Koha 997

KOHA Javore Podgoricë e enjte, 3 shkurt 2022 Viti XXl Numër 997 Çmimi 0,50

ADMINISTRATA PUBLIKE E ORIENTUAR ËVE DREJT QYTETAR

SHTOJCË

Qeveria e pakicës apo zgjedhje të parakohshme parlamentare ISSN 1800-5696

Partitë shqiptare duhet të përfillin vullnetin e votuesit të tyre

Gjuetia nuk është temë e ndaluar në letërsinë për fëmijë

PËRMBAJTJE

8

12 Vendimet tragjike kundër kombit shqiptar

Diplomacia përballë luftës; e vërteta përballë gënjeshtrave

16

18 Dorët

Kaq pranë dhe shumë larg njëri-tjetrit

KOHA Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002.

Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.me

2

Javore KOHA

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

PËRMBAJTJE

20

22 Uria në botë është në rritje

Komuniteti ynë mishëron vlerat më të mira familjare e atdhetare

26

28 Shpellat në Komunën e Ulqinit

Rënia e dëshmorit të kombit - Dedë Prelë Nikollaj, frymëzim për brezat e rinj

ARKIVI: www.kohajavore.me

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

Javore KOHA

3

NGJARJE JAVORE

Me vendim të Presidentit të Malit të Zi, Millo Gjukanoviq

Zgjedhjet lokale në Ulqin më 27 mars Zgjedhjet lokale në komunat e Ulqinit dhe Beranit do të mbahen më 27 mars të këtij viti. Kështu ka vendosur Presidenti i Malit të Zi, Millo Gjukanoviq.

Më herët ishte paralajmëruar se zgjedhjet lokale në Komunën e Ulqinit mund të mbahen në muajin maj, së bashku me zgjedhjet lokale në shumicën e komunave të tjera në Mal të Zi. Në zgjedhjet lokale për Kuvendin e komunës së Ulqinit, të mbajtura më 4 shkurt 2018, më së shumti vota ka fituar Partia Demokratike e Socialistëve. Kjo parti ka siguruar

4

Javore KOHA

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

tetë këshilltarë, aq sa edhe Forca e Re Demokratike. Shtatë këshilltarë ka fituar Koalicioni “Zgjohu Ulqin”, i përbërë nga Partia Demokratike, Lëvizja “Perspektiva” dhe Lidhja Demokratike në Mal të Zi, nga tre këshilltarë Unioni Demokratik i Shqiptarëve dhe Socialdemokratët e Malit të Zi, dy këshilltarë Lëvizja Qytetare “Ura”, kurse nga një këshilltar Partia Socialdemokrate dhe Partia Boshnjake. Pas zgjedhjeve lokale, shumicën qeverisëse në Kuvendin e komunës së Ulqinit e krijuan 30 këshilltarë, me përjashtim të tre këshilltarëve të Lëvizjes

Qytetare “Ura” dhe PSD-së të cilët qëndruan në opozitë. Më pas edhe Forca e Re Demokratike u largua nga koalicioni qeverisës, duke kaluar në opozitë.

Ministria e Punëve të Brendshme e Malit të Zi ka bërë të ditur se numri i votuesve me të drejtë vote në Komunën e Ulqinit është 20 434.

Kështu pritet që përbërja e ardhshme e Kuvendit të komunës së Ulqinit, e cila do të dalë nga zgjedhjet e 27 marsit, të ketë 34 këshilltarë apo një më shumë se përbërja aktuale.

(Kohapress)

NGJARJE JAVORE

Mali i Zi dhe Shqipëria

“Përshtatje të plotë” me qëndrimet e BE-së Gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor janë larg përshtatjes me politikën e jashtme të Bashkimit Evropian, sidmos me masat ndëshkuese.

Ndonëse këto vende nuk kanë ndonjë detyrë ligjore që ta bëjnë një gjë të tillë, ato përmes Marrëveshjeve të Stabilizim-Asociimit kanë marrë obligime politike që të mbështesin qëndrimet e përbashkëta të BE-së në çështjet e politikës së jashtme dhe sigurisë dhe që gradualisht të arrijnë përshtatjen e plotë me këto qëndrime.

Sipas burimeve të BE-së, ka dallim

të madh mes shteteve të rajonit në nivelin e përshtatjes së qëndrimeve të tyre me ato të BE-së në politikën e jashtme. Në njërën anë janë Shqipëria dhe Mali i Zi, të cilat kanë “përshtatje të plotë” me qëndrimet e BE-së dhe, në anën vjetër, Bosnja e Hercegovina dhe Serbia që shpesh dalin kundër qëndrimeve të BE-së.

Maqedonia e Veriut dhe Kosova kanë një përshtatje ”pothuajse të plotë”.

Këto dy shtete shumë - shumë rrallë kanë ndonjë qëndrim kundër BE-së.

Në rastin e Kosovës kjo më së shumti ishte vërejtur kur Kosova vendosi, si-

pas një marrëveshjeje me SHBA-në, që të hapë Ambasadën në Izrael në qytetin e Jerusalemit, ndonëse BE-ja nuk e njeh atë qytet si kryeqytet të Izraelit.

Kohëve të fundit janë rritur zërat kritikë brenda BE-së, sidomos për Serbinë dhe Bosnje e Hercegovinën, pasi ato në rastet më të rëndësishme dalin kundër qëndrimeve të BE-së.

Një sjellje e tillë, nga disa diplomatë të disa vendeve anëtare, është konsideruar si “arsye për të dyshuar në orientimin strategjik të këtyre vendeve, të cilat kanë shprehur publikisht gatishmërinë për anëtarësim në BE”.

Serbia, e cila publikisht shprehet se “asnjëherë nuk do t’i vendosë sanksione Rusisë”, në anën tjetër bën përpjekje për të mos e irrituar as Bashkimin Evropian.

Sipas llogaritjeve të Komisionit Evropian, shprehur në përqindje, Bosnja e Hercegovina është e fundit sa i përket përshtatjes së qëndrimeve të saj në politikën e jashtme me BEnë. Ky nivel është vetëm 43 për qind dhe ka shënuar ulje, që ka shkaktuar shqetësim në BE. Sa i përket Malit të Zi prej kur në këtë shtet ishte formuar qeveria e re, e cila konsiderohej se ka elemente pro Rusisë dhe pro Serbisë, BE me kujdes kishte vëzhguar nëse do të ketë ndonjë ndryshim të kursit sa i përket qëndrimeve në politikën e jashtme. Por, pavarësisht retorikës nga ana e disa politikanëve, deri më tash është ruajtur niveli i kënaqshëm i përshtatjes së Malit të Zi me BE-në në këtë fushë.

Sa i përket Kosovës, diplomatët kanë thënë se “në parim nuk ka problem”, por ka disa dallime në ato tema, në të cilat ka dallime mes ShBA-së dhe BE-së.

Në BE vazhdojnë të kërkojnë nga shtetet e rajonit që, si dëshmi se vërtet e kanë zgjedhur integrimin në BE si synim të tyre strategjik, ta dëshmojnë këtë edhe në vepër duke e përshtatur edhe politikën e tyre të jashtme me BE-në, pasi kjo është një fushë ku më së miri promovohen edhe vlerat e përbashkëta, mbi të cilat është ndërtuar Bashkimi Evropi(Kohapress/REL) an.

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

Javore KOHA

5

VËSHTRIM & OPINION

Diskursi politik

Qeveria e pakicës a të parakohshme pa Për shkak të krizës parlamentare dhe asaj qeveritare në Mal të Zi, të premtën më 4 shkurt është paraparë të mbahet votëbesimi i Qeverisë, me propozim nga URA dhe mbështetur nga opozita, duke ofruar mundësi për formimin e qeverisë së pakicës nëse sigurohen votat e mjaftueshme, në të kundërtën vendi do të shkojë në zgjedhje të parakohshme parlamentare tash në Mal të Zi.

Paraqitja e krizës te shumica parlamentare

Animoziteti brenda shumicës aktuale Nail Draga parlamentare kryesisht nga ana e FD mori përmasa të mosdurimit, kur në qershor të vitit 2021 në Parlamentin e Malit të Zi u miratua Rezoluta për Nga formimi i shumicës parlamentare Srebrenicën, ku u shkarkua ministri dhe Qeverisë pas zgjedhjeve parlam- Vladimir Leposaviqi, për shkak të moentare të mbajtura më 30 gusht 2020, himit të gjenocidit në Srebrenicë. Ishte në opinion publik kanë ekzistuar dile- pikëriksht ky moment ku URA me votim ma të mëdha në lidhje me funksionimin iu bashkangjit opozitës aktuale duke e kësaj qeverie, duke marrë parasysh dëshmuar qëndrim parimor ndaj gjenopërbërjen heterogjene të shumicës cidit kundër popullsisë boshnjake, që parlamentare. Një qendrim i tillë është mbeshtetur nga i gjithë opinioni mbeshtetej në konceptet programore demokratik, duke mos mbetur peng i e ideologjike të konstituentëve të shu- marrëveshjeve të shumicës parlamenmicës parlamentare, duke i shtuar tare. edhe bekimin nga strukturat klerikale Nga ajo ditë FD që e ka kundërshtunga ana e Kishës Orodokse Serbe, që ar shkarkimin e ministrit, ka bojkotuar luajti rol të rëndësishëm në dekompozi- pothuaj tërësisht Parlamentin, duke mion e strukturës politike në Mal të Zi, dëshmuar se Qeveria aktuale nuk ka duke e kaluar në opozitë pas tridhjetë më shumicën, dhe si e tillë as legjitimitetin. Madje ata janë deklaruar të parët viteve partinë e PDS-së.

Por, duke marrë parasysh se Qeveria e së nuk janë për këtë Qeveri, por janë re nuk u formua nga pjesëtarët e partive për ndryshimin e saj, duke respektuar politike të shumicës parlamentare, por raportin e koalicionit përmes votës së nga individë jashtëpartiak duke u qua- qytetarëve, propozim i cili nuk është jtur Qeveri e ekspertëve, u paraqitën mbeshtetur nga URA, e cila vazhdipakënaqësi kryesisht nga pjesëtarët e misht ka mbeshtetur marrëveshjen e koalicionit të Frontit Demokratik (FD). nënshkruar nga pjesëtarët e koalicionit Madje, paknaqësia e tyre mori përmasa për qeveri të ekspertëve. të mëdha duke shkuar në bojkotim të Momenti i dytë i cili dëshmoi definitivParlamentit, duke qenë opozitë e vet- isht se kjo shumicë parlamentare është vetës, përkatësisht të shumicës par- në krizë, ishte ngjarja e muajit shtator lamentare, dukuri e panjohur deri më 2021, me rastin e kurorëzimit të Mit-

6

Javore KOHA

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

ropolitit të Kishës Ortodokse Serbe në Mal të Zi, Joanikije në Cetinë. Ardhja e tij në Cetinë me helikopter dhe incidentet e qytetarëve me policinë në këtë qytet, dëshmuan se qeveria aktuale humbi besimin, sepse mori qasje klerikaliste e më së paku qytetare e sekulariste.

Ishte ky momenti vendimtar që hapi konfliktin ndërmjet Lëvizjes Qytetare URA dhe Qeverisë, që vazhdoi krizën e heshtur, që u dëshmua më 15 dhjetor me nënshkrimin e Memorandumit me disa parti, kryesisht të popujve pakicë, duke paralajmëruar formimin e Qeverisë së pakicës, e cila në janar u bë publike, duke iu ofruar mundësi të gjitha partive parlamentare për ta mbeshtetur si mundësi optimale për dalje nga kriza qeveritare dhe parlamentare në Mal të Zi.

Paralajmërimi i shkarkimeve

Ndonëse ka pasur ide edhe më herët për ndryshimet në Qeveri, pasi ishte e bllokuar nga pjesëtarët e shumicës parlamentare duke qenë jo funksionale, ditëve të fundit kemi paralajmërimin e shkarkimeve te krerëve të lartë të pushtetit.

Kështu zëvëndëskryeministri Dritan Abazoviq ka kërkuar shkarkimin e Qeverisë dhe të kryeministrit Zdravko Krivokapiq (seanca pritet të mbahet më 4 shkurt), ndërsa nga ana tjetër as kryeministri Krivokapiq nuk ka qëndruar indiferent duke kërkuar shkarkimin e Abazoviqit, e poashtu edhe shkurtimin

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

apo zgjedhje arlamentare e mandatit të parlamentit (3 shkurt).

Por, as opozita nuk ka qëndruar e heshtur, sepse ka mbledhë nënshkrimet për shkarkimin e kryetarit të Kuvendit, Aleksa Beçiq (seanca pritet të mbahet më 7 shkurt).

Kemi të bëjmë me një dukuri të panjohur në skenën pluraliste në Mal të Zi, duke dëshmuar bëhet fjalë për një qeverisje e parlament të pakonsoliduar.

Një dukuri e tillë ishte tipike për shumicën parlamentare e cila ishte opozitë e vetvetës, dukuri kjo e panjohur në pluralizmin politik në Mal të Zi.

Ide për shkurtimin e mandatit të Parlamentit

Ndër mundësitë e shumta për dalje nga kriza aktuale qeveritare dhe parlamentare, paralajmërohet edhe shpërndarja e Parlamentit, përkatësisht shkuarja në zgjedhje të parakohshme parlamentare. Nëse nga shumica aktuale parlamentare janë të mendimit se duhet përpjekur për të gjetur zgjidhje në kuadër të tyre, në fund si opsion mbeten edhe edhe shpërndarja e Parlamentit, edhe pse një veprim i tillë nuk është sipas vullnetit të tyre. Por, i këtij mendimi nuk është kryeministri Krivokapiq, i cili ka paraqitur kërkesën për shkurtimin e mandatit të Parlamentit. Një ide e tillë nuk ka dilemë se është si kundërpeshë ndaj atyre që kërkojnë votbesimin e Qeverisë, përkatësisht për shkarkimin e saj.

Duke marrë parasysh se për një veprim të tillë duhen 41 vota të deputetëve, gjasat janë minimale që të ndodhë shkurtimi i mandatit të Parlamentit, nëse deri në momentin e fundit të mos ndodhë ndonjë befasi. Pasi në çdo variantë vendosin katër vota të deputetëve nga URA, çdo gjë varët nga disponimi dhe vendimi i tyre, qoftë për të votuar kundër apo duke mos marrë pjesë në seancë, duke mos siguruar kuorumin për mbledhje. Caktimi i këtij propozimi nga ana e kryeministrit Krivokapiq, në të njëjtën ditë kur është

propozuar shkarkimi i Qeverisë, vetëm një orë më pas, mbetet çështje e hapur deri në momentin e fundit që do të varët nga marrëveshjet e partive parlamentare që do të vendosin sipas interesit të tyre, jo vetëm për momentin aktual.

Nga ana tjetër shkurtimi i mandatit të Qeverisë për momentin llogaritet si çështje e kryer, sepse për shkarkimin e saj janë siguruar 44 vota të mjaftueshme. Edhe pse më parë këtij numri janë llogaritur se do ti bashkangjitën edhe pesë vota të PSP-së, si duket votat e tyre do të mungojnë, sepse raportet në kampin e koalicionit të tyre nuk janë të favorshme për një qendrim të tillë, edhe pse ata publikisht janë deklaruar se janë kundër qeverisë aktuale.

Qeveria e pakicës si zgjidhje momentale

Në qoftë se Qeveria e Krivokapiqit shkarkohet, sipas procedurës presidenti i Malit të Zi, Millo Gjukanoviq, do t’i japë mandatin për formimin e qeverisë së re një grupi politik, i cili është në gjendje që për propozimin e vet të sigurojë 41 vota. Për momentin llogaritet se URA si inicuese e shkarkimit të Qeverisë aktuale, ka mbeshtetjen e 44 deputetëve, por nëse nuk sigurohen 41 vota, atëherë nuk ka dilemë se vendi do të shkojë në zgjedhje të parakohshme parlamentare.

Nga ana e zëvendëskryeministrit Dritan Abazoviq, opinioni publik është informuar me kohë se qeveria e pakicës, do të formohet nga ata të cilët kanë nënshkruar Memorandumin e bashkëpunimit nga shtatë liderët e partive parlamentare më 15 dhjetor 2021, por pa anëtarët e PDS-së dhe të Frontit Demokratik. Nga një deklarim i tillë, del se qeveria e pakicës pret të mbeshtetet nga partitë parlamentare edhe pse nuk do të jenë pjesë e saj, që paraqet moment të veçantë në skenën politike në Mal të Zi. Kemi të bëjmë me një qeveri

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

eksperimentale që do të jetë si zgjidhje momentale, përkatësisht deri në zgjedhjet e parakohshme parlamentare.

Kriza favorizon opozitën

Në këtë krizë qeveritare nuk ka dilemë se fitues apsolut është presidenti Millo Gjukanoviq, sepse partia e tij në opozitë (PDS) ka gjasa reale të rikthehet në pushtet. Nëse jo mënjëherë, në saje të dekompozimit të mundshëm, atëherë në zgjedhjet e parakohshme parlamentare e ka terrenin e përgatitur. Kjo krizë qeveritare është në favor edhe të partive të vogla opozitare, që shohin rastin e mirë për t’u kthyer në pushtet në saje të koalicioneve si në te kaluarën.

Pavarësisht se situata aktuale nuk është në favor të qytetarëve, e në veçanti të atyre qe kanë pritur se do të kemi ndryshime në qeverisje, një qasje e tillë mbeti vetëm dëshirë, sepse shumica aktuale parlamentare nuk ka qenë e gatshme të qeverisë sipas standardeve demokratike, sepse parësore kanë pasur interesat personale e klanore e jo demontimin e qeverisjes së kaluar.

Qeveria e pakicës me mandat të kufizuar

Mbetet të presim se si do të votohet në Parlamentin e Malit të Zi më 4 shkurt dhe si do të të jenë raportet në kuadër të shumicës së re parlamentare, dhe mundësia e proklamuar për formimin e qeverisë së pakicës. Një dukuri e tillë nuk është e panjohur në praktikën parlamenatare e cila ka mandat të kufizuar të qeverisjes, përkatësisht deri në mbajtjen e zgjedhjeve të parakohshme parlamentare.

Nëse çdo gjë shkon sipas parashikimeve, zgjedhjet e parakohshme parlamentare më së largëti mund të mbahen në pranverë të vitit të ardhshëm, kur edhe parashihen të mbahen zgjedhjet presidenciale.

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

Javore KOHA

7

VËSHTRIM & OPINION

Diplomacia përb vërteta përballë Bota po e shikon agresionin e paprovokuar të Rusisë kundër Ukrainës. Veprimet e Rusisë paraqesin kërcënim jo vetëm për Ukrainën, por edhe për Evropën dhe për rendin ndërkombëtar të bazuar në rregulla. Synimet tona janë të thjeshta. Qëndrojmë me aleatët dhe partnerët tanë në mbështetje të kohezionit evropian, për të fuqizuar marrëdhëniet transatlantike dhe për të forcuar shtetet dhe institucionet demokratike. E bëjmë këtë për të përmirësuar jetën e qytetarëve të Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe të qytetarëve të Kosovës

Xhef Hovenier

Kërcënimi i vërtetë

Gjatë dy dekadave të kaluara, Rusia i ka pushtuar dy vende fqinje, ka ndërhyrë në zgjedhjet e vendeve të tjera, ka përdorur armë kimike për të kryer atentate në tokë të huaj, ka përdorur dërgesën e gazit si vegël politike dhe ka shkelur marrëveshjet ndërkombëtare të kontrollit të armëve.

Në vitin 2014, pasi miliona ukrainas protestuan me kërkesën për të ardhme demokratike, Rusia shkaktoi një krizë, pushtoi dhe okupoi Krimenë, territorin e Ukrainës, dhe orkestroi luftë në Ukrainën lindore me personel rus dhe me mbështetësit e saj që i drejton, stërvit, furnizon

8

Javore KOHA

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

dhe financon. Në këtë luftë kanë humbur jetën më shumë 14.000 ukrainas. Rusia edhe sot vazhdon të okupojë pjesë të Gjeorgjisë dhe Ukrainës dhe nuk u është përmbajtur zotimeve për t’i tërhequr forcat nga Moldova. Veprimet e Rusisë tani, duke përfshirë përqendrimin e më shumë se 100.000 trupave në kufirin e Ukrainës, po shkaktojnë krizë të përtërirë jo vetëm për Ukrainën, por për tërë Evropën.

Presidenti Putin në mënyrë jo të sinqertë fajëson Ukrainën për agresionin e paprovokuar të Rusisë. Por, për nga natyra, qëndrimi ushtarak i Ukrainës dhe i aleancës së NATO-s gjithmonë ka qenë vetëm mbrojtës.

Për dallim nga Rusia, Ukraina ka respektuar zotimet e saj në përputhje me marrëveshjet e Minskut, të arritur ndërmjet Rusisë, Ukrainës dhe Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë, që synonin për të siguruar armëpushim në Donbas.

Putini në të vërtetë frikësohet se vlerat demokratike dhe ushtrimi i të drejtave themelore të njeriut do të vazhdojnë që gradualisht të gërryejnë kontrollin e tij të pushtetit. Në reagim ndaj kësaj frike, Rusia ka qenë e paepur në përpjekjet e saj për të minuar demokracinë ukrainase përmes dezinformimit dhe frikësimit ushtarak. Shkurtimisht, veprimet e Rusisë janë të rrezikshme dhe destabilizuese.

Mbështetja për Ukrainën

Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Kosova janë të përkushtuara për të mbështetur sovranitetin dhe integritetin territorial të Ukrainës.

Së bashku me aleatët dhe partnerët tanë, ne do ta ndihmojmë Ukrainën në përpjekjet e saj për t’u mbrojtur nga agresioni i mëtejm rus. Do të vazhdojmë të mbështesim përpjekjet e Ukrainës për avancimin e reformave demokratike dhe kundër kor-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

ballë luftës; e gënjeshtrave

rupsionit, dhe rikthimin e sigurimin e kufijve të saj të njohur ndërkombëtarisht.

Interesat e sigurisë së Evropës dhe të SHBA-së janë në rrezik

Siç e ka thënë sekretari Blinken kur foli në Berlin më 20 janar, shumë gjëra janë në rrezik. Njëmend po flasim për të ardhmen e Ukrainës, por edhe për parimet që e kanë bërë botën më të sigurt dhe më të qëndrueshme për dekada me radhë.

Ne jemi thellësisht të investuar në atë që po ndodh në Ukrainë, sepse i respektojmë parimet, të cilat mbështesin paqen dhe sigurinë ndërkombëtare: që kufijtë dhe integriteti territorial i një shteti nuk mund të ndryshohen me forcë; se është e drejta e natyrshme e qytetarëve në një demokraci të marrin vendime për vendin e tyre dhe të përcaktojnë të ardhmen e vendit të tyre; se të gjithë

anëtarët e bashkësisë ndërkombëtare duhet t’iu përmbahen rregullave të përbashkëta dhe duhet të përballen me kosto nëse nuk i përmbushin zotimet solemne që i bëjnë.

Nëse Rusia lejohet që t’i shkelë ato parime pa u ndëshkuar, atëherë kjo do t’ju dërgonte të tjerëve porosinë se këto parime janë të pavlera.

Thirrja për veprim

Shtetet e Bashkuara duan të vazhdojnë ndërtimin e koalicionit ndërkombëtar të partnerëve në Evropë dhe gjetiu, të cilët e shohin këtë kërcënim me sy të qartë. Miqtë tanë në Kosovë janë thelbësorë në këtë përpjekje. Uniteti dhe vendosmëria jonë e përbashkët transatlantike janë mjeti më efektiv që kemi për të kundërshtuar agresionin rus. Jemi të përkushtuar ndaj diplomacisë dhe e kemi bërë të qartë se rruga diplomatike mundëson zgjidhjen e vetme të qëndrueshme për të gjithë.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Por, nëse Rusia zgjedh atë rrugën e dytë dhe pushton edhe më thellë Ukrainën, jemi të gatshëm dhe në vijë me partnerët dhe aleatët tanë për të vënë sanksione ndaj Rusisë, siç është konfirmuar së fundmi nga G7-ta, BE-ja dhe NATO-ja. Këto do të ishin sanksione të rëndësishme – financiare, ekonomike dhe të tjera që nuk i kemi vënë në të kaluarën. Sipas nevojës, ne gjithashtu do të forconim mbrojtjen e Ukrainës dhe NATO-s, duke bërë pikërisht atë që Putini pretendon se nuk e dëshiron.

Kërcënimi i Rusisë ndaj Ukrainës është kërcënim ndaj vlerave demokratike kudo. Amerikanët dhe kosovarët duhet të qëndrojnë së bashku me Ukrainën për të siguruar një Evropë të lirë dhe të qëndrueshme, e cila është në interesin më të mirë të popujve të vendeve demokratike, qofshin ata amerikanë, kosovarë apo të tjerë anembanë globit.

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

Javore KOHA

9

VËSHTRIM & OPINION

Në prag të zgjedhjeve lokale në Ulqin

Partitë shqiptare duhet të përfillin vullnetin e votuesit të tyre Në 30 vitet e kaluara populli shqiptar, kryesisht, ka gjykuar drejt, duke votuar partitë shqiptare.

Kjo i obligon politikanët shqiptarë dhe është thirrje për ndërgjegjësim. Koha është për reflektim, ashtu që partitë politike duhet të veprojnë në frymën e vullnetit të shprehur të votuesit, pra vullneti i tyre nuk duhet të tjetërsohet. Në të kundërtën, vota e popullit në një kohë të caktuar do t’i ndëshkojë. Populli me votën e vet duhet të flasë edhe një herë. Deri atëherë po presim!

Hajrullah Hajdari

Zgjedhjet për ushtrimin e pushtetit vendor në Komunën e Ulqinit do të mbahen më 27 mars, ose në ndonjë ditë në muajin maj të këtij viti! S’ka rëndësi kjo. Me rëndësi është se këto zgjedhje do të vënë në sprovë edhe një herë votuesin shqiptar dhe partitë politike shqiptare. Votuesi shqiptar, edhe një herë, sigurisht do të votojë shqip dhe në këtë rast partitë politike shqiptare do të vendosen në sprovë të veprojnë sipas vullnetit të votuesve apo të veprojnë sipas interesave të individëve apo grupeve të ndryshme, gjegjësisht nëse dëshirojnë apo jo të ushtrojnë pushtetin vendor në Komunën e Ulqinit.

Siç dihet, para katër viteve, edhe pse i kishin numrat e duhur për krijimin e

10

Javore KOHA

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

shumicës dhe të drejtën e zgjedhjes së të parit të Ulqinit, kjo për çudi të madhe të votuesve të tyre, por edhe të opinionit shqiptar në përgjithësi, nuk ndodhi. Me zemërgjerësi të madhe partitë politike shqiptare këtë të drejtë ia dhuruan PDS-së së Millo Gjukanoviqit.

Nga vështrimi retrospektiv i paraqitjes dhe veprimit të partive politike shqiptare në tridhjetë vitet e kaluara në demokracinë pluraliste do të vërejmë se, sidomos në marrëdhënie me pushtetin shtetëror dhe mundësinë e ndikimit në vendimmarrje dhe realizimin e të drejtave kombëtare të shqiptarëve nuk kanë qenë gjithmonë koherente, madje shpeshherë kanë qenë diametralisht të kundërta. Pothuajse gjithmonë kanë mbizotëruar interesat e ndonjë partie, mbase edhe të individëve të caktuar, mbi interesat e përbashkëta qytetare dhe kombëtare të shqiptarëve në Mal të Zi. Dhe e gjithë kjo, si rrjedhojë e papërgjegjësisë dhe mungesës së një platforme të përbashkët politike dhe të një platforme të veprimit politik të shqiptarëve në Mal të Zi.

Akti i parë – Fillimi i bashkëpunimit me partinë-shtet

Fillimet e pluralizmit politik në Mal të Zi, shqiptarët i përjetuan si një shkëputje nga e kaluara e hidhur nën sundimin jugosllav. Fillimet e pluralizmit reflektonin shpresë për një të ardhme më të mirë, si në aspektin politik ashtu edhe në atë ekonomik. Si rrjedhojë lindi partia e parë politike shqiptare – Lidhja Demokratike në Mal të Zi. Menjëherë pas fitores brilante të kësaj partie në zgjedhjet e para pluraliste, lindën apo dolën në pah lakmitë apo synimet këmbëngulëse të disa individëve, apo grupi individësh që kishin dëshirë të fortë për lavdi personale, për pozitë apo pushtet. Ky synim s’kishte qëllim tjetër veçse dëshirën për t’i ndaluar të tjerët (ata që ishin në pushtet dhe në krye të partisë) për të dalë në çdo mënyrë mbi ata në përpjekje për të arritur qëllimin e tyre. Si rrjedhojë, pasi kishin kaluar vetëm diçka më shumë se dy vite nga dalja në dritë e partisë së parë politike shqiptare, lindi partia e dytë politike – Unioni Demokratik i Shqiptarëve. Kjo, sikur të ekzistonte bashkëpunimi i sinqertë në mes të këtyre dy partive, nuk

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION do të kishte asgjë të keqe. Madje disa shpresonin se kjo mund të ishte pozitive dhe do të mundësonte integrimin më të shpejtë kombëtar të popullsisë shqiptare në Mal të Zi. Por, siç do të shohim më vonë, kjo nuk ndodhi.

Pas zgjedhjeve të vitit 1998, diferencat politike ndërmjet këtyre partive u thelluan edhe më tepër. Qasja politike e këtyre dy partive politike në lidhje me zgjidhjen e statusit të shqiptarëve në Mal të Zi ishte diametralisht e kundërt.

Përderisa LDnëMZ mbronte qëndrimin se mënyra e vetme për zgjidhjen e çështjes shqiptare është rregullimi dhe garantimi i të drejtave kombëtare me Kushtetutën e Malit të Zi dhe në asnjë mënyrë nëpërmes institucioneve qeveritare, qoftë edhe nëpërmes një ministrie të veçantë, UDSH-ja përkrahu mendimin e partisë në pushtet - PDSsë për krijimin e Ministrisë së Pakicave.

Si rrjedhojë UDSH-ja, edhe pse kishte fituar votat e vetëm 39% të trupit zgjedhor shqiptar përkundrejt 61% që kishte fituar LDnëMZ, u bë pjesë e Qeverisë së Malit të Zi dhe mori postin e ministrit në Ministrinë e Pakicave.

Rezultatet dihen, por sa ka ndihmuar kjo ministri në zgjidhjen e çështjes shqiptare në Mal të Zi duhet të gjykojë votuesi shqiptar!

Pas këtyre diferencimeve në mendime dhe qëndrime, përsëri dolën në pah synimet këmbëngulëse të disa individëve apo grupeve individësh që kishin për qëllim ngritjen e pozitës së tyre dhe pushtetin, sigurisht jo interesat e shqiptarëve në përgjithësi. Si rrjedhojë, në skenën politike shqiptare, deri më sot, në Mal të Zi marshuan apo defiluan jo më pak se 12 apo 13 parti e grupe qytetarësh. Çmenduri apo turp, quaje si të duash! Ndërkaq dikush mund ta mendojë si diçka pozitive, por pozita kushtetuese-politike e sidomos ekonomike e shqiptarëve në Mal të Zi nuk u përmirësua.

Akti i dytë – Shtrirja e bashkëpunimit të panevojshëm me partinë-shtet në nivelin lokal

Përveç mosmarrëveshjeve dhe qëndrimeve të kundërta si në aktin e parë, me formimin e shumë partive politike filluan edhe kundërthëniet dhe qëndrimet e ndryshme në lidhje me ushtrimin e pushtetit vendor. Në zgjedhjet lokale të vitit 2006 partitë politike shqiptare fituan besimin e 10.234 votuesve (LD-

nëMZ 4.373, UDSH 3.692, Forca e Re Demokratike 2.169), pra vota të mjaftueshme që partitë shqiptare të krijojnë pushtetin vendor në Ulqin. Por ambiciet e veçanta të individëve apo grupeve të individëve bënë që UDSHja, e përkrahur nga katër këshilltarë të PPD-së, për herë të parë të krijojë shumicën dhe pushtetin vendor me Partinë Demokratike të Socialistëve të Millo Gjukanoviqit, duke lënë jashtë dy partitë shqiptare – LDnëMZ-në dhe Forcën e Re Demokratike, që kishin marrë besimin e 63.93% të votuesve shqiptarë. Ky koalicion jo i natyrshëm, përçarës dhe, siç do të rrjedhin gjërat joefikas, nuk do të ndikojë në zhvillimin ekonomik dhe përmirësimin e standardit jetësor të qytetarëve të Komunës së Ulqinit. Përkundrazi, stagnimi zhvillimor dhe varfërimi i qytetarëve ishte gjithnjë më i dukshëm. E kështu vazhdon të jetë edhe sot e kësaj dite. Edhe më keq se kaq ndodhi pas zgjedhjeve lokale të vitit 2018. Të gjitha partitë politike shqiptare së bashku kishin fituar mandatet e duhura për krijimin e pushtetit vendor. Por, edhe pse nuk kishin nevojë, për çudi edhe të votuesve të tyre, por edhe të opinionit të gjerë publik shqiptar, krijuan koalicion së bashku me PDS-në. Madje me zemërgjerësi të paparë, kësaj radhe edhe të parin, pra kryetarin e komunës e zgjodhën nga radhët e kësaj partie.

Ishte ky veprim i mashtrimit të votuesit shqiptar dhe tjetërsim i vullnetit të shumicës.

Disa menduan se me instalimin e PDS-së në krye të pushtetit vendor në Ulqin do të fillonte edhe zhvillimi më i shpejtë i kësaj komune bregdetare, së paku proporcionalisht me resurset e shumta natyrore që Zoti ia fali.

Kësaj radhe, zhgënjimi i popullsisë së Komunës së Ulqinit ishte më i madh.

Asnjë investim madhor ekonomik apo infrastrukturor në këto katër vite. Agonia zhvillimore ekonomike vazhdon, varfëria e popullsisë po thellohet, papunësia apo nepotizmi në punësim gjithnjë e më shumë po thellohen, dhe si rrjedhojë boshatisja e këtyre trojeve nuk ka të ndalur.

Në 30 vite pushtet në Mal të Zi dhe jo më pak se 13 vite në pushtet në Ulqin, PDS-ja arriti të shkatërrojë ekonominë e Ulqinit, shkatërroi objektet më të mira turistike dhe kurrë nuk i rindërtoi ato, shkatërroi dhe devastoi pandalim e mëshirë Kriporen e Ulqinit, Agroul-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

qinin e shumë ndërmarrje të tjera. Si rrjedhojë, në bazë të indeksit zhvillimor të NJLV-ve në Mal të Zi, Ulqini është komuna më e pazhvilluar në bregdetin malazez dhe renditet si e dymbëdhjeta në Mal të Zi! A nuk ishin të mjaftueshme këto të dhëna për partitë politike shqiptare para se krijuan koalicionin me PDS-në?! Apo, a prisnin se do të ndodhin çudira në zhvillimin ekonomik të Ulqinit, sidomos pasi kryetari i porsazgjedhur i komunës kishte deklaruar: “Unë jam këtu për të siguruar pagat e punëtorëve, ndërsa për investime kapitale është Qeveria”!

Pra, Qeveria e Gjukanoviqit që ishte në pushtet, deri atëherë, plot 26 vite!

A thua nuk e dinin se “ujku qimen e ndërron, por vesin jo”. Si do të investojë në një komunë ku nuk kishte investuar gjatë gjithë asaj kohe?! Shqiptarët e dinin këtë argument, ndaj edhe votuan partitë politike shqiptare për të krijuar pushtetin vendor në Ulqin, ashtu siç pak më vonë do të ndodhte në Malësi, ku të gjitha partitë shqiptare u bashkuan dhe krijuan pushtetin vendor pa PDS-në.

Gabimin e bërë, edhe pse me vonesë, e hetoi (a thua s’e kishte ditur!) Forca e Re Demokratike, reflektoi dhe doli nga ky koalicion jonatyror dhe joefikas.

Pra, për ngecjen në zhvillimin ekonomik e kulturor të Komunës së Ulqinit pa mëdyshje përgjegjës janë edhe partitë politike shqiptare në koalicion me PDS-në. Ato e dinë dhe duhet ta dinë se përveç interesave të disa individëve, nuk kanë arritur të realizojnë ato për çka i ka autorizuar populli me votën e vet, as në aspektin zhvillimor dhe as në atë të përfaqësimit, ndonëse ka edhe ndonjë arritje me interes të përgjithshëm.

Akti i tretë – Koha për ndërgjegjësim dhe reflektim

Zgjedhjet janë shpallur. Në 30 vitet e kaluara populli shqiptar, kryesisht, ka gjykuar drejt, duke votuar partitë shqiptare. Kjo i obligon politikanët shqiptarë dhe iu bën thirrje për ndërgjegjësim. Koha është për reflektim, ashtu që partitë politike duhet të veprojnë në frymën e vullnetit të shprehur të votuesit, pra vullneti i tyre nuk duhet të tjetërsohet. Në të kundërtën, vota e popullit në një kohë të caktuar do t’i ndëshkojë. Populli me votën e vet duhet të flasë edhe një herë. Deri atëherë po presim!

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

Javore KOHA

11

VËSHTRIM & OPINION

Heshtja e mbuluar me gjak (3)

Vendimet tragjike kundër kombit sh

Pas vitit 1990, as edhe një herë të vetme Evropa nuk kërkoi dekriminalizimin dhe pastrimin e politikës shqiptare nga komunizmi 50-vjeçar! Tridhjetë vjet më pas, ajo padrejtësisht i mban shqiptarët jashtë dyerve (anëtarësimit) të saj, duke u vendosur kushte e stërkushte dhe duke ua kërkuar t’i harrojnë krimet që u janë bërë, ato krime që ajo i ka përkrahur me heshtjen e saj të mbuluar me gjakun shqiptar! komandën supreme të gjeneralit Mlladiq, në të cilën përveç ushtarakëve e paramilitarëve serbë, morën pjesë edhe vullnetarë rusë e grekë! Vetë Serbia e shkarkoi përgjegjësinë se Hajrudin S. kishte të bënte me këtë masakër, Muja kurse Gjykata Ndërkombëtare e liroi prej fajit. Sa kohë iu desh “Shtëpisë së Madhe” të OKB-së të mendojë nëse mizoria e Srebrenicës në (vijon nga numri i kaluar) Bosnjë mund të përfshihej në termin Në Bosnjë “Tigrat” e Arkanit dhe “gjenocid”, edhe pse ishte vetë ajo “Shqiponjat e bardha” të Sheshelit, që në Konventën e saj, të mbajtur vetëm ndërmjet korrikut dhe gushtit të më 9 dhjetor 1948, e kishte përkuvitit 1992, me dinamit shembën 430 fizuar gjenocidin si: “vrasja e të gjithë xhami [Mojzes:2011/173]. Shifrat e anëtarëve ose një pjese të grupit dhunimeve seksuale në luftën e Bos- (etnik, religjioz, racor) të lokalizuar njës e të Kroacisë, vetëm për fazën në një rreth të ngushtë gjeografik” fillestare, arrijnë ndërmjet 10.000 dhe [Akhavan & Jonson:2009/450].

12.000 [Newsday, 23. 08. 1992]. Historitë e gjakut shqiptar, që u Në Srebrenicë ngjau masakra më e raportuan në shtypin francez, u panë madhe pas Luftës së Dytë Botërore, si të paverifikuara [Le Monde, 18. para syve të ndërkombëtarëve, nën 5. 1999]. Ata u treguan të gatshëm

“ 12

Cilindo arkiv të Evropës të hapim, gjejmë emra “gogolësh” shqiptarë që janë shitur për para dhe gabojmë po të mendojmë se sot nuk kemi gogolë të tillë, të cilët shesin patriotizëm, bëjnë politikë gogolësh e diplomaci bizarësh! Kërkojnë ndihmë nga të tjerët, ndërsa janë përçarës të kombit, ikin prej vendit dhe kërkojnë të vijnë të tjerët t’i çlirojnë

Javore KOHA

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

për ta konsideruar rastin serb me më shumë mbështetje, ose të paktën me një refuzim për demonizimin e grupit serb! Elita politike franceze i perceptonte raportet si gënjeshtra dhe ekzagjerime në rrëfimin perëndimor të luftës [Le Monde, 13. 5. 1999].

Më i “korruptuari” ishte shtypi politik gjerman që po përdorte “fjalorin e Rajhut të Tretë” për bëmat serbe mbi shqiptarët e Kosovës, të cilat kishin qëllimin e “një komploti botëror kundër popullit serb” [Abazia & Dojab:2017].

Shpallja e Pavarësisë së Kosovës, dhjetë vite pas ndërhyrjes së NATO-s, mund të kuptohet si zvarritje e qëllimshme e “rehabilitimit” kohor për të fshirë nga kujtesa krimet dhe gjenocidin serb dhe për të kriminalizuar luftën dhe sakrificën kombëtare të UÇK-së dhe të popullit të Kosovës. Sot, ndonëse NATO-ja është e pranishme në Kosovë, ajo nuk është anëtare e saj! Kosova është lënë jashtë integrimit në Bashkimin Evropian, megjithëse për monedhë shtetërore përdorë euron!

Duke përdorur standarde të dyfishta për integrim dhe duke mos qenë anëtare e BE-së, asaj akoma nuk i është lejuar liberalizimi i vizave, ndonëse prania institucionale diplomatike, ekonomike, financiare dhe juridike e saj në Kosovë është më e

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

e hqiptar

madhja në rajon? Për anëtarësimin e Kosovës në UNESCO (2015) nuk votuan as shtetet që e kanë njohur Kosovën, pa shfajësuar këtu edhe vetë paaftësinë e diplomacisë shqiptare.

Dorën në zemër, në rrafshin historik, por edhe në atë aktual, nuk duhet ta kërkojmë gjithmonë fajin tek të tjerët, sepse edhe vetë ne shqiptarët mbajmë një pjesë të fajit. Ne kemi qenë vazhdimisht të plangosur me përçarje krahinore, fetare, politike. Askush veç interesit vetanak të xhepit nuk na ka detyruar të bëhemi turkofil, grekofil, serbofil, e çka jo! Ne kishim bajraktarë shqiptarë që salutuan osmanlinë deri më 1912, aleancën imperialiste ballkanike deri më 1915, imperializmin austriako-bullgar deri më 1918, falangën kriminale jugosllave deri më 1941, fashizmin italian deri më 1943, nacizmin gjerman deri më 1944, Jugosllavinë komuniste deri më 1990 dhe dhunën shtetërore serbe deri më 2000! Shqiptarët kurrë nuk e kuptuan filozofinë e politikës serbe, se si është sjellë me praninë shqiptare në të kaluarën e largët dhe të afërme: “e blejnë parinë shqiptare në pranverë, e mbjellin në verë, e prejnë në vjeshtë

“

Ndonëse shqiptarët janë më evropianë se shumë prej popujve që BE-ja i ka në gjirin e vet, duket sikur në prapaskenë ka lobime brenda institucioneve të saj kundër stabilitetit dhe integrimit të Shqipërisë e Kosovës në BE!? Ndryshe nuk ka si shpjegohet veprimi hipokrit i tyre, që duke qenë të informuar për korruptimin dhe kriminalizimin e politikanëve, mu atyre u kërkojnë reformat e dekriminalizimit

dhe e hanë dimrit” [Bajrami:2004/4].

Shqiptarët nuk ndryshuan as pas viteve ‘90, kur krijuan parti me emra të ndryshëm, ku secili emër tregon sa të përçarë dhe sa të nëpërkëmbur jemi - në Shqipëri, Maqedoni të Veriut, Preshevë e Mal të Zi! Ne nuk kemi një parti ku përfshihen të gjithë shqiptarët, nuk kemi një program kombëtar, një gazetë apo një radio gjithëkombëtare, nuk kemi një ministri të shkencës, të kulturës, të arsimit, të shëndetësisë. Cilindo arkiv të Evropës të hapim, gjejmë emra “gogolësh” shqiptarë që janë shitur për para dhe gabojmë po të mendojmë se sot nuk kemi gogolë të tillë, të cilët shesin patriotizëm, bëjnë politikë gogolësh e diplomaci bizarësh! Kërkojnë ndihmë nga të tjerët, ndërsa janë përçarës të kombit, ikin prej vendit dhe kërkojnë të vijnë të tjerët t’i çlirojnë. Ka pasur e ka prej të tillëve që u pëlqen robëria, sepse në bashkëpunim me robëruesin e kanë qindfishuar pasurinë e tyre [Bajrami:2006]! Evropa i akuzon dhe i këshillon, u vë kushte e stërkushte, por pasojat dhe ndëshkimin padrejtësisht po e vuajnë shqiptarët!

Ndonëse shqiptarët janë më ev-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

ropianë se shumë prej popujve që BE-ja i ka në gjirin e vet, duket sikur në prapaskenë ka lobime brenda institucioneve të saj kundër stabilitetit dhe integrimit të Shqipërisë e Kosovës në BE!? Ndryshe nuk ka si shpjegohet veprimi hipokrit i tyre, që duke qenë të informuar për korruptimin dhe kriminalizimin e politikanëve, mu atyre u kërkojnë reformat e dekriminalizimit. Pikërisht me këta të korruptuarit bisedon, i toleron dhe i “këshillon”, i njeh dhe i pranon si partnerë, sepse me ata e ka më të lehtë “mirëkuptimin” e njëkohësisht edhe akuzën se nuk ndërtojnë shtetin ligjor, nuk dekriminalizojnë politikën, nuk ndërtojnë shtetin me standard modern shtetformues?!

Pas dyerve të diplomacisë evropiane gjithmonë janë marrë vendime tragjike kundër kombit shqiptar! Për 500 vite i ka nxitur kundër osmanëve, por përherë i ka braktisur dhe nuk i ka ndihmuar! Në fundshekullin XIX dhe fillimshekullin XX, ajo përsëri i braktisi dhe i la vetëm përballë sllavo-greko-ortodoksisë barbare, duke ua lënë atyre duart e lira për t’i dëbuar, plaçkitur, vrarë e masakruar, e njëkohësisht duke bërë me ta pazare të ndyra në dëm të trojeve e të popullit shqiptar!

Ajo i braktisi dhe i la nën çizmen komuniste edhe pas Luftës së Dytë Botërore, edhe pse gjeografikisht i kishte më afër. Pas vitit 1990, as edhe një herë të vetme nuk kërkoi dekriminalizimin dhe pastrimin e politikës shqiptare nga komunizmi 50-vjeçar!

Tridhjetë vjet më pas, ajo padrejtësisht i mban shqiptarët jashtë dyerve (anëtarësimit) të saj, duke u vendosur kushte e stërkushte dhe duke ua kërkuar t’i harrojnë krimet që u janë bërë, ato krime që ajo i ka përkrahur me heshtjen e saj të mbuluar me gjakun shqiptar!

(Fund) E ENJTE, 3 SHKURT 2022

Javore KOHA

13

VËSHTRIM & OPINION

1990-2020 (4)

Parlamentarizmi d shqiptarët në Mal

Duhet të ndryshojë ligji zgjedhor

Për të pasur një ligj zgjedhor të qëndrueshëm, legjislativi është i obligueshëm të miratojë një ligj i cili do të jetë i pranueshëm edhe për pakicat kombëtare, në rastin konkret për shqiptarët, të cilët janë të diskriminuar nga Ligji zgjedhor ekzistues. Një vendim i tillë do të eliminonte dilemat të cilat ishin të pranishme në prag të zgjedhjeve parlamentare, siç ishte më parë, apo me arritjen e 0.7% si kusht për të hyrë në garë në ndarjen e mandateve, përqindje kjo që nuk garanton realizimin e mandatit të deputetit. Andaj, duke e parë si jopraktik Ligjin zgjedhor ekzistues të miratuar në vitin 2011, ku subjekti politik i shqiptarëve duhet të fitojë 0.7% për të hyrë në garë për ndarje të deputetëve e jo se e fiton atë, është i nevojshëm ndryshimi i tij, që të mos ndodhë si deri më tash, ku një mandat i deputetit autentik shqiptar të jetë dyfish më i votuar se deputetët e tjerë në përbërjen parlamentare në Mal të Zi.

Njësia e veçantë zgjedhore apo mandatet e garantuara

Pikërisht, për të eliminuar këtë pabarazi praktike ligjore në llogaritjen e mandatit të deputetëve, mendoj se ekzistojnë dy mundësi që janë më optimale e ato janë: e para, njësia e veçantë zgjedhore dhe e dyta, ajo e mandateve të garantuara.

Nëse në lidhje me njësinë e veçantë zgjedhore ekziston një përvojë e mjaftueshme sepse ka qenë e aplikuar në praktikë, jo si njësi e dytë zgjedhore por në saje të vendvotimeve me popullsi me shumicë shqiptare nga Ulqini në jug e Rozhaja në veri, ajo duhet të modefikohet e plotësohet me disa vendvotime

14

Javore KOHA

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

të reja shqiptare, që në të kaluarën pushteti i ka lënë me qëllim jashtë kësaj “njësie zgjedhore”. Në saje të numrit të votuesve, kjo njësi do të siguronte pesë mandate të deputetëve ku përveç subjekteve politike të shqiptarëve, do të kishin mundësi të garonin edhe partitë e tjera nga spektri i ashtuquajtur qytetar. Përveç votave nga kjo njësi subjektet konkuruese do të kishin mundësi të marrin vota edhe nga vendvotimet e tjera në Mal të Zi, si njësi zgjedhore, pra nuk ekziston kufizimi ivotave, por e kundërta, mundësohet bartja nga vendvotimet e ndryshme.

Ndërsa modeli i mandateve të garantuara do të ishte zgjidhje juridike, që

për të parën herë do të definohej në Mal të Zi, që ka të bëjë në përcaktimin e numrit të deputetëve në saje të elektoratit shqiptar, që varet nga kompromisi në grupin punues dhe votimi nga shumica parlamentare.

Po ashtu nuk duhet harruar faktin se në Ligjin zgjedhor aktual ekziston sistemi i aksionit afirmativ për pakicat kombëtare, por me prag të ndryshëm për bashkësi të ndryshme kombëtare.

Në këtë aspekt del qartë se kemi pabarazi praktike, që duhet përpjekur të eliminohet në saje të mandateve të garantuara, ku në garë marrin pjesë vetëm subjektet e partive nacionale duke iu garantuar pjesëmarrjen në Parlament.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

dhe l të Zi Për të eliminuar këto dilema, Kuvendi i Malit të Zi i duhet të miratojë një ligj të ri për zgjedhjen e këshilltarëve e të deputetëve, e jo ndryshimin e plotësimin e tij, siç pretendon të realizojë grupi punues i miratuar kohë me parë, në Parlamentin e Malit të Zi. Përvoja e deritashme pluraliste me pushtetin në Mal të Zi, na bën të dyshojmë në seriozitetin e tyre për ndryshime cilësore në Ligjin zgjedhor, sepse ata do të përpiqen si zakonisht për ndryshime kozmetike, duke ia përshtatur vetes, e jo për shqiptarët e popujt e tjerë pakicë në këtë mjedis. Nuk ka dilemë se për ndryshime konkrete në këtë drejtim nevojitet vullneti politik i pushtetit si dhe angazhimi i përfaqësuesve të shqiptarëve në këtë grup punues.

Kroacia dhe Kosova, model për Malin e Zi

Pikërisht, gjendja ekzistuese obligon për ndryshime cilësore të Ligjit zgjedhor, madje jo duke shpikur diçka të re por duke marrë parasysh përvojen e vendeve të tjera. Në këtë aspekt si më i pranueshëm për Malin e Zi mund të jetë modeli zgjedhor i pakicave në Kroaci apo Kosovë.

Kështu Kroacia si anëtare e BE-së, i ka kushtuar kujdes të veçantë përfaqësimit të pakicave kombëtare, sepse ata kanë mandatet e garantuara. Kështu Ligji zgjedhor në Kroaci për serbët ka të garantuar tre mandate, e pakicat tjera së bashku pesë mandate. Madje kësaj here shqiptarët në Kuvendin e Kroacisë janë të përfaqësuar me një deputet, edhe pse ata marrin pjesë me 0.5% nga popullsia e përgjithshme. Nga ana tjetër në Kosovë, Ligji zgjedhor avancon pakicat, ku në rastin konkret për serbët janë 10 vende të rezervuara, ndërsa 10 mandate të tjera janë për

Periudha tridhjetëvjeçare në lidhje me skenën politike në Mal të Zi (1990-2020), përkatësisht parlamentarizmi, është e mjaftueshme për analiza e përfundime për zgjedhjet parlamentare, pjesëmarrjen e partive politike, pozitën, opozitën e sidomos partitë politike të pjesëtarëve të popujve pakicë. Janë pikërisht këto parti të cilat kanë luajtur rol të rëndësishëm në demokratizimin e skenës politike në këtë mjedis multinacional e multikulturor. Në veçanti do të trajtohen modelet e sistemeve zgjedhore të cilat janë miratuar sipas shijës së shumicës parlamentare, duke mos përfillur vërejtjet dhe propozimet nga partitë politike të popujve pakicë. Dhe një qendrim i tillë dëshmon se kemi të bëjmë me një mjedis të pakonsoliduar, çështje e cila mbetet gjithnjë e hapur për të gjetur zgjidhje të pranueshme për të gjithë. Në këtë aspekt do të trajtohet pjesëmarrja e shqiptarëve në jetën parlamentare në Mal të Zi sipas pesë modeleve zgjedhore, përkatësisht sfidat e tyre në skenën politike në favor të barazisë qytetare e nacionale në këtë mjedis multinacional, sipas standardeve ndërkombëtare .Po ashtu jepen edhe propozime për modelin zgjedhor që do të ishte më i përshtatshëm dhe i pranueshëm për shqiptarët, përkatësisht përfaqësimin e tyre autentik në Mal të Zi pakicat e tjera.

Andaj, do të ishte e udhës që ata të cilët me votat e tyre kanë miratuar një ligj të tillë (PDS dhe FD), të inicojnë rikthimin e të drejtave të mohuara, pËrmes ndryshimit të ligjit zgjedhor.

Dhe një mundësi e tillë tani ekziston, por, për një veprim të tillë konstruktiv duhet vullnet politik, që për momentin nuk shihet se ekziston, sepse në rend të parë janë interesat partiake të klaneve të ndryshme, e jo ato të qytetarëve në përgjithësi, e të shqiptarëve në veçanti.

Përfundim

Ndonëse një vend i vogël si përnga sipërfaqja, ashtu edhe nga numri i banorëve, Mali i Zi në pluralizëm ka pasur disa modele zgjedhore të cilat janë ideuar e realizuar sipas qëllimeve politike të pushtetit. Pavarësisht se në vendet e ish-Kampit socialist pushtetet janë ndërruar në formë demokratike, në Mal të Zi vazhdoi nga koha e monizmit deri në vitin 2020, duke mbetur ekzemplar i veçantë në rajon. Në këtë periudhë kohore në skenën politike në Mal të Zi kanë marrë pjesë edhe shqiptarët të cilët janë përpjekur të avancojnë pozitën dhe statusin e tyre politik.

Përfaqësuesit e tyre autentik, përmes

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

subjekteve politike qoftë në opozitë, apo pjesëtarë të koalicionit qeveritar (1998-2020) kanë arritur të realizojnë disa të drejta të mohuara, por në këtë drejtim ka shumë për të bërë, sidomos në përfaqësimin proporcional për barazi qytetare e nacionale të shqiptarëve si popull autokton dhe i vetmi josllav në këtë mjedis.

Në gamën e të drejtave të shqiptarëve në këtë mjedis, bën pjesë edhe çështja e përfaqësimit të tyre politik përmes Ligjit zgjedhor, i cili është diskriminues për shqiptarët.

Pasi deri më tash në praktikë kanë qenë disa modele zgjedhore, duhet të punohet në ndryshimin e Ligjit zgjedhor aktual sipas standardeve demokratike ndërkombëtare. Në këtë aspekt për ne shqiptarët me të pranueshëm janë: njësia e veçantë zgjedhore apo mandatet e garantuara, ku do të konkurronin subjektet politike të shqiptarëve.

(Fund) (Kumtesa është paraqitur në Konferencën shkencore”Parlamentarizmi dhe shqiptarët ndër vite”, në organizim të UP-Fakultetit Filozofik, mbajtur në Prizren më 10.6.2021)

Nail Draga

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

Javore KOHA

15

VËSHTRIM & OPINION

Nga “Naçertanja” deri te “Srpski svet” (1)

Kaq pranë dhe shum Përderisa “Serbia e Madhe” është një realitet që serbët e kanë mbrojtur gjatë historisë, “Shqipëria e Madhe” është një term fantazëm që është gatuar në kuzhina të ndryshme politike, por në fakt nuk ekziston. Me “Shqipëria e Madhe“ mund të kuptojmë një territor ku shqiptarët kanë jetuar me shekuj dhe janë popull autokton, por këto territore u janë ndarë shteteve fqinje si Greqisë, Maqedonisë së Veriut, Malit të Zi dhe Serbisë. Pra, këtu mund të flitet për një “Shqipëri Etnike“, por jo të Madhe, sepse kurrsesi nuk shtrihet në territore ku jetojnë popuj të tjerë

Për Koha Javore:

Fiqret Mujeziqi Shtutgart Serbët dhe shqiptarët janë dy popujt më të mëdhenj në Ballkan. Ata janë në një gjendje të vazhdueshme konflikti dhe urrejtjeje patologjike që daton nga fundi i shekullit XVIII, kur filluan të formoheshin shtetet kombëtare. Shkaku i kësaj armiqësie është padyshim mbisundimi. Deri më sot, pala shqiptare në këtë konflikt apo “luftë të pashpallur” pothuajse gjithmonë ka humbur, për shkak të rrethanave historike dhe politike të favorshme për serbët, por edhe për faktin se serbët ishin më të përgatitur për të formuar shtetin kombëtar.

Ndonëse nga populli serb dolën shumë humanistë si Markoviq, Tucoviq etj., gjatë historisë politika shtetërore serbe nuk u shkëput kurrë nga hegjemonizmi.

“ 16

Serbia e Madhe dhe Shqipëria e Madhe

Ndërsa “Serbia e Madhe” është një realitet që serbët e kanë mbrojtur gjatë historisë, “Shqipëria e Madhe” është një term fantazëm që është gatuar në kuzhina të ndryshme politike, por në fakt nuk ekziston. Me “Shqipëria e Madhe“ mund të kuptojmë një territor ku shqiptarët kanë

Përveç deklarimeve të hapura, kanë ekzistuar edhe projekte të ndryshme për formimin e një shteti të fuqishëm serb në Ballkan. Edhe atëherë kur është përkufizuar si Jugosllavi, është menduar në një Serbi mbizotëruese. Mjerisht, kjo ide nuk ka vdekur as sot e kësaj dite. Një rol të madh luan edhe sot Kisha Ortodokse Serbe

Javore KOHA

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

jetuar me shekuj dhe janë popull autokton, por këto territore u janë ndarë shteteve fqinje si Greqisë, Maqedonisë së Veriut, Malit të Zi dhe Serbisë. Pra, këtu mund të flitet për një “Shqipëri Etnike“, por jo të Madhe, sepse kurrsesi nuk shtrihet në territore ku jetojnë popuj të tjerë. ”Serbia e Madhe” është një realitet, për të cilin, serbët kanë punuar gjithnjë dhe nënkupton shtrirjen e shtetit serb në dëm të popujve tjerë, duke u thirrur në të drejtën e tyre “historike“ për t’u shtrirë në ato territore ku gjoja kanë jetuar më parë etj. Politika serbe, duke folur për “Shqipërinë e Madhe” vepron siç thotë populli “Hajni bërtet, kapeni hajnin”. E vërteta është se kurrë nuk ka ekzistuar një projekt shqiptar për formimin e një shteti në një territor prej 92.000km², qoftë kjo edhe si ide e dëgjuar në ndonjë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

më larg njëri-tjetrit kafene provinciale. Nëse shqiptarët duhet të inkurajohen të krijojnë një shtet në zonat ku kanë jetuar dikur, edhe gjatë periudhës së Perandorisë Osmane, atëherë mund të flasim për Shqipërinë e Madhe, por kur bëhet fjalë për zonat ku jetojnë shqiptarët sot, a është kjo “Shqipëria Etnike”?

Për sa i përket politikës serbe, gjendja është krejt ndryshe. Nuk është larg shembulli kur radikali Sheshel, më vonë i dënuar për krime lufte, foli në Parlament për dëbimin e 400 mijë shqiptarëve nga Kosova në Shqipëri.

Gati 600 mijë shqiptarë të Kosovës u deportuan gjatë Luftës së Kosovës, por ndërhyrja e NATO-s i lejoi ata të riktheheshin në shtëpi.

Përveç deklarimeve të hapura kanë ekzistuar edhe projekte të ndryshme për formimin e një shteti të fuqishëm serb në Ballkan. Edhe atëherë kur është përkufizuar si Jugosllavi, është menduar në një Serbi mbizotëruese.

Mjerisht, kjo ide nuk ka vdekur as sot e kësaj dite. Një rol të madh luan edhe sot Kisha Ortodokse Serbe.

Pra, zgjerimi i Serbisë nënkupton asimilimin dhe dëbimin e popujve joserbë, ashtu siç ndodhi me shqiptarët e dëbuar nga Nishi me rrethina, apo së fundmi në Bosnjë dhe Hercegovinë me formimin e “Republika Srpska“-s, duke vrarë dhe dëbuar boshnjakët myslimanë si në Srebrenicë, Gorazhde, Foçë, Vishegrad etj.

Në Perandorinë Osmane shqiptarët u përvetësuan, luajtën një rol aktiv në autoritetet më të larta të saj dhe një pjesë e popullit shqiptar pranoi fenë islame, fe që ishte mbizotëruese në atë perandori dhe me shpërbërjen e saj, shqiptarët ishin të papërgatitur për formimin e shtetit të tyre kombëtar. Ndasitë fetare, por edhe largimi nga vlerat evropiane, padyshim kanë luajtur një rol kyç. Ata të besimit islam, kryesisht identifikoheshin me turqit dhe luftuan për formimin e shtetit turk dhe në pjesë të madhe u asimiluan në turq, ndërsa ortodoksët u asimiluan në grekë, bullgarë, serbë apo malazezë. Në shtetet që përmenda, nuk mund të gjendet

“

”Serbia e Madhe” është një realitet, për të cilin, serbët kanë punuar gjithnjë, dhe nënkupton shtrirjen e shtetit serb në dëm të popujve të tjerë, duke u thirrur në të drejtën e tyre “historike“ për t’u shtrirë në ato territore ku gjoja kanë jetuar më parë etj. Politika serbe, duke folur për “Shqipërinë e Madhe” vepron siç thotë populli “Hajni bërtet, kapeni hajnin”. E vërteta është se kurrë nuk ka ekzistuar një projekt shqiptar për formimin e një shteti në një territor prej 92.000km², qoftë kjo edhe si ide e dëgjuar në ndonjë kafene provinciale

as edhe një shqiptar i besimit ortodoks! Edhe nëse ka dikush këtu që di pak shqip, ai kurrë nuk do ta pranojë hapur origjinën e tij shqiptare. Të gjithë janë asimiluar, kuptohet me metoda të ndryshme. Dhe nuk është çudi që heronjtë e këtyre popujve janë me prejardhje shqiptare, si Georg Basta, Kanaris, Theodoros Kolokotronis, Laskarina Bouboulina, Mark Milani (ishte nga fisi i vjetër Kuç, por tërë jetën luftoi kundër interesave shqiptare) etj, për të mos përmendur me qindra të tjerë të cilët luftuan për formimin e shtetit turk. Kuptohet se feja luante një rol të rëndësishëm në formimin e kombit, kështu që këta ish-shqiptarë e kishin të vulosur fatin e tyre për t’u asimiluar.

Deri nga fundi i shekullit XVIII dhe fillimi i shekullit XIX, nuk kemi ndonjë lëvizje apo strategji për formimin e shtetit të përbashkët shqiptar.

Edhe vetë Lidhja e Prizrenit (1887) nuk ishte një strategji për formimin e shtetit shqiptar, por si reaksion i Paqes së Shën Stefanit dhe Kongresit të Berlinit kundër copëtimit të territoreve të banuara me shqiptarë, e sidomos të vilajeteve osmane ku shqiptarët jetonin. Përveç kësaj, ajo u përpoq të bashkonte katër vilajetet osmane: Janinën, Manastirin, Shkodrën dhe Kosovën, në një njësi administrative.

Me paraqitjen e Rilindasve lindi edhe ideja e formimit të shtetit shqiptar të përbashkët. Rilindasit vunë re menjëherë se përçarjet fetare ishin

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

një pengesë serioze për formimin e shtetit shqiptar, prandaj lindi thënia e famshme se “feja e shqiptarëve është shqiptaria”. Për fat të keq, ishte tepër vonë, sepse fqinjët tashmë i kishin aneksuar territoret me popullsi shqiptare dhe po të mos ishin Austria e më vonë SHBA, ekzistonte rreziku që shqiptarët të copëtoheshin edhe më tepër.

Formimi i shtetit të përbashkët shqiptar në Ballkan u vu në pikëpyetje.

Sidoqoftë, nga një territor etnik me më tepër se 58.000 km² (më herët shtrirja e shqiptarëve në Ballkan shkonte deri në 92.000 km²), lindi një Shqipëri e brishtë me 28.000km².

Kjo Shqipëri ishte shteti i vetëm nga të gjitha shtetet e posaformuara në Gadishullin Ballkanik, e cila kufizohej me popullsinë e vet.

Politika hegjemoniste serbe është zhvilluar në etapa të ndryshme, me intensitet sipas rrethanave politike, por gjithnjë duke u bazuar në memorandume të cilat buronin nga Akademia Serbe e Shkencave, e cila shpesh quhet ”Francuska sedam”, pasi që aty e kishte selinë. Ndaj shqiptarëve janë përdorur metodat më të vrazhda, nga dëbimi, eliminimi fizik deri në përçarjen fetare, territoriale etj. Por sidoqoftë shqiptarët u rezistuan të gjitha stuhive historike edhe pse emigruan në shumicë dhe shumë të tjerë u asimiluan. Si popull autokton, ata janë të lidhur shumë me truallin dhe ishte e pamundur të zhdukeshin nga ato troje. (vijon) E ENJTE, 3 SHKURT 2022

Javore KOHA

17

VËSHTRIM & OPINION

Dorët Një episod tjetër, dhe ndoshta i harruar në historinë e studimeve, është përpjekja për të theksuar etimologjinë e emrit Dorian me kuptimin e ‘dorës’. Kjo, nga ana tjetër, lidhet me një interpretim të simbolit të famshëm në mburojat spartane, që kishte kuptimin e një dore me gishtin e madh të shtrirë, dhe jo atë të shkronjës fillestare të emrit Lacedaimon. Duke pasur parasysh origjinën e legjendës së mburojës spartane, ka pasur përpjekje për të sugjeruar se emri e Dorëve mund të jetë menduar si një konfuzion midis shkronjës L për Lacedaimon dhe imazhit të dorës

Për Koha Javore:

Astrit Lulushi / Uashington Dorianët quheshi njerëz që pranonin e jepnin dhurata. Ata janë kahasuar edhe me hebrenjtë si popull i zgjedhur që mbajti një besëlidhje me Perëndinë dhe iu caktua një Tokë e Shenjtë. Për të arritur në këtë përfundim, antropologu Eduard Hall mbështetet në versionin e mitit nga Herodoti i cili thotë se banorët nuk u quajtën “grekë” derisa Dorët arritën

“ 18

në Peloponez.

Një episod tjetër, dhe ndoshta i harruar në historinë e studimeve, është përpjekja për të theksuar etimologjinë e emrit Dorian me kuptimin e ‘dorës’. Kjo, nga ana tjetër, lidhet me një interpretim të simbolit të famshëm në mburojat spartane, që kishte kuptimin e një dore me gishtin e madh të shtrirë, dhe jo atë të shkronjës fillestare të emrit Lacedaimon. Duke pasur parasysh origjinën e legjendës së mburojës spartane, ka pasur përpjekje për të sugjeruar se emri e Dorëve mund të jetë menduar si një konfuzion midis shkronjës L për Lacedaimon dhe imazhit të dorës.

Kur Dorianët morën Greqinë, rreth

viteve 1200 p.e.s, ata zbritën nga malet e Epirit dhe Maqedonisë. Ishte periudhë e turbullt, thatësira afatgjata dhe ndoshta sulmet nga njerëzit e detit kishin bërë kërdinë në rajon.

Regjimi mikenas, i rënduar nga tërmetet, u shemb. Nëse Dorianët ishin përgjegjës për rënien përfundimtare apo morën kontrollin e vendit që e gjetën të paqeverisur, për këtë historianët janë të pavendosur. E sigurt është se shumë gjëra ndryshuan pas ardhjes së tyre. Popullsia u zvogëlua në mënyrë dramatike për shkak të fatkeqësive të përmendura më sipër.

Tiryns, një kështjellë mikene, u braktis pas rënies së epokës së bronzit.

Shumica e qendrave urbane u braktisën (Mikena në Peloponez dhe Kno-

Kur Dorianët morën Greqinë, rreth viteve 1200 p.e.s, ata zbritën nga malet e Epirit dhe Maqedonisë. Ishte periudhë e turbullt, thatësira afatgjata dhe ndoshta sulmet nga njerëzit e detit kishin bërë kërdinë në rajon. Regjimi mikenas, i rënduar nga tërmetet, u shemb.

Nëse Dorianët ishin përgjegjës për rënien përfundimtare apo morën kontrollin e vendit që e gjetën të paqeverisur, për këtë historianët janë të pavendosur. E sigurt është se shumë gjëra ndryshuan pas ardhjes së tyre. Popullsia u zvogëlua në mënyrë dramatike për shkak të fatkeqësive të përmendura më sipër. Tiryns, një kështjellë mikene, u braktis pas rënies së epokës së bronzit. Shumica e qendrave urbane u braktisën (Mikena në Peloponez dhe Knosos në Kretë u banuan për 100 vjet të tjera). Teba u ribanua mjaft shpejt dhe Athina (për arsye të panjohura) mbeti e paprekur ardhacakët (athinasit e periudhës klasike mburreshin për këtë), po ashtu edhe kolonitë mikene në Azinë e Vogël, si Mileti

Javore KOHA

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

“

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

sos në Kretë u banuan për 100 vjet të tjera). Teba u ribanua mjaft shpejt dhe Athina (për arsye të panjohura) mbeti e paprekur ardhacakët (athinasit e periudhës klasike mburreshin për këtë), po ashtu edhe kolonitë mikene në Azinë e Vogël, si Mileti.

Pra, gradualisht u shfaqën qendra të reja urbane; Sparta në Lakoni, Eretria (Lefkandi), Chalkis në ishullin Eubea, dhe harta e Greqisë historike filloi të formohej.

Edhe administrata ndryshoi. Nuk kishte më një mbretëri dhe pallate të vetme. Çdo qytet i pavarur drejtohej nga një njeri, por institucioni Demos (ose Damos), grumbullimi i qytetarëve, mbeti në përdorim. Demos-i në këtë periudhë ishte një tubim ku mund të bisedonin vetëm të pasurit

dhe të rëndësishmit, por gradualisht evoluoi në Demos për të gjithë qytetarët.

Struktura shoqërore dhe feja mbetën afërsisht të njëjta; shoqëria mbeti patriarkale, perënditë olimpike adhuroheshin ende, por megaroni miken (ku mbaheshin ceremonitë fetare gjatë periudhës mikene), evoluoi në tempujt e periudhës historike. Edhe një gjë, ritualet e varrimit u kthyen në epokën para-mikenase; djegia e të vdekurve pushoi dhe varret ishin individuale, jo më varre familjare.

Shkrimi u zhduk për gati 400 vjet. Ai u kthye në rajon rreth vitit 750 p.e.s, si një version i përmirësuar i atij fenikas.

Ekonomia nuk kishte fare puls për shekuj…

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Arti gjithashtu ndryshoi në mënyrë dramatike.

Artifaktet elegante mikene (sidomos ato me vlerë) ua lanë vendin atyre shumë më pak artistike të periudhës protogjeometrike. Megjithatë, kjo qeramikë më pak artistike ishte e cilësisë më të mirë, pasi ishte e lustruar dhe e bëri të zgjasë pothuajse e paprekur deri në ditët tona.

Kjo qeramikë e avancuar, e vërejtur nga tregtarët fenikas, filloi të eksportohej dhe kështu ekonomia, pasuria dhe më në fund qytetërimi klasik u rikthyen në rajon.

Gjithashtu, zbritja e Dorëve nga veriu, nga malet e Epirit dhe Maqedonisë, dhe krijimi i etnosit grek prej tyre, bëri që historianët këto vende të origjinës t’i quanin greke.

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

Javore KOHA

19

VËSHTRIM & OPINION

Sigurimi i ushqimit

Uria në botë është në rritje

Uria është e lidhur drejtpërdrejt me mungesën e ushqimit, ku sipas raportit të OKB-së, ky term përdoret për të përcaktuar periudhat kur popullatat përjetojnë pasiguri të rëndë ushqimore, që do të thotë se ato kalojnë ditë të tëra pa ngrënë për shkak të mungesës së parave, mungesës së qasjes në ushqim ose në burime të tjera. Me urinë ka të bëjë edhe kequshqyrja, e cila ndodh kur një person konsumon më pak se 1.800 kalori në ditë. Por jo vetëm kaloritë e pakëta nënkuptojnë kequshqyerje, mangësia në energji, vitamina, proteina dhe minerale thelbësore përbëjnë kequshqyerjen

Paula Dekaj

20

Javore KOHA

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

Sigurimi i ushqimit lidhet fort me mbijetesën njerëzore, por edhe me zhvillimin e mirëqenien e përgjithshme. Me evolimin e qenieve humane, ka ndryshuar edhe prodhimi ushqimor si në sasi, si në llojshmëri, por megjithëkëtë uria në botë mbetet

në nivele shqetësuese. Uria është e lidhur drejtpërdrejt me mungesën e ushqimit, ku sipas raportit të OKBsë, ky term përdoret për të përcaktuar periudhat kur popullatat përjetojnë pasiguri të rëndë ushqimore, që do të thotë se ata kalojnë ditë të tëra

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

pa ngënë për shkak të mungesës të parave, mungesës së aksesit në ushqim ose në burime të tjera. Me urinë ka të bëjë edhe kequshqyrja, e cila ndodh kur një person konsumon më pak se 1.800 kalori në ditë. Por jo vetem kaloritë e pakëta nënkuptojnë kequshqyerje, mangësia në energji, vitamina, proteina dhe minerale thelbësore përbëjnë kequshqyerjen.

Ironik është fakti se në mbarë botën prodhohet më tepër sesa mjaftueshëm ushqim për të ushqyer të gjithë popullsinë globale, por deri në 811 milionë njerëz ende mbeten të uritur. Me këto nivele të urisë, nga kjo janë të prekur 9.9% e njerëzve në të gjithë botën. Në vitin 2015, OKB-ja pat publikuar një raport ku dëshmonte përparimin e bërë në luftën kundër urisë në botë. Pastaj, nëse kequshqyerja prekte 15% të njerëzve, në vitin 2019 kjo shifër ra në 8.9%. Kjo gjendje u përkeqësua përgjatë vitit të parë pandemik, 2019-2020, ku kequshqyerja u rrit me 161 milionë.

Përveç pandemisë së Kovid-19, në këtë krizë ndikuan edhe konfliktet e ndryshimet klimatike.

Por çfarë mund të bëhet për të përmiësur këtë situatë?

Sipas “The Borgen Project”, zgjidhjet më të mira për eliminin e urisë në botë janë: ushqimi i qëndrueshëm, i cili mund të realizohet me financimin

“

Sipas “The Borgen Project”, zgjidhjet më të mira për eliminin e urisë në botë janë: ushqimi i qëndrueshëm, i cili mund të realizohet me financimin e projekteve, ku vetë njerëzit të prodhojnë ushqim për vetën. Kjo do të bënte që vendet e varfra të mos të ishin aq të varuara nga ndihmat e vendeve të huaja, pasi ato janë të afta ta krijojnë ushqimin e tyre, dhe kështu mund të kenë furnizim të qëndrueshëm me ushqim. Qasjet në kredi janë githashtu ndihmesë për krijimin e industrive, si për shembull të fermave. Kjo do të thotë më shumë depozita të qëndrueshme për njerëzit si dhe për zhvillimin ekonomik të kombeve

e projekteve, ku vetë njerëzit të prodhojnë ushqim për vetën. Kjo do të bënte që vendet e varfra të mos të ishin aq të varuara nga ndihmat e vendeve të huaja, pasi ato janë të afta ta krijojnë ushqimin e tyre, dhe kështu mund të kenë furnizim të qëndrueshëm me ushqim. Qasjet në kredi janë githashtu ndihmesë për krijimin e industrive, si për shembull të fermave. Kjo do të thotë më shumë depozita të qëndrueshme për njerëzit si dhe për zhvillimin ekonomik të kombeve. Donacionet, si me para si me ushqime, po ashtu kanë pasur një ndikim të jashtëzakonshëm në zvogëlimin e urinë në botë, pran-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

daj është e rëndësishme të japim një dorë ndihmë. Një tjetër armë e mirë kundër urisë është arsimimi, pasi arsimi nënkupton mundësi më të mira dhe më shumë akses në të ardhura dhe ushqim. Ndryshimi social gjithashtu është një zgjidhje ndaj urisë, çështje të tilla sociale si parandalimi i konflikteve dhe luftërave përbëjnë një faktor themelor në parandalimin e urisë. Të tjera mjete dhe forma që ndihmojnë në përmirësimin e gjendjës së urisë në botë, janë edhe fuqizimi i grave, edukimi për kontrollin e lindjes si dhe ndërhyrjet e qeverisë me ndihma për vendet e huaja.

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

Javore KOHA

21

INTERVISTË

Intervistë E K S K LU Z IV E me intelektualin, aktivistin, profesorin dhe drejtorin e televizionit shqiptar ACTV- Michigan, Eduart Aliko

Komuniteti ynë mishëron vlerat më të mira familjare e atdhetare

22

Eduart Aliko u lind në Lazarat, ku edhe ka mbaruar shkollimin fillor, ndërsa atë të mesëm në qytetin e Delvinës. Në fillim të viteve të 90-ta ka vazhduar studimet universitare në Universitetin Shtetëror të Tiranës në Fakultetin e Shkencave të Natyrës, Dega fizikë. Aliko emigroi në SHBA në vitin 1998, ku edhe atje përfundoi studimet në Degën e shkencave kompjuterike, ku vazhdoi të jetojë dhe të punojë së bashku me familjen në Miçigan. Momentalisht ligjëron në laboratoret e fizikës në Degën e inxhinierisë, në Departamentin e Fizikës në Kolegjin Henry Ford në Michigan. Është drejtor ekzekutiv i Albanian Community Television në Miçigan

dhe më pas punova si inspektor në Ministrinë e Financave në Tiranë.

Jam larguar nga Shqipëria në vitin 1998 për të vazhduar studimet në Amerikë, të cilat i kam përfunduar në vitin 2003.

Kam punuar si profesor Fizike në Miçigan në disa kolegje dhe universitete qysh prej vitit 2000 dhe deri në ditët e sotme.

Jam rikthyer në Shqipëri në periudhën 20062008, duke ushtruar detyrën e lartë të Drejtorit të përgjithshëm të Gjendjes Civile në Ministrinë e Brendshme.

Pas vitit 2008 jam rikthyer në Miçigan duke ligjëruar në Kolegjin Henry Ford në Departamentin e Shkencave Natyrore në Degën e inxhinierisë. Prej vitit 2014 dhe deri në momentet aktuale gjithashtu jam i angazhuar me detyrën e drejtorit ekzekutiv të televizionit të shqiptarëve në Michigan ACTV.

Koha Javore: Z. Eduart, me origjinë jeni nga Lazarati i Shqipërisë, por prej shumë vitesh e braktisët vendlindjen dhe emigruat në SHBA, përkatësisht në Miçigan.

Cilat ishin shkaqet që u larguat nga Shqipëria?

E. Aliko: Përqëndrimi dhe fokusimi im kryesor ka qenë shkolla dhe edukimi.

Kam përfunduar në fillim te viteve 80’ shkollën 8-vjeçare në Lazarat me rezultate maksimale. Familja ime ka patur një artivitet të gjatë në përkrahje të lëvizjeve nacionaliste dhe çlirimtare në Jug te Shqipërise. Gjyshi im, Javer Aliko, gjatë Luftës së Dytë Botërore, ka qenë një nga aktivistët dhe luftetarët idealistë të Ballit Kombëtar, të cilët aspironin një Shqipëri natyrale, bashkimin e të gjitha trojeve shqiptare, por edhe një Shqipëri të orientuar qartazi nga vendet perëndimore dhe SHBA-të. Pas Luftës së Dytë Botërore, me ardhjen e komunizmit, gjyshi im u largua nga Shqipëria drejt SHBA-së, dhe ka vazhduar përpjekjet e tij atdhetare në diasporë. Shumë individë dhe familje që nuk u pajtuan me komunizmin politik dhe socializmin

Koha Javore: Në komunitetin shqiptar në Miçigan, njiheni si një aktivist i dallur i çështjes kombëtare. Cilat kanë qenë disa nga angazhimet Tuaja që i veçoni si arritje në komunitetin shqiptar në Miçigan?

E. Aliko: Kam qenë dhe vazhdoj të jem i angazhuar me çështjet shqiptare, si dhe me aktivitetet dhe përpjekjet e diasporës së Amerikës për të promovuar historinë, kulturën dhe traditat shqiptare. Nga ana tjetër kam qenë aktiv duke ngritur zërin pranë institucioneve amerikane për të drejtat e shqiptarëve në Ballkan. Jam angazhuar dhe bërë përpjekje për të ndikuar në politikën shqiptare për të implementuar shumë nga parimet e demokracisë amerikane në jetën politike të Shqipërisë.

Një nga angazhimet e mia aktuale më të rëndësishme është ndërmjetësimi dhe avokatia që diaspora, mediat dhe shoqatat shqiptaro-amerikane po bëjnë për të realizuar votimin në distancë të të gjithë shqiptaro-amerikaneve që jetojnë në Amerikë. Kjo do të mundësonte pjesëmarrjen aktive të diasporës në proceset politike e

Javore KOHA

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

ekonomik, ose që patën vizion dhe orientim properëndimor, gjatë kohës së komunizmit në Shqipëri u kategorizuan politikisht si familje ose individë me biografi jo të mirë. Kjo ka qenë arsyeja që unë personalisht duhej të kisha rezultate të shkëlqyera në shkollë, në mënyrë që të me jepej e drejta për studime të mesme dhe universitare.

Përfundova me rezultate të shkëlqyera dhe me medalje gjimnazin në qytetin e Delvinës, dhe mbarova studimet universitare në Universitetin Shtetëror të Tiranës në Fakultetin e Shkencave të Natyrës, Dega fizikë në fillim te viteve ‘90. Kam ardhur në Amerikë në vitin 1998 me të drejtë studimi si student ndërkombëtar.

Koha Javore: Z. Aliko, ju keni pasur një karrierë të suksesshme profesionale në Shqipëri, duke qenë edhe titullar në administratën shtetërore. Na flisni pak për funksionet që keni pasur në Shqipëri?

E. Aliko: Unë e fillova karrierën profesionale si profesor i Fizikës në Universitetin “Eqerem Çabej” në Gjirokastër,

INTERVISTË

demokratizuese të Shqipërisë.

Koha Javore: A mund të na flisni pak rreth eksperiencës tuaj si profesor në Departamentin e Fizikës në Kolegjin Henry Ford në Miçigan?

E. Aliko: Mësimdhenia është themeli profesional i ekperiencës sime të punës në Amerikë.

Momentalisht jap leksionet në laboratorët e fizikës në Degën e inxhinierisë, dhe jam krenar që kam akses, por edhe që kontribuoj në fushën akademike dhe shkencore në një institucion publik të arsimit të lartë, siç është Kolegji Henry Ford.

Koha Javore: Miçigani, ashtu sikurse shumë qytete të tjera në SHBA, është vendi i mundësive, i mirëqenies ekonomike, sociale, etj. Sa është zhvilluar komuniteti shqiptaro-amerikan në Miçigan në aspektin e integrimit në shoqërinë amerikane?

E. Aliko: Komuniteti shqiptaro-amerikan i Miçiganit është një nga komunitetet më të vjetra dhe më të organizuara të diasporës. Ky komunitet e ka të plotë mozaikun e trojeve shqiptare në Ballkan, duke përfshirë shqiptarët e Shqipërisë, Kosovës, Malit të Zi, dhe Maqedonisë së Veriut.

Eshtë një komunitet aktiv dhe vibrant që mëshiron vlerat më të mira familjare dhe atdhetare. Ka një brez të ri profesionistësh të suksesshëm e të shkolluar në Amerikë, si dhe një numër të madh sipërmarrësish shqiptarë të suksesshëm.

Me pak fjalë, ky komunitet simbolizon vitalitetin dhe aftësitë e shqiptarëve të lirë dhe patriotë.

Koha Javore: Siç e pohuat edhe Ju, shumë të rinj e të reja shqiptar/e në Michigan janë shkollu-

ar në universitete prestigjioze, dhe sot mbajnë poste të larta në administratën amerikane. Në ç’masë rinia atje ruan identitetin kombëtar: gjuhën, kulturën, traditat?

E. Aliko: Sfida më e madhe e çdo komuniteti emigrantësh, por edhe e çdo gjenerate në Amerikë është ruajtja e gjuhës, historisë, kulturës dhe identitetit të tyre të origjinës, përballë fuqisë dhe ritmit të integrimit në shoqërinë amerikane.

Mendoj se më të dalluar në ruajtjen e identitetit kombëtar këtu në Miçigan janë shqiptarët me origjinë nga Mali i Zi. Aktivitetet e tyre familjare, shoqërore, fetare si dhe ruajtja dhe trashëgimi i gjuhës shqipe, ka qenë dhe është një arritje e lavdërueshme e këtij komuniteti.

Koha Javore: Z. Aliko, cilat janë disa nga problemet me të cilat ballafaqohet komuniteti shqiptar në Miçigan?

E. Aliko: Problemet e shqiptarëve në Miçigan janë zakonisht po të njëjtat me të cilat përballen të gjithë emigrantët, sidomos në vitet e para të emigrimit. Do të permendja punësimin dhe përshtatjen me jetën e re në Amerikë nga njëra anë, dhe ruajtjen e vlerave familjare dhe të traditave shqiptare nga ana tjetër. Në fizikë ne themi se kur gjendesh mes forcave të kundërta, gjithmonë çliron energji që vjen nga potenciali i madh që ofron shoqëria Amerikane. Shumë shqiptarë shkëlqejne kur janë të lirë. Për këte jemi veçanërisht krenarë.

Koha Javore: Z. Aliko, përveçëse pedagog universitar, jeni edhe drejtor ekzekutiv në televizionin e komunitetit shqiptar në Miçigan, Albanian Community TV. Çfarë rëndësie ka kjo dri-

tare informimi për shqiptarët në Miçigan dhe çfarë është prioritet në programacionin që transmetoni?

E. Aliko: Televizioni ACTV në Miçigan përveç informimit të audiencës shqiptare në diasporë, është edhe një dëshmi e qartë e përpjekjeve që bëjnë shqiptarët për ruajtjen e gjuhës, historisë dhe kulturës në emigrim. Ky kanal televiziv, është tashmë i konsoliduar dhe ka një reputacion të veçantë tek shqiptarët për historinë e gjatë 15-vjeçare, por edhe për modelin dhe kurajon e gazetarisë për të informuar dhe për të bërë transparencën e ngjarjeve dhe fenomeneve të natyrës sociale dhe politike. Jam krenar që prej 7 vitesh e drejtoj këtë televizion shqiptar, i cili evidenton dhe lartëson imazhin pozitiv të botës shqiptare në Amerikë.

Koha Javore: Z. Aliko, sa jeni të lidhur me Shqipërinë, dhe si e shikoni sot gjendjen politike, sociale e ekonomike në Shqipëri, krahasur me kohën kur Ju jetonit dhe vepronit atje?

E. Aliko: Qëndroj i lidhur me Shqipërinë dhe botën shqiptare në përgjithësi.

Mendoj se Shqipëria po kalon sfida të forta të natyrës politike. Fatkeqësisht, demokracia atje është hibride, ose një shartim i autokracisë në realitet, dhe demokracisë në letër. Korrupsioni në të gjitha nivelet dhe papërgjegjshmëria e liderëve politikë, e ka mbajtur Shqipërinë në një tranzicion të tejzgjatur. Mendoj se Shqipëria është zhvilluar dhe ka ecur përpara nga puna dhe djersa e popullit shqiptar në sektorin privat, por është përkeqësuar dhe rrënuar në mënyrën e administrimit publik, politik dhe shtetëror.

Sfida më e madhe është lufta kundër krimit dhe korrupsionit.

Koha Javore: Z. Aliko, cila është porosia Juaj drejtuar lexuesve të gazetës “Koha Javore”?

E. Aliko: I përshëndes me shumë respekt dhe dashamirësi të gjithë lexuesit e gazetës “Koha Javore”. Ju uroj shëndet dhe prosperitet në cdo sipërmarrje tuajën. E quaj privilegj që m’u dha mundësia të komunikoj me ju nëpërmjet kësaj interviste.

Intervistoi: Toni Ujkaj

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

Javore KOHA

23

KULTURË

Vështrim kritik

Gjuetia nuk është temë e ndaluar në letërsinë për fëmijë

Fëmijët mësojnë nga veprimet dhe fjalët e të tjerëve, por edhe nga artet dhe letërsia.

Parimisht, gjuetia nuk është temë e ndaluar në letërsinë për fëmijë, por vlera letrare e veprës varet nga gërshetimi i suksesshëm i rrëfimit subtil, porosive edukative dhe vetëdijes ekologjike të kohës

(Asllan Bisha, “Foleja e bilbilit”, tregime për shkollën fillore, Enti i Teksteve dhe i Mjeteve Mësimore, Podgoricë, 2021)

Anton Gojçaj

Autori i kësaj vepre letrare ka botuar, deri tani, rreth 20 libra në prozë për fëmijë dhe të rritur. Një tregim i tij është përfshirë në programin e lëndës Gjuhë shqipe dhe letërsi për shkollat fillore me mësim në gjuhën shqipe në Malin e Zi. Krijimtaria e tij (mund të) mësohet në shkolla edhe në kuadrin e “pjesës së hapur” të planit dhe programit mësimor të lëndës së sipërpërmendur, që e hartojnë mësimdhënësit e çdo shkolle sipas zgjedhjes së tyre. Kjo mund të ketë qenë arsyeja përse Enti i Teksteve dhe i Mjeteve Mësimore në Podgoricë e botoi librin “Foleja e bilbilit”, tregime për shkollën fillore.

Libri përbëhet nga gjashtëmbëdhjetë tregime. Pas tregimeve, botuesi (redaktori) ka vendosur dy recensionet e autorëve Dr. Dea Karakaçi (Temali) dhe Mr. Ismail Kallaba. Në fund jepen shënime për autorin dhe krijimtarinë

24

Javore KOHA

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

e tij.

Hapësira ku zhvillohen ngjarjet e këtyre tregimeve është kryesisht treva ku jeton autori, që kap territorin prej Liqenit të Shasit, Lumit Buna, Anës së Malit, deri në qytetin e Ulqinit dhe Detin Adriatik. Vetëm në një tregim ngjarja zhvillohet në Liqenin e Shkodrës. Kryesisht janë tregime realiste, me elemente të prozës me aventura, dhe prozës me tematikë nga bota e kafshëve. Në tregimin “Princesha Albionë”, elementet realiste gërshetohen me ato të fiksionit historik - gjyshja i rrëfen Gjetos historinë e rëndë të princeshës së Shasit, Albionës, ku koha dhe vendi i ngjarjes përcaktohen me një fjali: “Të dielën e tretë të asaj pranvere të largët mesjetare, banorët në qytetin e Shasit u zunë në befasi”.

Asllan Bisha (ose narratori i tregimeve të tij) kohën nuk e shënon me të dhëna kalendarike – mungojnë data e saktë, muaji, viti..., por pothuaj rregullisht e jep stinën kur ndodh ngjarja. Ngjarjet zhvillohen më shpesh në pranverë, por edhe në stinët e tjera. Në tregimin “Beni dhe rosakët” stina kumtohet që në rreshtin e parë: “Stina e pranverës kaherë kishte hapur krahërorin e shkruar”, kurse te “Foleja e bilbilit” stina jepet në fund:

“Atë pranverë një bilbil qau pareshtur në kodrën e katundit tim mbi Cukal jo larg Bunës”. Ndërkaq, në tregimin “Beni gjahtar” - stina nuk kumtohet as në fillim, as në fund, por aty kah mesi: “Gjyshi tregonte se nuk e mbante mend një dimër kaq të ashpër”.

Personazhet e tregimeve të Bishës, kryesisht janë fëmijë: Genci, Beni, Suzana, Ramizi, Gjetoja, Albiona, Agroni, Blerta, Flutura, Luani, Genta, Dona, Petriti, shumica në moshën 1012 vjeçare, që mund të merret edhe si grupmosha e lexuesve të dëshiruar - megjithëse në nëntitullin e librit është shënuar “tregime për shkollën fillore”, pra duke mos e kufizuar në mënyrë strikte moshën e lexuesit të përfytyruar.

Krahas fëmijëve, në galerinë e personazheve shfaqen edhe njerëz të rritur, kryesisht pjesëtarët e familjes: gjyshi, gjyshja, bababi, nëna, por edhe të tjerë: axha Hamzi, xha Dini, peshkatari Huta etj.

Mbizotëron tematika e gjahut, prandaj nuk mund të mungojnë kafshët.

Ato janë nga bota ujore, por edhe nga toka dhe përshkruhen, kryesisht, në mënyrë realiste. Kafshët paraqiten pa emra “vetjakë” as zbunimi (përkëdhelje), pra pa identitet të veçantë, por

KULTURË

me emrin e përgjithshëm të species që i takojnë: delfini, krapi, ngjala, rosaku, patani… Emër “të përveçëm” ka vetëm qeni (zagari) - Baloshi. Në fakt, në tregime me motive gjahu edhe është e logjikshme që të mbahet njëfarë distance emocionale nga kafshët që janë “në shënjestër”- për t’u vrarë.

Këtu preket një pikë delikate: a kanë vlerë edukative, sidomos në kohën tonë - me sensibilitet të theksuar ekologjik, tregimet për gjahun? Çfarë karakteri gdhendet duke lexuar tregime gjuetie? Sa është në rregull që veprat letrare me këtë tematikë të mësohen në shkollë, që ato t’i lexojnë nxënësit e moshës 10-12 vjeçare?

Gjuetia ishte ndër veprimtaritë më të lashta të njeriut në luftën për mbijetesë, ajo është e pranishme që në vizatimet e stërlashta në shpella (psh Altamira në Spanjë), që domethënë se janë pjesë e artit që nga lashtësia e thellë. Tregimi i parë i letërsisë shqipe është një rrëfim gjuetie: “Gjahu i malësorëve” i Konstandin Kristodoridhit.

Mirëpo, në kohën kur vetëdija ekologjike është mjaft e zhvilluar, më të pranueshme janë tregimet ku bota e kafshëve përshkruhet me dashuri. Tregimet për gjahun fëmijët edhe mund t’i lexojnë, që nxënësi të njihet edhe me atë nënzhanër të prozës me aventura, por pasioni i gjahut s’ka nevojë të “ndizet” në letërsinë për fëmijë. Letërsia është aventurë, por në radhë të parë është kulturë, pjesë e së cilës është edhe kultura ekologjike.

Të dy recensentët vënë në pah “me-

sazhet humane”, nxitjen e “senzibilizimit për mbrojtjen e florës dhe faunës” (D. Karakaçi), apo “mesazhet edukative” dhe “dashurinë e fëmijëve, ndjenjën e dhembshurisë dhe altruizmit jo vetëm ndaj njerëzve, por edhe ndaj kafshëve” që, sipas mendimit të tyre, i karakterizon këto tregime...

Në disa tregime të Bishës, narratori (sidomos kur flet nga perspektiva e fëmijës), shpërfaq emocion për kafshët, psh. “Gjysh, unë e zura patanin.

Nuk lejoj ta therni. Do ta shëroj”.

(Gjahtari pa pushkë). Aty-këtu, narratori ka ndjeshmëri për ekologjinë: “Ndotja e ambientit, e lumenjve, peshkimi i pakontrolluar, po e zvogëlon peshkun. Peshkohet me mjete të palejueshme dhe me mënyra të palejueshme”. (Në peshkim të krapit).

Këtë dilemë, Beni - kryepersonazhi i tregimit “Beni gjahtar”, e zgjidh kështu: “Ah, sikur të kisha çiftën e gjyshit!

Pse jam kaq i vogël?! Të gjithë do të habiteshin kur të më shihnin me gjah.

Unë s’do të vrisja shumë, por sa për të pasur për ushqim”. Për porosinë e bukur (që njerëzit duhet të kujdesen për kafshët), dallohet tregimi “Delfini në Barbanë”.

Leximi i këtyre tregimeve ndonjëherë mund ta hutojë lexuesin me porositë ambigue që paraqiten atykëtu. Shkrimtari nganjëherë i vë njërën pranë tjetrës, dy zgjidhjet e mundshme: “Nëna don ta therë lepurushin, e ka mprehur thikën… Nisi të qajë lepurushi. Si thua ti gjysh, ta lirojmë lepurushin?!” (Peshqit në dasmë). Ky farë dialogu mund ta nxisë lexuesin e ri për të menduar mbi marrëdhëniet njeri-kafshë dhe për

sjelljen e vet ndaj kafshëve. Ndërkaq, në ndonjërin prej tregimeve gjen shprehje të rënda të cilave u mungon empatia për kafshët, si psh.: “Mori thikën dhe i preu qafën”, “Gjyshi tri patave ua përdrodhi qafën” (Beni gjahtar), apo: ngjalën “e rrahu me shkop dhe e futi në vistër”, “e përplasi për tokë”, “unë e mbaja, ndërsa Petriti i binte me shkop në trup”, e sidomos fjalitë: “nxora thikën dhe ia preva qafën. Ajo u shtri, u dorëzua. Ia preva kurrizin. (Ngjala) Përshkrimet e tilla te lexuesi fëmijë mund të shkaktojnë më shumë frikë sesa kënaqësi estetike.

Fëmijët mësojnë nga veprimet dhe fjalët e të tjerëve, por edhe nga artet dhe letërsia. Parimisht, gjuetia nuk është temë e ndaluar në letërsinë për fëmijë, por vlera letrare e veprës varet nga gërshetimi i sukseshëm i rrëfimit subtil, porosive edukative dhe vetëdijes ekologjike të kohës.

Titulli “Foleja e bilbilit” që është marrë nga tregimi me të njëjtin titull - për frymën dhe asociimin që rrezaton nuk duket i qëlluar nëse kihet parasysh se trembëdhjetë nga gjithsej gjashtëmbëdhjetë tregime flasin për gjuetinë e peshkut, patave e rosave, e jo për këngët e zogjve.

Në tregimet e Bishës ka mjaft humor, që herë shfaqet në rrëfimin e narratorit e herë del nga dialogët e personazheve. Humori parapëlqehet në letërsinë për fëmijë. Gjuha e narratorit në tregimet e Bishës është e qartë, bindëse, rrjedh natyrshëm, kurse leksiku dhe frazeologjia mund të thuhet se janë të kuptueshme për lexuesin fëmijë.

Sa i përket origjinalitetit, vihet re një ngjashmëri tematike (gjahu i rosave) e tregimeve të këtij libri të Bishës me tregimet e librit “Lovačke zgode” (Ndodhi gjuetie) të shkrimtarit malazias nga Tivari, Milenko Ratkoviq.

Krahasimi i këtyre dy librave (ngjashmëritë dhe dallimet) do të ishte mjaft interesant.

Shumica e tregimeve janë të ilustruara me nga një vizatim përkatës të vogël.

Krijimtaria letrare e Asllan Bishës mund të kritikohet, siç mund të kritikohet krijimtaria e cilitdo shkrimtar, por pa dyshim ai është një përfaqësues i rëndësishëm i letërsisë shqipe në Malin e Zi, e sidomos i letërsisë për fëmijë dhe të rinj.

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

Javore KOHA

25

REPORTAZH

Shpellat në Kom Gazmend Çitaku

Që në fëmijërinë e hershme informatat e para për shpellat i merrja duke lexuar librat “Shpella e Piratëve” apo “Udhëtim në qendër të tokës”.

Për shpella nga shkolla kishim informatat për Shpellën e Gadimës, atë të Postojnës por edhe të Altamirës, pëshpërisnim për Shpellën e Dragobisë si dhe atë të Azem Galicës.

Shpellat janë zgavra apo hapësira natyrore më të mëdha se 5m, të krijuara nga vetë natyra. Ato mund të jenë formash dhe madhësishë të ndryshme. Me koridore, galeri dhe dekore të krijuara nga natyra në formë të stalagmiteve (nga toka lart)

26

Javore KOHA

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

dhe stalagtiteve (nga tavani teposhtë). Shpellat mund të jenë të banueshme nga kafshë të egra, por edhe nga shpendë të ndryshëm si lakuriqi i natës, pëllumbat etj. Në parahistori shpellat kanë qenë vendbanime të njerëzve të parë, andaj në muret e tyre mund të gjejmë edhe krijimet e para artistike të njerëzve primitivë.

Speleologjia ose shkenca mbi shpellat me të drejtë mbanë këtë emër, sepse hulumtimi i shpellave paraqet një sfidë dhe kërkon jo vetëm shkathtësi alpine por edhe njohuri të biologjisë, gjeologjisë, kimisë, meteorologjisë, hartografisë si dhe kërkon analizë dhe përcjelljen e rrugëve dhe ujërave nëntokësore.

Më e mira që ofron speleologjia është fakti që kjo është një disciplinë shkencore-sportive. Kërkon përgatitje fizike, psikofizike dhe shkathtësi alpiniste për shkak të sfidave që paraqiten gjatë hulumtimit të shpellave.

Autori i këtyre rreshtave gjatë periudhës 2021-2022 vetëm në territorin e Ulqinit ka hyrë në gjashtë shpella të vogla, të mesme dhe të mëdha. Prej tyre një në Ulqin (qytet) dhe pesë të tjera në rajonin e Shasit. Shasi ka një territor shkëmbor dhe sipas Dr. Maksut Haxhibrahimit, në këtë trevë ai ka arritur të evidentojë dymbëdhjetë shpella . Po i numrojmë: Shpella Dikë, Shpella e Hallmanes, Shpella e Pëllumbave, Shpella e Linates, Shpella Shqits, Shpella e Gjakut, Shpella e Kazanit, Shpella e Mark Dushit, Shpella e Grops Arre, Shpella Plakë, Shpella e Lares, Shpella e Kuqe. E përmend edhe Shpellën e Dushes, por mund të jetë e njejta si ajo që quhet e Mark Dushit.

Në Ulqin: Shpella e Kalasë, shpella nën Fner, Shpella e Qelbët, Shpella e Pllumave (te Punta e trashë). Po sipas të dhënave që na sjell Dr. Maksut Haxhibrahimi, numërojmë gjithsej 42 shpella të shpërndara në Komunën e Ulqinit. Ato me siguri se në numër mund të jenë edhe më shumë, mirëpo sipas informacioneve të mbledhura dhe konsultës së literaturës, që

kemi arritur të evidentojmë.

Shpella e Madhe e Kalasë gjendet nën bedenet e Kalasë së Ulqinit në vendin e quajtur Molja e Madhe. Hyrja në këtë shpellë është e lehtë, pasi që harku hyrës është mjaft i madh.

Vërehen mbeturina të mëdha para hyrjes dhe pas një ecje prej 6-7 metrash, arrin në një pikë të re hyrëse e cila dikur ka ndarë shpellen në dy galeri e që pastaj në fund do të jenë bashuar. Për këtë shpellë, banorët e Kalasë thonin se diku lart ke shtëpitë e Nimanbegëve hynin pulat dhe dilnin këtu poshtë. Sapo u futëm në 10 metrat e para, terri ishte mjaft i madh kështu që u detyruam që të ndezim llambat për ndriçim. Tavani i shpellës ishte mjaft i lartë dhe duke ditur efektin e hapësirës së mbyllur, pika më e lartë duhej të ishte diku 15-20 m.

Atë çka mundëm të vërejmë në hyrje për shkak të ujrave që kullonin nëpër shkëmbinj ose për shkak të dridhjeve të tokës, ishin shkëputje të mëdha të copave shkëmbore nga tavani e që paraqisnin një rrezik potencial për një të ardhme të afërme. Duke dashur që të vërtetojmë a ka qarkullim ajri, pasi që ndezëm letrën e gazetës ajo vetëm u fik në vend, duke na bërë me dije se brenda kësaj shpelle nuk ka rrymim ajri. Meqenëse jashtë ishte

REPORTAZH

munën e Ulqinit mjaft ftohtë, sapo u futëm brenda, xhamat e syzeve menjëherë u avulluan duke na e bërë me dije ndryshimin e temperaturës, që aty brenda ishte përafërsish 15°C. Ecëm nëpër terrin e shpellës për nja 30-40 m, derisa arritëm në pikën përfundimtare shkëmbore. Ajo që më bëri përshtypje ishte se në fund të shpellës kishte gurë të lëmuar si dëshmi se dikur uji është futur pa pengesë në brendësinë e kësaj shpelle. Duke sjellë në mendje fjalët e Pavle Mijoviqit se anijet e vogla ulqinake me shpejtësi iknin dhe strehohesin në shpellën poshtë kalasë, shumë dëshiroj të jetë e vërtetë, por që sot nuk ishte e mundur të gjenim këtë shteg shpellor sepse ishte i bllokuar nga të gjitha anët. Në ekspeditën time në Shpellën e Madhe të Kalasë, më shoqëroi Muhamed Kollari i cili gjithmonë është i gatshëm për aventura ambientaliste.

Shpella Plakë – Shas - Në janar të vitit 2021 gjatë një ekspedite ambientaliste në Shas me miqtë e mi Amir Taganin, Muho Dushkun dhe Shefqet Lucën, pasi që vizituam disa pika më interesante të Shasit, mbërritëm në një vend që dukej se do të ishte interesant. Morëm krahun e djathtë dhe mes shkurreve u futëm në një luginë ku të bënte përshtypje se po futesh brenda një kalaje. Por, jo. Brenda kësaj shtrehoreje natyrore, pranë një lisi të vjetër me plot myshqe e kërpudha, u shfaq një hyrje shkëmbore.

Miqtë tregojnë se kjo shpellë quhet Shpella Plakë. Së pari lirohemi nga çanta dhe gjërat e tjera përcjellëse që kishim marrë me vete, dhe unë nxora metrin dhe fillova të bëj matjet që mendoj se janë të vlefshme. Hyrja e kësaj shpelle kishte dy volta. E para kishte një lartësi prej 1,1 m kurse ajo e dyta 2 m. Diametri hyrës ishte 5 m, kurse deri në pjesën e fundit të murit kishte 5 m. Në qendër, tavani shkonte në lartësi deri në 7 m.

Muret në brendësi ishin të lëmuara, natyrale, dhe nuk vërejtëm ndonjë shenjë jete brenda kësaj shpelle, as të shpendëve të ndryshëm e as të ndonjë kafshe. Sipas asaj që pamë

në vend, dukej se deri vonë ishte shfrytëzuar për strehimin e bagëtive të ndryshme.

Shpella në Groparrëz – Unë e pranoj që nuk jam një speleolog, por përveç dëshirës së madhe as mjetet themelore për të hyrë në një shpellë nuk i kam. Futja në këtë shpellë na la pa fjalë si mua ashtu edhe mikun tim Muho Dushkun, sepse nuk prisnim që të ishte e përmasave të tilla. Në fillim hyrja shumë e vogël porsi zgavër ku u desht që të zvarritemi disa metra, e pastaj para nesh shfaqet volta e parë hyrëse drejt galerisë së parë të madhe. Kjo galeri ishte shumë e madhe dhe prej lart shihej një stalagtit me diametër një metër, por që fundi ishte i thyer nga ndikimi i kushteve të ndryshme natyrore. Duke qenë se kjo shpellë një kohë të gjatë nuk është ditur se ku ndodhej, dhe vetëm falë rastësisë u gjet hyrja përsëri. Me gjithë krenari them se unë dhe Muho ishim të parët që kemi hyrë brenda saj kush e di se pas sa kohe. Ne duke mos qenë të vetëdijshëm për madhësinë, me vete kishim vetem nga një llambë dore të vogël dhe telefonat celular,ë me çka bëmë edhe fotografitë. Galeria e parë e madhe nga dyshemeja e deri në pikën më të lartë të tavanit i kishte afro 15 m. Në gjysmën e galerisë, në anën e majtë vërehej një korridor që çonte më në brendi të shpellës, kurse në anën e djathtë gjithashtu kishte dalje tjetër, por ne së pari vendosëm të eksplorojmë anën e majtë. Stalagmite e stalagtite përplot, të vogël, të mëdhenj, identifikova dy pak më brenda, të

cilët ishin gati të bashkohen dhe unë menjëherë i quajta Romeo dhe Gjulieta. Korridori i anës së majtë çonte në brendësi të shpellës, dhe ne ashtu në mënyrë primitive ia arritëm që të ulemi në nivel diku 30 m. Korridori vazhdonte ende teposhtë, mirëpo ne duke qenë të vetëdijshëm se nuk kemi pajisje, vendosëm të ndalojmë në atë pikë pasi që ndriçimin nuk e kishim adekuat dhe toka ishte e rrëshqitshme. Atëherë morëm një gurë dhe e hodhëm teposhtë, duke dëgjuar rënien e tij edhe nja 20 m të tjera. Duke u ngjitur lart, ngadalë bëmë fotografi të dekoreve të shpellës që ishin shumë mbresëlënëse. Arritëm në galerinë kryesore dhe u drejtuam anës së djathtë. Aty ishte një galeri tjetër a madhe, në mesin e së cilës ishte një stalagmit i cili i gjasonte atij të gjetur në Shpellën Nakanovo në Kroaci, e që arkeologët atje kishin arritur që të gjejnë edhe copa qeramike ilire me çka vërtetonin se ajo shpellë atje kishte shërbyer për qëllime rituali. Edhe unë mundohesha të gjeja ndonjë gjë por pa mjete dhe me sy të lirë nuk mundëm të vërejmë asgjë që të na e tërheqte vëmendjen. Vetëm kollitja e parë na e bëri me dije se ajri në shpellë ishte rralluar kështu vendosëm që të dalim. Bëmë edhe disa fotografi për kujtim dhe kjo ishte me të vërtetë diçka që kurrë nuk e kisha pritur. Kur dolëm jashtë, koha kishte fluturuar dhe miqtë tanë që na prisnin ishin brengosur shumë. Ne të dy nën presionin e përshtypjeve super pozitive, vendosëm që këtë zbulim të mos e bëjmë publik për shkak të atyre njerëzve të papërgjegjshëm që kush e di se çka do të mund të bënin aty.

Në ekspeditat e mëvonshme kam hyrë edhe në Shpellën Dik dhe në dy shpella të tjera, por përshtypjet më shumë ishin thjeshtë pushtuese se sa impresionuese. Në gjithë Komunën e Ulqinit gjithsejt janë të identifikuara 42 shpella dhe deri te ky numër vijmë falë angazhimit të Dr. Maksut Haxhibrahimit i cili i ka mbledhur këto speleonime, unë në terren vizitova gjashtë prej tyre.

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

Javore KOHA

27

HISTORI

Luftëtarët e lirisë

Rënia e dëshmorit Prelë Nikollaj, frymë

Fshati Muzheçk i malit të Trieshit, është vendlindja dhe djepi i disa patriotëve të shquar, të cilët luftuan, u ekzekutuan dhe u përkushtuan denjësisht për çlirimin e trojeve etnike shqiptare nga armiq të ndryshëm, për pavarësinë e Shqipërisë, për gjuhën dhe flamurin tonë kombëtar. Njëri nga trimat atdhetar, luftëtar i dalluar dhe i dashur nga trieshjanët dhe banorët e tjerë të Malësisë së Madhe në fund të shekullit XIX, ishte edhe Dedë Prëli Nikollaj. Familja e tij është e nderuar dhe e respektuar ndër breza.

Shtëpia familjare e Dedë Prelë Nikollaj

28

Javore KOHA

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

Kjo derë atdhetare ka qenë model për trimëri, bujari e fisnikëri, për punëtorë e të dashur për shokun dhe mikun, por shumë të rreptë për armikun e atdheut (vatanit). Bijtë e kësaj shtëpie kanë vuajtur gjatë regjimeve antipopullore të kohës, por kurrë nuk janë gjunjëzuar para armiqve shekullorë, dhe mbetën shembull frymëzimi për gjeneratat e reja. Në këtë frymë atdhetarie e dinjiteti njerëzor, u lind , u edukua dhe u frymëzua personazhi i këtij shkrimi, Dedë Nikollaj. Ai ishte fëmija i vetëm i prindërve të tij dinjitoz. Erdhi në jetë në gjysmën e dytë shekullit 19-të , në vitin 1864.

Ishte kjo periudha kur Perandoria Osmane, e udhëhequr nga sulltani Abdyl Hamiti II (1848-1918) vendosi një nga regjimet më të egra, i cili zbatoi ndaj shqiptarëve politikën e mohimit të të drejtave kombëtare dhe të shkombëtarizimit.

Dedë Prëli Nikollaj, bashkë me shumë patriotë të tjerë malësorë (shqiptarë) , nuk u pajtua me këtë regjim zaptues e pushtues. Ai vullnetarisht u bë pjesëtar i kryengritjeve të armatosura kundër regjimit turk ( osman) fillimisht në Luftën e Lemajës në Triesh, në vitin 1907 dhe pastaj në sulmin për dëbimin ( largimin) e ushtrisë turke nga kulla ( karakolli) në Qafë të Bokrrinës, në afërsi të fshatit Selisht (Grudë). Sulmi i malësorëve nga Hoti, Gruda, Trieshi, Koja , e Kelmendi, i frymëzuar nga zjarri i çlirimit nga pushtuesi turk në Qafë të Bokrrinës, ishte i përgjakshëm dhe i suksesshëm. Kryengritësit malësorë arritën të çlirojnë këtë karakoll, kurse Dedë Prëli Nikollaj nuk u shpëtoi breshërive të plumbave të ushtarëve turq dhe u vra trimërisht, më 26 mars 1911, në moshën 47-vjeçare, bashkë me disa kryengritës të tjerë malësorë.

Bashkëluftëtarët trieshjanë , pas rënies së tij heroike, e marrin trupin e pajetë dhe e çojnë në shtëpinë e tij në Muzheçk. Ky dëshmor i popullit u varros në varrezat familjare me nderimet e duhura nga familja dhe mbarë banorët e Trieshit.

Ai pas vetes la bashkëshorten Luke Gjeken (e lindur Ivanaj ) dhe 3 fëmijë të vegjël, djalin Kolën dhe dy vajzat Pashkën dhe Lenën. Djali i tij Kola ishte 9-vjeç kur mbeti pa baba.

Ai bashkë me motrat rritet jetimë pa njërin prind, në kushte shumë të vështira ekonomike. Martohet me Drane Ujkaj, bijë e dëshmorit Gjel Çakut, nga Bëkajt e Trieshit i cili

HISTORI

të kombit - Dedë ëzim për brezat e rinj

Gërmadhat e Kullës në Qafë të Bokrrinës afër fshatit Selisht (Grudë)

u vra nga turqit në Përrua të Thatë në vitin 1911. Ky çift bashkëshortor i ndershëm, i cili gëzoi autoritet dhe respekt në këtë krahinë, kaloi një jetë të lumtur e në harmoni bashkë me pesë fëmijët, tre djem (Gjergji, Marku dhe Gjoni) dhe dy vajza (Pashka e Lena) . Lumturinë ua prishi, siç pohon nipi i tyre në Amerikë Nua Gjergji, pushkatimi i vëllait të Dranes, Kolë Gjel Çakut nga UDB-a e Jugosllavisë në vitin 1948.

Familja e Dedë Prelë Nikollaj u shqua për luftëtarë të pashoq, trima e atdhetarë të cilët para jetës së tyre kishin çlirimin e tokave

shqiptare nga pushtuesit e kohës, lirinë e popullit të shtypur dhe Shqipërinë.

Këtë rrugë atdhetarie po e ndjekin edhe pasardhësit (pinjollët) e kësaj derë të njohur në Malësi, në Shtete të Bashkuara të Amerikës, siç është Anton Kolë Nikollaj, stërnipi i Dedë Prëlit. Ai edhe pse i lindur dhe i rritur në Detroit, duke respektuar amanetin e të parëve që gjithmonë ia kemi borxh t’i vijmë në ndihmë vendit kur është në rrezik, rreshtohet vullnetarisht në Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës në vitin 1999. Jetën e tij ia kushtoi Kosovës. E la Amerikën dhe

me nder e krenari u bashkëngjitet luftëtarëve trima fitimtare të UÇK-së, respektivisht Batalonit “Atlantiku”, të cilët në përballje me forcat ushtarake të Sllobodan Millosheviqit bënë sakrificën më sublime për çlirimin e Kosovës dhe dhënien fund të gjenocidit të spastrimit etnik në trojet shqiptare. Anton Gjoni, para se të nisej për në Kosovë, u kishte lënë prindërve një letër, në të cilën ndër të tjera thuhet: “Të dashur prind. Unë sot po marr rrugën drejt maleve të Kosovës, sepse vendi ka nevojë për luftëtarë. Edhe nëse nuk kthehem, ma bëni hallall. Dhe, nuk dua të derdhni asnjë pikë loti për mua.

Sepse ju ishit ata që më mësuat se për atdheun nuk kursehet as gjaku”. Ai për fat u kthye shëndosh e mirë nga fronti i parë i luftës, duke e lënë Kosovën e lirë. Ndërsa në malin e Koshares ka mbetur i shënuar me shkronja ari emri i këtij luftëtari të lirisë, bashkë me shumë bashkëluftëtarë dhe bashkëluftëtare të tjerë trima e trimëresha, të cilët i dolën zot Kosovës dhe i vendosën themelet e pavarësisë së saj.

Po ashtu, duhet përmendur edhe një figurë tjetër patriotike nga kjo familje që e donte Shqipërinë, Hasan Nikën, për të cilin thuhet se ka rënë dëshmor në luftë kundër pushtuesve sllavo-bullgarë në Prilep të Maqedonisë së Veriut.

Emri dhe vepra e tyre i bëjnë ata të pavdekshëm nëpër breza që të kujtohen vetëm për të mirë. Veprat e tyre heroike forcojnë bindjen dhe mendimin filozofik se nuk ka gjë më humane se të luftosh e të përpiqesh për lirinë e popullit dhe vendit tënd.

Këtë e vlerëson mbarë bota liridashëse dhe demokratike.

Gj. Gjonaj

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

Javore KOHA

29

MOZAIK

Programe dhe proje e të rinjve në proces Shkalla e të rinjve në Ballkanin Perëndimor që nuk punojnë dhe nuk shkojnë në shkollë është 35% dhe paraqet dyfishin e mesatares së vendeve anëtare të Bashkimit Evropian. Sipas sondazhit për punësimin e të rinjve në Ballkanin Perëndimor të kryer nga Këshilli i Bashkëpunimit Rajonal në vitin 2021, kjo shkallë në Mal të Zi ishte 36% Mbështetur mbi këto dhe të dhëna të tjera të institucioneve relevante, Qeveria e Malit të Zi përcaktoi Programin Mbështetës për Punësimin e të Rinjve për vitin 2022. Krahas programeve të tjera ekonomike që synojnë qëndrimin e të rinjve në Mal të Zi, janë krijuar masa të veçanta mbështetëse për punësim që do t’u japin atyre mundësinë të studiojnë, të avancojnë dhe të gjejnë një punë në vendin e tyre.

Duke i vlerësuar të rinjtë si resursin më të madh dhe punësimin si me-

30

Javore KOHA

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

kanizëm kyç për integrimin e suksesshëm të të rinjve në shoqëri, Ministria e Zhvillimit Ekonomik ka krijuar Masat për të Rinjtë: Programi për Mbështetjen e Punësimit të të Rinjve. Si pjesë e përpjekjeve për harmonizimin e ofertës dhe kërkesës në tregun e punës, programi ka për qëllim që duke rritur njohuritë, aftësitë dhe kompetencat kyçe, të ndikojë në shkallën e punësimit dhe punësimin e të rinjve, veçanërisht atyre që janë të pafavorizuar në tregun e punës.

Programi bazohet në pesë masa të

cilat do të kontribuojnë në krijimin e parakushteve për zbutjen e pasojave negative të shkaktuara nga papunësia e zgjatur e të rinjve, dhe është i orientuar drejt arritjes së një shoqërie të drejtë dhe gjithëpërfshirëse. Ky program do të sigurojë harmonizim më të madh ndërmjet arsimit dhe tregut të punës, përmes bashkëpunimit ndërinstitucional, do të përmirësojë dhe do të krijojë programe dhe zgjidhje të reja ligjore, me masa të hartuara posaçërisht për të rinjtë me aftësi të kufizuara. Është veçanërisht e rëndësishme të

MOZAIK

ekte për mbështetjen sin e punësimit theksohet se ky program është një pararendës i prezantimit të programit “Garancia për të rinjtë” në Mal të Zi, të cilin vendet anëtare të BE-së po e zbatojnë me sukses për gati një dekadë, për të mbështetur kalimin më të lehtë të të rinjve nga bota e arsimit apo nga paqasshmëria në botën e punës. Mali i Zi u angazhua për zbatimin e programit “Garancia për të rinjtë” në mbledhjen ministrore më 8 korrik 2021, bazuar në Planin Ekonomik dhe Investues të BE-së për Ballkanin Perëndimor, nga tetori i vitit 2020.

Programi për Mbështetjen e Punësimit të të Rinjve, do të përmirësojë sistematikisht pozicionin e tyre duke iu siguruar mundësi mësimi dhe duke ofruar mbështetje aktive për të rritur shkallën e punësimit dhe punësimin e tyre, si pjesë e përpjekjeve më të gjera për të nxitur rritje të qëndrueshme ekonomike, punë të denjë dhe një shoqëri gjithëpërfshirëse, me

plot mundësi.

Kontribut të rëndësishëm në aftësimin e të rinjve për tregun e punës jep dhe projekti ndërkufitar “Rrugët e zhvillimit të karrierës: Përgatitja e të rinjve nga Shqipëria dhe Mali i Zi për mundësi karriere në sektorin e turizmit”, i cili mbështetet nga Bashkimi Evropian në kuadër të Programit të Bashkëpunimit Ndërkufitar IPA Mali i Zi - Shqipëri.

Projekti tashmë ka përfshirë më shumë se njëqind të rinj (16-18 vjeç) nga Ulqini dhe Shkodra, duke synuar ngritjen e kapaciteteve, krijimin e mundësive ekonomike dhe rritjen e konkurrencës së tyre në punësim në tregun lokal dhe rajonal.

Në kuadër të këtij projekti, gjatë këtij viti do të realizohen aktivitete të shumta si: inicimi, përmirësimi dhe aplikimi i kurseve profesionale në bashkëpunim me bizneset lokale; organizimi i panairit ndërkufitar të punësimit të të rinjve në sektorin e turizmit, që do të mbahet në Ulqin; mbështetja e pesë

planeve më mira të biznesit që do t’i punojnë të rinjtë e përfshirë në projekt; hartimi i planit social për punësimin e të rinjve si dhe disa vizita studimore e ngjarje publike.

Ky shkrim publikohet në kuadër të projektit “Rrugët e zhvillimit të karrierës: Përgatitja e të rinjve në Shqipëri dhe Mal të Zi për mundësitë e karrierës në sektorin e turizmit”, i cili realizohet me mbështetjen financiare të Bashkimit Evropian: Programi IPA II për Bashkëpunim Ndërkufitar Mal i Zi – Shqipëri 2014-2020. Projekti bashkëfinancohet nga Ministria e Administratës Publike, Shoqërisë Digjitale dhe Medias. Përmbajtja e këtij publikimi është përgjegjësi e vetme e OJQ Horizonti i Ri dhe nuk pasqyron detyrimisht pikëpamjet e Bashkimit Evropian dhe të Ministrisë së Administratës Publike, Shoqërisë Digjitale dhe Medias.

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

Javore KOHA

31

MOZAIK

Vasel Berishaj emërohet ushtrues detyre i drejtorit të QKI “Malësia”

Prioriteti i tij, pasqyrimi dhe ruajtja e vlerave kulturore të Malësisë

Kësaj qendre i mungon, jo vetëm veprimtaria e cila lidhet drejtpërdrejt me qëllimin e saj, por edhe shumëçka tjetër. I mungojnë lidhjet me qendrat e tjera kulturore-informative, siç janë ato të shtetit amë, të Kosovës, të shqiptarëve të Maqedonisë së Veriut, por edhe lidhjet me shqiptarët kudo. Ne, gjithashtu do të krijojmë ura bashkëpunimi edhe me qendrat e tjera të cilat kanë vlera që mund t’i ofrojmë popullit të Malësisë”, shprehet Berishaj Tuz – Profesori i gjuhës dhe letërsisë shqipe, z. Vasel Berishaj është emëruar të enjtën më 28 janar 2022, ushtrues detyre i drejtorit të Qendrës Kulturore-Informative “Malësia” në Tuz. Z. Berishaj, në një prononcim për gazetën “Koha Javore” tregon mbi pri-

32

Javore KOHA

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

oritetet e veprimtarisë së tij, për sa kohë do të jetë në postin e udhëheqësit të kësaj qendre kulturore.

“Qëllimi parësor dhe kulmor i imi do të jenë pasqyrimi dhe ruajtja e vlerave kulturore që kanë të bëjnë me nënqiellin tonë, përkatësisht me shqiptarët e komunës tonë dhe më gjerë.

Krahas kësaj, do të përpiqem që edhe informimi të jetë në kohë reale dhe në mënyrën e duhur”, shprehet Berishaj.

I pyetur se si e vlerëson punën e deritanishme të këtij institucioni, Berishaj, duke qenë i sapoemëruar në krye të kësaj qendre, nuk dëshiroi të japë ndonjë bilancë të punës, as në kontekstin negativ e as pozitiv, mirëpo theksoi se, dora e huaj nuk mund të përkëdhelë dhe as të të jap kënaqësinë ashtu sikurse dora e vet. “Është hera e parë që ne e kemi marrë përsipër këtë qendër dhe jemi themelues të QKI “Malësia”, dhe kështu ne, mendoj se do të veprojmë jo vetëm në drejtimin e punës si profesion, por këtë punë do ta ndjejmë edhe si mision. Ka ardhur koha që ne të shpalosim dhe të veprojmë për ato vlera të cilat janë shumë të rëndësishme për ne”, theksoi Berishaj.

Në pyetjen se çfarë i mungon kësaj qendre kulturore aktualisht, dhe si duhet avancuar ajo, Berishaj shpalos një sërë projektesh që do të përmirësonin funksionimin në tërësi të këtij institucioni.

“Kësaj qendre i mungon, jo vetëm veprimtaria e cila lidhet drejtpërdrejt me qëllimin e saj, por edhe shumëçka tjetër. I mungojnë lidhjet me qendrat e tjera kulturore-informative, siç janë ato të shtetit amë, të Kosovës, të shqiptarëve të Maqedonisës së Veriut, por edhe lidhjet me shqiptarët kudo. Ne, gjithashtu do të krijojmë ura bashkëpunimi edhe me qendrat e tjera të cilat kanë vlera që mund t’i ofrojmë popullit të Malësisë”, shprehet Berishaj.

Ushtruesi i detyrës së drejtorit të kësaj qendre, Vasel Berishaj thotë se QKI “Malësia” ka nevojë edhe për një meremetim, të brendshëm dhe të jashtëm, i cili beson se do të realizohet në të ardhmen.

“Financimi i kësaj qendre bëhet drejtpërdrejt nga komuna jonë, dhe mendoj se për këtë çështje jemi dakorduar që të jenë mjete po aq sa mendoj se nevojiten që të kemi mundësi të funksionojmë ashtu siç duhet”, përfundon Berishaj.

Kujtojmë se drejtor i deritanishëm i kësaj qendre kulturore-informative t. u. ishte z. Hajrudin Axhoviq.

MOZAIK

Vepër e guximshme humane e djaloshit nga Plava, Alen Emshija

Rrezikoi jetën e vet për të shpëtuar nga vdekja gruan e panjohur Djaloshi 21-vjeçar nga Plava, Allen Emshija, ditën e shtunë, më 29 janar 2022, pa u hamendur fare, ka kërcyer në Lumin Moraça dhe nga uji i harlisur, ka nxjerrë gruan e cila është hedhur nga ura pezull (e varur) e Podgoricës, në lumin e akullt me qëllim që t’i japë fund jetës. Fatbardhësisht për të, në momentin e fatkeqësisë pranë ujit është gjendur Aleni, dhe jo vetëm ai, por i vetmi i cili ka pasur zemër trimi (guximtari), që në ditën e ftohtë të janarit të kërcejë në ujë dhe ta shpëtojë personin e panjohur.

“Të gjithë njerëzit i shikoj njësoj, të barabartë me mua. Konsideroj që secili këtë do ta bënte. Nuk mund të lavdërohem bash me këtë, ndonëse më ka befasuar fakti se askush para meje nuk është lëshuar deri te uji, por mund të gjendet ndonjë shkak për këtë”, ka theksuar në deklaratën për media djaloshi nga Plava, Emshija.

Pranë Lumit Moraça, është shprehur ai në vazhdim, është gjendur rastësisht, derisa si në filma me kureshtje ka shikuar se çka bëjnë policët.

“Kam qenë në qendër të qytetit. Derisa kam shkuar drejt urës Milenium, kam vërejtur dy policë duke vrapuar.

Kam menduar se shkojnë për të burgosur dikë, dhe me kureshtje kam vazhduar në drejtim të tyre. Kështu të gjithë kemi arritur deri te ura, te e cila ka ndodhur rasti”, ka shpjeguar djaloshi Emshija.

Derisa pjesëtarët e policisë kanë kërkuar mënyrën më të volitshme për të ndihmuar të rrezikuarën me jetë, Aleni, siç thekson ai, ka kërcyer në

Moraçën e akullt, të gufatur dhe harlisur.

“Jemi lëshuar sa më afër që kemi mundur ujit, por shkëmbi i lartë rreth pesë metra na ka ndarë nga bregu.

Policët kanë shkuar rreth e rrotull, kurse unë kam vërejtur trungun e një druri i cili lëshohej deri te bregu i lumit. Jam kapur për të dhe jam lëshuar sa më shpejtë që kam mundur. Kam zhveshur xhaketën dhe kam kërcyer në Moraçë”, ka bërë me dije Aleni .

Në të gjitha veprimet Alenin e ka ndihmuar fakti se ai është anëtar i Shoqatës së Vëzhguesve “Prokletije” (Bjeshkët e Nëmuna). Thekson se është rritur në qytetin e lindjes, mu rrënxë Visitorit, ku edhe ka mësuar të notojë.

“Nuk kam pasur problem të ballafaqohem me ujin e ftohtë, thënë sinqerisht, as nuk e kam ndier. Por, edhe pse jam rritur në Veri të Malit të Zi, në Plavë, përkatësisht në ujin e liqenit, duhet të pranoj se ka qenë pakëz më vështirë të nxjerrësh personin deri në breg, seç e kam përfytyruar”, është shprehur djaloshi guximtar Alen Emshija.

Pas veprës së guximshme, burrërore dhe humane, Aleni shton se ka dashur që nga vendi i ngjarjes të shkojë i pahetueshëm. Vëmendjen nuk e ka dëshiruar. Ka qëndruar vetëm që të bindet se gruaja të cilën e ka shpëtuar nga vdekja, është në gjendje të mirë.

Me profesion thotë se është punëtor medicinal. I papunësuar. Ka kryer shkollën e mesme të mjeksisë dhe ka regjistruar studimet, por, siç bën me

dije ai, për shkak të situatës financiare, është detyruar të heqë dorë nga shkollimi i mëtejmë. Edhe pse ka të kryer stazhin e praktikantit, për të në sistemin shëndetësor ende nuk ka vend. Mbi të gjitha në Podgoricë banon me qira.

Përkundër të gjitha këtyre rrethanave, ato për Alenin nuk kanë qenë pengesë që të shtunën e fundit të muajit janar, me veprën e kryer të guximshme dhe humane të bëhet burrë i vërtetë. Ky djalosh trim, humanitetin e vërtetë dhe trimërinë ua ka treguar dhe dëshmuar të gjithëve në vepër, sepse kur ka kërcyer në lumin e akullt në mjedis të dimrit të shpëtojë një jetë (një të panjohuri), duke mos menduar për sigurinë e Sh. Hasangjekaj vet.

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

Javore KOHA

33

IN MEMORIAM

Xhafer O. Cuka (31.10.1965 – 22.1.2022)

Profesor i dalluar i kulturës fizike dhe sportist i pashoq Pas një sëmundjeje të rëndë, të shtunën, më 22 janar 2022, në moshën 57-vjeçare ndërroi jetë Xhafer Cuka, profesor i edukimit fizik.

Ai u lind më 31 tetor 1965 në Ostros të Madh, Krajë. Shkollën fillore e ka kryer në Ostros, më 1979, ndërsa shkollën e mesme në Ulqin, më 1984. Fakultetin e Kulturës Fizike e ka kryer në Prishtinë, më 2005. Është profesori i parë i kulturës fizike që jetoi dhe punoi në Krajë.

Në Shkollën Fillore “Gjergj Kastrioti-Skënderbeu” në Ostros, filloi punë në vitin shkollor 1994/1995. Gjatë punës shumëvjeçare është dalluar për punën vetëmohuese me nxënës në shkollë dhe jashtë saj. Gjenerata të shumta të nxënësve që ka arsimuar e edukuar Xhaferi, asnjëherë nuk do ta harrojnë profesorin e tyre të dashur. Një punëtor të zellshëm, që me pasion e dashuri ka punuar shumë vjet me brezin e ri, do ta kishin pasë dëshirë ta kishin në gjirin e tyre shumë institucione arsimore, por fati e deshi që Xhaferin ta kishte shkolla në Krajë.

Edhe si veprimtar është dëshmuar në vepër si organizator i pashoq i punës, jo vetëm në shkollë por edhe në rrethinën e gjerë ku ka jetuar, dhe jo vetëm. Ka qenë një ndër sportistët e rrallë të kohës. Profesionalizmi, kolegjialiteti, organizimi i punës në klasë, në sallën e sportit si dhe shumë veti jo vetëm organizative, e kanë karakterizuar këtë njeri të mirë si mësimdhënës në shkollë por edhe si sportist. Është dalluar edhe në jetën shoqërore jashtë shkollës, kryesisht në organizimin e jetës sportive e kulturore në Krajë. Xhaferi ka qenë aktiv edhe në shkrime të ndryshme, sidomos në revistën “Valët”, ku me

34

Javore KOHA

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

shkrimet e veta ka pasqyruar arritjet e nxënësve në aktivitete të ndryshme sportive.

Për punën me nxënës dhe arritjet në sport, Xhaferi në monografinë “Shkolla në Krajë” para disa viteve shprehej: “Gjatë punës mësimore më së shumti më ka gëzuar respekti që kishim ndaj njëri-tjetrit në kolektivin e shkollës dhe sukseset e arritura në sport në garat komunale, me theks të veçantë garat në atletikë, ku kemi marrë si shkollë edhe mirënjohje e medalje që gjenden në vitrinat e shkollës sonë. Qysh i vogël kam qenë adhurues i madh i sportit dhe talent, gjë që më ka shtyrë që ta dua këtë profesion. Kjo ka qenë shtysë e madhe që të regjistroj Fakuletin e Kulturës Fizike në Prishtinë. Unë dhe gjenerata ime kemi qenë aktivistë të mëdhenj në organizimin e garave të ndryshme sportive dhe kemi marrë pjesë në shumë turne që janë organizuar jo vetëm në Krajë, por edhe më gjerë. Karriera ime sportive është e gjatë. Sikur t’i cekim të gjitha do duhej të thuhej shumë. Po ceki vetëm disa. Me Ekipin e Futbollit ‘Kraja’ kam qenë i pazëvendësueshëm për shumë vjet në turneun e futbollit që mbahet në Ulqin, ku ekipi im ka qenë njëri nga ekipet më të mira dhe më simpatikët në këtë eveniment sportiv që organizohet në këtë qytet. Më duhet të ceki po ashtu turneun Pro Beach Soccer në rërë, ku ‘Kraja’ zuri vendin e tretë”.

Me ikjen e tij nga kjo jetë, familja mbeti pa më të dashurin, kolegët pa shokun e tyre të punës, nxënësit pa mësimdhënësin e dashur. Xhaferi iku nga kjo botë fizikisht, por në kujtesën e nxënësve, miqve, shokëve, kolegëve, fqinjëve, ai do të mbetet

gjithmonë i dashur dhe i respektuar, ngase puna dhe vepra e tij jetësore kanë lënë gjurmë të pashlyeshme.

Bujaria, dashuria për njërëzit, morali i lartë, karakteri i fortë, besa dhe burrëria kanë qenë dhe e kanë përcjellur gjatë gjithë jetës.

Lamtumirë nxënësi, miku, shoku dhe kolegu im. Vepra dhe puna jote do të mbetet udhërrëfyes për shumë punëtorë të arsimit. Këtë e ke dëshmuar me punën dhe veprën tënde.

Pusho i qetë Xhafer i dashur! I lehtë të qoftë dheu i vendlindjes! Lavdi veprës dhe punës tënde!

Xhaferi u varros në Ostros më 24 janar 2022.

Kolektivi i Shkollës “Gjergj Kastrioti-Skënderbeu” - Ostros dhe Shoqata e Bjeshkatarëve “Rumia” - Ulqin, anëtar dhe aktivist i së cilës ishte, të premten, më 28 janar 2022, organizuan në Ostros orë përkujtimore në të cilën për jetën dhe veprën e Xhaferit folën Beqir Berjashi, drejtor i shkollës, dhe Mirsad Markashi në emer të SHB “Rumia”. Në emër të familjes së të ndjerit, organizatorët dhe të pranishmit i falënderoi nipi i Xhaferit, Valdet Perashi.

Ali Gjeçbritaj

SPORT

Futbollisti i Përfaqësueses së Malit të Zi, Fatos Beqiraj

Përforcon “Deçiqin” për fazën e dytë të kampionatit Gjatë këtij afati kalimtar nga “Deçiqi” është larguar sulmuesi Ilir Camaj, njëri ndër lojtarët më të mirë të këtij klubi, i cili është transferuar te “Dofar” i Omanit, që kryeson ligën e këtij vendi. Prandaj pritet që Beqiraj ta zëvendësojë mungesën e Camajt në sulmin e “Deçiqit”. Futbollisti 34-vjeçar nga Kosova do të jetë një përforcim i fortë për “Deçiqin” në luftën e tij për titullin kampion, por edhe në frontet tjera Futbollisti i Përfaqësueses së Malit të Zi, Fatos Beqiraj, është përforcimi më i ri dhe më i madh i Klubit të Futbollit “Deçiq” nga Tuzi gjatë afatit kalimtar të dimrit.

Ky në fakt është edhe transferimi më i bujshëm në Ligën e Parë të Malit të Zi në futboll gjatë këtij afati kalimtar.

Beqiraj është një lojtar me përvojë të madhe. Ai është lojtari me numrin më të madh të ndeshjeve të luajtura për Kombëtaren e Malit të Zi, për të cilën është aktivizuar në 85 ndeshje dhe ka shënuar 16 gola.

Fatos Beqiraj e ka filluar karrierën e tij në KF “Besa” të Pejës”, ku si lojtar i talentuar në vitin 2008 kaloi në “Buduqnostin” e Podgoricës, ku do të eksplodojë. Me “Buduqnostin” do të fitojë titullin në vitin 2008, kurse në sezonin pasardhës do të jetë golshënuesi më i mirë i Ligës së Parë me 18 gola.

Në vitin 2010, Beqiraj do të transferohet te “Dinamo” e Zagrebit”, ku do të shkëlqejë. Ai ishte golshënuesi

më i mirë në kampionatin kroat – në sezonin 2011/2012, ku shënoi 15 gola. Ai fitoi titullin në Kroaci tri herë (2011, 2012 dhe 2013), dy herë Kupën (2011 dhe 2012) dhe një herë Superkupën e Kroacisë në vitin 2013.

Në karrierën e vet ai ka luajtur edhe për Changujin e Kinës, për Dinamo Minsk, Dinamo Moskva, Mechelen, Maccabi Netanya, Wisla Krakow, Bnei Yehuda. Në vitin 2017 fitoi vendin e parë në Ligën e Dytë të Rusisë me Dinamon e Moskës, duke u rikthyer në elitën e futbollit rus.

Së fundmi ai ka luajtur me Astanan e Kazakistanit, ku në shtatë ndeshje gjatë stinorit të vjeshtës ka shënuar dy gola.

Gjatë këtij afati kalimtar nga “Deçiqi” është larguar sulmuesi Ilir Camaj, njëri ndër lojtarët më të mirë të këtij klubi, i cili është transferuar te “Dofar” i Omanit, që kryeson ligën e këtij vendi. Prandaj pritet që Beqiraj ta zëvendësojë mungesën e Camajt në

sulmin e “Deçiqit”.

Pas fazës së parë të Ligës së Parë të Malit të Zi në futboll, “Deçiqi” ndodhet në vendin e dytë në tabelë, tetë pikë pas “Sutjeskës” nga Nikshiqi, që kryeson kampionatin. Futbollisti 34-vjeçar nga Kosova do të jetë një përforcim i fortë për “Deçiqin” në luftën e tij për titullin kampion, por edhe në frontet tjera.

Beqiraj do t’u bashkëngjitet lojtarëve të klubit të tij të ri në Antalia të Turqisë, ku “Deçiqi” po i zhvillon stërvitjet për fazën e dytë të kampionatit.

(Kohapress)

E ENJTE, 3 SHKURT 2022

Javore KOHA

35

kohajavore.me