Toeslagen: heb ik daar recht op?

Bovenstaande vraag komt in verschillende varianten op Toeslagen.nl naar voren, maar is voor veel Nederlandse burgers niet geheel duidelijk, met alle gevolgen van dien. Dat het ook voor medewerkers van de Belastingdienst zelf niet altijd geheel duidelijk lijkt te zijn, zou uit de zogenaamde ‘toeslagenaffaire’ geconcludeerd kunnen worden. Ten onrechte werd kinderopvangtoeslag van duizenden gezinnen door de Belastingdienst stopgezet, zo oordeelde de Raad van State in 2017.1 Voormalige staatssecretaris van Financiën Menno Snel, vanwege de voornoemde affaire afgetreden, stelde op 15 november 2019 in NRC2 dat ‘in dit toeslagensysteem nul menselijke maat zit’. Bij zijn aftreden concludeerde Snel dat het toeslagensysteem zijn beste tijd heeft gehad en er een beter systeem bedacht zou moeten worden.3 Bij veel politieke partijen is dit besef ook doorgedrongen, de grote vraag is alleen: hoe?

Door: Tom Dragstra

Toeslagen

Het Nederlandse toeslagenstelsel bestaat uit vier soorten toeslagen: de zorgtoeslag, huurtoeslag, kinderopvangtoeslag en het kindgebonden budget. Deze toeslagen zijn een bijdrage in de kosten om de zorg, huur en het verzorgen van kinderen betaalbaar te houden. Volgens het CPB4 ontvingen in 2018 zo’n 6 miljoen huishoudens ongeveer 12 miljard aan inkomensondersteuning via een of meerdere toeslagen. Bij een groot deel van de gezinnen beslaan deze financiële tegemoetkomingen gezamenlijk een behoorlijk deel van hun besteedbaar inkomen. Indien een of meerdere toeslagen geheel of gedeeltelijk wegvallen, of nog erger terugbetaald moet worden, kan dit dan ook grote impact op de financiële situatie van betreffende burgers hebben. Zo bleek ook bij een behoorlijk aantal van de gedupeerden van de toeslagenaffaire, welke gecompenseerd gaan worden door middel van terugbetaling van onterecht teruggevorderde toeslagen en materiële schadevergoeding.

Afschaffen toeslagenstelsel

Sinds enige tijd staat het toeslagenstelsel onder druk. De media, politiek, literatuur, Algemene Rekenkamer en Raad van State zijn kritisch op het stelsel van inkomensafhankelijke toeslagen dat in 2003 nog door Joop Wijn, toenmalig staatssecretaris van Financiën, geloofd werd.5

De Commissie-Van Dijkhuizen6 adviseerde in 2013 ook al om de zorgtoeslag, huurtoeslag en het kindgebonden budget samen te voegen en te stroomlijnen, waardoor mensen eenvoudiger kunnen zien hoeveel toeslag ze overhouden als ze meer gaan werken. Ook adviseert de commissie om de zorgtoeslag direct aan de zorgverzekeraars uit te keren, vanwege efficiëntie en fraudebestrijding.

Op 10 december 2019 werd een motie7 van Bruins (ChristenUnie) en Van Weyenberg (D66) met algemene stemmen aangenomen, waarin de overpeinzing dat ‘ons land misschien wel beter af is zonder toeslagen’, opgenomen stond en de regering verzocht werd om het stelsel te heroverwegen alsmede met alternatieven te komen. Vervolgens werd op 21 januari 2020 de motie Lodders (VVD)8

aangenomen welke nog krachtiger neergezet werd dan de motie van Bruins/Van Weyenberg. De Tweede Kamer sprak hierin namelijk uit dat ‘Nederland beter af is zonder het toeslagenstelsel’ en verzocht de regering bij het volgende Belastingplan met de eerste verbeteringen en alternatieven te komen. Premier Rutte heeft hierna, namens het kabinet, het statement9 afgegeven ook van het huidige toeslagenstelsel af te willen en toegezegd om voor de komende kabinetsperiode met alternatieven te komen.

In het Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) Toeslagen van afgelopen april wordt eveneens geconcludeerd dat het toeslagenstelsel voor een grote groep burgers niet werkt en dat het doel om mensen financieel te ondersteunen veelal niet bereikt wordt; integendeel zelfs, want mensen komen door terugvorderingen en nabetalingen in financiële problemen.

Staatssecretaris van Financiën Van Huffelen heeft op 25 mei 2020 het spoedwetsvoorstel Wet hardheidsaanpassing Awir ingediend, waarmee zoveel mogelijk recht aan

het leed van getroffen ouders gedaan moet worden. Daarbij heeft de staatssecretaris uitgesproken dat het kabinet op Prinsjesdag, als onderdeel van het Belastingplan 2021, met een wetsvoorstel ter verbetering van de uitvoerbaarheid van de toeslagen komt.10

Alternatieven Vooruitlopend op de voorstellen die het kabinet bij het Belastingplan 2021 zal presenteren, heeft D66 een initiatiefnota ingediend, welke overigens niet geheel zonder risico is. D66 zou graag alle toeslagen afschaffen en in plaats daarvan een belastingkorting aan iedere Nederlander geven, waarbij de korting wordt uitbetaald als iemand niet (genoeg) verdient om belasting te betalen. Ook zou D66 graag als aanvullende maatregelen de zorgpremie willen halveren, kinderopvang gratis willen maken en minimumloon en uitkeringen willen verhogen. Dit wil D66 betalen met verhoging van de belasting op vervuiling (hogere vliegbelasting en een bredere grondslag in energiebelasting), vermogen, hogere inkomens en bedrijven.11

Er zijn ook risico’s aan het afschaffen van het huidige toeslagenstelsel verbonden; ambtenaren waarschuwen dat het een fijnmazig systeem is om op een zeer gerichte manier inkomenssteun aan huishoudens te geven. Vereenvoudiging en bieden van meer zekerheid aan burgers zal ervoor zorgen dat de overheidssteun minder precies zal zijn, hetgeen voor de rekening van de burgers óf overheid zal komen.12

Deze dilemma’s en afwegingen zullen door het volgende kabinet gemaakt moeten worden en dat zal nog veel voeten in aarde gaan hebben.

1. ABRvS, 8 maart 2017, ECLI:NL:RVS:2017:589. 2. P. de Witt Wijnen, ‘Staatsecretaris Snel: “In dit toeslagensysteem zit nul menselijke maat”’, NRC 15 november 2019. 3. J. Brandsma, ‘Het toeslagenstelsel moet op de schop, maar hoe?’, Trouw 20 december 2019. 4. E. Berkhout, Nicole Bosch & Patrick Kloot, Gebruik (en niet gebruik) van toeslagen in Nederland. Empirische analyse van huurtoeslag en kindgebonden budget, CPB achtergronddocument, november 2019. 5. E. Kalse, ‘Belasting wordt weer politiek’, NRC 18 oktober 2003. 6. Eindrapport Commissie-Van Dijkhuizen, Naar een activerender belastingstelsel, V-N 2013/30.4. 7. Kamerstukken II 2019-2020, 31066, nr. 558. 8. Kamerstukken II 2019-2020, 31066, nr. 582. 9. ‘Rutte wil af van het toeslagensysteem, kabinet gaat alternatieven voorbereiden’, NOS 21 januari 2020. 10. Vakstudie Nieuws, Staatssecretaris dient wetsvoorstel Wet hardheidsaanpassing Awir in bij Tweede Kamer, 2020/27.31. 11. Vakstudie Nieuws, D66 komt met alternatief voor toeslagenstelsel, 2020/1698. 12. M. Stellinga, ‘Toeslagen schrappen? Dat heeft een prijs’, NRC 30 april 2020.