Kijken door een rietje Met De kleine wereld van Machteld Cossee maakte Hetty Nietsch een documentaire over een vrouw die lijdt aan het zeldzame syndroom van Usher. Machteld wordt langzaam maar zeker doof en blind. Zes jaar lang volgde de regisseur dit proces.
iets met je ogen aan de hand is, maar het komt natuurlijk niet in de buurt van wat Machteld meemaakt. Zij raakt door haar aandoening in een isole-
ment, dat steeds groter wordt. Mensen in haar omgeving durven haar minder te vertellen, omdat ze bang zijn dat zij al die zaken niet zelf kan ervaren of meemaken. Met als gevolg dat Machteld nog minder persoonlijk contact heeft.” Toch probeert Nietsch in haar film af en toe het zicht en gehoor van Machteld te simuleren. “Alsof je door een rietje kijkt,” zegt zij in de film: het scherm is bijna geheel zwart en onscherp, het geluid gedempt en vol ruis. Daardoor ervaart de kijker een beetje hoe het moet voelen om Machteld te zijn. “Zij behoort tot een groep in de samenleving die zich steeds meer moet terugtrekken”, vervolgt Nietsch. “Van deze mensen heb je geen kennis, ook omdat je op het eerste gezicht niet ziet dat er iets met ze aan de hand is. Voor een filmmaker is dat een uitdaging – dat je het aan de buitenkant niet ziet.
Filmmaker Hetty Nietsch kan zich nog steeds niet voorstellen wat Machteld precies kan zien en horen. “Dat probeer ik al zes jaar, maar het lukt me niet. Je kunt natuurlijk je ogen sluiten en je vingers in je oren steken, maar dat houdt een mens maar eventjes vol. Je een realistische voorstelling ervan maken, is dus onmogelijk. Het syndroom van Usher is daarnaast progressief, dus elke dag kan de situatie verslechterd zijn. Zelf heb ik in de periode dat ik deze documentaire draaide een aantal oogoperaties ondergaan. Het is beangstigend als er
“Ik wilde het effect nabootsten, al kan dat natuurlijk nooit exact.” Nietsch volgde Machteld zes jaar lang. “Moedig, om je in al je woedeaanvallen en momenten van frustratie toch te laten filmen. Maar voor de documentaire was het essentieel dat alle facetten van haar leven werden belicht. Ze vindt het fijn dat ze nu aan anderen kan laten zien: dit ben ik, en dit is er met mij aan de hand.” Al op haar zeventiende werd Cossee gediagnostiseerd. Twintig jaar later, en inmiddels moeder van twee kleine kinderen, worstelt ze nog steeds met de ziekte. Afgelopen zaterdag nam Machteld samen met Nietsch voor de microfoon van Spijkers met koppen plaats. “Ik moest wel even nadenken toen Hetty me vroeg. Zes jaar gevolgd worden, is niet niets. Maar ik wilde tegelijkertijd graag aan de buitenwereld
laten zien hoe het is om met dit syndroom te leven; er zijn in Nederland maar achthonderd tot duizend mensen met deze aandoening.” De bedoeling is dat de documentaire uiteindelijk ook door de VARA op televisie wordt uitgezonden – vermoedelijk in het voorjaar. Maar hoe gaat het daarna verder? “We stopten uiteindelijk met draaien, want je kunt niet eindeloos doorgaan. Die jaren werk leverden een resultaat op waarover ik tevreden ben. Maar dat er ooit een vervolg komt, sluit ik niet uit.” Of dat weer met haar eigen dochter als cameraman is? “Als het aan mij ligt wel. Lisa was 19 toen we met de opnames begonnen, en de belangrijkste scènes zijn door haar gedraaid. Ik ben ongelooflijk trots op haar.” LI
De kleine wereld van Machteld Cossee – Hetty Nietsch Do 2-10 19:30 Louis Hartlooper Complex 4
Filmjunkie Jack Wouterse gaat tot het gaatje Verslaafd aan drank en drugs, aan veel en lekker eten én aan films maken: Jack Wouterse weet er alles van. Met zijn monoloog SLAAF van het Ro Theater toert de acteur momenteel door het land. Goed nieuws voor wie ‘uitverkocht’ kreeg te horen aan de kassa’s van de schouwburgen: de acteur verfilmde zelf zijn stuk. En die draait dit NFF op het witte doek. Is een première op het witte doek wezenlijk anders dan op de planken? “Tja, zo’n film is toch heel anders dan een voorstelling. Voor film geldt: als het af is, is het af. Bij een voorstelling heb je altijd de neiging om er nog aan te schaven, trekken, duwen en polijsten.” Hoe tevreden ben je over jouw regiedebuut? “Heel tevreden, zeker voor een film met een minimaal budget dat tussen de bedrijven door, in zes dagen tijd, is gedraaid. Door SLAAF voel ik me weer bezield. Ik wil verder met films maken, dat regisseren vind ik ontzettend leuk. Al dat financieringsgedoe haat ik, maar een film maken is het mooiste wat er is. Zo heb ik weer een verslaving erbij.”
#nff2014 filmfestival.nl/snipper
Waarom klom je voor deze film zelf op de regiestoel? “Met een regisseur praten, kost veel tijd. Zelf regisseren scheelt een hoop gelul. Met een ander op de regiestoel is een film maken vaak afgemeten, terwijl als het je eigen kindje is, je ervoor tot het gaatje gaat. SLAAF is een project waarin ik echt geloof. Het onderwerp is de hel van verslaving. Iedereen met een verslaving, een eetobsessie, of een burn-out zal het herkennen. De hel, dat is het niet kunnen stoppen van je gedachtestroom, het ergens in vluchten om tot rust te komen en het verlangen naar het licht in plaats van het zwarte gat. Wie naar SLAAF gaat, gaat zeventig minuten de hel in. Ik hoop dat de bezoekers met een verslaving daar iets in herkennen. Dan helpt de film je misschien ver weg te blijven van die hel.”
Is er voor mensen die het theaterstuk al zagen nog een reden om de film te zien? “De film is heel anders. De monologen zijn onveranderd, maar helemaal door elkaar gehusseld, en op een andere manier gespeeld. Ik spreek mijn teksten close-up, dat is natuurlijk erg indringend. En ik wend me dus niet tot een publiek, maar tot een aantal camera’s.
graag elke dag naar zo’n film als SLAAF willen, dan toch liever naar een leuke film over een goeie bankroof of zoiets. Maar ik moest SLAAF per se maken, dat werd een obsessie. Een volgende film van mij wordt een stuk publieksvriendelijker. Zo’n zware film als SLAAF is praktisch onverkoopbaar. In het theater trekt het volle zalen, maar films werken via distributeurs en marketing en moeten een beetje hip zijn, dat snap ik ook wel. Als een onderwerp te zwaar is, haakt het publiek af. Zelf vind ik wel dat film ergens over mag gaan. Maar ik zou ook meteen meedoen als ze een vervolg op Vet hard zouden maken.” De tekst en het onderwerp zijn dus gelijk aan die van het toneelstuk, maar de ervaring is radicaal anders. In de film krijg je bijvoorbeeld meer mee van de geestesgesteldheid van het personage, dankzij het gebruik van make-up. Dat zie je in het theater allemaal niet.” In hoeverre lijk jij op het personage dat je speelt? “Vergis je niet, daar zit een behoorlijk verschil in. SLAAF is het verhaal van een
psychotische man. Zo doorgedraaid ben ik nooit geweest. Ik was verslaafd aan coke en ik heb een eetverslaving, maar gelukkig nooit iets met misbruiktrauma’s van doen. Of godsdienstwaanzin.”
Heb je ook internationale plannen met SLAAF? “Ik zou wel willen, maar zie dit maar eens aan het buitenland te slijten. Het is net als een hoop stront: je ziet het liever niet, maar het is er wel. Ik zou ook niet
Nog een tip voor de vraatzuchtigen onder ons? “Een eetverslaafde wapent zich zodra hij uit bed stapt. Als je je rot voelt, weet je van tevoren dat je troost gaat zoeken in eten. Wanneer ik na een voorstelling in de auto stap, weet ik dat ik niet bij de McDonald’s moet stoppen. Dus leg ik maar liever een schaaltje fruit in de auto klaar.” TS
SLAAF - Jack Wouterse Do 2-10 16:00 Wolff City 2
2 OKTOBER 2014 DAGKRANT NEDERLANDS FILM FESTIVAL
5