Herdenkingskrant Februaristaking 1941 - 2023

Herdenking zonder beperking, dus kom!

Op zaterdag 25 februari herdenken wij op het Jonas Daniël Meijerplein in Amsterdam weer de Februaristaking van 1941. Voor de herdenking wordt samengewerkt door het Comité Herdenking Februaristaking 1941 en de Gemeente Amsterdam. De herdenking is voor het eerst na de covid­epidemie weer zonder beperkingen. Dus kom op 25 februari naar de Dokwerker! Het comité hoopt op een grote opkomst!

Ons comité heeft zich ingespannen voor een mooi en passend programma, met sprekers, muziek en het defilé rond het beeld van de Dokwerker. Zoals een aantal jaren geleden ingezet, proberen wij vooral ook de jonge generaties bij de herdenking te betrekken. Er wordt daarvoor samengewerkt met verschillende partners, zoals De Rode Loper op School, School der Poëzie en Theater na de Dam. De jongeren worden via het maken van gedichten, het vervaardigen en uitdelen van zelfgemaakte ‘Dokwerkertjes’ en het

opvoeren van een jongerenvoorstelling actief betrokken bij de herdenking. Zoals gebruikelijk begint de herdenking om 16.45 uur. Na de bijdragen van de sprekers en optredens start het defilé rond de Dokwerker. Er worden kransen geplaatst en bloemstukken gelegd. Daarna kan iedereen deelnemen aan het defilé en desgewenst bloemen leggen. Voor mensen die slecht ter been zijn wordt een tent geplaatst met zitplaatsen. Vooraf aanmelden of een toegangsbewijs is daarvoor niet nodig. Niet alleen bij de Dokwerker, maar ook op andere plaatsen worden herdenkingen gehouden. Dit geldt voor de Zaanstreek en Hilversum op zondag 26 februari; op zaterdag 25 februari om 12.00 uur in de Amsterdamse Kinkerbuurt en om 15.00 uur in het stadhuis aan het Waterlooplein. Actueel nieuws over de herdenking is te vinden op de website van ons comité, februaristaking.nl.

Veranderingen in het comité

Om persoonlijke redenen is Thijs Middeldorp geen lid meer van ons comité. Jaïr Stranders is nu de enige voorzitter. Jelmer Peter (nu 28 jaar oud) is juist lid geworden. Jelmer werkt bij de gemeente Amsterdam. Hij raakte betrokken bij de herdenking van de Februaristaking toen hij als ambtenaar mee mocht schrijven aan de speech van de burgemeester in 2021. Hij groeide op in de Rivierenbuurt waar voor de Tweede Wereldoorlog veel Joden woonden. In deze buurt zat hij ook op de Anne Frankschool. Bovendien kende hij een oude dame die onvermoeibaar over de oorlog en de Jodenvervolging vertelde op scholen en andere gelegenheden. Het

inspireerde hem een scriptie te maken over het namenmonument in de Weesperstraat, schuin tegenover de Dokwerker, waarmee alle slachtoffers van de Jodenvervolging eer wordt betoond.

Toen Jaïr Stranders hem vroeg of hij het comité wilde versterken stemde hij meteen in. “De herdenking van de Februaristaking houdt de herinnering aan de verschrikkelijke gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog levend. En dat maakt het ook mogelijk een link te leggen met de actualiteit. Natuurlijk moet je oppassen met vergelijkingen, maar je kunt door het herdenken gebeurtenissen wel in perspectief plaatsen.”

Ook andere herdenkingen

In het Amsterdamse stadhuis wordt op 25 februari een herdenkingsbijeenkomst gehouden. De bijeenkomst begint om 15.00 uur; de zaal is vanaf 14.30 uur geopend. Burgemeester Femke Halsema en Zakaria Boufangacha, tweede voorzitter van de FNV, zullen spreken. De muziek wordt verzorgd door het duo Smid en Vlaar. Daarna wordt in de Putsgang een krans gelegd. Vervolgens wordt aangesloten bij het defilé rond de Dokwerker. In de Borgerstraat in Amsterdam wordt vanaf 12.00 uur een herdenking gehouden bij de plaquette voor Dirk van Nimwegen, die de oproep deed voor de staking.

In Zaandam en Hilversum wordt de herdenking, zoals gebruikelijk, gehouden op 26 februari, nu dus zondag. In Zaandam begint de herdenking ’s morgens om 9.30 uur. Bij het monument op de Wilhelminabrug, nabij het Zaantheater, worden bloemen gelegd en wordt een minuut stilte in acht genomen. Burgemeester Polak van Oostzaan spreekt in het Zaantheater. Verder zijn er bijdragen van leerlingen van basisschool De Dijk Oost en van klarinettist Jolien Eijlander. Flip Bloem zal vertellen over zijn boek over Jan Brasser.

In Hilversum is de herdenking weer bij de plaquette op het voorplein van winkelcentrum Seinhorst aan de Jan van der Heijdenstraat. Dat is de nieuwe vaste plek, aldus Joop Lahaise, secretaris van het Hilversumse herdenkingscomité. “Bij Seinhorst begon de staking in Hilversum. Daar arriveerde Fokker­meubelmaker Gerrit Meerbeek vanuit Amsterdam om zijn plaatsgenoten bij de NSF op te roepen het Amsterdamse voorbeeld te volgen. Daar werd dus massaal gehoor aan gegeven.” De herdenking in Hilversum begint om 16.00 uur.

Jelmer Peter

Job Cohen legde vorig jaar namens het Amsterdams 4 en 5 meicomité een krans bij de Dokwerker.

Foto: Hans Mooren

Tuur Elzinga spreekt bij de Dokwerker

TUUR ELZINGA gaat dit jaar spreken bij de Dokwerker. Hij was al vele malen bij de herdenking. Dat begon in 1991 toen hij in Amsterdam studeerde. Als bestuurder van de vakbeweging FNV en tegenwoordig voorzitter behoorde hij tot de kransleggers. Elzinga vindt de herdenking van de Februaristaking een absolute must. “Het blijft belangrijk te herdenken dat vele Nederlanders, onder wie veel vakbondsmensen, het in februari 1941 opnamen voor hun Joodse landgenoten. Daar kunnen we een voorbeeld aan nemen in de huidige tijd van toenemende polarisatie en onverdraagzaamheid. We worden weer steeds vaker geconfronteerd met antisemitisme en gevaarlijke complottheorieën. En dus moeten we daarvoor blijven waarschuwen.”

Optredens van Lucky Fonz en Roziena Salihu

Herdenking Joods verzet is dit jaar op vrijdagmiddag

Salihu

ROZIENA SALIHU treedt op bij de herdenking. Ze grossiert in het maken van verhalen, fictie, gedichten en zelfs korte documentaires en programma’s. De GhaneesNederlandse is een bekende naam in de spoken wordscene geworden. Haar liefde voor taal ontstond in 2014 toen ze begon met schrijven voor de Poetry Circle Nowhere. Sindsdien betreedt ze het

podium als performer. Ze is altijd bezig met het vertellen van een verhaal. Soms haar eigen verhaal, soms dat van een ander. Per project probeert ze te bepalen welk podium het verhaal nodig heeft en op welke manier het verhaal het best tot z’n recht komt.

Roziena is in te schakelen als spoken word­artiest, stemacteur, en als presentatrice en interviewer. Roziena

Een ander optreden wordt verzorgd door LUCKY FONZ III, die officieel Otto Wichers heet. Hij heeft geen uitvoerig verhaal nodig. Hij is regelmatig op de televisie te zien en heeft een groot aantal platen geproduceerd. In 2013 verscheen All of Amsterdam met artwork van kunstenaar Jan Rothuizen. In 2016 werd het album In je nakie uitgebracht. Het lied Later word ik een Zeeman won op sinterklaasavond 2016 de Okapi Liedprijs.

Over Dokwerkers en gedichten

Zes groepen leerlingen van basisscholen maken voor de herdenking dit jaar ook weer ‘dokwerkers’. Die worden op 25 februari bij de Dokwerker getoond. Dit jaar gingen de kinderen eerst op excursie naar de Dokwerker en naar het namenmonument in de Weesperstraat – schuin tegenover de Dokwerker – ter herdenking van de ruim 100.000 omgebrachte Nederlandse Joden. Dit gebeurde onder leiding van een gids van het Joods Historisch Museum. Volgens Joodse traditie legden de leerlingen

een steentje bij de namen als teken dat zij op bezoek zijn geweest en dat de gestorvenen niet worden vergeten. Op school hebben ze nog twee lessen gehad. Daar werd gesproken over de vraag hoeveel lef je moet hebben om zoiets als zo’n staking te beginnen en waren de kinderen bezig met het thema moed en opkomen voor jezelf en anderen. Van draad en tape maakten ze beeldjes als een soort dokwerkers, die uiteindelijk een onverzettelijke groep gingen vormen.

De herdenking van het Joods verzet is dit jaar niet op dezelfde dag als de herdenking van de Februaristaking, maar een dag eerder op vrijdag 24 februari. Dit vanwege de sabbat. Zoals gebruikelijk is deze herdenking bij het monument voor het Joods verzet op de hoek van de Zwanenburgwal en de Amstel, tegenover de Stopera. Vlakbij het Waterlooplein waar in februari 1941 Joodse knokploegen hebben gevochten om de Joodse buurtbewoners en handelaren te beschermen tegen de brutale overvallen van de gewapende WA’ers van de NSB. De herdenking begint om 14.00 uur en wordt georganiseerd door de stichting Vriendenkring Mauthausen. Er worden speeches gegeven door H. de Vries Robles en R. van Hasselt. Er wordt een gedicht voorgedragen van Chawwa Wijnberg. Het Jiddisjkoor Hejmisch Zain zingt enige liederen. Rabbijn Abraham Rosenberg spreekt het Jizkor en Kaddish uit, gevolgd door een minuut stilte. Hierna is er gelegenheid voor het leggen van bloemen. Iedereen is van harte welkom bij de herdenking. In verband met de nodige zitplaatsen, wordt ieder vriendelijk verzocht zich vooraf aan te melden bij de voorzitter, per e­mail klij0055@planet.nl of telefonisch via 06 48 05 78 60.

Steun ons comité met gulle giften!

Het organiseren van de herdenking van de Februaristaking kost ons comité heel veel geld. En helaas loopt het aantal donateurs achteruit, vooral door overlijdens. Daarom willen wij een dringend beroep op u doen. Geef gul! Onze bankrekening is NL63 INGB 0002 0870 05. De lijst met ondersteuners wordt vanaf eind januari gepubliceerd op onze website: februaristaking.nl.

Ook School der Poëzie doet weer het nodige rond de herdenking van de Februaristaking. Leerlingen van het Wellant/Yuvert, van het MLO (Montessorilyceum Oost) en een paar klassen van de Lucasschool zijn aan de slag gegaan met het maken van gedichten die een connectie hebben met de Februaristaking. Een aantal van deze gedichten wordt op 13 februari opgevoerd in het OBA Theater aan het Oosterdok. Professioneel dichter Gershwin Bonevacia zal daar ook een gedicht voordragen.

Tuur Elzinga

Lucky Fonz III

Bijna alle slachtoffers van de razzia’s in februari 1941 waren binnen een Als proefkonijnen werden ze

Toen op 22 en 23 februari 1941 circa 400 Joodse mannen (tussen 20 en 35 jaar) met grof geweld door de nazi’s werden opgepakt op en rond het Waterlooplein in Amsterdam stond hun dood al vast. Ze werden opgepakt als vergelding voor de woelige gebeurtenissen in de dagen ervoor. Vrijwel allen hadden daar niets mee van doen. Maar ze waren Joods en dat maakte ze volgens de top-nazi’s schuldig. De suggestie was dat ze dienden als gijzelaars. Maar SS-leider Himmler en rijkscommissaris Seyss-Inquart hadden al verordonneerd dat ze niet levend terug mochten komen.

De opgepakte mannen werden via de Haarlemmerstraat en de Spaarndammerbuurt naar barakkenkamp Schoorl overgebracht. Dat kamp was eind 1939 ingericht om onderdak te bieden aan Nederlandse soldaten en kende geen comfort. De mannen waren helemaal niet gekleed voor dit kamp. Er waren er twee bij die een heel dun hemdje aanhadden zonder mouwen. De ‘gegijzelden’ wachtte een transport naar het Duitse concentratiekamp Buchenwald nabij de stad Weimar. Enkelen van hen – waarschijnlijk twaalf of dertien – konden aan het transport naar Buchenwald ontkomen. Zij redden zich met een ingewikkeld verhaal over het ontbreken van Joodse wortels, of wisten een besmettelijke ziekte voor te wenden. De Duitsers waren doodsbang voor besmettelijke ziektes. Op 26 februari werden deze mannen naar buiten gestuurd. Een wacht met een geweer riep: “Laufen und nicht umsehen”. De mannen vreesden ‘op de vlucht’ te worden doodgeschoten. Ze renden voor hun leven en kwamen veilig in Amsterdam aan.

In de vroege ochtend van 27 februari werden 388 mannen op de trein gezet naar Weimar. De volgende dag werden ze ’s middags uit de trein getrapt en moesten ze in marstempo naar Buchenwald lopen. Wie de looppas niet bij kon houden of uit de rij viel, werd met geweerkolven mishandeld of door honden gebeten. Daarna moesten ze uren op appel staan, zich uitkleden en hun kledingstukken en bezittingen afgeven. Ze werden kaal geknipt en moesten in een bad met desinfectie­

middel stappen. Dat was een grote bak met smerig water waarin vele honderden mannen ze vooraf waren gegaan. Ze kregen gevangeniskleding die meestal veel te groot was en houten kleppers als schoenen. Desondanks hadden ze hun strijdbaarheid nog niet verloren. Dr. A. van der Wey, die als gijzelaar in Buchenwald gevangen zat samen met onder anderen de latere premier Willem Drees, vond de nieuwkomers ‘zeer opgewekt’. De Amsterdammers toonden medelijden met de gijzelaars die al maanden gevangen zaten en probeerden hen moed in te praten. Van der Wey besefte dat de mannen in de verste verte niet beseften wat hun boven het hoofd hing.

De stemming onder de Joodse gevangenen sloeg inderdaad snel om. Ze werden opgejaagd, vernederd en mishandeld. Als ‘lastdieren’ werden ze ingezet. Ze moesten zwaarbeladen wagens tegen de heuvel op zeulen. Ze droegen een soort paardentuig, kettingen die met een brede band over de schouders en de borst waren vastgebonden.

Ook door het ruige Buchenwaldse klimaat en door het slechte eten en harde werken raakten zij zeer vermoeid en snel ziek. Bovendien waren geseling, bunkerstraf, strafcolonnes en ophangingen aan de orde van de dag.

Al na een paar weken was er het eerste overlijdensbericht. Het betrof Machiel Wertheim, 33 jaar oud en vader van

Foto’s links: Onder bijzonder moesten de gevangenen omhoog zeulen.

Foto boven: Slot Hartheim omgebracht.

vier jonge kinderen, gezonde man. Hij zou aan een ‘blindedarmoperatie’. dagen na hem overleed David Blits, aan een officieel te kennen werd mei 1941 waren al 47 leven gebracht. Slechts één man werd Buchenwald verlost. nist Gerrit Blom die al verzet was geweest staking. De nazi’s zagen van de voorbereiders Daarom werd hij terug gebracht om later in staan in een schijnproces tegen 22 communisten.

met Buchenwald was hemel belandde. Eind mei werden de Joden vanuit Buchenwald Mauthausen in Oostenrijk

Drie bleven achter in Swaab, Arie Schouten Schouten en Swaab mei, officieel aan dysenterie. ook in het ziekenhuis, gevangenen zagen er doen om hem in leven kon uiteindelijk de bevrijding Buchenwald in 1945 Mauthausen was een

een jaar dood omgebracht

Met de autobus naar de gaskamer in Hartheim

In kasteel Hartheim, nabij concentratiekamp Mauthausen, ‘oefenden’ de nazi’s hoe veel mensen tegelijk konden worden gedood. Er werd een ‘douchekamer’ ingericht die werd afgesloten met een stalen deur. Uit de douchekoppen kwam geen water, maar gas. Naast de kamer werd een crematorium ingericht waar tot acht doden tegelijk konden worden verbrand.

bijzonder moeilijke omstandigheden, ondervoed en afgebeuld, gevangenen de granieten brokken verwerken en via een lange trap

Hartheim ziet er nu zo lieflijk uit. Zo’n 30.000 mensen werden er

voorheen een zou zijn overleden ‘blindedarmoperatie’. Enkele overleed de 29­jarige ‘hartkramp’, zoals werd gegeven. In 47 mannen om het werd van de ellende in Dat was commual actief in het vóór de Februarizagen hem als een voorbereiders van de staking. terug naar Nederland 1941 terecht te schijnproces in Den Haag communisten. In vergelijking was het alsof hij in de

Amsterdamse

Buchenwald naar kamp Oostenrijk overgebracht. in Buchenwald. Izak Schouten en Max Nebig. overleden op 29 dysenterie. Nebig lag ziekenhuis, maar de medeer een eer in alles te leven te houden. Nebig bevrijding van 1945 meemaken. een nog verschrikkelij­

ker kamp dan Buchenwald. Het kamp was bij vrijwel iedereen in Nederland onbekend. Maar het kreeg in de loop van de oorlog al snel de bijnaam ‘Moordhuizen’. Het kamp was ingericht bij een groeve waaruit graniet gedolven werd. Hitler had dat gesteente nodig om van Linz, niet ver van zijn geboortestad Braunau, een groot nationaalsocialistisch kunst­ en cultuurcentrum te maken. De groeve bestond uit een enorme cirkel met een diameter van ongeveer 350 meter, deels omgeven door granieten wanden van 40 tot 75 meter hoog. De stenen trap telde na het uitdiepen van de groeve 186 grove treden.

De gevangenen moesten de zware blokken steen naar boven dragen, of via zeulen met een kar, opgejaagd door SS’ers met zwepen en pistolen. Alles moest in militaire pas worden gedaan. Stilstaan was verboden. De mannen moesten niet alleen de stenen, maar ook de lichamen van omgekomen gevangenen naar boven brengen. In de eerste vijf dagen stierven al vijf mannen van de Februarigroep. Het aantal doden ging ras omhoog. Sommigen kozen voor zelfmoord door de diepte in te springen. Maar het sterven ging naar de zin van de nazi’s niet snel genoeg. Zij gingen over tot andere methoden.

Harry Homma

Nadat de nationaalsocialistische overheid zich het kasteel had toegeëigend in februari 1939 werd het gebruikt om geestelijk en lichamelijk ‘lebensunwertige’ mensen in de gaskamer om te brengen. Die pasten immers niet binnen het ideaal van een overheersende, gezonde arische volksgemeenschap zoals die Hitler al jaren voor ogen stond. In augustus en september 1941 zijn 152 van de Amsterdammers omgekomen, waarvan aantoonbaar 108 en vermoedelijk nog 42 in de gaskamer van Hartheim. Verder

Kostwinner in

experimenteerden de nazi’s met andere middelen. De gevangenen werd wijsgemaakt dat ze met bussen naar Dachau werden gebracht voor medische behandeling. Tijdens een pauze onderweg werden de uitlaatgassen de bus in gebracht. Aangekomen bij kasteel Hartheim werd de bus geparkeerd onder een houten overkapping die tegen het kasteel was aangebouwd. Onzichtbaar voor de omgeving werden de dode lichamen naar het crematorium gebracht. Tezamen met de doden als gevolg van de verschrikkelijke omstandigheden werden zo 340 van de Joodse mannen uit Amsterdam om het leven gebracht in Oostenrijk.

David Estella (Lard) Zilverberg hield het van de Amsterdammers ’t langste vol in Mauthausen. Hij was lid van de Joodse knokploeg in de Waterloopleinbuurt die in februari 1941 slaags raakten met de NSB’ers en de nazi’s. Op 5 februari 1942 kwam hij aan zijn eind, 25 jaar oud.

Buchenwald?

Dan de bijstand omlaag!

Van de gegijzelde Joden waren 172 gehuwd, kostwinner of hoofd van een gezin, al dan niet met kinderen. Slechts 21 waren getrouwd met een niet­Joodse vrouw. Veertien waren uit Duitsland, Polen, en Tsjecho­Slowakije naar Nederland gevlucht. Er bleven 268 kinderen zonder vader achter. En zonder inkomen, want in de regel was de vader de kostwinner. Financiële buffers hadden deze gezinnen gewoonlijk niet. Er moest van de hand in de tand worden geleefd. Diverse gezinnen waren afhankelijk van de bijstand. Die bijstand werd door de gemeente

vaak na de razzia’s verlaagd. Er was immers een persoon minder in huis… Veel vrouwen verhuisden naar familie.

Extra groot was het leed in families die meer dan één zoon moesten missen. In 24 gezinnen twee zoons/ broers, in vier gezinnen drie zoons/ broers, in één gezin zelfs vier mannen. Drie gezinnen werden tweemaal getroffen. Na februari werd in juni weer een zoon opgepakt. Na verloop van tijd werden de vrouwen gemaand een baan te zoeken of naar een goedkopere woning om te zien.

De artikelen op deze pagina’s zijn geheel gebaseerd op het boek van Wally de Lang “De razzia’s van 22 en 23 februari 1941 in Amsterdam; Het lot van 389 Joodse mannen”. De Lang is historica, gespecialiseerd in Joodse geschiedenis. Zij beschrijft de geschiedenis van de razzia’s, maar geeft ook de slachtoffers een gezicht. Tal van documenten, lijsten en kaarten maken duidelijk wie de 389 mannen waren en wat er met hen is gebeurd. Het boek is uitgegeven door Atlas Contact. Het staat geregistreerd als ISBN 978 90 450 4274 9. Via Boekenwereld.com is het boek te bestellen. Het kost € 24,99.

De Februaristaking ondervond snel veel weerklank

Haarlem en Hoogovens volgden direct

In Haarlem en bij Hoogovens in Velsen werd ook volop meegedaan aan de Februaristaking. In Haarlem staakten de werknemers van veel bedrijven. Bij Van Leers Walsbedrijf, ook op het terrein van Hoogovens, werd eveneens het werk neergelegd.

Het nieuws over de staking in Amsterdam kwam in Haarlem bij Stork Hijsch binnen via een koerier. De werknemers van Stork stuurden direct een deputatie naar Figee. Daar stopten ze ook met werken, maar bleven nog in de fabriek. Daan van Houten werkte bij Figee. Hij ging direct naar machinefabriek André de la Porte, waar Herman Cohen Rodrigues (zelf Joods) nog aan het werk was. Die wist nog van niets. Wat doen jullie? vroeg Van Houten. ‘Wij stoppen meteen’, was het antwoord van Cohen. Er werd kort overlegd hoe ze snel een stakingsleiding konden formeren en hoe het contact met Amsterdam kon worden onderhouden.

Ze spraken af in de vroege ochtend van 26 februari iedereen op te roepen met hun fiets op de gewone tijd naar de poort te komen, maar niet het bedrijf in te gaan. Zo’n honderd arbeiders startten een fietstocht langs alle bedrijven. Het ging niet van een leien dakje. Allereerst bezochten ze de gasfabriek. Daar joeg de portier de menigte met honden van het terrein. Onderwijl hadden arbeidsters van Droste zich bij de fietsers aangesloten.

Bij de Centrale Werkplaats werden ze ontvangen door gewapende politie. De agenten schoten in de lucht, maar dreigden gericht te gaan schieten als het terrein betreden zou worden. Daarop besloten de stakingsleiders de arbeiders op straat op te vangen en ze daar toe te spreken. Met de fietsende demonstratie, die inmiddels zo’n duizend mensen telde, werden Conrad, de Apparatenfabriek Holland, De Lugt, de rubberfabriek, het grote confectiebedrijf Ten Berge, de overhemdenfabriek, het personeel van de tramremise en nog andere bedrijven bewogen zich bij de staking aan te sluiten. De Duitsers hadden nog niets tegen de stakers gedaan, maar de politie trad steeds fanatieker op. De motorpolitie reed op het Schouwburgplein recht op de demonstranten in. Om twee uur ’s middags werd een meeting gehouden waaraan enige duizenden stakers deelnamen. Hier werd opgeroepen de staking door te zetten. De strijdbaarheid was groot. Maar via koeriers werd vernomen dat tot de tand gewapende

Het plantsoen van Hoogovens is in 2021 genoemd naar Jan Brasser. Daar is ook een monument geplaatst met een tekst over de belangrijke rol van Brasser in het verzet tegen de nazi’s. Foto: Anja Brasser

Duitsers de stakers in de stad stonden op te wachten. Om een bloedbad te voorkomen werden de aanwezigen opgeroepen in kleine groepjes naar huis te gaan en te wachten op de parolen die doorgegeven zouden worden.

In de avond was er via Halfweg weer contact met Amsterdam. De koerier bracht een teleurstellend bericht. De Amsterdammers hadden moeten buigen voor het beestachtige geweld van de moffen en hun Nederlandse knechten. Ook voor Haarlem betekende dit het einde van de staking.

Het verhaal over Haarlem is in hoge mate gebaseerd op een relaas dat Herman Cohen, een van de leiders van de staking, later op papier heeft gezet. Die tekst is te vinden op een internetsite van kleinzoon Jeroen onder de titel ‘De Februaristaking in Haarlem’. Over de staking bij Hoogovens vertelde Jan Brasser in een boek over hem: ‘Witte Ko - Herinneringen uit het gewapende verzet’. Het boek was geschreven door Otto Kraan, ook werkzaam bij Hoogovens, en werd uitgegeven door Pegasus.

Nieuw boek als eerherstel voor Jan Brasser

Op 24 februari wordt in het Verzetsmuseum Amsterdam een nieuw boek gepresenteerd over Jan Brasser. Het is geschreven door Flip Bloem, medewerker van het museum. De titel is ‘De onvermoeibare Brasser. Dertien plaatsen uit een strijdbaar leven’. Het boek kost 19,95 euro. Het is verkrijgbaar in het museum, de boekhandel en via de website van Uitgeverij Noord­Holland.

Het boek is mede gefinancierd door Tata Steel. Dit gebeurde in het kader van eerherstel voor Jan Brasser. Toen hij na de oorlog uit het verzet kwam wilde hij weer aan de slag bij het toenmalige Hoogovens. Omdat hij actief was in het communistische verzet werd hem de herkomst bij dit bedrijf geweigerd.

Een kleine campagne in 2020, waarbij toenmalig FNV­bestuurder Roel Berghuis actief was, en optreden van Ina Brouwer en Lex de Jager van advocatenbureau Van Til, leidde tot het eerherstel.

Staken of niet?

De bij Hoogovens werkende Jan Brasser hoorde via een kennis over de staking in Amsterdam. Hij ging vroeger van huis en fietste eerst langs een aantal lezers van de illegale krant De Waarheid en riep hen op solidariteit te organiseren met het Joodse volksdeel. Toen ging hij door naar Hoogovens. Daar werd druk met elkaar gepraat, staken of niet staken? Bedrijfschef Reitsema kwam er ook bij staan. Hij zei: ‘Brasser, neem me niet kwalijk, maar zo kan ’t niet doorgaan. Er moet gestaakt worden of er moet niet gestaakt worden!’ Hij verbood de staking dus niet en dat viel in goede aarde. De Kern – voorloper van de ondernemingsraad – kwam bijeen. De Kern was voor staken. Dat gaf de doorslag. Eén lid was tegen, maar dat was een NSB’er. Ook bij Van Leers Walsbedrijven, die gevestigd was op het Hoogovensterrein, werd het werk neergelegd. Eigenaar Bernard van Leer (zelf Joods) probeerde de staking nog tegen te houden. Maar dat lukte hem niet.

Ook zij startten de Februaristaking

De Februaristaking kende opofferingsgezindheid van velen. Daarvan zijn verscheidene namen bekend. Maar er zijn ook mensen die de staking op gang brachten die onbekend zijn

Gerrit van Weeren na bijna 78 jaar

‘thuis’

Op 27 september 1944 werd hij door de nazi’s doodgeschoten en in een bomkrater op het voormalige vliegveld Twente gedumpt. Samen met een andere man en een vrouw. Daar bleven ze liggen tot in 1947 het graf werd ontdekt. In totaal bleken er twaalf mensen te liggen. Elf werden geïdentificeerd. Maar een bleef zonder naam en werd ondergebracht op de begraafplaats Rusthof Amersfoort, dichtbij het voormalige concentratiekamp.

Pas na bijna 78 jaar werd Gerrit Abraham van Weeren geïdentificeerd. Hij werd geboren op 7 juli 1909 en was van beroep kantoorbediende. Van Weeren was een actief communist. Hij woonde in de Jordaan en was districtsbestuurder van de CPN. Hij was betrokken bij het opzetten van het apparaat voor verspreiding van de illegale krant De Waarheid. Verder was hij actief als koerier en vervalste hij documenten ten

Charles Lu A Si was ook een gangmaker

Charles Desiré Lu A Si is op 13 december 1911 geboren in Paramaribo. Vanaf 1931 woonde hij kort in Den Haag en daarna in Amsterdam. Hij trouwde op 28 oktober 1936 met Rachel Frankfoorder. Als beroep gaf hij op: ‘artiest’, ‘buffetbediende’, ‘slagwerker’ en bij zijn arrestatie ‘elektrisch lasser’.

Volgens de opgave voor het Gedenkboek voor communistische verzetsslachtoffers was hij al lang voor de oorlog actief voor de CPN. Onder zijn bijnaam ‘Shanghai Express’ verspreidde hij tijdens de bezetting illegale pamfletten en was hij betrokken bij organisatie van de Februaristaking.

In juni 1941 werd hij met zeshonderd andere bekende communisten opgepakt. Hij zat achtereenvolgens gevangen in de kampen Schoorl, Amersfoort, Neuengamme, Dachau en Auschwitz. Daar werd hij op 15 november 1942 omgebracht. Ook zijn vrouw Rachel was actief betrokken bij het verzet. Zij overleefde Auschwitz, Birkenau, Bergen­Belsen en Theresienstadt. In Suriname is Charles Desiré Lu­A­Si

geworden of vervaagd. Twee bijzondere van hen geven wij hierbij de vermelding die ze verdienen.

in Gelderland en in Twente. Deze laatste positie werd hem fataal. Zijn familie heeft sindsdien in het ongewisse geleefd.

Jan Hilster is een achterneef van Gerrit van Weeren. Zijn grootvader was getrouwd met de zus van Van Weeren. Hilster legde zich er niet bij neer dat de identiteit van zijn oudoom nooit bekend zou worden. En hij wilde dat Van Weeren alsnog de eer zou krijgen voor diens rol bij het organiseren van de Februaristaking.

behoeve van andere verzetsstrijders. Na de Februaristaking werd er op hem gejaagd door de Gestapo en de SD. Van Weeren moest daarom onderduiken bij vrienden in de Lekstraat en de Uithoornstraat. Later werd hij door de illegale CPN ingezet in andere delen van het land, zoals

Jan Hilster nam contact op met de Oorlogsgravenstichting, die de erevelden beheert waar omgekomen verzetsmensen hun laatste graf hebben gekregen. En hij correspondeerde met het NIOD en met het Internationale Instituut voor Sociale Geschiedenis. In 2017 werd door de Oorlogsgravenstichting een ultieme poging ondernomen om de identiteit vast te stellen van meer dan honderd onbekende Nederlanders die in de eregraven lagen. Via het modernste dna­onderzoek kon eindelijk in 2021 de identiteit van Gerrit van Weeren worden vastgesteld.

Azië’. Dit monument staat bij het Onafhankelijkheidsplein aan de Waterkant, nabij de Marinetrap in Paramaribo.

Voor menig Surinamer lijkt de jaarlijkse herdenking van de Februaristaking minder tot de verbeelding te spreken dan het grootse en nationale karakter van de herdenking van de Tweede Wereldoorlog. De indruk dat de herdenking van de staking van meer besloten aard is, maakt dat het belang van de Februaristaking voorbij dreigt te gaan aan veel niet­autochtone medeburgers.

samen met andere lotgenoten vermeld op de plaquette van het monument ‘Ter Nagedachtenis aan een Deel van de Surinaamse Gevallenen van de Tweede Wereldoorlog 1940 – 1945 in Europa en

Wellicht vermag bovenstaande beknopte weergave van William L. Man A Hing van het leven van een verzetsstrijder uit de West die heel actief meewerkte aan het verzet en de Februaristaking 1941, enige verheldering bieden aan ‘buitenstaanders’ voor deze historische arbeidersactie.

Zowel Gerrit van Weeren als Charles Lu A Si zijn opgenomen in het ‘Gedenkboek gevallen verzetsstrijders’ dat gewijd is aan de communisten die actief zijn geweest in het verzet en dit met hun leven hebben moeten bekopen. Het gedenkboek bevat ruim duizend namen, wat overigens maar een fractie is van het werkelijke aantal omgekomen communisten. Het boek is ondergebracht bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis in Amsterdam. Het is in te zien via https://www.iisg.nl/archives/docs/cpn-gedenkboek-voor-IISG.xlsx.

Max Philippi ontwierp dit jaar het affiche ‘Ik maak niet vaak een beeld met zo’n lading’

Max Philippi maakte het affiche voor de komende herdenking. Vorig jaar maakte hij de illustraties bij het nieuwe webplatform ‘DE STAD MOET PLAT’ (www. destadmoetplat.nl), waarbij hij samenwerkte met Lyangelo Vasquez.

Max is sinds 2013 werkzaam als zelfstandig illustrator en animator. “Mijn werk is heel divers: van albumcovers tot kinderboeken, bedrijfsvideo’s en kaartspellen. De meest bijzondere projecten waaraan ik heb mogen werken hadden echter een historische insteek. Wanneer ik met mijn werk als illustrator krachtige verhalen uit het verleden een vorm kan geven, voel ik mij volledig in mijn element.”

Het platform DE STAD MOET PLAT viel in de prijzen bij de Dutch Creativity Awards van ADCN. In de categorie illustratie werd brons binnengesleept en in webdesign haalde het de finale. “De jury vond het online platform een verfrissende en passende manier om het bij een jong publiek te brengen. Ook doordat het beeld wegbleef bij de zwart­wit bronnen die we al kennen en omdat juist heel veel kleur werd ingebracht.”

Max was heel blij met de prijzen, maar vond het vooral waardevol dat de jury de maatschappelijke waarde van het verhaal van de Februaristaking inzag. “Het is

Colofon

Deze krant is een uitgave van het Comité Herdenking Februaristaking 1941.

Leden comité: Jaïr Stranders (voorzitter), Marjan de Boo (secretaris), Hennie de Boef (penningmeester), Zeeger Ernsting, Fieke Flier, Harry Homma, Roelof van der Kooi, Hans Mooren, Jelmer Peter. Secretariaat: Ridderspoorweg 66, 1032 LL Amsterdam tel. 020­5287129 bankrekeningnummer (IBAN): NL63 INGB 0002 0870 05

Redactie krant en lay-out: Harry Homma; opmaak: Anders Verwoord. Website: februaristaking.nl

© Dokwerker: Mari Andriessen Stichting c/o Pictoright Amsterdam

emotioneel en soms pijnlijk, maar wel een verhaal dat vandaag de dag des te meer relevant is.”

Voor hij aan de illustraties begon, wist Max niet veel meer als dat de Februaristaking een grote verzetsdaad was. “Ik heb mij dus zeker moeten verdiepen in de stof en ben hierin sterk geholpen door Lyangelo en wekelijkse gesprekken met het comité. Zodoende kreeg ik een spoedcursus van de gebeurtenissen en wist ik al snel veel meer.”

Dat hielp hem ook bij het ontwerpen van het affiche dit jaar. “In eerste instantie wilde ik in het ontwerp voor het affiche meer elementen plaatsen.

Verwijzingen naar stakers, bezetters, hedendaagse gebeurtenissen, of zelfs karakters uit DE STAD MOET PLAT. Naarmate ik het beeld creëerde vielen deze extra’s echter één voor één af en bleef vooral het beeld van de Dokwerker over. Dit beeld heeft alle kracht en weerbarstigheid van de stakers in zich. Wat natuurlijk getuigt van de sterke visie van de beeldhouwer Mari Andries­

sen. Zodoende plaatste ik de Dokwerker centraal zonder verdere poespas.”

Op het affiche torent de Dokwerker nu boven ons uit. “Als het geïdealiseerde beeld dat het geworden is. De kleuren zijn eenvoudig en daardoor krachtig. Het heeft zeker wel iets weg van een oude propagandaposter. Het komt niet vaak voor dat ik een beeld maak met zo’n lading. En dat maakte het iets heel bijzonders om aan te werken.”

Gratis lesmateriaal over de Februaristaking

Op initiatief van het Comité Herdenking Februaristaking 1941 is vorig jaar het web-platform ‘DE STAD MOET PLAT’ gelanceerd. Het vertelt op een beeldende manier het verhaal van de staking aan de hand van zes personages die een sleutelrol speelden bij deze unieke gebeurtenis. Het web-platform is gemaakt door Lyangelo Vasquez van Hyper Epic en illustrator Max Philippi.

In januari is een interactief lesprogramma ontwikkeld voor het voortgezet onderwijs. Dit pakket is gratis. Het is vanaf februari te downloaden via de site www.destadmoetplat.nl.

Om de Februaristaking uit de geschiedenis te trekken en in de huidige tijd te plaatsen worden er veel tekeningen gebruikt met intense kleurrijke contrasten. Via deze

beelden sta je vaak middenin de scène, tussen de mensen. Dat zorgt ervoor dat je je gemakkelijker in de verhalen kan verplaatsen. Zo word je zelf een betoger op het Waterlooplein, een stakende tramconducteur of een dokwerker bij de NSM.

Alle karakters uit ‘DE STAD MOET PLAT’ maken in het verhaal een ontwikkeling door die iets kan vertellen over jezelf. Zo wantrouwt de tramconducteur Willem alles wat links is of wat voor hem communistisch aanvoelt. Maar door wat hij in korte tijd meemaakt komt hij tot het inzicht dat politieke voorkeur niet uit hoeft te maken als het gaat om op te staan tegen onrecht. Je kunt de Februaristaking niet zomaar gelijkstellen met hedendaagse ontwikkelingen, maar er wel lessen uit halen voor de huidige tijd. Het web­platform reikt daarvoor de helpende hand.

Max Philippi met comitélid Hans Mooren bij de uitreiking van de prijs van de Dutch Creativity Awards van ADCN voor het web-platform ‘DE STAD MOET PLAT.

Foto: Jordi Wallenburg