Gül Şehri DİYARBAKIR imalatçısıdır; “ Bu meslek sahibi gülsuyu yapar ve bunları şişeye koyarak dükkanlarında satardı”. Mevlana Divan-ı Kâmil’de gülâb-ger’den bahseder “Kendine gel, şu kaptan, “gülsuyu yapan ustanın” şişesinden bir yolunu bulup ter gibi sız da kurtul” 460 diyerek bu meslek erbabını anar. Anadolu’da elde edilen gülsuyu hakkında elimizde en eski bilgilerden biri de ünlü gezgin İbni Batuta (1304–1369) nın Seyahatnamesinde bulunmaktadır. 1330 tarihinde Mardin bölgesinin Nusaybin ve çevresinde elde edilen gül suyu hakkında ; Bu beldede elde edilen gülsuyunun rayiha ve nefaset bakımından bir benzeri yoktur demişti461. Aynı yazar Ladik’te hamamdan çıktıktan sonra gülsuyu kullanma geleneğini de kayıt etmişti462. Bir İlhanlı şehir modelinde kaynaklar bize hastane yakınında gülsuyu evi “gülâb-hane” bulunduğunu göstermişti. 1309 yılında tamamlanan yeni kurulan şehirde gülsuyu imalathanesi de en önemli yapılardan biri idi.463 Aynı geleneği bir Osmanlı şehri Edirne’de de görüyoruz. 1488 tarihinde kurulan Edirne Darüşşifası’nın da bir “gülâb-hane veya kısaca gülhâne” si vardı. 1489 yılındaki resmi kayıtlar bize bunu gösteriyor; “Gülsuyu elde etmek için de kurşundan mamül üç fırın” olduğu yazılıdır. O yıllarda darüşşifada çok miktarda gül460 Merçil, Erdoğan; Türkiye Selçuklularında Meslekler, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2000. s. 172. 461 Baytop, age. 2001. s. 92. 462 Merçil, age. s. 172. 463 Özgüdenli, agm. s. 112.
370
suyu kullanıldığından gülsuyu imal etmek için kullanılan “furun-ı gül” için yapılan masraflar kaydedilmişti.464 Hasbahçe’lerde Gülsuyu Damıtılması Osmanlı Devleti’nin ilk merkezlerinden olan Edirne’de sarayda da gülsuyu imal ediliyordu. Edirne sarayının eski şeklini gösteren haritada Valide Sarayı’nın kuzeyinde Tebdil Köşkü’ nün hemen altında II. Sultan Süleyman bahçe ve havuzu olarak gösterilen yerde “Gülhâne” kayıt edilmiştir. Bu haritada Gülhane büyük bir bahçeyi ve içindeki bir binayı işaret etmektedir. Bu bahçenin gül bahçesi olması ve içindeki binanın gülsuyu çıkarılan yer olması gerekiyor. Haritadaki bahçe içindeki havuz, gülsuyu imalathanelerinde bulunması gereken su deposu görevini yapmış olmalı.465 Osmanlı Devletinin merkezi İstanbul’da Topkapı Sarayında da bir “Gülhane” nin varlığını biliyoruz. Topkapı sarayı; Osmanlı Padişahlarının İstanbul’da 350 yıldan fazla içinde yaşadıkları önemli bir saraydır. Bu saray hem padişahın, ailesinin ve hizmetlilerinin yaşadığı bir mekan hem de devletin resmi yönetiminin merkezi idi. Etrafı surlarla çevrili içinde binlerce kişi464 Gökçe, Nilüfer, “Edirne Sultan II. Bayezid Darüşşifası Vakfiyesine Göre Darüşşifada Çalışan personel ve Kullanılan İlaçlar”. IV. Türk Eczacılık Tarihi Toplantısı Bildirileri. İstanbul 2000. s. 317–318. 465 Kazancıgil, Ratip, Edirne Sarayı ve Yerleşim Planı. Edirne 1994; Altıntaş, Ayten, “Edirnede Gülcülük ve Edirne Gülü” Yöre, Sayı 34, Ocak 2003 Edirne. S. 3-10.