Holtland Manifest by fluxlandscapearchitecturebv

HOLTLAND MANIFEST 10 LESSEN UIT HET ONTWERPEND ONDERZOEK HOLTLAND VOOR DE AANLEG VAN NIEUWE BOSSEN september 2023

Colofon Flux landscape architecture BV www.fluxlandscape.nl Ravenoord 238 3523 DB, Utrecht info@fluxlandscape.nl +31 30 3031094 KvK 75223295 Datum 22 september 2023

In samenwerking met Stakeholders: Provincie Utrecht (Utrechts Heuvelland), WWF (Rivierbossen), Synchroon (Bossen voor Bouwen) en Staatsbosbeheer. Klankbordgroep: Berno Strootman (voormalig Rijksadviseur Landschap, betrokken bij de bosstrategie voor LNV), Kees Hendriks (onderzoeker bos Alterra Wageningen) en Martijn Boosten (onderzoeker en adviseur bij stichting Probos). Cofinanciering door Stimuleringsfonds creatieve industrie

INHOUD

BOSSENMANIFEST

INTRODUCTIE 4 10 LESSEN

Kijk goed naar landschap en bodem als basis voor bos

Bos is geen ruimteclaim, maar onderdeel van het bestaande landschap

Bos kan bijdragen aan grote opgaven

Probeer niet alles op te lossen, maar beken kleur

Werk toe naar een palet aan bossoorten

Plant bomen voor de transitie naar biobased en energieneutraal bouwen

Bos leeft!

Gebruik bos als verbinding tussen stad en natuur

Smeed nieuwe coalities

10 Start nu met planten!

10 LESSEN UIT HOLTLAND Met de bossenstrategie heeft het Rijk besloten dat er de komende jaren 37.000 ha nieuw bos bij moet komen in Nederland. Ook op Europees niveau klinkt de roep om meer bos. In de Green Deal van de Europese Unie staat dat de E.U. de komende jaren 2 miljard bomen wil planten om het eerste klimaatneutrale continent te worden. Omdat bomen CO2 vastleggen, zijn bossen een belangrijk wapen tegen klimaatverandering. Maar ze kunnen ook een rol spelen in de stikstofcrisis, de landbouwtransitie, de woningbouwopgave en de vraag naar recreatiegebieden in de woonomgeving. Genoeg redenen dus om eens goed na te denken over de vraag hoe het bos van de toekomst eruit zou kunnen zien. De meeste studies over nieuw bos zijn erg abstract en focussen zich met name op het aantal hectares dat in een bepaald gebied weggezet kan worden. Flux landscape architecture wil het bos van de toekomst concreet maken. Welke soorten bos zijn er mogelijk en hoe zal dit eruit zien? Daarnaast ziet Flux kansen om bij het ontwerp van de nieuwe bossen ook andere functies mee te nemen, zoals voedselproductie, houtproductie, filtering van bodem, lucht of water, het vergroten van biodiversiteit, waterbuffering, energieproductie en nieuwe recreatieve mogelijkheden in het landschap. Daarom heeft Flux de afgelopen twee jaar gewerkt aan vier ruimtelijke studies, waarin bos in nieuwe verschijningsvormen bijdraagt aan de grote opgaven waar Nederland voor staat.

De eerste studie gaat over de Utrechtse Heuvelrug. Ook hier ligt de opgave om extra bos te realiseren. Tegelijkertijd heeft het natuurgebied te maken met verdroging, een teruglopende biodiversiteit en een grote hoeveelheid recreanten. Eigenlijk is het bos te klein voor alle wensen en belangen. Flux onderzocht hoe nieuw bos op en rondom de Heuvelrug een oplossing kan bieden voor al deze uitdagingen. De tweede studie richt zich op de vraag hoe ontwikkelaars en bouwers hun eigen bouwmateriaal kunnen produceren door de aanplant van nieuw bos. Flux ontwierp daarvoor drie bosconcepten; het stikstofbos als een bufferzone rond natuurgebieden, het

dorpsbos met ruimte voor woningbouw en het saneringsbos, dat vervuilde grond kan reinigen. Deze bossen leveren op korte termijn hout voor de woningbouw, maar vervullen tegelijkertijd ook andere maatschappelijke functies.

De vierde studie is de culminatie van de eerste drie onderzoeken. Het geeft een overzicht van alle mogelijke nieuwe bosvormen, en de manier waarop zij een bijdrage leveren aan de grote opgaven in Nederland.

In de derde studie onderzoekt Flux de mogelijkheden van rivierbossen. Langs de grote rivieren spelen heel andere belangen dan in het binnendijkse deel van ons land. Denk aan waterveiligheid en scheepvaart. Hoe kan er in het rivierengebied toch nieuw bos worden gerealiseerd, zonder die andere opgaven in de weg te zitten?

Terugkijkend op deze vier studies kunnen 10 belangrijke lessen getrokken worden. Deze lessen wil Flux graag delen met iedereen die betrokken is bij de ontwikkeling van nieuw bos, of het nu gaat om ontwerpers of medewerkers bij de provincies, om projectontwikkelaars of particuliere grondeigenaren. Door verder te kijken dan alleen het aantal hectares, kunnen we bossen creëren die het Nederlandse landschap op alle fronten verrijken.

10 LESSEN

BOSSENMANIFEST

KIJK GOED NAAR LANDSCHAP EN BODEM ALS BASIS VOOR NIEUW BOS

Er bestaat geen standaardrecept voor de aanplant van bos in Nederland. Elke plek is uniek. Daarom vraagt elk nieuw bos om eigen ingrediënten en maatwerk in de uitvoering. De bodem en het bestaande landschap vormen de basis voor elk bosontwerp. De natuurlijke gesteldheid van de bodem en de waterhuishouding bepalen welke boomsoorten er gedijen. De verschillende boomsoorten bepalen niet alleen de natuurwaarde, maar ook de sfeer in het bos. Op de kalkrijke buitendijkse riviergronden floreert het wilgenvloedbos met soorten als schietwilg, kraakwilg en zwarte populier. Dit bos is relatief licht en er is veel ondergroei. Op voedselarme droge zandgronden groeien van nature bomen als eik, beuk en ruwe berk. Dit bos is veel donkerder van aard. In het Zuid-Limburgse Heuvelland ligt het accent net weer anders dan in de kustduinen. Laat je adviseren door een ecoloog bij de keuze van de boomsoorten.

Legenda löss- en mergelgronden kalkrijke droge duinen en zandgronden jonge kleigronden oude kleigronden venen

De landschappelijke verschijningsvorm is sterk gerelateerd aan de bodemsoort en vormt de basis voor de keuze voor de bosstructuur. Zowel hoe het bos in het landschap ligt als welke soorten er in het bos voor zullen komen. Bron: Wageningen Environmental Research.

regenwatervoedende zandgronden kwelgevoede zandgronden steden

BOSSENMANIFEST

De landschappelijke verschillen zijn groot in ons land. Elk landschapstype vraagt om een andere verschijningsvorm van het bos. In grote open gebieden, zoals het noordelijke zeekleigebied of de IJsselmeerpolders, passen compacte bosclusters. Langwerpige, of versnipperde bosjes zouden hier het weidse karakter verstoren. In het kleinschalige mozaïeklandschap van Twente, Noord-Brabant of de Achterhoek ligt dat anders. In aansluiting op het karakteristieke coulisselandschap kunnen de bossen hier juist beter als lanen of lijnstructuren vormgegeven worden. Op die manier blijft het unieke karakter van een landschap behouden.

Legenda > 1500

De bodemsoort is sterk bepalend voor de landschappelijke structuur en dus voor de openheid van het landschap. Op deze kaart wordt ook direct inzichtelijk op welke plekken er nog het meeste ruimte is voor nieuwe bossen. Bron: Wageningen Environmental Research.

openheid (ha zichtbaar) <1

bebouwd gebied

BOSSENMANIFEST

BOS IS NIET ALLEEN EEN RUIMTECLAIM, MAAR WORDT ONDERDEEL VAN HET LANDSCHAP

Als we de kaart van Nederland bekijken, lijkt het wel of er helemaal geen ruimte is om 37.000 ha nieuw bos aan te planten. Elke vierkante meter grond is al benut. Daarom moeten we op een creatieve manier naar de opgave te kijken. Nieuw bos hoeft geen groot aaneengesloten vlak te zijn waar verder niets meer kan. Het bos kan zich ook voegen naar het bestaande landschap en de ruimtelijke kwaliteit verbeteren. Tegelijkertijd kan het een meerwaarde bieden aan de huidige functies van een gebied.

Stadsbossen

Bedrijventerreinen hebben vaak veel ongebruikte ruimte tussen bebouwing en infrastructuur. Deze restruimtes zijn een ideale plek voor bosaanplant. De bomen zorgen voor een prettige groene werkomgeving. Daarnaast kunnen bossen op bedrijventerreinen een belangrijke rol spelen als ecologische verbindingszone. De Gelderse Vallei kenmerkt zich door houtsingels en kleinschalige bosjes. Door de uitbreiding van de intensieve veehouderij zijn veel van deze landschapselementen verdwenen. We kunnen het oorspronkelijke landschap van de Gelderse Vallei versterken door lijnvormige bossen aan te planten. Deze bosstroken kunnen een aanvulling worden op de landbouw in de vorm van agro-forestry. De bomen produceren voedsel en vee kan eronder rondscharrelen. Ook de omgeving van Langbroek was vroeger meer bebost dan nu. Hier is het mogelijk om het patroon van oude landgoederen te versterken met nieuw bos. Door karakteristieke hakhoutbosjes te creëren sluiten we aan bij de identiteit van het gebied. Het hout dat daar groeit kan gebruikt worden voor de productie van trapleuningen, deuren of andere specifieke onderdelen voor de woningbouw.

Stadsbossen bestaan uit kleine 'bospockets' of lineaire bosstructuren langs wegen tussen het buitengebied en het centrum. beelden uit case study Utrechts Heuvelland (Flux, 2021)

BOSSENMANIFEST

Productieve landgoederen

Veeteeltbossen

Herstellen van Langbroekerwetering als houtregio, waarbij de variatie in nat en droog wordt benut voor verschillende houtsoorten met verschillende doeleinden.

Het veelteeltbos integreert de toepassing van bossen in het bestaande veeteeltgebied en draagt bij aan duurzamere vormen van veeteelt. Er zijn positieve relaties tussen vee en bossen. Zo zijn varkens en kippen van origine bosdieren en kunnen runderen schuilplaatsen vinden onder bomen en dus vaker buiten zijn. Ook de waterhuishouding wordt door de bomen verbeterd.

BOSSENMANIFEST

BOS KAN BIJDRAGEN AAN GROTE OPGAVEN

Een bos is meer dan een verzameling bomen. Het kan een deel van de oplossing zijn voor veel grote opgaven. Omdat de ruimte in Nederland beperkt is, is het haast noodzakelijk om bij het planten van nieuw bos meerdere vliegen in één klap te slaan. Klimaatverandering | Bomen zetten CO2 om in zuurstof en hout. Op die manier haalt bos CO2 uit de lucht en vermindert het een belangrijke oorzaak van klimaatverandering. Door nieuw bos aan te planten kan extra uitstof van CO2 in havens of industriegebieden gecompenseerd worden. Bodemdaling | In veel veenweidegebieden daalt de bodem, omdat de grondwaterstand te laag is. Door veenmoerasbos aan te planten kan het grondwater omhoog en zal de bodem op die plek niet verder dalen. Hittestress | In steden en op bedrijventerreinen is het doorgaans een paar graden warmer dan in het buitengebied. Bomen en planten kunnen deze hittestress verminderen. Fijnstof en stikstof | De luchtkwaliteit laat op veel plekken in Nederland te wensen over. Bomen kunnen met hun bladeren fijnstof en stikstof afvangen en zo voorkomen dat het op ongewenste plekken terecht komen. Landbouwtransitie | De landbouw in Nederland moet anders. De bodem raakt uitgeput en we stoten veel te veel stikstof en ammoniak uit. Daarom zijn veel boeren op zoek naar alternatieve productiemethoden. Voedselbos is één van de mogelijkheden.

Legenda (productie)bos

Dit zijn slechts enkele voorbeelden. Met de nodige creativiteit kan bos ook ingezet worden bij waterbuffering, duurzame woningbouw en een gezonde leefomgeving voor mens en dier. Het zou een gemiste kans zijn om deze kwaliteiten niet te benutten.

droge natuurgebieden park/plantsoen overig bos (landgoed, volkstuin ,etc) verminderde bodemvruchtbaarheid bodemdaling

Kaart van Nederland met bestaande bossen en een mogelijke koppeling aan ruimtelijke opgaven

Fijnsotfuitstoot boven norm CO2- en NOx-bron

BOSSENMANIFEST

CO2 BOS Functie: Locatie: Groote: Conditie: Partijen:

CO2 buffer buitengebied S-M veen - klei - zand gemeente, provincie, Rijksoverheid, LNV

RECREATIEBOS

PRODUCTIEBOS

STADSBOS

Functie: Locatie: Groote: Conditie: Partijen:

recreatie buitengebied M - L - XL veen- klei - zand provincie, Rijksoverheid, recreatieschappen

houtproductie buitengebied L - XL zand Rijksoverheid, bouwbedrijven

verkoeling stad S-M veen - klei - zand gemeente, provincie, ontwikkelaar

FILTERBOS

NATUURBOS

VOEDSELBOS

KUSTVERDEDIGINGSBOS

Functie: Locatie: Groote: Conditie: Partijen:

fijnstof en bodemfilter stad/haven S-M veen - klei - zand gemeente, havenbedrijf

biodiversiteit buitengebied/stad M-L veen - klei - zand gemeente, provincie, Rijksoverheid, WNF

Een variëteit aan bossen, gekoppeld aan specifieke locaties, functies en mogelijk samenwerkingen.

voedselproductie stad S-M klei particulieren, gemeente

buffer uiterwaarden M-L klei provincie, Rijksoverheid, waterschap, RWS

BOSSENMANIFEST

TS PA R NN O GEZONECREA INnt G sp DHE TIE ID

VO ED SEh C Le m ie

PRO PR DU OD CT U IE

ID DHE ON Z GE

Bodem SPORTsane r

ING ER UIV TZ

CO2

C02 A CBOS2O-R bPuTffIe Er

ing tzuivNeErRING Luch EMSA BOD

eGIE rgEiR eN EnE VE R KO EL IN G

H is C rn LU

Ve rk

ufMfeErN RrEbM DALING ateD WB O EM

RB LI BIO J D F I V GE W E R BI il SIT ED d e EIT VE

Staps VERBIND ING teen

Zes hoofdthema's met 16 subthema's voor de bossen van de toekomst. Een bos kan niet maximaal scoren op alle thema's, maar kan zich goed richten op een of twee thema's. Beeld uit het Bossenboek (Flux, 2022).

R FE UF RB gE inAT lW oe

ing

A RM FA

TOEKOMST VAN BOS

K L KL IM IM

Kleur bekennen gaat dus om accentverschillen die ervoor zorgen dat de diversiteit van bossen groter wordt en dat de gekozen hoofdfunctie optimaal uit de verf komt, zonder dat de andere doelen uit het oog worden verloren.

ING LEV BE

BOUWMA VToEeRd IsAeAlL

IE CT

Wanneer houtproductie bijvoorbeeld het hoofddoel wordt van een nieuw bos, kan alles op alles gezet worden om hoogwaardig kwaliteitshout te produceren. Dat levert misschien een bos op dat minder aantrekkelijk is voor recreanten, maar dat neemt niet weg dat er toch een wandelroute door het bos kan lopen. Op dezelfde manier zal een bos dat zich met name richt op recreatie minder geschikt zijn voor flora en fauna die gevoelig is voor verstoring. Toch kunnen minder ambitieuze natuurdoelen HUIDIG BOS hier best gerealiseerd worden.

L EE TU IRI P ng S ni an

iaEaRl VARING ateUrR wNmATU Bou

N EE MaI rEm fHa nC

Elk bos is multifunctioneel. Een bos slaat automatisch CO2 op en het levert altijd een bijdrage aan de biodiversiteit. Zoals we hierboven al gezien hebben, kan een bos nog oneindig veel meer functies vervullen. Toch is het belangrijk om hierin keuzes te maken. Als we in elk bos elke opgave proberen op te lossen, worden er altijd compromissen gesloten. Bovendien ontstaat er dan een eenheidsworst, waarin alle bossen op elkaar lijken. Dat betekent niet dat het bos ééndimensionaal moet worden, maar wel dat er accentverschillen komen te liggen.

T AAAAT

BEKEN KLEUR EN PROBEER NIET ALLES OP TE LOSSEN

Rechts: Impressie van het sponsbos met waardering op de thema;s. Waar dit bostype op productie en gezondheid achterblijft, richt het zich vooral op wateropgaven en het creëren van een beleefbaar landschap. Beeld uit case study Holtland Rivierbossen (Flux, 2021)

BOSSENMANIFEST

RVARING UURE NAT

BOUWMAT ERIA AL

L EE TU IRI SP

VO ED SE L

A RM FA

ON TS PA NN IN G

EN IE EM CH

G RIN IVE ZU

VE RK OE LIN G

T CH LU

CO2

C02 ABSO RPTI E

NERING EMSA BOD

SPORT

GIE ENER

ER FF BU ER AT W

EN REMM ING EMDAL BOD

VER BL IJF GE BI ED

VERBIND ING

Sponsbos

BOSSENMANIFEST

PLANT BOMEN VOOR DE TRANSITIE NAAR BIOBASED EN ENERGIENEUTRAAL BOUWEN

De komende jaren ligt er een fikse woningbouwopgave van 100.000 woningen per jaar. Voor een duurzame toekomst is het noodzakelijk om daarvoor zoveel mogelijk natuurlijke materialen te gebruiken, zoals hout. Op dit moment zijn we voor ons biobased bouwmateriaal grotendeels afhankelijk van hout uit het buitenland, en dan met name uit Scandinavië. Het grote nadeel daarvan is dat het transport een grote energiebelasting geeft. Daarom is het slim om de bossenstrategie ook aan te grijpen voor de transitie naar biobased en energieneutraal bouwen. Als we toch bos moeten aanplanten, doe het dan zo dat we daar ook voor de woningbouw de vruchten van kunne plukken. Dat betekent dat er geschikte boomsoorten aangeplant moeten worden en dat het beheer wordt afgestemd op houtproductie. Vergeet ook de infrastructuur eromheen niet. We komen er niet zonder de juiste logistiek, houtzagerijen en fabrieken voor de verwerking van hout tot bouwmateriaal.

per jaar groeit 7.3m3/ha bij

per jaar is gemiddeld 4,3m3/ha te oogsten

2.724.000 m3/jaar

1.261.000 m3 spilhout per jaar

Naaldhout

Nederland is te klein om helemaal zelfvoorzienend te worden, maar als we nu volop inzetten op bosaanplant voor de houtproductie, kunnen we over enkele decennia jaarlijks ongeveer 6.000 woningen bouwen van Nederlands hout. Dat is maar een klein deel van de totale bouwopgave, maar alle beetjes helpen. Bovendien leggen bomen CO2 vast. Ook op die manier draagt bos bij aan energieneutraal bouwen.

loofhout

Voorstel voor optimale houtketen om zo hoog mogelijke waarde uit de kap te kunnen halen. Beeld uit case study Holtland Bossen voor bouwen (Flux, 2021)

BOSSENMANIFEST

ha te oogsten

t per jaar

100% 66% Zagerij en plaatmateriaal

Bruikbaar voor bouw 100.000m2

Naaldhout

3.900 houtenskelet / jaar

31,4% 13% Industrieel rondhout Papier/karton

18%

20%

Houtvezels

80%

30%

voldoet niet aan NEN-norm

38,6%

zaagverlies

loofhout

1.900 CLT/ jaar Haardhout

BOSSENMANIFEST

BOS LEEFT!

Een bos is een levend ecosysteem dat constant in beweging is. Het heeft te maken met natuurlijke dynamiek, zoals de wisseling van de seizoenen en de cyclus van leven en dood. Maar het heeft ook te maken met menselijke dynamiek, zoals houtoogst, natuurbeheer en ingrepen in het watersysteem. De factor tijd speelt een belangrijke rol. Als een ontwikkelaar nu een bos plant, duurt het minstens 30 jaar voordat er hout geoogst kan worden. Dat betekent niet dat het bos over 30 jaar volledig gekapt moet worden, maar dat er vanaf dat moment op een zorgvuldige en kleinschalige manier hout geoogst kan worden. Het bos is een levend organisme dat je gezond wilt houden, zodat het tot ver in de toekomst grondstoffen kan blijven leveren. Om dat voor elkaar te krijgen moet je heel goed begrijpen hoe het bos leeft en werkt. Het bos leeft niet alleen voor de houtproductie of de natuur, maar maakt ook onderdeel uit van de samenleving. Het is geen monument met een glazen stolp eroverheen, waar we niet aan mogen komen. We mogen ons het bos toe-eigenen en ervan genieten tijdens een wandeling of een fietstocht. Ook op die manier leeft het bos.

BOSSENMANIFEST

Doorsnede van het beekbos. Hier zijn veel gradiënten en een verscheidenheid in condities (nat/droog, licht/donker, etc) te zien. Deze verscheidenheid zorgt weer voor een verscheidenheid aan leefgebieden voor vele karakteristieke soorten dieren en planten. Dit levert een robuust, veerkrachtig, biodivers en gezond boslandschap op. Beeld uit case study Holtland Rivierbossen (Flux, 2021)

BOSSENMANIFEST

GEBRUIK BOS ALS VERBINDING TUSSEN STAD EN NATUUR

Waar liggen de kansen voor nieuw bos? In de natuur staat vaak al bos en in de stad is de ruimte beperkt. Juist in de overgangsgebieden, met sportvelden, bedrijventerreinen en infrastructuur, is wel ruimte te vinden. Bovendien wordt er in deze overgangsgebieden veel gebouwd. Bosaanplant kan met nieuwe ontwikkelingen meeliften. Een bos hoeft niet altijd een vlak te zijn, het kan ook een lijn zijn. Een corridor van bos vormt een aantrekkelijke recreatieve verbinding tussen woonwijken en natuurgebieden. Vaak liggen er bedrijventerreinen als een barrière tussen stad en natuur. Met een fietspad in een bosstrook wordt de route over het bedrijventerrein een stuk aantrekkelijker. Tegelijkertijd werken de bosstroken als ecologische verbindingszones, waardoor de natuur naar de stad toe komt. Een netwerk van bosstroken is een waardevolle aanvulling op de bestaande natuur. Het vergroot het leefgebied van planten en dieren en zorgt tegelijkertijd voor een betere spreiding van recreanten. Dit haalt wat druk van de ketel in populaire natuurgebieden als de Utrechtse Heuvelrug. Tegelijkertijd vergroot een netwerk van bosstroken de kwaliteit van de overgangsgebieden tussen stad en natuur. Deze gebieden hebben vaak een wat rommelig karakter. Een raamwerk van bos kan hier samenhang in aanbrengen.

Rechts: impressie van sterke bermbossen als groene recreatieve loper tussen de bossen buiten de stad en het centrum. Zo verplaats je je in de stad via het groen naar het buitengebied. Beeld uit case study Utrechts Heuvelland (Flux, 2021).

BOSSENMANIFEST

SMEED NIEUWE COALITIES

Het planten van 37.000 ha nieuw bos kunnen we niet alleen overlaten aan terreinbeherende organisaties als Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten. Daarvoor zijn nieuwe coalities nodig. We hebben gezien dat bos een bijdrage kan leveren aan uiteenlopende opgaves. Bij elke opgave horen andere partners.

Soort

Onderdeel

Eigenschappen

Ingre diënten

Product

Bedrijf

Ook het bedrijfsleven kan een bijdrage leveren aan de bosopgave. Projectontwikkelaar Synchroon denkt nu al na over het aanplanten van bossen waarmee ze hun eigen bouwmateriaal kunnen produceren. Er zijn ongetwijfeld ook andere bedrijven die grondstoffen uit het bos kunnen halen, of die op een andere manier baat hebben bij de aanleg van een eigen bos. Bospartners kunnen uit een onverwachte hoek komen.

Product

Voor de ontwikkeling van voedselbossen is natuurlijk de samenwerking met LTO en individuele boeren noodzakelijk. Gemeentes spelen een belangrijke rol bij het vergroenen van bedrijventerreinen. Bij bosaanplant langs rivieren en beken is het vanzelfsprekend dat Rijkswaterstaat en de waterschappen aan tafel zitten.

Verschillende lokale bedrijven kunnen hun grondstoffen direct uit de bossen halen. Dit inzicht geeft aanleiding voor private coalities om zich met bosontwikkeling bezig te houden. De doelsoorten van deze bossen kunnen zich dan richten op de producten en eigenschappen die nodig zijn in bepaalde productieprocessen.

Ruimtelijk beeld van productiebossen als buffer tussen natuurgebieden en landelijk gebied. Verschillende partners hebben hier een plek: natuurbeherende organisaties zetten in op de natuurlijke bosrand, houtverwerkers zetten in op een zo hoog mogelijke houtproductie en boeren halen voordeel uit agrforestry. Uit case study Synchroon.

BOSSENMANIFEST

START NU MET PLANTEN!

Het gevaar ligt op de loer dat plannen voor nieuw bos blijven steken in abstracte cijfers en arceringen op een vlekkenkaart. Dat terwijl de urgentie hoog is. Bomen groeien langzaam, dus als je over 30 jaar resultaten wilt behalen, moet je de bomen nu alvast planten. Blijf dus niet te lang onderhandelen over een perfect masterplan, maar durf op kleine schaal te experimenteren met voedselbossen, klimaatbossen, of waterbergingsbossen. We hebben pioniers nodig die als voorbeeld kunnen dien voor grootschalige ontwikkelingen. Daarom pleit Flux ervoor om vandaag nog te beginnen met het planten van bomen. Wij voegen de daad bij het woord door aan de noordrand van Utrecht een eigen Flux-bos aan te planten. Wie doet er mee?

BOSSENMANIFEST