Finance First 2020

1

2

Επιμέλεια Περιοδικού : Ιωάννης Κασιμης, Γεώργιος Κελεπούρης Αρχισυντάκτης : Χαράλαμπος Ελενίδης Υπεύθυνος συνεντεύξεων : Μιχάλης Βουζουνεράκης Σχεδίαση Γραφιστικά : Στέφανος Αντωνιάδης, Κωνσταντίνος Δημητρίου

3

WELCOME Το Finance Club UoM είναι ένας ανεξάρτητος φοιτητικός σύλλογος με βασικό σκοπό την γεφύρωση του χάσματος μεταξύ αγοράς εργασίας και φοιτητών ενώ προάγει την χρηματοοικονομική επιστήμη μέσω εκπαιδευτικών ημερίδων, workshops και εκπόνηση χρηματοοικονομικών εργασιών που δημοσιεύονται σε 16 διεθνείς βάσεις δεδομένων όπως Bloomberg Terminal, Reuters Eikon και FactSet. Ιδρύθηκε το 2015 έπειτα από την έμπνευση μερικών φοιτητών διαφόρων τμημάτων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και η εξέλιξη στον χρόνο είναι αξιόλογη. Σήμερα αριθμούμε πάνω από 200 ενεργά μέλη, με πολλά από αυτά να έχουν διακριθεί σε ακαδημαϊκό και επαγγελματικό τομέα. Όπως και πέρσι έτσι και φέτος, αποφασίσαμε να προχωρήσουμε στην έκδοση του ετήσιου περιοδικού του συλλόγου μας, με θέματα που απασχολούν άμεσα τους προπτυχιακούς φοιτητές διαφόρων τμημάτων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, λαμβάνοντας πάντα υπόψη την επιστημονική κοινότητα. Φέτος, παρά τις όποιες δυσκολίες αντιμετωπίσαμε με το ξέσπασμα της πανδημίας, προσπαθήσαμε να παρουσιάσουμε όσο το δυνατόν καλύτερο αποτέλεσμα στην δουλειά μας. Σε αυτό το σημείο, θα ήθελα να προσθέσω ότι το περιεχόμενο των άρθρων δεν συμπίπτει με τις νέες οικονομικές εξελίξεις καθώς η συγγραφή τους ολοκληρώθηκε μέχρι και τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσους εργάστηκαν για την ολοκλήρωση του φετινού περιοδικού καθώς και τους ανθρώπους που δέχτηκαν να παραθέσουν την δικιά τους προσωπική γνώμη μέσα από την διαδικασία της συνέντευξης βάζοντας κι αυτοί το λιθαράκι τους στην συνολική προσπάθεια. Βουζουνεράκης Μιχάλης Πρόεδρος

4

Περιεχόμενα Άρθρα 6. «Πρώτη Φάση» ΗΠΑ-Κίνα και Brexit: η συμφωνία και η αποχώρηση Άρης Κατσίδης

10. Η Yγεία στα χρόνια της κρίσης και η επόμενη μέρα Κωνσταντίνος Φίστας

13. Η «Πράσινη» Πλευρά της Οικονομίας Παναγιώτα Γιαννακοπούλου

17. Cryptocurrency, ένας νέος τρόπος προσπέλασης της διαφθοράς. Δημήτρης Καρακινάρης

20. Χαμηλά επιτόκια και μη συμβατικά νομισματικά μέτρα στην Ευρωζώνη: Μία δημογραφική προσέγγιση Tου Αριστοτέλη Κωνσταντίνου Δημητρίου

24. Οι Σύγχρονες Μορφές Χρηματοδότησης Μαρία Κυροδήμου

Συνεντέυξεις 27. Συνέντευξη :Κωνσταντίνος Σαρμαδάκης

30. Συνέντευξη :Ευστάθιος Πιλιτσίδης

5

Finance First

«Πρώτη Φάση» ΗΠΑ-Κίνα και Brexit: η συμφωνία και η αποχώρηση Άρης Κατσίδης Φεβρουάριος 2020 Ιστορικό πλαίσιο Αμερική-Κίνα Αδιαμφισβήτητα, μία από τις πιο διάσημες διαμάχες σε διεθνές εμπορικό επίπεδο είναι αυτή ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα. Η άνευ προηγουμένου οικονομική ανάπτυξη της ασιατικής χώρας την τελευταία εικοσαετία, την ανέδειξε ως τον μεγαλύτερο εξαγωγέα παγκοσμίως το 2008, ενώ το 2014 ξεπέρασε τα οικονομικά μεγέθη των ΗΠΑ με βάση την αγοραστική της δύναμη. Παρότι ο Ομπάμα προχώρησε μέχρι το τέλος της θητείας του σε ενέργειες εξομάλυνσης των σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες, αυτές οδηγήθηκαν στα άκρα υπό προεδρίας Τραμπ, όταν το 2017 επιβλήθηκαν δασμοί στις κινεζικές εισαγωγές, ύψους 50 δισεκατομμυρίων δολαρίων, σε προϊόντα ένδυσης και ηλεκτρικών συσκευών. Αφορμή αποτέλεσε η καταγγελία εταιρειών της ασιατικής χώρας για καταπάτηση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας των αμερικανικών εισαγόμενων αγαθών, με την Κίνα να ανταπαντά εξίσου με επιβολή δασμών σε αμερικανικά προϊόντα. Η ανησυχία είχε φτάσει στο ζενίθ και όλοι θεωρούσαν ότι βρισκόμαστε προ των πυλών ενός εμπορικού πολέμου. Τον Ιούλιο του 2018 ο Τραμπ όξυνε περαιτέρω την αντιπαράθεση μεταξύ των δύο κρατών, επιβάλλοντας ακόμη 34 δισεκατομμύρια δασμών στα κινεζικά προϊόντα, όχι λόγω «εμπορικού εκφοβισμού» όπως υποστήριζε το Πεκίνο, αλλά εξαιτίας της κινεζικής επιθετικότητας τόσο στην παγκόσμια οικονομία, όσο και στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας. Επίσης, κατηγορίες υπήρξαν και πάλι για παραβάσεις των πνευματικών δικαιωμάτων των αμερικανικών προϊόντων, με την ασιατική χώρα από πλευράς της να θεωρεί αβάσιμες όλες τις κατηγορίες που της πρόσαψαν.

6

“Μετά τον τερματισμό των εμπορικών συνομιλιών μπήκαμε σε μια περίοδο που μπορεί να χαρακτηριστεί ως “Trade War” (εμπορικός πόλεμος) μεταξύ των δύο χωρών. “ Η κυβέρνηση Τραμπ, ακάθεκτη αύξησε τους δασμούς από 10% σε 25% σε κινεζικά προϊόντα αξίας 200 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ εταιρείες που κατά την άποψη των Αρχών δε σέβονταν τα πνευματικά δικαιώματα (π.χ. Huawei) μπήκαν σε “blacklist”. Η ασιατική χώρα από την μεριά της επέβαλε και αυτή δασμούς σε αμερικανικά προϊόντα αξίας 60 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Όλα αυτά ανάγκασαν και τις δύο μεριές να καθίσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να υπογράψουν στην Ανατολική Αίθουσα του Λευκού Οίκου την πρώτη φάση της εμπορικής συμφωνίας. Στις 15 Ιανουαρίου του 2020, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, δεκάδες Αμερικανοί επιχειρηματίες και νομοθέτες, υποδέχθηκαν τους

10 Κινέζους αξιωματούχους, με επικεφαλή τον Αντιπρόεδρο της κινεζικής Κυβέρνησης Λιου Χι. Αναλύοντας την «Φάση 1» της εμπορικής συμφωνίας θα πρέπει να προσέξουμε ιδιαίτερα τα 4 σημείακλειδιά πάνω στα οποία υπογράφηκε:

1) Πνευματική ιδιοκτησία Ένα από τα μεγαλύτερα αγκάθια των διαφωνιών των δύο χωρών, που βρίσκονταν «στην καρδιά» της υπόθεσης 301 με την οποία τυπικά ξεκίνησε ο εμπορικός πόλεμος των ΗΠΑ με την Κίνα, είναι η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ασιατική χώρα μπορεί να είναι πρωτοπόρος σε

Finance First διάφορους τομείς και να εντυπωσιάζει με την τεχνολογία της και τις νεοφυείς εταιρείες (startups) της, όμως δεν έχει την τεχνογνωσία και τις δομές που έχουν οι αμερικανικές εταιρείες. Για το λόγο αυτό γινόντουσαν οι παραβιάσεις, ώστε να αντισταθμιστεί το συγκριτικό τους μειονέκτημα. Βέβαια μέσω της «Πρώτης φάσης» καλείται η Κίνα να αναλάβει ένα «Σχέδιο δράσης για την ενίσχυση της προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας» εντός 30 ημερών από την έναρξη της συμφωνίας, με το Πεκίνο να δεσμεύεται ότι θα προχωρήσει στη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου νομικού συστήματος αναφορικά με την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων, θεωρώντας ότι αυτό θα λειτουργήσει προς το συμφέρον της χώρας για την ανάπτυξη επιχειρήσεων. Αξίζει να σημειώσουμε πως οι μεσάζοντες μεταξύ των δύο χωρών θα λειτουργούν εθελοντικά, βασισμένοι σε όρους της αγοράς και της συμφωνίας, ενώ θα επιβάλλονται μέτρα κατά της παραποίησης/απομίμησης, τα οποία αν δεν τηρηθούν θα οδηγήσουν σε κυρώσεις.

2) Αγορές από την Κίνα Η Κίνα δεσμεύτηκε να αγοράσει εντός της επόμενης διετίας επιπλέον αμερικανικά προιόντα αξίας 200 δισεκατομμυρίων δολαρίων ( μεταποιητικάγεωργικά, ενεργειακά και σχετικές υπηρεσίες), αρχής γενομένης από την 1η Ιανουαρίου, πλησιάζοντας τα επίπεδα προ εμπορικού πολέμου (185 δισεκατομμύρια). Τα αγροτικά αγαθά, με κυριότερα τη σόγια και το χοιρινό κρέας, υπέστησαν τη μεγαλύτερη ζημία, όταν στοχοποιήθηκαν τον Ιούλιο του 2018 ως αντίποινα για τους φόρους και τους δασμούς που επέβαλε η κυβέρνηση Τραμπ. Πλέον, με βάση τη συμφωνία, η Κίνα θα αγοράσει αγροτικά αγαθά που θα υπερβαίνουν κατά 12,5 δισεκατομμύρια δολάρια τις αντίστοιχες αγορές του 2017 (θεωρείται ως το έτος αναφοράς) το πρώτο έτος, και 19,5 δισεκατομμύρια παραπάνω το δεύτερο έτος (2021). Πριν την υπογραφή της συμφωνίας ο Υπουργός Γεωργίας της Κίνας υποστήριζε ότι η Ασιατική χώρα σε καμία περίπτωση δε θα αυξήσει τις ετήσιες εισαγωγές σε αμερικανικά προϊόντα όπως είναι το καλαμπόκι, το σιτάρι και το ρύζι, όμως όπως φάνηκε διαψεύστηκε και με τη δέσμευση των 200 δισεκατομμυρίων δολαρίων στις εισαγωγές η Κίνα θα αναγκαστεί να σταματήσει να προμηθεύεται από κάποιες τρίτες χώρες.

3) Αφαίρεση του χαρακτηρισμού του « χειραγωγού νομίσματος» από την Κίνα Το Υπουργείο των Οικονομικών των ΗΠΑ, διά στόματος του Υπουργού Στιβ Μνούτσιν, αφαιρεί τον χαρακτηρισμό του «χειραγωγού νομίσματος»

από την Κίνα, η οποία είχε χαρακτηριστεί έτσι τον Αύγουστο του 2019. Ο λόγος που είχε προχωρήσει σε αυτήν την ενέργεια η πλευρά των ΗΠΑ εξαρχής, ήταν γιατί η Κίνα και η Λαϊκή Τράπεζα της παραβίασαν τις δεσμεύσεις τους στο πλαίσιο των G20 σχετικά με την ανταγωνιστική υποτίμηση. Για την ιστορία, πρώτη φορά είχαν αναφερθεί με αυτήν την έκφραση στη χώρα του Σινικού τείχους το 1994, αποσκοπώντας στην εξάλειψη του αθέμιτου ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος που είχε δημιουργήσει η Κίνα.

4) Χρηματοοικονομικές υπηρεσίες

“Για πάρα πολλά χρόνια τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρείες και άλλοι φορείς της αγοράς, επιδίωκαν την πρόσβαση και ίση αντιμετώπιση στις κινεζικές αγορές, στόχος ο οποίος εκπληρώνεται με την υπό εξέταση συμφωνία, αφού τα δικαιώματα των Αμερικανών προμηθευτών εξισώνονται πλέον με εκείνα των εγχώριων μελών.” Το πιο σημαντικό που αποκόμισε η Κίνα ήταν η έξοδος από την «μαύρη λίστα» των ΗΠΑ, ενώ εξίσου καίρια ήταν η μείωση του συντελεστή των δασμών στις εξαγωγές στις ΗΠΑ από 15% σε 7,5%. Το κρίσιμο πολιτικό “timing”, ο κίνδυνος της διεθνούς οικονομικής κρίσης και η εξάπλωση της Κίνας, κυρίως στις ευρωπαϊκές χώρες, ήταν τα βαθύτερα κίνητρα για τα οποία οδήγησαν στην υπογραφή της συμφωνίας. Ακόμη, για τον Τραμπ ήταν καλό που σύναψε συμφωνητικό με την Κίνα σε μια περίοδο που η αμερικανική οικονομία πήγαινε καλά και θα μπορούσε να το χρησιμοποιήσει εν όψει της δίκης για την αποπομπή του, αλλά και για τις προεδρικές εκλογές του 2020.

Brexit Το Brexit, μέσω της ενεργοποίησης από μεριάς των Βρετανών του άρθρου 50 της συμφωνίας της Ε.Ε. στην Λισαβόνα, αποτέλεσε ένα «σίριαλ» που απασχόλησε την διεθνή επικαιρότητα τα τελευταία 4 έτη. Η Μεγάλη Βρετανία έγινε μέλος της μεγάλης

7

Finance First «ευρωπαϊκής» οικογένειας το 1973 και έχει άμεση οικονομική αλληλεπίδραση με αυτήν, αφού ακόμα οι χώρες της Ε.Ε. κατέχουν την πρώτη θέση στις εξαγωγές της. Παράλληλα, η «Ενωμένη Ευρώπη» βοήθησε το Λονδίνο να ισχυροποιήσει την θέση του ως ένα από τα κυριότερα παγκόσμια χρηματοοικονομικά κέντρα, κάτι που ενδέχεται να αλλάξει τα επόμενα χρόνια, αφού πολλοί κολοσσοί ανακοινώνουν ότι εξετάζουν την περίπτωση αποχώρησης τους από τη Μεγάλη Βρετανία λόγω του “Brexit”. Όλα ξεκίνησαν όταν το 2013, ο τότε πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον υποσχέθηκε τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, με το οποίο οι πολίτες της Μεγάλης Βρετανίας καλούνταν να ψηφίσουν αν θα

ήθελαν να παραμείνει η χώρα τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή να αποχωρήσει από αυτήν. Ο Κάμερον ήταν πεπεισμένος πως η παραμονή στους θεσμούς της Ένωσης θα επικρατούσε, αλλά τα αποτελέσματα της 23ης Ιουνίου του 2016 τον διέψευσαν, αφού το 52% των πολιτών ψήφισε “Leave”, έναντι 48% του “Stay”. Τη ψήφο των πολιτών πιθανώς να επηρέασαν οι φόβοι γύρω από την προσφυγική κρίση αλλά και οι τρομοκρατικές επιθέσεις που είχαν λάβει χώρα εκείνο το διάστημα ανά την Ευρώπη. Οι υπέρμαχοι του “Stay”, προέρχονταν κυρίως από το Λονδίνο, την Σκωτία και την Βόρεια Ιρλανδία, ενώ η εκλογική βάση ήταν νεαρής ηλικίας, λόγω της εξωστρέφειας στην Ευρώπη τόσο για τις σπουδές όσο και για την καριέρα τους. Από την άλλη, η εκστρατεία του “Leave”, αν και

8

χτυπήθηκε από κατηγορίες ότι συνταγματικά δεν είναι νόμιμη, κέρδισε με 52% στο δημοψήφισμα, υποστηριζόμενη από τους μεγαλύτερους ηλικιακά. Γεωγραφικά, οι ψηφοφόροι προέρχονταν κυρίως από τις υπόλοιπες περιοχές της Αγγλίας (πλην δηλαδή του Λονδίνου), και την Ουαλία. Η επόμενη μέρα βρήκε τον Κάμερον να παραιτείται από την πρωθυπουργία, με την Τερέζα Μέι να τον αντικαθιστά, ενώ την ίδια στιγμή η ισοτιμία λίραςδολαρίου έπεσε σε ιστορικά χαμηλά 30 χρόνων. Η νέα κυβέρνηση υποσχέθηκε ελεύθερη πρόσβαση στις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε. και μη ύπαρξη δασμών, ενώ υποστήριξε ότι σε 15 χρόνια η οικονομία της Μεγάλης Βρετανίας θα έχει επηρεαστεί συνολικά

κατά 4%-9%. Το Ηνωμένο Βασίλειο στην αρχή έθεσε πολλές κόκκινες γραμμές για την επίτευξη του “deal” (2/10/2016), καθώς υπήρχε η αντίληψη σύμφωνα και με την ομιλία της Μέι στο Lancaster House στις 17 Ιανουαρίου του επόμενου έτους, πως το ενδεχόμενο να μην υπάρξει συμφωνία θα ήταν καλύτερο από ένα «κακό» “deal”. Στις 29 Μαρτίου του 2017, η πρωθυπουργός της Αγγλίας σε γράμμα της προς τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ντόναλντ Τουσκ, γνωστοποίησε ότι η αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας από την Ε.Ε. θα πραγματοποιηθεί ακριβώς σε δύο έτη (29/3/2019). Βέβαια, στις διαπραγματεύσεις που έγιναν τα επόμενο διάστημα

Finance First παρουσιάστηκαν ζητήματα όπως το καθεστώς που θα ίσχυε στα σύνορα της Ιρλανδίας.

δύο φορές για να είναι ελεύθερη η Ευρώπη».

Το αρχικό κείμενο της επικείμενης συμφωνίας δημοσιεύτηκε στις 19 Μαρτίου του 2018, ενώ στις 6 Ιουλίου της ίδιας χρονιάς η Βρετανίδα πρωθυπουργός παρουσίασε τις δικές της πολιτικές, προτείνοντας ένα “Brexit” με ευνοϊκότερους όρους, δημιουργώντας θύελλα αντιδράσεων και παραιτήσεων ακόμη και πολλών υπουργών, ανάμεσα τους και του υπεύθυνου για το “Brexit”, Ντέιβιντ Ντέιβις. Η κυβέρνηση της Μέι, αν και μέσα στο 2018 διαπραγματεύτηκε σκληρά για να αποκομίσει ότι καλύτερο μπορούσε, είδε τη συμφωνία να απορρίπτεται και τις τρεις φορές από το Σώμα των Κοινοτήτων στις ψηφοφορίες που διεξήγαγε. Το αποτέλεσμα ήταν το “Brexit” να πάρει παράταση ως τις 31/10/2019, αν και η Ευρώπη ζητούσε να επικυρωθεί η συμφωνία νωρίτερα (12/4/2019). Η Μέι παραιτήθηκε από την θέση της πρωθυπουργού (24/5/2019), αφού δεν κατάφερε να φέρει σε πέρας το έργο της και την αντικατέστησε στις 23 Ιουλίου ο πρώην δήμαρχος του Λονδίνου και γνωστός υπέρμαχος του “Brexit”, Μπόρις Τζόνσον. Ο Οκτώβριος ήταν ένας πολύ «δύσκολος» μήνας για τον Τζόνσον, που «μπήκε αμέσως στα βαθιά». Στις 2 Οκτωβρίου ο Βρετανός πρωθυπουργός δημοσιοποίησε το νέο πλάνο του με τις πέντε θέσεις για το “Brexit”, το οποίο περιείχε και την πρόταση του για την ιδιομορφία των συνόρων στην Ιρλανδία. Στις 17-18 Οκτωβρίου η Μεγάλη Βρετανία και η Ευρώπη συμφώνησαν στους όρους της συμφωνίας, ενώ την επόμενη μέρα, γνωστή και ως “Super Saturday”, ο Τζόνσον ζήτησε επιπλέον τρίμηνη παράταση για να αποχωρήσει η χώρα του από την Ε.Ε., κάτι που ανακοίνωσε την 28η Οκτωβρίου και ο Ντόναλντ Τουσκ. Ενώ οι προεργασίες για την αποχώρηση της Βρετανίας από την Ευρώπη προχωρούσαν ταχύτατα, στις 12 Δεκεμβρίου του 2019 ο Μπόρις Τζόνσον κέρδισε πανηγυρικά τις εκλογές, με μεγαλύτερη πλειοψηφία και από εκείνη της Μάργκαρετ Θάτσερ το 1987.

“Η Βρετανία στις 31 Ιανουαρίου του 2020 έπαψε και επίσημα να αποτελεί κομμάτι της ευρωπαϊκής οικογένειας. Την ίδια ώρα ο Γκι Φερχόφσταντ, πρώην Πρωθυπουργός του Βελγίου και μετέπειτα μέρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, δήλωνε ότι: «Είναι πολύ στενάχωρο να βλέπεις να αποχωρεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση μια χώρα, που έχει πολεμήσει

9

Finance First

Η Yγεία στα χρόνια της κρίσης και η επόμενη μέρα Κωνσταντίνος Φίστας Φεβρουάριος 2020 Κατά τη διάρκεια της κρίσης, στην ελληνική οικονομία καταγράφηκαν αρνητικές συνέπειες σε διάφορους τομείς. Ένας από αυτούς είναι και ο κλάδος της υγείας, ο οποίος ήδη πριν την κρίση παρουσίαζε διάφορα λειτουργικά προβλήματα με αποτέλεσμα να είναι ευάλωτος σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Η οργάνωση του εθνικού συστήματος υγείας ακολουθούσε ένα μοντέλο διοίκησης που στόχευε αποκλειστικά και μόνο στις νοσοκομειακές υπηρεσίες. Το συγκεκριμένο μοντέλο βασίστηκε στις θεωρίες του Beveridge και του Bismark, που ασχολήθηκαν με τη διαμόρφωση εθνικών ασφαλιστικών σχεδίων υγείας. Οι κύριοι πυλώνες του μοντέλου ήταν η χρηματοδότηση του συστήματος από ασφαλιστικές εισφορές και η διαχείριση αυτών των εισφορών από το κράτος.

“Για να υποστηριχθεί το σύστημα χρειάζονται τρία τμήματα αλληλένδετα μεταξύ τους. Το πρώτο τμήμα είναι το Εθνικό Σύστημα Υγείας (Ε.Σ.Υ.) που ελέγχει τις νοσοκομειακές μονάδες και τα κέντρα υγείας, το δεύτερο αφορά τα ασφαλιστικά ταμεία, ενώ το τρίτο τμήμα αποτελείται από τους ιδιωτικούς παρόχους ιατρικών υπηρεσιών, όπως για παράδειγμα τα διαγνωστικά κέντρα.”

10

Κατά την εφαρμογή του παραπάνω πρότυπου μοντέλου παρατηρήθηκε υψηλός βαθμός συγκέντρωσης στη λήψη αποφάσεων από τις κρατικές δομές, ελλιπείς μηχανισμοί και υποδομές υποστήριξης, καθώς και διοικητικά στελέχη χωρίς την απαιτούμενη κατάρτιση. Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στο Εθνικό Σύστημα Υγείας (Ε.Σ.Υ.), λόγω των παραπάνω δυσλειτουργιών, ήταν ραγδαίες και ξεκίνησαν να γίνονται ορατές από το 2009, όταν και έλαβαν χώρα περικοπές στους προϋπολογισμούς των νοσοκομειακών μονάδων της τάξης του 40%. Η συγκεκριμένη πολιτική των περικοπών, σε συνάρτηση με την αύξηση των επισκέψεων στα εξωτερικά ιατρεία των νοσοκομείων κατά 24%, οδήγησε στην φθίνουσα πορεία της αποτελεσματικότητας του συστήματος. Απόρροια της πολιτικής αυτής, ήταν και η μείωση του στελεχιακού δυναμικού, με αποτέλεσμα το υπάρχον προσωπικό να υπερφορτωθεί με ευθύνες και υποχρεώσεις, καθιστώντας την κατάσταση

μη διαχειρίσιμη. Επιπρόσθετα, παρατηρήθηκε ανορθολογική κατανομή του εναπομείναντος προσωπικού, καθώς ιδιαίτερες νοσοκομειακές μονάδες, όπως για παράδειγμα οι Μ.Ε.Θ. (Μονάδα Εντατικής Θεραπείας), δε διέθεταν τον κατάλληλο αριθμό ανθρωπίνων πόρων για τη λειτουργία τους. Κομβικής σημασίας αποτέλεσε και η νέα πολιτική που υιοθετήθηκε στον τομέα της υγείας στη χώρα, δεδομένου ότι επηρέασε σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού. Η νέα πολιτική που εφαρμόστηκε, στόχευσε στον περιορισμό της φαρμακευτικής δαπάνης και της δημόσιας ασφάλισης. Έτσι λοιπόν οι ασφαλισμένοι καλούνταν να συμμετέχουν με μεγαλύτερο ποσοστό δαπάνης για την κάλυψη των αναγκών περίθαλψης τους. Επιπλέον, το 2017 ενοποιήθηκαν οι προϋπάρχοντες φορείς κοινωνικής ασφάλισης με αποτέλεσμα την δημιουργία ενός ενιαίου ταμείου, του ΕΦΚΑ(Ενιαίος Φορέας Κοινωνικής Ασφάλισης). Σκοπός της ενοποίησης τους ήταν η απλοποίηση και ο εκσυγχρονισμός των ασφαλιστικών διεργασιών. Ωστόσο, το 2019 το Ταμείο εμφάνισε έλλειμμα της τάξης των 48,6 εκατομμυρίων ευρώ, καθιστώντας

Finance First αναγκαία την οικονομική διάρθρωση του ΕΦΚΑ. Η κατάσταση που επικράτησε στην δημόσια υγεία κατηύθυνε πολλούς προς την ιδιωτική ασφάλιση υγείας. Οι φορείς της παροχής ιδιωτικής ασφάλισης διαθέτουν ασφαλιστικά προγράμματα που καλύπτουν την πρωτοβάθμια περίθαλψη, η οποία αφορά την πραγματοποίηση ιατρικών εξετάσεων και οποιαδήποτε ιατρική πράξη δεν απαιτεί εισαγωγή σε νοσηλευτικό ίδρυμα για περισσότερο από 24 ώρες, είτε καλύπτουν την δευτεροβάθμια περίθαλψη που παραπέμπει στην εισαγωγή σε νοσηλευτικό ίδρυμα ή ένα ενιαίο πρόγραμμα με τις δύο παροχές. Τα συγκεκριμένα προγράμματα λοιπόν χαρακτηρίζονται από ευελιξία, καθώς προσαρμόζονται αναλόγως στις ιατρικές ανάγκες και το εισόδημα των άμεσα ενδιαφερόμενων. Όσον αφορά στις ιδιωτικές νοσοκομειακές μονάδες, κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης παρατηρήθηκε σημαντική έλλειψη ρευστότητας. Για αυτόν το λόγο κρίθηκαν αναγκαίες οι λήψεις δανείων ούτως ώστε να καλυφθούν οι διάφορες υποχρεώσεις τους. Ο τρόπος άντλησης κεφαλαίων αποτελεί βασική διαφορά ανάμεσα στις δύο δομές παροχής νοσοκομειακής περίθαλψης, μιας και τα κεφάλαια που διοχετεύονται στα δημόσια νοσοκομεία προέρχονται από τον κρατικό προϋπολογισμό. Το προαναφερθέν πρόβλημα ρευστότητας αποδείχθηκε αμελητέο, δεδομένου ότι επήλθε τελικά άνοδος του ιδιωτικού κλάδου περίθαλψης. Έτσι, καλύφθηκε η υπερβάλλουσα ζήτηση, καθώς όπως επισυμάνθηκε παραπάνω τα δημόσια νοσοκομεία δε μπορούσαν να καλύψουν την υπάρχουσα ζήτηση στο σύνολο της. x Η άνοδος του ιδιωτικού κλάδου υγείας συνδυάστηκε με την άνοδο των ιδιωτικών δαπανών. Οι ιδιωτικές δαπάνες αποτελούνται από δύο είδη επιμέρους δαπανών και είναι οι εξής : α) οι δαπάνες που προέρχονται από τις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες και β) αυτές που καταβάλλονται από το διαθέσιμο εισόδημα της εκάστοτε οικογένειας. Ενδεικτικά, το 2009 οι δαπάνες των οικογενειών

ανήλθαν στο 28% των συνολικών δαπανών για την υγεία, ενώ το 2013 η συγκεκριμένη δαπάνη ανήλθε στο 31% του συνόλου. Για να ανακάμψει το εθνικό σύστημα υγείας χρειάζονται δραστικά μέτρα και ο άμεσα αρμόδιος φορέας που πρέπει να λάβει αποφάσεις είναι το Υπουργείο Υγείας. Πρωταρχική τομή που συνίσταται είναι ο επαναπροσδιορισμός των στόχων και των αξιών του Ε.Σ.Υ. υπό την εποπτεία του Υπουργείου, έτσι ώστε να εφαρμόζονται οι καθορισμένοι στόχοι και αξίες. Επιπλέον, εφόσον το εθνικό σύστημα υγείας περιλαμβάνει τόσο δημόσιους όσο και ιδιωτικούς φορείς, είναι αναγκαίο το Υπουργείο να αναλάβει πρωτοβουλίες συνεργασίας μεταξύ των δύο φορέων, με σκοπό να επιτευχθεί η πλήρης κάλυψη της ζήτησης στον ευρύτερο κλάδο παροχής υπηρεσιών υγείας. Βέβαια ένα τέτοιο εγχείρημα θα πρέπει να εποπτεύεται καθώς είναι πιθανό να δημιουργηθεί κλίμα αθέμιτου ανταγωνισμού. Εξίσου σημαντικό μέτρο αποτελεί η ανάπτυξη της τηλεϊατρικής βάσει της γενικότερης τεχνολογικής εξέλιξης που διέπει την παγκόσμια κοινότητα. Έτσι, θα απλοποιηθούν διάφορες διαδικασίες με στόχο την αποδοτικότερη παροχή υπηρεσιών. Πέραν τούτου, θα πρέπει να διασπαστεί το επιχειρησιακό κομμάτι από τα καθήκοντα του εκάστοτε υπουργού και να κατανεμηθεί στα επιτελικά όργανα του Ε.Σ.Υ. σε κάθε περιφέρεια της χώρας, ώστε να υπάρχει μεγαλύτερη ευελιξία και αμεσότητα στη λήψη και εφαρμογή των απαραίτητων αποφάσεων. Ωστόσο, εκτός από τις οργανωτικές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις επιτάσσεται να δοθούν λύσεις και στον τρόπο χρηματοδότησης του υγειονομικού συστήματος. Για το λόγο αυτό, το 2012 ιδρύθηκε ο Εθνικός Οργανισμός Παροχής Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΥΥ), ο οποίος αποτελεί τον κύριο αγοραστή υπηρεσιών υγείας στην χώρα. Παρόλα αυτά, ο ΕΟΠΠΥ εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το ΕΣΥ. Αυτή η εξάρτηση έχει ως συνέπεια ένα μέρος της κρατικής χρηματοδότησης προς τον ΕΟΠΠΥ να

11

Finance First καταλήγει στο ΕΣΥ, στερώντας από τον πληρωτή την καθολική διαχείριση των διαθέσιμων πόρων. Για να αποκτήσει λοιπόν ο πληρωτής τον πλήρη έλεγχο, ο ΕΟΠΥΥ θα πρέπει να διαχειρίζεται το σύνολο των εθνικών πόρων για την υγεία. Συμπληρωματικά, η αύξηση της χρηματοδότησης του οργανισμού δύναται να επιτευχθεί μέσω των ασφαλιστικών εισφορών και των ειδικών φόρων. Ο ανθρώπινος παράγοντας καθορίζει την αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα της παροχής ιατρικών υπηρεσιών, επομένως, έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην εξέλιξη του ιατρικού δυναμικού της χώρας. Αυτή θα λάβει χώρα με την διενέργεια επιμορφωτικών συνεδρίων από εξειδικευμένους επιστήμονες της υγείας. Τέλος, είναι απαραίτητο να γίνουν αντιληπτές οι ανάγκες του κάθε νοσοκομειακού ιδρύματος σχετικά με τους ανθρώπινους πόρους, ώστε να δρομολογηθούν οι πρέπουσες ενέργειες για την κάλυψη τους. Το συμπέρασμα που απορρέει είναι πως ο τομέας της υγείας λόγω της οικονομικής κρίσης υπέστη σημαντική μείωση των διαθέσιμων οικονομικών πόρων, για το λόγο αυτό επιτάσσεται η ανοικοδόμησή του καθώς η υγεία αποτελεί την μεγαλύτερη κοινωνική ανάγκη.

12

Finance First

Η «Πράσινη» Πλευρά της Οικονομίας Παναγιώτα Γιαννακοπούλου Φεβρουάριος 2020 Για το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας, οι επιχειρήσεις και το περιβάλλον βρίσκονται σε αυστηρή αντίθεση. Διότι, κύριος στόχος των επιχειρήσεων είναι η μεγιστοποίηση των

κερδών τους, που περιλαμβάνει συνηθέστερα την εκμετάλλευση φυσικών πόρων και την παραγωγή καυσαερίων, ως αποτέλεσμα της εκτεταμένης βιομηχανικής παραγωγής. Ως εκ τούτου, οποιαδήποτε ενέργειά τους προς την κατεύθυνση της προστασίας του περιβάλλοντος πραγματοποιείται µόνο και εφόσον έχει θετικό αντίκτυπο στην κερδοφορία τους. Το δηλητηριασμένο νερό, η μόλυνση της ατμόσφαιρας και η υπερθέρμανση του πλανήτη αποδίδονται κυρίως στις συνήθεις επιχειρηματικές πρακτικές. Ενδεικτικά παραδείγματα της άπληστης επιχειρηματικής

και βιομηχανικής δραστηριότητας αποτελούν η Πετρελαιοκηλίδα στον κόλπο του Μεξικού (2010), καθώς και η μετακίνηση υπόγειων υδάτων, υψηλών σε διαλυτότητα, σε περιοχές στέγασης κοντά σε βιομηχανικές ζώνες της Silicon Valley. Ωστόσο, τον τελευταίο καιρό η υπερθέρμανση του πλανήτη, με το ευρύ σύνολο των επιπτώσεών της, έχει αυξήσει την ευαισθητοποίηση σχετικά με τις περιβαλλοντικές ανησυχίες και έχει αρχίσει να επηρεάζει τις επιχειρηματικές πρακτικές, αφού επηρεάζει σημαντικά και τα κέρδη. Συνεπώς, το χρηματιστήριο ρύπων και οι πράσινες επενδύσεις, όπως είναι τα πράσινα ομόλογα, αναμένεται να ανθίσουν και να

παρουσιάσουν μεγάλη ανάπτυξη δεδομένου της ελκυστικότητάς τους στους επενδυτές στις μέρες μας.

Χρηματιστήριο Ρύπων Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, η λήψη δραστικών μέτρων για την καταπολέμηση της αδιάλειπτης αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη, ως αποτέλεσμα του φαινομένου του θερμοκηπίου, κρίνεται αναγκαία και απαραίτητη, ενώ ένα τέτοιο μέτρο αποτελεί το Χρηματιστήριο Ρύπων.

13

Finance First

“Tο Χρηματιστήριο Ρύπων πρόκειται για μία παγκόσμια αγορά στην οποία χώρες και βιομηχανίες που υπερβαίνουν το επιτρεπτό για αυτές όριο αερίων του θερμοκηπίου έχουν τη δυνατότητα να αγοράζουν επιπλέον δικαιώματα εκπομπών με χρηματικό συνάλλαγμα, από άλλες χώρες και βιομηχανίες που παρουσιάζουν πλεόνασμα στα διαθέσιμα δικαιώματα εκπομπής ρύπων τους. “ Για να κατανοήσουμε όμως πλήρως το πώς λειτουργεί το Χρηματιστήριο Ρύπων σήμερα, είναι σημαντικό να αναλύσουμε την ιστορική εξέλιξη του, η οποία και του έδωσε τη συγκεκριμένη υπόσταση και χαρακτηριστικά. Έτσι, αρχικά το 2003 η Ευρωπαϊκή Ένωση έκδωσε την οδηγία 2003/87/ΕΚ για το εμπόριο εκπομπών δικαιωμάτων ρύπανσης με

14

στόχο τον έλεγχο και τον περιορισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2), στα γεωγραφικά όρια των χωρών που την απαρτίζουν. Επίσης, θεσπίστηκαν οι βασικοί κανόνες και οδηγίες, παράλληλα με την υποχρέωση των κρατών-μελών να καταρτίσουν το Εθνικό Σχέδιο Κατανομής Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΕΣΚΔΕ). Αργότερα, στις 16 Φεβρουαρίου 2005 τέθηκε σε εφαρμογή πλέον το Πρωτόκολλο του Κιότο, το οποίο είχε θεσπιστεί στις 10 Δεκεμβρίου του 1997 στο Κιότο, στα πλαίσια μιας διεθνούς συμφωνίας των Ηνωμένων Εθνών. Το Πρωτόκολλο καθορίζει τα δικαιώματα των εκπομπών, τα αέρια που συμβάλλουν στο φαινόμενο του Θερμοκηπίου, καθώς επίσης περιλαμβάνει δεσμευτικούς και ποσοτικοποιημένους στόχους σχετικά με τη μείωση των αερίων αυτών. Θα μπορούσαμε να πούμε πως το Πρωτόκολλο του Κιότο αποτελεί τον βασικό πυλώνα για τον έλεγχο των εκπομπών και για τη μετέπειτα δημιουργία ενός ενιαίου Ευρωπαϊκού συστήματος εκπομπών ρύπων, αφού η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και η Ελλάδα ως κράτος μέλος της, κυρώνοντας το Πρωτόκολλο (Ν.3017/2002) συμφώνησαν να μειώσουν τις ανθρωπογενείς εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και προέβησαν σε σημαντικές μεταρρυθμίσεις για την εκπλήρωση των δεσμεύσεών τους. Τη θέσπιση της ισχύος του Πρωτοκόλλου του Κιότο ακολουθεί η δημιουργία του ευρωπαϊκού συστήματος εμπορίας (EU-ETS), το οποίο ξεκίνησε το 2005 ως το πρώτο παγκοσμίως σύστημα για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε επίπεδο εταιρειών. Το γεγονός αυτό, το καθιστά ως ένα λειτουργικό πρότυπο συστήματος εμπορίας εκπομπών, διαρκώς ενισχυόμενο, που υιοθετήθηκε και από άλλες χώρες. Σήμερα, διανύει την τρίτη φάση του, που καλύπτει τα έτη 2013 ως 2020, και χαρακτηριστικά της οποίας είναι η θέσπιση ανώτατου

Finance First ορίου εκπομπών σε ευρωπαϊκό επίπεδο και η διενέργεια δημοπρασιών ως κύριο μέσο κατανομής δικαιωμάτων στους υπόχρεους. Επιπλέον, μέχρι το τέλος της τέταρτης περιόδου (2021-2030) έχει τεθεί ως στόχος η μείωση των εκπομπών άνθρακα κατά 43% με βάση το 2005. Ας σημειωθεί ακόμη, ότι οι στόχοι και οι δράσεις του ενιαίου ευρωπαϊκού συστήματος εμπορίας αναβαθμίζονται δυναμικά, καθώς χαρακτηριστικό παράδειγμα της εξέλιξής του αποτελεί το γεγονός ότι στο αρχικό του στάδιο η διάθεση των δικαιωμάτων γίνονταν δωρεάν, ενώ σήμερα δημοπρατούνται στην πρωτογενή και δευτερογενή αγορά με την εισαγωγή των δικαιωμάτων στα Ευρωπαϊκά χρηματιστήρια. Ωστόσο, η ιδέα του χρηματιστηρίου ρύπων είναι ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη και δέχεται ποικίλες κριτικές. Από τη μία πλευρά υποστηρίζεται η υπόστασή του ως αποτελεσματική, δεδομένου ότι έχουν τεθεί ανώτατα όρια στις εκπομπές άνθρακα και οι εταιρείες που καλύπτονται από το σύστημα δεν είναι πλέον ελεύθερες να ρυπαίνουν ανεξέλεγκτα. Συμπληρωματικά, απότοκος της τιμολόγησης του άνθρακα μέσω του χρηματιστηρίου είναι η αύξηση του κόστους παραγωγής στις συγκεκριμένες εγκαταστάσεις και κατ’ επέκταση και η αύξηση των τιμών των παραγόμενων προϊόντων, συνέπεια της οποίας είναι η πτώση στη ζήτηση για τα αγαθά αυτά, περιορίζοντας τα επιχειρηματικά κέρδη. Επομένως, οι επιχειρήσεις επιλέγουν να επενδύσουν σε τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα ή σε άλλες μορφές ενέργειας, καταδεικνύοντας τη σημασία του χρηματιστηρίου ρύπων. Από την άλλη πλευρά όμως, αρκετοί κάνουν λόγο για στυγνή κερδοσκοπία, τονίζοντας ότι το περιβάλλον δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται σαν “εμπόρευμα” και η ελεύθερη αγορά δεν είναι δυνατόν να δώσει λύση στην περιβαλλοντική καταστροφή. Γίνεται, εντούτοις, εύκολα αντιληπτό ότι η αρχή της πρόληψης της ρύπανσης, αντί της αποκατάστασης των περιβαλλοντικών ζημιών, είναι μία καλή προσπάθεια να βρεθεί µια ισορροπία μεταξύ κέρδους, περιβάλλοντος, και ανθρώπων, στην οποία συντελεί σημαντικά η επιχειρηματική δράση μέσα από τη λειτουργία του χρηματιστηρίου ρύπων.

Πράσινα Ομόλογα Για την επίτευξη της βιώσιμης ανάπτυξης σχεδιάστηκε ένα ακόμη χρηματοδοτικό εργαλείο, τα πράσινα ομόλογα ή όπως αλλιώς ήταν ευρύτερα γνωστά στις αρχές της χιλιετίας, τα κλιματικά ομόλογα. Πρόκειται ουσιαστικά, για ένα επενδυτικό εργαλείο με σκοπό την άντληση κεφαλαίων για επενδύσεις σε έργα και υποδομές περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος και χρησιμότητας. Ειδικότερα, τα ομόλογα αυτά χρηματοδοτούν έργα που

αποσκοπούν στην ενεργειακή αποδοτικότητα, την πρόληψη της ρύπανσης, τη βιώσιμη γεωργία, αλιεία και δασοκομία, την προστασία των υδάτινων και χερσαίων οικοσυστημάτων και την ορθολογική διαχείριση των υδάτων. Χρηματοδοτούν επίσης την καλλιέργεια φιλικών προς το περιβάλλον τεχνολογιών και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

“Τα πράσινα ομόλογα συνοδεύονται συνήθως από φορολογικά κίνητρα, όπως φοροαπαλλαγές και πιστώσεις φόρου, για να ενισχύσουν την ελκυστικότητά τους στους επενδυτές, μολονότι, όντας μια μικρή αγορά, χαρακτηρίζεται και από έλλειψη ρευστότητας.” Σε κάθε περίπτωση, προκειμένου ένα ομόλογο να χαρακτηριστεί επίσημα ως πράσινο, είναι αναγκαίο να πιστοποιηθεί από το Climate Bond Standard Board, το οποίο γνωμοδοτεί ότι το ομόλογο θα χρηματοδοτήσει έργα που περιλαμβάνουν οφέλη για το περιβάλλον. Εξετάζοντας τα κλιματικά ομόλογα σε βάθος χρόνου, η αγορά τους ξεκίνησε το 2007 με την έκδοση πράσινου ομολόγου (ΑΑΑ-rated) από φορείς της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Σε επίπεδο κρατών, η Γαλλική κυβέρνηση υπήρξε η πρώτη χώρα που εξέδωσε πράσινο ομόλογο (sovereign green bond) τον Ιανουάριο του 2017, ύψους 7 δισεκατομμυρίων ευρώ, και έπειτα ακολούθησαν το παράδειγμα της και άλλες χώρες, μεταξύ των οποίων η Ιρλανδία, το Βέλγιο, η Πολωνία και η Λιθουανία. Παράλληλα, σε εταιρικό επίπεδο, χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Apple με την έκδοση ενός πράσινου ομολόγου ύψους 1 δισεκατομμυρίου τον Ιούνιο του 2017. Ας σημειωθεί ακόμη, πως η έκδοση των πράσινων εταιρικών ομολόγων μπορεί να συνδέεται και με συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς στόχους, όπως στην περίπτωση της Qualcomm για μείωση των εκπομπών αερίων ρύπων κατά 30% έως το 2025 ή της Anheuser-Busch που επικεντρώνεται στην εξασφάλιση του 100% της απαιτούμενης ηλεκτρικής ενέργειας μόνο από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ), επίσης έως το 2025. Θα αποτελούσε παράλειψη αν δε δινόταν έμφαση και στην περίπτωση της World Bank, η οποία

15

Finance First αποτελεί παγκοσμίως τον μεγαλύτερο εκδότη πράσινου ομολογιακού χρέους σήμερα, με ένα από τα παλαιότερα και πιο αξιομνημόνευτα εγχειρήματα της τράπεζας να είναι το έργο υδροηλεκτρικής ενέργειας Rampur, το οποίο στοχεύει στην παροχή υδροηλεκτρικής ενέργειας χαμηλής περιεκτικότητας σε άνθρακα στο ηλεκτρικό δίκτυο της Βόρειας Ινδίας και συμβάλλει στην εξοικονόμηση 1.407.700 τόνων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα ετησίως. Αναμένεται λοιπόν, οι εξελίξεις σχετικά με τα πράσινα ομόλογα να είναι ραγδαίες τα επόμενα έτη, αφού σύμφωνα με έκθεση της Climate Bonds Initiative το 2019 η έκδοση πράσινων ομολόγων κατέρριψε νέο ρεκόρ φτάνοντας τα 255 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ οι νέες προβλέψεις της για το 2020 αναφέρουν το ποσό των 350-400 δισεκατομμύρια δολαρίων στην παγκόσμια ετήσια έκδοση πράσινων ομολόγων / δανείων. Στην Ελλάδα η κατηγορία των πράσινων ομολόγων είναι ακόμα σε πρώιμα επίπεδα και χρήζει περαιτέρω επένδυσης, καθώς προς αυτή την κατεύθυνση συμβάλλουν και πρωτοβουλίες που αναπτύσσονται από την πλευρά της Ε.Ε. Εν κατακλείδι, κρίνεται πιο επιτακτική από ποτέ η δράση μας για την επίτευξη μιας βιώσιμης ανάπτυξης, η οποία θα εξασφαλίζει τη διαχρονικότητα της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης, με παράλληλο σεβασμό προς το περιβάλλον και χωρίς την υποθήκευση των φυσικών πόρων που είναι απαραίτητοι για τον άνθρωπο. Είναι προφανές ότι κάτι τέτοιο μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την ενσωμάτωση των θεμάτων του περιβάλλοντος στην οικονομική πολιτική των διαφόρων χωρών και μέσω των κατάλληλων οικολογικών επενδύσεων. Ωστόσο, όσον αφορά τα επιχειρηματικά μέτρα που απορρέουν από τις διάφορες οικονομικές πολιτικές, έχει καταστεί σαφές ότι οι επιχειρήσεις έχουν ως οδηγό τη μεγιστοποίηση του κέρδους τους και αυτό ισχύει και για τις περιβαλλοντικές τους πολιτικές. Δηλαδή, αν τα οικονομικά συμφέροντά τους είναι «πράσινα», θα πράξουν αναλόγως, αλλά μόνο στο βαθμό που τους το επιτρέπουν οι ανησυχίες των μετόχων για την κερδοφορία τους.

16

Finance First

Cryptocurrency, ένας νέος τρόπος προσπέλασης της διαφθοράς.

επαληθεύουν μέσω μαθηματικών πράξεων τις συναλλαγές που ζητούν οι χρήστες του.

Το δίκτυο αυτό ελέγχεται από τους ίδιους χρήστες και με αυτόν τον τρόπο, δεν μπορεί κάποιος προγραμματιστής να εξαναγκάσει καμία αλλαγή στο πρωτόκολλο. Όλες οι συναλλαγές Δημήτρης Καρακινάρης “Bitcoin” καταγράφονται σε ένα κοινοποιημένο λογιστικό βιβλίο το οποίο είναι διαθέσιμο σε κάθε Φεβρουάριος 2020 χρήστη, γνωστό και ως “blockchain”. To “blockchain” επιτρέπει στον χρήστη να εξακριβώνει Cryptocurrency, ηλεκτρονικό μέσο συναλλαγών. την αυθεντικότητα της κάθε συναλλαγής, Το “cryptocurrency” (εν συντομία cryp- καθώς αυτές καταγράφονται βάσει ψηφιακών to) αποτελεί ένα από τα αναδυόμενα μέσα υπογραφών για τον κάθε χρήστη (εικόνα1). συναλλαγών το οποίο δεν έχει εσωτερική αξία Επιπλέον, δίνεται η δυνατότητα στον χρήστη να και δεν εκδίδεται από κάποια Κεντρική Tράπεζα. επεξεργαστεί συναλλαγές που χρησιμοποιούν Σήμερα τα “crypto” ανέρχονται σε πάνω από την υπολογιστική ισχύ με ανταμοιβή για την 1.600 με συνολική κεφαλαιοποίηση (market υπηρεσία αυτή, το λεγόμενο “mining”. cap) $245.493.373.482 (Φεβ. 2020).

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το “Bitcoin”, το οποίο χρησιμοποιεί ένα αποκεντρωμένο δίκτυο υπολογιστών, οι οποίοι

Διαφθορά και Crypto. Η πολιτική διαφθορά στις αναπτυσσόμενες, αλλά και σε περιπτώσεις αναπτυγμένων χωρών αποτελεί την κυριότερη πηγή μείωσης της κοινωνικής ευημερίας. Έχει διαπιστωθεί πως η πολιτική διαφθορά συμβάλλει στην αύξηση του επιπέδου φτώχειας [1], καθώς όταν εθνικοί πόροι καταθέτονται απευθείας σε ιδιωτικούς λογαριασμούς των 17

Finance First κυβερνώντων οδηγεί σε απομείωση των κρατικών κονδυλίων. Με αυτόν τον τρόπο η κοινωνικά αποτελεσματική κατανομή των πόρων στρεβλώνεται για ιδιοτελείς σκοπούς. Το “crypto” ως νέο μέσο e-συναλλαγών θα μπορούσε να φέρει ριζικές αλλαγές στην δημόσια/ιδιωτική χρηματοδότηση, και κατά συνέπεια στην καταπολέμηση της διαφθοράς. Οι βασικές ιδιότητες που διέπουν το “crypto” είναι αυτές που επιτρέπουν την πλήρη ανίχνευση των συναλλαγών αυτών, δίχως χρονικά εμπόδια. Μία καθολική υιοθέτηση “crypto” από την κυβέρνηση θα σήμαινε πως κάθε συναλλαγή με το κράτος θα ήταν νόμιμη, εάν και εφόσον διενεργηθεί μέσω e-συναλλαγών. Με αυτήν την αλλαγή η κυβέρνηση θα είχε αποδεσμευθεί από τη χρήση οικονομικών πόρων των οποίων η προέλευση δεν είναι γνωστή. Για παράδειγμα, κάθε εισροή χρημάτων (φορολογία, διάθεση κρατικών ομολόγων κ.ο.κ.) θα μετατραπεί σε e-χρήμα και στη συνέχεια θα διανεμηθεί ανάλογα με τον προϋπολογισμό, προκειμένου να γίνουν οι πληρωμές σε τρίτους στους οποίους και θα επανερχόταν στην κανονική του μορφή. Κάθε εισροή χρημάτων θα απαιτούσε την απομείωση των συμβατικών χρημάτων και την αύξηση των e-χρημάτων στον ισολογισμό, ενώ κάθε εκροή σε μη κυβερνητικούς αποδέκτες, το αντιστρόφως ανάλογο.

Αρχικά, υπάρχει τάση για υψηλή μεταβλητότητα, ενδεικτικό της οποίας υπήρξε η περίοδος του Ιανουαρίου του 2018, όταν το “Bitcoin” έπεσε από τα 17.000 USD στα 11.000 USD. Η μεγάλη αυτή μεταβλητότητα καθιστά το “Bitcoin” και κατά συνέπεια τα “crypto” αναξιόπιστα ως συναλλακτικό μέσο, δημιουργώντας ανασφάλεια στην αγορά.

Από επενδυτική σκοπιά η έλλειψη μοντέλων αποτίμησης, η μη εγγυημένη ρευστοποίηση και η ασυνέχεια καθιστά το “crypto” αβέβαιο.

Με αυτόν τον τρόπο δε μπορεί να αξιολογηθεί και να αποτιμηθεί δίκαια ενώ η ξαφνική άρση χρήσης του προκαλεί σύγχυση στο επενδυτικό και καταναλωτικό κοινό. Τέλος, η έλλειψη θεσμοθέτησης του αποτελεί και την μεγαλύτερη αδυναμία που αντιμετωπίζει. Καθώς δεν υπάρχουν ρυθμιστικές αρχές, δεν υπάρχει εγγύηση «καταθέσεων», και δυνατότητα αποδέσμευσης αυτών από μία «κακή» συμφωνία. Το περιορισμένο νομικό πλαίσιο, καθιστά κάποιες συμβάσεις μερικώς νόμιμες, διότι ανά Αδυναμίες Crypto. Πράγματι το crypto μπορεί πάσα στιγμή μπορούν να καταστούν άκυρες, θεωρητικά να βοηθήσει στην καταπολέμηση δεδομένου ότι δε διέπονται από καθορισμένο της διαφθοράς, παρόλα αυτά αποτελεί ένα νομικό πλαίσιο για μακρά διάρκεια. καινούργιο μέσο το οποίο εμφανίζει αρκετές αδυναμίες. Θεσμοθέτηση Crypto. Το γεγονός ότι το

18

Finance First “crypto” δεν εποπτεύεται από κάποια Κεντρική Αρχή καθιστά την θεσμοθέτηση του σημαντική προκειμένου να υπάρξουν κανονισμοί για τον έλεγχο των συναλλαγών και των ροών. Το επίπεδο ρύθμισης των “crypto” θα πρέπει να καλύπτει την εθνική αλλά και την διεθνής αγορά, καθώς ο αυξημένος όγκος συναλλαγών σε συνάρτηση με τις ευκαιρίες που δημιουργούνται για παράνομες πληρωμές θα αποτελούσε τεράστιο κίνδυνο. Σε εθνικό επίπεδο, αρκετές χώρες έχουν υποστηρίξει τη θεσμοθέτηση των crypto ενώ άλλες το έχουν απαγορεύσει πλήρως. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ιαπωνία, η οποία από την 1η Απριλίου του 2017 έγινε η πρώτη χώρα που αποδέχτηκε το crypto ως νόμιμο συνάλλαγμα. Κάθε συναλλαγή θα πρέπει να καταγράφεται στο FSA ( Ιαπωνικός Οργανισμός Χρηματοπιστωτικών Υπηρεσιών), ενώ κάθε νομική οντότητα θα πρέπει να κατέχει ειδική άδεια διατηρώντας ελάχιστο αποθεματικό ύψους $100. Στην περίπτωση της Ιαπωνίας τα “crypto” αντιμετωπίζονται ως μεταβιβάσιμα περιουσιακά στοιχεία και όχι σαν νομισματικοί πόροι. Από την άλλη πλευρά, η Κίνα έχει υιοθετήσει νόμους οι οποίοι απαγορεύουν κάθε μορφή “crypto” αναστέλλοντας προωθητικές πλατφόρμες και ιστοσελίδες. Ελεγχόμενα crypto. Πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο προσπαθούν να αποκτήσουν το δικό τους crypto-νόμισμα. Από την Βενεζουέλα με το “Petro” στην Εσθονία με το “Estcoin”, δημιουργείται η εύλογη ερώτηση, κατά πόσο ένα κυβερνητικά υποστηριζόμενο crypto συνεχίζει να είναι αποκεντρωμένο; Οι στόχοι και τα μέσα οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης προϋποθέτουν ένα νόμισμα το οποίο οι ιθύνοντες χάραξης πολιτικής θα μπορούν να εμπιστευθούν. Με αυτόν τον τρόπο ο έλεγχος του από κάποια Κεντρική Τράπεζα υπονομεύει τη χαρακτηριστική ιδιότητα του. Η ανάγκη για έλεγχο μας οδηγεί στα τα λεγόμενα “CDCs” ( Centralized digital currencies), πρόκειται ουσιαστικά για ένα e-coin το οποίο ελέγχεται από μια αρχή, εταιρεία ή Κεντρική Τράπεζα, και λειτουργεί σαν “fiat-coin”, δηλαδή παραστατικά, και καταγράφεται σε βιβλία τύπου “blockchain”. Ένα από τα αναδυόμενα και πιο σταθερά “CDC” είναι το “Tether” (USDT) το οποίο ακολουθεί τη συναλλαγματική ισοτιμία του δολαρίου. Το κύριο πλεονέκτημα ενός κυβερνητικού “CDC” είναι η δυνατότητα των Κεντρικών Τραπεζών να αλλάξουν τα επιτόκια σε οποιαδήποτε χρονική

στιγμή. Έτσι τα κίνητρα για αποταμίευση ή κατανάλωση μεταβάλλονται σε πραγματικό χρόνο, ενώ πολιτικές αρνητικών επιτοκίων μπορούν να εφαρμοστούν γρηγορότερα σε σχέση με τον συμβατικό τρόπο.

Το

μέλλον

.Συνοψίζοντας, τα “crypto” αποτελούν έναν αμφιλεγόμενο τρόπο συναλλαγής, η χρήση των οποίων επιβάλλει την ολοένα και μεγαλύτερη ρυθμιστική παρέμβαση αλλά και την νομοθέτηση πλαισίου κανόνων και προϋποθέσεων. Ένα μελλοντικό “crypto” το οποίο φιλοδοξεί να γίνει μέρος του χρηματοπιστωτικού συστήματος θα πρέπει να ικανοποιεί μια σειρά από κριτήρια. Είναι σημαντικό να υπάρχει μαθηματική περιπλοκότητα, προκειμένου να αποφευχθούν απάτες και επιθέσεις, καθώς και να υφίσταται η ανωνυμία των χρηστών χωρίς να προσφέρει εναλλακτικές για φοροδιαφυγή. Βασιζόμενοι σε μία κοινωνία η οποία έχει θέσει τις βάσεις για μία ομαλή λειτουργία των “crypto”, αλλά και της τεχνολογίας “blockchain”, θα είναι πλέον δυνατή η προσπέλαση της διαφθοράς στα περισσότερα επίπεδα. Από δημόσια προσφερόμενα αγαθά και υπηρεσίες σε μεταβιβαστικές πληρωμές, η διανομή των δημοσίων εσόδων θα είναι διαφανής και ταυτόχρονα ανιχνεύσιμη.

19

Finance First

Χαμηλά επιτόκια και μη συμβατικά νομισματικά μέτρα στην Ευρωζώνη: Μία δημογραφική προσέγγιση Αριστοτέλης Κωνσταντίνου Δημητρίου Φεβρουάριος 2020

Μετά το ξέσπασμα της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007-2008, οι Κεντρικοί Τραπεζίτες ανά τον κόσμο, και δη αυτοί των έντονα επιβαρυμένων οικονομικών ζωνών (Ευρωζώνη, ΗΠΑ, Ιαπωνία κ.α.) κλήθηκαν να διαχειριστούν τον πανικό που είχε επικρατήσει στην παγκόσμια οικονομία. Στην Ευρωζώνη, αντικείμενο μελέτης του παρόντος άρθρου, μοναδικό όργανο άσκησης νομισματικής πολιτικής βάσει καταστατικού είναι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), η οποία έχει μια σχέση εντολέα-εντολοδόχου με τις εθνικές Κεντρικές Τράπεζες των χωρών που βρίσκονται στη ζώνη του ευρώ. Κύριο εργαλείο, λοιπόν, στην άσκηση νομισματικής πολιτικής είναι η μεταβολή των βασικών επιτοκίων και αποσκοπεί στη διατήρηση του πληθωρισμού κάτω και πλησίον του 2%, μέγεθος που αποτυπώνει τις ευνοϊκές οικονομικές συνθήκες όσον αφορά τη σταθερότητα των τιμών και τον βιώσιμο ρυθμό ανάπτυξης εντός ευρωζώνης.

Όπως είναι γνωστό όμως στις μακροοικονομικές θεωρίες, η διαδικασία επίτευξης των επιθυμητών αποτελεσμάτων από τη στιγμή της μεταβολής των επιτοκίων έως την ύπαρξη ορατού αντικτύπου στην πραγματική οικονομία μπορεί να αποβεί χρονοβόρα. Το παραπάνω, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι τα βασικά επιτόκια από το 2009 και μετά έπεσαν 20

κάτω του 2% και πλησίασαν το κατώτερο όριο αποτελεσματικότητας (effective lower bound), οδήγησαν τους Κεντρικούς Τραπεζίτες να εφαρμόσουν παράλληλα μη συμβατικά μέτρα μέσω προγραμμάτων ποσοτικής χαλάρωσης (quantitative easing). Σκοπός αυτών των μέτρων είναι η άμεση τόνωση της ιδιωτικής κατανάλωσης και κατ’ επέκταση η άνοδος του πληθωρισμού, μέσω της παροχής νέου χρήματος που διοχετεύεται με μορφή πίστωσης σε εμπορικές τράπεζες και επιχειρήσεις.

Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η οικονομική κρίση άλλαξε τρεις εκφάνσεις εντός της Ευρωζώνης. Ήδη από τις αρχές Αυγούστου του 2007 οι τράπεζες αντιμετώπισαν έλλειψη ρευστότητας και παρουσιάστηκαν δυσλειτουργίες στις αγορές χρήματος και κεφαλαίου, προβλήματα που διογκώθηκαν μετά την πτώχευση του χρηματοπιστωτικού ιδρύματος Lehman Brothers, τον Σεπτέμβριο του 2008. Για να αποκαταστήσει την κανονικότητα η ΕΚΤ εφάρμοσε εν συντομία τα εξής μη συμβατικά νομισματικά μέτρα: χορήγησε απεριόριστη ρευστότητα στις τράπεζες με τη διενέργεια πράξεων ανοικτής αγοράς μέσω δημοπρασιών σταθερού επιτοκίου, και διεύρυνε τις κατηγορίες αποδεκτών περιουσιακών στοιχείων που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως ενέχυρο στις πράξεις αναχρηματοδότησης.

Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος του νέου χρήματος που δημιουργήθηκε, μετριοπαθείς υπολογισμοί μιλούν για πάνω από 3 τρισεκατομμύρια ευρώ σε προγράμματα, δηλαδή το 24% του συνολικού ΑΕΠ της Ευρωζώνης Στη δεύτερη φάση της κρίσης, η οποία έλαβε τη μορφή κρίσης χρέους (ιδιωτικού και δημοσίου), τα μη συμβατικά μέτρα αποσκοπούσαν στη μείωση των αποκλίσεων στις συνθήκες χρηματοδότησης επιχειρήσεων και νοικοκυριών σε διάφορες χώρες της Ευρωζώνης. Η ΕΚΤ διενήργησε το Πρόγραμμα για τις Αγορές Τίτλων (SMP) αγοράζοντας κρατικά ομόλογα από τη δευτερογενή αγορά, προέβη σε

Finance First αγορές αποδεκτών καλυμμένων ομολογιών (CBPP1 και CBPP2) και πραγματοποίησε δύο συμπληρωματικές πράξεις πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (VLTROs). Η Τρίτη φάση της κρίσης, που ταλανίζει μέχρι και σήμερα τους ευρωπαίους τεχνοκράτες, περιλαμβάνει την οικονομική στασιμότητα δηλαδή την αναιμική ανάπτυξη, σε όρους ΑΕΠ, σε συνδυασμό με το ποσοστό του πληθωρισμού που βρίσκεται κάτω του επιθυμητού. Καθώς τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια ήταν ήδη κοντά στο μηδέν, τα μη συμβατικά μέτρα είχαν και έχουν ως στόχο την αντιμετώπιση του κινδύνου αποπληθωρισμού. Το επιτόκιο αποδοχής καταθέσεων έγινε αρνητικό (6/2014), διενεργήθηκαν στοχευμένες πράξεις πιο μακροχρόνιας αναχρηματοδότησης (TLTROs) και πραγματοποιήθηκαν διευρυμένα προγράμματα αγοράς τίτλων (APPs). Δώδεκα χρόνια έχουν περάσει από το ξέσπασμα της κρίσης, κατά την διάρκεια των οποίων η ΕΚΤ, μέσω των συνεχώς μειούμενων επιτοκίων «τιμωρεί» τον καταθέτη και «ανταμείβει» τον δανειολήπτη, ενώ παράλληλα διοχετεύει άφθονο χρήμα στα τραπεζικά ιδρύματα με σκοπό να ενεργοποιήσει περαιτέρω κίνητρα για δανεισμό. Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος του νέου χρήματος που δημιουργήθηκε, μετριοπαθείς υπολογισμοί μιλούν για πάνω από 3 τρισεκατομμύρια ευρώ σε προγράμματα, δηλαδή το 24% του συνολικού ΑΕΠ της Ευρωζώνης (περίπου 12,5 τρισεκατομμύρια το 2019). Η αύξηση της προσφοράς κεφαλαίων δεν έχει καταφέρει να αυξήσει αντίστοιχα τη ζήτηση και αυτό φαίνεται από την αδυναμία επίτευξης του επιθυμητού στόχου πληθωρισμού, όπως αποδεικνύεται στο διάγραμμα 1. Στη διεθνή βιβλιογραφία τίθεται πλέον το ζήτημα του διαρθρωτικού μετασχηματισμού

της ευρωπαϊκής οικονομίας, γεγονός που μεταφράζεται σε ανάγκη εφαρμογής νέων προσεγγίσεων και νέων ιδεών από τους Κεντρικούς Τραπεζίτες, ώστε να λυθούν τα

μείζονα προβλήματα με κυριότερο αυτό του πληθωρισμού. Σε αυτό το σημείο πρέπει να τονιστεί ότι τα χαμηλά επιτόκια και τα μη συμβατικά μέτρα είναι ένα παρατεταμένο καθεστώς μη κανονικότητας, το οποίο πλήττει με ποικίλους τρόπους την οικονομική πραγματικότητα. Αυτομάτως εγείρεται το εξής ερώτημα: «Τις πταίει;». Στο παραπάνω ερώτημα έχουν επιχειρήσει να απαντήσουν πλήθος καταρτισμένων οικονομολόγων συντάσσοντας ερευνητικές μελέτες επί του θέματος, στις οποίες συνήθης είναι η χρήση παραδοσιακών ή νέων μακροοικονομικών μοντέλων. Μία από αυτές είναι το δημοσιευμένο από την ΕΚΤ “working paper” των Ferrero, Gross, Neri (2017), στο οποίο οι συγγραφείς επιχείρησαν να συνδέσουν τη μακροχρόνια στασιμότητα (secular stagnation) και τα χαμηλά επιτόκια εντός ευρωζώνης με το δημογραφικό πρόβλημα που, ομολογουμένως, πλήττει την περιοχή σε βάθος δεκαετιών. Πράγματι, όπως ένα πρόσφατο άρθρο των Financial Times (In charts: Europe’s demographic time-bomb, 14/1/2020) επιβεβαιώνει, η ταχύτατη γήρανση του πληθυσμού και η ιστορικά χαμηλή γονιμότητα κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου στις κυβερνήσεις και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Τα στατιστικά στοιχεία είναι λαλίστατα. Ο μέσος όρος ηλικίας στην ΕΕ υπολογίζεται στα 43 έτη, ενώ στον υπόλοιπο κόσμο στα 31. Οι άνθρωποι σε εργάσιμη ηλικία (20-64 ετών) το 2020 καταμετρήθηκαν 12 εκατομμύρια λιγότεροι σε σχέση με το 2010, ενώ το 2035 υπολογίζεται αυτοί να είναι κατά 50 εκατομμύρια λιγότεροι από το 2010. Παράλληλα, η ρυθμοί γήρανσης δείχνουν ότι το 2035, 1 στους 4 ευρωπαίους θα είναι άνω των 65 ετών, ενώ το 1950 το ίδιο στατιστικό αποτυπωνόταν ως 1 στους 13. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (European Commission) υπολογίζει ότι περίπου το 25% από το ευρωπαϊκό ΑΕΠ κατευθύνεται προς την φροντίδα και την περίθαλψη των ηλικιωμένων, ποσό που μέχρι το 2040 θα έχει προσαυξηθεί κατά 2,3%. Τέλος, όσον αφορά τη γονιμότητα, άκρως ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι αν και οι ειδικοί, εμπειρικά, έχουν θεωρήσει πως για να αντικαθίσταται ομαλά ο πληθυσμός σε μια κοινωνία κάθε γυναίκα πρέπει να αναλογεί σε 2,1 παιδιά, στην Ευρώπη του 2017 o αριθμός ήταν 1,59. Για να τεθούν οι παραπάνω αναλογίες σε μία βάση, σημειώνεται ότι το ίδιο έτος στην Αφρική κάθε γυναίκα αναλογούσε σε 4,67 παιδιά.

21

Finance First Τα ονομαστικά και πραγματικά επιτόκια ξεκίνησαν να μειώνονται από τα μέσα της δεκαετίας του ‘80, περίπου την ίδια περίοδο που ξεκίνησε η ανοδική πορεία του λόγου εξάρτησης γήρατος(1) (διαγράμματα). Αυτή η κάθοδος των επιτοκίων, η οποία οξύνθηκε

ώστε οι άνθρωποι να έχουν κάποια χρήματα παραπάνω για τα γηρατειά τους, δεδομένου του αυξανόμενου προσδόκιμου ζωής. Το φαινόμενο αυτό αποτελεί τροχοπέδη στην παρούσα πολιτική των Κεντρικών Τραπεζών οι οποίες επιδιώκουν να τονώσουν τη ζήτηση-κατανάλωση μέσω της ποσοτικής χαλάρωσης. Παράλληλα, οι δημογραφικές τάσεις επηρεάζουν την ζήτηση για επενδύσεις, αφού όταν ο πληθυσμός αυξάνεται με συνεχώς μειούμενο ρυθμό, όλο και λιγότερες επενδύσεις απαιτούνται ώστε να διατηρηθεί ένας δεδομένος λόγος κεφάλαιοπρος-εργασία(2), γεγονός που συντελεί στη μείωση των πραγματικών επιτοκίων.

Πέραν των θεσμικών λύσεων (επιδόματα, προνόμια πολυτέκνων κλπ) η αλλαγή θα έρθει από την μονάδα. Παιδεία, προβληματισμοί και επαναπροσδιορισμός κάποιων αμφιλεγόμενων δυτικών αξιών που αποπροσανατολίζουν τον άνθρωπο από τις επιταγές της φύσης του. μετά την Κρίση του 2008, είναι κατά πολλούς μέρος ενός παγκόσμιου φαινομένου που αποτυπώθηκε στη βιβλιογραφία ως “Great Moderation”, η παρατεταμένη δηλαδή μείωση της μεταβλητότητας του οικονομικού κύκλου στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Καθοριστικό ρόλο στην εύρυθμη λειτουργία μιας οικονομίας διατελούν δύο θεμελιώδεις σχέσεις. Η ισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης (κεφαλαίων στη συγκεκριμένη περίπτωση), καθώς και η ισορροπία μεταξύ αποταμίευσης και επενδύσεων. Στην προαναφερθείσα μελέτη, σημειώνεται πως οι δημογραφικές τάσεις μπορούν να επηρεάσουν τόσο την προσφορά όσο και την ζήτηση. O συνεχώς αυξανόμενος λόγος εξάρτησης μεταφράζεται ως περισσότερη αποταμίευση, δηλαδή λιγότερη κατανάλωση,

Γεγονός είναι και πως η άμεση σύνδεση της μεταβολής ενός πληθυσμού, όχι μόνο με τα πραγματικά επιτόκια αλλά και με τον πληθωρισμό, δεν είναι ένα πρωτοφανές συμπέρασμα. Αναλυτικότερα, οι Carvalho, Ferrero, Nechio (2016) απέδειξαν ότι οι δυσχερείς δημογραφικές εξελίξεις στις ανεπτυγμένες οικονομίες μεταξύ 1990 και 2014 μείωσαν, ceteris paribus, την ισορροπία των επιτοκίων κατά 1,5 ποσοστιαίες μονάδες. Παρομοίως, οι Ιkeda & Saito (2014) ανέπτυξαν ένα μοντέλο για την ιαπωνική οικονομία μέσω του οποίου τεκμηρίωσαν ότι μια εξωγενής μείωση του εργατικού δυναμικού σε σχέση με τον συνολικό πληθυσμό οδηγεί σε μείωση των πραγματικών επιτοκίων. Ακόμη, οι Yoon, Kim, Lee (2014) συμπέραναν, μέσω εμπειρικής

(1) Λόγος εξάρτησης γήρατος (dependency rate) είναι ο αριθμός των ηλικιωμένων ατόμων (άνω των 65 ετών) που είναι οικονομικά ανενεργοί ως προς τον αριθμό των ατόμων εργάσιμης ηλικίας (15-64) και χρησιμοποιείται ως παράγοντας της παραγωγικότητας σε μια οικονομία (2) Δεν είναι απαραίτητο να παραμείνει σταθερός αυτός ο λόγος, η αναφορά είναι στοχαστική

22

Finance First ανάλυσης, πως οι τρέχουσες δημογραφικές εξελίξεις θα μπορούσαν να ασκήσουν έντονες αποπληθωριστικές πιέσεις τα επόμενα χρόνια, ειδικότερα στις οικονομίες που πλήττονται από ταχεία μείωση και σημαντική γήρανση του πληθυσμού τους. Τέλος, το συμπέρασμα του “working paper” που αποτέλεσε έμπνευση για το παρόν άρθρο, Ferrero, Gross, Neri (2017), είναι ότι οι δυσοίωνες μεταβολές στη σύνθεση του ευρωπαϊκού πληθυσμού πιθανολογείται πως θα συνεχίσουν να ασκούν πτωτικές πιέσεις στα πραγματικά και ονομαστικά επιτόκια, ελαχιστοποιώντας την αποτελεσματικότητα των κεντρικών τραπεζών λόγω του “Effective Lower Bound”. Επίλογος Το δημογραφικό, όπως έχει αποδειχθεί, αποτελεί τροχοπέδη στην οικονομική ευημερία της Ευρώπης, γεγονός που επιτάσσει αρχικά την εύρεση των βαθύτερων αιτιών αυτού και στη συνέχεια την εφαρμογή δραστικών μέτρων. Κάποιοι θεωρούν ότι το πρόβλημα άπτεται της αβέβαιης οικονομικής πραγματικότητας, ενώ άλλοι μιλούν για ένα σύγχρονο δυτικό κώδικα αξιών, αποτρεπτικό για τη δημιουργία μιας υγιούς οικογένειας. Πράγματι, άνθρωποι που επιδιώκουν την οικογένεια ενδεχομένως να έρχονται συχνότερα αντιμέτωποι με τη φτώχεια, την ανεργία και την ανασφάλεια, ενώ άλλοι, ενστερνιζόμενοι τον παραπάνω ηθικό κώδικα, προσαρμόζουν τον τρόπο ζωής τους στην πεποίθηση πως ο υλισμός και ο ατομικισμός θα καλύψουν τις συναισθηματικές τους ανάγκες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά την επίσημη ρητορική της προτείνει τρεις λύσεις. Μετανάστευση, συνταξιοδότηση σε μεγαλύτερη

με πλήθος επιπτώσεων που αποσκοπούν στη βελτίωση των στατιστικών σε βάθος πενταετίας, και μια μακροπρόθεσμη λύση που στοχεύει σε βάθος δεκαετιών, θέτοντας τώρα τα θεμέλια στην εξάλειψη του δημογραφικού, παρά τα υψηλά δημοσιονομικά κόστη. Δεδομένης της επικαιρότητας, ο τελευταίος λόγος για την επιλογή του κατάλληλου «μονοπατιού», πρέπει να είναι των πολιτών. Άλλωστε, δεν είναι ένα πρόβλημα που μπορεί να ποσοτικοποιηθεί και να μετρηθεί με οικονομικούς δείκτες. Οι ρίζες του φτάνουν στον ψυχισμό και την ποιότητα ζωής του ανθρώπου. Για αυτό το λόγο, πέραν των θεσμικών λύσεων (επιδόματα, προνόμια πολυτέκνων κλπ) η αλλαγή θα έρθει από την μονάδα. Παιδεία, προβληματισμοί και επαναπροσδιορισμός κάποιων αμφιλεγόμενων δυτικών αξιών που αποπροσανατολίζουν τον άνθρωπο από τις επιταγές της φύσης του. Η «κανονικότητα» αποδεικνύεται, εν τέλει, ένας δύσκολα επιτεύξιμος στόχος.

Ο πρώην και η νυν διοικητές της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στην τελετή διαδοχής Γερμανία, Φρανκφούρτη 28/10/2019

ηλικία και εφαρμογή νέων πολιτικών ενίσχυσης της τεκνοποίησης. Δύο βραχυπρόθεσμες λύσεις 23

Finance First

Οι Σύγχρονες Μορφές Χρηματοδότησης Μαρία Κυροδήμου Φεβρουάριος 2020

Η επιχειρηματικότητα ως έννοια προέρχεται από το ρήμα «επιχειρώ», που σημαίνει κάνω κάτι δημιουργικό και καινοτόμο. Βασίζεται στη σύλληψη μιας νέας ιδέας, ή ακόμη και στην εξέλιξη μιας ήδη υπάρχουσας, και περιλαμβάνει όλες τις διαδικασίες και ενέργειες που πρέπει να γίνουν ώστε να υλοποιηθεί και να καταστεί πραγματικότητα. Το πρώτο ζήτημα, που είναι και αρκετά σημαντικό, είναι η ιδέα του προϊόντος ή της υπηρεσίας που θα παρέχεται, καθώς θα πρέπει να είναι ιδιαίτερη και ανταγωνιστική. Εφόσον λυθεί αυτό το θέμα, έπειτα προκύπτει το ζήτημα του κεφαλαίου που πρέπει να βρεθεί ώστε να ξεκινήσει η υλοποίηση της ιδέας. Ένα ζήτημα το οποίο είναι «βραχνάς» για κάθε νέο επιχειρηματία που επιθυμεί να ξεκινήσει το εγχείρημα του, τοποθετώντας αρκετά χρήματα, που πολλές φορές δε διαθέτει, χωρίς να ξέρει με βεβαιότητα τόσο τα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας όσο και τον κίνδυνο που υπάρχει για την επιχείρησή του. Λόγω λοιπόν της αβεβαιότητας που υπάρχει, λίγοι είναι οι «τολμηροί» οι οποίοι αποφασίζουν να πάρουν το ρίσκο και να υποστηρίξουν το εγχείρημα τους είτε με προσωπικά κεφάλαια, είτε με κάποια μορφή δανεισμού.

Κεφάλαια που χρειάζονται κατά την άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας μπορούν πλέον να βρεθούν μέσω σύγχρονων μορφών χρηματοδότησης, που επιλέγονται από πολλούς 24

επιχειρηματίες σήμερα. Αρχικά ας ορίσουμε την πρώτη γενική κατηγορία πηγής χρηματοδότησης, την εσωτερική, στην οποία συμπεριλαμβάνεται η προσωπική περιουσία, η βοήθεια από οικογένεια και φίλους, καθώς και τα αδιανέμητα κέρδη (στην περίπτωση που η επιχείρηση υπάρχει ήδη και χρειάζονται κεφάλαια για νέα επένδυση).

Aπό την άλλη πλευρά υπάρχουν οι εξωτερικές πηγές, στις οποίες ανήκουν τα κεφάλαια από τράπεζες, επενδυτικά κεφάλαια και ανεπίσημοι επενδυτές (επιχειρηματικοί άγγελοι), καθώς και το “crowdfunding”, αλλά και το “leasing”. Ορίζοντας ως δανεισμό την παραχώρηση ενός ποσού, συγκεκριμένο και ορισμένο από τον δανειολήπτη, για προκαθορισμένο χρονικό διάστημα και με επιτόκιο ανάλογο του ποσού και της περιόδου, διαπιστώνουμε πως το δάνειο αποτελεί μεν βοήθεια για τον επιχειρηματία όμως ταυτόχρονα και άγχος για το εάν θα καταφέρει να ανταποκριθεί στα υψηλά επιτόκια που πολλές φορές επιβάλλουν οι τράπεζες. Πέρα όμως από

τον τραπεζικό δανεισμό σήμερα υπάρχουν και άλλοι τρόποι μέσω των οποίων μπορεί κάποιος να λάβει τους απαραίτητους οικονομικούς πόρους και μάλιστα με ευνοϊκότερους πολλές φορές όρους. Τα τελευταία χρόνια οι εναλλακτικές μορφές χρηματοδότησης έχουν καταφέρει να διευκολύνουν πολλούς νέους επιχειρηματίες και να καταστήσουν τη χρηματοδότηση στο μυαλό των ανθρώπων ως μια πιο εύκολη διαδικασία. Κάθε νέος λοιπόν επιχειρηματίας έχει τη δυνατότητα να ερευνήσει ποια μορφή του ταιριάζει περισσότερο, αλλά και την ελευθερία να επιλέξει την πιο κατάλληλη για την επιχείρησή του.

Το “crowdfunding”, οι

Finance First είναι από τις μορφές που έχουν αναπτυχθεί αρκετά τα τελευταία χρόνια, οι επιχειρηματίες τις εμπιστεύονται και έχουν προοπτικές περαιτέρω εξέλιξης για το μέλλον. Ξεκινώντας με το “crowdfunding”, το οποίο πρωτοεμφανίστηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες

και στη συνέχεια υιοθετήθηκε και στην Ευρώπη, καταφέρνοντας το 2011 να χρηματοδοτηθούν επιχειρήσεις με $1,5 δισεκατομμύρια συνολικά, μπορούμε να διαπιστώσουμε την αλλαγή που φέρνουν αυτές οι νέες μορφές. Το “crowdfunding” δίνει την δυνατότητα σε έναν εν δυνάμει επιχειρηματία να δημοσιεύσει την ιδέα του με κάθε λεπτομέρεια σε μια ειδική πλατφόρμα, την οποία επισκέπτονται άνθρωποι που επιθυμούν να επενδύσουν τα χρήματα τους. Είναι λοιπόν ένας εναλλακτικός τρόπος εύρεσης χρημάτων, όχι από λίγους επενδυτές αλλά από ένα μεγάλο σύνολο, από το οποίο ο κάθε ένας συνεισφέρει το ποσό που επιθυμεί και το οποίο συχνά είναι αντιπροσωπευτικό του βαθμού εμπιστοσύνης στην ιδέα. Αυτός ο τρόπος αποδίδει και άλλα οφέλη στον επιχειρηματία, καθώς μέσα από όλη αυτή τη διαδικασία πετυχαίνει αφενός διαφήμιση και αναγνωρισιμότητα, και αφετέρου αντλεί απόψεις για το προϊόν/υπηρεσία του, έχοντας τη δυνατότητα να προβεί σε αλλαγές και βελτιώσεις προκειμένου να το φέρει στην καλύτερη μορφή μέχρι να το παρουσιάσει στην αγορά.

Πίνακας: Οι μορφές του crowdfunding

Στην Ευρώπη τα ποσοστά επενδύσεων crowdfunding το 2017 καταμερίζονταν ως εξής στα διάφορα κράτη. Πρώτες ήταν η Γαλλία η οποία κατείχε το 19,7% της αγοράς και η Γερμανία με ποσοστό 17,8%, έπειτα οι Σκανδιναβικές Χώρες (Δανία, Νορβηγία, Σουηδία, Φινλανδία, Ισλανδία) με 13,4% και οι Κάτω Χώρες (Ολλανδία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο) με 11,1%, ενώ άλλα κράτη ακολουθούσαν με μικρότερα ποσοστά. Μάλιστα σε όλα τα παραπάνω κράτη η ανάπτυξη του όγκου του “crowdfunding”, σε σύγκριση με το 2016, ήταν σημαντική και κυμαίνονταν από 39,1% στις Σκανδιναβικές Χώρες έως 85% στην Γερμανία. Οι επιχειρηματικοί άγγελοι αποτελούν μια άλλη μορφή χρηματοδότησης που χρησιμοποιείται σήμερα, και οι οποίοι είναι τις περισσότερες φορές ιδιώτες με μεγάλη περιουσία. Αυτοί συνήθως επιλέγουν νεοσύστατες, μη εισηγμένες επιχειρήσεις με τις οποίες δεν έχουν καμία προσωπική σχέση. Χαρακτηριστικό αυτών των επενδυτών είναι ότι και οι ίδιοι ήταν επιχειρηματίες ή ακόμη και στελέχη σε επιχειρήσεις, και πλέον επιθυμούν να μεταδώσουν τη γνώση, την εμπειρία και τις δεξιότητες τους στους νέους επιχειρηματίες. Οι επιχειρηματικοί άγγελοι είναι επιλεκτικοί και προσεκτικοί στις επενδύσεις τους καθώς αυτό που τους ενδιαφέρει είναι κυρίως το κέρδος. Οι ίδιοι έχουν ενεργό ρόλο στον τρόπο διοίκησης της εταιρείας, παρέχοντας τις στρατηγικές τους ώστε να επιτύχουν την οργάνωση που επιθυμούν και να εκπληρώσουν τους στόχους που έχουν θέσει. Ακόμη, ένα άλλο στοιχείο που χαρακτηρίζει τους “business angels” είναι ότι επιδιώκουν την ανωνυμία τους. Μάλιστα, σε μια προσπάθεια που έγινε το 2012 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να γίνει γνωστό το μέγεθος της αγοράς των επιχειρηματικών αγγέλων, και αφού μετρήθηκαν όσοι ήταν μέλη του δικτύου βρέθηκαν σε σύνολο λίγο λιγότεροι από 30.000. Σήμερα, το δίκτυο Business Angels Europe απαρτίζεται από 13 μέλη κάθ’ ένα από τα οποία βρίσκονται σε διαφορετικά κράτη της Ευρώπης και σε αυτό συμμετέχουν περισσότεροι από 40.000 μεμονωμένοι επιχειρηματικοί άγγελοι. Τα ποσά που επενδύονται κάθε χρόνο μέσω αυτού του δικτύου είναι αξιοσημείωτα. Συγκεκριμένα, στη Γερμανία μέσω του BAND(Business Angels Netzwerk Deutschland), το οποίο αποτελεί μέλος του συγκεκριμένου δικτύου, επενδύονται 650 εκατομμύρια ευρώ το χρόνο. Στην Ολλανδία από τα 150-200 25

Finance First εκατομμύρια ευρώ που επενδύονται κάθε χρόνο γενικά από επιχειρηματικούς αγγέλους το 30% κατέχεται από το μέλος BANN (Business Angels Netwerken Nederland)

Μια διαφορετική από τις υπόλοιπες σύγχρονες μορφές χρηματοδότησης, είναι η μίσθωση ή αλλιώς γνωστή σε όλους ως “leasing”. Η λέξη “leasing” προέρχεται από το ρήμα “lease” που σημαίνει ενοικιάζω - εκμισθώνω. Με αυτή τη μέθοδο η βοήθεια που δίνεται στον επιχειρηματία δεν είναι χρηματική αλλά είναι πιο συγκεκριμένη, καθώς ο εκμισθωτής προσφέρει στον μισθωτή το αντικείμενο που θέλει να αποκτήσει. Αυτό το αντικείμενο μπορεί να είναι μηχάνημα, κτίριο, αυτοκίνητο ή οποιοδήποτε άλλο στοιχείο χρειάζεται ο επιχειρηματίας για να στελεχώσει την επιχείρησή του. Στην ουσία η διαδικασία που ακολουθείται είναι η εξής: ο ενδιαφερόμενος επιχειρηματίας ζητάει από την εταιρεία μισθώσεων το περιουσιακό στοιχείο που θέλει να αποκτήσει, με τα ακριβή χαρακτηριστικά που θέλει να έχει. Έπειτα, η εταιρεία το αγοράζει και του το μισθώνει για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα έναντι κάποιου συγκεκριμένου ποσού που θα καταβάλλεται περιοδικά. Οπότε στον επιχειρηματία δίνεται το δικαίωμα χρήσης χωρίς να διαθέσει εκείνη τη χρονική στιγμή μεγάλο ποσό, αλλά πληρώνοντας σταδιακά το ποσό που έχει συμφωνήσει με τον εκμισθωτή. Η μίσθωση όμως διακρίνεται σε δύο είδη, τη χρηματοδοτική (finance lease) και τη λειτουργική (operational lease), όπου κάθε μια από αυτές δίνει διαφορετικά δικαιώματα και υποχρεώσεις στον μισθωτή. Ενώ η χρηματοδοτική μεταφέρει στον μισθωτή όλους τους κινδύνους, αλλά και τα οφέλη που σχετίζονται με την κυριότητα του εκμισθόμενου στοιχείου, η λειτουργική δεν μεταφέρει αυτές τις ιδιότητες αλλά περιορίζεται στην παροχή της άδειας για χρήση του περιουσιακού στοιχείου.

26

Μάλιστα, εάν περάσει το χρονικό διάστημα για το οποίο έχει συμφωνηθεί η σύμβαση τότε αυτή μπορεί να ανανεωθεί, να λήξει χωρίς ο μισθωτής να εξαγοράσει το περιουσιακό στοιχείο, ή να λήξει και ο μισθωτής να αγοράσει το περιουσιακό στοιχείο σε καλύτερη τιμή από ότι αν το αγόραζε την περίοδο που το χρειαζόταν, λόγω της επίδρασης των αποσβέσεων. Οι Lasfer & Levis (1998) απέδειξαν πως η απόφαση των μικρών επιχειρήσεων για τη χρήση του “leasing”, επηρεάζεται περισσότερο από τις δυνατότητες ανάπτυξης που τους δίνεται μέσω αυτής της μεθόδου και λιγότερο από τις σκέψεις για τη φορολογία οι οποίες επηρεάζουν θετικά τις μεγάλες επιχειρήσεις. Γενικά, η μέθοδος της μίσθωσης θεωρείται μια μέσομακροπρόθεσμη μορφή δανεισμού. Η αδυναμία πρόσβασης των μικρό-μεσαίων επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση σε περιόδους κρίσης και ύφεσης ίσως να ενίσχυσε ακόμη περισσότερο την συγκεκριμένη μέθοδο. Έρευνες που έχουν γίνει στην Ελλάδα έχουν δείξει πως οι εναλλακτικές μορφές χρηματοδότησης και οι δυνατότητες πρόσβασης σε αυτές, είναι γνωστές στους Έλληνες. Ακόμη, φαίνεται πως, μεταξύ των τριών, είμαστε κυρίως εξοικειωμένοι με τη μορφή του “leasing”, ενώ αυτή των “business angels” είναι η λιγότερο διαδεδομένη. Σίγουρα αυτές οι μορφές πρέπει να αναπτυχθούν περαιτέρω στη χώρα μας ώστε να φανούν τα οφέλη τους, αλλά και τα αποτελέσματα που μπορούν να έχουν στον επιχειρηματικό τομέα. Επομένως, δε μπορούμε παρά να ελπίζουμε να δοθούν ευκαιρίες στις εναλλακτικές μορφές χρηματοδότησης, έτσι ώστε μέσα από τη χρήση τους και με τις κατάλληλες συνθήκες να επιτευχθεί το βέλτιστο δυνατό αποτέλεσμα.

Finance First

Το κρίσιμο, κατά τη γνώμη μου, είναι να προσεγγίσουμε τη μεταποίηση όχι ανεξάρτητα, αλλά ως απαραίτητο κρίκο σε μία ευρύτερη αλυσίδα αξίας. Συνέντευξη :Κωνσταντίνος Σαρμαδάκης Φεβρουάριος 2020 Ο Κωνσταντίνος Σαρμαδάκης σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας στο τμήμα Οικονομικών Επιστημών το 2001, ενώ στην συνέχεια πραγματοποίησε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο πανεπιστήμιο του Κάρντιφ, της Ουαλίας στο τμήμα των Χρηματοοικονομικών Οικονομικών. Ύστερα άρχισε να εργάζεται στην εταιρεία ΚΡΙ ΚΡΙ Α.Ε. από το 2004 ενώ από το 2009 είναι επικεφαλής της οικονομικής διεύθυνσης της εταιρείας.

τη γενικότερη προσπάθεια οικονομικής ανασυγκρότησης της χώρας. Ωστόσο, οι προσπάθειες που έγιναν στο πρόσφατο παρελθόν, με αφετηρία είτε τον κρατικό οικονομικό σχεδιασμό είτε την ιδιωτική επιχειρηματική πρωτοβουλία, δεν απέφεραν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Θα πρέπει όλοι μας να διδαχθούμε από τις αποτυχίες μας και να προσαρμόσουμε τις δράσεις μας στα νέα δεδομένα της εποχής. Το κρίσιμο, κατά τη γνώμη μου, είναι να προσεγγίσουμε τη μεταποίηση όχι ανεξάρτητα, αλλά ως απαραίτητο κρίκο σε μία ευρύτερη αλυσίδα αξίας. Με την προσέγγιση αυτή θα πρέπει να ευθυγραμμιστούν και οι υπόλοιποι τομείς της οικονομίας, δηλαδή ο τομέας της πρωτογενούς παραγωγής και ο τομέας της παροχής υπηρεσιών. Στο πλαίσιο αυτό, εστίαση χρειάζεται να δοθεί στους κλάδους εκείνους που η χώρα μας εμφανίζει συγκριτικό πλεονέκτημα. Τέτοιος είναι, μεταξύ άλλων, και η μεταποίηση αγροτικών προϊόντων. Η ανάπτυξη, βέβαια, της βιομηχανίας προϋποθέτει υψηλή ανταγωνιστικότητα, η οποία επιτυγχάνεται από την υψηλή παραγωγικότητα της εργασίας. Και καθώς στη χώρα μας το εργατικό κόστος δεν είναι ιδιαίτερα χαμηλό, είναι απαραίτητη η ενίσχυση της παραγωγικότητας εργασίας με την υιοθέτηση καινοτόμων λύσεων και τεχνολογιών. Αν πετύχουμε, λοιπόν, τη διάχυση της καινοτομίας σε όλα τα στάδια της αλυσίδας παραγωγής θα καταφέρουμε να παράγουμε προϊόντα με ανταγωνιστικό κόστος, τα οποία να απευθύνουμε στις διεθνείς αγορές. Παράλληλα, είναι σημαντική η ανάπτυξη οικοσυστημάτων (clusters) επιχειρήσεων που θα

Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε Μάρτιο του 2020

1) Βάσει της επαγγελματικής εμπειρίας αλλά και της θέσης σας, πιστεύετε ότι υπάρχουν τα περιθώρια για την ανάπτυξη του δευτερογενούς τομέα παραγωγής εντός της ελληνικής επικράτειας; Πράγματι, η μεταποίηση θα μπορούσε να εξελιχθεί σε ένα σημαντικό πυλώνα ανάπτυξης, στηρίζοντας

παρέχουν τις αναγκαίες υπηρεσίες υποστήριξης. Θεωρώ ότι το παράδειγμα της ανάπτυξης του τουριστικού προϊόντος της χώρας μας μπορεί να αποτελέσει οδηγό για την ανάπτυξη και άλλων κλάδων. Αποτελεί σπουδαία περίπτωση αξιοποίησης υφιστάμενου συγκριτικού πλεονεκτήματος (δηλ. καιρός, φυσική ομορφιά, πολιτισμός) με την ανάπτυξη επιχειρήσεων που λειτουργούν ως τοπικά clusters και προσφέρουν υπηρεσίες διαμονής, εστίασης, μετακινήσεων κ.ο.κ.

27

Finance First 2) Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία έντονη δραστηριοποίηση των ελληνικών επιχειρήσεων στην αγορά του εξωτερικού. Πιστεύετε ότι υπάρχουν προοπτικές εξαγωγικής δραστηριότητας των ελληνικών επιχειρήσεων; Σίγουρα υπάρχουν πολλά ελληνικά προϊόντα που μπορούν επάξια να σταθούν στις αγορές του εξωτερικού. Ωστόσο, πολλές φορές οι ελληνικές επιχειρήσεις προσεγγίζουν με λάθος τρόπο τις αγορές αυτές, με αποτέλεσμα οι εξαγωγικές τους προσπάθειες να αποτυγχάνουν. Είναι, λοιπόν, σημαντικό να προηγηθεί λεπτομερής σχεδιασμός της εξαγωγικής πολιτικής και να διαμορφωθεί υπό το πρίσμα της διαφορετικότητας της κάθε αγοράς προορισμού. Το τελευταίο περιλαμβάνει, συχνά, την προσαρμογή των προϊόντων της επιχείρησης ώστε να ανταποκρίνονται στις συγκεκριμένες καταναλωτικές προτιμήσεις των αγορών του εξωτερικού, που βέβαια ενισχύει τη διαχειριστική πολυπλοκότητα.

3) Πείτε μας δύο λόγια για την εξαγωγική πολιτική της εταιρείας που εργάζεστε αυτή την στιγμή Στην ΚΡΙ-ΚΡΙ, ασχοληθήκαμε από νωρίς με τις εξαγωγές, έχοντας διαπιστώσει την τεράστια δυναμική τους. Φυσικά, μας βοήθησε και η παγκόσμια καταναλωτική τάση για υγιεινά τρόφιμα με υψηλή διατροφική αξία, από την οποία το ελληνικό γιαούρτι γνώρισε σπουδαία ανταπόκριση.

28

Οι εξαγωγές συνέβαλαν, καθοριστικά, στη δυναμική που παρουσίασε η ανάπτυξη της ΚΡΙ-ΚΡΙ τα τελευταία χρόνια. Παράλληλα, οι μεγάλοι όγκοι πωλήσεων που επέφεραν βοήθησαν στην επίτευξη πιο ανταγωνιστικών κοστολογίων, ενώ αποτέλεσαν τον στυλοβάτη των χρηματοοικονομικών μας αποτελεσμάτων κατά τη διάρκεια της κρίσης και των capital controls. Πλέον, περισσότερο από 40% των πωλήσεων μας κατευθύνεται στις αγορές του εξωτερικού.

4) Μπορείτε να μας περιγράψετε περιληπτικά πως είναι η δουλειά του οικονομικού διευθυντή σε μία επιχείρηση τέτοιας εμβέλειας; Τελευταία, ο ρόλος του οικονομικού διευθυντή συνεχώς διευρύνεται και διαφοροποιείται από το παραδοσιακό μοντέλο. Με άλλα λόγια, προκύπτει μεγαλύτερη εμπλοκή σε ζητήματα στρατηγικού χαρακτήρα, μακροχρόνιου σχεδιασμού και θέσπισης στόχων, πολιτικών διαχείρισης ρίσκου και συμμόρφωσης με αναβαθμισμένους κώδικες εταιρικής διακυβέρνησης. Πιο συγκεκριμένα, θα διέκρινα το ρόλο σε 3 τομείς. Ο πρώτος αφορά την επίβλεψη της εκτέλεσης των λειτουργιών που αφορούν στο οικονομικό τμήμα της επιχείρησης. Τέτοιες λειτουργίες αποτελούν οι παραδοσιακά λογιστικές εργασίες, δηλαδή έκδοση και καταχώριση παραστατικών, συμπλήρωση δηλώσεων φόρων, λογιστικές εγγραφές τακτοποιήσεων, έλεγχος χρεώσεων και πληρωμές προμηθευτών, πιστωτικός έλεγχος πελατών κ.α. Παράλληλα, σημαντική είναι και η κατάρτιση χρηματοοικονομικών αναφορών, είτε απευθύνονται

Finance First στη διοίκηση της εταιρείας είτε σε τρίτα μέρη. Οι τελευταίες, δηλαδή οι χρηματοοικονομικές καταστάσεις που δημοσιεύονται, απαιτούν και τον έλεγχο από ορκωτούς λογιστές ότι παρουσιάζουν εύλογα την οικονομική θέση και τις επιδόσεις της εταιρείας. Έτσι, ο οικονομικός διευθυντής αποτελεί τον διαχειριστή και συντονιστή, από τη μεριά της εταιρείας, του έργου της διεκπεραίωσης του ελέγχου. Σημαντική εργασία λειτουργικού χαρακτήρα αποτελεί και η διαχείριση του κεφαλαίου κίνησης, η οποία συνδέεται και με τις χρηματοδοτήσεις και την καλλιέργεια σχέσης εμπιστοσύνης με τις τράπεζες. Επίσης, δεδομένου ότι οι μετοχές της ΚΡΙ-ΚΡΙ είναι εισηγμένες στο χρηματιστήριο Αθηνών, είναι απαραίτητη η ενασχόληση με τις επενδυτικές σχέσεις, την ενημέρωση μετόχων και αναλυτών, όπως και η συμμετοχή σε επενδυτικά roadshows. Τέλος, το οικονομικό τμήμα επωμίζεται και την εκπόνηση και παρακολούθηση του ετήσιου προϋπολογισμού και ενδεχόμενων αναθεωρήσεων αυτού. Το δεύτερο σκέλος του ρόλου του οικονομικού διευθυντή αφορά στην εμπλοκή του σε projects. Η υλοποίηση projects αποτελεί την κατεξοχήν μέθοδο για την οργανωσιακή αναβάθμιση των επιχειρήσεων και την υιοθέτηση καινοτομιών στη λειτουργία τους. Όλο και περισσότερα projects πλέον αφορούν στην εφαρμογή ψηφιακών τεχνολογιών (digitalization) για την αποδοτικότερη εκτέλεση των επιχειρησιακών διαδικασιών. Τέλος, το τρίτο σκέλος αναφέρεται στη συμμετοχή του οικονομικού διευθυντή σε ομάδες που διαμορφώνουν την ευρύτερη εταιρική στρατηγική. Στο πλαίσιο αυτό, συζητούνται και διαμορφώνονται κρίσιμες πολιτικές όπως η εμπορική, η πιστωτική, η πολιτική προμηθειών κ.α. Επίσης, καθορίζονται οι αρχές για τη διαχείριση ρίσκου και οι πολιτικές που απαιτείται να εφαρμοστούν για το μετριασμό του. Και φυσικά, στην περίπτωση που προκύπτει ενδιαφέρον για την εξαγορά κάποιας εταιρείας, προχωρούμε σε λεπτομερή αξιολόγηση της επενδυτικής πρότασης.

5) Σε αυτό το σημείο θα θέλαμε να σας ρωτήσουμε κάποια πράγματα και για εσάς. Έχοντας σπουδάσει στο εξωτερικό, πως πήρατε την απόφαση να επιστρέψετε και να εργαστείτε στην Ελλάδα;

Η απόφαση μου να επιστρέψω στην Ελλάδα, μετά από την ολοκλήρωση των μεταπτυχιακών μου σπουδών στη Βρετανία, συνδέεται με την πεποίθηση μου ότι η χώρα μας δεν στερείται επαγγελματικών ευκαιριών, ενώ αντίθετα διαθέτει το πλεονέκτημα της κουλτούρας με την οποία έχουμε εξοικειωθεί. Η εικόνα της υψηλής ανεργίας, όπως παρουσιάζεται από τους στατιστικούς δείκτες, είναι εν μέρει παραπλανητική. Κι αυτό καταδεικνύεται από τη δυσκολία που έχουν οι εργοδότες να καλύψουν εξειδικευμένες κενές θέσεις εργασίας. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η δυσλειτουργία της αγοράς εργασίας δεν αφορά στην έλλειψη ευκαιριών εν γένει, όσο στην ανεπάρκεια υποψηφίων με τις απαραίτητες δεξιότητες. Κι αυτοί που τις διαθέτουν, γίνονται δυσεύρετοι.

5) Τέλος, πολύ προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές που φοιτούν σε οικονομικές σχολές σκέφτονται την μετανάστευση, με σκοπό την άμεση επαγγελματική αποκατάσταση. Θεωρείτε, ότι το επάγγελμα του οικονομολόγου έχει προοπτικές στην Ελλάδα; Όπως είπα και πριν, δεν πιστεύω ότι η μετανάστευση αποτελεί την πρώτη λύση στο πρόβλημα της εύρεσης εργασίας. Το σπουδαιότερο εφόδιο είναι η απόκτηση και καλλιέργεια των δεξιοτήτων εκείνων που έχει ανάγκη η αγορά εργασίας. Είναι, ωστόσο, εξαιρετικά δύσκολο για έναν φοιτητή να αφουγκραστεί τις εξελίξεις και να προβλέψει τη μελλοντική τροπή που θα έχουν τα πράγματα στην αγορά εργασίας. Κι αυτό, αν μη τι άλλο, καθότι βρίσκεται σε ακαδημαϊκό περιβάλλον, αποκομμένος από την πραγματική λειτουργία των επιχειρήσεων. Στην Ελλάδα, το επάγγελμα του οικονομολόγου δεν είναι, δυστυχώς, και από τα πλέον καταξιωμένα. Για να αποκτήσει το επάγγελμα του οικονομολόγου ευοίωνες προοπτικές, χρειάζεται συστηματική προσπάθεια για την ανατροπή αυτής της κοινωνικής αντιμετώπισης. Η οικονομία μας έχει ανάγκη από περισσότερο καταρτισμένους επιχειρηματίες, οι οποίοι θα αναζητούν την εξειδικευμένη συμβουλή των οικονομολόγων επιστημόνων.

Με τις σπουδές στο εξωτερικό μπορεί κάποιος να πετύχει πρόσβαση σε σπουδαία ακαδημαϊκά ιδρύματα, γνωρίζοντας παράλληλα ανθρώπους με πολύ διαφορετικές κουλτούρες. Όλα αυτά είναι πολύ σημαντικά και αποτελούν χρήσιμα εφόδια για τη μετέπειτα επαγγελματική του σταδιοδρομία.

29

Finance First

Διαχρονικά και επιστρατεύοντας την λογική πίσω από κάθε επενδυτική κίνηση, κάθε κρίση δημιουργεί τις δικές της ευκαιρίες Ο Ευστάθιος Πιλιτσίδης σπούδασε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στο τμήμα Οικονομικών Επιστημών, ενώ στην συνέχεια πραγματοποίησε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Στέρλινγκ της Σκωτίας στο πρόγραμμα Τραπεζικής και Χρηματοοικονομικής. Πλέον κατέχει την θέση του director για την Eurobank Equities. Συνέντευξη Πιλιτσίδης Ευστάθιος Μάιος 2020

- Ποιοι είναι οι επενδυτές συμμετέχουν στις αγορές?

που

Αρχικά, υπάρχει η διάκριση σε θεσμικούς και ιδιώτες επενδυτές. Οι θεσμικοί των οποίων η συμμετοχή στις αγορές είναι καθημερινή και η στρατηγική τους μεσο-μακροπρόθεσμη και οι ιδιώτες των οποίων η αντιμετώπιση είναι συνήθως αποσπασματική, χωρίς ξεκάθαρη στρατηγική. Θεσμικοί που διαχειρίζονται είτε παθητικά, είτε ενεργητικά τα κεφάλαιά τους και λειτουργούν όπως ορίζει το καταστατικό λειτουργίας τους. Επίσης, υπάρχουν ιδιώτες επενδυτές με εμπειρία, ενημέρωση και διάθεση για ανάληψη ρίσκου και άλλοι με ελάχιστη εμπειρία, που δεν έχουν την απαραίτητη ενημέρωση και η διάθεσή τους για ανάληψη ρίσκου είναι πολύ μικρή. Τέλος, σε μία κρίση όπως αυτή που βιώνουμε σήμερα, θα μπορούσαμε να διαχωρίσουμε τους επενδυτές σε αυτούς τους οποίους η κρίση βρήκε εκτεθειμένους σε μεγαλύτερο ρίσκο και σε αυτούς που είχαν μικρότερη έκθεση. Αντιλαμβάνεστε ότι οι συμπεριφορές των δυο είναι διαφορετικές.

30

- Με αφετηρία το ξέσπασμα της πρόσφατης παγκόσμιας πανδημίας ,και τις μεγάλες απώλειες που σημείωσαν όλοι οι μεγάλοι χρηματιστηριακοί δείκτες παγκοσμίως, ποια ήταν η αντίδραση των επενδυτών βλέποντας την αρνητική τάση σε όλους τους δείκτες; Η αρχική αντίδραση (θεσμικών και ιδιωτών) ήταν η διάθεση ανάληψης μικρότερου ρίσκου, με συνέπεια την πολύ έντονη πτώση των περισσότερων επενδυτικών assets (μετοχές, ομόλογα κλπ.) Οι δείκτες παγκοσμίως κατέγραψαν απώλειες 35-40% σε ένα μήνα. Συνέπεια των παραπάνω ήταν: 1. να δημιουργηθούν προβλήματα ρευστότητας, να προκληθούν margin calls σε διάφορα χρηματοοικονομικά μέσα, με αποτέλεσμα οι συμμετέχοντες στην αγορά να κληθούν να τα καλύψουν άμεσα 2. Λόγω των εξαγορών Αμοιβαίων Κεφαλαίων και ETFs’(exchange-traded fund) ανά τον κόσμο , είχαμε πωλήσεις που πίεσαν τις τιμές ακόμα παραπάνω 3. ιδιώτες επενδυτές που ήταν εκτεθειμένοι περισσότερο, λόγω της αβεβαιότητας που προκάλεσε ο κορονοϊός, προχώρησαν σε αθρόες εξαγορές και πωλήσεις για να ανεβάσουν τα ταμειακά τους διαθέσιμα και να επανεξετάσουν αργότερα την στρατηγική τους. Σε αντίθεση με τους παραπάνω ενεργοποιήθηκαν και οι πιο ψύχραιμοι, αξιοποιώντας τις ευκαιρίες που δημιουργήθηκαν και τοποθετήθηκαν σε κλάδους που ευνοήθηκαν από τα προβλήματα που προκάλεσε παγκοσμίως ο COVID-19.

- Παρά την όποια αβεβαιότητα που χαρακτηρίζει την τρέχουσα χρονική περίοδο υπάρχουν ευκαιρίες επένδυσης ; Προφανώς! Διαχρονικά και επιστρατεύοντας την λογική πίσω από κάθε επενδυτική κίνηση, κάθε κρίση δημιουργεί τις δικές της ευκαιρίες . Συγκεκριμένα, εταιρείες με καλά θεμελιώδη και υψηλά επίπεδα ρευστότητας, που ανήκουν στον κλάδο διαχείρισης αιολικών πάρκων με σταθερές μελλοντικές χρηματοροές, εταιρείες που κατέχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην δικτυακή αναβάθμιση, ενόψει 5G. Διεθνώς αναμένεται να επωφεληθούν επιχειρήσεις από την στροφή σε καθαρές και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (clean energy). Έχοντας υπόψιν τις πρωτοβουλίες κυβερνήσεων και διεθνών οργανισμών για την κλιματική αλλαγή οι

Finance First προοπτικές αναμένονται ιδιαίτερα θετικές. Επίσης, εταιρείες που διακρίνονται με βάση κριτήρια περιβαλλοντικά, κοινωνικά και εταιρικής διακυβέρνησης (ESG). Η επένδυση με βάση αυτά τα κριτήρια είναι μια από τις βασικές τάσεις μεταξύ των διαχειριστών κεφαλαίων και αναμένεται να ενισχυθεί περαιτέρω τα επόμενα χρόνια, ενισχύοντας αντίστοιχα και τις εταιρείες που είναι πρωτοπόρες σε αυτούς τους τομείς. Κυρίαρχο σε όλα τα παραπάνω είναι το γεγονός ότι οι αγορές αποτελούν προεξοφλητικό μηχανισμό και η απόφασή του κάθε επενδυτή εξαρτάται κάθε φορά από το κατά πόσο έχουν προ εξοφληθεί οι προοπτικές του εκάστοτε κλάδου.

- Με αφορμή την πρωτόγνωρη κατάσταση που βιώνει ο χρηματιστηριακός κλάδος, αρκετοί είναι εκείνοι που φοβούνται για μαζική φυγή επενδυτών. Πόσο ρεαλιστικό βρίσκετε αυτό σενάριο; Λαμβάνοντας υπόψιν ότι κύριο μέλημα όσων συμμετέχουν σε μια αγορά είναι το κέρδος, είτε βραχυπρόθεσμό, είτε μεσο-μακροπρόθεσμο και με την σταθερά ότι τα επιτόκια παγκοσμίως βρίσκονται σε μηδενικά ή και αρνητικά επίπεδα, δεν θα σκεφτόμουν το παραπάνω ενδεχόμενο.

- Με την έξαρση του κορονοϊού παρακολουθήσαμε μία έντονη διαμεσολάβηση των Κεντρικών Τραπεζών στην εκάστοτε οικονομία αυξάνοντας την προσφορά χρήματος, με σκοπό την παροχή ρευστότητας και την στήριξη του ιδιωτικού τομέα. Αυτό τι αντίκτυπο είχε στην συμπεριφορά των επενδυτών ως προς την διαχείριση του χαρτοφυλακίου τους; Η αύξηση της προσφοράς χρήματος από τις μεγαλύτερες Κεντρικές Τράπεζες (Ποσοτική Χαλάρωση) είναι πρακτική την οποία έχουν βιώσει οι αγορές παγκοσμίως από το 2008 με αφορμή την Παγκόσμια Χρηματοοικονομική Κρίση (GFC). Στόχος των συγκεκριμένων προγραμμάτων ήταν μέσω της αγοράς μακροπρόθεσμων ομολόγων αρχικά αλλά και αγοράς άλλων assets, να αυξηθεί η προσφορά χρήματος και να μειωθούν τα επιτόκια, με αποτέλεσμα να επιτευχθούν

συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης. Επίσης, αποτέλεσμα των παραπάνω ήταν να βιώσουν πρωτοφανή άνοδο σχεδόν όλα τα επενδυτικά εργαλεία (μετοχές, ομόλογα κλπ.), ενώ επίσης οι επενδυτές να αναλαμβάνουν παραπάνω ρίσκο με την πεποίθηση ότι οι Κεντρικές Τράπεζες θα ‘φροντίζουν’ όταν οι συνθήκες δεν είναι καλές. Πολλές φορές μετά από άσχημα αποτελέσματα, οι δείκτες αντέδρασαν θετικά, με το σκεπτικό ότι οι Κεντρικές Τράπεζες θα ενεργήσουν και πάλι προς όφελος των αγορών. Ο αντίκτυπος-Φ λοιπόν είναι ο εφησυχασμός εκ μέρους των επενδυτών ότι το premium που δέχονται να πληρώνουν για τις εκάστοτε επιλογές τους, θα δικαιολογείται πάντοτε λόγω των προγραμμάτων ποσοτικής χαλάρωσης.

- Δεδομένης της κατάστασης, πολλές κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να επιβάλλουν περιοριστικά μέτρα κυκλοφορίας, με αποτέλεσμα την κατακόρυφη μείωση της κατανάλωσης προϊόντων σε πολλούς κλάδους. Πιστεύετε, ότι τέτοιες μεταβολές στην οικονομία μπορούν να φέρουν εξίσου μεγάλες μεταβολές και στον χρηματιστηριακό κλάδο; Κάθε κρίση έχει τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Αυτό που έχουμε βιώσει έως σήμερα, είναι το αποτέλεσμα της ειδησιογραφίας που αφορά την εξάπλωση της νόσου παγκοσμίως. Αυτό που ενδεχομένως θα βιώσουμε μελλοντικά είναι το πως θα αντιδράσουν οι αγορές, ως αποτέλεσμα του οικονομικού αντίκτυπου που έχει προκληθεί. Και φυσικά πόσο έχει προεξοφληθεί ο οικονομικός αντίκτυπος. Είμαι βέβαιος, και το βλέπουμε ήδη, ότι οι αλλαγές στις καταναλωτικές συνήθειες και στις συμπεριφορές των ανθρώπων θα προκαλέσουν αντίστοιχες μεταβολές και στον χρηματιστηριακό κλάδο. Ο κλάδος των αερομεταφορών, της αυτοκινητοβιομηχανίας και παρεμφερείς σε αυτούς κλάδους, έχουν σημειώσει πτώσεις πάνω από 50%. Από την άλλη εταιρίες όπως η Amazon, η Microsoft και η ZOOM, έχουν αποδόσεις 20%, 36% και 90% αντίστοιχα, σε σχέση με ένα χρόνο πριν! Το σημαντικότερο μέχρι τώρα αποτέλεσμα του COVID-19, είναι η απότομη πτώση του πετρελαίου, λόγω της μειωμένης ζήτησης που δημιουργεί παγκοσμίως η πανδημία. Οι 31

Finance First συνέπειες είναι ακόμα πιο σοβαρές, αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι στο συγκεκριμένο προϊόν βασίζονται οι προϋπολογισμοί πολλών κρατών, ενώ επίσης ο ενεργειακός κλάδος είναι από τους μεγαλύτερους εκδότες ομολόγων. Θέματα, που εγείρουν ερωτήματα όσον αφορά την συνέπεια δανειοληπτών και εκδοτών στις υποχρεώσεις τους.

- Πόσο ρεαλιστική ήταν όμως η πτώση της τιμής του πετρελαίου σε τόσο μεγάλο βαθμό; Το μέγεθος των προβλημάτων που έχει δημιουργήσει ο COVID-19, φαίνεται από γεγονότα τα οποία βιώνουμε πρώτη φορά. Πριν από δυο μήνες κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι το πετρέλαιο θα είχε στην αγορά αρνητική τιμή ($-40!). Αυτό συνέβη στην λήξη των συμβολαίων του Μαϊου. Ο λόγος ήταν κυρίως τεχνικός. Ένα από τα χαρακτηριστικά των συμβολαίων πετρελαίου (και όχι μόνο) είναι ότι στην λήξη τους η εκκαθάριση γίνεται με την φυσική παράδοση του υποκείμενου προϊόντος. Αν λάβει κανείς υπόψιν του ότι βρισκόμασταν στη λήξη της συγκεκριμένης σειράς, ότι οι κάτοχοι (αγοραστές) των συμβολαίων έπρεπε να παραλάβουν το υποκείμενο προϊόν στη φυσική του μορφή και ότι δεν υπήρχαν διαθέσιμοι αποθηκευτικοί χώροι, αντιλαμβάνεται κανείς ότι ακόμα και οι αρνητικές τιμές, έδωσαν την δυνατότητα στους κατόχους των συμβολαίων, να λύσουν το πρόβλημα σε οποιοδήποτε κόστος. Την ίδια στιγμή η σειρά του Ιουνίου σημείωνε χαμηλότερη τιμή, περίπου $10.

- Τέλος, θα θέλαμε να μας αφήσετε ένα σχόλιο για την συμπεριφορά των ιδιωτών επενδυτών σε περιόδους έντονων μεταβολών, όπως δηλαδή αυτής που διανύουμε. Συνήθως οι ιδιώτες επενδυτές αναζητούν οτιδήποτε έχει σημειώσει μεγάλη πτώση, με την λογική ότι κάποια στιγμή αυτό που αγόρασαν θα αντιδράσει. Αυτό συνέβη κατά την διάρκεια των ανακεφαλαιοποιήσεων των Ελληνικών Τραπεζών, συνέβη επίσης κατά την διάρκεια του PSI των ελληνικών κρατικών ομολόγων τον Μάρτιο του 2012, αλλά και στο εξωτερικό σε οποιοδήποτε asset εμφανίζει έντονες μεταβολές, π.χ. LEHMAN, AIG, κλπ. Χωρίς να μελετά κανείς τα θεμελιώδη μεγέθη. Χωρίς να αντιλαμβάνεται το μέγεθος του ρίσκου που αναλαμβάνει.

32

Η λογική και η γρήγορη προσαρμογή στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται κάθε φορά είναι σημαντικοί παράγοντες μιας πετυχημένης επενδυτικής κίνησης.

Finance First

Επίτιμοι συνεργάτες και αρωγοί στην προσπάθεια προώθησης του φετινού περιοδικού

Η ΑΤΛΑΝΤΙΣ Συμβουλευτική παρέχει συμβουλευτικές υπηρεσίες υποστηρίζοντας πελάτες κυρίως του ιδιωτικού τομέα για τη χρηματοδότηση των επιχειρηματικών τους σχεδίων ενώ παράλληλα στον δημόσιο τομέα και στον ευρύτερο δημόσιο τομέα παρέχει υπηρεσίες αξιολόγησης της έρευνας, αξιολόγησης της πολιτικής για την επιστήμη και την τεχνολογία, διαχείρισης της καινοτομίας, σχεδιασμού και υλοποίησης προγραμμάτων επιτάχυνσης και προθερμοκοιτίδευσης νεοφυούς επιχειρηματικότητας.

33

34