIST DOOR SAMEN TE WERKEN, KUNNEN WE NIEUWE TECHNIEKEN EN INZICHTEN ONTWIKKELEN

CENTRE OF EXPERTISE HIGH TECH SYSTEMS AND MATERIALS

CENTRE OF EXPERTISE HIGH TECH SYSTEMS AND MATERIALS

CENTRE OF EXPERTISE HIGH TECH SYSTEMS AND MATERIALS

INHOUDSOPGAVE

Centre of Expertise HTSM

Alstublieft, hier is het nieuwe ASQ Fontys Magazine vol informatie, inspiratie en mooie ervaringen van organisaties die vertellen over hun samenwerking met Fontys Centre of Expertise High Tech Systems en Materials (HTSM).

Over projecten, prototypes en waardevolle adviezen. Partners die het belang erkennen van praktijkgericht onderzoek in een regio waar samenwerken tussen partijen in het DNA zit. Wij wensen u veel leesplezier!

Voorwoord

4-5

Brainport Industries

6-7

Additive Manufacturing

8-9

Agro Mechatronica

10-11

Applied Natural Sciences

12-13

Big Data

14-15

Business Entrepreneurship

16-17

Business Service Innovation

18-19

Distributed Sensor Systems

20-21

Future Powertrain

22-23

Health Innovations and Technology

24-25

High Tech Embedded Software

26-27

Interaction Design

28-29

Mens en Technologie

30-31

Open Educational Resources

32-33

Open Learning Labs

34-35

Robotics

36-37

Virtual Reality

38-39

Subsidietrajecten

40-41

Contactgegevens Lectoren/Lectoraten

42

3.

4.

fontys

VOORWOORD

“ BEDRIJVEN ZIJN ALLEMAAL OP ZOEK NAAR NIEUW TALENT, ZEKER IN DE HIGHTECH.” V.l .n.r. Bart Ni euwenhui s, El l a Hueti ng, Kees Ad ria a n se

Centre of Expertise HTSM

SAMEN VOORUIT! OVER INNOVATIEVE TECHNOLOGIEËN, HIGHTECH OPLOSSINGEN EN CREATIEVE ALTERNATIEVEN

TEC FOR SOCIETY Bart Nieuwenhuis, lector bij Fontys International Business School in Venlo, Ella Hueting, directeur Fontys Hogeschool Engineering en Automotive en Kees Adriaanse, programmaleider Fontys Centre of Expertise HTSM trekken samen het onderzoeksthema HTSM van Fontys’ zwaartepunt: TEC for Society. TEC is de afkorting van Technology, Entrepreneurship and Creativity. Met dit zwaartepunt wil Fontys haar betekenis voor de samenleving verder vergroten. Bart: “Wij hebben plannen om Fontys TECspaces in te richten in Tilburg, Eindhoven en Venlo. Op deze manier kunnen we inspelen op de behoeften in de eigen regio. TECspaces zijn Living Labs met state-of-the-art apparatuur waar studenten hun ondernemerschap en creativiteit kunnen inzetten voor innovatieve toepassingen voor de grote maatschappelijke vraagstukken van deze tijd. Bijvoorbeeld vanuit business school kijken we naar de nieuwe business modellen voor bijvoorbeeld Internet of Things.”

HIGH TECH SYSTEMS AND MATERIALS (HTSM) IS EEN BELANGRIJK THEMA VOOR FONTYS Onder HTSM verstaan we in algemene zin bedrijfs­ activiteiten gericht op de toepassing van smart materialen in componenten en het ontwikkelen van hightech systemen ter ondersteuning van het efficiënt gebruik van energie en materialen in verschillende toepassingen. Karakteristieke eigenschappen van hightech systemen zijn: • Zeer intelligent (embedded systemen, software, sensoren).

• Zeer nauwkeurig (nano-elektronica, high precision manufacturing).

• Zeer efficiënt (mechatronica, energie).

Binnen Fontys wordt kennis opgebouwd en praktijkgericht onderzoek gedaan naar innovatieve technologieën (3D-printing, Robotica, etc.), maar ook wordt onderzocht hoe deze innovatieve technologieën gebruikt kunnen worden bij maatschappelijke vraagstukken.

Techniek zit in vrijwel alles om ons heen. Techniek heeft mensen slimmer gemaakt en voor prachtige uitvindingen gezorgd. Techniek heeft ziektes de wereld uit geholpen, ons meer te eten gegeven en ons welvarender gemaakt dan ooit tevoren. Techniek verbindt mensen en zorgt voor mobiliteit en vrijheid. Dat is het mooie van techniek en tegelijkertijd zit daar ook een uitdaging. Want het is dezelfde techniek die de wereld om ons heen in een razend tempo verandert. En dat is precies de reden waarom Fontys zoveel belang hecht aan praktijkgericht onderzoek, want zo houden we elkaar up-todate. Toegepast onderzoek verbindt Fontys met de actuele ontwikkelingen in de beroepspraktijk en lieert de partners uit het veld met toekomstige vakbekwame professionals en met de innovatiekracht van de lectoraten.

“Bij onderzoek denken ondernemers vaak aan wetenschappelijk fundamenteel onderzoek”, aldus Ella Hueting, directeur Fontys Hogeschool Engineering en Automotive, “Praktijkgericht onderzoek is anders. Het is toepasbaar. Studenten onderzoeken vragen van ondernemers en lossen ze waar mogelijk op. In professionele ateliers, state-of-the-art werkplaatsen, living labs of innovatiecentra buigen ze zich over problemen en werken ze samen met onder­zoekers, docenten en professionals. Voor bedrijven is dit meteen een uitgelezen kans om in een vroegtijdig stadium in contact te komen met potentieel nieuwe medewerkers en om elkaar beter te leren kennen. Want bedrijven zijn allemaal op zoek naar nieuw talent, zeker in de hightech-sector.”

Met het nieuwe zwaartepunt: Technology, Entrepreneur­ship en Creativity (TEC) wil Fontys haar betekenis voor de samenleving verder vergroten.

VRAAG HET ONS “Samenwerken met het beroepenveld is voor alle deelnemers voordelig”, aldus Kees Adriaanse, programmaleider Fontys Centre of Expertise HTSM. “Bedrijven krijgen een antwoord op hun onderzoeksvraag en studenten krijgen de kans om met realistische vragen van bedrijven te werken.

Daarvan leren ze veel meer dan een opdracht maken uit een boek.

Voor bedrijven kan het bovendien kostentechnisch heel aantrekkelijk zijn. Ze kunnen iets laten onderzoeken wat relatief duur is of net buiten hun corebusiness ligt, maar wel van strategisch belang kan zijn. Door het contact met Fontys kunnen samenwerkingspartners hun business blijven verbeteren en voor Fontys draagt samen­werking weer bij aan de professionalisering van studenten en docenten en aan de vernieuwing van het curriculum. Geen hogere wiskunde maar gezond verstand: we hebben elkaar gewoon nodig om vooruit te komen.”

5.

6.

fontys

BRAINPORT INDUSTRIES

SAMENWERKEN AAN EEN STERKE HIGHTECH REGIO

De Brainport regio is de afgelopen jaren uitgegroeid tot dé broedplaats voor hightech bedrijven en ontwikkelingen. Een initiatief dat een grote rol speelt bij het succes van de regio is Brainport Industries. Sinds de oprichting in 2011 vormt Brainport Industries een bloeiende coöperatie van hightech toeleveranciers, die samenwerken om de innovatiekracht van de leden én van de regio te versterken.

“Brainport Industries is ontstaan vanuit de toenemende behoefte van bedrijven in de hightech sector om zich met elkaar te verbinden en zo gezamenlijk de professionaliteit van de keten te verhogen en concurrentie het hoofd te bieden,” vertelt John Blankendaal, directeur van Brainport Industries. “De globalisering en de verschuiving van werkzaamheden en verantwoordelijkheden, waarbij toeleveranciers hun activiteiten steeds vaker verleggen van het leveren van onderdelen naar het ontwikkelen van complete modules, vragen namelijk om een intensieve manier van samenwerken. Met Brainport Industries bieden we deze bedrijven een vruchtbare grond en een structuur om deze samenwerkingen vorm te geven.”

EEN HOGERE DICHTHEID GAAT VAAK SAMEN MET EEN LAGERE POSITIENAUWKEURIGHEID

inzichten adopteren en studenten praktijkervaring opdoen en potentiële werknemers ontmoeten. Daarnaast biedt het bestaande medewerkers de mogelijkheid om zichzelf te blijven ontwikkelen door nieuwe cursussen te volgen. We investeren daarom veel tijd in de relaties met scholen. Zo hebben we de afgelopen jaren een goede relatie opgebouwd met Fontys, door samen op te trekken binnen projecten. Dit met als doel om samen te werken aan de nieuwste generatie sterke, praktijkgerichte ingenieurs die vandaag de dag hard nodig zijn binnen het werkveld.”

BRAINPORT INDUSTRIES CAMPUS Een andere manier waarop de verbinding tussen het bedrijfsleven en het onderwijs wordt gefaciliteerd, is met de ontwikkeling van de Brainport Industries Campus (BIC). “Met de BIC willen we leren en werken onder één dak brengen en zo een dynamische omgeving creëren waarin bedrijven en scholen elkaar kunnen ontmoeten,” aldus John. “De BIC wordt dan ook de eerste locatie in Nederland waar de hightech industrie op grote schaal faciliteiten en innovatie gaan delen. Voor scholen biedt de campus bovendien een unieke kans om studenten kennis te laten maken met state-of-the-art apparatuur en nieuwe technieken. Er lopen momenteel gesprekken met verschillende scholen over een mogelijke vestigingsplek op de BIC, waaronder met Fontys. Op die manier hopen we nog directer samen te kunnen werken aan het creëren van innovatie oplossingen die een antwoord geven op relevante (onderzoeks) vragen binnen de hightech industrie.”

TECHNOLOGIE, MARKT EN MENS Inmiddels bestaat de coöperatie van Brainport Industries uit 105 bedrijven. Zij werken samen rondom drie kerngebieden: technologie, markt en mens. “Eén van onze doelen is het verder ontwikkelen van technische innovaties,” aldus John. “We hebben daarom een eigen innovatieprogramma opgezet waarmee we actief bijdragen aan de totstandkoming van nieuwe technieken binnen de hightech industrie. Daarnaast werken we gezamenlijk aan de positie van onze regio binnen de markt, waardoor onder andere (potentiële) klanten ons goed kunnen vinden en wij hen. Een laatste factor die volgens ons van groot belang is voor het succes van onze regio is ons eigen personeel. We willen (potentiële) medewerkers boeien, binden en behouden. Vandaar dat we veel waarde hechten aan een goede samenwerking met het onderwijs. Hierdoor kunnen bedrijven namelijk kennismaken met jonge talenten en de nieuwste

COMBINATIE BUSINESS EN TECHNIEK Overigens richt de BIC zich niet alleen op de techniek. John: ”We willen ook bedrijven en opleidingen in de economische sector aan ons binden, omdat we ervan overtuigd zijn dat een combinatie tussen business en techniek hard nodig is om een sterke positie te behouden binnen de markt. Ook dat biedt mooie kansen om samen te werken met het onderwijs. We hopen zo uit te groeien tot hét centrum voor de smart industrie in Zuid-Nederland!”

Momenteel wordt er nog hard gebouwd aan de BIC. Naar verwachting wordt de campus in 2019 officieel geopend. Vanaf komende zomer zullen er echter al diverse activiteiten plaatsvinden.

Centre of Expertise HTSM

“ WE WERKEN SAMEN AAN DE NIEUWSTE GENERATIE STERKE, PRAKTIJKGERICHTE INGENIEURS.” J o h n B l an ken daal

7.

fontys

8.

ADDITIVE MANUFACTURING

“ NIET ALLEEN HET PRODUCT IS GESLAAGD, OOK DE SAMENWERKING MET FONTYS VERLIEP OP ROLLETJES.” R a lp h H u y b er s

WE SPREKEN DEZELFDE TAAL OVER BLADVEREN, GATSCHARNIEREN EN FLEXURES EN ZO

Sinds 2017 opereert Nexperia, de voormalige Standaard Componentendivisie van chipmaker NXP, zelfstandig.

Zij maken onderdelen zoals transistoren, diodes, logic componenten en MOSFET’s. Deze chips zijn met het blote oog nauwelijks zichtbaar, zijn goedkoop en voeren redelijk simpele taken uit. Ze komen voor in smartphones, industriële processen, elektronische apparaten en in de auto-industrie.

Het productieproces bij Nexperia daarentegen is wel ingewikkeld. Op zijn zachts gezegd een vak apart!

ONE-PIECE PRODUCT Bij Nexperia werken wereldwijd 11.000 mensen die jaarlijks 85 miljard chipjes maken. Ralph Huybers is senior mechanical design engineer en werkt in het Industrial Technology and Engineering Centre (ITEC). Deze afdeling ontwikkelt en levert assemblageapparatuur voor het halfgeleiderproductieproces.

Als onderdeel van deze productielijn levert ITEC wire- en diebonders, moulding systems en testapparatuur.

Ralph: “In een van de diebonders (ADAT3) zit een pick-andplace unit die bestaat uit een aantal bond-heads. Deze bondheads pakken via een vacuümsysteem een chip op. Zo’n bondhead bestaat weer uit bladveren en dunne structuren zoals flexures, in totaal 14 onderdelen. Deze bond-heads verwerken tienduizenden componenten per uur. Vanwege kostprijs, doorlooptijd en reproduceerbaarheid hebben we onderzocht of deze bond-head ook te produceren is als one-piece, middels additive manufacturing (AM). Het primaire doel was echter vooral kennisontwikkeling op het gebied van AM.”

Centre of Expertise HTSM

“Nexperia is een enthousiaste en betrokken samenwerkings­ partner van Fontys op het gebied van robotica en 3D Printen”, vervolgt Ralph. “Het zijn mooie contacten die met enige regelmaat uitmonden in een afstudeerproject. Ook deze keer.

In dit specifieke project hebben we samen gekeken of het mogelijk is om de bond-head met additive manufacturing te printen zodat het een one-piece product wordt. Verder is onderzocht welk printmateriaal geschikt is gelet op eigenschappen zoals eigenfrequentie en levensduur.”

POSITIEF Ralph:“De opdracht is opgestart in het Objexlab van Fontys.

De student is begonnen met een eerste verkenning: ‘waar loop ik allemaal tegenaan tijdens het printen?’ Hij heeft in deze periode waardevolle ervaring opgedaan met steeds opnieuw uitproberen, problemen oplossen, vallen en opstaan. Het was een mooi en leerzaam traject voor ons allemaal. Uiteindelijk heeft hij de design rules gedefinieerd en kunnen we een monolithische bond-head printen.”

“ HET WAS EEN MOOI EN LEERZAAM TRAJECT VOOR ONS ALLEMAAL.” “De eerste verkenning was zeer positief”, verwoordt Ralph.

De geprinte bond-head ziet er goed uit. En niet alleen het product is geslaagd, ook de samenwerking met Fontys verliep op rolletjes. Er was veel en prettig onderling contact. Maar we willen nog veel meer weten van deze bond-head. Een vermoeiingsonderzoek naar het materiaal is zeker wenselijk.

En dat is precies de volgende opdracht die we geformuleerd hebben. Het mooie van de samenwerking met Fontys is dat we dezelfde taal spreken. We begrijpen elkaar. Naast de afstudeerprojecten zien we de docenten een aantal keren per jaar tijdens meetings samen met andere bedrijven. Het Objexlab is goed geëquipeerd. Hier kunnen studenten daadwerkelijk aan de slag. Leerlingen leren van docenten, docenten leren van leerlingen en wij leren weer van hen. Zo is de cirkel rond en creëren we met elkaar een win-win situatie.”

9.

fontys

10.

AGRO MECHATRONICA

OVER ZWARTE SOLDATEN­VLIEGEN EN PATERNOSTERSYSTEMEN EN DE GEAUTOMATISEERDE KWEEK VAN INSECTEN Technische vraagstukken binnen de agro- en foodsector worden door het Fontys GreenTechLab beantwoord met onderzoek, analyses, engineering of de bouw van een prototype. Marcel Roosen is de enthousiaste manager van dit unieke kenniscentrum waar studenten samenwerken met vakkundige docenten en medewerkers met een achtergrond in de mechatronica, werktuigbouwkunde en industriële productontwikkeling. Marcel: “Eenvoudig gezegd komt het op het volgende neer: het kenniscentrum verbindt probleemhouders met oplossers. Het resultaat van deze koppeling is een concept waarmee het bedrijfsleven verder kan. Concepten zoals bijvoorbeeld het paternostersysteem in het Entomospeed project. Oftewel de geautomatiseerde kweek van de larven van Zwarte Soldatenvliegen.”

TWEE VLIEGEN IN ÉÉN KLAP Interreg is een Europees programma dat zich inzet voor grensvervaging in Europa en de samenwerking bevordert tussen regionale gebieden in verschillende landen. Een van deze, door de EU gefinancierde projecten is Entomospeed.

Marcel: “Ervan uitgaande dat de wereldbevolking blijft groeien is er rond 2050 een voedseldestabilisatie te verwachten.

Entomospeed anticipeert op dit tekort. In de wereld is veel restvoedsel afkomstig van voedselmarkten of professionele keukens. Dat is kwalitatief goed en rijk voedsel. Dit voedsel wordt meestal weggegooid maar waarom zou je dit voedsel weggooien als het ook een voedingsbodem kan zijn waarop je larven kunt kweken? Larven die je vervolgens weer kunt gebruiken in voedsel voor mensen en dieren. Voor viskwekerijen of de pluimveesector. Larven van de Zwarte Soldatenvlieg zijn hier heel geschikt voor want er zit veel eiwit en calcium in.

Bovendien heeft de Zwarte Soldatenvlieg nog een groot voordeel: ze kunnen niet steken, zuigen of bijten waardoor ze geen ziektes overbrengen.”

TILLEN EN LIFTEN Marcel: “Er zijn bedrijven die graag insecten willen kweken maar er is nog niet genoeg kennis over de efficiëntie, opschaling

en automatisatie van de insectenkweek. In samenwerking met kwekers en andere stakeholders in het project hebben we daarom brainstormsessies georganiseerd naar commerciële haalbaarheid.

We hebben voederproeven uitgevoerd, pilotopstellingen gemaakt om de automatisering op een realistische manier te benaderen.

Duidelijk werd dat nauwkeurig en op tijd voeren van de larven veel tijd kost. We hebben een draadloze sensor aangebracht die de temperatuur in de kweekbak meet, registreert en doorstuurt naar de cloud. Aan de hand van deze gegevens wordt duidelijk wanneer er gevoerd moet worden.”

WAAROM ZOU JE VOEDSEL WEGGOOIEN TERWIJL HET OOK EEN VOEDINGSBODEM KAN ZIJN WAAR JE EIWITRIJKE LARVEN OP KUNT KWEKEN

“Als je weet wanneer je moet voeren, ga je vervolgens kijken hóe je de larven het beste kunt voeren”, legt Marcel uit. “Ze worden gevoerd en gekweekt in kisten die bijna 30 kilo wegen.

Deze bakken moeten dagelijks geïnspecteerd worden. Het op en afstapelen van de bakken is een tijdrovende en lichamelijk intensieve klus. Een minorgroep van drie Werktuigbouwkunde studenten heeft aan dit probleem gewerkt en is met een aantal voorstellen gekomen. Na beoordeling hiervan is voor het paternostersysteem gekozen. Dit is een liftsysteem dat zonder onderbreking omhoog en omlaag beweegt en zorgt voor een homogene klimaatbeheersing die resulteert in een constante kweek van larven. Het is nu de beurt aan de volgende stagiaire en afstudeerder om dit concept tot een volwaardige machine te ontwikkelingen. En daar is in de markt behoefte aan. Het animo om insecten te kweken is bij bedrijven zeker aanwezig, ondanks de onzekerheden die een nieuw product met zich meebrengt en de strenge wet- en regelgeving vanuit Brussel. Gelukkig wordt aan dat laatste door andere partners in het project gewerkt. Al met al is het een prachtig project dat echt ergens over gaat. Het laatste woord is nog niet gezegd over de Zwarte Soldatenvlieg!”

Centre of Expertise HTSM

v.l .n.r.: Marcel , Jel l e , Ma ik e l

11.

12.

fontys

APPLIED NATURAL SCIENCES

GREEN VINYL RECORDS: NIEUWE, MILIEUVRIENDELIJKE LP’S Langspeelplaten, oftewel lp’s, wie kent ze niet?

Hoewel de eerste lp uit 1948 stamt, zijn ze vandaag de dag populairder dan ooit. En dat terwijl lp’s vaak met verouderde, energie-intensieve technieken worden geproduceerd. Maar niet voor lang! Want het afgelopen jaar bundelden acht partners, waaronder initiator Symcon B.V. en Fontys, de krachten in de ontwikkeling van een vernieuwende productiemethode, waardoor lp’s op een duurzame manier geproduceerd kunnen worden.

Het idee voor de vernieuwde lp’s ontstond toen Pieter van Ettro, werkzaam als Project Engineer Music bij Symcon B.V., samen met zijn collega Henk Wijnen, enkele jaren geleden op een beurs in aanraking kwam met iemand die de vraag had of je de lp’s ook kon spuitgieten. Tot op dat moment werden lp’s nog geperst. Dit is een oude productiemethode die enorm energie- en arbeidsintensief is en veel schadelijk restafval met zich meebrengt. De vraag triggerde Pieter en Henk om een duurzame spuitgietproductiemethode te ontwikkelen voor lp’s. Samen met Harm Theunisse, eigenaar van Symcon B.V., en acht geïnteresseerde partners, startten zij daarop het initiatief Green Vinyl Records, dat zich richt op het verduurzamen van lp’s. “Het doel van Green Vinyl Records is het ontwikkelen van duurzame alternatieven voor kunststof en een milieuvriendelijke productiemethode die gebaseerd is op het spuitgietproces,” vertelt Harm. “Hierdoor willen we een energiereductie van tenminste 60% creëren, zónder dat het vertrouwde lp-gevoel verloren gaat.”

SAMENWERKING DOOR OPEN INNOVATIE Binnen de projectgroep werkt Green Vinyl Records samen met verschillende partijen, waaronder enkele bedrijven* en Fontys Hogeschool Toegepaste Natuurwetenschappen, in een open innovatieve omgeving.

“ WE ONTWIKKELEN DUURZAME ALTERNATIEVEN VOOR KUNSTSTOF EN EEN MILIEUVRIENDELIJKE PRODUCTIEMETHODE.” H ar m Th eu n i s s e

Centre of Expertise HTSM

JUIST DOOR SAMEN TE WERKEN KUNNEN WE NIEUWE TECHNIEKEN EN INZICHTEN ONTWIKKELEN.

Daarnaast steunen ook de Europese Unie, het Ministerie van Economische Zaken en de Provincie Noord-Brabant de veelbelovende ontwikkeling vanuit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO). “Juist die mix tussen het bedrijfsleven, het onderwijs en de overheid maakt dat we nieuwe technieken en inzichten ontwikkelen.

Hierdoor creëren we als het ware een proeftuin waarin we kennis kunnen valideren, valoriseren en dissemineren,” vertelt Pieter. “Zo werken er bijvoorbeeld dertien studenten van het Fontys lectoraat Applied Natural Sciences aan de realisatie van het project. Zij richten zich allemaal op een deel van het proces: studenten van de opleiding Applied Science voeren testen uit aan de kunststoffen en studenten van de opleiding Technische Natuurkunde werken aan methodes om de akoestische kwaliteit van de lp’s te controleren. Op die manier leren we veel van elkaar, de studenten van de verschillende partijen die zijn betrokken en wij van de kennis en vaardigheden die de studenten meebrengen.”

BOOST VOOR WERKGELEGENHEID Begin juni staat de presentatie van het concept op de planning. “Dat betekent dat we dan een stabiel, duurzaam proces moeten hebben gerealiseerd,” vertelt Harm. “Gelukkig zet iedereen zich voor de volle 100% in om dit te halen. Ook de begeleidende docenten van Fontys zijn erg betrokken. Dat is erg leuk om te zien.” “Het is een spannende periode, maar we zijn ervan overtuigd dat we echt iets uniek gaan neerzetten,” vult Pieter aan. “We werken aan iets dat nog nooit eerder is gelukt, namelijk het spuitgieten en terugdringen van het energieverbruik tijdens het lp-productie­proces, waarbij het oude, vertrouwde lp-gevoel behouden blijft en de kwaliteit constant is of zelfs verbetert. Daarnaast geven we met het project de werkgelegenheid in onze regio een enorme boost. Kijk alleen al naar de acht partijen die zijn betrokken en de dertien Fontysstudenten die hierdoor praktijkervaring op kunnen doen. Dat motiveert ons extra om het project te laten slagen!” *N aast Symcon B.V., Fontys en drie overheidsinstanties zijn ook Polymer Research Group B.V., Geelen installaties, Koot Automation & Service, MPB Mechanical Parts, Record Industry, en Mikrocentrum bij het project betrokken.

13.

fontys

14.

Mo n i q u e R o o s en

F re ek Pec h t

BIG DATA

Centre of Expertise HTSM

DRUGSAFVAL VERMINDEREN MET BEHULP VAN BIG DATA Drugsafval vormt al jaren een groot probleem in Nederland.

Sinds 2011 is er zelfs sprake van een sterke toename van afval dat voortkomt uit de productie van drugs, met name in de provincie Noord-Brabant. Vaak betreft het gevaarlijk, zuur chemisch afval, dat schadelijk is voor de omgeving.

Het afgelopen half jaar onderzochten studenten van de opleiding ICT, in opdracht van de Provincie Noord-Brabant en de Politie Zeeland-West-Brabant, hoe zij drugsafval tegen konden gaan met de inzet van Big Data.

Het idee voor het project ontstond ongeveer een jaar geleden vanuit de HRM-afdeling van de Provincie Noord-Brabant. “Als Provincie Noord-Brabant werken we aan tal van vraagstukken die bijdragen aan een betere maatschappij,” vertelt Strategisch Innovatie Adviseur Monique Roosen. “Hierbij zoeken wij bewust de samenwerking op met partijen zoals het onderwijs, omdat we geloven dat we door de combinatie van frisse inzichten en praktijkervaringen gezamenlijk sterke oplossingen kunnen ontwikkelingen. Zoals een oplossing voor drugsafval.

In Noord-Brabant hebben we namelijk te maken met diverse criminele groepen die synthetische drugs produceren. Daarbij komt veel chemisch afval vrij dat de producenten niet bij de gemeentewerven willen inleveren, omdat aan de stoffen te herleiden is dat het afval voortkomt uit de productie van drugs.

In plaats daarvan wordt drugsafval illegaal gedumpt. Dit heeft vaak tot gevolg dat de grond sterk wordt vervuild. Daarnaast kost het de politie veel inspanning om te achterhalen waar en door wie een drugsdumping heeft plaatsgevonden. Vandaar dat we samen met de Politie Zeeland-West-Brabant wilden onderzoeken of het mogelijk is om met behulp van bestaande data van drugsdumplocaties een voorspelling te kunnen doen over waar en wanneer een volgende drugsdumping plaats zal vinden.”

WE WILDEN ONDERZOEKEN OF HET MOGELIJK IS OM MET BESTAANDE DATA EEN VOORSPELLING TE KUNNEN OVER EEN VOLGENDE DRUGSDUMPING

VISUELE TOOL EN VOORSPELLINGSMODEL Voor de uitvoering zochten de Provincie Noord-Brabant en de Politie Zeeland-West-Brabant de samenwerking met de opleiding ICT van Fontys. “Zelf beschikten we nog over te weinig data skills om het vraagstuk op te pakken,” vertelt Freek Pecht, Eenheidscoördinator synthetische drugs bij de Politie Zeeland-West-Brabant. “Daarom hebben we een beroep gedaan op een aantal studenten van Fontys Hogeschool ICT die een frisse kijk hebben op de problematiek en gemotiveerd zijn om ons bij het maatschappelijke vraagstuk te ondersteunen. Gedurende een half jaar zijn zij aan de slag gegaan met twee opdrachten. De eerste opdracht betrof het ontwikkelen van een tool om data van drugsafval visueel te maken, zodat politiemedewerkers snel en gemakkelijk de gewenste informatie kunnen bekijken. Daarnaast maakten zij een voorspellingsmodel dat inzicht biedt in de locatie en het tijdstip van een nog te verwachten drugsdumping. Hierdoor kan de schaarse politiecapaciteit efficiënter worden ingezet en kunnen daders beter worden opgespoord. Met uiteindelijk een vermindering van het drugsafval tot gevolg.”

MET HET VOORSPELLINGSMODEL KUNNEN DADERS BETER WORDEN OPGESPOORD

WIN-WINSITUATIE Het project werd afgerond met een presentatie over de producten, die erg positief werd beoordeeld. Freek: “We zijn heel blij met de uitkomsten. De tool helpt ons om beter inzicht te krijgen in onze data. Met het voorspellingsmodel kunnen we bovendien beter op drugsdumpingen inspelen. Het model is overigens nog wel in ontwikkeling en moet gaandeweg nog ‘gevuld’ worden met nieuwe data om exacter te worden. Erg leuk is dat het model niet alleen voor synthetische drugs ingezet kan worden, maar ook voor andere drugssoorten zoals hennep.”

“Ook wij zijn erg tevreden over de uitvoering van de opdrachten en de samenwerking met de studenten,” vult Monique aan.

“Vandaar dat we graag een vervolg willen geven aan het traject.

Hierover zijn we momenteel in gesprek. We zien projecten zoals het Big Data-project echt als een win-winsituatie waardoor we samen het verschil kunnen maken in Noord-Brabant.”

15.

16.

fontys

BUSINESS ENTREPRENEURSHIP

ONDERNEMEN ÉN WERKEN AAN WERELDPROBLEMEN Ze werken allebei aan een belangrijk maatschappelijk thema, de een met de missie om verwoestijning tegen te gaan en de ander om voedseltekorten aan te vullen. De projecten MIRAZ en Wurmpie Wurmpie zijn dan ook twee mooie voorbeelden van hoe Fontysstudenten hun kwaliteiten in kunnen zetten binnen een eigen bedrijf. Onlangs kregen beide projecten een Take-off hbo-subsidie (van 25.000 euro) om de haalbaarheid te onderzoeken. “We hopen echt bij te dragen aan een betere wereld.”

TECHNIEK EN BUSINESS Inmiddels hebben Tom en Alex het project voortgezet in een eigen bedrijf: MIRAZ. Tom: “Alex werkt momenteel samen met een aantal andere studenten aan de technische kant van het concept: de machine. Ikzelf richt me samen met Fil Huiberts op het bedrijf.

De komende tijd hopen we een goed businessmodel te creëren waarmee we continuïteit garanderen in het bedrijf en in de oplossing die wij aanbieden. Daarnaast vinden er gesprekken plaats met partijen om samen te werken en hebben we een stuk grond gevonden in Spanje waar we kunnen testen. Ja, we hebben echt de ambitie om hier een groot succes van te maken!”

MIRAZ: VAN VERWOESTIJNING NAAR VRUCHTBARE GROND Tom Hummel (Bedrijfskunde) en Alex Timmers (Werktuigbouwkunde) ontmoetten elkaar vorig jaar bij de minor ‘From idea to product with 3D printing’, niet wetende dat ze ruim een jaar later samen een eigen bedrijf zouden opstarten. “Tijdens de minor werden we uitgedaagd om ons te verdiepen in een van de vijftien wereldproblemen,” vertelt Tom. “Wij waren in het bijzonder geïnteresseerd in verwoestijning. Dit is een thema waar nog vrij weinig over bekend is en dat een enorme impact heeft op onze wereld. Steeds meer gebieden hebben namelijk te maken met droogte. Hierdoor krijgen we in de toekomst een groot tekort aan vruchtbare grond om bijvoorbeeld eten op te verbouwen.”

PROCES VAN CONDENSATIE Gegrepen door het onderwerp besloten Tom en Alex samen met een aantal medestudenten een machine te gaan ontwikkelen die verwoestijnde grond herstelt. Tom: “De techniek die we hiervoor willen gebruiken is gebaseerd op het natuurlijke proces van condensatie. Met de juiste temperatuur is het mogelijk om water uit de lucht te halen, op te slaan en vervolgens te gebruiken voor de hydratatie van de grond. Verwoestijnde grond wordt zo weer vruchtbaar. Hierbij maken we gebruik van duurzame energie, opgewekt uit zonnepanelen.”

WE ONTWIKKELEN EEN MACHINE DIE VERWOESTIJNDE GROND HERSTELT

WURMPIE WURMPIE: OPLOSSING VOOR VOEDSELTEKORT Shasco Laugs (Applied Science) was al van jongs af aan gefascineerd door maatschappelijke issues, zoals voedseltekorten. “Het tekort aan voedsel is een van de belangrijkste punten op de wereldagenda,” aldus Shasco. “In 2050 is de wereldbevolking gegroeid van 7,5 naar 9 miljard, wat betekent dat we te weinig voedselbronnen hebben om iedereen te voeden. Daarom is het belangrijk om na te denken over alternatieve manieren om die tekorten aan te vullen.

Denk bijvoorbeeld aan insecteneiwitten. Per toeval kwam ik vorig jaar in contact met een startup dat thuis farms had gebouwd voor insecten. Dit inspireerde mij om hier ook iets mee te doen. Ik zag meteen mogelijkheden om farms nog duurzamer te maken en ontwikkelde zo een eigen kleinschalige farm voor meelwormen.”

IMPACT MAKEN Vervolgens kwam Shasco in contact met allerlei bedrijven en food experts, die hem stimuleerden om het concept te vertalen in een eigen bedrijf. “Ik werk bijvoorbeeld samen met Duurzame Kost, een bedrijf dat op een duurzame manier groente, fruit en vis produceert en distribueert. Het bedrijf voorziet mij van groene biomassa voor mijn farms. In de toekomst wil ik een deel van mijn voedselbronnen teruggeven om te gebruiken voor hun productie. Daarnaast heb ik veel support gehad van het Centrum voor ondernemerschap binnen Fontys. Het leuke is dat ik het project naast mijn studie ben begonnen, maar omdat Wurmpie Wurmpie een eigen bedrijf is geworden, mag ik hier binnen de opleiding verder aan werken.

Mijn doel is om mijn concept op korte termijn verder uit te rollen en een impact te maken door eiwitten te produceren die het milieu veel minder belasten dan vlees.”

Centre of Expertise HTSM

v .l .n .r . A l ex Tim m er s , Fil Huiber t s , Ton Hummel

“ IK WIL EEN IMPACT MAKEN MET INSECTENEIWITTEN.” S h as c o L au g s

17.

fontys

18.

BUSINESS SERVICE INNOVATION

“ DE MEESTE MKB’ERS WORDEN GEREGEERD DOOR DE WAAN VAN DE DAG EN KOMEN NIET TOE AAN STRATEGISCHE PROJECTEN.” Ja n W i l b er s

Centre of Expertise HTSM

EEN NIEUWE FOCUS OP GLAS SMART SERVICES EN PROACTIEF ONDERHOUD MET BEHULP VAN BIG DATA Steeds meer bedrijven creëren meerwaarde door naast producten ook innovatieve diensten te verlenen. Deze ontwikkeling wordt ‘servitisering’ genoemd. Hierbij zetten vooral maak- en handelsbedrijven hun dienstverlening in, om efficiency en effectiviteit van processen bij klanten te verbeteren. Dat levert een langdurige relatie op en genereert meer omzet. Deze transitie gaat echter niet van vandaag op morgen want het betekent dat je als bedrijf (deels) een ander businessmodel gaat hanteren met een nieuwe focus.

Jan Wilbers van groothandel Füldner zag toekomst in dit nieuwe concept en verdiepte zich in de ontwikkeling van proactief onderhoud van machines voor glasbewerking met behulp van sensoren en big data. Dat deed hij samen met een stagiaire Roman Houlbreque van Fontys International Business School in Venlo. Jan: “Zonder hem en zonder Fontys waren we nooit gekomen waar we nu zijn.”

Füldner is een groothandel voor machines in de glasbewerking.

Machines om glas mee te snijden, slijpen, frezen, boren, wassen en te harden. Jan Wilbers zwaait sinds zes jaar de scepter over dit mooie Limburgse bedrijf nadat hij 30 jaar actief is geweest bij verschillende banken op het gebied van bedrijfsfinanciering.

“Onze klanten maken douchedeuren of glazen tafelbladen, trappen, veiligheidsglas en balustrades. En nee, ik heb geen dag spijt gehad van mijn overstap naar het bedrijfsleven.”

SLIM, SLIMMER, SLIMST Toen Jan het bedrijf overnam, richtte hij zich met zichtbaar succes op groei, innovatie en slimme dienstverlening. “Ik kwam in contact met Fontys nadat ik een congres over Internet of Things (IoT) had bijgewoond over de kansen die IoT biedt om processen, diensten en klantbeleving te optimaliseren, innoveren en transformeren.

Ik hoorde een verhaal van een ondernemer die klimaatinstallaties vanuit zijn kantoor kon monitoren en aansturen. Dat heeft mij aan het denken gezet omdat wij honderden machines in Europa hebben staan die wij onderhouden. Dat onderhoud plegen we op een reactieve manier zodra er een probleem met de machine is.

Hoe fijn zou het zijn als wij proactief kunnen reageren en op basis van data kunnen voorspellen wanneer onderhoud noodzakelijk is? Het IoT congres werd georganiseerd door het LIOF (Limburgse ontwikkelings- en investeringsmaatschappij) en zij hebben mij in contact gebracht met Fontys in Venlo.”

HOOR DE FANFARE “Tijdens het afstudeerproject heeft Roman in beeld gebracht wat de mogelijkheden waren voor proactief onderhoud”, vervolgt Jan. “Een pre-haalbaarheidsonderzoek bij klanten naar de behoefte aan predictive maintenance. Die blijkt er te zijn. Na zijn afstuderen is Roman bij ons in vaste dienst gekomen als hoofd speciale projecten en is verder gegaan met het haalbaarheidsonderzoek waarbij hij technische analyses heeft uitgevoerd zoals de FMEA: Failure Mode and Effect Analysis. Tijdens de glasbeurs afgelopen oktober, hebben we samen met onze grootste leverancier een eerste pilot in de vorm van data op een dashboard kunnen laten zien. Hoe de toekomst er op het gebied van smart services uit gaat zien? Ik denk dat het toekomstmuziek is maar je hoort de fanfare in de verte al spelen.

Het verdienmodel gaat veranderen. Ondernemers gaan geen machines meer kopen maar gaan betalen per gebruikseenheid.

Per meter polijsten of wassen. Pay by Use.“

VEEL VOOR WEINIG “De samenwerking met Fontys verliep helemaal naar wens”, besluit Jan. “Zij hebben ervoor gezorgd dat wij een goede student kregen die al eerder onderzoek naar servitisering had gedaan.

Hij bracht ervaring en kennis en een hoeveelheid beschikbare uren mee tegen relatief lage kosten. De meeste MKB’ers worden geregeerd door de waan van de dag en komen niet toe aan dit soort strategische projecten. Door de samenwerking met Fontys is dat wel gelukt omdat Roman het leeuwendeel van het voetwerk voor zijn rekening genomen heeft. Wij kijken uit naar verdere samenwerking met Fontys.”

ZONDER FONTYS WAREN WE NOOIT GEKOMEN WAAR WE NU ZIJN

19.

fontys

20.

DISTRIBUTED SENSOR SYSTEMS

“ STUDENTEN ZIJN VOOR ONS ZEKER VAN TOEGEVOEGDE WAARDE. ABSOLUUT!” Qu in t d e K l ei j n

Centre of Expertise HTSM

DE TOEKOMST HANGT AF VAN WAT JE NU DOET GHANDI Ooit werkte hij er zelf als student werktuigbouw­kunde aan de TU/e. Inmiddels heeft hij een mooie titel voor zijn naam staan en heeft zich opgewerkt tot projectmanager Autonomous Guided Vehicle (AGV) bij AME. Quint de Kleijn: “Uit eigen ervaring weet ik hoe belangrijk de samenwerking is tussen bedrijfsleven en onderwijs.

Studenten zijn onze toekomst maar wij zijn ook de toekomst voor studenten.”

AME (APPLIED MICRO ELECTRONICS) IS EEN PRACHTIG HIGHTECHBEDRIJF IN DE BRAINPORT REGIO Aanvankelijk produceerden ze printplaten voor onder andere olie flow-meters. Nu ontwikkelen en produceren ze mooie innovatieve producten waarbij elektronica, mechanica, software en industrial engineering worden gecombineerd. Door creativiteit, passie, ambitie, motivatie en met hoogopgeleide medewerkers zorgen ze voor producten die verwachtingen van de klant overtreffen. Quint: “Wij maken producten voor onder andere de agrarische sector, defensie, de industrie maar ook voor consumenten. Denk aan slimme thermostaten of babyzitjes waarin elektronica zit verwerkt.

We maken gebruik van elektronica, sensoren, power-conversion en Internet of Things. We beginnen bij de vraag en wens van de klant en gaan door tot een totaalconcept ontstaat.”

ELKAAR VOEDEN MET KENNIS Quint: “We werken steeds vaker samen met Fontys. Er komen studenten van onder andere de opleidingen ICT, Werktuigbouwkunde, Mechatronica, Elektrotechniek, Automotive en Technische Bedrijfskunde. We participeren in samenwerkingsprojecten waarbij Fontys het projectteam opstelt. Bijvoorbeeld voor de Innovation Expo. Dit is een groot event dat iedere twee jaar vanuit de Innovatie-estafette wordt georganiseerd om een podium te geven aan innovaties en om samenwerkingen tot stand te brengen. Het is mijn ervaring dat de beste manier van samenwerken begint op de werkvloer. Dat is de plek waar studenten veel leren. Maar wij kunnen ook van hen leren. Studenten beschikken over de meest recente kennis, over de nieuwste ontwikkelingen die ze meteen kunnen toepassen en inzetten. Studenten zijn voor ons zeker van toegevoegde waarde. Absoluut!”

VAN EEN PROJECT, KOMT EEN PROJECT Studenten die een bijbaan of studie gerelateerde activiteit zoeken zijn sowieso welkom bij AME. Zoals zes studenten van de opleidingen Elektrotechniek en Mechatronica. Zij doen nu onderzoek naar de toepassing van Autonomous Guided Vehicles (AGV). Dit zijn transportsystemen met onbemande, automatisch geleide voertuigen die goederen op een veilige manier verplaatsen in magazijnen, productie- en distributiehallen. Quint: “AGV’s tillen producten op, draaien en verplaatsen ze, halen ladingen uit rekken, leggen producten op transportbanden en transporteren kratten en tray’s over een grote afstand. Bij AME hebben we een project met een AGV lopen en de studenten voeren een deelproject uit. En wie weet, alle deelprojecten bij elkaar zouden in de toekomst wel eens kunnen uitmonden en één groot AGV-project. De studenten hebben meerdere onderzoeksvragen gekregen. Een daarvan is: ‘ontwerp een efficiënt maar ook veilig oplaadsysteem met een dockingstation’. Ze hebben een vooronderzoek uitgevoerd waarbij ze zich op de markt hebben georiënteerd. Wat is er aanwezig en wat is bruikbaar in deze specifieke applicatie? Zij zitten nu in de conceptfase die zal leiden tot een ‘proof of concept’. Daar kijken we naar uit.”

21.

fontys

22.

FUTURE POWERTRAIN

“ WAT ONS BETREFT MAG DEZE WERKWIJZE ZEKER UITGEBREID WORDEN.” Ie s d e R o o i j

Centre of Expertise HTSM

FONTYS BIEDT VDL ETS PRAKTISCH REFERENTIEKADER

Zelf noemt Ies de Rooij VDL Enabling Transport Solutions (ETS) ‘een bijzonder bedrijf binnen de VDL Groep’. “Omdat we een van de weinige zijn die geen producten maken. We leveren gevalideerde concepten aan andere VDL-bedrijven, die daar een product van kunnen maken”, legt de Manager Concept Development bij ETS uit. Sinds een jaar of vijf gebeurt dat met ondersteuning vanuit het Fontyslectoraat Future Powertrain, vrij vertaald het aandrijfsysteem van de toekomst. Lector Rik Baert zag brood in VDL ETS, dat zich onder meer bezighoudt met het ontwikkelen van innovaties in elektromobiliteit (E-mobility). En Ies ervaart zelf ook de meerwaarde van samenwerking. “We kunnen, zonder zelf enorme inspanningen te moeten leveren, zaken uitproberen. En daardoor bepalen of we de goede richting in gaan. Door het samen met het hbo te doen, heb je een referentiekader of iets wel echt praktisch toepasbaar is.”

MODEL Het eerste project dat in gezamenlijkheid werd aangepakt, stond model voor de drie die zouden volgen. Dit betrof het testen van een overschakeling van gewone EN590-diesel naar HVO biodiesel, samen met de motorleverancier. Die wilde hieraan meewerken, maar vroeg VDL ETS om de veldtesten te verzorgen. “Een aantal voertuigen werd gedurende driekwart jaar gevolgd met speciale meetmethodes. Die hebben we samen met Fontys ontwikkeld.

Rik Baert heeft met zijn studenten de rapportages verzorgd.”

Inmiddels rijden de bussen daadwerkelijk op HVO. Het vormt als gezegd de rode draad in de samenwerking met Fontys: een nieuwe manier van meten ontwikkelen, die met behulp van studenten wordt uitgeprobeerd. “Ons voordeel is dat studenten het vaak zeer uitgebreide meetprogramma uitvoeren. Voor Fontys is het aantrekkelijk om betrokken te zijn bij zo’n nieuwe meetmethode.

Waarbij de lector steeds bekijkt of deze in het curriculum van de opleiding kan worden opgenomen”, schetst Ies.

Een volgend project was het Raak project: Q in E. Hierbij zijn wederom vele metingen verricht door studenten, maar nu naar het opwarmgedrag en de warmtehuishouding van de E3-Bus. “Een bus met een bijzonder warmtepomp-klimaatsysteem. Bij een elektromotor hebben we namelijk geen ‘afvalwarmte’ meer; iedere kilowatt die we in het klimaatsysteem moeten stoppen, verdwijnt uit de batterij en is dus niet beschikbaar voor de aandrijving.”

Een net gestart en soortgelijk project waar Rik Baert en zijn studenten onderzoek naar doen, is COSTART. Dit betreft een uitgebreidere analyse van de warmtehuishouding van elektrische bussen en de relatie met thermisch comfort. Volgens Ies voelen passagiers zich niet enkel comfortabel in een bus omdat de temperatuur 21 graden is.

“Er spelen meer factoren een rol: welke kleding hebben mensen aan, de mate van zoninstraling et cetera. Er is een soort onafhankelijke manier om het thermisch comfort van een persoon te meten en dat proberen we samen uit.”

GLOEDNIEUW Het VETIS-project is gloednieuw. Hierbij wordt onder meer het effect van externe factoren als het rijgedrag op het energieverbruik van elektrische bussen in kaart gebracht. “De metingen moeten uitwijzen of de chauffeur zelf kan bepalen om zuiniger te gaan rijden, of dat we iets in de software moeten stoppen waarmee het voertuig het zelf regelt”, aldus de VDL-manager.

Het samenwerken met studenten was ook voor zijn bedrijf even wennen. Niet langer komen de studenten alleen om stage te lopen of af te studeren. Er is nu ook een kennisstroom van de lector en zijn studenten naar VDL ETS. De rol van Fontys is daarmee uitgebreid met ‘partner in onderzoek en innovatie’. Praktisch toepasbaar onderzoek, benadrukt Ies: “Niet eenmalig in een laboratorium maar in veelvoud, in een bus op de weg en aan de hand van veel real data. Wat ons betreft mag deze werkwijze zeker uitgebreid worden.”

ONS VOORDEEL IS DAT STUDENTEN HET VAAK ZEER UITGEBREIDE MEETPROGRAMMA UITVOEREN

23.

24.

fontys

HEALTH INNOVATIONS AND TECHNOLOGY

“ WE WILDEN VIA EEN ONDERZOEK DE AANLEIDING VAN ONBEGREPEN GEDRAG BETER BEGRIJPEN.” P e ter V er ku i j l en

Centre of Expertise HTSM

DOOR EEN WEARABLE, OFTEWEL POLSBANDJE, KUNNEN WE VERSCHILLENDE VARIABELEN METEN

DRAAGBARE TECHNOLOGIE VOOR MENSEN MET DEMENTIE POLSBANDJE MET SPECIALE SENSOREN Is het mogelijk om vroegtijdige indicaties van veranderend gedrag bij mensen met dementie te voorspellen, zodat zij beter begeleid kunnen worden wanneer zij een gevoel van onrust ervaren? Deze vraag stond centraal in het onderzoeksproject dat drie studenten en een aantal begeleiders van het Fontys Expertisecentrum voor Gezondheid en Technologie (EGT) afgelopen jaar uitvoerden bij opdrachtgever BrabantZorg.

“Dementie is een enorm complex ziektebeeld, waar helaas nog steeds geen genezingsantwoord op is gevonden,” vertelt Peter Verkuijlen, regiomanager van de activiteiten van BrabantZorg in Uden, Landerd en Grave. “Een klein deel van de mensen die aan dementie lijden heeft last van sterk onbegrepen gedrag, veroorzaakt door een gevoel van onrust. De impact die dit gedrag heeft op de kwaliteit van leven en op de omgeving, zoals familie, andere bewoners en verzorgenden, ervaren wij dagelijks binnen onze zorglocaties. Dit triggerde ons dan ook om te onderzoeken of we iets konden ontwikkelen waardoor we het gedrag van mensen met dementie kunnen voorspellen en daardoor beter kunnen behandelen.”

Het onderzoek werd gestart met een gesprek waarin alle betrokkenen mochten aangeven wat er volgens hen nodig was om het onderzoek uit te voeren. Hierbij werd ook gesproken over de inzet van observatieapparatuur, zoals draagbare technologie.

“Alle betrokkenen waren het erover eens dat de inzet van observatieapparatuur geoorloofd was bij dit onderzoek,” aldus Peter. “Vervolgens hebben drie studenten en een aantal begeleiders van het Fontys Expertisecentrum voor Gezondheid en Technologie gedurende een aantal dagdelen twee mensen met dementie en onbegrepen gedrag gevolgd. Deze mensen, bewoners van onze locatie Nieuwe Hoeven in Schaijk, droegen gedurende deze onderzoeksperiode een polsbandje met speciale sensoren, door ons ook wel een ‘wearable’ genoemd. Hiermee werden de variabelen temperatuur, beweging, hartslag, bloeddruk en huidgeleiding gemeten. Tegelijkertijd werd hun gedrag geobserveerd. De data die we verkregen via de wearables verschaften ons inzicht in de situaties die aanleiding geven tot onrust, en daarmee in de omstandigheden rondom dit gedrag. Zo konden we bijvoorbeeld meten dat iemand heel zenuwachtig was voor een tandartsbezoek en daardoor onbegrepen gedrag ging vertonen.”

ONBEGREPEN GEDRAG BEGRIJPEN

PLEZIERIGER LEVEN

Omdat BrabantZorg al jarenlang samenwerkt met Fontys was de stap om het instituut bij het onderzoeksvraagstuk te betrekken erg klein. “In het verleden hebben we samen verschillende projecten gedaan in het kader van de verbetering van de verpleeghuiszorg voor mensen met dementie. Over die samenwerking waren wij steeds enorm tevreden,” aldus Peter.

De inzichten bleken bovendien enorm waardevol voor de behandeling van mensen met dementie. “Doordat we het gedrag kunnen voorspellen, is het mogelijk om cliënten beter te begeleiden wanneer zij een gevoel van onrust ervaren,” aldus Peter. “Hierdoor kunnen we mensen met dementie meer comfort bieden en een plezieriger leven laten leiden. Het onderzoek is dan ook een mooie aanzet om te komen tot bruikbare wearables op dit thema. Daarnaast willen we door middel van een vervolgonderzoek nog meer data verzamelen om zo data en gedrag beter te kunnen vergelijken en interpreteren. Ook hier willen we Fontys bij betrekken. We zijn al heel trots op wat we tot nu toe hebben bereikt en erg tevreden over de constructieve samenwerking met Fontys. We zien dan ook uit naar het vervolgtraject!”

“Vandaar dat we Fontys ook bij dit vraagstuk wilden betrekken.

Belangrijkste doel dat we met de samenwerking wilden bereiken was om de aanleiding van onbegrepen gedrag beter te begrijpen, zodat situaties die onrust bij iemand uitlokken eerder worden herkend, en waar mogelijk voorkomen. Op deze manier wilden we een kwaliteitsverbetering realiseren in het leven van mensen met dementie en hun omgeving.”

25.

fontys

26.

HIGH TECH EMBEDDED SOFTWARE

SAMENWERKEN AAN EEN FUTURE PROOF SYSTEEM

Hoe kunnen we een van onze grootste systemen toekomstbestendig maken? Deze vraag vormt het uitgangspunt voor de samenwerking tussen VDL Enabling Technologies Group (ETG) en het High Tech Embedded Software (HTES) lectoraat van Fontys. De komende tijd werken zeven studenten, onder begeleiding van het lectoraat, aan het ontwikkelen en programmeren van nieuwe software voor een nieuw, future proof besturingssysteem voor het bedrijf “VDL ETG kent een lange geschiedenis,” vertelt Ton Peijnenburg, Manager Systems Engineering bij VDL ETG en initiator van het project vanuit zijn verantwoordelijkheid voor technologie. “Hoewel we sinds 2006 officieel onderdeel zijn van VDL Groep ligt onze oorsprong ver daarvoor. In 1900 werd VDL ETG namelijk al opgericht als Philips Machinefabrieken. In de decennia daarop zijn we uitgegroeid tot een toonaangevend bedrijf dat zich toelegt op het maken en ontwikkelen van complexe machines en modules. Anno 2018 hebben we acht bedrijven, 2.200 medewerkers en locaties in Nederland, Zwitserland, China, Singapore en de Verenigde Staten. En we blijven ontwikkelen!

Net zoals vele andere bedrijven in de machinebouw zijn ook wij de laatste jaren bezig geweest met het uitbreiden van onze activiteiten.

Zo richten we ons steeds meer op de ontwikkelkant van systemen, wat in vaktermen ook wel de verschuiving van ‘buil-to-print’ naar ‘built-to-spec’ wordt genoemd. Hierdoor willen we een hoger niveau van toeleveren bereiken.”

verouderd. Bovendien is het een erg duur systeem omdat alle onderdelen custom-made zijn. Vandaar dat we graag het complete design van het besturingssysteem willen vernieuwen.”

NIEUWE ELEKTRONICA EN EMBEDDED SOFTWARE Maar het kiezen van nieuwe elektronicaonderdelen betekent ook het opnieuw ontwikkelen en bouwen van de embedded software.

“Zelf hebben we alle expertise in huis om het elektronische stuk te moderniseren. Voor de softwareontwikkeling en het programmeren wilden we graag samenwerken met een externe partij die middenin de nieuwste ontwikkelingen staat, zoals een opleidingsinstituut,” aldus Ton. “In het verleden heb ik hele positieve ervaringen met Fontys opgedaan, zowel met de studenten als met het instituut zelf.

De keuze voor Fontys was daarom snel gemaakt. Daarnaast denken we dat het HTES lectoraat van Fontys een mooie combinatie biedt tussen onderzoek, ontwikkeling en praktijk.”

VOOR DE SOFTWARE WILDEN WE GRAAG SAMENWERKEN MET EEN EXTERNE PARTIJ DIE MIDDENIN DE NIEUWSTE ONTWIKKELINGEN STAAT

WAFER HANDLER Een van de klanten waarbij dit goed terug te zien is, is bij ASML. “ASML is een van de grootste leveranciers van geavanceerde machines voor de halfgeleiderindustrie,” aldus Ton. “De systemen die door dit bedrijf worden gemaakt maken gebruik van een fotografisch proces om patronen op siliciumwafers aan te brengen. Omdat deze patronen vaak slechts nanometers klein zijn, en heel precies op elkaar moeten passen, is het belangrijk dat de wafers de exacte temperatuur hebben zodat thermische uitzetting niet tot fouten leidt. Hiervoor is enige tijd geleden de Wafer Handler ontwikkeld. Hoewel het systeem na de nodige upgrades nog altijd naar behoren werkt, is het ontwerp van de elektronische en programmeerbare componenten op delen

DUURZAME RELATIE De komende tijd gaat een groep van zeven jonge studenten namens het HTES lectoraat het bedrijf helpen bij het ontwikkelen en het programmeren van de embedded software. Ton: “Samen kijken we zo hoe we toe kunnen werken naar een nieuw, future proof besturingssysteem van de Wafer Handler. Het doel is duidelijk: een nieuwe techniek die minder kost dan de oude techniek en die betrouwbaar functioneert. Naast het bereiken van een goed eindresultaat hopen wij ook dat dit project een mooie aftrap is voor een duurzame relatie tussen VDL ETG en Fontys. Zodat we in de toekomst op een structurele, constructieve manier met elkaar kunnen samenwerken.”

Centre of Expertise HTSM

“ WE WILLEN EEN HOGER NIVEAU VAN TOELEVEREN BEREIKEN.” Ton Pei j nenburg

27.

INTERACTION DESIGN

fontys

28.

WELKOM IN DIE ANDERE WERELD DE ONGEKENDE MOGELIJKHEDEN VAN VIRTUAL EN MIXED REALITY

THE VIRTUAL REALITY DESIGNERS GAMES

& INTERACTIVE MEDIA

TRAINING

& EDUCATION

PRODUCT

STORYTELLING

ARCHITECTURE & CONSTRUCTION

RESEARCH & USER TESTS

Nog nooit van het woord ‘Enversed’ gehoord? Geen zorgen, uw Engels hoeft niet te worden bijgeschaafd want Enversed staat niet in het woordenboek maar bestaat wel! Enversed staat gelijk aan een onvergetelijke onderdompeling in de de wereld van Virtual (VR) en Mixed Reality (MR). Dit kan op de 7de verdieping van het Veemgebouw op Strijp-S in het grootste VR Expericence Center van Europa. Een prachtige locatie om een nieuwe virtuele werkelijkheid aan den lijve te ondervinden, te ontdekken, te beleven en te spelen.

Maar Enversed is méér dan een bezoekerscenter: het is een boeiend technologie-ecosysteem dat virtual reality combineert met amusement, onderzoek, ontwikkeling, onderwijs en evenementen voor zowel consumenten als bedrijven.

Enversed is in februari 2016 opgericht door zes ondernemers met zeer verschillende achtergronden. Tim van der Grinten is een van de co-founders van deze sympathieke startup: ”De Enversed Group bestaat uit Enversed Entertainment en Enversed Studios. Enversed Studios ontwikkelt high-end Virtual Reality voor architectuur, industrie, training, kunst en onderwijs. Enversed Entertainment bestaat uit het VR-Center waar bezoekers de werkelijkheid kunnen overschrijden met de nieuwste technieken. Met deze combinatie creëren we ons eigen living lab waarin we zien hoe mensen zich gedragen in de door ons ontworpen Virtual en Mixed Reality.

Wat werkt en wat niet.”

Centre of Expertise HTSM

“ HET WERKEN MET STAGIAIRES VERSCHAFT ONS DE MOGELIJKHEID OM TE GROEIEN. QUA INHOUD, CONTENT EN TALENT MAAR OOK KOSTENTECHNISCH.” Ti m v an d er Gr int en

VOORWAARTS IS HET MOTTO Enversed heeft duidelijk de blik voorwaarts gericht: Tim: “Enerzijds gaan we het VR-Center opschalen, anderzijds gaat Enversed Studio’s diverse projecten in de markt uitrollen vanuit de kennis die we inmiddels hebben opgedaan. Met behulp van VR kun je bijvoorbeeld heel duidelijk laten zien hoe een hightech machine in elkaar zit. Je kunt door gebouwen lopen of VR inzetten bij data-visualisatie, maar je kunt het ook toepassen bij trainingen zoals bedrijfshulpverlening. De applicaties zijn eindeloos. Daarom organiseren we in ons VR-Center op Strijp-S workshops om te laten zien hoe VR geïntegreerd én toegepast kan worden binnen een bedrijf of instelling. De belangstelling vanuit het bedrijfsleven hiervoor is groot.”

ERUIT HALEN WAT ERIN ZIT Enversed is een enthousiaste samenwerkingspartner van Fontys.

Tim: “Wij zijn Partner in Education. We werken samen op het gebied van gaming, de VR-minor en ICT. Maar we geven ook workshops en lezingen bij de opleiding Psychologie en het lectoraat Interaction Design van Fontys.”

“Daarnaast bieden we ook stage- en afstudeerplekken aan”, legt Tim uit. “Op deze manier scouten we nieuw talent dat kennis heeft van de laatste technologieën. De meeste stagiaires en afstudeerders stromen door binnen ons bedrijf. We bestaan nu anderhalf jaar en het werken met stagiaires verschaft ons de mogelijkheid om te experimenteren. Qua inhoud, content en talent zijn ze een leuke en dynamische toevoeging aan onze vaste ontwikkelteams. Doordat we werken met stagiaires die afkomstig zijn uit verschillende vakgebieden krijgen we bovendien steeds beter inzicht in welke teamsamenstelling het beste werkt. En het mes snijdt aan twee kanten: stagiaires kunnen bij ons ontdekken of ze hier passen en ze krijgen de kans om zich te bewijzen.

Bij Enversed kunnen ze werken aan prachtige projecten. Maar ik wil daar nog wel een ding aan toevoegen: het werken met afstudeerders en stagiaires vergt wel een gedegen aanpak. Dat wil zeggen dat je tijd, energie en aandacht in de begeleiding moet steken. Doe je dat meteen aan het begin van de rit, dan pluk je daar zeker de vruchten van. Wat je erin stopt, haal je er over het algemeen ook dubbel en dwars uit. Dat is onze ervaring.”

29.

30.

fontys

MENS EN TECHNOLOGIE

“ MET DE OPRICHTING VAN HET INCLUSIVE FIELDLAB WORDEN SW-MEDEWERKERS ACTIEF BETROKKEN BIJ HET TOEPASSEN VAN TECHNOLOGIEËN.” R o al d K l u m p en aar en Ronald de K oning

Centre of Expertise HTSM

INTEGRATIE DOOR INNOVATIE INCLUSIVE FIELDLAB AMFORS VOOR MENSEN MET EEN AFSTAND TOT DE ARBEIDSMARKT De Amfors Groep is een mensontwikkelbedrijf. Ze bieden werk aan 1300 medewerkers met een afstand tot de arbeidsmarkt. Hun missie? Werk bereikbaar maken én houden. Een van de manieren om dat voor elkaar te krijgen, zit in de toepassing van technologische innovaties. Dat is de heilige overtuiging van algemeen directeur Ronald de Koning en Roald Klumpenaar, projectleider Inclusive Fieldlab Amfors.

Ronald: “De laatste jaren vinden er in veel bedrijven nieuwe technologische ontwikkelingen plaats en wij vragen ons af of het mogelijk is om innovaties in te passen binnen ons Sociale Werkvoorziening-bedrijf. Wij willen nieuwe technieken in ons productieproces opnemen zodat medewerkers aan de onderkant van de arbeidsmarkt er vertrouwd mee raken.

Op deze manier kunnen zij ook in de toekomst een positieve bijdrage blijven leveren aan het arbeidsproces.”

Met de oprichting van het Inclusive Fieldlab worden SW-medewerkers actief betrokken bij het toepassen van technologieën.

Roald: “In het fieldlab experimenteren we onder andere met een Smart Beamer en een Collaborative Robot (co-bot). Zo willen we het leerpotentieel en de autonomie van onze medewerkers verhogen zodat ze ook complexere productiewerkzaamheden kunnen uitvoeren. De co-bot gaat fysiek zware montagehandelingen overnemen, de medewerkers ontlasten en het productieproces optimaliseren. De Smart Beamer projecteert werkinstructies op werkplekken en helpt medewerkers bij het aanleren en onthouden van montagehandelingen. Hierbij spelen verschillende cognitieve en ergonomische aspecten een rol zoals de detaillering van de instructies, het taalniveau van de medewerkers en de foto’s en video’s die gebruikt worden in de projectie. Met het team Sustainable Productivity van TNO hebben we hiermee al een vooronderzoek gedaan. Dit wees uit dat de beamer goed werkt voor mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Ze vinden de instructies helder en meer zelfstandigheid prettig. Tijdens het project dat we samen met Fontys gaan uitvoeren bouwen we voort op dit onderzoek.”

DE SAMENWERKING MET FONTYS VERLOOPT POSITIEF EN VOORTVAREND

UITZIEN NAAR SAMENWERKEN Ronald: “Het contact met Fontys is gelegd toen we allebei genomineerd werden voor een ontwerpwedstrijd voor het beste technologische ontwerp voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt op de Dutch Design Week. We zijn in gesprek geraakt en van het een kwam het ander. Samen met het Fontys lectoraat Mens en Techniek gaan we nu onderzoek doen naar de werkbeleving van werknemers en de interactie tussen werknemers en technologie.

Het project is in maart van start gegaan en zal een jaar duren. Fontys HRM en Psychologie richt zich op de beleving van de medewerkers bij de nieuwe technologie. Fontys Engineering houdt zich bezig met het optimaliseren van de functionaliteit van de Co-bot en de Smart Beamer, terwijl Fontys Hogeschool ICT aanpassingen en vernieuwingen aanbrengt aan de interface tussen de co-bot, de smart beamer en de werknemers. Het literatuuronderzoek is inmiddels gestart en we kijken nu echt naar de samenwerking op de werkvloer.”

“De samenwerking met Fontys verloopt positief en voortvarend”, besluit Roald. “Wat wij verwachten als we een jaar verder zijn? Dan denk ik dat we opgewekt voorwaarts kunnen. Dat we ook andere technologieën kunnen toepassen zodat medewerkers zelfstandig en gemotiveerd aan het werk blijven. En we hopen dat Amfors een leidend voorbeeld wordt voor andere SW-bedrijven en inclusieve werkgevers. Het zou mooi zijn als we hen kunnen stimuleren om hetzelfde te doen.”

ONDERZOEKSVRAAG: HOE KUNNEN DE INNOVATIEVE TECHNOLOGIEËN DIE AMFORS OP HET OOG HEEFT DUSDANIG AANGEPAST, GEPRESENTEERD EN OMGEVEN WORDEN DOOR EEN IMPLEMENTATIEPROGRAMMA ZODAT DE HOOGSTE ‘ACCEPTATIE’, IMPACT EN POSITIEVE BELEVING WORDT BEREIKT BIJ MEDEWERKERS MET EN ZONDER AFSTAND TOT DE ARBEIDSMARKT? HOE KUN JE NIET ALLEEN BARRIÈRES SLECHTEN MAAR OOK: HOE BEVORDER JE HET ENTHOUSIASME VAN DE MEDEWERKERS, HUN TROTS EN HET GEVOEL ERTOE TE DOEN?

31.

fontys

32.

OPEN EDUCATIONAL RESOURCES

MET ELKAAR IN ZEE GAAN DE VRUCHTBARE SAMENWERKING MET SURF SURF is de ICT-samenwerkingsorganisatie van hoger onderwijs en onderzoek in Nederland. Dankzij SURF beschikken studenten, docenten en onderzoekers in Nederland over de best mogelijke ICT-voorzieningen voor toponderzoek en talentontwikkeling. De voornaamste taak van SURF is het onderwijs en onderzoek optimaal te laten profiteren van de kansen die ICT biedt. Dat doen ze door nieuwe technologieën te verkennen en vervolgens landelijke ICTvoorzieningen te realiseren. De innovaties van SURF hebben een maatschappelijke impact tot buiten de instellingen.

Voor het project MinE ontwikkelde SURF bijvoorbeeld een grid-dienst, waarmee zeer omvangrijke DNA-bestanden worden doorzocht om de genetische basis van de ziekte ALS te onderzoeken.

Kirsten Veelo is projectmanager open leermaterialen bij SURFnet: “Wij proberen een voorloper te blijven op het gebied van ICT-dienstverlening en hechten veel waarde aan een goede samenwerking met de instellingen die bij ons zijn aangesloten.

Samen blijven we ons inzetten om het onderwijs en onderzoek te verbeteren.”

SURF werkt samen met Fontys Hogeschool ICT/ lectoraat Open Educational Resources. In dit vakgebied ligt de nadruk op hergebruik van open leermaterialen en andere vormen van open en online onderwijs zoals Massive Open Online Courses (MOOCs). Dit zijn grootschalige, gratis, open en online cursussen die gevolgd kunnen worden door iedereen met belangstelling voor het onderwerp.

Het kan een waardevolle toevoeging zijn omdat ze docenten en onderzoekers in staat stellen een wereldwijd publiek te bereiken.

SIG’S Kirsten: “Bij Fontys werken we samen met lector Robert Schuwer.

Hij houdt zich bezig met onderzoek naar open leermaterialen.

Dit zijn leermaterialen die online vrij beschikbaar zijn voor (her) gebruik. Het kopiëren, bewerken en verspreiden van het materiaal is onder voorwaarden toegestaan. Mede op ons verzoek heeft hij de afgelopen jaren samen met andere professionals onderzoek gedaan naar beleid en adoptie van open leermaterialen en hierover gepubliceerd. Daarnaast is hij voorzitter van de Special Interest Group (SIG) Open Education.

SIG’s vormen een uitgebreid netwerk van professionals die betrokken zijn bij de innovatieprojecten van SURF. Zij organiseren bijvoorbeeld regelmatig bijeenkomsten, waarbij ze zich verdiepen in een bepaald actueel ICT-thema in het onderwijs. Zo delen ze kennis maar vergaren het ook.”

ADOPTIE Een van de projecten die we in samenwerking met Fontys Hogeschool ICT hebben uitgevoerd, is de studie naar de adoptie van open leermaterialen en online cursussen door docenten.

Hieruit blijkt onder meer dat het delen en hergebruiken van leermaterialen veel gebeurt, maar dat de materialen lang niet altijd voor iedereen toegankelijk zijn of van een open licentie zijn voorzien. In totaal zijn 55 interviews afgenomen met docenten, bestuurders en ondersteuners bij 10 universiteiten en hogescholen. Op basis van de onderzoeksresultaten kwamen de onderzoekers tot enkele aanbevelingen. Eén daarvan is om op faculteits-, instituuts- en instellingsniveau beleid te formuleren over het open delen en hergebruiken van open leermateriaal.

ONDERWIJS EN ONDERZOEK OPTIMAAL LATEN PROFITEREN VAN DE KANSEN DIE ICT BIEDT BOEGBEELD Op dit moment werken we samen met Fontys aan het Boegbeeldproject hbo Verpleegkunde. SURF vertaalt opgedane kennis en ontwikkelingen binnen dit project naar landelijke dienstverlening, zodat hogeronderwijsinstellingen op nationaal niveau van de bevindingen kunnen profiteren”, besluit Kirsten. “In opdracht van Vereniging Hogescholen werkt het Landelijk Overleg Opleidingen Verpleegkunde (LOOV) samen met 5 hbo-instellingen aan het beschikbaar maken van open leermaterialen voor thema’s binnen de opleiding hbo Verpleegkunde. De beschikbaarheid van een database met kwalitatief hoogstaande digitale leermaterialen kan ervoor zorgen dat docenten minder tijd hoeven te besteden aan materiaalontwikkeling, waardoor meer tijd overblijft voor het onderwijsproces. Beide effecten (meer kwalitatief hoogstaand leermateriaal beschikbaar en meer tijd voor het onderwijsproces) leiden potentieel tot een hogere kwaliteit van het onderwijs. En laat dat nu precies de bedoeling zijn!”

Centre of Expertise HTSM

“ DE INNOVATIES VAN SURF HEBBEN EEN MAATSCHAPPELIJKE IMPACT TOT BUITEN DE INSTELLINGEN.” Ki rsten Veel o

33.

fontys

34.

OPEN LEARNING LABS

“ DOOR DE COMBINATIE VAN THEORIE EN PRAKTIJK VERGROTEN PROFESSIONALS HUN KENNIS EN KUNNEN ZE HET GELEERDE DIRECT TOEPASSEN.” Ineke Heil

BLIJF JEZELF ONTWIKKELEN MET DE OPEN LEARNING LABS

Nederland, en de Brainport regio in het bijzonder, heeft de afgelopen decennia een leidende positie bemachtigd in de technologiesector. Om die positie te behouden is het belangrijk dat bedrijven en professionals hun kennis en vaardigheden blijven ontwikkelen. Vanuit die gedachte is Fontys, samen met verschillende toonaangevende hightechbedrijven in Zuid-Nederland, gestart met de Open Learning Labs. Dit initiatief ontwikkelt online access onderwijsmateriaal en organiseert (offline) labsessies die professionals helpen om hun kennis en vaardigheden te ontplooien.

Centre of Expertise HTSM

ontwikkeling van de Open Learning Labs. Doel hiervan is het ontwikkelen en inrichten van (open access) onderwijsmateriaal dat aansluit bij de behoeften van bedrijven en medewerkers in de topsectoren HTSM en Agrofood in Zuid-Nederland. Hierbij worden we gesteund door het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling en de provincie Noord-Brabant, in het kader van het innovatieprogramma OPZuid.”

COMBINATIE VAN THEORIE EN PRAKTIJK

BENIEUWD NAAR DE OPEN LEARNING LABS? Kijk dan eens op: www.fontys.nl/openlearninglabs.

Voor meer informatie kun je contact opnemen met het Fontys Centre of Expertise HTSM via openlearninglabs@fontys.nl en 08850 74433.

* Binnen de Open Learning Labs werkt Fontys Centre of Expertise HTSM samen met de bedrijven: Smart Robotics, Heemskerk Innovative Technology, KMWE Precisie Eindhoven, Additive Industries, Boomkwekerij Fleuren, Blue Engineering, AAE, Shapeways en The Art of Robotics.

Het idee voor de Open Learning Labs is ontstaan vanuit een nauwe samenwerking tussen Fontys en technologiebedrijven in de regio.

“Al jarenlang zetten wij ons vanuit het Fontys Centre of Expertise High Tech Systems and Materials (HTSM) in voor een sterke verbinding tussen het bedrijfsleven en het hoger beroepsonderwijs,” vertelt Ineke Heil, projectleider van de Open Learning Labs. “Wij geloven namelijk dat we door het delen van kennis en vaardigheden bij kunnen dragen aan de groei van bedrijven, studenten, onderzoekers en professionals, en dus indirect aan de groei van onze regio. Vandaar dat we, samen met verschillende toonaangevende (mkb)bedrijven*, de handen ineen hebben geslagen in de

Het afgelopen jaar ging het Fontys Centre of Expertise HTSM in gesprek met verschillende bedrijven om de leerbehoeften in kaart te brengen. Dit leidde tot een programma met gepersonaliseerde arrangementen, bestaande uit aan de bedrijfspraktijk ontleende thema’s: Robotics, Additive manufacturing/3D-Printing en Agro-mechatronics. “We hebben bewust gekozen voor theorie én praktijk binnen de verschillende programma’s,” aldus Ineke.

“Professionals vinden de theorie in een digitale leeromgeving, waar het lesmateriaal gratis wordt aangeboden. Hierdoor hopen we deelnemers enthousiast te maken om ook de (offline) praktijktrajecten te volgen die flexibel en modulair worden aangeboden binnen de laboratoria van Fontys. De combinatie van theorie en praktijk stelt professionals dus niet alleen in staat om hun kennis te vergroten, maar ook om het geleerde direct toe te passen binnen de bedrijfspraktijk.”

ONS DOEL IS HET ONTWIKKELEN EN INRICHTEN VAN (OPEN ACCESS) ONDERWIJSMATERIAAL DAT AANSLUIT BIJ DE BEHOEFTEN VAN BEDRIJVEN EN PROFESSIONALS

NOOIT UITGELEERD Met de Open Learning Labs hopen het Fontys Centre of Expertise HTSM en de deelnemende bedrijven veel mensen te bereiken en daardoor nieuwe verbindingen te creëren, die ertoe bijdragen dat onze regio slimmer en sterker wordt. Ineke: “Want zeker in de techniek ben je nooit uitgeleerd; er zijn altijd weer nieuwe ontwikkelingen die invloed hebben op het werkveld. Met het oog daarop zijn we nu al bezig zijn met het ontwikkelen van open leermateriaal voor echografie en het aanbieden van de cursussen in de Engelse taal, zodat ook internationals hun kennis en vaardigheden binnen onze regio kunnen ontplooien.”

35.

36.

fontys

ROBOTICS

“ BEDENKEN DAT WERKEN MET EEN ROBOT WEL HANDIG IS, IS ÉÉN. ZORGEN DAT ZE GEACCEPTEERD WORDEN EN MEDEWERKERS ER OOK MEE WÍLLEN WERKEN, IS TWEE.” J es s ica van Schi j ndel

Centre of Expertise HTSM

LASEREN, SNIJDEN, PONSEN, KANTEN, LASSEN EN POEDERLAKKEN IN AFWACHTING VAN DE NIEUWE, HARDWERKENDE COLLEGA

In het Brabantse Dongen floreert familiebedrijf Van Schijndel Metaal als nooit tevoren. Ze zijn toonaangevend in de bewerking van dunne platen in staal, rvs en aluminium.

Als assemblagebedrijf leveren ze complete eindproducten.

Veel klanten beschouwen Van Schijndel Metaal als een verlengstuk van hun eigen bedrijf. En dat vertrouwen is precies waar ze in Dongen trots op zijn. Jessica van Schijndel, directeur-eigenaar sinds 2000: “Het is een prachtig bedrijf maar de ontwikkelingen in de branche zijn de afgelopen 18 jaar niet van de lucht geweest. Er is enorm veel veranderd.

Het kost moeite om bij te blijven en daar heb je als directeur niet altijd tijd voor. Gelukkig zijn er onafhankelijke onderwijsinstellingen zoals Fontys die mij daarbij helpen.

Jessica: “We laseren, snijden, ponsen, kanten, lassen en poederlakken. We maken machines voor de voedselindustrie, informatiezuilen en elektronica-omkasting; eigenlijk alles waar een kastje van plaatstaal voor nodig is. Dat doen we al 80 jaar. De laatste jaren zie je in onze branche een trend waarin de productseries steeds kleiner worden en tegelijkertijd zie je een toename in variatie en complexiteit van de producten. Dit is onder andere het gevolg van het lasersnijden. Hierdoor is de vrijheid van vormen onbeperkt geworden. Wat iemand bedenkt kan vrijwel altijd worden gemaakt.”

ZIJ HEBBEN ER EEN STAAN! Omdat ik wil voorkomen dat werknemers saai en eentonig werk moeten doen, terwijl dit niet nodig is, had ik mijn oog al eens laten vallen op een zogenaamde Baxter-robot. Deze industriële robot is een grote tweearmige, lerende robot. Hij wordt ingezet bij repeterende, eenvoudige taken. Het contact met Fontys is ontstaan na het zien van een YouTube filmpje van Fontys Hogeschool Engineering, over de mogelijkheden van deze Baxter-robot. Ik was direct enthousiast.

‘Zij hebben er een staan in hun kenniscentrum’, dacht ik. Het contact was snel gelegd en van het een kwam het ander.

We zijn begonnen met een project in samenwerking met een student van de opleiding Toegepaste Psychologie. Hij heeft onderzocht hoe onze medewerkers tegen de komst van robots aankijken. Bedenken dat werken met een robot wel handig is, is één. Zorgen dat ze geaccepteerd worden en medewerkers er ook mee wíllen werken, is twee.”

HET KOST TIJD EN MOEITE OM DE LAATSTE ONTWIKKELINGEN IN DE BRANCHE BIJ TE HOUDEN. GELUKKIG ZIJN ER ONAFHANKELIJKE ONDERWIJS­ INSTELLINGEN ZOALS FONTYS DIE DAARBIJ HELPEN.

Op advies van Fontys starten we binnenkort met de inzet van de kleinere Collaboratieve Robots. Deze Co-Bots werken samen met mensen en afhankelijk van het type zijn ze lichter, compacter, behendiger dan de grotere Baxter-robots. “We hebben een projectgroep op de werkvloer samengesteld die gaat kijken waar de Co-Bots straks het beste ingezet kunnen worden. Zij gaan hem instellen en klaarmaken voor het werk. De toegevoegde waarde van Fontys zit vooral in het feit dat ze ons bedrijf hebben laten zien wat de ontwikkelingen zijn in automatisering en robotisering. Ze hebben ons geïnformeerd maar ook geïnspireerd en enthousiast gemaakt. En natuurlijk houden we Fontys op de hoogte van dit project. Het kan heel goed zijn dat ze daarop willen aansluiten met een volgend onderzoek. Gezien de goede ervaringen, staan we daar zeker voor open.”

37.

38.

fontys

VIRTUAL REALITY

VIRTUAL REALITY LAAGDREMPELIG MAKEN OP EEN HOOG NIVEAU Toen Menno Bisschops voor het eerst in contact kwam met Virtual Reality (VR) wist hij het zeker: hier wil ik iets mee gaan doen. Zijn studie Computer Software Engineering bij Fontys Hogeschool ICT bleek de perfecte leerervaringsplek én springplank voor de oprichting van een eigen bedrijf. Drie jaar geleden introduceerde Menno ’s werelds eerste full-body VR-platform en ook voor komende jaren heeft hij een aantal grote missies.

“The sky is the limit in VR-land!”

“Ik kwam voor het eerst met VR in aanraking toen ik een jaar of acht was en op de markt in Eindhoven een VR-demo zag,” vertelt Menno. “De transformatie naar een andere wereld maakte meteen diepe indruk op mij. Vandaar dat ik na de middelbare school koos voor de studie Computer Software Engineering bij Fontys. Tijdens deze studie werd mijn interesse voor VR steeds groter. Zeker toen in diezelfde tijd het eerste model van de zogenaamde Oculus Riftheadset uitkwam. Dit was de eerste set waar ontwikkelaars zelf mee aan de slag konden gaan. Hoewel het nog allerlei gebreken had, zoals enorm pixelig beeld, geloofde ik meteen dat er met deze techniek grootse dingen konden ontstaan.”

LEVENSECHT SPEL Tijdens de minor Virtual Reality ontwikkelde Menno samen met studiegenoot Roy Noten een eigen VR-spel. “Met de spullen die we op school konden gebruiken maakten we zelf een pijl en boog,” aldus Menno. “Hierdoor konden we ons eigen boogschietspel creëren. Grappig detail is dat we ontdekten dat naast beeld ook geluid een belangrijke rol speelt bij VR. Door een ‘pok’ toe te voegen aan onze ontwikkeling, werd ons spel ineens levensecht.

Enorm trots waren we op onze eerste creatie!

“ IEDEREEN MOET VAN VR KUNNEN GENIETEN.” M enno Bi sschops

Centre of Expertise HTSM

IK GELOOFDE METEEN DAT ER MET VR GROOTSTE DINGEN KONDEN ONTSTAAN Helemaal toen we in 2014 de prestigieuze Dutch Game Award wonnen. Opeens kregen we telefoontjes van bedrijven over de hele wereld die met ons wilden samenwerken. Vanaf dat moment ben ik me gaan richten op de ontwikkeling van een meer meeslepende VR-ervaring: full-body VR. Hierdoor krijg je het gevoel dat je in een virtuele wereld rondloopt. Daarnaast ging ik aan de slag als salesverantwoordelijke bij VYSON, een bedrijf dat VR-oplossingen aanbiedt aan allerlei bedrijven. Hierdoor heb ik mooie VR-projecten mogen draaien bij onder andere ziekenhuizen.”

DIGITAL SPORTS EN GAMING Al deze ervaringen stelden Menno in staat om zelf een full-body VR-platform te ontwikkelen voor developers: VRee. Menno: “VRee is het eerste platform ter wereld dat real-time full-body tracking in VR mogelijk maakt. Hierdoor kunnen developers zelf zogenaamde Active VR eSports ontwikkelingen en bieden we tal van toepassingen op het gebied van gaming, training en simulatie. We spelen hiermee in op de toenemende trend

van digital sports, die de traditionele sporten in de toekomst steeds meer gaan overnemen. Met VRee creëren we bovendien een optimale VR-ervaring, doordat we digitaal en fysiek op een bijzondere manier combineren. Daarnaast willen we met het platform VR laagdrempelig maken op een hoog niveau. Iedereen moet ervan kunnen genieten.”

IETS TERUGDOEN Momenteel bouwt Menno samen met Roy en een aantal medewerkers aan het succes van zijn VR-platform. Menno: “VR is echt een wereld apart. Het biedt zo veel mogelijkheden, the sky is the limit! Dat is erg bijzonder om te ervaren en motiveert mij om unieke dingen te creëren. Daarnaast vind ik het leuk om iets terug te kunnen doen voor anderen en dan in het bijzonder voor Fontys, de plek waar ik mijn droom heb kunnen verwezenlijken.

Ik verzorg nu ieder jaar de aftrap van de minor Virtual Reality en begeleid studenten die zich met VR-vraagstukken bezighouden.

Het is gaaf om te zien dat anderen ook enthousiast worden over VR en van mijn kennis en ervaring kunnen leren.”

39.

fontys

40.

SUBSIDIETRAJECTEN

Jo h an V l u g t er

“ DE KENNISVOUCHER IS EEN SOORT TEGOEDBON WAARMEE BEDRIJVEN OP EEN EENVOUDIGE MANIER KENNIS KUNNEN INKOPEN BIJ EEN INSTELLING ALS FONTYS.”

Centre of Expertise HTSM

GEZOCHT: NIEUWSGIERIGE ONDERNEMERS! SUBSIDIEMOGELIJKHEDEN VOOR PRAKTIJKGERICHT EN TOEGEPAST ONDERZOEK Toegegeven, subsidie is wellicht niet het meest sexy onderwerp onder de zon, maar het kan lonend zijn om er iets over te weten. Johan Vlugter is een van de subsidieadviseurs bij Fontys die helpt bij het verkrijgen van subsidie bij kleine en grote samenwerkings- en onderzoeksprojecten van bedrijven, lectoren, onderzoekers en studenten.

Johan: “Wij komen graag in contact met nieuwsgierige ondernemers. Groot en klein, in Nederland maar ook daarbuiten. Ondernemers die benieuwd zijn naar kansen en mogelijkheden gericht op innovatie in hun eigen bedrijf of voor klanten. Die investeren in maar ook gebruik willen maken van de kennis die bij Fontys aanwezig is. Als er een vraag binnenkomt bekijken we welke lectoren van het Fontys Centre of Expertise HTSM het beste passen. Is er een goede match dan wordt gezamenlijk een projectvoorstel uitgewerkt en de subsidiemogelijkheden onderzocht.”

De subsidieadviseurs van Fontys werken niet voor iedere klant.

Er moet altijd een relatie zijn met Fontys, zo benadrukt Johan.

“Fontys moet partij zijn in zo’n samenwerking. Er zijn meerdere subsidiemogelijkheden en wij helpen heel graag bij het opzetten van samenwerkingsprojecten. Zeker bij de aanvraag van grote trajecten komt behoorlijk wat kijken. En als de subsidie eenmaal is toegekend dan moet alles vervolgens keurig worden verantwoord.

Het is geen rocket-science maar het vereist wel zorgvuldigheid, kennis en ervaring.”

EEN GROENE GRAMMOFOONPLAAT Het Green Vinyl LP project is een prachtig traject waarbij wordt samengewerkt met het Fontyslectoraat Applied Natural Sciences, vertelt Johan. “Een groep Brabantse ondernemers wilde inspelen op de revival van de lp en vatte het idee op om lp’s op een vernieuwde wijze te produceren. Hierbij maken ze gebruik van grondstoffen die beduidend minder belastend zijn voor het milieu en waarbij het productieproces minder energie vergt. De geluidskwaliteit van de langspeelplaat wordt naar verwachting zelfs beter maar de uitstraling is hetzelfde. Binnenkort laten ze de eerste resultaten horen.”

Een ander mooi voorbeeld van actueel toegepast onderzoek is het project ‘Let’s move IT van het lectoraat Mechatronics & Robotics. Johan: ”Grote warehouses zoals Amazon kopen hun automatiseringssytemen bij één leverancier. Hierdoor zijn alle applicaties goed op elkaar afgestemd. Alle apparaten communiceren probleemloos met elkaar. In Nederland ziet de werkvloer er anders uit. Veel bedrijven moeten flexibel zijn en werken met grote wisselingen en een grote variëteit in het productieproces. Hierdoor krijgen ze te maken met een Multi Vendor omgeving waarbij verschillende applicaties geïntegreerd moeten worden. Het project ‘Let’s move IT’ speelt hierop in door apparatuur zoals AGV’s en robots van verschillende leveranciers beter met elkaar te laten communiceren en samenwerken.

Hierdoor ontstaat een veilige en flexibele werkomgeving. Dit tweejarig project wordt gerealiseerd dankzij 3 ton aan subsidie.”

KENNISTEGOEDBON De subsidiemogelijkheden zijn divers. Zo is er voor kort onderzoek voor individuele bedrijven de zogenaamde kennisvoucher. Dit is een soort tegoedbon waarmee bedrijven op een eenvoudige manier kennis kunnen inkopen bij een instelling als Fontys. Naast deze kleine individuele bedragen zijn er ook subsidiemogelijkheden voor meerjarige onderzoeks- en ontwikkelprojecten, waarbij meerdere bedrijven met meerdere kennisinstelling gezamenlijk aan de slag gaan om oplossingen te zoeken voor vragen uit de praktijk. Een voorbeeld hiervan is het Green Vinyl project.

Subsidieverstrekkers waarmee Fontys samenwerkt: De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO); Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling Operationeel Programma Zuid-Nederland (EFTO-OPZuid); Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA (NRPO-SIA).

41.

42.

fontys

CONTACTGEGEVENS LECTOREN / LECTORATEN

ADDITIVE MANUFACTURING Sjef van Gastel, Directeur Innovatieve Productietechnologie E-mail s.vangastel@fontys.nl Telefoon 08850 78566 AGRO-MECHATRONICS Marcel Roosen, Manager Fontys GreenTechLab E-mail marcel.roosen@fontys.nl Telefoon 08850 78422 APPLIED NATURAL SCIENCES Jan Bernards, Lector E-mail j.bernards@fontys.nl Telefoon 08850 74280 Stephan Peters, Lector E-mail s.peters@fontys.nl Telefoon 08850 79066 Peter Thüne, Lector E-mail p.thune@fontys.nl Telefoon 08850 85193 BIG DATA Gerard Schouten, Lector E-mail g.schouten@fontys.nl Telefoon 08850 85299 BUSINESS ENTREPRENEURSHIP Ger Post, Lector E-mail g.post@fontys.nl Telefoon 08850 89712 BUSINESS SERVICE INNOVATION Bart Nieuwenhuis, Lector E-mail bart.nieuwenhuis@fontys.nl Telefoon 08850 78506 DISTRIBUTED SENSOR SYSTEMS Jeedella Jeedella, Onderzoeksleider Distributed Sensor Systems E-mail j.jeedella@fontys.nl Telefoon 08850 78148

FUTURE POWERTRAIN Rik Baert, Lector E-mail r.baert@fontys.nl Telefoon 06 53741798 HEALTH AND TECHNOLOGY Eveline Wouters, Lector Health Innovations and Technology E-mail e.wouters@fontys.nl Telefoon 08850 77011 Janienke Sturm, Lector Mens & Technologie E-mail j.sturm@fontys.nl Telefoon 06 14582082 HIGH TECH EMBEDDED SOFTWARE Teade Punter, Onderzoeksgroepleider E-mail teade.punter@fontys.nl Telefoon 08850 75859 INTERACTION DESIGN Mark de Graaf, Lector E-mail m.degraaf@fontys.nl Telefoon 08850 75831 ROBOTICS Henk Kiela, Lector E-mail h.kiela@fontys.nl Telefoon 08850 76394 VIRTUAL REALITY Sjaak Verwaaijen E-mail s.verwaaijen@fontys.nl Telefoon 06 53778634 OPEN EDUCATIONAL RESOURCES Robert Schuwer, Lector E-mail r.schuwer@fontys.nl Telefoon 06 14469300

COLOFON Dit magazine is een uitgave van Fontys Centre of Expertise High Tech Systems and Materials.

Tekst Fotografie Vormgeving Drukwerk

Cai Vosbeek, Dana Otten, Tim Durlinger Odette Beekhuis Happy Cactus Zalsman BV, Zwolle

Meer weten over samenwerking met Fontys, van levenslang leren tot praktijkgericht onderzoek? Neem contact met ons op: E-mail coehtsm@fontys.nl Telefoon 08850 74433 Website www.fontys.nl/coehtsm

fontys SAMEN INNOVEREN IN DE HIGHTECH

WWW.FONTYS.NL/COEHTSM

CENTRE OF EXPERTISE HIGH TECH SYSTEMS AND MATERIALS