Regie in de zorg

COMMERCIĂ‹LE BIJLAGE

Deze valt niet onder de verantwoordelijkheid van de redactie van de Volkskrant

oktober 2017

mijngezondheidsgids.nl

Kwaliteit van leven tot het einde

Palliatieve zorg hoort een volwaardig onderdeel te zijn van generalistische zorg

Er zijn tot 2025 125.000 extra verpleegkundigen en verzorgenden nodig

Ouderenzorg in Nederland: de groei en de kansen

Studenten verpleegkunde gaan de wijk in

Pagina 3

Pagina 6

Pagina 9

Pagina 14

Pagina 15

2

PULSE MEDIA GROUP

INHOUDSOPGAVE

COLUMN

Auteur: Jaap Peters Organisatiekundige en schrijver

Zorg op het juiste moment bij de juiste persoon?

Dankzij de ouders van Martin van Rijn, Hugo Borst en zijn kompaan Carin Gaemers kan de verpleeghuiszorg permanent rekenen op aandacht. Het raakt ons immers allemaal: via onze ouders of onszelf als we straks in

Palliatieve (terminale) zorg 3 Een positieve invulling van de laatste fase 3 Kwaliteit van leven tot het einde 4 ‘Zorg in laatste levensfase is van ons allemaal’

de buurt van de 85 jaar komen. Een paar weken geleden kwam ik in gesprek met een vrouw van 76 jaar in een verpleeghuis.

Zij bleek de mantelzorger te zijn voor haar moeder van 103 jaar oud. Ik schrok, vooral over mijn eigen vooroordelen, maar ook over hoe de beelden die je hebt van een inmiddels voormalig bejaardentehuis niet meer blijken te kloppen.

5 Goede palliatieve zorg centraal in de hospice zorg 5 ‘Bespreek behoeften in laatste levensfase’ 6 Palliatieve zorg is een kunst op zich 7 Nadenken over wensen laatste levensfase

Doordat de gemiddelde leeftijd steeds hoger ligt, komt de nadruk te liggen op levensgeluk – ‘doe ik nog wel mee?’ – en veel minder op het medische model, strak geprotocolleerd en gecontroleerd door de inspecties. Juist in deze laatste levensfase is liefdevolle zorg belangrijker dan ooit en dat verhoudt zich niet altijd met een efficiënte bedrijfsvoering. Geen enkele bewoner zal ‘s avonds opgetogen naar bed gaan met een verrukt belletje naar de kinderen: ‘Ik ben vandaag zo efficiënt behandeld, de koffie

Rol van de medewerker in de zorg 8 Andere kijk op gezondheid geeft zorgonderwijs nieuw elan 9 De tijd dringt voor de ouderenzorg 10 Meebewegen met de vraag naar zorg

was al weg voordat ik het op had’.

De werkdruk is echter hoger dan ooit en er dreigt een tekort aan personeel.

Wanneer

wordt

er

te

veel

van

hen

gevraagd? Gelukkig is het een trend aan het worden dat de voorste linie steeds meer bevoegdheden krijgt, meer zelf kan organiseren om het vereiste maatwerk te leveren. Liefdevolle zorg gaat primair over twee dingen: meer tijd en meer

10 Verbinden en samenwerken is de sleutel 11 Eigen regie in de ouderenzorg: de tv aan, of uit?

11 Regie bij de (oudere) cliënt 12 Personeelstekort te lijf 12 Onderwijs en praktijk komen samen in ouderenzorg

aandacht voor de echte noden. Radicale veroudering in de verpleeghuiszorg vraagt om radicale vernieuwing van diezelfde verpleeghuiszorg - en laten we daarbij de inspectie vooral niet vergeten!

14 Ouderenzorg in Nederland, groei en kansen 15 Studenten verpleegkunde gaan de wijk in

Colofon Deze onafhankelijke publicatie van Pulse Media Group verschijnt op 31 oktober bij de Volkskrant.

De bijlage valt niet onder de verantwoordelijkheid van de Volkskrant.

Sales: Florieke Leenders, Fleur Otten en Maarten le Fevre (commercieel directeur).

Redactie: Marianne Rijke (hoofdredacteur), Ruby Sanders, Yara Hooglugt, Nina Visser, Jaime Donata, Henk Dilling, Jos Tendijck, Cor Dol, Jules Coenegracht en Crissy Mulder.

Vormgeving: Nick van den Berg, foto's: bigstockphoto.com en unsplash.com.

Directeur-uitgever: Paul van Vuuren, drukker: Janssen/Pers Rotatiedruk, Gennep De inhoud van de commerciële bijdragen zoals profielen, expertinterviews, expertbijdragen en advertorials beschrijven de meningen en standpunten van de geïnterviewden.

De redactie van PMG tracht alle fouten te voorkomen, maar de redactie kan niet instaan voor eventuele fouten of onvolkomenheden in deze bijdragen.

PMG aanvaardt hierdoor geen aansprakelijkheid. Pulse Media Group B.V. www.pulsemedia-group.com info@pulsemedia-group.com

REGIE IN DE ZORG

PULSE MEDIA GROUP

REGIE IN DE ZORG

PALLIATIEVE (TERMINALE) ZORG

Een positieve invulling van de laatste fase

3

Van onze redactie Auteur: Nina Visser

bij Positieve Gezondheid horen, en niet alleen naar lichamelijk, psychisch of sociaal welbevinden.

Aan de hand van de zes genoemde domeinen kunnen mensen in de laatste fase van hun leven nagaan wat ze graag nog zouden willen veranderen. Daarbij kan ook de vraag aan bod komen welke les iemand geleerd heeft over het leven die hij of zij zou willen doorgeven aan nabestaanden. Zo komt een gesprek op gang over wat het leven iemand heeft gebracht, dat veel verder reikt dan alleen de klachten en de pijn. “Vaak vinden mensen het prettig om daarmee bezig te zijn en ervaren ze dat als heel vervullend”, zegt Huber.

S

inds lange tijd geldt de definitie van gezondheid die de World Health Organization (WHO) hanteert als wereldwijde standaard: ‘gezondheid is een toestand van compleet fysiek, mentaal en sociaal welbevinden'. Langzaam maar zeker is dit vertaald naar: ‘gezondheid is de afwezigheid van ziekte’. Een nogal negatieve benadering, vindt Huber, want compleet welbevinden is vrijwel nooit haalbaar. Ze introduceerde daarom een nieuwe definitie: ‘gezondheid als het vermogen om je aan te passen en je eigen regie te voeren, in het licht van de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven’. “Hierbij draait het om de vraag of je kunt omgaan met wat het leven brengt, zodanig dat je je daar goed bij voelt en het idee hebt dat jij de regie in handen hebt”, licht ze toe.

De nieuwe definitie werd verder uitgewerkt en vormde de basis van het concept Positieve Gezondheid. Deze benadering heeft betrekking op alle aspecten van het leven, die zijn onder te verdelen in zes dimensies: lichaamsfuncties, mentaal welbevinden, de spiritueel-

existentiële dimensie, kwaliteit van leven, sociaalmaatschappelijk participeren en dagelijks functioneren.

Essentieel aan Positieve Gezondheid is dat wordt uitgegaan van wat iemand wél kan in plaats van wat iemand niet kan, en van wat iemand belangrijk vindt in het leven. Het is niet de professional die dat bepaalt; mensen moeten zelf aangeven wat betekenisvol leven voor hen inhoudt, legt Huber uit. “Als mensen bezigheden hebben die ze als zinvol ervaren, kan dat ervoor zorgen dat ze de minder prettige aspecten van hun leven beter kunnen dragen.”

Palliatieve zorg Positieve Gezondheid is een benadering die goed aansluit bij palliatieve zorg. Zeker voor mensen die niet meer beter worden gaat het niet alleen om de medische kant, maar veel meer om hoe de laatste fase van hun leven zo comfortabel mogelijk gemaakt kan worden.

“In de wetenschappelijke literatuur over palliatieve zorg wordt gezondheid ook heel breed opgevat”, geeft Huber aan. Er wordt gekeken naar alle domeinen die

Politiek Benaderingen als Positieve Gezondheid en palliatieve zorg kunnen veel betekenen voor mensen die lijden aan een ernstige, levensbedreigende ziekte, beaamt Kees van der Staaij, fractievoorzitter van de SGP. “Het leidt tot een betere kwaliteit van leven. Dat besef dringt gelukkig steeds verder door in de samenleving, wat zich vertaalt in meer aandacht voor de zorg rondom het ziekte- en sterfbed.” Vanuit de overheid en de politiek zijn er de afgelopen jaren maatregelen genomen om palliatieve zorg vorm te geven. Zo heeft het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) zich ten doel gesteld dat iedere burger vanaf 2020 verzekerd moet zijn van goede palliatieve zorg. Wat dit precies inhoudt, is vastgelegd in het Kwaliteitskader Palliatieve Zorg, dat begin oktober van dit jaar werd gepresenteerd.

In de politiek wordt het idee breed beleden dat mensen moeten kunnen sterven op de plek die ze zelf verkiezen – of dat nu thuis, in een verpleeghuis of een hospice is. “Als je in de laatste fase van je leven zit, is het heel belangrijk dat je die periode op een prettige plek door kunt brengen”, benadrukt Sophie Hermans,

Lees verder op pagina 4

INTERVIEW met Clémence Ross

Kwaliteit van leven tot het einde

A

ls mensen horen dat zij ongeneeslijk ziek zijn, komt er veel op hen af. Vragen als: ‘wat is voor mij belangrijk, wat wil ik nog en wat is voor mij een goede kwaliteit van leven?’, zullen opkomen. Het antwoord daarop is voor elk mens anders. Daarom zou ook de zorg voor iedereen anders moeten zijn, waarbij altijd aandacht is voor de mens en zijn of haar leven, naast de mens als patiënt met een ongeneeslijke ziekte. Dit zegt Clémence Ross, bestuurder Agora.

Clémence Ross

Dat lijkt vanzelfsprekend, gebeurt dat nu niet?

“Niet altijd. Palliatieve zorg is gericht op lichamelijke, psychische, sociale en spirituele zorg. Het betekent dat er in zorg en ondersteuning aandacht is voor alle dimensies van het leven. Mensen verschillen en dus ook hun behoeften daarin. De ene persoon zal meer behoefte hebben aan pijnbestrijding, terwijl de ander graag met

iemand wil praten over wat er allemaal op hem of haar afkomt. Weer anderen willen met een dierbare nog van alles ondernemen.

Het gaat over zorg én welzijn. En juist aandacht voor die brede mensgerichte benadering is nog niet vanzelfsprekend.”

Hoe komt dat?

“Patiënten en zorgverleners kijken nog te veel met een medische bril. Doorbehandelen als je niet meer beter wordt geeft hoop, terwijl het niet altijd bijdraagt aan kwaliteit van leven. Het gesprek over eindigheid is dan van belang om de behoeften op andere terreinen boven water te krijgen. En juist dat gesprek wordt niet altijd gevoerd omdat zowel zorgverleners als patiënten dat moeilijk vinden.”

Hoe kan dat beter?

“Door palliatieve zorg rond de mens te organiseren. Door een team dat

samenwerkt en de mens ‘ontzorgt’.

Daarom zet Agora in op het leggen van verbindingen tussen zorg en welzijn (gemeenten). Multidisciplinair samenwerken tussen verschillende organisaties en professionals is cruciaal.

Als daarbij de mens en zijn leven het startpunt is, in plaats van het systeem van zorg en welzijn, kan de centrale vraag van zorgverleners zijn: wat kan ik bijdragen, zodat u kunt léven tot het einde?”

Meer informatie Agora Leven tot het einde!

Agora stimuleert een palliatieve benadering in zorg en welzijn. www.agora.nl en info@agora.nl

4

PULSE MEDIA GROUP

PALLIATIEVE (TERMINALE) ZORG

REGIE IN DE ZORG

woordvoerder langdurige zorg voor de VVD. Ze geeft aan dat naast goede zorg ook tijd en ruimte voor persoonlijke aandacht moet zijn, zodat mensen hun laatste levensfase op een waardige manier met familie en vrienden kunnen doorbrengen. Wat Van der Staaij betreft, mag palliatieve zorg al eerder worden ingezet, en niet alleen wanneer het duidelijk is dat er geen kans meer is op genezing.

patiënt. Alleen zo kunnen artsen inzicht krijgen in de specifieke zorgbehoefte van mensen. Het mogelijk maken van dat soort gesprekken is echter niet alleen een kwestie van tijd en geld, denkt Hermans. “Het heeft ook te maken met mentaliteit: hoe voer je dat gesprek met mensen om de zorg te organiseren die past? Daar moet overal in de zorg rekening mee worden gehouden, maar zeker in de laatste fase van iemands leven.”

kiezen de laatste fase van hun leven thuis door te brengen, blijkt het stervensproces vaak heel zwaar te zijn voor mantelzorgers. Een vrijwilliger in huis kan dan veel doen om een mantelzorger te ontlasten. Mede door subsidieregelingen vanuit de overheid is in Nederland een netwerk van goed opgeleide vrijwilligers opgezet.

“Zij zijn ongelooflijk belangrijk en waardevol voor de palliatieve zorg”, vindt Hermans.

Vooralsnog is palliatieve zorg nog geen volwaardig onderdeel van de reguliere zorg, meent hij. Om dat te realiseren zou het goed zijn om deze tak van zorg een grotere plaats te geven binnen de opleiding van artsen en verpleegkundigen. In een land als België stellen de regels bijvoorbeeld dat wie arts wil worden, eerst een mens moet zien sterven. In Nederland geldt dit echter niet. “Dat is heel merkwaardig als je bedenkt wat er in een vergrijzende samenleving op artsen afkomt.”

In het gesprek tussen arts en patiënt dienen volgens Van der Staaij ook psychische aspecten aan bod te komen. Vaak wordt wel aandacht besteed aan fysieke aspecten als pijnverlichting, maar minder aan geestelijke verzorging. Mensen die kerkelijk zijn kunnen rekenen op pastorale zorg, die geleverd wordt vanuit de kerk, geeft hij aan. “De praktijk leert echter dat mensen met een ongeneeslijke ziekte die niet gelovig zijn evengoed worstelen met zingevingsvragen.”

Zorginstanties weten vrijwilligersorganisaties en partijen uit het sociaal domein ook steeds beter te vinden, mede door de groeiende aandacht voor concepten als Positieve Gezondheid. Het is immers niet alleen meer het medische vraagstuk dat centraal staat, maar ook alle andere aspecten van de menselijke gezondheid, waarbij andere instanties om de hoek komen kijken. Met elkaar voorzien deze verschillende organisaties elk in een andere gezondheidsbehoefte, aansluitend bij de diverse levensdomeinen. Door de samenwerking te zoeken, kunnen zij ervoor zorgen dat mensen op alle fronten kunnen werken aan wat zij belangrijk vinden in het leven, in welke levensfase dan ook.

De persoon achter de patiënt Beide politici zijn van mening dat in de zorg nog beter gekeken kan worden naar de persoon achter de patiënt, in plaats van dat alleen op het medische aspect wordt gefocust. Dit kan door voldoende tijd en geld beschikbaar te stellen voor het voeren van een empathisch gesprek tussen arts en ongeneeslijk zieke

Het centraal stellen van de patiënt betekent ook dat bij de financiering minder vanuit het systeem gedacht dient te worden, en meer vanuit de patiënt.

Nu gebeurt het soms dat iemand het liefst thuis wil overlijden, maar dat dat niet mogelijk is omdat de thuiszorginstelling tegen een budgetplafond aanloopt.

Om dit in de toekomst te voorkomen, heeft de Tweede Kamer onlangs een motie aangenomen waarin staat dat er in de palliatieve zorg geen budgetplafond moet zijn.

Van der Staaij hoopt daarnaast dat er in de toekomst een regionale hulplijn voor palliatieve zorg kan worden opgericht, waar mensen terecht kunnen met urgente vragen. Momenteel belanden mensen in hun zoektocht naar financieringsmogelijkheden voor palliatieve zorg nogal eens in een doolhof.

Samenwerking tussen domeinen Vanwege de beperkte financiële middelen worden voor het leveren van palliatieve zorg steeds vaker vrijwilligers ingeschakeld. Wanneer mensen ervoor

INTERVIEW met Chantal Holtkamp

‘Zorg in laatste levensfase is van ons allemaal’

O

verleden in 2016 nog 89.000 mensen als gevolg van een chronische ziekte, in 2020 zal dat aantal door de toenemende vergrijzing vermoedelijk 100.000 zijn. “Dit betekent dat de behoefte aan zorg in de laatste levensfase toeneemt”, zegt Chantal Holtkamp, directeur van Vrijwilligers Palliatieve Terminale Zorg Nederland (VPTZ Nederland).

Omdat mensen tegenwoordig langer thuis wonen, zal het percentage mensen dat hiervan thuis sterft nog sterker toenemen.

Welke gevolgen heeft dat voor de palliatieve terminale zorg?

“In een zorginstelling is 24 uur per dag zorg aanwezig, maar in de thuissituatie is dat doorgaans niet zo. In de laatste levensfase is dat, zeker aan het einde, vaak wel nodig.

Het gevolg is dat er veel druk ligt op beroepsmatige thuiszorgorganisaties om de zorg te bieden die eerder in instellingen

werd geleverd. Het lukt lang niet altijd om met professionals aan de 24-uursbehoefte te voldoen, met als gevolg dat iemand tegen zijn wens in toch in een ziekenhuis of verpleeghuis belandt.”

Chantal Holtkamp

Wat is er nodig om thuis passende zorg te kunnen bieden?

“We moeten ons realiseren dat zorg in de laatste levensfase iets is van ons allemaal.

Dat betekent dat het een samenspel is van mantelzorgers, opgeleide vrijwilligers en professionals. De mogelijkheid om vrijwilligers in te zetten is momenteel nog bij lang niet iedereen bekend en wordt nog te weinig benut. Ook de beeldvorming over hun deskundigheid klopt niet altijd, want vrijwilligers zijn goed opgeleide mensen. Natuurlijk kunnen ze geen verpleegkundige zorg verlenen. Dat is ook niet de bedoeling. Zij kunnen echter wel veel uren aanwezig zijn bij patiënten, hen aandacht geven en het signaleren als hun situatie verandert. Zo kunnen ze mantelzorgers ondersteunen en ontlasten en tijdig de beroepsmatige zorg inschakelen als dat nodig is.”

Hoe kan eerder bekendheid gecreëerd worden met het belang van de vrijwilligers?

“Mensen zijn over het algemeen heel dankbaar voor de geboden hulp van vrijwilligers. Vaak zeggen ze dat ze hen veel eerder hadden moeten inschakelen. Wij zien nogal eens dat vrijwilligers te laat worden ingezet, soms omdat thuiszorgorganisaties de mogelijkheid niet eerder aanbieden, maar ook omdat de familie tijd nodig heeft om te wennen aan het idee dat er een vrijwilliger in huis komt. Ons speerpunt voor 2018 is om samenwerkingsafspraken te maken met thuiszorgorganisaties, zodat zoveel mogelijk mensen in de laatste levensfase tijdig hulp van een vrijwilliger kunnen ontvangen.”

Meer informatie www.vptz.nl

PULSE PULSE MEDIA MEDIA GROUP GROUP

|

REGIE MVO IN DE ZORG

PALLIATIEVE (TERMINALE) ZORG

Goede palliatieve zorg centraal in de hospice zorg

P

alliatieve zorg is een vorm van zorg erop gericht om mensen met een ongeneeslijke ziekte een zo hoog mogelijke levenskwaliteit te bieden.

Professionele bestrijding van symptomen en aandacht voor psychische, sociale en existentiële vraagstukken gaan daarbij samen met zorg vanuit compassie.

Saskia Teunissen, hoogleraar Palliatieve zorg en Hospicezorg, verbonden aan het UMC Utrecht, doet onderzoek naar hospicezorg in Nederland. Ze legt uit dat er drie stadia bestaan in de palliatieve fase: het eerste stadium is gericht op het terugdringen van de ziekte, de ziektegerichte palliatie. Zorg die veelal vanuit het ziekenhuis wordt geregisseerd. Het tweede stadium van de palliatieve fase is gericht op het behandelen van de gevolgen van de voortschrijdende ziekte, de zogenaamde symptoomgerichte palliatie. In dat stadium bekijkt de huisarts samen met de patiënt en de naasten wat er nodig is om zo goed mogelijk om te gaan met de beperkingen van de voortschrijdende ziekte.

Hospices en wijkverpleegkundigen kunnen hierin op verzoek van de huisarts ondersteuning geven. Het derde stadium van de palliatieve fase, de terminale fase, betreft de laatste weken van iemands leven. Palliatief terminale zorg vindt zoveel mogelijk plaats op de plek van voorkeur, thuis of in een hospice. “In deze periode is alles gericht op de mentale voorbereiding op en acceptatie van het sterven.”

Hospice professionaliseert Patiënten in de palliatieve fase voor wie de arts een levensverwachting van minder dan drie maanden inschat, kunnen ervoor kiezen om deze laatste periode door te brengen in een hospice. Er is momenteel een discussie gaande over de vraag of hospicezorg een aparte positie zou moeten krijgen binnen het reguliere zorgaanbod. Uit het onderzoek van Teunissen blijkt dat mensen in de palliatieve fase gemiddeld zeven problemen tegelijkertijd ervaren, op lichamelijk, psychisch, sociaal en/of spiritueel vlak. Naar schatting zijn er in Nederland zo’n 300 hospices en brengen tussen de 12.000 en 17.000 mensen hun laatste maanden in een van deze instellingen door. Volgens Martin Den Hartog, de nieuwe voorzitter van de Associatie Hospicezorg Nederland (AHzN) verandert de zorgvraag in Nederland. Mensen blijven langer thuis wonen, medisch gezien is meer mogelijk en mensen worden steeds ouder. “Bovendien zijn er steeds meer eenpersoonshuishoudens. De hospicezorg moet verder professionaliseren en daarom is het heel belangrijk om te investeren in onderzoek hiernaar.” In Nederland wordt hospicezorg gefinancierd uit de aanspraak wijkverpleging of het zogenaamde eerstelijnsverblijf (via de zorgverzekeringswet). Teunissen en Den Hartog bepleiten allebei een aparte status voor hospicezorg

met een aparte financieringssystematiek. Den Hartog: “Nu zie je dat hospicezorg conflicteert met budgettaire kaders van de wijkverpleging of eerstelijnsverblijf.” De Tweede Kamer heeft onlangs uitgesproken dat budgettaire plafonds niet langer van toepassing moeten zijn op hospicezorg.

In het op 3 oktober jongstleden gelanceerde Kwaliteitskader Palliatieve Zorg is het belang van de kwaliteit en financierbaarheid van hospicezorg specifiek beschreven. Ook de Nederlandse Zorgautoriteit (NzA) benadrukt dat de huidige financiële lappendeken om verheldering vraagt.

Ruimte voor afscheid Zorg in een hospice is pas toegankelijk als een arts aangeeft dat iemand naar verwachting drie maanden of korter zal leven. Maar, stelt Den Hartog, het is voor artsen vaak moeilijk om de levensverwachting in te schatten. Hij bepleit daarom meer flexibiliteit hierin. Ook wijst hij op het belang van verder onderzoek: “Wat nu belangrijk is: de zorgbehoefte van mensen in deze laatste levensfase in kaart te brengen. Daarvoor moeten we de mensen en

5

Van onze redactie Auteur: Jaime Donata

hun naasten gericht bevragen.” Dit soort onderzoek, zoals nu wordt gedaan door het UMC, wordt soms als onethisch gezien. Er zijn zorgverleners die vinden dat mensen in de laatste fase van het leven niet met zulke vragen belast mogen worden. Teunissen: “Wij denken dat het juist goed is om te vragen naar de behoeften.

Mensen durven namelijk lang niet altijd aan te geven wat ze echt nodig hebben. Alleen met deze kennis kunnen we de palliatieve zorg van de toekomst goed inrichten.”

Den Hartog krijgt regelmatig te horen hoe zeer hospicezorg wordt gewaardeerd door patiënten en hun omgeving. De meeste mensen sterven het liefst thuis, maar als dat niet mogelijk is dan is het erg fijn om in een hospice passende zorg te krijgen, 24 uur per dag, met genoeg aandacht voor meer dan alleen lichamelijke zorg.

Mantelzorgers kunnen soms zo veel taken op zich af zien komen, dat ze er, in de toch al emotionele periode, zelf onder bezwijken. “Vaak krijgen wij mensen en naasten in het hospice die zeggen: ‘Waren we hier maar eerder gekomen – er is nu eindelijk echt ruimte om afscheid te nemen van elkaar’.”

INTERVIEW met Margreet Ubels

‘Bespreek behoeften in laatste levensfase’ chronisch karakter krijgen. De palliatieve fase strekt zich nu dus vaker uit over een langere periode. Tijdens een lang behandeltraject komt de kwaliteit van leven niet zelden in het gedrang. Juist daarom is het belangrijk dat de behoeften van mensen in de allerlaatste levensfase centraal staan.”

Margreet Ubels

D

oor gespecialiseerde hospicezorg aan mensen in hun laatste levensfase te bieden, ontstaat er vaak rust en ruimte en wordt duidelijk wat nodig is om het leven waardig af te ronden. Margreet Ubels, verpleegkundige in Hospice Kajan, vertelt.

Wat is het belang van hoogwaardige palliatieve zorg?

“Nieuwe behandelmogelijkheden maken dat we langer leven en leiden ertoe dat ongeneeslijke aandoeningen een

Hoe kunnen die behoeften bespreekbaar worden gemaakt?

“Wanneer de focus op genezing wegvalt en mensen die niet thuis kunnen of willen sterven in een hospice gaan wonen, wordt er geleefd met sterven. Dan is het zaak om klachten zoveel mogelijk te verzachten en om het gesprek aan te gaan: ‘wat betekent kwaliteit van leven in deze laatste fase voor u?’”

Hoe ziet dit eruit in de praktijk?

“Dat kan al door de kleinste dingen:

een rustgevende voetmassage voor de nacht, ondersteuning in gesprekken over zingevingsvragen of nog een boottochtje met iemand die zo van de natuur houdt.

Ook naasten spelen een belangrijke rol.

Sommigen willen dezelfde zorg blijven verlenen als ze thuis al deden, anderen zijn juist opgelucht dat de zorg wordt overgenomen en dat zij er weer ‘gewoon’ als familielid voor de ander kunnen zijn.”

Hoe vullen jullie dit in?

“Dit doen we binnen een kleinschalige villa in Hilversum, via een bijzondere samenwerking tussen vrijwilligers en gespecialiseerde zorgverleners.

Onze vrijwilligers zijn ons goud. Door de mix van warmte, huiselijkheid, compassie en onze jarenlange ervaring en deskundigheid ervaren bewoners en naasten het hospice als een prettige en veilige omgeving.

De focus ligt op kwaliteit van leven en optimaal comfort. Wat dit precies inhoudt, is voor iedereen verschillend. Onze zorg is daarom altijd gebaseerd op de wensen van de bewoner zélf.”

Meer informatie Hospice Kajan Borneolaan 18, 1217 HA Hilversum www.hospicekajan.nl

6

PULSE MEDIA GROUP

PALLIATIEVE (TERMINALE) ZORG

REGIE IN DE ZORG

Palliatieve zorg is een kunst op zich

V

erpleegkundigen, huisartsen, oncologen, chirurgen, cardiologen, longartsen en andere zorgprofessionals worden regelmatig geconfronteerd met patiënten die te maken hebben met een levensbedreigende aandoening die niet meer te genezen is. Daarom hoort palliatieve zorg, zorg gericht op het verbeteren van kwaliteit van leven voor mensen in de laatste levensfase, een volwaardig onderdeel te zijn van generalistische zorg.

Dit zegt Gerrit van der Wal, voorzitter programmacommissie Palliantie van ZonMw, een organisatie die gezondheidsonderzoek financiert en het gebruik van ontwikkelde kennis wil stimuleren.

Hoofdopdrachtgevers zijn het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en de Nederlandse organisatie voor wetenschappelijk onderzoek (NWO). Van der Wal, hoogleraar sociale geneeskunde en huisarts, verwacht dat het recent ontwikkelde ‘Kwaliteitskader Palliatieve Zorg’ bijdraagt aan het verankeren van palliatieve zorg in reguliere zorg. In het kwaliteitskader is beschreven wat patiënten, zorgprofessionals en zorgverzekeraars verstaan onder goede palliatieve zorg. Waarden, wensen en behoeften van de patiënt en zijn of haar naasten op fysiek, psychologisch, sociaal en spiritueel gebied vormen het uitgangspunt. Het kwaliteitskader geldt als leidraad voor het werken in de praktijk en ondersteunt met richtlijnen en meetinstrumenten. Het biedt ook handvatten voor bestuurders en managers

van zorgorganisaties om hun missie en visie ten aanzien van zorg voor patiënten in de palliatieve fase te ontwikkelen en hun kwaliteitsbeleid voor palliatieve zorg te bepalen.

gepaard met te laat beginnen met palliatieve zorg. Van der Wal vindt dat het woord ‘uitbehandeld’ taboe moet worden verklaard. Een arts is nooit uitbehandeld, stelt hij. Misschien is de ‘gereedschapskist’ leeg als het om genezen gaat (kwantiteit van leven), maar nooit als het om verlichten van lijden en begeleiding en troost gaat (kwaliteit van leven).

Naast mensen die beroepsmatig met palliatieve zorg bezig zijn, is er een grote groep vrijwilligers actief.

“Met veel compassie en vanuit de kernwaarde ‘er zijn’ staan zij patiënten en hun naasten bij”, zegt Anne Goossensen. Zij bekleedt naast de bijzondere leerstoel Vrijwilligers palliatieve terminale zorg een leerstoel Informele zorg en zorgethiek, beide aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht. “Mensen die afscheid moeten nemen van het leven of naasten die afscheid moeten nemen van een geliefde, gezinslid of vriend verdienen compassie en bijzondere aandacht.”

Kwantiteit versus kwaliteit Het bespreekbaar maken van levensvragen is een taboe in Nederland, stelt Van der Wal. Voor veel mensen – ook professionals – is het niet gebruikelijk om over ziek zijn en doodgaan te praten. Dat wordt volgens hem versterkt door een dominante cultuur waarin ‘doorvechten’ de norm is en overgave aan ziekte en naderend einde niet.

De meeste artsen voelen zich bovendien comfortabeler bij ‘doen’ dan bij ‘laten’. In deze behandelstand zijn ze ook opgeleid, maar te lang doorbehandelen gaat vaak

Waardigheid Het is volgens haar vooral zoeken naar wat er op het spel staat. Dat kan van alles zijn: praktisch, existentieel, relationeel. Van belang voor goede zorg door vrijwilligers is dat zij zich kunnen verplaatsen in de leef- en gedachtewereld van de cliënt en zijn omgeving.

Dat is een kunst op zich. Ze noemt het vermogen ontvankelijk te zijn voor het ‘andere van de ander’ essentieel voor een goede relatie. Het handelen van vrijwilligers krijgt dan een responsief karakter. “Het

ADVERTORIAL

Psychosociale zorg in de palliatieve fase

W

anneer een patiënt niet meer te genezen is, komt hij of zij in de palliatieve fase. De confrontatie met de wetenschap dat je niet lang meer te leven hebt, maakt heftige emoties los en kan het dagelijks leven volledig ontregelen.

Dit geldt zowel voor de patiënt als voor diens naasten. De steun van familie en vrienden is onmisbaar om deze zware en onzekere periode door te komen. Mensen kunnen dichter naar elkaar toe groeien, maar helaas gebeurt het ook dat de relatie of het gezin ontwricht raakt omdat de individuele manieren van verwerking niet op elkaar aansluiten.

Kwaliteit van leven in de laatste fase Als een patiënt in de palliatieve fase terechtkomt, bekent dat tegenwoordig niet meer automatisch dat een patiënt nog maar kort te leven heeft. Er zijn patiënten die nog meerdere jaren

doorleven. Juist in deze fase is het belangrijk dat er, ook voor de naasten, psychosociale zorg beschikbaar is. Het is niet gemakkelijk om met de wetenschap dat het leven ten einde komt – vaak is onduidelijk hoe lang iemand nog heeft – verder te leven en een redelijke kwaliteit van leven te behouden.

Betrekken van de naasten bij zorg Kanker heeft iemand niet alleen. De naasten of familieleden moeten ook verder leven met de wetenschap dat hun vader, moeder of partner er binnenkort niet meer is. De naaste verandert vaak ook van partner of familielid in mantelzorger, wat emotioneel een zware opgave is.

Daarnaast blijven de naasten na het overlijden (mogelijk na een intensieve periode van verzorging) met onverwerkte gevoelens en verdriet achter. Zij moeten door, want hun leven gaat door.

Sonja Robben, directeur Stichting IPSO

De weg naar de psycho-oncologische zorg Het aanbod van psychosociale zorg voor kankerpatiënten is groot en divers, echter vormen deze schakels nog geen keten.

Zorgverleners die willen doorverwijzen stuiten op een veelheid aan intra- en extramurale zorginitiatieven. Zij, en met hen de patiënt en diens naasten, zien soms door de bomen het bos niet meer en hebben moeite om de aard en kwaliteit van alle initiatieven te beoordelen. Met ondersteuning van het Zorginstituut is IPSO in september jl. gestart met een tweejarig project dat meer inzicht moet geven in de beschikbaarheid van psychosociale zorg in de buurt van de patiënt. Welke laagdrempelige toegankelijke zorg, voor patiënt en naasten, is er, en waar is deze te vinden?

Meer informatie IPSO 06 38823597 www.ipso.nl

PULSE MEDIA GROUP

REGIE IN DE ZORG

PALLIATIEVE (TERMINALE) ZORG

7

Van onze redactie Auteur: Henk Dilling

draagt bij aan de waardigheid die mensen ervaren in de palliatieve fase omdat ze zich gezien en gehoord voelen in datgene wat het wezenlijkst voor hen is.”

Het bevorderen van sensitiviteit bij vrijwilligers in de palliatieve zorg is dan ook een belangrijk aandachtspunt. Daarbij is het geven van instructies – doe dit wel, doe dat niet – niet de manier. Beter is het bespreken van situaties waarin wel of geen afstemming was over de specifieke opvattingen van een cliënt en daarvan leren. “Zoals een vrijwilliger die vol enthousiasme uitriep bij een sterfbed: ‘Ga maar naar het grote licht!’ Waarbij de familie achteraf aangaf: ‘Wij geloven helemaal niet in een groot licht.’

Het is nodig om dergelijke ervaringen te delen en daar van te leren.”

Thuis sterven Tot op heden is er geen onderzoek gedaan naar de effecten van scholing en training aan vrijwilligers.

In Nederland noch elders in Europa. Daar komt nu verandering in. “We hebben het concept van ‘er zijn’ uitgewerkt en geconcretiseerd. Nu kunnen we na scholing en in de praktijk evalueren hoe het er mee staat. Wat lukt en wat kan beter?” Dat is van belang om ook in vrijwilligerspraktijken kwaliteitsbewaking te bevorderen, maar dan wel met criteria die recht doen aan het eigene van de vrijwilligers, benadrukt Goossensen. Zij moeten niet ondergeschikt gemaakt worden aan een professioneel denkkader en er moet een cultuur zijn waarin feedback gegeven mag worden en samen een lerende organisatie gevormd wordt.

Vrijwilligers spelen een belangrijke rol in het zorgpalet in de palliatieve zorg. Sommige instellingen kunnen niet bestaan zonder hun inzet. Ook maken vrijwilligers het mogelijk dat meer mensen thuis kunnen sterven.

“Mijn stip op de horizon is een breed gedragen besef dat een omgeving vol aandacht, liefde en sensitiviteit wezenlijk is om de ervaringen van dood gaan of iemand verliezen zo goed mogelijk te laten verlopen. En de erkenning dat vrijwilligers daar een essentiële bijdrage aan kunnen leveren.”

Broodnodige illusie Dat de laatste levensfase een ongemakkelijk onderwerp is, komt volgens Goossensen omdat mensen in een ‘broodnodige illusie’ leven en verdringen hoe kwetsbaar ze zijn. Het is logisch dat we dat doen. Het is zelfs nodig, want anders heb je geen leven. “Toch is het een kwestie van tijd en dan dringt die verdrongen kwetsbaarheid zich onherroepelijk aan ons op. Iemand van wie we van houden gaat dood en we worden met onze neus op de kwetsbaarheid van ons bestaan gedrukt.” Die broodnodige illusie is ook vaak de oorzaak dat de wensen voor de uitvaart onbekend zijn bij achterblijvers. Dat kan het gecompliceerd maken, zegt Paul Koeslag, voorzitter van de Branchevereniging

Gecertificeerde Nederlandse Uitvaartondernemingen (BGNU). Als voorbeeld noemt hij samengestelde gezinnen. Een van de partners wil niet dat een bepaalde persoon de uitvaart bezoekt, terwijl de overledene daar misschien anders over dacht. Het beste is in zo’n geval om wensen vast te leggen in een brief of e-mail. Koeslag signaleert een aantal ontwikkelingen. Zo willen mensen een grotere bijdrage leveren aan de uitvaart van een dierbare en een deel van de regie van de uitvaartleider overnemen. Verder ziet hij een toename van het aantal mensen dat bij leven de uitvaart plant. “Als je ernstig ziek bent kan het rust geven als je van tevoren zaken kunt regelen. Waar het om gaat is dat de uitvaart een goed vervolg is van het rouwproces.”

Jaarlijks sterven in Nederland ongeveer 136.000 mensen. Ongeveer 80% van die overlijdens komt voor de arts niet onverwacht. Dat zijn in Nederland ongeveer 108.500 mensen bij wie het aannemelijk is dat enige vorm van palliatieve zorg is gegeven voorafgaand aan het overlijden.

Van hen overlijdt 53% thuis (of in het verzorgingshuis), 22% in het verpleeghuis en 25% in het ziekenhuis.

Kanker is de meest voorkomende doodsoorzaak in Nederland, 32% overlijdt aan deze ziekte.

Aan hart- en vaatziekten overlijdt 29%. Door de vergrijzing, de toename van het aantal chronische zieken en het aantal sterfgevallen is de verwachting dat de vraag naar palliatieve zorg de komende jaren toeneemt.

Bron: www.iknl.nl

INTERVIEW met Serge Evers

Nadenken over wensen laatste levensfase

P

raten over de dood is niet gemakkelijk en voor veel mensen die middenin het leven staan ook niet voor de hand liggend.

Toch is het verstandig om al tijdens het leven na te denken over wensen voor de laatste levensfase, bijvoorbeeld in geval van een terminale ziekte. “Het uitspreken en delen van uitvaartwensen kan nabestaanden zorgen uit handen nemen”, vertelt Serge Evers, directeur Uitvaartverzekeringen van Yarden Uitvaartorganisatie.

Zijn mensen zich bewust van het nut om uitvaartwensen uit te spreken?

“Onvoldoende. Voor veel mensen is de dood een gevoelig onderwerp waar liever niet over wordt nagedacht. ‘Terminaal ziek worden, dat gebeurt mij niet’, is wat vaak gedacht wordt. De gedachte aan dit scenario maakt mensen kwetsbaar en onzeker. Het onderwerp roept veel vragen op die liever vooruitgeschoven worden. Toch is het enorm belangrijk om te spreken over wensen in de laatste levensfase: wil iemand thuis verzorgd worden of in een verzorgingstehuis, wie zorgt er voor de kinderen, waar gaan de huisdieren naartoe? Helderheid over deze zaken, ook in financiële zin, brengt rust met zich mee. Een overlijden is al emotioneel genoeg, nabestaanden zijn in rouw en gedachten zijn vaak te vertroebeld om helder na te kunnen denken over de wensen van de overledene. Niemand wil nabestaanden na zijn of haar dood opzadelen met dergelijke zorgen.”

Serge Evers

Wat moet er allemaal worden vastgelegd over deze wensen?

“De concrete uitvaartwensen zouden het vertrekpunt moeten vormen.

Hoe gaat een begrafenis of crematie eruitzien? Wordt het een natuur- of stadsbegraafplaats? Is de uitvaart

sober of uitgebreid? Het is belangrijk dat deze uitvaartwensen bij zowel de nabestaanden als de uitvaartverzorger bekend zijn. Bij terminale ziekte gaat hier nog een fase aan vooraf waarin aandacht komt voor de laatste levenswensen. Als terminaal zieken wordt gevraagd naar hun behoeften, blijkt dat ze graag de regie willen houden en zelf willen bepalen hoe ze de laatste fase ingaan. Een andere belangrijke wens is om in de laatste levensfase zo lang mogelijk thuis te blijven wonen, eventueel met thuiszorg.

Het is verstandig om, bij het uitspreken van die laatste levenswensen, na te gaan of er voldoende financiële middelen zijn om deze ook te kunnen uitvoeren.

Vaak blijkt dat mensen namelijk onvoldoende verzekerd zijn. Ze hebben bij hun geboorte een uitvaartpolis van hun ouders gekregen, maar verder nooit meer bestudeerd of deze wel afdoende is. We leven bovendien in een samenleving waar de overheid zich steeds verder terugtrekt als het gaat om het inkopen van zorg. Het is daarom belangrijk om de regie te pakken en er zelf voor te zorgen dat zaken op orde zijn.”

“Het uitspreken en delen van uitvaartwensen kan nabestaanden zorgen uit handen nemen”

Hoe kunnen jullie mensen daarbij ondersteunen?

“Allereerst kennen wij bij Yarden uitvaartconsulenten.

Dit zijn vrijwilligers die bij mensen thuis de uitvaartwensen doorspreken en helpen bij het vastleggen daarvan.

Hier zijn geen kosten aan verbonden.

Ook bieden wij de Mijn Laatste Wensen uitvaartverzekering aan, een nieuwe generatie uitvaartverzekering voor mensen die middenin het leven staan.

Mensen die deze flexibele verzekering afsluiten, kunnen in geval van terminale ziekte de helft van het verzekerde bedrag als voorschot krijgen. Met dit geld kunnen zij zorg voor hun laatste levensfase bekostigen, maar ook laatste wensen laten uitkomen, zoals nog één keer die langgekoesterde reis maken. De rest van het geld wordt uitgekeerd na overlijden om de uitvaart te bekostigen.

Als er geen sprake is van voorschot bij een terminale ziekte, dan wordt na overlijden gewoon het gehele verzekerd bedrag uitgekeerd.”

Meer informatie Voor meer informatie over de Mijn Laatste Wensen uitvaartverzekering: yarden.nl/luv.

8

PULSE MEDIA GROUP

ROL VAN DE MEDEWERKER IN DE ZORG

REGIE IN DE ZORG

INTERVIEW met Celia Tuijnman

Andere kijk op gezondheid geeft zorgonderwijs nieuw elan

N

ederland vergrijst. Er zijn de komende twee decennia veel zorgprofessionals nodig. Wat kunnen de opleidingen bijdragen aan die opgave? Celia Tuijnman, sectordirecteur Gezondheidszorg en Welzijn van het ROC Da Vinci College: “We leiden op voor de zorgprofessional van de toekomst.”

“We dienen allereerst in de hele zorgsector, ook in het zorgonderwijs, fundamenteel anders te kijken naar gezondheid” Waar moet men beginnen?

“We dienen allereerst in de hele zorgsector, ook in het zorgonderwijs, fundamenteel anders te kijken naar gezondheid. Gezondheid wordt nu vooral bepaald door aan- of afwezigheid van ziekte. Met het oog op de vergrijzing en de toename van lichamelijk ongemak zou dat betekenen dat straks in de praktijk steeds meer mensen als ongezond worden geclassificeerd. Dat is te gek voor woorden. Neem mijn moeder van 82. Ze is zeer zelfstandig, alleenwonend en mentaal helemaal up-to-date. Tegelijkertijd is ze iemand met hartproblemen en daardoor snel vermoeid. Als ik tegen haar zou zeggen dat ze daardoor alleen maar te boek staat als ongezond, is ze het daar absoluut mee oneens. In de zorg raakt een veel betere omschrijving van gezondheid in gebruik, waarbij op een positieve manier naar gezondheid wordt gekeken. Hierbij wordt gekeken naar het vermogen je aan te passen én je eigen regie te voeren in het licht van sociale, mentale en fysieke uitdagingen. Gezondheid gaat dan niet zozeer over je beperkingen maar juist over wat je nog wel kan. Deze omschrijving, die gezondheid dynamisch benadert, stelt veerkracht en zelfregie centraal. Dit heeft consequenties voor de doelstellingen en de inrichting van de gezondheidszorg.

Nu is 95 procent van alle zorgkosten gericht op het repareren, herstellen of voorkomen van medische ziekten. De nieuwe visie benadert gezondheid vanuit het bredere perspectief en neemt ook de sociale en mentale beleving mee. Het uitgangspunt is dat mensen zo gelukkig mogelijk kunnen leven. Dat werkt ook preventief en is kostenbesparend.”

Hoe ziet deze positieve gezondheid er precies uit?

“Het is een scoringsinstrument vormgegeven als spinnenwiel met zes assen. Lichamelijke gezondheid is een van de dragers. Gezondheid wordt medebepaald door dagelijks functioneren, sociale en maatschappelijke participatie, mentaal welbevinden en de kwaliteit van het leven. Kortom of je nog kunt genieten en meedoen, je doelen of idealen kunt nastreven. De scores op die dragers zijn nauw met elkaar verweven en kun je zelf beïnvloeden. Het spinnenwiel is ook een krachtig instrument om het gesprek met cliënten te voeren. Je komt erachter wat voor hen belangrijk is en hoe ze het heft in eigen handen kunnen krijgen of houden. Eigen regie is heel belangrijk.

Iedereen wordt ouder. Hoe mooi is dan om zo lang mogelijk zelfstandig en vitaal

te kunnen blijven? Mijn moeder heeft nu een elektrische fiets, waarmee ze de bergen beklimt. Vermogen tot eigen regie kun je dus ontwikkelen en ondersteunen.

Het overdragen van eigen regie en de vele manieren waarop dat kan, is ons inziens wat studenten met ambitie in de zorg moeten leren. Minder nadruk op ‘zorgen voor’ en meer op ‘zorgen dat’. Dat is breder en boeiender. De positieve benadering van gezondheid geeft nieuw elan aan zorgprofessionals en -studenten.”

Wat betekent dat voor het zorgonderwijs?

“We moeten ook anders kijken naar leren. Ieder kind weet wat het beroep van politieagent en verpleegster inhoudt. Maar klopt dit beeld wel met de realiteit? Van de kinderen die nu naar de basisschool gaan, heeft 65 procent straks een baan die nu nog niet bestaat.

Als je kijkt naar de ontwikkelingen in onze sector dan zie je dat zorg en welzijn steeds meer naar elkaar toegroeien. Wat betekent deze continue verandering voor de zorgopleidingen? ‘Eigen regie’ en ‘een leven lang ontwikkelen’ vragen andere ‘hogere’ denkvaardigheden van de nieuwe professional, gestoeld op een stevige kennisbasis. De positieve benadering van gezondheid en het spinnenwiel bepalen daarbinnen in belangrijke mate het speelveld en de richting.”

Hoe geeft jullie college daar invulling aan?

“Vanuit het werkveld vragen stagebedrijven om breed inzetbare medewerkers die verstand hebben van zorg én welzijn. Het Da Vinci College kent twee zeer verwante opleidingen, gericht op gezondheidszorg en maatschappelijke zorg, met 70 procent overlap. Onze onderwijsontwikkelaars hebben er vanuit het gecombineerde perspectief een geïntegreerde opleiding van gemaakt. Sinds 2016 beschikken we over de opleiding Verzorgende-IGMaatschappelijke Zorg niveau 3. De combiopleiding heeft veel voordelen. Zo hebben onze studenten een breed palet aan skills, zijn breed inzetbaar op de werkvloer als het gaat om activering en het overdragen van eigen regie. Bijkomend voordeel is dat de studenten de mogelijkheid hebben om de school te verlaten met twee diploma’s, zonder dat dit tot studievertraging hoeft te leiden. Het komende jaar onderzoeken we hoe we binnen meer opleidingen, ook voor niveau 4, meer verbreding kunnen aanbrengen.”

Wat is de positie van jullie opleiding binnen de zorgmarkt?

“De zorgmarkt zal zich blijven ontwikkelen, net als het onderwijs. We vormen een perpetuum mobile en dat maakt het juist boeiend. Breed of specifiek opleiden? Ook in het kader van een leven lang ontwikkelen geloven we in breed opleiden in de basis en specialiseren naderhand. We krijgen veel positieve reacties op de richting die we als Da Vinci College zijn ingeslagen. Onze stagiaires zijn gewild. We blijven goed samenwerken met andere onderwijsinstellingen in het kader van doorlopende leerlijnen en zijn voortdurend op zoek naar de aansluiting met het werkveld om samen de juiste stappen te zetten. Daarnaast werken we nauw samen met zorginstellingen, waaronder met Syndion en Pameijer.”

Celia Tuijnman

Brigitte Jacobs (Syndion): “Speciaal voor onze gediplomeerde MMZ-medewerkers hebben we met het Da Vinci College een opleiding ontwikkeld waarin zij binnen anderhalf jaar een aanvullend diploma VIG niveau 3 kunnen halen. Wij zijn tevreden met de breed inzetbare krachten, die op hun beurt tevreden zijn met de kans zich te ontwikkelen, en onze cliënten zijn tevreden met medewerkers die de brede zorgvraag nu beter kunnen beantwoorden. Kortom: win-win-win.

Een breed opgeleide student vraagt ook een bredere stagebegeleiding op de werkvloer. Dat hebben we goed op orde.”

Jan Ablas (Pameijer): “We hebben in het verleden samen met het Da Vinci College bedrijfsklassen maatschappelijke zorg gehad. Nu volgen gediplomeerde medewerkers van ons in het kader van bredere inzetbaarheid een individueel maatwerktraject gericht op gezondheidszorg. Zij zitten in een klas met andere zorgmedewerkers. Zij kunnen dan

bij elkaar in de keuken kijken. Dit is zeer waardevol. Het tekort aan goed opgeleide medewerkers betekent dat wij meer moeten investeren in onze huidige en toekomstige medewerkers. Bijvoorbeeld door hen een diplomatraject op maat aan te bieden.”

Meer informatie ROC Da Vinci College 088 657 2657 www.davinci.nl

PULSE MEDIA GROUP

REGIE IN DE ZORG

ROL VAN DE MEDEWERKER IN DE ZORG

De tijd dringt voor de ouderenzorg

D

e arbeidsmarkt in de ouderenzorg staat onder druk. Door de vergrijzing en het Tweede Kamerbesluit om de kwaliteit in de verpleeghuiszorg te verbeteren dreigt de komende jaren een tekort van 125.000 medewerkers. Met een gemeenschappelijk offensief gaan partners in de zorg de uitdaging aan.

Samenwerking op tal van terreinen is geboden.

In de ouderenzorg werken vandaag de dag 375.000 mensen. Het werk speelt zich voor het grootste gedeelte af in de sector Verpleging, Verzorging en Thuiszorg.

Volgens het Centraal Planbureau (CPB) groeit de werkgelegenheid tot 2023 met 30.000 banen, met name voor kwalificaties die in de zorg voor ouderen centraal staan: mbo-helpenden, mbo-verzorgenden, mbo-verpleegkundigen en hbo-verpleegkundigen.

Uit een overzicht van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) blijkt dat er momenteel 25.000 onvervulde vacatures voor zorgbanen zijn, vooral in de ouderenzorg. Daar bovenop komt nog de behoefte aan meer kwaliteit in de verpleeghuiszorg, waar de politiek dit jaar een verhoging van de bezettingsnorm toezegde, goed voor 70.000 nieuwe medewerkers. Dat brengt de totale personeelsopgave voor de ouderenzorg tot 2023 op 125.000 medewerkers.

Urgentie Dat de tijd dringt is nu al voelbaar op de werkvloer.

Lydia van Baak, als strategisch beleidsadviseur werkzaam bij Werkgeversvereniging Zorg en Welzijn Zuid-Holland Zuid, merkt dat vacatures langer open staan, waardoor collega’s genoodzaakt zijn die op te vangen. “Elke dag dat er handen worden gemist, moeten de huidige medewerkers harder werken. De werkdruk wordt zo te groot. Als collega’s ziek worden of naar ander werk vertrekken, dreigt de zorg in een negatieve spiraal te komen.” Zover is het in Zuid-Holland Zuid nog niet. Toch is het een grote uitdaging om diensten vervuld te krijgen. Ook bij uitzendbureaus wordt de spoeling dunner.

Niet alleen in de verpleeghuiszorg zijn personeelstekorten. In de techniek, bij de politie en in ziekenhuizen gaan eveneens veel medewerkers met pensioen. Daarnaast is in Nederland sprake van ontgroening: er worden minder kinderen geboren en minder jongeren betreden de arbeidsmarkt. Nu de economie aantrekt, vissen ondernemers steeds meer in dezelfde vijver naar personeel. Wat de situatie voor de ouderenzorg volgens Van Baak nog nijpender maakt is dat niet enkel de samenleving vergrijst. “Ook leven ouderen langer met gebreken dan dertig jaar terug.”

Impasse doorbroken Volgens Paul van Maanen, oorzitter bedrijfstakgroep Zorg, Welzijn en Sport van de MBO Raad en cvbvoorzitter van ROC Midden Nederland, is de huidige

arbeidsmarktsituatie vooral het gevolg van de bezuinigingen van het kabinet-Rutte II. Niet alleen is in die periode afscheid genomen van 50.000 medewerkers, ook is het onjuiste beeld ontstaan dat er in de ouderenzorg geen werk meer te vinden zou zijn. Gevolg: werkzoekenden zochten elders emplooi en studenten kozen nauwelijks nog voor een zorgopleiding. Van Maanen constateert dat werkgevers een begrijpelijke, maar tegelijkertijd ongelukkige bezuiniging hebben doorgevoerd. “Er is vooral afscheid genomen van mensen die geen directe zorg leveren, zoals praktijkopleiders die op de werkvloer nieuwe medewerkers inwerken. Vanwege alle handen voor de zorg boden instellingen afgelopen jaren eveneens nauwelijks stageplekken aan, waardoor ROC’s minder studenten voor ouderenzorg konden opleiden.”

En zo is de situatie ontstaan waarin werkgevers vergeefs op studenten wachten en opleidingen op begeleiders.

Een impasse die inmiddels is doorbroken. Dit jaar hebben de MBO Raad, werkgevers en werknemers in de zorg en het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS) zich gecommitteerd aan een integrale strategie: Arbeidsmarktagenda 2023. Met elf actielijnen gaan ze samen aan de slag zodat er in 2023 voldoende handen zijn voor goede zorg voor ouderen. Werkgevers zijn begonnen meer ruimte te maken voor stages, en het onderwijs met het opleiden van praktijkopleiders.

Effectief en inspirerend opleiden Een maatregel die volgens de MBO Raad snel veel effect kan sorteren is meer opleiden via een beroepsbegeleidende leerweg (BBL). Van Maanen: “Van studenten met een combinatie baan-opleiding in de ouderenzorg blijft 85 procent na de studie bij hun werkgever werken. Ze krijgen direct salaris, collega’s en blijven zo makkelijker hangen.” Studenten die beroepsopleidende leerweg (BOL) volgen, en meestentijds op school zijn, zien daarentegen verschillende stageplekken en kiezen vaker voor werk in ziekenhuizen. Van Baak denkt dat ook het BOL-onderwijs dichter naar de praktijk moet komen.

Bijvoorbeeld met de inzet van docenten die deeltijds in de zorg werken, eerdere stages of zelfs les op de werkplekken. “Misschien moeten we weer terug naar de oude in service-opleidingen en studenten langzaam laten groeien in de complexiteit van het vak.”

Mbo-studenten vormen de ruggengraat van veel zorgorganisaties. Om meer tegemoet te komen aan de complexiteit van de praktijk, zijn ROC’s begonnen de van oudsher smalle opleidingen te verbreden. Meer dan vroeger is zorg een samenspel tussen zorgverlener, mantelzorger, cliënt en diens netwerk, waar naast het klassieke ‘zorgen voor’ ook het op welzijn gerichte ‘zorgen dat’ en ‘meedoen’ de boventoon voeren. Zo is er een cross-over opleiding gestart op niveau twee voor

9

Van onze redactie Auteur: Jos Tendijck

servicemedewerker, een baan waarin administratieve functies gecombineerd worden met helpende. “Deze studenten zijn heel gewenst in thuiszorg in de wijken.

Op sec administratieve functies zitten werkgevers steeds minder te wachten”, weet Van Maanen.

De verbreding wordt op sommige ROC’s ook op hogere opleidingsniveaus ingezet op basis van het begrip ‘positieve gezondheid’, waarin de aandacht van wat een zorgvrager niet kan, verschuift naar wat hij of zij wél kan en leuk vindt om te doen. Werkgeversvereniging Zorg en Welzijn Zuid-Holland Zuid was afgelopen september medeorganisator van de Week van de Positieve Gezondheid. Van Baak: “Heel inspirerend. Het leverde nieuwe, creatieve oplossingen op die ouderen gelukkiger maken, zoals kookgroepen of mensen die samen gaan vissen.”

Financieel aantrekkelijker Gevarieerder onderwijs, gevarieerder werk, ontwikkelkansen: het zijn allemaal manieren om huidige medewerkers te behouden en meer studenten en zij-instromers te verleiden voor een baan in de ouderenzorg. In de Arbeidsmarktagenda 2023 is opgenomen dat de arbeidsvoorwaarden in deze sector moeten verbeteren. Dat gebeurt inmiddels ook. Kleine aanstellingen worden opgehoogd en er worden langere contracten aangeboden tegen betere salarissen. Het rest de sector nog om gezamenlijk uit te dragen dat de ouderenzorg mooi en dankbaar werk is, om meer studenten te enthousiasmeren voor het vak. De werkgeversverenigingen hebben lespakketten laten ontwikkelen voor middelbare scholieren onder de titel ‘Aan jou hebben we wat!’ en vacatureteksten waarin wordt opgeroepen het leven van ouderen te verrijken. Op deze manier is het mogelijk nog maar een kwestie van tijd voordat we in de media studenten en zorgprofessional vol enthousiasme horen vertellen over hun werk met ouderen.

10

PULSE MEDIA GROUP

ROL VAN DE MEDEWERKER IN DE ZORG

REGIE IN DE ZORG

INTERVIEW met Willem Grool

Meebewegen met de vraag naar zorg

D

e arbeidsmarkt in de ouderenzorg staat onder druk. Tekorten aan personeel leiden tot verhoogde werkdruk en gebrek aan capaciteit, terwijl kwalitatief goed personeel een onmisbare schakel is in het vernieuwen van zorg.

Willem Grool, directeur van Highcare, ziet mogelijkheden om de tekorten tegen te gaan.

is een heel complexe branche, hoewel dat niet genoeg wordt gezien. Ouderen wonen steeds langer thuis waardoor wijkverpleegkundigen complexe zorg moeten verlenen. Dat zorgt voor interessante dynamiek.”

Wat speelt er op de arbeidsmarkt in de ouderenzorg?

“De zorgvraag en de gevraagde kwalificaties van personeel veranderen.

Mensen worden ouder, de zorg wordt complexer.

Tegelijkertijd is er minder aanbod en vergrijst het personeel. De beroepsgroep varieert bovendien sterk in leeftijd waardoor de behoeften uiteenlopen. Daarnaast is de beeldvorming veranderd. Twintig jaar geleden zagen mensen de zorg als roeping; nu voelen weinig jongeren dat.

Salarissen liggen elders hoger en de ouderenzorg heeft een slecht imago van hard werken, een laag salaris en een suf karakter. Terwijl dat de werkelijkheid niet is, zoals het ziekenhuis of de ambulance ook niet 24/7 spanning en sensatie is.”

Hoe kan dit imago gekanteld worden?

“Door het segmenteren van zorg zo veel mogelijk los te laten. Werken in de zorg is in zijn algemeenheid heel uitdagend en daar zijn mensen voor nodig. Als mensen eenmaal voor zorg hebben gekozen, kun je sturen richting ouderenzorg. Dat

Willem Grool

Welke mogelijkheden zijn er om de tekorten in de ouderenzorg op te lossen?

“Er zijn korte termijn- en langetermijnoplossingen. Het imagoprobleem is iets van de lange adem, net als opleidingen passender maken bij

behoeften van studenten. Maar onderwijl zijn er ook quick wins: op korte termijn kunnen arbeidsvoorwaarden geflexibiliseerd worden om het huidige potentieel aan zorgpersoneel maximaal in te zetten. Dit kan door een passende geldelijke beloning, secundaire arbeidsvoorwaarden aangepast op de individuele behoefte en investeringen in technologische ontwikkelingen om werkdruk te verlagen. Slimme camera’s, sensoren, beeldbellen: allemaal prima in te zetten in de zorg. Dit vraagt wel om investeringen. Ten slotte is arbeidsmigratie een optie, die duurzamer is maar ook veel investeringen vergt.

Binnen Nederland verhuizen mensen niet zomaar naar de andere kant van het land, dus moet je over de landsgrenzen kijken.”

Hoe kan gehoor worden gegeven aan de roem om flexibelere arbeidsvoorwaarden?

“Terwijl de behoefte van een twintigjarige anders is dan die van een veertig- of zestigjarige, is flexibiliteit in arbeidsvoorwaarden om maatwerk te creëren door de gedetailleerde cao’s beperkt. Voor zorginstellingen is het lastig omdat het precedenten schept.

Maatwerk waarbij de individuele behoefte centraal staat, kan een uitzendof detacheringbureau, zoals Highcare, gemakkelijker bieden omdat daar meer mogelijkheden zijn. De diversiteit aan werkzaamheden is via ons groter

dan bij een enkele zorginstelling. De professional bepaalt zelf wanneer hij of zij werkt. Daardoor kan iemand vandaag in zorginstelling A en morgen in zorginstelling B werken. Of de ene periode meer werken om in een andere periode langer vrij te kunnen zijn. Dit geeft mogelijkheden om de tekorten aan te pakken.”

Hoe vullen jullie dit verder in?

“Highcare beweegt mee met de behoefte van de individuele professionals. Naast afwisseling bieden we perspectief op veranderingen in werk en loopbaan, door mensen nieuwe sectoren te laten verkennen. Wij hebben een eigen academy, waarin we bij- en nascholing organiseren en mensen met hun persoonlijk ontwikkelingsplan aan de slag kunnen. Ze kunnen vaardigheden aanleren om breder inzetbaar te worden.

Mensen die nog niet precies weten wat ze willen bieden we de mogelijkheid om te proeven aan verschillende takken van zorg. Allemaal door flexibilisering van arbeidsvoorwaarden.”

Meer informatie Highcare is een uitzend- en detacheringsbureau in de zorg en matcht hooggekwalificeerde professionals met opdrachtgevers. highcare.nu

INTERVIEW met Evelyn Finnema en Reinskje Suierveld

Verbinden en samenwerken is de sleutel

E

opgezet, gericht op verpleegkundigen die hun kennis willen bijspijkeren.

Het curriculum van de hbo-v is daarop aangepast. Vanaf dit jaar nemen de ouderen zelf ook deel aan het netwerk; ze kijken kritisch mee naar het curriculum en geven input aan het onderwijs. Er is geen numerus fixus, zodat een maximaal aantal studenten zich kan inschrijven en we zo veel mogelijk mensen kunnen opleiden.”

r dreigt een groot tekort te ontstaan aan verpleegkundigen die voor onze ouderen zorgen. Hoewel steeds meer studenten kiezen voor een opleiding verpleegkunde, is het nog een opgave om hen te interesseren voor ouderenzorg.

Evelyn Finnema (lector Wonen Welzijn en Zorg op hoge leeftijd, Talmalectoraat) en Reinskje Suierveld (Head of School of Healthcare) van NHL Hogeschool, vertellen over het verbinden van opleiding en werkveld.

Wat is het belang van een goede samenwerking tussen opleidingsinstituten en het werkveld?

“In veel delen van Nederland neemt het percentage ouderen toe en het percentage zorgprofessionals juist af.

Er ligt een maatschappelijke opgave en het onderwijs in verpleegkunde speelt daarbij een belangrijke rol. Juist in de samenwerking van een netwerk kun je samen bekijken wat nodig is aan kennis en kunde bij de professionals die opgeleid worden.”

Hoe krijg je studenten verpleegkunde enthousiast voor de ouderenzorg?

“Veel verpleegkundigen hebben bij de start van de opleiding een ideaalbeeld van werken in een ziekenhuis, en bij voorkeur op de kinderafdeling. Door ze al vroeg in hun opleiding in aanraking te brengen met alle velden van het vak, kun je het beeld dat ze hebben, bijstellen. Het beeld dat ze hebben van de ouderenzorg

Reinskje Suierveld en Evelyn Finnema

is niet de realiteit. Het grootste deel van de ouderen woont zelfstandig en heeft weliswaar zorg nodig, maar op een andere manier dan vaak in de media komt. Door de aanraking ervaren ze die werkelijkheid.

Ze ervaren ook dat het vak uitoefenen in de ouderenzorg heel mooi is: het gaat om professioneel vakmanschap, regie, leiderschap, innoveren, samenwerken, coördineren en verantwoordelijkheid nemen.”

Kunt u dat laatste verder toelichten?

“Het gaat om multidisciplinaire samenwerking, regie nemen, het kunnen bekijken van overstijgende zaken en analyseren. In de zorg voor ouderen gaat het om veel aspecten van zorgverlening: het bijdragen aan het functioneren van een oudere in zijn of haar omgeving en het ondersteunen van de eigen regie

van de oudere hierbij. Recentelijk is besloten dat casemanagers dementie ook een verpleegkundige achtergrond moeten hebben. Dat betekent dat op een groot aantal aspecten van de opleiding een beroep wordt gedaan. Als verpleegkundige in de ouderenzorg heb je zo een zeer afwisselende baan met maatschappelijke relevantie. Daarvoor is het van belang dat de studenten de verbinding met de maatschappij ervaren.”

Hoe heeft uw organisatie dit opgepakt?

“NHL Hogeschool stelde in 2010 een netwerk op met organisaties in Friesland die zich bezighouden met ouderenzorg.

We hebben samen bekeken wat nodig is aan kennis en kunde bij de professionals die wij opleiden. Op basis daarvan hebben we een post-hbo-opleiding

Wat gebeurt er verder om studenten te enthousiasmeren?

“Bijvoorbeeld met projecten, zoals de minor ‘Happy & Healthy Ageing’, waarin studenten een half jaar lang kennismaken met aspecten van zorg voor ouderen op een creatieve manier.

Een voorbeeld hiervan is de inzet van studenten in Heerenveen om de gemeente ‘dementievriendelijk’ te maken. Ook zijn er verschillende promotie-onderzoeken, zoals naar de rol van de verpleegkundige in de ouderenzorg, die we kunnen vertalen naar het onderwijs. Promovendi zijn hbo-v-docenten. Zo zoeken we altijd naar verbinding tussen actuele zaken in het werkveld en onze opleiding.”

Meer informatie Meer informatie is te vinden op www.nhl.nl/cursus/verpleegkundegerontologie-en-geriatrie

PULSE MEDIA GROUP

REGIE IN DE ZORG

ROL VAN DE MEDEWERKER IN DE ZORG

11

Van onze redactie

Eigen regie in de ouderenzorg: de tv aan, of uit?

Auteur: Jules Coenegracht

‘Hier heb ik geen tijd voor’ Van aanbodgestuurd naar vraaggedreven, noemt Lex Tabak deze benadering. Hij is themacoördinator bij Waardigheid en trots, een programma gericht op het verbeteren van de verpleeghuiszorg. “Het is nogal een veranderproces om de zorg te organiseren rondom de cliënt. Om dat goed te kunnen doen, zal veel verantwoordelijkheid bij de verzorgenden moeten liggen”, zegt Tabak. Dat vraagt ook bij hen een omslag in het denken. Mensen zijn immers gewend op een bepaalde manier te werken en gewend aan een bepaalde structuur. Als ze hun werk op een andere manier moeten invullen, zullen ze moeten worden overtuigd van de zin daarvan.

D

e schattingen lopen uiteen, maar deskundigen stellen dat de komende vijf jaar zo’n 100.000 vacatures in de zorg zullen ontstaan. Ook de ouderenzorg krijgt met dit arbeidsmarktvraagstuk te maken. In deze zorgtak voltrekken zich momenteel wezenlijke veranderingen, die niet alleen kunnen leiden tot betere zorg, maar ook tot meer werkplezier en voldoening bij verpleegkundigen.

De zorgbehoeftige schoonmoeder van Jaap van der Mei keek altijd graag naar het tv-programma De slimste mens. Als het programma op stond en er kwam een zorgverlener binnen, konden er twee dingen gebeuren.

Soms zei de zorgverlener: ik kom wel terug als het programma is afgelopen. In andere gevallen werd de tv werd afgezet, want de zorg ging voor. Van der Mei adviseert besturen van zorginstellingen en wil met dit voorbeeld illustreren waar het bij de op stapel staande veranderingen in de ouderenzorg in wezen om gaat.

Even liefdevol In beide gevallen kunnen de intenties van de verzorgende even liefdevol zijn, legt Van der Mei uit.

“Waar het om gaat, is eigenaarschap. Als jij taken opgedragen krijgt, vraag je je af: heb ik het wel goed gedaan in de ogen van mijn baas? Als je eigenaarschap voelt, vraag je je af: doe ik het goed in de ogen van de cliënt? Dan werk je niet het lijstje af, maar mag je zelf besluiten of de tv uitgaat of dat je daar nog even mee wacht.” De kwaliteit komt dan van binnenuit. Het op deze wijze inrichten van de zorg vraagt volgens Van der Mei een fundamenteel andere kijk op organiseren, ook wel ‘Rijnlands organiseren’ genoemd. Deze nieuwe manier van werken begint bij de leiding. Een zorginstelling die het werk op deze wijze inricht, heeft meer oog voor vakmanschap en gaat uit van vertrouwen in de medewerker. Medewerkers ervaren daardoor meer werkplezier en voldoening - en dat is nodig om vacatures in te vullen.

Daarbij is het de vraag hoe het centraal stellen van de cliënt en het leggen van meer verantwoordelijkheid bij medewerkers in de praktijk kan worden gebracht.

Volgens Tabak kan dat met faciliterend leiderschap.

Verpleegkundigen hebben het doorgaans erg druk, en kunnen het gevoel hebben dat ze geen tijd hebben voor dergelijke veranderingen. “Je zult ze mee moeten nemen in je gedachtegang, aantonen wat er gebeurt als je de cliënt centraal stelt. Je moet de successen laten zien, bijvoorbeeld hoe rustig en blij een dementerende kan worden als jij bij de verzorging uitgaat van wat hij prettig vindt.”

INTERVIEW met Mirjam Hagen

Regie bij de (oudere) cliënt

D

e ouderenzorg heeft een herschikking nodig. Een herschikking van regie en verantwoordelijkheden, om het voor de cliënt en medewerker leuker te maken.

Dat klinkt eenvoudig, maar hoe pak je dat aan? Mirjam Hagen, bestuurder van QuaRijn, geeft antwoord.

Regie bij de cliënt. Dat klinkt mooi, maar waar begin je?

“Uiteindelijk begint en eindigt zorg bij de cliënt. Mensen hospitaliseren snel: ze stellen zich makkelijk afhankelijk op als ze zorg nodig hebben. In alle goedheid neigen veel zorgverleners ernaar om vervolgens ook voor de cliënt te gaan denken en ze in een patroon zetten. Maar als je houding is om je af te vragen wat de cliënt of de familie echt wil, dan kun je veel beter inspelen op de wensen en behoeften.

Door regie bij de cliënt te leggen, of dat ten minste te stimuleren, genereer je automatisch meer verantwoordelijkheid bij de medewerkers.”

Maar cliënten in de ouderenzorg zitten vaak vast in hun vertrouwde rol. Is het makkelijk om juist bij hen verandering te bewerkstelligen?

“Daar moet je je best voor doen en dat vraagt een andere houding van zorgverleners. Zij moeten bereid zijn om echt in te spelen op wat cliënten willen. Het is wel waar dat het moeilijk is.

Cliënten vinden de aangeboden structuur fijn, maar wanneer je verder vraagt, zul je toch verrassende antwoorden krijgen.

Vaak zijn hun grootste wensen klein.

Het betreft vaak persoonlijke wensen die redelijk eenvoudig te realiseren zijn.”

“Een zorgverlenende organisatie kan medewerkers meer ruimte geven om zelf besluiten te nemen en tot actie over te gaan” Hoe zou u de rol van medewerkers hierbij omschrijven?

“Een zorgverlenende organisatie kan medewerkers meer ruimte geven om zelf besluiten te nemen en tot actie over te gaan. In plaats van als organisatie plannen te maken en deze te laten uitvoeren door de teams, kun je als organisatie vragen hoe je de teams kunt ondersteunen bij wat ze nodig hebben.

Roosteren kunnnen teams ook zelf doen: de verantwoordelijkheid voor een goede invulling van de zorg ligt dan bij hen.

Maar ook dit is een grote verandering en dat kost tijd. Die tijd moet je mensen gunnen, het is een geleidelijk proces en de een gaat sneller dan de ander.”

Wat betekent dit voor de organisatie?

“Management en staf zoeken meer naar een faciliterende rol om teams in hun kracht te zetten. Dat betekent niet denken voor de teams, zoals medewerkers niet moeten denken voor de cliënt. Ook op teamniveau

Mirjam Hagen

moeten medewerkers gefaciliteerd worden met informatie, zodat ze de juiste besluiten kunnen nemen.”

Hoe leidt dit uiteindelijk tot betere ouderenzorg?

“Voor een team is het veel stimulerender als de leden eigen veranderingen kunnen aanbrengen, in plaats van dat een manager dat bedenkt en oplegt. Het is fijner om datgene waar je in gelooft zelf neer te kunnen zetten. Dat geeft meer betrokkenheid, energie en groeiruimte.”

Veel organisaties in Nederland zijn bezig met dit proces. Doet u dingen anders?

“Zelf hebben wij het aantal managers gehalveerd om ruimte te creëren. Ook zijn de teams zelf verantwoordelijk voor het roosteren. Uiteindelijk doet iedereen het op zijn eigen manier. Het nemen van

eigen regie en verantwoordelijkheid kost tijd. Maar zorg is en blijft mensenwerk en de menselijke maat blijft leidend. Daarom vind ik het altijd bijzonder inspirerend om zelf regelmatig met de teams mee te lopen. Mijns inziens is dat noodzakelijk om gegronde beslissingen te maken in de organisatie. En tot slot: zelfsturing is geen doel op zich, maar de weg naar meer persoonsgerichte zorg voor de cliënt en meer ruimte voor eigenaarschap bij de teams.”

Meer informatie QuaRijn biedt senioren een breed pakket van wonen, welzijn en zorg in de gemeenten Bunnik, Renswoude, Rhenen, Utrechtse Heuvelrug, Veenendaal en Wijk bij Duurstede. Meer informatie is te vinden op www.quarijn.nl

12

PULSE MEDIA GROUP

ROL VAN DE MEDEWERKER IN DE ZORG

REGIE IN DE ZORG

Personeelstekort te lijf

V

erschillende takken van de gezondheidszorg kampen met een tekort aan goed personeel, of dat probleem ligt nadrukkelijk op de loer. Om van het probleem een uitdaging te maken, worden verschillende initiatieven genomen. Op het gebied van onderwijs bijvoorbeeld, maar ook als het gaat om zorginnovaties.

Het vak ‘verpleegkunde’ kampt met een imagoprobleem en dat geldt voor ouderenzorg in het bijzonder. Veel aankomende verpleegkundigen zien met name de technische handelingen in een ziekenhuis als ‘hoogcomplexe’ zorg en de zorg die in een verpleeghuis wordt geboden als ‘laagcomplex’. Terwijl juist de combinatie van fysieke en gedragsmatige problemen, kwaliteit van leven en zorg rondom het levenseinde ouderenzorg zo complex en uitdagend maken. Bianca Buurman is lector Transmurale Ouderenzorg aan de Hogeschool van Amsterdam (HvA) en is onlangs benoemd tot hoogleraar Acute Ouderenzorg bij het Academisch Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam. Zij denkt dat het imago inderdaad een rol speelt bij het tekort aan hboverpleegkundigen (hbo-v’ers). “Daarnaast denk ik dat de carrièremogelijkheden die je binnen de ouderenzorg hebt, meespelen. De onderliggende vraag is: hoe kun je hbo-v’ers aan je blijven binden als organisatie?” Hbov’ers in de ouderenzorg kunnen doorgroeien naar een managementfunctie, maar het ziekenhuis biedt hen de kans op een inhoudelijke specialisatie. Kansen die de ouderenzorg in veel mindere mate geeft. Het tekort van hbo-v’ers in de ouderenzorg is zo een combinatie van algemene schaarste, negatieve beeldvorming en het gebrek aan carrièremogelijkheden aan het bed.

Lage budgetten en salariëring in de verpleeghuizen en thuiszorg werken niet mee in het aantrekken van extra hbo-verpleegkundigen. Buurman: “Bovendien komt er in het nieuwe regeerakkoord wel meer geld bij voor de ouderenzorg, als in de verpleeghuizen. Maar de wijkverpleging komt er bekaaid vanaf. Dat is wel zorgelijk.”

Onderscheid hbo en mbo Juist de complexiteit van de problematiek die ouderenzorg mee zich meebrengt, vraagt om een hoog opleidingsniveau van de verpleegkundige. Het gaat erom een compleet beeld te krijgen van cognitieve en lichamelijke problemen, maar ook verder te kijken, aldus Buurman. Naar wat bijvoorbeeld de rol van mantelzorgers is. “Hbo-verpleegkundigen zijn juist goed in het klinisch redeneren: kijken wat er allemaal speelt en inschatten wat ingezet moet worden, bijvoorbeeld om mensen zo lang mogelijk thuis te laten wonen.”

Buurman vindt dat een deel van het werk ook prima door mbo’ers gedaan kan worden. Het is volgens haar wel zaak om de functiedifferentiatie tussen mbo’ers en hbo’ers goed vorm te geven, om als team te functioneren en elkaar in de kracht te zetten en te versterken. “De aandacht ligt nu te eenzijdig op hbo’ers, terwijl we beiden nodig hebben.”

Buurtziekenhuis In veel gevallen wordt het steeds moeilijker om ouderen vanuit een ziekenhuis terug te plaatsen naar een verpleeghuis of de thuissituatie. Beschikbare plaatsen in verpleeghuizen zijn schaars en daar en in de wijk geldt een personeelstekort. Ligt de oplossing bij de hbo-opleiding verpleegkunde? Deels, denkt Buurman.

“Maar ik denk dat de opleidingen al heel goed bezig zijn.” Er is al volop aandacht voor ouderenzorg. Het is daarnaast een uitdaging om reeds gediplomeerde hbo-v’ers enthousiast te krijgen voor ouderenzorg.

Want met alleen nieuwe hbo-v’ers gaat de sector het waarschijnlijk alsnog niet redden. Er ligt op dit gebied een taak voor zorginnovaties. Buurman noemt het buurtziekenhuis naar Engels voorbeeld. In Amsterdam Zuidoost gaat dit initiatief in april 2018 werkelijkheid worden. Het idee hiervan is dat een deel van de ziekenhuiszorg naar de wijk wordt verplaatst.

In een voormalig verpleeghuis wordt zorg geboden op het snijvlak van ouderenzorg en ziekenhuiszorg, in verbinding met de wijk. Veelvoorkomende kwalen onder

ouderen, zoals hartfalen, COPD of urineweginfecties, worden zo dichter in de wijk behandeld. De focus ligt op kwaliteit van de zorg. “We zien dat het veel verpleegkundigen aantrekt. Op deze manier kun je de ouderenzorg interessanter en aantrekkelijker maken voor hbo-v’ers.”

INTERVIEW met Robertha Langenberg en Gerda Brummel

Onderwijs en praktijk komen samen in ouderenzorg

V

oor hogescholen is het lastig studenten enthousiast te krijgen voor de ouderenzorg. Hierdoor dreigt een tekort aan verpleegkundigen in die sector, vertellen Robertha Langenberg (directeur Academie Health Care) en Gerda Brummel (docent Academie Health Care en praktijkverpleegkundige Geert Grootepraktijk Zwolle) van Viaa.

Waarom kiezen studenten nog te weinig voor de ouderenzorg?

Langenberg: “Veel verpleegkundestudenten zien vooral werk in het ziekenhuis voor zich en hebben daar een geromantiseerd beeld bij. De andere sectoren zijn vager voor ze. In de eerste- en tweedejaars stages is het lastig om hbo-v-studenten een compleet beeld te bieden van de ouderenzorg. Dat wordt versterkt doordat er onvoldoende hbo-verpleegkundigen zijn om stagiaires begeleiding op hboniveau te bieden.”

Kunnen studenten bewuster worden van de diversiteit van ouderenzorg?

Brummel: “Middels de campagne ‘Daar zit meer achter’ worden hbo-vstudenten gemotiveerd voor het werk in de ouderenzorg. Een belangrijk aspect is de inzet van rolmodellen: voldoende hboverpleegkundigen in de ouderenzorg. Tot slot kunnen student-ambassadeurs het positieve karakter van de ouderenzorg uitdragen. We vertellen studenten dat ze echt verschil kunnen maken.

Daarvoor is wel een omslag nodig in de

maatschappelijk beeldvorming rondom ouderen.”

Langenberg: “Daarnaast komen studenten er in het ziekenhuis vaak achter dat de hectiek en snelle doorloop van patiënten niet de reden was dat ze voor de zorg hebben gekozen. In de ouderenzorg ligt dat anders, en zodra studenten dat ondervinden worden vaak hun ogen geopend.”

Hoe ziet de samenwerking tussen zorginstelling en hogescholen er in dit verband uit?

Brummel: “Het onderwijs schuift steeds meer op naar de praktijk en andersom.

Die uitwisseling zal een vlucht nemen.

De combinatie tussen werken in het onderwijs en in de praktijk – docenten die ook verpleegkundige zijn of vice versa – is nu nog best lastig, maar levert wel veel op. De integratie zou beter kunnen, het liefst in nieuwe vormen als communities, woonvormen waar bijvoorbeeld ouderen, tienermoeders en statushouders samenwonen en waar studenten bij betrokken zijn. Daar zou leren en werken gecombineerd kunnen worden.

Financiering blijft een lastig onderwerp: het ene potje komt vanuit de gemeente, het andere uit de zorgverzekeringswet. De schotten ertussen zorgen voor obstakels.”

Langenberg: “Er ontstaan veel netwerken waarin geëxperimenteerd wordt met samenwerkingen tussen onderwijs

en praktijk. Deze wisselwerking is heel belangrijk voor studenten om verdieping te vinden. Je ziet steeds meer netwerkorganisaties, waarin minder ‘ieder voor zich’ wordt gewerkt. Dit speelt bij ouderenzorg maar ook bij sociaal en maatschappelijk werk. Gemeenten staan vaker open voor nieuwe manieren van samenwerkingen.”

Gerda Brummel en Robertha Langenberg (Foto: Christein van Hoffen)

Wat is jullie visie op ouderenzorg?

Langenberg: “Ons verpleegkundig model loopt door het hele onderwijsprogramma.

Hierin staat de mens in zijn totaliteit centraal. De studenten leren focussen op inclusiviteit en welbevinden,

ondanks ziekte of zorgvraag. Dit helpt ons het onderwijs vorm te geven, naar de maatschappij te kijken en open te staan voor samenwerkingen met zorgorganisaties en -netwerken.”

Hoe stimuleren jullie samenwerking en enthousiasmeren jullie studenten voor de ouderenzorg?

Brummel: “Wij werken met ‘proeftuinen’, waarin onderwijs, zorg en bedrijfsleven samenwerken. Verschillende studenten van ons zijn student-ambassadeurs.

Daarnaast staan er gastdocenten uit de ouderenzorg voor de klas.”

Langenberg: “We werken met beroepsgerelateerde casuïstiek; alle lesstof is opgebouwd rond casussen. Wij hebben ervoor gezorgd dat deze casussen goed in balans zijn zodat ouderenzorg voldoende aan bod komt en genormaliseerd wordt. We zijn gestart met een minor ouderenzorg, voor diepgaandere lesstof.

Bovendien bieden wij in de hogere leerjaren gerichte stageplaatsen aan in de ouderenzorg, waar voldoende begeleiding op hbo-niveau is.”

Meer informatie De opleiding Verpleegkunde van Viaa is door de Keuzegids Hbo 2018 uitgeroepen tot beste hbo-opleiding in zijn categorie en voert het komende jaar de titel ‘Topopleiding 2018’. www.viaa.nl

PULSE MEDIA GROUP

REGIE IN DE ZORG

ROL VAN DE MEDEWERKER IN DE ZORG

13

Van onze redactie Auteur: Cor Dol

Arbeidsverhoudingen Overheidspersoneel (CAOP), het kennis- en dienstencentrum op het gebied van arbeidszaken. Eerder was hij beleidsmedewerker bij de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland. Al enige jaren is hij bezig om goede beroepsopleidingen te krijgen voor begeleiders in de gehandicaptenzorg, op alle niveaus. Timmerman constateert dat de bezuinigingen op zorg en welzijn in de afgelopen jaren een behoorlijke wissel heeft getrokken op het personeel.

Met de stijgende zorgbehoefte en het afnemend aantal jongeren is het nodig om ook volwassenen die nu niet in de zorg werken, daarvoor te interesseren.

En het (dreigend) tekort is groot. Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) schat in dat zonder aanvullende maatregelen binnen enkele jaren een tekort van 100.000 mensen in de sector zorg en welzijn zal ontstaan.

Gehandicaptenzorg kampt ook met tekorten Niet alleen de ouderenzorg kampt met een nijpend tekort aan goed gekwalificeerd personeel. Ook in de gehandicaptenzorg speelt het probleem. Hans Timmerman is als adviseur op het snijvlak van arbeid en onderwijs verbonden aan het Centrum voor

De bezuinigingen hebben ervoor gezorgd dat mensen aan de kant zijn komen te staan. Tegelijkertijd verandert de zorgvraag en neemt die toe. Het aantal mensen dat in de branche wil werken neemt tegelijkertijd af. “In de gehandicaptenzorg zie je nog een ander effect: een toenemend aantal ouderen met een beperking, die een specifieke zorgvraag hebben”, legt Timmerman uit. Bij ouderen is het

bovendien lastig om scherp te krijgen of het om een verstandelijke beperking of om dementie gaat. Met de toenemende complexiteit van de maatschappij zijn er bovendien meer mensen die ondersteuning nodig hebben. Zo spelen vakinhoudelijk, technologisch en maatschappelijk allerlei ontwikkelingen in dit veld een rol. Vakinhoudelijk wordt het bijvoorbeeld belangrijk om meer en meer de mens als geheel te bekijken: niet alleen naar de ziekte of beperking kijken, maar ook onderzoeken hoe deze mens daarmee uit de voeten kan en deel kan nemen aan maatschappelijke activiteiten. Nieuwe technieken geven bijvoorbeeld mogelijkheden voor zorgprofessionals om op afstand te werken.

Maatschappelijk gezien is het VN-verdrag voor mensen met een beperking ook voor ouderen van belang. Het verdrag stelt dat iedereen volwaardig mee zou moeten kunnen doen in de samenleving. Dat vraagt om samenwerking tussen maatschappelijke organisaties.

Vier invalshoeken De oplossing voor meer personeel in ouderen- en gehandicaptenzorg ligt volgens Timmerman besloten in vier invalshoeken: behoud van huidig personeel; nieuwe instroom, ook van volwassenen en een daarop ingericht onderwijsstelsel; kwaliteitsverbetering; en tot slot minder zorgafhankelijkheid. “Voor de toekomst moeten we niet alleen kijken naar nieuwe instroom, maar ook naar een andere inrichting van de zorg.” Dat moet volgens hem zodanig gebeuren, dat de benodigde zorg daadwerkelijk wordt geleverd, maar ook ingestoken wordt op het doel dat mensen zo lang mogelijk met zo min mogelijk zorg kunnen functioneren.

ADVERTORIAL

Van procedure naar vakmanschap in de zorg ontwikkelen bij Ipse de Bruggen. Ipse de Bruggen is een grote zorgorganisatie in Zuid-Holland die op 390 locaties met 5.000 medewerkers zorg verleent aan circa 5.000 verstandelijk en meervoudig gehandicapte cliënten.

Hoe zijn jullie met deze omslag begonnen?

“Een aantal jaren geleden hebben we aan onze cliënten en hun omgeving, vrijwilligers en medewerkers gevraagd: wat hebben jullie nou eigenlijk nodig?

In het manifest dat daaruit voortvloeide, staat dat onze cliënten samen met hun omgeving zoveel mogelijk regie over hun eigen leven moeten hebben en houden.

En dat wij hen als organisatie met onze medewerkers daarbij ondersteunen.

Dat klinkt als een open deur, maar in werkelijkheid is het een enorme omslag.”

Marjon Bergsma

W

ie zit nu werkelijk aan het stuur als het gaat om verlenen van goede zorg? De overheid met haar wet- en regelgeving? Zorginstellingen met hun organisatiestructuur? Of toch degenen die zorg nodig hebben en in het verlengde daarvan de medewerkers die de zorg verlenen? Die laatsten, zeggen velen in de zorg nu. Maar hoe pak je zoiets aan, ‘vraaggestuurde zorg’? En hoe reageren zorgmedewerkers zelf op die verandering?

“Het is een enorme omslag”, zegt Marjon Bergsma, beleidsmedewerker leren en

In welk opzicht is het een omslag?

“In de loop der jaren hebben wij als organisatie vanuit onze deskundigheid steeds meer regie en verantwoordelijkheid overgenomen van onze cliënten en van onze eigen zorgprofessionals.

We hebben procedures en regels gecreëerd en te veel voor onze eigen professionals gedacht. Maar het gaat natuurlijk niet om procedures en regels, het gaat om de behoeften van de cliënt en zijn of haar directe omgeving. En we spreken onze medewerkers weer aan op hun vakmanschap, op hun eigen verantwoordelijkheid.”

Wat vinden die medewerkers daarvan?

“Je ziet verschillende reacties. Veel medewerkers zeggen: ik merk dat er weer echt een beroep op mij gedaan wordt, op mijn deskundigheid. Die vinden het fijn dat ze meer vertrouwen krijgen en genieten van het positieve effect dat ze zien bij cliënten. Anderen hebben er nog moeite mee, ze voelen zich onzeker.

Want regels en procedures kunnen ook zekerheid bieden.”

“Ervaren, maar nog niet gekwalificeerde medewerkers moeten in het beroepsonderwijs terecht kunnen om zich verder te scholen en vanuit de gedachte ‘een leven lang leren’ te specialiseren” Speelt scholing ook een rol in het proces?

“Jazeker. In deze transitie neemt de vraag naar scholing toe. Bovendien hebben we nieuwe collega’s nodig en we merken dat het huidige onderwijssysteem nog te weinig rekening houdt met de behoefte aan flexibele leerroutes voor zorgprofessionals die op latere leeftijd bij ons komen werken. Er wordt steeds meer rekening gehouden met de kennis en kunde die mensen al hebben opgedaan

en dat vraagt om veranderingen in het onderwijssysteem. Zowel voor het behouden van bestaande als voor het aantrekken van nieuwe medewerkers zijn flexibele en verkorte opleidingen nodig. Je moet rekening houden met de deskundigheid die ze al in de praktijk hebben opgedaan. ‘Eerder verworven competenties’, heet dat. Maar deze hele transitie is een proces van jaren. Dat is niet erg, want juist het proces dat we nu samen doormaken geeft beweging en verbetert de zorg die we bieden. We zijn goed op weg.”

Meer informatie Ipse de Bruggen Louis Braillelaan 42 2719 EK Zoetermeer www.ipsedebruggen.nl

14

PULSE MEDIA GROUP

ROL VAN DE MEDEWERKER IN DE ZORG

REGIE IN DE ZORG

Ouderenzorg in Nederland, groei en kansen

H

oewel steeds meer studenten kiezen voor een opleiding verpleegkunde, lukt het Nederlandse hogescholen bijna niet om studenten enthousiast te krijgen voor een baan in de ouderenzorg.

En dat is een probleem, omdat Nederlanders steeds ouder worden, is straks meer en langer zorg nodig.

Jacqueline Joppe, vicevoorzitter van het bestuur van ActiZ herkent dit probleem, maar ziet ook dat het al langer speelt. Zelf deed zij hbo-v in 2002, en ook toen werd er een beetje sneu naar mensen gekeken die in de ouderenzorg gingen werken, vertelt ze. Toch koos Joppe uiteindelijk voor precies die specialisatie: “Ik dacht aanvankelijk dat de hectiek van het werken in de zorg mij aansprak, misschien ook omdat alles om je heen en in de media tegenwoordig jong en snel moet zijn.” Joppe kwam er echter gaandeweg achter dat het heel erg leuk is om met ouderen te werken. Tijdens haar studie, waarbij ze op een bepaald moment ook stage liep in de ouderenzorg, ging er een hele nieuwe wereld voor haar open. Mensen uit een andere tijd, een schat aan levenservaring; ze was direct verkocht. En nog steeds.

Toch staat de ouderenzorg de laatste jaren niet zo goed in het daglicht, erkent ook Joppe. Wat daarbij niet heeft meegeholpen is de berichtgeving over de ouderenzorg:

“De werkdruk is natuurlijk toch vrij pittig, zeker sinds de bezuinigingen van 2013 – minder mensen, minder tijd - maar ook de werkbeleving zelf is minder positief geworden, zowel bij cliënten als hulpverleners. Dat moeten we ombuigen.”

Cultuuromslag Toch ziet Joppe wel een cultuuromslag in de manier waarop de ouderenzorg naar zichzelf kijkt. Een groot deel van de ouderen wil tegenwoordig graag langer thuis blijven wonen, in ieder geval zolang het nog mogelijk is. Wanneer dit door omstandigheden niet meer kan, wil men toch zoveel mogelijk zelf kunnen doen, ook in het verpleegtehuis. Joppe: “Regie over je eigen leven, daar wordt iedereen gelukkig van. En daarin zie ik ook juist in de ouderenzorg een andere manier van denken ontstaan. Wij ondersteunen en begeleiden ouderen – meer dan vroeger – om in hun eigen kracht te blijven. Dat geeft het werk een andere dimensie.” Als gevolg van alle bezuinigingen doet ook het nadenken over eigen regie zijn intrede binnen de ouderenzorg. Hoe kan ervoor gezorgd worden dat Nederland straks met minder professionele zorg toe kan, en dat familie en samenleving betrokken blijven bij ouderen? Het zijn belangrijke vragen voor de toekomst waarin slim nadenken over de ouderenzorg een centrale positie inneemt. Maar ook het dagelijkse contact met mensen maakt werken in de zorg interessant. Joppe: “Ik ben inmiddels bestuurder, maar ik werk zelf ook nog gewoon mee op de vloer, gewoon omdat je iedere dag weer iets leert van je contact met ouderen.”

Verschil maken Dat werken in de ouderenzorg helemaal niet saai is, daar kan ook Gwendolyn Bonarius (21 jaar) over meepraten. Als studente hbo-v zit ze in het laatste jaar van haar opleiding: “Wat ik zo leuk vind aan de ouderenzorg is de hoge complexiteit. De meeste zorgvragers hebben verschillende aandoeningen waar je als hbo'er mooi op in kan spelen. Je kennis van

klinisch redeneren kun je goed toepassen, zowel in de wijk als in het verpleeghuis.”

Toch ziet Gwendolyn ook dat zij in haar jaar een van de weinigen is die voor ouderzorg heeft gekozen. “Misschien komt dit omdat je in de oriënterende fase vaak alleen met een verzorger meeloopt. Het enige dat je dan ziet is inderdaad het billen wassen.”

Hierdoor blijft volgens haar de

gespecialiseerde ouderenzorg op hbo-niveau buiten beeld bij beginnende studenten en dat vindt ze zonde. Zij had zelf het geluk dat ze terechtkwam op een erg leuke stageplek. Heel veelzijdig en met allerlei klachten, van psychosomatische tot terminale zorg. Hier mocht ze ook zelf indiceren. Op

ADVERTORIAL

Opleiding Verpleegkunde en praktijk hand in hand

D

e tekorten aan hbo-verpleegkundigen in de ouderenzorg moeten aangepakt worden met een interprofessionele aanpak, waarbij disciplines samenwerken in onderwijs en praktijk, betogen Carin de Boer en Marjolein Albers, beiden docent aan de opleiding Verpleegkunde van Inholland.

Carin de Boer

Waarom is het belangrijk dat onderwijs en praktijk goed bij elkaar aansluiten?

De Boer: “Onderwijs moet dichtbij de praktijk, daar waar zorg plaatsvindt, staan. Kennisdelen en van elkaar leren zijn essentieel in een met elkaar gecreëerde krachtige leeromgeving.

Studenten hebben daar veel aan maar ook de cliënten vinden het fijn en verfrissend dat het onderwijs betrokken is. Studenten leren van de praktijk, wijkverpleegkundigen

krijgen nieuwe inzichten en docenten gebruiken recente praktijksituaties en werkwijzen in het onderwijs. Dit ‘leven lang leren’ is erg belangrijk omdat het beroep ook steeds verandert. Om hbo’ers beter op te leiden voor de steeds complexer wordende ouderenzorg hebben wij samen met zorginstellingen leer- en innovatienetwerken (LIN) ontwikkeld, waar studenten goed in de praktijk kunnen leren. Instellingen, zoals Zonnehuisgroep Amstelland, leren hierin van ons en wij van hen.”

Hoe ziet een interprofessionele aanpak eruit en welke voordelen heeft dit?

De Boer: “In onze aanpak staat de mens centraal en bevorderen we zelfmanagement en empowerment, in nauwe samenwerking met de praktijk.

Zo hebben wijkverpleegkundigen meegedacht bij het ontwikkelen van een wijkzorgmodule en daarvoor ook casussen aangeleverd die wij in de les gebruiken. Dat verbetert op lange termijn de verbinding en verwachtingen tussen diverse disciplines.

Deze module is interprofessioneel: meerdere opleidingen zijn betrokken, zoals onze vernieuwde opleiding Social Work. Het LIN is nauw verbonden met het lectoraat Gezondheid en welzijn van kwetsbare ouderen. Studenten voeren daarbinnen praktijkgericht onderzoek uit.”

Wat zijn andere voorbeelden van hoe jullie dit in de praktijk brengen?

De Boer: “Studenten krijgen verschillende

opdrachten om in de praktijk uit te voeren.

Ze doen voorstellen om bijvoorbeeld efficiëntie in wijkteams te vergroten. Wijkverpleegkundigen verzorgen gastcolleges, of gaan speeddaten met studenten. Door het betrekken van wijkverpleegkundigen in de lessen, brengen we de wijk naar school en maken we veel studenten enthousiast voor werken in de wijk.”

Marjolein Albers

Albers: “Vanuit het lectoraat ‘Gezondheid en welzijn van kwetsbare ouderen’ werk ik één keer per week in een verpleeghuis waar onderzoek, onderwijs en praktijk samenkomen. Medewerkers bereiden samen met de stagiaires klinische lessen voor, over onderwerpen als mondzorg of diabetes. Zij coachen en onderwijzen collega’s en studenten op dat onderwerp.

Ook zoeken studenten en medewerkers samen thema’s om te onderzoeken of daar verbetering mogelijk is. Bijdragen aan

een lerende en onderzoekende houding is stap één. Hier hoort ook intervisie bij en wekelijks delen wat iedereen wil leren.

Onderzoek dat studenten en medewerkers doen gebeurt op basis van evidence based practice, dus ook het cliëntperspectief is belangrijk. Daarnaast worden best practices van de verzorgenden gebruikt. Zij weten het beste wat uit ervaring werkt.”

Welke uitdagingen komen jullie in de praktijk tegen?

Albers: “Het is een uitdaging om een lerende organisatie neer te zetten, waarin je van elkaar leert en fouten mag maken.

Ook de financiering van een leer- en innovatiewerk is ingewikkeld. Studenten kiezen daarnaast nog niet spontaan voor de ouderenzorg, omdat zij daar vaak nog een vertekend beeld van hebben, terwijl die zorg veel interessanter is geworden. In de praktijk werken we samen om oplossingen te vinden voor deze uitdagingen. Als ik zie hoe gedreven onze studenten zijn, met hart voor de zorg, dan heb ik daar vertrouwen in, al gaat het met kleine stapjes. Laten we in ieder geval onze successen vieren.”

Meer informatie Meer informatie over de hbo-opleiding Verpleegkunde Mirjam van Leeuwen mirjam.vanleeuwen@inholland.nl

PULSE MEDIA GROUP

REGIE IN DE ZORG

ROL VAN DE MEDEWERKER IN DE ZORG

15

Van onze redactie Auteur: Jaime Donata

deze manier kreeg zij een reëel beeld van wat de moderne ouderenzorg allemaal behelst. Gwendolyn werkt naast/ voor haar studie vier dagen in de week, in de wijkzorg en in een verpleeghuis. Dat is heel verschillend.

“Wij hebben een man in wijk gehad die enorm overbelast is. Zijn dementerende vrouw is gevallen en hij zorgt goed voor haar. Maar de situatie groeit hem boven het hoofd. Wij kijken hoe we die man en vrouw kunnen helpen. Dat is enorm dankbaar werk. Je kunt dan echt verschil maken in iemands leven.”

zijn met hun vak. Mond-op-mondreclame dus. Joppe begrijpt dat wel: “Je kunt in deze sector werken als je ervaren bent, maar ook als je nog geen enkele ervaring hebt, zijn er veel mogelijkheden tot na- en bijscholing.”

Veel ouderenzorgaanbieders bieden gratis een hbov-opleiding aan in een leer-/ salarisovereenkomst, en er worden steeds meer opleidingen ontwikkeld voor zij-instromers. Joppe: “En als je de salarissen binnen de ouderenzorg vergelijkt met andere beroepen op MBO niveau, bijvoorbeeld winkelmedewerker, dan hebben wij eigenlijk een heel mooi salaris. Bovendien kun je in de zorgsector prima doorgroeien als de ambitie hebt.”

Hoe dan ook is de ouderenzorg een groeisector.

Er zijn in Nederland momenteel 270.000 ouderen die wijkverpleging nodig hebben, in 2025 zijn dat er 350.000. Kijkend naar de demografische ontwikkeling, zijn er over zeven jaar bijna anderhalf miljoen 80-plussers. Hoogste tijd om een serieuze

arbeidsmarktagenda te maken. Joppe: “We hebben 100.000 extra werknemers nodig en er is nu twee miljard vrijgemaakt voor intramurale zorg. Er is dus veel ruimte voor extra medewerkers en voor bij- en opscholing.”

Gwendolyn geeft als hbo-v-werkstudent in de ouderenzorg zelfs ook trainingen aan collega's in verpleegtehuizen. Er werken nu bijna nog geen hbov'ers in de verpleeghuizen, maar omdat de zorgvraag ook hier steeds complexer wordt, is men hier volop bezig met een professionaliseringsslag. Dit kan het extra aantrekkelijk maken voor hbo-v-studenten om te kiezen voor de ouderenzorg. “Ik krijg op mijn werkplek ook de mogelijkheid om klinische lessen te geven in bijvoorbeeld basiszorg en psychiatrie in de ouderenzorg.

Een leuke start van mijn carrière.”

Groei en carrièreperspectieven Joppe ziet veel mogelijkheden voor de toekomst. De meeste nieuwe medewerkers ziet zij instromen via bestaande medewerkers die heel blij

INTERVIEW met Dorine Koopman-van den Berg en Elke Tijhuis

Studenten verpleegkunde gaan de wijk in krijgen studenten een realistisch beeld van de sector en het werk dat daar gedaan wordt. Hier staan ze voor de uitdaging zorg te indiceren; de zorgvraag juist in te schatten en de juiste zorgprofessionals in te schakelen. Dat zijn belangrijke verantwoordelijkheden van de verpleegkundige, die uitdaging en complexiteit met zich meebrengen.”

Aspirant wijkverpleegkundigen in actie

I

n Nederland dreigt een tekort aan verpleegkundigen die voor de ouderen willen zorgen. Bij veel studenten verpleegkunde heerst het idee dat de ouderenzorg niet uitdagend is, dat het vooral draait om voeden en wassen.

Dat beeld is onjuist. Zeker nu de ouderenzorg steeds meer verschuift van het verpleeghuis naar de wijk. Daar zijn zorgvraagstukken complexer en neemt technologie een steeds belangrijkere rol in. Docenten Dorine Koopman-van den Berg en Elke Tijhuis van Hogeschool Saxion vertellen hoe werken in de wijk en de inzet van technologie, studenten verpleegkunde kunnen enthousiasmeren voor de ouderenzorg.

Waarom trekt de ouderenzorg studenten in beginsel vaak niet aan?

Tijhuis: “Studenten starten hun opleiding Verpleegkunde vaak met Grey’s Anatomy in hun achterhoofd. Het ziekenhuis, daar gebeurt het. Gedurende de opleiding komen studenten erachter dat zorg veel breder is dan dat. Die verschuift steeds meer naar thuis en wordt complexer.

Daarnaast neemt de vraag naar hboverpleegkundigen in de thuiszorg steeds verder toe.”

Waarom is het belangrijk dat studenten al vroeg kennismaken met het werk in de wijk?

Koopman-van den Berg: “In de wijk

Welke rol speelt technologie in de wijkzorg?

Tijhuis: “Technologie is niet meer weg te denken uit de zorg, ook niet uit de ouderen- en thuiszorg. Technologie kan een hulpmiddel bieden waardoor ouderen langer en zelfstandig thuis kunnen blijven wonen. Dankzij nieuwe technologie vindt de zorg steeds effectiever en efficiënter plaats. Zo hoeft de verpleegkundige niet meer voor iedere controle naar de cliënt thuis, maar vindt dit ook via bijvoorbeeld beeldbellen plaats. Andere voorbeelden van de inzet van technologie thuis zijn coaching op afstand, e-health, zelfmonitoring en domotica. Gelukkig wordt belangstelling voor technologie in de zorg steeds groter; ook bij studenten.

Zij onderkennen het belang van innovatie in de zorg, zeker ook met technologie.”

Hoe integreren jullie technologie en werken in de wijk in de opleiding verpleegkunde?

Koopman-van den Berg: “In het tweede studiejaar gaan onze studenten een halfjaar aan het werk in de wijk. Deels

praktisch en deels virtueel, volgens een serious game. Daarnaast kunnen studenten zich ook direct specialiseren met de studieroute Gezondheid & Technologie.”

Hoe krijgt deze serious game vorm?

Koopman- van den Berg: “Vorig jaar richtten wij ‘Wijklink’ op. Dat is een digitaal platform waar docenten, studenten en wijkverpleegkundigen elkaar online ontmoeten. De wijkteams uit de game maken gebruik van dit kennisplatform.”

Tijhuis: “In groepjes gaan studenten in een virtueel wijkteam aan de slag met elektronische cliëntdossiers, casuïstieken en opdrachten. Op willekeurige momenten krijgen zij online vraagstukken. Hierop moeten zij reageren middels een videoboodschap, brief of voicemailbericht.

Zorgprofessionals stellen deze casussen samen, gebaseerd op realistische voorbeelden uit de praktijk. Daarnaast voeren studenten live praktijkopdrachten uit, door bijvoorbeeld een Dag van de mantelzorger te organiseren voor bewoners in een bepaalde wijk.”

Meer informatie Saxion 088-0193525 Frontoffice.agz@saxion.nl www.saxion.nl

AETHON IS

UITZENDONDERNEMER VAN HET JAAR 2017 WIJ HEBBEN HÉT ZORGTALENT VAN DE TOEKOMST, U DUS OOK! Aethon is verkozen tot Uitzendondernemer van het Jaar. Als u het onze ruim 100 opdrachtgevers in de zorg vraagt, hebben wij deze titel gekregen omdat onze HR-oplossingen afwijken van die van de gangbare uitzenders en detacheerders.

Als HR-partner voor zorginstellingen werken wij samen met onze opdrachtgevers aan een duurzame capaciteits- en kwaliteitsimpuls. Wij kijken samen naar de vaste formatie, de seizoenstrends en de te verwachten zorgvraag. Met een eenvoudig op- en af te schalen flexschil van hoogopgeleide zorgstudenten en energieke zorgprofessionals zorgen wij ervoor dat uw cliënten verzekerd zijn van de zorg die nodig is.

Met modulaire en geaccrediteerde opleidingsprogramma’s en mbo+ en post-hbo-traineeships binden wij het zorgtalent van de toekomst voor een langere tijd aan uw organisatie.

Wilt u ook verzekerd zijn van de instroom van hét zorgtalent van de toekomst?

Laat uw gegevens achter op:

WWW.AETHON.NL/KENNISMAKEN