Koha 990

KOHA Javore Podgoricë e enjte, 9 dhjetor 2021 Viti XX Numër 990 Çmimi 0,50

Refuzimi i gjuhës, mohim i identitetit kombëtar ISSN 1800-5696

Demonstratat e Ulqinit të vitit 1969

Një libër i shkruar me akribi shkencore

PËRMBAJTJE

8

12 Zgjohu Evropë!

Bob Dole përjetësisht në kujtesën tonë

20

22 Dhuna në familje gjatë pandemisë me COVID-19

Roman i dashurisë dhe i detajeve

KOHA Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002.

Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.me

2

Javore KOHA

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

PËRMBAJTJE

24

28 Hambar i diturisë dhe atdhedashurisë

Shpalosja gjithëpërfshirëse e virtyteve të identitetit kombëtar

28

32 Krenar për arritjet e tyre

Reflektim i thellë dhe shumëdimensional KOHA Javore KOHA Javore

KOHA Javore KOHA Javore

Podgoricë e enjte, 22 dhjetor 2016 Viti XV Numër 745 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 8 dhjetor 2016 Viti XV Numër 743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 29 dhjetor 2016 Viti XV Numër 746 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 15 dhjetor 2016 Viti XV Numër 744 Çmimi 0,50

Pa ndonjë NDRYSHIM

pozitiv

Teatri - një dëshirë e munguar e ulqinakëve Qençe

APATIA politike

Shqiptarët në Mal të Zi gjatë vitit 2016

SHQIPTARËT E 1001 HALLEVE

Komedia e mjerimit

mjerimit Komedia e

Në udhëkryq

1 NSSI

6965-008

ëve ulqinaka re mungu ë e dëshir nhjëet trit-o Teaje Në udhëkryq

Shkodra, qyteti më joshës për krajanët krajanët joshës për qyteti më Shkodra,

ISSN 1800-5696

ISSN 1800-5696

1 NSSI

6965-008

e luftës viktimat që nderoi Manifestim

nuk jetohet ma

ISSN 1800-5696

ISSN 1800-5696

Manifestim që nderoi viktimat e luftës

Qëndrimi anticivilizues i një politikani

Lufta e Ftohtë duhet shmangur

Kadare meriton Nobelin!

ARKIVI: www.kohajavore.me

Qëndresa dhe flijimi për flamurin tonë kombëtar

ma uk Qençe n SHQIPTAR ËT E

1001 HALL EVE

avoreHA KJO avoreHA KJO Podgoricë e enjte,

8 dhjetor 2016

Viti XV Numër

743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte,

15 dhjetor 2016

Viti

Çmimi 0,50 XV Numër 744

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

Javore KOHA

3

NGJARJE JAVORE

Të dielën u mbajtën zgjedhjet lokale në tri komuna në Mal të Zi

Vazhdon trendi i rënies së PDS-së Rezultatet e zgjedhjeve lokale që janë mbajtur të dielën në tri komuna në Mal të Zi – Cetinë, Mojkovac dhe Petnjicë treguan se Partia Demokratike e Socialistëve vijon trendin e rënies, të filluar me zgjedhjet parlamentare më 30 gusht të vitit të kaluar, ashtu si dhe partitë e tubuara në koalicionin Fronti Demokratik.

Nga tri komunat ku janë mbajtur zgjedhjet e ku PDS ka pasur shumicën qeverisëse, vetëm në Petnjicë ka arritur që të fitojë sërish shumicën absolute për të qeverisur. Në këtë komunë me shumicë boshnjake PDS ka fituar 17 mandate këshilltarësh, Partia Boshnjake 6, Partia e Drejtësisë dhe Pajtimit 3, Socialdemokratët e Malit të Zi dhe Demokratët nga 2 man-

4

Javore KOHA

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

date, kurse Partia Socialdemokrate një mandat.

Ndonëse ka fituar shumicën, PDS nuk do të mund të formojë vetë pushtetin në Cetinë, qendrën historike dhe kulturore të Malit të Zi. Në përbërjen e Kuvendit të ardhshëm të kësaj komune PDS do të ketë 14 këshilltarë, PSD e cila ka shënuar edhe rritjen më të madhe – 8 këshilltarë, Rojet e Vjetra LLMZ 3 këshilltarë dhe Socialdemokratët-Partia Liberale një këshilltar. Nga partitë në pushtetin qendror, Lëvizja Qytetare URA ka fituar 4 mandate dhe Demokratët 3. Për të vijuar qeverisjen PDS-së i duhet të krijojë koalicion paszgjedhor.

Ndërsa në Mojkovac, pas 16 vitesh

PDS e ka humbur pushtetin ndonëse me 14 këshilltarë vazhdon të jetë partia më e fuqishme në këtë komunë. Fronti Demokratik ka fituar 8 mandate, Demokratët 4, Lëvizja Qytetare URA dhe lista “Nuk e japim Mojkovacin”, e afërt me kryeministrin Zdravko Krivokapiq, nga 2 mandate, kurse Mali i Zi i Bashkuar një mandat.

Sipas të dhënave të komisioneve komunale zgjedhore, të drejtë vote në këto tri komuna kanë pasur 26 mijë e 800 qytetarë.

Në 17 komuna të tjera të Malit të Zi zgjedhjet lokale pritet që të mbahen vitin e ardhshëm, kurse mandati i Kuvendit të Komunës së Tuzit përfundon sipas ligjit në fuqi në vitin 2023.

(Kohapress)

NGJARJE JAVORE

Në janarin e vitit të ardhshëm

SHBA do të shpallë të padëshirueshëm politikanë të tjerë nga rajoni?!

Departamenti i Shtetit i Shteteve të Bashkuara të Amerikës pritet që në janar të vitit të ardhshëm të shpallë të padëshirueshëm (non grata) politikanë dhe biznesmenë të tjerë nga Mali i Zi, Shqipëria, Kosova, Serbia dhe Republika Serbe.

Një institut i pavarur i sigurisë me seli në Beograd të Serbisë deklaroi se SHBA pritet të shpallin të tjerë politikanë dhe biznesmenë ‘non-grata’ në Ballkan.

Në një postim në Twitter, ky institut pohon se goditja e SHBA-së do të vijë në muajin janar të vitit të ardhshëm.

Zyrtarët që pritet të futen në ‘listën e zezë’ amerikane thuhet se vijnë nga Serbia, Republika Serbe, Mali i Zi dhe Kosova.

“Në janar, Shtetet e Bashkuara do të

vendosin sanksione ndaj individëve nga Ballkani, bazuar në Ligjin Magnetik. Sanksionet do të vendosen ndaj një pjese të komunitetit politik dhe të biznesit në Serbi, Republika Serbe, Mal të Zi dhe Kosovë”, shkruan ky institut në Twitter.

Institucioni në fjalë thotë se është i përkushtuar ndaj sigurisë globale.

“Edhe pse jemi të vendosur në Ballkan, në Beograd, në Serbi, pikëpamjet tona për sigurinë moderne janë globale. Barrën e rëndë të së shkuarës sonë të afërt e konsiderojmë si një përvojë të rëndësishme dhe si një avantazh në punën tonë, sepse po e analizojmë në mënyrë profesionale, racionale dhe pa paragjykime”, thuhet në web-faqen e këtij instituti.

Drejtor i këtij instituti është Orhan Dragash, ish-politikan dhe aktivist

i zëshëm në luftën kundër regjimit të presidentit të atëhershëm serb, Sllobodan Millosheviq në vitet ’90.

Gjatë asaj kohe ai kishte organizuar dhe drejtuar aksione dhe fushata të shumta që synonin promovimin e të drejtave të njeriut, pajtimin në rajonin e Ballkanit dhe qëndrimin kundër luftës.

SHBA ka shpallur tashmë “non grata” ish-Presidentin, ish-kryeministrin, ish-kryetarin dhe deputetin aktual të Partisë Demokratike të Shqipërisë, Sali Berisha, gjë që çoi në përjashtimin e tij nga Grupi parlamentar, ish-kryeprokurorin e Shtetit të Shqipërisë, Adriatik Llalla, ish-deputetin Tomë Doshi, ish-kryetarin e Bashkisë së Durrësit, Vangjush Dako etj.

(Kohapress/Express)

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

Javore KOHA

5

VËSHTRIM & OPINION

Tema dhe dilema Nail Draga

Çështja e barazisë se popujve në mjediset e ndryshme multinacionale vlerësohet përmes barazisë praktike dhe zbatimit të ligjeve në vendet përkatëse. Në vendet me traditë demokratike, këto çështje janë zgjidhur me kohë dhe janë pjesë e kulturës së qeverisjes shtetërore, ndërsa e kundërta është në vendet hegjemoniste, ku tipike janë vendet nga ish kampi socialist. Në këtë aspekt përjashtim nuk bën as Mali i Zi, i cili ndonëse në bashkësinë shtetërore të Jugosllavisë, ku ndaj shqiptarëve ka ndjekur politikën e mohimit të barazisë kombëtare për pjesëtarët e popullit shqiptar, sepse iu mohohej e drejta e përdorimit të gjuhës amtare në dokumentin personal gjatë kohës së monizmit.

Ndonëse me vonesë, në pluralizëm u krijuan rrethana të favorshme në këtë aspekt, të një pjesë e popullatës shqiptare vazhdon të jetë e pranishme psikologjia e hegjemonizmit shtetëror nga koha e monizmit. Andaj nuk ka si të shpjegojmë ndryshe situatën paradoksale, kur qytetari i përkatësisë kombëtare shqiptare nuk e realizon në praktikë një të drejtë të garantuar me ligj dhe kushtetutë, e cila është në favor të identitetit dhe të barazisë kombëtare.

Pasojat e politikës hegjemoniste Nuk ka dilemë së kjo çështje nuk është e thjeshtë, sepse e kaluara ishte e hidhur dhe me pasoja. Andaj, një vetëdije e tillë shtetërore ndaj popullit tonë nuk mund të eliminohet lehtë, ku në këtë gamë të qasjes mund të kuptohet ngurrimi i respektimit të të drejtave të garantuara.

Pikërisht lidhje në lidhje me barazinë gjuhësore të qytetarëve në Mal të Zi ekziston Ligji për letërnjoftim(2007) si dhe Ligji për emrin personal(2008), që janë në favor të ruajtjes dhe mbrojtjes se emrit personal që ai të shkruhet në gjuhën dhe alfabetin e saj. Ndërsa më së fundmi në pluralizëm, ndonëse me vonesë, për të parën herë kemi të bëjmë me tekstin e dokumentit personal

6

Javore KOHA

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

Refuzimi i gjuhës, mohim i identitetit kombëtar

Dukuria e shëmtuar nga një numër i konsideruar shqipfolësish në Mal të Zi, të cilët nuk e përdorin shqipen në dokumentet personale, duke refuzuar të drejtën kushtetuese, dëshmon injorancën, servilizmin apo vasalitetin ndaj pushtetit si ndërgjegje e vetëdije të ulët kombëtare që nuk arsyetohet me asgjë në pluralizëm që është letërnjoftimi edhe në gjuhën shqipe. Por, sa është duke u zbatuar në praktikë një e drejtë e tillë e garantuar nga popullata shqiptare në Mal të Zi, paraqet çështje për diskutim të veçantë.

Pikërisht në lidhje me këtë çështje, në sajë të një informacioni që disponoj nga ana e Ministrisë së Punëve të Brendshme të Malit të Zi, për periudhën kohore 01.01.2008 deri më 31.12.2019, që mban datën 25.6.2020, në Mal të Zi, sipas komunave ku shqiptarët janë popullsi autoktone(Ulqin, Tivar, Tuz, Podgoricë, Plavë dhe Rozhajë) në gjuhën shqipe janë lëshuar 6380 letërnjoftime dhe 7254 pasaporta me emrin personal në gjuhën shqipe.

Duke marrë parasysh faktin se sipas regjistrimit të fundit të popullsisë në

Mal të Zi(2011), si popullsi rezidente ishin 30439 shqiptarë, nga kjo i bie që vetëm 20.9% e shqiptarëve kanë letërnjoftim në gjuhen shqipe dhe 23.8% pasaporta me të dhëna personale(emri e mbiemri) në gjuhën shqipe.

Nuk ka dilemë se një informatë e tillë është shumë shqetësuese, që dëshmon refuzimin e përdorimit të gjuhës shqipe në dokumentin personal, që është mohim i identitetit gjuhësor dhe kombëtar të shqiptarëve në Mal Zi. Refuzimi i identitetit gjuhësor në pluralizëm (?!)

Nëse në të kaluarën në kohën e monizmit, si pasojë e politikës unitariste të pushtetit, ku edhe kërkesa më elementare për barazi gjuhësore e kombëtare vlerësohej armiqësore dhe me pasoja, në pluralizëm gjërat kanë ndryshuar rrënjësisht. Andaj, veprimet re-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

fuzuese të përdorimit të gjuhës shqipe në dokumentin personal nga individë të ndryshëm nuk kemi si t’i kuptojmë ndryshe në pluralizëm por si servilizëm apo vetëdije të ulët kombëtare.

Nëse një vlerësim i tillë mund të arsyetohet për të moshuarit, të cilët e kanë përjetuar pabarazinë dekada me radhë në monizëm, një qëndrim i tillë nuk mund të arsyetohet tash në pluralizëm, sepse nuk ke pasoja ta mbash dokumentin personal me emër e mbiemër në gjuhën shqipe.

Nuk ka dilemë se kjo temë paraqet çështje të veçantë për analizë e hulumtim, jo vetëm në aspektin personal, familjar, por edhe atë shoqëror. Në këtë aspekt, edukimi shkollor duhet të jetë parësor për nxënësit tanë, por si mund të jetë shembull pozitiv për nxënësin shqiptarë kur mësimdhënësi i tij dokumentin personal nuk e ka në gjuhën shqipe(!?).

Andaj, mbetet që kjo çështje të trajtohet në vazhdimësi në familje e shoqëri, për të eliminuar defektet ekzistuese, duke eliminuar sindromin psikologjik të sistemit monist në favor të mbrojtjes së identitetit kombëtar të popullatës

shqiptare në Mal të Zi si kudo në mjediset demokratike.

Servilizmi apo vetëdija e ulët kombëtare Nëse më parë ishte e ndaluar, nga viti 2007 letërnjoftimi është në tre gjuhë, duke përfshi edhe shqipen që është dëshmi e barazisë gjuhësore edhe për shqiptarët në Mal të Zi. Është çështje tjetër se ka mundësi të manipulohet në ketë drejtim nga zyrtarët e gjendjes civile, duke mos i informuar qytetarët për ketë të drejtë ekzistuese, apo duke i dhënë përparësi gjuhës zyrtare(malazeze). Kur kështu veprohet, p.sh. në komunën e Ulqinit, ku shqiptarët janë shumicë absolute, në mjediset e tjera ku janë pakicë as që ia vlen të diskutohet për këtë çështje.

Nëse për individët pa përgatitje shkollore një qëndrim i tillë nuk duhet të jetë befasues, për ata me përgatitje të mesme apo të lartë shkollore nuk arsyetohet me asgjë, përveç me servilizmin dhe komplekset e tyre personale, qe është për çdo gjykim. Madje, një numër i konsiderueshëm i tyre, jo që nuk skuqen, por duan edhe të shesin moral.

Në këtë aspekt përgjegjësia kryesore bie mbi subjektet politike të shqip-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

tarëve, si përfaqësuese autentike të tyre, sepse deri më tash nuk kemi pasur rast të dëgjojmë ndonjë diskutim në lidhje me këtë çështje identitare gjatë fushatave zgjedhore, duke marrë parasysh se elektorati i tyre votues është shqiptar. Një qëndrim i tillë indiferent, thënë më së buti dëshmon joseriozitetin e tyre ndaj identitetit gjuhësor e kombëtar në përgjithësi, që është pjesë e programeve politike partiake.

Barazia gjuhësore dëshmi e barazisë kombëtare Kujtojmë me këtë rast se e kaluara për shqiptarët në Mal të Zi ka qenë diskriminuese, sepse deri në vitin 1968 çdo gjë ishte në gjuhën serbe dhe me alfabet cirilik. Ishte koha kur edhe kërkesat për barazi gjuhësore, në dokumente personale apo dëftesat shkollore cilësoheshin si kërkesa nacionaliste, nga del se pushteti kishte qasje hegjemoniste, duke mos i përfillur kërkesat legjitime për barazi kombëtare të shqiptarëve në këtë mjedis.

Por, pas vitit 1968, në saje të rrethanave të reja shoqërore, si rezultat i demonstratave në ish Jugosllavi e në veçanti ata në Kosovë patën jehonë pozitive edhe këtu sepse filluan të lejohen në përdorim librezat shkollore dy gjuhësore të shtypura në Kosovë, duke u përdorur për herë të parë në gjuhën shqipe, sepse deri në ketë kohë gjuha shqipe dhe shkrimi i saj ndalohej së përdoruri, që dëshmohet përmes dokumenteve personale e atyre shkollore.

Ndërsa pas ngjarjeve në Kosovë të vitit 1981, në Mal të Zi u institucionalizua fushata antishqiptare shtetërore, ku kërkesat e ligjshme për barazi gjuhësore si p.sh. letërnjoftimi apo çertifikatat e ndryshme edhe në gjuhën shqipe cilësoheshin armiqësore.

Ndonëse në rrethana të tjera shoqërore në pluralizëm, me vonesë të konsiderueshme në vitin 2007 u legalizua letërnjoftimi edhe në gjuhën shqipe, që paraqet dëshmi të barazisë kombëtare të shqiptarëve në Mal të Zi. Ndonëse e mohuar dekada me radhë, një e drejtë e lejuar nuk bën të refuzohet nga popullsia shqiptare sepse nuk kemi të bëjmë me çështje personale, sepse ka të bëjë me identitetin kombëtar, ku gjuha shqipe e shkruar është dëshmi autentike e një konstatimi të tillë. Andaj, në këtë aspekt duhet eliminuar abuzimin e refuzimin me angazhim të vazhdueshëm, sepse punët tona nuk na i kryejnë të tjerët.

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

Javore KOHA

7

VËSHTRIM & OPINION

Deutsche Welle

Zgjohu Evropë!

Christian Schwarz Schilling

Atëkohë, bashkësia ndërkombëtare, sidomos ShBA-ja, ndali një luftë që përmes republikës së vetëquajtur Republika Srpska, kaloi në gjenocid. Në fund të korrikut të po këtij viti, ish-përfaqësuesi i Lartë i OKB-së, Valentin Inzko, vuri në fuqi zgjerimin e kodit penal që dënonte mohimin e Gjenocidit të Sreberenicës dhe himnizimin e krimeve të luftës.

Ky ligj u hodh poshtë menjëherë nga Millorad Dodik, përfaqësuesi i boshnjakëve-serbë në Presidiumin Shtetëror të Bosnje-Hercegovinës dhe ndeshi në refuzim e reagime kundërshtuese në Republikën Srpska. Boshnjakët-serbë u tërhoqën nga institucionet e vendit dhe kërkuar tërheqjen e Ligjit Inzko. Me këtë ata bllokojnë shtetin e Bosnje-Hercegovinës. Në thelb një puç shtetëror.

8

Javore KOHA

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

Përfaqësuesi i ri i Lartë, gjermani Christian Schmidt, që nga ardhja në postim e tij ofendohet publikisht dhe injorohet nga boshnjakët-serbë.

Ata kanë mbështetjen e Rusisë dhe të Kinës, që duan ta heqin Zyrën e Përfaqësuesit të Lartë – instanca më e lartë e Marrëveshjes së Dejtonit për implementimin e marrëveshjes së paqes. Spiralja e ndarjes së Republikës Srpska vazhdon, presioni e shantazhi që ndërmerr Dodik kundrejt shtetit të Bosnje-Hercegovinës janë më kërcënuese se kurrë. Dy vendime të Gjykatës Kushtetuese për pronën shtetërore, Parlamenti i Republikës Srpska i hodhi poshtë pa të drejtë. Dodiku ka javë që kërcënon, që do të shkëpusë Republikën Srpska nga ushtria shtetërore, nga ligjet dhe nga institucionet financiare, e

me këtë faktikisht të bëhet e pavarur.

Një vendim për këtë do të merret më 10 dhjetor. Se me këtë shkelet Marrëveshja e Dejtonit dhe Kushtetuta e Bosnje-Hercegovinës, kjo nuk i intereson Dodikut.

Të gjithëve iu është bërë e qartë se me këtë kalohet vija e kuqe. Fjala “luftë” ka filluar të qarkullojë. Bashkësia ndërkombëtare duhej të vendoste këtu menjëherë sanksione të ashpra kundrejt Dodikut, por nuk po e bën.

Dodiku mund të shkatërrojë më tej shtetin e Bosnje-Hercegovinën me ideologjinë e tij etno-nacionaliste.

Prej 10 vjetësh rajoni i Ballkanit Perëndimor, me një Dodik që vepron gjithnjë e më në mënyrë perfide, e që në sfond mbështetet nga presidenti serb, Aleksandar Vuçiq, po kthehet në një top loje të fuqive të mëdha.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

Vitin e kaluar, po në këtë kohë u festua 25 vjetori i Marrëveshjes së Dejtonit, që i dha fund luftës së tmerrshme në Bosnje-Hercegovinë (BH). Sot është ndryshe: vendi ndodhet para një lufte të re, nëse politika e papërgjegjshme e lëshimeve do të vazhdojë

Se Dodik gëzon mbështetjen e Rusisë dhe Kinës, ai e ka bërë të qartë në një intervistë në të përditshmen “Guardian” (29 nëntor 2021).

Kështu flitet hapur se plani i Serbisë së Madhe, që në vitet ‘90-të të shekullit të kaluar shkaktoi 2,5 milionë refugjatë dhe u kushtoi jetën 100 mijë vetëve, është më i gjallë se kurrë. Me këtë bëhet e qartë se qeveritë nacionaliste të Kroacisë dhe Serbisë asnjëherë nuk e kanë hequr dorë nga qëllimin të ndajnë mes tyre Bosnje-Hercegovinën. Aktualisht kjo po forcohet sërish në mënyrë aktive.

Me tmerr unë shoh të kthehem në vitet ‘90-ta, kur bashkësia ndërkombëtare për një kohë të gjatë qëndroi duarkryq dhe zhvillimet çuan në një luftë të tmerrshme. Por, çfarë bën bashkësia ndërkombëtare sot?

Ne e dimë që nga viti 2006 se Bosnje-Hercegovina po largohet nga zhvillimet demokratike dhe bashkësia ndërkombëtare ka një bashkëpërgjegjësi të madhe. Sanksionet, si ShBA-ja ka vendosur kundër Dodikut, nuk kanë efekt të madh kur BE, që po ashtu ka mekanizma, nuk vendos për këtë. Kjo kërkon miratimin e të paktën vendeve nga 27 vende anëtare. Në perspektivë duhet të mendohet për një kurs më të ashpër, u shpreh ministri i Jashtëm gjerman, Heiko Maas, në takimin e fundit të ministrave të Jashtëm të BE-së më 15 nëntor në Bruksel, dhe përcaktoi: sanksionet duhet të godasin ata që venë në pikëpyetje strukturat shtetërore dhe me urrejtje duan të nxisin njerëzit kundër njëri-tjetrit.

(TAZ 17 nëntor 2021) Por, nuk u ra dakord. Gjermania ishte pro, Hungaria kundër. Me një politikë të tillë lëshimesh prej vitesh kundrejt Bosnje-Hercegovinës, nuk i bëhet mirë këtij vendi, përkundrazi.

Shembull më i mirë janë bisedimet për reformën zgjedhore që po zhvillojnë ndërkohë Matthew Palmer, i ngarkuari i posaçëm amerikan në Bosnje-Hercegovinë, dhe Angelina Eichhorst nga BE, e që për të tretën herë qëndrojnë në BH brenda një kohe të shkurtër. Të dy përpiqen në mënyrë aspak transparente dhe me presion të bëjnë një reformë zgjedhore. Pse përpiqen ta bëjnë këtë, kur vendi ndodhet në krizën më të madhe që nga fundi i luftës, kjo nuk është e kuptueshme dhe nuk krijon besim.

Në vend të vendosin sanksione për ata që e bllokojnë e kërcënojnë shtetin, kërkohet një rrugë për të kënaqur ekstremistët.

Jam i mendimit se shumë qytetarë në Bosnje-Hercegovinë, ashtu si edhe dy paditësit e njohur, Jakob Finci dhe Azra Zornic, që nga viti 2009 dhe 2014 presin implementimin e vendimeve të tyre të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut në Strasburg, ku zgjedhjet e vitit 2022, ashtu si edhe të tjerat, të mbahen në bazë të Ligjit aktual zgjedhor. Vetëm më pas dhe pa presion, me transparencë dhe me pjesëmarrje të të gjithë faktorëve të shoqërisë, duhet të ndryshohet Kushtetuta diskriminuese e Bosnje-Hercegovinës që krijon kushtet për një reformë zgjedhore. Jo e kundërta.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Tani ka më shumë rëndësi të mënjanohet rreziku i përpjekjeve për ndarje të BH-së. Stabilizimi i shtetit duhet të jetë më i rëndësishmi, por pa dorëzuar vlerat demokratike. Një reformë e ligjit zgjedhor me thellim etnik e gropos përfundimisht atë.

Duket se qëllimi i bashkësisë ndërkombëtare nuk përmban ndryshime esenciale, që mund të çohen më tej si bazë për zhvillim të mëtejshëm demokratik të vendit, por në prapavijë vepron një agjendë tjetër, ajo që vendi të ndahet. Nuk ka çudi që Palmer dhe Eichhorst tani ndeshen me kritika për atë që bashkëpunojnë me kroatët boshnjakë të partisë nacionaliste, HDZ. Sepse, HDZ qëndron për një propozime të ligjit zgjedhor mbi kritere etnike, duke e çuar më tej diskriminimin, në fund me qëllimin e një ndarjeje tjetër dhe fundin e BHsë.

Votimi më 29 nëntor 2021 në Parlamentin e BH-së, e konfirmon këtë.

Deputetë të Republikës Srpska erdhën që nga korriku për herë të parë në Parlament dhe përpiqen, së bashku me deputetët kroatë të HDZ-së, të rrëzojnë Ligjin e Inzkos për mohimin e gjenocidit. Fakti që boshnjakët serbë dhe boshnjakët kroatë e mohojnë gjenocidin ndaj boshnjakëve dhe ngrenë si heronj kriminelët e dënuar të luftës – 26 vjet pas fundit të luftës – është një sinjal paralajmërues që në gjitha këto vite nuk është hedhur asnjë hap përpara ne vlerat e BE-së dhe parimet e saj. se Kroacia si vend anëtar e mbështet këtë, të lë pa fjalë.

Vetëm bashkësia ndërkombëtare mund të ndalë këtë fatkeqësi dhe ata që sulmojnë rendin kushtetues të shtetit. Vlerat evropiane dhe të drejtat e njeriut mbrohen sot në Bosnjë-Hercegovinë, për të gjithë BE-në.

Nëse dështojmë këtu, është e pasigurt edhe e ardhmja e BE-së. Ne nuk duhet t’i mbyllim sytë përpara presioneve dhe nuk duhet të lejojmë standarde të dyfishta në çështjen e të drejtave të njeriut. Duhet të pozicionohemi – BE, Britania e Madhe dhe ShBA, e sidomos Gjermania. Të jemi aktivë e të ndalim sa më shpejt katastrofën drejt së cilës po shkon Bosnje-Hercegovnia!

(Autori në vitet 2006/07 ka qenë përfaqësues i Lartë i OKB-së në Bosnje-Hercegovinë) E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

Javore KOHA

9

VËSHTRIM & OPINION

Pozita gjeostrategjike e shqiptarëve, “sherr pa fund” në Ballkan (2)

Tryeza perëndimore nu “sofër burrash”, por so Tri dekadat e fundit mbi hartën e Ballkanit janë tërhequr disa vija ndarëse vertikale, horizontale e zigzage. Në mesin e viteve ‘90 lindi “Nisma Uilliam Perri” [sekretari amerikan i Mbrojtjes] për një “bashkëpunim ushtarak në Ballkanin Jugor”, që Kosovën e trajtonte si pjesë e “Ballkanit Verior”. Më pas lindi nisma amerikane e “Kartës së Adriatikut”, që të përgatiteshin Shqipëria, Kroacia dhe Maqedonia e Veriut për të hyrë në NATO er:2009, f. 18]. Një mori botimesh na ofrojnë mënyra të reja të interpretimit të ngjarjeve që çuan në Luftërat Ballkanike të 1912-1913 [Yavuz & BluHajrudin S. mi:2013, f. 9], në të cilat një pjesë e Muja konsiderueshme e trungut etnik shqiptar, e quajtur “brez anësor”, me sipërfaqe prej 23.252 km2 u amputua. Në këtë kohë, Deti Adriatik i takonte Ital(vijon nga numri i kaluar) isë, Austro-Hungarisë, Malit të Zi dhe Rajoni kishte qenë relativisht i qën- Shqipërisë [Roucek f. 173]. drueshëm deri në shekullin XIX [Gul- Për mbrojtjen e interesave të veta er:2016, ff. 120-132], por prej shua- strategjike në Ballkan, Fuqitë e Mëdha rjes së Shqipërisë Osmane në fundin mundësuan që t’i kënaqin apetitet e e shekullit XIX, ambiciet e popujve popujve sllavë në dëm të tokave shqipballkanikë u bënë më nxitëse. Hyrja tare. Parashikimin e kësaj ngjarjeje e në Adriatik u bë ‘kartë’ tepër e rëndë- kishte bërë një gazetë britanike prej visishme. Traktati i Shën Stefanit (3 tit 1849. Sipas saj, Shqipëria mbante mars 1878), i imponuar Perandorisë një pozitë të tillë strategjike, sa të ishte Osmane nga Rusia, Anglia, Franca, e lakmueshme nga të gjitha racat fqinGjermania, Austro-Hungaria dhe Ita- je, por asnjë prej tyre nuk do të ishin lia, parashihte copëtimin e katër të të gatshme për ta parë atë të zotërupestave të Shqipërisë Etnike, për in- ar nga ndonjë rival tjetër. Prandaj çdo teresa të Bullgarisë, Serbisë dhe Malit ndarje e mundshme e saj ndërmjet të Zi [Treadway:1998]. Meqë zgjerimet racave të ndryshme do të shkaktonte e shteteve sllave ballkanike, pansl- xhelozi të tillë kombëtare e racore balllavizmin rus e nxirrnin në Adriatik dhe kanike saqë ndezja e një lufte që do në Mesdhe, kancelari i Gjermanisë – të përfshinte gjithë Evropën në Ballkan Bismarku, animoi Fuqitë evropiane: do të ishte e pashmangshme [The In“Ujku i Anadollit të mbetet në Bosfor dependent, #85-86/1849]. edhe për një kohë!” dhe ftoi Kongresin Në traktatin sekret të Londrës, më 26 e Berlinit [13 korrik 1878] për të “kor- prill 1915, Qeveria italiane tentoi ta rektuar” interesat evropiano-ruse, për- konvertojë detin në një liqe italian “Il katësisht për të hedhur poshtë vendi- nostro mare” [Cabanes:2001, f. 475] min rus për ndarjen e Ballkanit sipas dhe kjo ngriti problematikën në lidhje me “Çështjen e Adriatikut”, e cila planeve të veta.

Kriza e mesit të viteve 1890-të u sho- gjeti zgjidhje në Traktatin e Rapallos qërua me ndryshime të rëndësishme (16 prill 1922) ndërmjet Jugosllavisë në planin gjeopolitik të Ballkanit [Clay- dhe Italisë. Kur Italia hyri në luftë, ata

10

Javore KOHA

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

mundën të bllokonin ngushticën e Otrantos dhe me këtë të ndërpresin komunikimin e Austro-Hungarisë me detin dhe botën e jashtme. Midis dy luftërave botërrore, mbetjet e Perandorisë së madhe austro-hungareze ishin zënë me problemet e veta, në radhë të parë ekonomike, por edhe politike e shoqërore. Ajo nuk mund të ishte më një faktor gjeopolitik në hapësirën e Evropës Juglindore, sepse i kishte humbur të gjitha zonat e saj të influencës nga koha e Monarkisë. Në këtë mënyrë, ajo nuk mund të ndikonte më drejtpërdrejt politikën e Shqipërisë, por vetëm në mënyrë të tërthortë.

Pas Luftës II Botërore, konflikti për Adriatikun u ndez ndërmjet Italisë dhe Jugosllavisë në lidhje me portin e Rijekës (Fiume), e cila prej vitit 1947 i mbeti Jugosllavisë [Roucek, f. 173].

Natyrisht, Deti Adriatik nuk ishte i rëndësishëm vetëm për rrugët antike.

Për gjithë periudhën e gjatë që ne e quajmë lashtësi, ai ka zënë një vend të rëndësishëm në rrezatimin e qytetërimit. Gjiri Jonian paraqet në mënyrë të natyrshme një rrugë depërtimi nga jugu drejt Evropës Qendrore, pavarësisht nga harku alpin që i vështirëson lidhjet midis rrjedhës së epërme të Danubit dhe ultësirës së lumit ‘Po’. Deti Adriatik ka luajtur gjithashtu rolin kryesor sa u përket marrëdhënieve ndërmjet Lindjes dhe Perëndimit, ndërmjet Greqisë dhe Italisë [Cabanes:2001, f.

29]. Për më shumë ka mbetur një zonë detare në fokusin ndërkombëtar, përtej kufijve natyrorë dhe politikë.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

uk është ofër interesash Organizata Ndërkombëtare Hidrografike (1953) e ka vendosur në njërën nga katër zonat e rëndësishme strategjike të Mesdheut. Mbarimi i dekadës së parë të viteve 2000 mund të jetë një rast i mirë për të rishikuar zhvillimet dhe sfidat e fundit, shumë prej të cilave kanë të bëjnë me tiparet e tij nën-rajonale [Vidas:2010]. Në përkufizimet hidrografike dhe politike, për shkak të pozicionit të tij strategjik, po rishfaqet si një arenë me rëndësi të madhe gjeostrategjike, në ndryshimin e pamjes gjeopolitike të Euro-Azisë.

Korniza e Strategjisë Detare të Bashkimit Evropian për vitin 2008 [Official Journal of the European Union, #164/2008, f.19] e ka vendosur në një nga katër rajonet më të rëndësishme të ujërave detare evropiane.

Kjo u konfirmua edhe në nevojën e propozimeve të koordinuara në nivel global në “International Maritime Organization” [IMO].

Sot, rreth 30% e tregtisë detare të Mesdheut përshkon Adriatikun, një pjesë e së cilës transportohet më tej në tokë në vendet e Evropës së Mesme. 75-80% e trafikut total tregtar të anijeve tregtare dhe ngarkesave të transportuara përfshihen në portet italiane, 10% në portet e Kroacisë, kurse Shqipëria (bashkë me Malin e Zi) përbëjnë 15% të trafikut dhe 10% të ngarkesës së transportuar. Austria, për shembull, merr 75%, kurse Gjermania Jugore 100% të importeve të naftës përmes porteve të Adriatikut.

Natyrisht që kjo paraqet një rëndësi të konsiderueshme, një veçori që kërkon zgjerim të bashkëpunimit dhe koordinimit nën-rajonal. Për më shumë, disa vizione në shkallë të gjerë përplasen këtu, kur bëhet fjalë për parashikimet e dekadave të ardhshme. Këto janë projekte për eksportimin e naftës ruse dhe kaspike përmes Mesdheut, me qëllim që pjesërisht të anashkalohet Bosfori [Vidas:2010].

Bregdeti lindor i Adriatikut, për shkak të vendosjes dhe veçorive natyrore, është në qendër të planeve dhe pro-

jekteve të tilla të transportit të energjisë. Këto pa dyshim sjellin edhe probleme shkarkimesh operacionale të naftës nga anijet e mëdha, kryesisht në rrugët e transportit ndërkombëtar që përshkojnë Adriatikun. Këtë problematikë e kanë vërtetuar analizat e kryera me projekte të teknologjisë së veçantë satelitore, ato të sensorëve, njësive të teknologjisë radare dhe sigurisë kibernetike nga Qendra e Përbashkët e Kërkimeve të Komisionit Evropian [DG Joint Research Centre, 2005, f. 10].

Nevoja urgjente për mbrojtjen e shëndoshë të mjedisit dhe përmirësimin e menaxhimit dhe ruajtjes së burimeve mbetet e penguar për arsye mosmarrëveshjesh rreth përcaktimit të kufirit detar! Kjo mbetet një nevojë e pashmangshme e bashkëpunimit për interesa të përbashkëta.

Krahas interesave industriale janë edhe ato gjeopolitike të aktorëve kryesorë të skenës Euro-Aziatike, si Rusia, SHBA-të dhe vendet kryesore evropiane, të cilat do t’i japin kahje zhvillimeve të përgjithshme në projektet e tyre për të ardhmen. Kanë arsyet e veta disa analistë që pohojnë se ndërhyrja që bënë SHBA-të në luftën e Kosovës (1998-1999), e bënë për arsyet e tyre gjeostrategjike, jo vetëm për shkak të ndikimit rus, por edhe për shkak të pozicionimit në një korridor të botës së ngarkuar me energji. Përveç kësaj, ndërtimi i Rrugës së Kombit nënkupton avantazhin ushtarak dhe bazën e saj në Sojevë “Bondstill”, që i ka dhënë qasje të drejtpërdrejtë në Detin Adriatik. Nga autorizimi që Shqipëria u ka dhënë për përdorimin e portit detar, nuk përfiton vetëm Pentagoni, por edhe korporatat amerikane, turke etj. Jo pa arsye, me rastin e hapjes se Ambasadës së Izraelit në Shqipëri, në gusht të vitit 2012, ministri i Jashtëm i Izraelit, Avigdor Lieberman, tha se “Shqipëria është një pikë strategjike ku mund të hedhin kapitalin e tyre investitorët”.

Tri dekadat e fundit mbi hartën e Ballkanit janë hequr disa vija ndarëse vertikale, horizontale e zigzage. Në mesin

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

e viteve ‘90 lindi “Nisma Uilliam Perri” [sekretari amerikan i Mbrojtjes] për një “bashkëpunim ushtarak në Ballkanin Jugor”, që Kosovën e trajtonte si pjesë e “Ballkanit Verior”. Më pas lindi nisma amerikane e “Kartës së Adriatikut”, që të përgatiteshin Shqipëria, Kroacia dhe Maqedonia e Veriut për të hyrë në NATO. Më 13 dhe 14 dhjetor 2012, Këshilli Evropian i kërkoi Komisionit Evropian që të paraqesë një strategji të re të BE-së për rajonin e Adriatikut dhe të Jonit [EUSAIR] para fundvitit 2014.

Komisionin e miratoi më 17 qershor 2014 një Komunikim mbi Strategjinë e BE-së, të shoqëruar me një plan veprimi, i cili përfshinë strategjinë detare për Detin Adriatik dhe Jon, të miratuar nga Komisioni më 30 nëntor 2012, kurse miratimi u bë më pas, nga Këshilli i Çështjeve të Përgjithshme, më 29 shtator, dhe më pas nga Këshilli Evropian, më 24 tetor 2014 [Salvador:2017].

Arritja e ekuilibrit të duhur midis sferës së rregullimit kombëtar dhe bashkëpunimit rajonal ka të ngjarë të mbetet sfida kryesore për vendet e Adriatikut në dekadën e ardhshme. Për shkak të lëvizjeve gjeopolitike dhe rrymave të ndryshme, roli i Shqipërisë hë për hë mbetet në “tym”. Partnerët strategjikë duhet të gjejnë terren të përbashkët lidhur me çështje të një interesi të përbashkët, mbështetjen e agjendave politike të njëri-tjetrit dhe veprimet e përbashkëta politike në nivel rajonal e global. Ndërkohë, vendet e Adriatikut duhet të qëndrojnë brenda kornizës së rregullave të përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare dhe marrëveshjeve globale, në mënyrë që të lehtësojnë stabilitetin afatgjatë në marrëdhëniet reciproke dhe të arrijnë një zgjidhje të pranueshme për shtetet e treta. Këto të fundit duhet të mbeten përherë të destabilizuara në mënyrë që “bosët” të realizojnë qëllimet e tyre strategjike.

Të gjitha çështjet jashtë këtyre kornizave janë vetëm “sherr pa fund” për këto popuj që jetojnë në këtë zonë të rëndësishme me interesa ekonomike, strategjike dhe gjeopolitike. Në fund të fundit, shqiptarët duhet ta kuptojnë vetë se “besueshmëria te fjala e dhënë” është mangësi, sepse tryeza perëndimore e sistemit kapitalist nuk është “sofër burrash”, por sofër interesash ku “mezja e muhabetit” është hileja dhe dredhia!

(Fund) E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

Javore KOHA

11

VËSHTRIM & OPINION

Bob Dole përjetësisht n Një kampion i vërtetë i demokracisë dhe i të drejtave të njeriut për popujt e shtypur, përfshirë shqiptarët e Kosovës dhe shqiptarët në përgjithësi, anëembanë trojeve të tyre, ish-Senatori amerikan, Robert Dole nuk është më!

Për Koha Javore:

Frank Shkreli / Nju Jork Në krye të kësaj liste udhëheqësish më të lartë të politikës amerikane me të cilët punoi Z. Xhema dhe komuniteti shqiptaro-amerikan -- në nivel federal, shtetëror dhe vendor – ishte, padyshim, ish-Senatori Bob Dole. Nga mesi i 1980-ave qeveria amerikane, Kongresi dhe Senati i Shteteve të Bashkuara kishin filluar të sensibilizoheshin mbi gjendjen në Kosovë nga udhëheqës të komunitetit, si Xhim Xhema, për gjendjen e mjerueshme të jetesës dhe shtypjeve ndaj shqiptarëve në Kosovë dhe anembanë ish-Jugosllavisë, veçanërisht për shkeljen brutale të të drejtave të njeriut në Kosovë dhe në trojet e tjera shqiptare të atij shteti artificial që quhej Jugosllavi. Por, ka qenë vizita e parë në Prishtinë e delegacionit të përbërë nga 6 senatorë të njohur amerikanë – të kryesuar nga Senatori Bob Dole – që vërtetë hodhi dritë mbi sjelljet kriminale të qeverisë së Beogradit ndaj shqiptarëve të Kosovës. Gjatë asaj vizite, Senatori Dole dhe kolegët e tij, nuk kanë lënë asnjë dyshim se pse kishin shkuar në Kosovë në vitin 1990. Senatori Dole me të zbritur nga aeroplani në aeroportin e Prishtinës është shprehur me atë rast se po vizitonin Kosovën për të mbështetur lirinë, demokracinë dhe të drejtat individuale të njeriut për shqiptarët dhe për të gjithë popujt. “Ne dhe qeveria jonë besojmë fuqimisht në demokraci dhe të drejtat individuale të njeriut dhe kundërshtojmë gjithashtu fuqimisht abuzimin dhe shkeljen e të drejtave të njeriut.” Delegacioni i senatorëve amerikanë, i kryesuar nga Bob

12

Javore KOHA

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

Dole në Kosovë, në vitin 1990 deklaruan pa lenë asnjë dyshim se cili ishte qëndrimi amerikan ndaj të drejtave të shqiptarëve në Kosovë duke u shprehur se, Shtetet e Bashkuara, si superfuqi e vetme në botë pas shpërbërjes së ish-Bashkimit Sovjetik, “mbështesin lirinë e fjalës, lirinë e fesë dhe lirinë e shtypit”. “Ne bëjmë thirrje për demokraci”, theksuan senatorët amerikanë, me atë rast, në Prishtinë.

Gjatë asaj vizite historike, Senatori i atëhershëm i Nju Jorkut, Al Damato në takimin me përfaqësuesit e Kosovës – të kryesuar nga Presidenti historik i Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova – në fjalën e tij përcolli përshëndetjet dhe lutjet për bashkëvëllezërit e tyre, në emër të komunitetit shqiptaro-amerikan, duke përmendur, specifikisht, Z. Xhim Xhema si njeriun, që siç u shpreh Senatori Damato, “është duke punuar shumë për të sensibilizuar amerikanët për të gjitha ato që po ndodhin këtu në Kosovë.” Me atë rast, senatorët theksuan se ishin të shokuar nga sjelljet e qeverisë jugosllave ndaj shqiptarëve.

Duke iu referuar zyrtarëve jugosllavë me të cilët ishin takuar. “Ata shprehen si një shtet policor, sillen si një shtet policor, ata në të vërtetë janë një shtet policor”, theksoi senatori amerikan, Robert Dole.

Aktiviteti i Senatorit Dole në mbështetje të përpjekjeve për liri e demokraci, për çlirimin dhe për pavarësinë e Kosovës janë aq të shumta gjatë dekadave saqë do nevojitej një libër i tërë që të përshkruheshin, e për disa prej të cilave kam shkruar në disa artikuj të botuar më përpara. Po kujtoj, me këtë rast, vizitën e senatorëve amerikanë në Prishtinë me 30 gusht, 1990 -- të kryesuar nga Senatori Dole – pasi kjo vizitë konsiderohet si fillimi i përpjekjeve të mëdha për ndërkombëtarizimin e asaj që dikur i referoheshim në bisedat e përditshme

si, “The issue of Kosova”, ose çështja Kosovës.

Senatori Dole - me të kthyer në Washington nga vizita e tij me kolegët senatorë në Prishtinë – luajti rolin e tij me rëndësi për ndërkombëtarizimin e “Çështjes së Kosovës”, në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar, i bindur nga ato që kishte parë në Kosovë, paralajmëroi botën se Jugosllavisë i kishte ardhur fundi, si shtet federativ.

Pas “shtypjeve shokuese”, që kishte parë e dëgjuar në Kosovë ndaj shqiptarëve të asaj krahine nga ana e forcave policore serbe, ish-Senatori Dole ia nisi punës për të sensibilizuar Kongresin dhe popullin amerikan për krimet dhe shkeljet e rënda të të drejtave të njeriut që po ndodhnin në Kosovë kundër shqiptarëve autoktonë nga forcat kriminale të Millosheviqit. Vizita e Senatorit Dole me kolegët e tij në Kosovë, shënoi gjithashtu edhe periudhën që vuri në lëvizje edhe lobimin e fuqishëm në Kongres nga komuniteti shqiptaro-amerikan në mbështetje të drejtave dhe lirive për shqiptarët në trojet e tyre autoktone në ish-Jugosllavi dhe në rajonin e Ballkanit Perëndimor, në përgjithësi. Komuniteti shqiptaro-amerikan, i cili megjithëse i vogël në numër – me ndihmën e ligjvënësve si Biob Dole -arriti të siguronte një mbështetje të pa parë deri atëherë në qarqet e politikës amerikane, në qeverinë federale dhe në Kongres, ku Senatori Dole gëzonte respekt dhe admirim për qëndrimet e tija në favor të drejtave dhe kauzave të shqiptarëve në Kosovë dhe më gjerë.

Shqiptarët kudo, janë mirënjohës për të gjitha ato që Bob Dole ka bërë gjatë viteve në mbrojtje të së drejtës dhe të vërtetës për Kosovën. Shqiptarët kudo e kujtojnë përjetësisht dhe do të falënderojnë këtë hero jo vetëm të Amerikës, por edhe si hero të shqiptarëve kudo gjenden. Periudha e ndikimit të

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

në kujtesën tonë tij si senator ishte një periudhë e gjatë, në mbrojtje të lirisë, demokracisë dhe të drejtave të njeriut në përgjithësi, për shqiptarët e Kosovës në veçanti, por edhe për shqiptarët kudo.

Njohjet, çmimet dhe dekoratat, përfshirë edhe bustet, në nderim, falënderim dhe mirënjohje për punën e këtij miku të madh të shqiptarëve, nuk kanë munguar nga shqiptarët. Gjatë kohës që isha drejtor i Këshillit Kombëtar Shqiptaro-Amerikan, (NAAC) vendosëm që Senatorin Dole ta nderonim me Çmimin më të lartë të organizatës tonë atëherë (2005), “Duart e Shpresës”, sepse shpresat shekullore të shqiptarëve, Senatori Dole ndihmoi shumë t’i bënte realitet, ashtu siç është sot Kosova, shtet i lirë, sovran, i njohur nga mbi 100-shtete, përfshirë vendet më të mëdha e demokratike të Perëndimit. Në vitin 2004, Presidenti i Kosovës Dr. Ibrahim Rugova i dorëzoi Senatorit Dole, “Medaljen e Artë të Lirisë”, për kontributin e tij në mbrojtje të lirisë, pavarësisë dhe demokracisë në Kosovë si dhe për promovimin nga ana e tij të një lidhjeje të veçantë midis Republikës së Kosovës dhe Shteteve të Bashkuara. Në mirënjohje për veprimtarinë e tij në mbështetje të shqiptarëve, sidomos Kosovës, në një ceremoni të veçantë (2017) në Uashington, Presidenti i Republikës së Shqipërisë, Z. Bujar Nishani nderoi gjithashtu ish-Senatorin Dole me dekoratën më të lartë të vendit, “Dekoratën e Flamurit Kombëtar”, duke e cilësuar politikanin e njohur amerikan, si “përkrahësin e palëkundur të lirisë dhe Pavarësisë së Kosovës”.

Por kujtimi më i mirë për kontributin e Senatorit Dole në çështjen e Kosovës – një kujtim tepër domethënës që do të mbetet në histori për një kohë të gjatë – do të realizohej disa vite më vonë nga miku i tij i ngushtë dhe aktivisti më i dalluar shqiptaro-amerikan dhe veprimtari që nuk kurseu as kohë as fonde për çështjen kombëtare, Z. Xhim Xhema. Tetorin që kaloi biznesmeni dhe mbrojtësi i çështjeve kombëtare, Z. Xhema i dhuroi $500,000 (gjysmë milion) dollarë Institutit Dole, pranë Universitetit të shtetit Kansas, që është shteti i origjinës i Senatorit Dole. Në njoftim të universitetit thuhej se ky gjest

i Z. Xhema është një vlerësim i punës së Senatorit Robert Dole dhe jepet në shenjë falënderimi për diplomacinë dhe mbështetjen ndaj çështjes së Kosovës gjatë dekadave dhe për miqësinë e tij të gjatë me Senatorin republikan Bob Dole. Kjo një lidhje politike që bashkoi aktivistin shqiptaro-amerikan Jim Xhema dhe Senatorin e shtetit Kansas, Bob Dole ishte kthyer gjatë viteve në një miqësi të fortë midis këtyre dy burrave e që ka zgjatur për pothuaj 40vjet. Kjo miqësi, e lindur nga një fëmijëri me shumë gjëra të përbashkëta dhe bazuar në respektin e ndërsjellët midis një shqiptaro-amerikani dhe një senatori të njohur amerikan, frymëzoi dhënien e asaj dhurate prej $500,000 (gjysmë milioni dollarësh. Dhënia e kësaj dhurate ishte planifikuar të jepej njëkohësisht me ceremoninë e zbulimit të statujës së Senatorit Dole në Prishtinë, në kryeqytetin e Kosovës -- gushtin që kaloi - në kujtim dhe në nderim të 30-vjetorit të vizitës së parë të Senatorit Dole, me gjashtë kolegët e tij senatorë të njohur amerikanë, në Prishtinë, një ngjarje kjo që zgjoi Kongresin dhe publikun amerikan për të mësuar më shumë për tmerret që po ndodhnin në Kosovë dhe në ish-Jugosllavi kundër shqiptarëve dhe për spastrimin e tyre etnik nga trojet e tyre dardane, tragjedia më i madhe njerëzore në Evropë, ç ‘prej Luftës së dytë Botërore.

Duke folur për angazhimin e ish-Senatorit Bob Dole ndaj lirisë dhe të drejtave të popullit të Kosovës në inaugurimin e vendit ku sot ndodhet statuja e Senatorit Dole, Ambasadori i Shteteve të Bashkuara në Prishtinë, Z. Filip Kosnett e cilësoi ish-Senatorin Bob Dole si, “Një udhëheqës kryesor në promovimin e kauzës së lirisë, anë e mbanë botës.

Nuk është për të çuditur që ai u bë një mbështetës i pa zëvendësueshëm i Kosovës, duke qëndruar pranë dhe në mbështetje të popullit të këtij vendi, në përpjekjet e tija, për të ndërtuar një shtet të fortë dhe të lirë”, ka thënë me atë rast, kryediplomati amerikan në Prishtinë. Statuja e Senatorit Dole në Prishtinë është vendosur në një kënd të “Rrugës Bob Dole” dhe “Bulevardit Bill Clinton”, rrugë këto që mbajnë emrat e dy kundërshtarëve politikë amerikanë, nga dy parti të ndryshme politike,

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

njëri republikan e tjetri demokrat. Me gjithë ndryshimet në qëndrimet e tyre në rrafshin e zhvillimeve politike dhe ekonomike në Amerikë, ata ishin miq të ngushtë me njëri tjetrin, pasi ndanin dashurinë për Atdheun e tyre dhe ishin dedikuar shërbimit në mbrojtje të drejtave të njeriut dhe të drejtave kombëtare për të tjerët, ndërkohë që përpiqeshin të bashkëpunonin me njëri tjetrin kurdoherë që ishte e mundur, siç ka qenë edhe çështja e Kosovës.

Përveç kësaj, Senatori Dole ka lënë edhe një trashëgimi tjetër, jo vetëm për politikanët amerikanë por edhe për ata shqiptarë në Tiranë dhe në Prishtinë, se në politikë mund të kemi kundërshtarë, por jo armiq. Një shembull tepër i vlefshëm ky, sidomos duke marrë parasysh konfliktet politike dhe rrethanat e zhvillimeve në trojet shqiptare, gjatë 30-viteve të kaluara!

Për ne të komunitetit shqiptaro-amerikan, vdekja e Senatorit Dole është një humbje e madhe. E ndjejmë kalimin në amshim të këtij burri të madh amerikan me shumë dhimbje e kujtime të mira.

Senatorin Robert (Bob) Dole e konsideronim si i “yni”. I yni sepse jo vetëm që kishte përvetësuar kauzat tona me një ndjenjë të lartë përgjegjësie njerëzore – ndoshta në kohën më kritike të historisë së shqiptarëve -- për të siguruar të drejtat e njeriut për shqiptarët në trojet e veta, por kishte vendosur parimisht dhe ishte angazhuar si individ dhe si njëri prej përfaqësuesve më të lartë politikë amerikan, dhe botërorë – për të luftuar deri në fund për lirinë, demokracinë dhe pavarësinë e Kosovës dhe për të drejtat e shqiptarëve, në përgjithësi.

Ish- Senatori Dole, me rastin e dekorimit të tij nga Këshilli Shqiptaro-Amerikan në vitin 2005 – pat deklaruar se “shqiptarët kanë ende çështje të pazgjidhura e probleme, por gjendja e tyre kurrë nuk ka qenë më mirë se sot”. E vërtetë, se falë punës së palodhur të Senatorit Dole në mbrojtje të Kosovës dhe shqiptarëve -- me gjithë problemet me të cilat përballen sot shqiptarët, ata janë më mirë se kurdoherë tjetër në histori. Për ketë fakt arritjeje historike të shqiptarëve, nuk kam asnjë dyshim se një kontribut të madh në realizimin e këtyre aspiratave historike -- një rol të pazëvendësueshëm dhe historik ka luajtur edhe ish-Senatori Dole. Për këtë arsye, miku ynë i shtrenjtë Bob Dole, do mbetesh përjetësisht në kujtesën tonë. Pushofsh në paqe!

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

Javore KOHA

13

VËSHTRIM & OPINION

Demonstratat e Ulqin Demonstratat e nxënësve të 3 qershorit të vitit 1969 në Ulqin, strukturat shtetërore i zunë të papërgatitura. Ato në panik u munduan që fajin t’ua vënë nxënësve nga Kosova por fakti që 87 familje ulqinake u dënuan si dhe futja në burg e Bahri Briskut pa argumente si organizator i demonstratave është dëshmi se në Ulqin gjithmonë ka rrahë damari shqiptar i patriotizmit

Gazmend Çitaku

Një ditë vere diku në mes të viteve të 90-ta të shek.XX gjatë një bisede me tone patriotike daja im i ndjerë Ali Kasneci më tregoi se në vitin e largët 1969 ai me shokun e tij Nazo Ficin kishin marrë pjesë në ngritjen e flamurit në Ulqin por që refuzonte të rrëfehej përkundër insistimit tim të madh ndoshta nga frika që i kishte mbetur nga ajo kohë ose nga kush e di se çka. Krimbi i kurreshtjes më brente çdo ditë. Ku të gjej diçka më shumë? Mu atëherë fillon edhe një bashkëpunim imi intelektual me Bahri Briskun i cili njihej për veprimtarinë e tij patriotike për ç’gjë edhe ishte dënuar dhe kishte vuajtur dënimin disa herë nëpër burgjet jugosllave. Shpesh mundohesha të nxjerr edhe nga Baca Bahri por më kot vetëm copëza të cilat filluan të vijnë në vend të vet vetëm në bisedën miqësore që zhvilluam me Bacën Bahri më 15 janar 2012 në çajtoren e Kastriotit.

Atë fillim viti Baca Bahri më ftoi për çaj dhe të bisedojmë diçka rreth një libri të cilin ishte duke përgatitur. Në bisedë e sipër përmendet edhe flamuri jonë kombëtar dhe kjo u bë shkas që me pyetje të kujdesshme të nxirrja diçka më tepër rreth demonstratave të vitit 1969.

Baca Bahri kujtonte se demonstratat e viti 1968 në Kosovë dhe Maqedoni ishin shtysë për shprehjen e pakënaqësisë shqiptare të 3 qershorit të vitit

14

Javore KOHA

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

1969 edhe në Ulqin. Madje në Ulqin grumbullimi i mllefit dhe i pakënaqësisë ishte shumë i hershëm dhe ishte akumuluar në bazë të persekutimeve të vazhdueshme të intelektualëve shqiptar apo presionet e ndryshme ndaj kuadrit të shkolluar që ishin të vazhdueshme.

Kësisoji nga viti 1954 me vendim të pushtetit të atëhershëm pezullohet shkollimi në gjuhën shqipe për nxënësit që mbaronin shkollën fillore dhe kështu ata detyroheshin që mësimet t’i vazhdojnë në gjuhën jugosllave ose të ndërpresin shkollën.

Edhe përkundër informacioneve që organizatorët e demonstratave të fundvitit 1968 dënoheshin jashtëzakonisht rreptë edhe në Ulqin një grup ulqinakësh filluan që të bisedojnë rreth organizimit të mundëshëm të një demonstrate ku do të shprehej pakënaqësia ndaj të padrejtave që i bëhej popullsisë shqiptare në përgjithësi por edhe me akcent në Ulqin dhe kështu edhe Ulqini të hynte në hartën mbarëkombëtare të revoltës shqiptare. Sipas Bahri Briskut u zhvilluan disa biseda parapërgatitore dhe se mbledhja e parë e organizuar u mbajt më 23 maj 1969 në pemishten e tij në Kodra, në periferi të Ulqinit. Grupi organizativ përbëhej prej: Bahri Brisku, Elez Nikeziqi, Bajram Sela, Hasan Bojku, Selatin Bajraktari, Ruzhdi Alibegu, Qemal Dervishi, Avdyl Murati, Caf Shkodrani, Esat Hoxha, Lekë Vukmarkoviq, Naxhije Alibegu, Medete Brisku, Nikë Marnika, Ali Murati. Në takimin e parë morën pjesë të gjithë përveç Naxhije Alibegut, Esat Hoxhës dhe Ali Muratit të cilët kishin njoftuar më parë për mungesë.

Këtu u ndanë detyrat e para për secilin dhe si ditë e demonstratave u vendos të ishte e marta - dita e pazarit dhe se

demonstratat t’i fillojnë të rinjtë e klasave VII-VIII dhe ata të viti të parë gjimnaz pasi që nëse diçka shkonte keq ata ligji nuk do të mundte t’i ndjekte penalisht. Gjthashtu u caktua edhe Këshilli Drejtues i cili kishte për detyrë koordinimin dhe organizimin e demonstratës e që përbëhej prej: Bahri Brisku, Elez Nikeziqi, Bajram Sela, Selatin Bajraktari dhe Qemal Dervishi.

Detyra e Bahri Briskut ishte organizimi dhe mbarëvajtja e demonstratave, Bajram Sela për detyrë kishte përgatitjen e nxënësve të klasave VII dhe VIII dhe nxitjen e tyre për pjesëmarrje sa më masive, Elez Nikeziqi për detyrë kishte zgjedhjen dhe punimin e parullave, Qemal Dervishi kishte për detyrë sigurimin e flamujve shqiptarë si dhe vendosjen e tyre mendihmën e aktivistëve në majë të Sahat Kullës dhe një tjetri në Kala kurse Selatin Bajraktari për detyrë kishte organizimin e sigurimit të mbarëvajtjes së demonstratave dhe vëzhgimin e lëvizjeve të policisë.

Gjatë bisedës Baca Bahri disa herë përmend se për çdo takim kanë mbajtur proçesverbal por që sot nuk u dihet fati. Si aktivistë që dhanë ndihmesë në përgatitjet paraprake përmend edhe këta ulqinakë: Hilmi Hoxha, Kabil Fici, Xhemal Milla, Hilmi Cungu, Mefit Hoxha, Ali Pelinku, Zyhti Misherri, Enver Lika, Hakush Xhixhoja, Ramazan Lajka, Nasuf Haxhibrahimi, Shyqyri dhe Mujo Mollabeqiri, Nazmi dhe Shaqir Fici, Mefit Mavriqi, Nexhatin Dervishi...

Këshilli Drejtues pesëantarësh i lartëpërmendur për herë të dytë takohen në kafen e Avdyl Muratit më datë 26 maj, në ora 22. Pas raportimit të procesit të përgatitjeve e që konstatohet se po vejnë mbarë marrin vendimin që demonstrata të jetë plotësisht

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

nit të vitit 1969

paqësore në mënyrë që të evitohen pasojat ndëshkuese. Demonstratave tu prijnë së pari të rinjtë e shkollave e pastaj tu bashkohet edhe masa tjetër e qytetarëve të cilët do rrijnë në gadishmëri nëpër dyqanet tregtare të rrugës kryesore.

Takimi i tretë u bë në Kodra më datë 27 maj. Këtu u bisedua për procesin e organizimit dhe gjatë raportimeve u konstatua se disponimi për pjesëmarrje mes të rinjëve ishte jashtëzakonisht i madhë dhe ajo çka u jepte zemër të gjithë organizimit ishte fakti se UDB-a (shërbimi sekret) nuk kishte dijeni për aktivitetin e tyre e kjo i gëzonte sepse përzgjedhja e aktivistëve kishte qenë e duhura dhe asnjë nga familjet e dyshimta. Në këtë takim vendosin që të përdoren edhe flamujt dhe portretet e Skënderbeut që i kishte marrë në Gjakovë ansambli folklorik i Ulqinit gjatë pjesëmarrjes në kremtimin e 500 vjetorit e Skënderbeut si dhe afati kohor për sigurimin e flamujve dhe parullve ishte katër ditë.

Mbledhja e fundit u mbajt në shtëpinë e Elez Nikeziqit më datë 30 maj 1969 ku përfundimisht u vendos që demonstrata të mbahet më 3 qershor dhe ajo të fillonte me bashkimin e grupeve të nxënësve të cilët do të marshonin drejt lagjes Rana. Grupi i nxënësve do të dilte nga rruga kryesore e Mëhallës së

Re, të ndarë në dy drejtime njëri do të dilte nga sokaku i hoxhiqëve kurse tjetri nga rruga kryesore dhe do të bashkoheshin te Kroni me shkalla ke Xhamia e Mezgjahut.

Ashtu edhe ndodhi më 3 qershor demonstantët defiluan dy herë rrugës kryesore duke brohoritur parulla si: Duam liri, duam liri – Jemi Shqipëri – jemi Shqipëri!; Rroftë Kosova heroike!; Poshtë tradhtari Rankoviq!, Rroftë trimi shqiptarë Skënderbeu!; Rroftë Rinia -deri sa si bisha u lëshuan policët me shkopinj gome. Të rinjtë shpërndahen rrugicave të afërme dhe kalojnë me dëme të vogla. Në këto demonstrata është parashikuar që masa të arrijë në 1000 pjesëmarrës, grupit të parë prej 300 nxënësish menjëherë iu bashkua grupi i organizatorëve dhe aktivistëve të cilët të entuziazmuar nuk mundën të qëndrojnë indiferent por intervenimi i shpejtë i policisë dhe urdhëri i organizatorëve që demonstrata të jetë paqësore bëri që demonstrata të thyhet dhe 87 demonstrues të dërgohen në polici ku pas marrjes në pyetje ata qëndrojnë fortë duke mos treguar shokët e tyre e pasi që ishin të mitur ligji nuk mundte t’i denonte andaj edhe lirohen kurse familjet e tyre dënohen në mënyra të ndryshme. Atë mbrëmje me urgjencë mblidhet LK e Ulqinit të cilët shumë të indijuar kërkonin fajtorët

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

gjithkund. Policia dhe UDB-a duke dashtë që të mbulojnë paaftësinë e tyre fajin mundohen të ia vëjnë grupit të nxënsëve gjysmëmaturantë nga Tërsteniku i Drenicës që kishin mbrritur më 21 maj në Ulqin për ekskursion dhe ishin vendosur në shtëpinë e Shemsi Pultit përballë shtëpisë së Bahri Briskut. Këta fëmijë nën udhëheqjen e mësimdhënësve ishin jashtëzakonisht të kulturuar dhe silleshin shumë mirë. Mbrëmjeve mblidheshin në oborr dhe organizonin koncerte ku këndonin këngë të bukura shqiptare. Aty vinin dhe ndalonin edhe të rinjtë ulqinakë dhe frymëzoheshin me këngë të ndryshme si patriotike ashtu edhe lirike. Fakti se asnjë fëmijë i arrestuar nuk kishte qenë nga grupi i nxënësve nga Tërsteniku nuk i jepte të drejtë policisë e prokurorisë që ndaj tyre të ndërmarrnin masa. Kështu me 3000 dinarë denohet vetëm pronari i shtëpisë ku ata kanë banuar. Pra, dënohet vetëm Shemso Pulti.

Edhe pse në mungesë të fakteve nga puna e largojnë agronomin Elez Nikeziqin, pastaj Bahri Brisku burgoset me vendim të Prokurorisë nr. 205 prej 3.XII.1969 ku dënimin me burg e mbanë deri në tetor të vitit 1970.

Hasan Bojku largohet poashtu nga puna kurse Shaban Dollaku largohet nga LKJ dhe nga puna si drejtor banke në Ulqin. Vendosen masa të rrepta në qytet, ndalohen grumbullime me më shumë se tre veta, vendoset të hiqen emërtimet shqipe nga lokalet dhe tabelat e ndryshme. Përshkak të fillimit të sezonit turistik gradualisht situata zbutet por që grupi organizativ i demonstratave vazhdon punën në ilegalitet duke shpërndarë kohë pas kohe afishe të ndryshme me përmbajtje patriotike.

Demostratat e nxënësve të 3 qershorit të vitit 1969 në Ulqin, strukturat shtetërore i zunë të papërgatitura. Ata në panikë u munduan që fajin tua vënë nxënësve nga Kosova por fakti që 87 familje ulqinake u dënuan si dhe futja në burg e Bahri Briskut pa argumente si organizator i demonstratave është dëshmi se në Ulqin gjithmonë ka rrahë damari shqiptar i patrotizmit. Sot pas shumë vitesh jo vetëm për dajën tim Aliun i cili i pari më tregoi për ngjarjen por jam krenar për të gjithë ata ulqinakë që dëshmuan atdhedashurinë dhe patriotizmin e tyre e veçanërisht për grupin organizator të përmendur në fillim të tekstit.

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

Javore KOHA

15

KULTURË

U përurua libri i Hajrullah Hajdarit “Pozita kushtetuese-juridike dhe politike e shqiptarëve në Ma

Një libër i shkruar m Autori ka thënë se qëllimi i këtij studimi është që përmes dokumenteve zyrtare të kohës, në mënyrë të argumentuar dhe objektive të hidhet dritë mbi pozitën kushtetuese-juridike dhe politike të shqiptarëve në Malin e Zi Ulqin - Në Galerinë e Qendrës së Kulturës – Ulqin, të enjten mbrëma është përuruar libri i ri i autorit Hajrullah Hajdari “Pozita kushtetuese-juridike dhe politike e shqiptarëve në Mal të Zi nga viti 1945-1990”.

Libri është botuar nga Shoqata e Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club”, me mbështetjen e Fondit për Mbrojtjen dhe Realizimin e të Drejtave të Pakicave, dhe është rezultat i kërkimeve të autorit në arkivat e disa institucioneve shtetërore të Malit të Zi dhe arkivat personale, biblioteka etj.

Objekt i hulumtimeve dhe studimit janë aktet juridike të RSFJ-së dhe Malit të Zi, të institucioneve ndërkombëtare, raporti mes tyre, forma dhe rendi juridik i qeverisjes, veprimtaritë dhe përgjegjësitë e institucioneve shtetërore-legjislative, ekzekutive, gjyqësore, administrative dhe politike, roli i politikës në qeverisje, ngjarjet dhe proceset politike dhe gjyqësore me ndikim në jetën e përditshme të qytetarëve, në veçanti të popullit shqiptar. Objekt i librit janë edhe vuajtjet dhe qëndresa e shqiptarëve në Malin e Zi, zhvillimi kulturor, arsimor e ekonomik në periudhën 45-vjeçare në kuadër të Malit të Zi, si njësi e veçantë e Federatës Jugosllave, e sidomos përpjekjet e tyre për të theksuar identitetin kombëtar, ruajtjen dhe kultivimin e qenies shqiptare në këto troje.

Në emër të botuesit dhe organizatorit të përurimit, të pranishmit i ka përshëndetur kryetari i Shoqatës së Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club”, Ismet Kallaba.

Ai ka thënë se Hajrullah Hajdari vazhdon me botime me vlerë dhe peshë, të cilat trajtojnë periudha të ndryshme nëpër të cilat kanë kaluar shqiptarët

16

Javore KOHA

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

në trevat e tyre që sot i përkasin Malit të Zi. “Vlera më e madhe e këtyre librave është se janë botime dokumentare, që bazohen në burime arkivore, si zanafillë e një botimi serioz”, ka thënë kryetari i SHAI “Art Club”.

Sipas tij, libri i ri i Hajdarit trajton po ashtu një periudhë të rëndësishme, por edhe të ndjeshme.

“Shumë prej nesh që gjenden këtu sonte mund ta gjejnë veten në këtë libër, pasi që e kanë përjetuar dhe kanë qenë dëshmitarë të ngjarjeve, vuajtjeve e persekutimeve të shqiptarëve, por edhe të ndonjë periudhe të shkurtër kur shqiptarët kanë fry-

muar më lirshëm dhe i kanë gëzuar deri diku të drejtat e tyre. Pavarësisht se e kemi përjetuar, shumë pak kemi shkruar dhe dokumentuar këtë periudhë kohore”, është shprehur Kallaba.

Redaktori i librit, Dr. Nail Draga, ka thënë se duke lexuar këtë libër çdokush e ka të qartë se sa ka qenë vështirë të jetohet si shqiptar, sepse pushteti ideologjik ndaj shqiptarëve kishte standarde të dyfishta, ku në mënyrë perfide luftonte identitetin shqiptar.

“Periudha kohore e trajtuar në këtë libër ka të bëjë me ideologjinë komuniste, e cila në mënyrë formale bazohej në principet e barazisë nacionale

KULTURË

al të Zi nga viti 1945-1990”

me akribi shkencore për të gjithë, por në praktikë ishte krejt ndryshe, sepse barazia nacionale për të gjithë ata popuj të cilët morën pjesë në luftë për çlirimin e vendit gjatë Luftës së Dytë Botërore nga okupatorët mbeti vetëm premtim që u dëshmua me tkurrjen e të drejtave nacionale të pakicave kombëtare, ku shqiptarët në Mal të Zi ishin shembull tipik i këtij konstatimi të tillë”, ka thënë ai.

Sipas Dragës, nëse e analizojmë pozitën kushtetuese-juridike dhe politike të shqiptarëve në Mal të Zi gjatë viteve 1945-1990, del se shqiptarët si popullsi autoktone, por edhe e vetmja josllave, kanë qenë të pabarabartë me pjesëtarët e popujve tjerë në Mal të Zi. Në recensionin e tij për librin, që është botuar në libër, recensenti Dr. Mustafë Haziri nga Mitrovica shprehet se kemi të bëjmë me një libër të shkruar me akribi shkencore.

“Libri ‘Pozita kushtetuese-juridike dhe politike e shqiptarëve në Mal

të Zi nga viti 1945-1990’ ka një brumë shumë të pasur dhe të gatuar shkëlqyeshëm me metodologji të rreptë shkencore. Konkluzion i këtij punimi është se tregon qartë që pozita e shqiptarëve në Jugosllavi e veçmas në Malin e Zi është kushtëzuar nga aktet e brendshme juridike, kurse aplikimi i këtyre dispozitave në Jugosllavi ishin në shërbim të ngritjes së reputacionit ndërkombëtar të saj, duke arritur në përfundimin se çdo veprim i shtetit jugosllav, si në aspektin politik, ekonomik, arsimor e kulturor çojnë drejt asimilimit të qetë të shqiptarëve”, ka thënë ai.

Haziri ka theksuar se autori ka realizuar një studim monografik të nivelit të lartë dhe ka “bërë hulumtime shkencore të pavarura si dhe është marrë me interpretimin e një literature profesionale të proveniencës shkencore historiografike”.

Në fjalën e tij, autori Hajrullah Hajdari ka treguar se që nga botimi i librit të tij të parë në vitin 2016 ka filluar punën

kërkimore me qëllim të zbardhjes së dokumenteve që hedhin dritë mbi ngjarjet dhe proceset e ndryshme politike ndaj shqiptarëve e në veçanti për pozitën e tyre kushtetuese-juridike dhe politike në kuadër të Malit të Zi, si një prej njësive të federatës jugosllave, që nga viti 1945 deri në vitin 1990.

“Duhet të kemi parasysh se kemi të bëjmë me një periudhë kohore prej gati një gjysmë shekulli, gjatë së cilës, duke marrë parasysh karakterin komunist të shtetit të Jugosllavisë, pozita e shqiptarëve ishte shumë e komplikuar. Censura në të gjitha lëmitë e veprimit, e veshur me petkun ideologjik të LKJ-së, transparenca e munguar e dokumenteve, ngjarjeve dhe proceseve politike, por edhe mungesa e studimeve të hollësishme, më nxitën që t’i përvishem kësaj pune të vështirë dhe delikate, sepse mendoj që kjo periudhë kohore meriton një studim më të thelluar për të nxjerrë në pah të vërtetën. Për këtë arsye iu përvesha punës hulumtuese dhe studimore për këtë çështje dhe pas pesë viteve punë e kurorëzova studimin me këtë libër. Sa ia kam arritur qëllimit, do ta vlerësojë lexuesi dhe kritika”, është shprehur ai.

Hajdari ka thënë se qëllimi i këtij studimi është që përmes dokumenteve zyrtare të kohës, në mënyrë të argumentuar dhe objektive të hidhet dritë mbi pozitën kushtetuese-juridike dhe politike të shqiptarëve në Malin e Zi. “Pozita kushtetuese-juridike dhe politike e shqiptarëve në Mal të Zi nga viti 1945-1990” është libri i katërt i autorit Hajrullah Hajdari, i cili më parë ka botuar librat “Shqiptarët në Mal të Zi nga Kongresi i Berlinit deri në vitin 1941” (2016), “Ulqini në dokumentat malazeze nga viti 1880 deri më 1915” (2018) dhe “Pronat dypalëshe – të shqiptarëve në të dyja anët e kufirit Shqipëri-Mali i Zi” (i botuar 2019).

Gjatë përurimit janë lexuar edhe disa pjesë të shkurtra nga libri. i. k.

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

Javore KOHA

17

KULTURË

Universi malufian (3)

Gjuha si Maluf beson se bashkëveprimi i elementit fetar dhe kombëtar ushqen fanatizmin dhe luftërat, është shtyllë e i bindur se nuk mjafton ndarja e religjionit nga shteti, por se religjioni (besimi) duhet të ndahet identitetit nga identiteti dhe nevoja për ushqim shpirtëror të kulturor ndahet nga nevoja për përkatësi Bernard Çobaj

(vijon nga numri i kaluar) Maluf u largua nga Libani në fillimin e luftës civile të vitit 1975. “Është pothuajse sikur të gjithë kemi pësuar një tërmet të fuqishëm mendor, epiqendra e të cilit shtrihet diku afër vendit ku unë linda,” reflekton ai.

“Dhe është pikërisht sepse kam lindur dhe jam rritur në këtë ‘vijë të thyerjes’ që po përpiqem të kuptoj se si ndodhi tërmeti dhe pse pas goditjet janë përhapur në mbarë botën, me pasoja katastrofike tashmë të njohura për të gjithë ne”.

Kështu, tema e mërgimit përbën boshtin e novelës Shkëmbi i Taniosit (Le rocher de Tanios) të vitit 1993. U shpërblye me çmimin më prestigjioz letrar francez Goncourt, që jepet për prozën më të mirë dhe më me imagjinatë të vitit.

Ngjarja ndodh në malin përrallor li-

“ 18

banez, vendlindjen e Malufit, në rrafshin e urrejtjeve shekullore mes komuniteteve fetare. Duke kombinuar historinë me legjenda, ky roman i vërtetë i mërgimit e çon lexuesin në rrugëtim magjik nëpër Levant, që për Malufin është një vend ku kulturat e vjetra mesdhetare të Lindjes takohen me kulturat e reja të Perëndimit.

Novela ku spikat stili magjeps i Malufit, duke krijuar prozë poetike, të përkujton në stilin e veçantë të Selimoviqit të veprave Dervishi dhe vdekja dhe Kështjella.

Shkëmbi i Taniosit pasqyron historikun e imagjinuar të familjes së Malufit, të origjinës së tij. Vend të rëndësishëm në novelë zë Mehmet Ali Pasha, themeluesi i Egjiptit bashkëkohor, me prejardhje shqiptare.

Temës së origjinës autori i kthehet në vitin 2004 me esenë Origjina (Origines), për të cilën fitoi çmimin letrar francez Prix Méditerranée.

Kush mund të parashihte asokohe kthimin e çështjes së identitetit në epiqendër të debateve të kohës së sotme.

Nuk kemi shembull më të mirë sesa Malin e Zi apo rajonin e sotëm. Në periudhën e avancimit të jashtëzakonshëm të mundësive për dijeni dhe përvoja të reja, jemi dëshmitarë që post-modernizmi ka sjellë ngritjen e mureve të moskuptimit në kohën e qarkullimit më të lirshëm të informacionit në histori të njerëzimit

Javore KOHA

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

Malufi aty shprehet: “Ndonjë tjetër do të kishte folur për ‘rrënjët’... Por nuk bën pjesë në fjalorin tim. Fjala ‘rrënjë’ nuk më pëlqen, e aq më pak imazhi që evokon. Rrënjët ngulen në tokë, përzihen me baltën dhe zhvillohen në errësirë. E mbajnë pemën të burgosur qysh kur lind dhe e ushqejnë me një kërcënim ‘Nëse lirohesh, vdes’.

Pemëve u duhet të dorëzohen, kanë nevojë për rrënjët, njerëzit jo. Ne marrim frymë në dritë, synojmë të kapim qiellin dhe kur futemi në dhe, e bëjmë këtë për t’u kalbur”.

Rrafshi tematik lidhur me origjinën dhe identitetin i trajtuar në esenë e vitit 1998 Identitetet vrastare (Les

KULTURË identités meurtrières) e bëri Malufin të njohur në përmasa botërore. Ky është një nga tre librat e Malufit të përkthyer në gjuhën shqipe dhe së shpejti do të jetë pjesë e ofertës së Librarisë “Ulqini”.

Kush mund të parashihte asokohe kthimin e çështjes së identitetit në epiqendër të debateve të kohës së sotme. Nuk kemi shembull më të mirë sesa Malin e Zi apo rajonin e sotëm. Në periudhën e avancimit të jashtëzakonshëm të mundësive për dijeni dhe përvoja të reja, jemi dëshmitarë që post-modernizmi ka sjellë ngritjen e mureve të moskuptimit në kohën e qarkullimit më të lirshëm të informacionit në histori të njerëzimit.

Në Identitetet vrastare Malufi shkruan: “Identiteti i çdo personi përcaktohet nga një bashkësi elementesh që patjetër nuk kufizohen vetëm në ato që përcaktohen në regjistrat zyrtarë. Sigurisht, pjesa më e madhe e njerëzve i përkasin një tradite fetare, një kombësie, nganjëherë edhe dy kombësive; një grupi etnik apo gjuhësor; një familjeje pak a shumë të madhe; një profesioni; një institucioni apo një grupi social...

Por lista është shumë më e gjatë akoma, virtualisht e pakufizuar.

Të gjitha këto përkatësi patjetër që nuk kanë të njëjtën rëndësi, gjithsesi jo në të njëjtën kohë. Por asnjëra nga ato nuk është plotësisht pa domethënie. Ato janë elemente përbërëse të një personaliteti, mund t’i quajmë afërsisht ‘gjenet e shpirtit’, me kusht që të saktësohet se pjesa më e madhe e tyre nuk kanë bashkëlindur me njeriun.

Nëse secili nga këto elemente mund të ndodhet te një numër i madh individësh, asnjëherë nuk do të gjejmë të njëjtin kombinim te dy individë të ndryshëm, dhe pikërisht kjo përbën pasurinë e secilit, vlerën e vërtetë, kjo bën që çdo qenie të jetë e veçantë dhe fuqimisht e pazëvendësueshme”.

Malufi shqyrton aspekte të ndryshme të shtyllave të identitetit: kombin, besimin, racën, gjuhën, duke ndjekur rrjedhën e tyre nëpër histori, duke ilustruar ndikimet e tyre të këqija dhe në fund të librit bën shkrirje të mendimeve të tij në një vizion të fuqishëm, human dhe optimist, të mbështetur në një besim të fortë te dinjiteti njerëzor.

“

Ai përpiqet të shpjegojë se si bota myslimane, që ka qenë në kulmin e tolerancës prej shekujsh (kujtojmë Periudhën e Artë të Islamit në Spanjë), e gjeti veten në bisht, duke u zhytur në fundamentalizëm, ndërsa Krishterimi, që ka qenë jo-tolerant prej shekujsh, është shndërruar në një fe të hapur – pra, pse dhe si Perëndimi ka arritur tʼi ndërtojë shoqëritë demokratike që sot janë model për të gjithë botën

Ai përpiqet të shpjegojë se si bota myslimane, që ka qenë në kulmin e tolerancës prej shekujsh (kujtojmë Periudhën e Arte të Islamit në Spanjë), e gjeti veten në bisht, duke u zhytur në fundamentalizëm, ndërsa Krishterimi, që ka qenë jo-tolerant prej shekujsh, është shndërruar në një fe të hapur – pra, pse dhe si Perëndimi ka arritur tʼi ndërtojë shoqëritë demokratike që sot janë model për të gjithë botën.

Shkrimtari lufton kundër qëndrimit të përhapur që e sheh Islamin si burimin e të gjitha të këqijave që po ndodhin në vendet myslimane. Duke mos dashur ta ndajë religjionin nga fati i ithtarëve të tij, ai thekson se ndikimi i religjionit mbi kombet shpeshherë ekzagjerohet dhe ndikimi i kombeve në religjionet shpërfillet, gjë që është e vërtetë për të gjitha doktrinat (komunizëm, stalinizëm etj.).

“Kam respektin më të thellë për njerëzit që sillen në mënyrë bujare për shkak të religjionit. Por unë vij nga një vend ku keqpërdorimi i religjionit ka pasur pasoja katastrofike.

Njeriu duhet t’i gjykojë njerëzit jo nga besimi që ata përhapin, por nga ajo si veprojnë”, - shprehet Malufi.

Për ata që dëshirojnë të hyjnë edhe më thellë në këtë temë, libri i studiueses së religjioneve krahasuese, Karen Armstrong, Beteja për Zotin (The Battle for God: A History of Fundamentalism) është referencë e domosdoshme.

Analizat delikate të Malufit thyejnë shumë paragjykime në raportin e Lindjes me Perëndimin: ai dëshmon se disa flasin me retorikën e dhunës, por në thelb janë të pafuqishëm dhe të tjerë theksojnë virtytet e tyre demokratike, ndërsa në prapaskenë zbatojnë strategji të dhunshme. Ai është i sigurt për një gjë: se nuk ka rrugë të tretë. ”Ose do të jemi në gjendje të ndër-

tojmë një qytetërim të përbashkët në këtë shekull me të cilin të gjithë do të mund të identifikohen (...), ose do të fundosemi së bashku në një barbarizëm të përbashkët.”

Imazhi shqetësues i kohës sonë, sipas Malufit, përveç indiferencës së përgjithshme të botës dhe mërzisë fatale të mendjes kritike, mund të ndriçohet vetëm nëse nuk i mbyllim sytë ndaj realitetit.

Maluf beson se bashkëveprimi i elementit fetar dhe kombëtar ushqen fanatizmin dhe luftërat, është i bindur se nuk mjafton ndarja e religjionit nga shteti, por se religjioni (besimi) duhet të ndahet nga identiteti dhe nevoja për ushqim shpirtëror të ndahet nga nevoja për përkatësi.

Maluf i kushton shumë rëndësi gjuhës, si shtyllë të identitetit kulturor.

Ai beson që secili prej nesh mund të ketë vetëm një besim, por mund të flasë shumë gjuhë. Sot Maluf, në rolin e presidentit të Komisionit për Gjuhët pranë Këshillit të Evropës, promovon mësimin e tri gjuhëve: amtare, angleze si gjuhë kryesore e mondializimit dhe gjuhës që na e don zemra. Në Identitetet vrastare, mes tjerash, ai e trajton çështjen e ruajtjes së gjuhës islandeze krahas ndikimit të gjuhës angleze.

(Në këtë kontekst, hapja e Librarisë “Ulqini” me tituj shqip, i nxitur nga shkrimi i Mentor Llunjit “Libertas” në gusht të vitit 2020, shtruar në kërkesë me shkrim bërë institucioneve të ndryshme, i mbështetur nga Qeveria e Shqipërisë (meritë e madhe e ish-ministrit të Punëve të Jashtme, Gent Cakaj), i realizuar në bashkëpunim të KKSH-së, në veçanti Faik Nikës dhe Ambasadës së Republikës së Shqipërisë në Mal të Zi, paraqet rojtarë të denjë të gjuhës, si boshtit kryesor të identitetit kombëtar.)

(vijon) E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

Javore KOHA

19

KULTURË

Ana Karenina e Tolstoit

Roman i dashurisë dhe i detajeve Rreshti i parë i “Anna Karenina” është - aq i famshëm sa njerëzit janë të vetëdijshëm për këtë edhe nëse nuk e kanë lexuar kurrë librin: “Të gjitha familjet e lumtura janë njësoj; çdo familje e pakënaqur është e pakënaqur në mënyrën e vet.” Kjo është shumë më tepër sesa thjesht një linjë e shkruar mirë. Ai komunikon një ide që ndonjëherë duket universale dhe e qartë ndërsa vendos thjerrëzën themelore filozofike përmes së cilës do ta përjetojmë historinë

Donika Lulgjuraj

Ana Karenina është romani i autorit rus Leo Tolstoi, i botuar për here të parë në vitin 1878. Personazhi kryesor është Ana Karenina gruaja e një ministri perandorak rus,e cila krijon një skandal të shoqërisë së lartë nga një lidhje me kontin Vronsky, një oficer i kalorësisë në Shën Petersburg . Burri i Anës, Alexei, i ofron asaj një zgjedhje të vështirë: të shkojë në mërgim me Vronsky, por të mos e shohë më djalin e saj të vogël, ose të qëndrojë me familjen e saj dhe t’u përmbahet rregullave të gjykimit.

Ndërkohë, një fermer me emrin Levin Pines për princeshën Kitty, e cila ka sy vetëm për Vronsky. Këta janë vetëm disa të personazhet e romanit dy volumesh të Tolstojit.

Rreshti i parë i “Anna Karenina” është - aq i famshëm sa njerëzit janë të vetëdijshëm për këtë edhe nëse nuk e kanë lexuar kurrë librin: “Të gjitha familjet e lumtura janë njësoj; çdo familje e pakënaqur është e pakënaqur në mënyrën e vet.” Kjo është shumë më tepër sesa thjesht një linjë

20

Javore KOHA

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

e shkruar mirë. Ai komunikon një ide që ndonjëherë duket universale dhe e qartë ndërsa vendos thjerrëzën themelore filozofike përmes së cilës do ta përjetojmë historinë. Po kujtojmë pak deklaratën që Leo Tolstoi bëri në një bisedë me gruan e tij kur tha: “Që një libër të jetë i mirë, duhet të duash idenë e tij themelore. Kështu, në “Anna Karenina”, më pëlqeu ideja e familjes”. Në kohën kur Leo Tolstoi u ul për të punuar në “Anna Karenina”, realizmi ishte një lëvizje e konsoliduar mirë. Por Tolstoi e përsosi teknikën e realizmit duke u thënë personazheve të tij një gjuhë të thjeshtë dhe të bukur. Ai futet brenda kokave të personazheve të tij dhe i bën të ditur lexuesit se çfarë po mendojnë.

Këtu nuk ka mistere. Përdorimi i një tregimtari të gjithëdijshëm dhe i një qasjeje të rrjedhës së vetëdijes për jetën e brendshme të personazheve kap pa mundim çdo detaj.

“

Anna Karenina trajton me ndershmëri brutale tema të shenjta më parë, si dashuria, martesa, besimet fetare, politika, etj. Nuk mendoj se ka shumë libra që portretizojnë vështirësitë e martesës, dashurisë, miqësive dhe mendimit si Anna Karenina. Një aspekt tjetër i zotërimit të zhanrit të Tolstoit është vëmendja e tij ndaj detajeve. Ai shkruan shpesh për banalitetet e jetës së përditshme në atë mënyrë që ato krijojnë një pamje të detajuar dhe besnike të jetës së një personazhi. Kjo është arsyeja pse përshkruhet me faqe të pafundme të Levinit duke prerë bar, Anna duke pirë kafe, Karenin duke shkruar mesazhe, e kështu me radhë. Kjo shtrihet edhe në mendimet e personazheve. Tolstoi na tregon sesi mendimet tona ndryshojnë vazhdimisht për çdo temë të caktuar, shpesh duke na munduar me paqëndrueshmërinë e tyre. Janë ritualet dhe shqetësimet e jetës së

Tolstoi bashkon disi disa diskutime filozofike në një roman të vetëm, shpesh keqkuptohet si thjesht një histori dashurie ose një tragjedi - megjithëse e mbushur me një kast të madh personazhesh dhe shumë digresione filozofike. Përvoja e leximit të kësaj vepre ndryshon ndërsa rritesh, sepse Tolstoi në të vërtetë nuk po shkruan një histori dashurie.

Zhytja më e thellë është se ai po eksploron efektin që emocioni mund të ketë në jetën tonë

KULTURË

përditshme ato që formojnë pjesën më të madhe të jetës sonë. Tolstoi i përshkruan imtësirat në një mënyrë të tillë që Anna Karenina shkon njësoj si jeta: periudha të gjata rutinë të rëndë me disa momente tronditëse që na përcaktojnë. Tolstoi vëren me kujdes standardet e dyfishta tragjike me të cilat përballen personazhet e tij. pasojat e tradhtisë dhe seksualitetit janë krejtësisht të ndryshme për burrat dhe gratë në roman: vëllai i Anës ka një lidhje me dadon e punësuar për t’u kujdesur për fëmijët e tij, por është falur. Burri me të cilin Anna ka një lidhje, Vronsky, vuan një siklet të vogël për lidhjen e tyre, por mbetet i pasur dhe i pranuar nga shoqëria.

Anna ka përvojën e kundërt - ajo

humbe gjithçka. Ajo e gjen veten të izoluar dhe të pafuqishme, ajo është shkëputur nga I biri i saj dhe në fund ajo është shtyrë drejt vetëvrasjes.

Disa e shohin këtë vepër si një histori dashurie, ndërsa të tjerë vërejnë se dashuria në fakt është një forcë shkatërruese në libër. Është një vepër që mund të interpretohet në mënyra të ndryshme, sepse në të vërtetë ka të bëjë me të gjitha këto gjëra. Tolstoi bashkon disi disa diskutime filozofike në një roman të vetëm, shpesh keqkuptohet si thjesht një histori dashurie ose një tragjedi - megjithëse e mbushur me një kast të madh personazhesh dhe shumë digresione filozofike. Përvoja e leximit të kësaj vepre ndryshon ndërsa

rritesh, sepse Tolstoi në të vërtetë nuk po shkruan një histori dashurie.

Zhytja më e thellë është se ai po eksploron efektin që emocioni mund të ketë në jetën tonë. Tolstoi përdor karakterin e Levinit e Kitin jo vetëm si një kontrast me Vronsky dhe Anna dhe pasionin e tyre egoist. Universi i “Anna Karenina” nuk është domosdoshmërisht i drejtë – shumë personazhe janë të pabesë ose kryejnë krime në roman, por vetëm Anna dënohet në të vërtetë në fund nga vetë shkrimtari. Pyetja përfundimtare e Tolstoit është pse disa akte dashurie dhe pasioni çojnë në vuajtje dhe disa tjera jo, përgjigja e kësaj pyetje le të mbetet në ndërgjegjen e lexuesit.

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

Javore KOHA

21

MOZAIK

Dhuna në familje pandemisë me COV Dhuna në familje ishte ndër dukuritë më të përhapura gjatë pandemisë me COVID-19 dhe i cili po vazhdon të trajtohet si një problem individual që më së shumti i përket familjes se sa shoqërisë.

Këto komente u bënë në kuadër të projektit “Dhuna dhe shëndeti”, ku morën pjesë punëtorët e shëndetit publik dhe përfaqësues të gjyqësorit vendor në Ulqin.

Drejtoresha e Shoqatës “SOS tele-

“

22

foni për viktimat e dhunës në familje” në Ulqin, Hatixhe Nelaj, vë në dukje problemin e raportimit të dhunës në institucionet përkatëse. “ Këtë vit kemi regjistruar 81 raste të dhunës në familje, që nuk përkojnë me statistikat që janë në Gjykatën Themelore apo në polici. Arsyeja pse nuk kemi një numër të njëjtë është se një grua shumë më lehtë vendos që të paraqitet në SOS telefon, ku e di se do të ketë kontakt me një

profesionalist dhe ajo do të mbetet anonime, ndërkohë që në institucionet përkatëse ajo ngurron që mos të shihet nga punonjësit e policisë apo të gjykatës”, tha zonja Nelaj.

Zonja Nelaj vlerëson se në të ardhmen duhet të krijohet një strategji efikase për identifikimin e të gjitha formave të dhunës në familje. “ Një ndër përfundimet kyçe është që në polici patjetër të angazhohet një psikolog si dhe aty duhet të jenë edhe

“ Këtë vit kemi regjistruar 81 raste të dhunës në familje që nuk përkojnë me statistikat që janë në Gjykatën Themelore apo në polici. Arsyeja pse nuk kemi një numër të njëjtë është se një grua shumë më lehtë vendos që të paraqitet në SOS telefon, ku e di se do të ketë kontakt me një profesionalist dhe ajo do të mbetet anonime, ndërkohë që në institucionet përkatëse ajo ngurron që mos të shihet nga punonjësit e policisë apo të gjykatës”, tha zonja Nelaj

Javore KOHA

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

“

MOZAIK

e gjatë VID-19

Në kuadër të projektit “Dhuna dhe shëndeti” të organizuar nga SOS telefoni për viktimat e dhunës në familje u tha se gjatë pandemisë me COVID-19 dhuna në familje ishte ndër dukuritë më të përhapura.

Prania e pandemisë me COVID-19, sipas autoriteteve vendore, e ka rritur dukshëm numrin e rasteve të dhunës në familje, jo vetëm në Ulqin por edhe në Mal të Zi

dy persona adekuatë dhe të trajnuar që do të dinë të sillen dhe të merren me viktimat e dhunës. Ndërkohë në institucionet e shëndetit publik do të vendosen formularët përkatëse, të cilët i kemi siguruar dhe këto ditë do të vihen në shërbim të viktimave për regjistrimin e dhunës”, tha zonja Nelaj.

Dhuna në familje është një nga dukuritë mjaftë të përhapura dhe kjo u vërejt sidomos gjatë periudhës së pandemisë me COVID-19.

“

“

“Një ndër përfundimet kyçe është që në polici patjetër të angazhohet një psikolog si dhe aty duhet të jenë edhe dy persona adekuat dhe të trajnuar që do të dijë të sillen dhe të merren me viktimat e dhunës. Ndërkohë në institucionet e shëndetit publik do të vendosen formularët përkatëse, të cilët i kemi siguruar dhe këto ditë do të vihen në shërbim të viktimave për regjistrimin e dhunës”, tha zonja Nelaj

“Prania e pandemisë me COVID-19 e ka rritur numrin e rasteve të dhunës në familje, jo vetëm në Ulqin por edhe në Mal të Zi”, tha përfaqësuesja e Gjykatës Themelore të Ulqinit, Tanja Miroviq.

Zonja Miroviq tha se një numër shumë i vogël rastesh të dhunës në familje raportohen, gjë që paraqet problem për hetimin dhe ndjekjen penale

“Prania e pandemisë me COVID-19 e ka rritur numrin e rasteve të dhunës në familje, jo vetëm në Ulqin por edhe në Mal të Zi”, tha përfaqësuesja e Gjykatës Themelore të Ulqinit, Tanja Miroviq.

Zonja Miroviq tha se një numër shumë i vogël rastesh të dhunës në familje raportohen, gjë që paraqet problem për hetimin dhe ndjekjen penale. a.s. (VOA)

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

Javore KOHA

23

KULTURË

Me rastin e hapjes së librarisë me botime në gjuhën shqipe në Ulqin

Hambar i diturisë dhe atdhedashurisë Realizimi i kësaj ëndrre, për mua do të mbetet vepra më e bukur dhe më fisnike e jetës sime, sepse ky kënd i ngrohtë nuk është konceptuar thjesht vetëm si librari, por do të shërbejë si një qendër e promovimit të kulturës së shkruar në gjuhën shqipe në Këshillin Kombëtar, në mes tjerash ma bënë thuajse detyrim se unë

Faik Nika

Në Nëntorin e Alfabetit të gjuhës shqipe e të festave kombëtare për shqiptarët, nuk kishte si të ndodhte më bukur se të fillonim festën me hapjen e një Qendre të Librit shqip për shqiptarët në Malin e Zi. Për mua ky është një moment krenarie kombëtare, ndërsa kjo librari do Zoti të mbetet për jetë e mot institut i kulturës shqiptare në Malin e Zi. Më duhet të theksoj se ky është projekti i parë i prekshëm (konkret), i cili është realizuar nga Këshilli Kombëtar me mbështetje financiare të Qeverisë së Shqipërisë për shqiptarët në Malin e Zi dhe besojmë fort se ky është veç fillimi.

E kam të pamundur të mos i përmend dhe falënderoj të gjithë ata të cilët e mundësuan që kjo ëndërr e kahmotshme të bëhet realitet për shqiptarët në Malin e Zi, që fjala e shkruar “Libri” në gjuhën shqipe, të ketë shtëpinë e vet edhe në Mal të Zi. Dua të tregoj një historik të shkurtër si nisi e gjitha.

Me iniciativën e “musketerëve”, shokëve nga Ulqini (Mentorit, Samiut, Marianit, Bernardit e Ilirit), të cilët një ditë të nxehtë gushti më ftuan për kafe dhe më ngarkuan me një mal me ide e punë që duhet të bëja

24

Javore KOHA

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

përmes Këshillit kuptohet, duhet të hapi një librari me literaturë në gjuhën

KULTURË

shqipe, fillimisht në Ulqin e pastaj në Malësi dhe Guci.

T’ju them të drejtën, nuk ju kam besuar fuqive të mia se kjo nismë mund të bëhet realitet, por personat në fjalë insistuan dhe deponuan iniciativën edhe në formë të shkruar, jo vetëm në Këshill, por edhe në institucione të ndryshme.

Gjatë komunikimeve të vazhdueshme me ish-ministrin e Punëve të Jashtme të Republikës së Shqipërisë, z. Gent Cakaj, të cilin e falënderoj në veçanti e posaçërisht sepse është aktori kryesor që jemi këtu sonte, ndër të tjera i shprehëm se kemi këtë ide për një librari me literaturë në gjuhën shqipe, fillimisht në qytetin e Ulqinit dhe pastaj në Tuz e Guci. Nuk kalojnë pak ditë dhe vjen përgjigjja pozitive: Qeveria e Shqipërisë do të financojë

hapjen e një librarie, fillimisht në Ulqin e më pas në Malësi e Plavë-Guci.

Kjo punë nuk do të arrihej pa ndërmjetësimin dhe rolin konstruktiv të Ambasadorit të Shqipërisë në Malin e Zi, z. Ridi Kurtezi, i cili i besoj dhe e mbështeti këtë projekt dhe lehtësoi çdo procedurë për transferimin e mjeteve nga buxheti i Qeverisë së Shqipërisë në adresë të Këshillit Kombëtar.

Ky ambient kaq i bukur e i veçantë nuk do të bëhej pa talentin dhe përkushtimin e arkitektes Arbra Avdiu – Çapriqi, e cila e projektoi dhe e mbikëqyri realizimin deri në detajet e fundit.

Në këtë kuadër duhet veçuar bashkëpunimin korrekt me Librarinë “Dukagjini” nga Prishtina, nga të cilët kemi pasur mbështetje dhe këshilla

të vazhdueshme, ndërsa transportin dhe një sasi botimesh na i dërguan falas.

Ndërsa realizimi i kësaj ëndrre për mua do të mbetet vepra më e bukur dhe më fisnike e jetës sime, sepse ky kënd i ngrohtë nuk është konceptuar thjesht vetëm si librari, por do të shërbejë si një qendër e promovimit të kulturës së shkruar në gjuhën shqipe. Do të organizohen promovime të veprave të autorëve shqiptarë nga të gjitha trevat shqipfolëse. Do të kemi këndin e veçantë të autorëve shqiptarë nga Mali i Zi, në të cilin do të ekspozohen veprat e tyre. Do të kemi këndin për fëmijë, për më të vegjëlit, të cilët do të munden që bashkë me hapat e parë të mësojnë e ushtrojnë tingujt e parë të gjuhës shqipe me libra dhe mjete ndihmëse shqip.

Më të rriturit do të mund të fillojnë leximin dhe shkrimin e gjuhës shqipe nga mjetet më bashkëkohore didaktike që ka në botën shqiptare sot, e po ashtu të mësojnë legjendat e përrallat më të bukura në gjuhën amtare.

Nxënësit shqiptarë në Malin e Zi do të kenë një adresë për gjetjen e veprave dhe autorëve për lektyrat shkollore. Ndërsa drejtorët e institucioneve shkollore në të cilat mësimi zhvillohet në gjuhën shqipe do të kenë një pikë reference ku do të mund të porosisin fondin e nevojshëm të librave në gjuhën shqipe për nevojat e bibliotekave të shkollave, e po ashtu edhe komunat për bibliotekat e qyteteve. Diaspora jonë do të ketë mundësi të gjejë librin shqip në shtëpinë e vet.

Në kuadër të kësaj Qendre do të kemi hapësira të posaçme edhe për libra cilësorë në gjuhë të ndryshme (malazeze, angleze, gjermane etj.), sepse, përveç tjerash, Ulqini është një vend turistik e multietnik.Pra, roli i kësaj qendre do të jetë shumëdimensionale.

Uroj nga zemra që nga kjo librari e të tjera si kjo, të kemi në të ardhmen nga një bibliotekë të librit shqip në çdo shtëpi shqiptare në Mal të Zi. Kjo librari të jetë hambari i farës së diturisë dhe atdhedashurisë për brezat që vijnë.

(Fjala në hapjen solemne të Librarisë “Ulqini”, më 25 nëntor 2021) E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

Javore KOHA

25

KULTURË

Mbi monografinë “Vëllezërit Osmani dhe çështja shqiptare në SHBA” e autorit prof. dr. Emin Kab

Shpalosja gjithëpërf virtyteve të identitet Disa njerëz lindin për të jetuar, sa të jetë cikli jetësor i një kombi, sepse të këtillët jo vetëm lënë shenjat kombëtare e historike kudo, por edhe ngritin vetëdijen e shtetësisë, ta përplasin fytyrës idenë dhe faktet që i mbështesin qëndrimet e tyre, por si për çudi rrinë në prapavijë pa u përzier në politikën e ditës, përveç me shkrime, nëse cenohet dinjiteti i luftëtarit të UÇK-së, dhe kur mungon vëmendja ndaj atyre që ranë për liri

Shaban Hasangjekaj “I këtillë, i rrallë, është prof. dr.

Emin Kabashi, autori i monografisë ‘Vëllezërit Osmani dhe çështja shqiptare në SHBA’, autor ky që nderon familjen Osmani për të cilën është shkruar kjo monografi”, thuhet në vështrimin parathënës me titull “Osmanët në Amerikë – një jetë angazhim për lirinë e atdheut” të redaktores së monografisë Afërdita Dervishi.

Struktura e monografisë ka tetë kapituj dhe një shtojcë. Në tërësinë e tekstit është trajtuar jeta dhe veprimtaria e familjes Osmani, respektivisht e vëllezërve, Osmanit, Hasanit dhe Esatit, por në të njëjtën kohë është shpaluar edhe veprimtaria e mërgatës së madhe shqiptare në SHBA. Autori i monografisë . Emin Kabashi shprehet se mërgata shqiptare në SHBA, pa ndasi fetare, politike, ideologjike, e bashkuar, ka qenë në shërbim, sa herë atdheu ka pasur nevojë për ndihmën, pa angazhimin, krahun dhe pushkën e lirisë. Por, në pyetjen vetes, si ka arritur mërgata shqiptare të lëvizë Adminis-

26

Javore KOHA

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

tratën amerikane, ai përgjigjet: Në mundësinë për të shpjeguar angazhimin e Administratës amerikane, janë disa dilema: Së pari, si mund të shpjegohet, jo vetëm angazhimi i familjes Osmani – i vëllezërve Osmani, por edhe angazhimi i mërgatës shqiptare në përgjithësi? Së dyti, a e kishte të qartë mërgata shqiptare, andaj edhe Administrata e Shtetit amerikan se me veprimtarinë e tyre kishte filluar zgjidhja e çështjes madhore të kombit shqiptar? Dhe, së treti, a do të mund të realizoheshin këto çështje madhore të Kombit shqiptar, pa angazhimin e mërgatës shqiptare në Amerikë dhe pa angazhimin e Shtetit amerikan?

Disa nga këto çështje janë trajtuar në pjesë të caktuara të kësaj monografie, por është vendi të shtohet se disa aspekte të veprimtarisë së mërgatës shqiptare në Amerikë, shpesh janë trajtuar, janë shqyrtuar, ose vetëm nga aspekti i ndihmave që kanë dhënë, ose nga aspekti i mundësive që kanë pasur për të organizuar delegacione senatorësh e anëtarësh të Kongresit amerikan që të vizitojnë Shqipërinë dhe Kosovën, ose edhe në planin e organizimit të asaj që quhej alternativë e Kosovës, për të shprehur para institucioneve amerikane, jo vetëm gjendjen e Kosovës, por edhe pikëpamjen e tyre se si i shihnin rrugët e zgjidhjes së këtyre problemeve madhore historike. Po

ashtu, nuk mund të trajtohen shkoqur të gjitha veprimtaritë e mërgatës shqiptare në SHBA, që kishin të bëjnë me Kosovën, duke filluar nga viti 1981, kur ndodhin demonstratat e studentëve, rinisë dhe popullit shqiptar, të cilat kishin lëkundur në themel sistemin e padrejtë të shqiptarëve të ish-Jugosllavisë, gjë që autori e ka shpaluar mrekullisht.

Autori i monografisë, Emin Kabashi, e ka prekur çdo cep të atdheut kryq e tërthorë, sepse luftën për liri dhe lëvizjen atdhetare nuk e njohu nga televizionet dhe as nga gazetat, por e njohur nga vendi i ngjarjes, ngase është protagonisti i lëvizjes për çlirim gjatë gjithë jetës së tij, që kur është bërë të ndjejë obligimin ndaj atdheut. Vetëm ato që ka parë gjatë pjesëmarrjes në luftë, nga nëna shtatzënë e masakruar, fëmijë të vrarë e të masakruar, nga shokët e plagosur e të vrarë, e deri te kërkimi i bashkëluftëtarëve nëpër varreza të ndryshme, janë pjesë e jetës së tij, që kjo pjesë e atdheut të jetë e lirë.

Nga ana tjetër, është i pakrahasueshëm dinjiteti i përballjes së autorit të monografisë në fjalë, prof. dr. Emin Kabashit, me Tribunalin e Hagës, përballë kasapit të Ballkanit, Sllobodan Millosheviqit, si dëshmitar i ngjarjeve tragjike që ndodhën në Kosovës, dhe gjenocidit e spastrimit etnik, që bënë forcat serbe në Kosovë. Nuk jemi mësuar akademik të këtij kalibri që

KULTURË

bashi

fshirëse e tit kombëtar edhe lufton dhe shkruan, edhe burgoset, edhe nuk thyhet.

Të gjitha ngjarjet, rrugëtimet e osmanëve, veprimtarinë e madhe atdhetare dhe mbështetjen e madhe për lirinë e tokave shqiptare, të gjitha krajatat e jetës, autori i monografisë Emin Kabashi i shpjegon në bazë të fakteve, të kohëve të zhvillimit dhe në korrelacion me mërgatën shqiptare në SHBA, si dhe gjithsesi me lidhje të ngushtë veprimi me Josph Dio Guardin, i cili ishte promotori i sensibilizimit të autoriteteve amerikane mbi atë që po ndodhte në Kosovë, dhe gjeneratori i veprimeve konkrete për çështjen shqiptare në përgjithësi dhe lirinë e pavarësinë e Kosovës në veçanti. Vëllezërit Osmani, as nuk u lodhën, as nuk u koritën kurrë.

Ata i qëndruan besnik kauzës kombëtare shqiptare në të gjitha format e mundshme.

Autori Emin Kabashi, merret vertikalisht me fenomenin e veprimtarisë atdhetare të vëllezërve Osmani në veçanti, e që si traditë familjare mund të ndiqet deri te të parët e tyre nga një epokë historike në tjetrën.

Shenjat që e kanë mbajtur gjallë familjen Osmani janë ato të jetës tradicionale. Këto shenja janë besa, nderi dhe mikpritja, të respektueshme dhe të paprekshme deri në devotshmëri, jo vetëm si relikte kanunore, por në radhë të parë si organizim i brendshëm i jetës së familjes Osmani, si organizim i jetës së popullit shqiptar në përgjithësi, ngase dihet, jeta institucionale e pushtuesve të ndryshëm ia kishte nëpërkëmbur edhe gjërat më elementare në jetë. Këtë jetë ka bërë familja Osmani mbi 50 vjet jetë e veprimtari në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ngase asnjëherë nuk kishte rastisur që dera e shtëpisë të ishte e mbyllur, ngase asnjëherë nuk kishte ndodhur që vëllezërit Osmani, të ishin lodhur dhe të kishin hequr dorë nga ndonjë veprimtari atdhetare për lirinë e Kosovës, apo për demokracinë në Shqipëri, por as të koriten, siç ka ndodhur me disa të tjerë, ose janë tërhequr posa kanë marrë pak merita.

Kjo veprimtari e tyre atdhetare, është pjesë e edukatës familjare, e ruajtur dhe e kultivuar me fanatizëm. Dëshmia më e mirë, janë emrat dhe martesat e fëmijëve të tyre me shqiptarë, ruajtja e raporteve miqësore me familjet e mëdha shqiptare, por edhe trashëgiminë e familjes së vet.

Autori Kabashi në shkrimet e veta në monografi, nuk

u jep nderë as vend atyre që nuk bënë për lirinë e atdheut. Përndryshe, autori prof. dr. Emin Kabashi, është shkrimtar e hulumtues shkencor, autor i shumë librave, kumtesave e shkrimeve që lartësojnë njeriun shqiptar, që thurin përjetësinë për dëshmorët e kombit. Veprat e tij, mbi 32 sosh, prej De Radës e Elena Gjikës (Dora dIstrijas) prej “Lasgush Poradeci – jeta dhe vepra” e Ismail Kadaresë (“Kadare – mendësia shqiptare”) e deri të “Komandanti i lirisë – Shemsi Ahmeti”, te “Shenjat e kujtesës historike (Lufta e UÇKsë në anën e Malishevës)”, e deri te djemtë shqiptaro-amerikan e UÇKsë (Bataloni “Atlantiku” i UÇK-së).

Në monografinë “Vëllezërit Osmani dhe çështja kombëtare në SHBA”, autori Kabashi është rikthyer në jetën e shqiptarëve përmes periudhave të ndryshme dhe në libër nuk ka vend për ata që kanë fjalë, por e çmon dhe e lartëson veprimin konkret. Sipas tij, vetëm lufta për liri është veprim konkret historik, i cili lëvizi proceset historike, lëvizi dhe Administratën amerikane, për çka meritë kanë edhe vëllezërit Osmani. Andaj, nuk thuhet lavdi për ata dhe për atje, ku s’ka pasur lavdi. Pra, vetëm ata që ishin aty, ku dhe kur duhej dhe kur thërriste atdheu i plagosur, siç janë vëllezërit Osmani, që kanë vënë shenjat e lavdisë dhe nderimit për atdheun dhe shqiptarinë.

Autori prof. dr. Emin Kabashi, me monografinë e vet “Vëllezërit Osmani dhe çështja kombëtare në SHBA”, ka treguar se pesha e njeriut matet me veprimin ndaj atdheut, andaj vlerat që bartë kjo vepër, janë për t’u admiruar, dhe shërbejnë si bazë e mirë për të studiuar tutje veprimtarinë patriotike të shqiptarëve në Amerikë.

Kjo punë, natyrisht do të kërkonte një ekip studiuesish të zot, për të gjetur e shfrytëzuar burimet legale, burimet e shkruara, por edhe atë pjesë të burimeve që ruhet në Administratën amerikane, për të dëshmuar se pa Amerikën, e cila mbështeti Luftën e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, Kosovës dhe Shqiptarëve do t’u vonohej liria. Andaj, shqiptarët e Amerikës, në këtë rast, vëllezërit Osmani, janë të lidhur si mishi me ashtin, me atdheun dhe lirinë.

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

Javore KOHA

27

KULTURË

Në Ulqin u përurua libri i Valentina Leskajt “Politika si ide”

Reflektim i thellë dhe shumëdimensional “Një politikë moderne, një politikë që shkon përtej gardhit të partive politike, ajo që ka në qendër njeriun e thjeshtë, atë punëtorin, atë fermerin, atë mësuesin, atë shkrimtarin, atë inxhinierin, por që ka vërtet në qendër njeriun. Kjo është çfarë unë kam tentuar në këtë libër – ta trajtoj politikën si një gjë që shkon përtej një grushti politikanësh apo partive politike”, është shprehur Leskaj Ulqin – Politikania e njohur shqiptare dhe ish-deputetja e Partisë Socialiste në Kuvendin e Republikës së Shqipërisë, Valentina Leskaj, ka përuruar të dielën mbrëma në Ulqin librin e saj “Politika si ide”, botuar nga Shtëpia Botuese “Toena”.

Libri është konceptuar në formë të bashkëbisedimit me gazetaren Alda Bardhyli, ku Leskaj merret me dy çështje themelore – me politikën në demokraci dhe me çëshjen e popullsisë, respektivisht problemin e moshimit të popullsisë.

“Gjithsesi, përpos këtyre dy çështjeve unë merrem shumë me mënyrën se si ne e shohim tjetrin, atë të ndryshmin, sepse kjo pa dyshim ka lidhje edhe me mënyrën se si ne bëjmë politikë apo se si i ndërtojmë marrëdhëniet me njëri-tjetrin”, ka thënë ajo.

Leskaj ka thënë se shpesh politika konceptohet në mënyrë të gabuar, si ajo që prodhohet brenda gardhit të partive politike, apo ajo që flitet në emër të politikanëve të caktuar.

“Një politikë moderne, një politikë që shkon përtej gardhit të partive politike, ajo që ka në qendër njeriun e thjeshtë, atë punëtorin, atë fermerin, atë mësuesin, atë shkrimtarin, atë inxhinierin, por që ka vërtet në qendër njeriun. Kjo është çfarë unë kam tentuar në këtë libër – ta trajtoj politikën si një gjë që shkon përtej një grushti politikanësh apo partive politike”, është shprehur ajo.

Ish-deputetja ka pranuar se vendimi

28

Javore KOHA

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

për tërheqjen e saj nga politika (në vitin 2017) i ka dhënë mundësinë për një gjykim më të saktë dhe më të ftohtë të gjërave, ndonëse ka thënë se edhe kur ka qenë pjesë aktive e

politikës është përdorë gjuhë urrejtjeje, që e shqiptare.

Drejtoresha e

përpjekur që të mos agresive apo gjuhë karakterizon politikën Qendrës Kombëtare

KULTURË

të Librit dhe Leximit – Tiranë, Alda Bardhyli, ka thënë se Leskaj artikulon mbi gjuhën e urrejtjes, mbi kulturën politike, dy binome të lidhura fort me njëra-tjetrën, të cilat vijnë në një analizë ndoshta për herë të parë në diskursin publik shqiptar.

“Leskaj është pararojë në këtë libër edhe për çështje të tjera, siç është ajo e popullsisë, artikuluar herët që në vitin 1992, kohë kur drejtonte Qendrën për Popullsinë dhe Zhvillimin apo më vonë kur drejtonte Ministrinë e Punës dhe Çështjeve Sociale, duke kërkuar vëmendjen e duhur ndaj një problemi serioz dhe tepër kompleks, referuar statistikave. Artikulimet e saj mbi këtë çështje e çojnë mendimin shqip në sferën e diskutimeve bashkëkohore për popullsinë, të cilat pas pandemisë COVID-19 kanë zënë faqet kryesore të shtypit botëror”, ka theksuar ajo.

Drejtori i Muzeut Historik Kombëtar – Tiranë, Dr. Dorian Koçi, ka thënë se ajo që arrijmë të lexojmë në faqet e këtij libri është sfida e tejkalimit të

vetvetes, njohja e tjetrit dhe mungesa e kulturës së udhëheqjes, por në të njëjtën kohë ndërtimi i strukturave të tilla të dialogut për të bërë të mundur që Shqipëria dhe shoqëria shqiptare të arrijë një stad më të lartë të zhvillimit sesa kemi parë deri tani.

Sipas tij, ajo që është e veçantë në këtë libër është se për sfidat më të

Vizitë në Librarinë “Ulqini” Para përurimit të librit “Politika si ide”, autorja Valentina Leskaj dhe drejtuesit e Shtëpisë Botuese “Toena”, Fatmir dhe Irena Toçi, në prani të kryetarit të Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve në Malin e Zi, Faik Nika, dhe drejtorit të Organizatës Turistike të Ulqin, Gzim Hajdinaga, kanë vizituar Librarinë “Ulqini”, të hapur para disa ditësh.

Me këtë rast Shtëpia Botuese “Toena” ka dhuruar disa libra për këtë librari.

mëdha në botën e sotme, Leskaj nuk jep receta të gatshme, por në të kundërt, përmes shembujve konkretë të aktivizmit të vet në shoqëri kërkon të bëjë një ftesë për debat, sidomos brezit të ri për të qenë aktiv në politikë dhe për t’u dhënë përgjigje këtyre sfidave.

Për drejtoreshën e Shtëpisë Botuese “Toena”, Irena Toçi, “Politika si ide” është një reflektim i thellë dhe shumëdimensional, analizë e moderuar e çështjeve të mëdha që shtrohen për zgjidhje, konkluzione dhe ide të reja që shtjellohen në një dritë të re.

“Përvoja e gjatë jetësore e znj. Leskaj në kuadër të punës së saj si themeluese dhe drejtuese e një prej organizatave më aktive dhe frytdhënëse në Shqipërinë e pas viteve ’90 – Qendrës Shqiptare të Popullsisë dhe Zhvillimit, bashkëpunimi i saj me OKB-në dhe UNESCO-n, më pas karriera e saj e gjatë, e shkëlqyer dhe pa të metë në politikë, si në qeversijen e institucioneve të larta të Shqipërisë, por edhe të institucioneve të Këshillit të Evropës, ishin humusi i nevojshëm nga ku lindën dhe u zhvilluan idetë e shtjelluara në librin ‘Politika si ide’”, ka thënë ajo.

Drejtori i Organizatës Turistike të Ulqinit, Gzim Hajdinaga, ka folur për njohjen me Leskajn dhe për ndihmesën e saj për shqiptarët në Mal të Zi. Ai ka thënë se Leskaj, qoftë si ministre apo në pozitën e saj në Kuvendin e Shqipërisë, ia ka hapur dyert kur ka shtruar kërkesa për të rinjtë shqiptarë në Mal të Zi, si regjistrimi i studentëve në universitetet e Shqipërisë, dhe ka eliminuar barrierat në komunikim.

Hajdinga e ka falënderuar Leskajn për kontributin e saj, duke thënë se “nuk ka më mirë se në mënyrë simbolike t’ia kthejmë pak këtë të mirë që ka bërë për ne”.

Përpos publikut vendas, të pranishëm në përurim ishin, ndër të tjera, edhe disa deputetë e ish-deputetë të Kuvendit të Shqipërisë.

Gjatë përurimit, pianisti Lluka Markoviq ka luajtur pjesë në piano.

Përurimi i librit “Politika si ide” është organizuar nga Organizata Turistike e Ulqinit dhe Qendra e Kulturës – Uli. k. qin.

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

Javore KOHA

29

KULTURË

Në QKI “Malësia” u hap ekspozita e skulpturave me elemente kombëtare dhe historike

Skulptura kushtuar prijësve shqiptarë dhe paraardhësve ilirë Tuz – Në prani të një numri të vogël të publikut, të hënën mbrëma më 6 dhjetor 2021, në QKI “Malësia”, u shfaq ekspozita e skulpturave me elemente kombëtare dhe historike, e autorëve: Bujar Vani dhe Elvis Kabilo, skulptorë të njohur nga Shqipëria.

Fillimisht ka përshëndetur ambasadori i Republikës së Shqipërisë në Mal të Zi, z. Ridi Kurtezi, i cili tha se këta dy skulptorë, punimet e tyre ia kanë kushtuar prijësve shqiptarë dhe paraardhësve të tyre ilir.

“Brezi i ri, nipërit mbesat do t’ ju pyesin se kush janë këta, çfarë kanë bëra këta për kombin e tyre, si i kanë mbrojtur ata betejat, dhe ju natyrshëm do të informoheni mbi veprimtarinë e tyre, dhe pikërisht këtu lidhet arti dhe historia, dhe për këtë arsye kjo ekspozitë ka karakter edukativ për brezat e rinj”, u shpreh ndër të tjera ambasadori i Republikës së Shqipërisë në Mal të

30

Javore KOHA

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

Zi, z. Ridi Kurtezi.

Në këtë ekspozitë të pranishmit i kanë përshëndetur edhe autorët e kësaj ekspozite, Bujar Vani dhe Elvis Kabilo, të cilët shprehën kënaqësi që erdhën edhe në Tuz, me këtë ekspozitë që siç u shprehën ata, është vijimësi e festës së flamurit e cila u kremtua në Ulqin.

Ata theksuan se këto skulptura janë një kontribut estetiko-artistik, mbi pasqyrimin e veprimtarisë së ndritur që kanë dhënë figurat e çmuara të kombit shqiptar.

Ekspozitën në fjalë e shpalli të hapur kryetari i Komunës së Tuzit, z. Nikë Gjeloshaj, i cili tha se nëntori është përherë muaji që kujton shqiptarët për sakrificë, por edhe në krenari.

“Përkujtojmë, Gjergj Kastriotin, Ismail Qemalin. Përkujtojmë flamurin tonë kombëtar dhe atë që i parapriu 28 nëntorit, ngritjen e flamurit në

Bratilë dhe Dedë Gjon Lulin tonë, duke vazhduar me legjendarin Adem Jashari, me të cilët ne si popull krenohemi. Sonte këtu kemi mundësinë që të njihemi nga afër edhe me ata që nuk i kemi njohur”, u shpreh ndër të tjera Gjeloshaj.

Skulptorët, Bujar Vani dhe Elvis Kabilo janë emra të njohur të skulpturës shqiptare të cilët për kontributin e tyre në pasqyrimin e personaliteteve historike shqiptare, janë nderuar me çmime të ndryshme nga institucione muzeale, organizata dhe bashki.

Kjo është hera e parë që ekspozita e skulpturave me elemente kombëtare dhe historike prezantohet në Tuz, ndërsa u organizua nga Sekretariati për Vetëqeverisje Lokale i Komunës së Tuzit.

Ekspozita në fjalë është shpalosur më 28 nëntor, në qytetin e Ulqinit. t. u.

MOZAIK

Projekt i realizuar me vlerë të lartë

Gucia me shesh bashkëkohor të lojërave për fëmijë Guci – Të martën , në mënyrë solemne, është inauguruar sheshi bashkëkohor i lojërave për fëmijë, të cilin e kanë shpallur të hapur, kryetarja e Komunës së Gucisë, Anella Çekiq, dhe donatori i këtij projekti mërgimtari, Began – Beni Çekiq, në praninë e drejtoreshës së Shkollës fillore “Xhafer Nikoçeviq” të Gucisë, mësimdhënësit dhe nxënësit e shkollës si dhe qytetarët e pranishëm.

Kryetarja e komunës, ka falënderuar përzemërsisht donatorin duke theksuar se banorët më të rinj të Gucisë me rrethinë kanë në shfrytëzim sheshin bashkëkohor për lojëra dhe

poligonin modern të sportit. Ajo ka përkujtuar se ky është projekt me vlerë të veçantë sepse është ngritur për shpirte të të ndjerës Saniha Çekiq, bijës së donatorit.

“Siç është e njohur, përcaktimi dhe përqendrimi ynë, është që në Guci të ofrojmë kushte për jetë më të mirë, të konceptojmë këso përmbajtjesh ngase ato e bëjnë jetën humane ne Guci, kurse Gucinë si komunë, e radhitin në familjen e qyteteve moderne të Evropës”, është shprehur me admirim kryetarja Çekiq.

Për këtë shesh të lojërave për fëmijë, i cili gjendet mu pranë objektit të poligonit sportiv, komuna donatorit

ia ka siguruar truallin dhe ka marrë pjesë në rregullimin e tij, sipërfaqja e të cilit është rreth 600m2.

Donatori, Began – Beni Çekiq, në fjalën e rastit ka thënë se “vogëlushët padyshim kanë fituar sheshin e lojërave, në të cilin do të mund të rriten krahas stileve të shëndosha të jetës.

Terreni i sheshit në fjalë është bërë sipas standardeve bashkëkohore, ku është ndërtuar rrethoja mbrojtëse dhe themeli mbrojtës prej gome , vegla e kombinuar multifunksionale, kulla, kolovajza, si dhe një varg veglash përcjellëse për lojëra.

Sh. H.

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

Javore KOHA

31

MOZAIK

Mësimdhënësit dhe nxënësit e SHF “ Marko Nuculloviq” në Shtoj

Krenar për arritjet e tyre

Shkolla Fillore “ Marko Nuculloviq “ në Shtoj, krahas procesit mësimor, organizon edhe aktivitete të lira të ndërlidhura me plan-programet mësimore të cilat ngërthejnë në vete vlerat e njëmendta kulturore, artistike e sportive , që janë në funksion të zhvillimit të afiniteteve, krijimit të shkathtësive dhe shprehive të punës.

Këto aktivitete , siç thotë drejtori i shkollës Dul Asllani, ndikojnë në zhvillimin e kreativitetit, nxisin motivimin dhe kërshërinë si dhe janë rekreative, inspiruese dhe ngazëlluese për nxënësit. Përmes organizimit të këtyre aktiviteteve të shumta jashtëmësimore dhe jashtëshkollore apo të lira nxënësit kanë mundësinë të fitojnë dije nga fusha të caktuara, të argëtohen dhe t’u shërbejnë edhe si përvojë e mirë në formimin e personalitetit të tyre. E gjithë kjo punë e mirë bëhet falë mësimdhënësve dhe drejtuesve të shkollës, të cilët me përkushtim i janë qasur misionit të tyre të shenjtë- mësimit dhe edukimit të nxënësve të tyre.

Mësimdhënësit dhe drejtuesit e Shkollë Fillore “ Marko Nuculloviq “ në Shtoj e kanë kuptuar rolin dhe rëndësinë e mësimit bashkëkohor, respektivisht mësimin e bazuar në konkurse e projekte i cili jo vetëm që shton një dozë me rëndësi për modelin e mësimit standard, por ai e ndërton mësimin brenda një konteksti relevant që nga fillimi, kështu që nxënësit janë të angazhuar natyrshëm.

Ata i kanë përqafuar ndryshimet, po provojnë me sukses të hyjnë në botën e nxënësve të tyre dhe të dalin jashtë zonave veta të rehatisë, duke u treguar të gatshëm për të provuar gjëra të reja. Si rezultat i kësaj pune me përkushtim, vullnet e zell të madh, kjo shkollë, vetëm gjatë muajit nën-

32

Javore KOHA

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

tor të këtij viti shkollor, ka organizuar disa aktivitete të rëndësishme.

Aktiviteti më i rëndësishëm i shkollës gjatë këtij viti shkollor gjithsesi është

MOZAIK

pjesëmarrja e nxënësve nga klasa e parë deri në klasën e nëntë në Turneun Ndërkombëtar “ Matematika pa kufij”, i cili mbahet që nga viti 2013 dhe tubon nxënësit nga të gjitha pesë kontinentet, njofton drejtori i shkollës Dul Asllani. “Fjala është për njërën prej garave më të rëndësishme të kësaj fushë, të cilën e ka organizuar Ambasada e Bullgarisë në Mal të Zi. Në këtë garë morën pjesë 12 nxënës të kësaj shkollë, të cilët i kanë përgatitur mësimdhënësit, Marina Luliq dhe Zhive Matejin. Nga ky numër i nxënësve katër prej tyre, Lluka Popoviq, Mehmed Luceviq, Llana

Zhivanoviq dhe Emil Muratoviq fituan medaljen e bronztë, ndërsa të tjerët u shpërblyen me certifikata,” thotë Asllani.

Nxënësit matematikën e përshkruajnë si një lëndë jo të pëlqyer. Mirëpo, mësuesit e mirë të matematikës dhe të tjerët në këtë shkollë imponuan dhe motivuan tek nxënësit e tyre aftësi dhe potencial që vet nxënësit nuk menduan se i kanë. Kjo tregon se pritjet e mëdha dhe mbështetja e fortë nga mësuesit janë vendimtare.

Sipas fjalëve të drejtorit Asllani me rastin e kremtimit të Ditëve të Gjuhëve Evropiane, nxënësit e kësaj

shkolle morën pjesë në Konkursin për dizajnimin e bluzave ( fanellave) që do të postohen në faqen elektronike të gjuhëve evropiane të Këshillit të Evropës. Në kuadër të shënimin të 13 nëntorit, ditëlindjes së poetit, mendimtarit dhe filozofit të madh malazez, Petar Petroviq Njegosh, mësimdhënësit Sabil Kurti dhe Spase Askrabiq- Duroviq mbajtën një ligjëratë kushtuar jetës dhe veprimtarisë letrare të Njegoshit.

Nxënësit recituan pjesë të zgjedhura nga opusi letrar i Njegoshit dhe poezi të poetëve të tjerë kushtuar këtij poeti.

Nxënësit e kësaj çerdhe të diturisë do të marrin pjesë edhe në realizimin e projektit “ Çështja ime” - punëtori pedagogjike dhe teatrore për gjuhën e urrejtjes në media dhe barazinë gjinore dhe në Garat Ndërkombëtare në Matematikë “ Kengur pa kufij”. Garat Kengur pa kufij mbahen tash e 30 vite në më shumë se 80 shtete , duke përfshirë të gjitha shtetet e rajonit. Rreth 6 milionë nxënës të shkollave fillore dhe të mesme anembanë botës , në të njëjtën kohë mendojnë për të njëjtat probleme dhe i zgjedhin detyrat e njëjta. Përfundimisht këtë rast e e kanë edhe nxënësit e shkollave fillore dhe të mesme në Mal të Zi, në mesin e të cilëve edhe ata të shkollës nëntëvjeçare të Shtojit.

Mësuesit e kësaj vatre arsimore rurale, e cila numëron 105 nxënës të shpërndarë në 14 paralele, ku mësimi zhvillohet në gjuhën shqipe dhe atë malazeze, po zhvillojnë tek nxënësit aftësi për të punuar jo vetëm në mënyrë individuale, por edhe në ekip. Ky lloj mësimi u mundëson nxënësve të jenë të vetëdrejtuar, të pavarur dhe të punojnë në mënyrë të ndërvarur.

Me punën, aftësitë dhe idetë e tyre ata po mësojnë më mirë nxënësit dhe po u japin atyre aftësitë për të cilat ata kanë nevojë në shkollë dhe përtej klasës. Në edukimin dhe arsimimin cilësor të nxënësve të kësaj shkollë dhe në arritjen e rezultateve shumë të mira ka ndikuar edhe bashkëpunimi i mirë mes mësuesit dhe prindërve, respektivisht forcimi i partneritetit shkollë-familje. Të gjithë së bashku ndjehen krenar për arritjet Gj. Gjonaj e tyre.

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

Javore KOHA

33

MARKETING

U. S. EMBASSY PODGORICA Announces an open position for

Warehouse Worker (Truck driver) • BASIC FUNCTION OF THE POSITION

Warehouse Worker (Truck Driver) is responsible for safely and efficiently operating U.S. Government-owned or leased trucks, large cargo vehicles, or other vehicles. The incumbent is also responsible for the safe handling, transporting, and storage of both expendable and non-expendable items.

• QUALIFICATIONS REQUIRED 1. EDUCATION: Completion of high school education is required.

EXPERIENCE: A minimum of two (2) years of professional truck or heavy vehicle driving experience is required. In addition to one (1) year of experience in manual labor or warehouse work is required.

2. LANGUAGE: Level 2 (Limited knowledge) Speaking/Reading/Writing of English is required.

(This will be tested). Level 3 (Good Working knowledge) Speaking/Reading/Writing of Montenegrin language is required.

3. KNOWLEDGE: Good working knowledge of warehouse operations, procedures, United States Government safety and security standards. Good working knowledge of maintenance and efficient usage of warehouse storage space. Good working knowledge of conducting inventory and stacking of items/equipment. Knowledge of local traffic laws and regulations. Knowledge of in-country travel routes and areas is required.

4. SKILLS AND ABILITIES: Ability to physically be able to perform loading and unloading. Must be able to handle heavy objects smoothly and efficiently. Must be able to able to lift a maximum of 51 lbs. (23kg) under Occupational Safety and Health Administration standards. Ability to use warehouse tools and safely operate equipment such as forklifts, hand trolleys, electronic lifters etc. Must be able to diagnose and handle preventive maintenance and first-echelon automotive repairs. Ability to detect vehicle defects and report them immediately to authorities concerned.

Must be able to perform assign tasks in all types of weather, and environmental weather conditions to include at times severe cold, extreme heat, wet or dry weather conditions, and high winds.

Must hold a valid and legally obtained heavy vehicle driver’s license (C - category) CLOSING DATE FOR THIS POSITION: 12.17.2021

HOW TO APPLY: Applications must be completed and submitted through Electronic Recruitment Application (ERA). The instructions are available on U.S. Embassy Podgorica website. Paper or e-mailed applications are no longer accepted. Please look for more information on this Vacancy Announcement on the following website https://me.usembassy.gov/embassy/jobs/ An Equal Opportunity Employer EQUAL EMPLOYMENT OPPORTUNITY: The U.S. Mission provides equal opportunity and fair and equitable treatment in employment to all people without regard to race, color, religion, sex, national origin, age, disability, political affiliation, marital status, or sexual orientation. The Department of State also strives to achieve equal employment opportunity in all personnel operations through continuing diversity enhancement programs. The EEO complaint procedure is not available to individuals who believe they have been denied equal opportunity based upon marital status or political affiliation. Individuals with such complaints should avail themselves of the appropriate grievance procedures, remedies for prohibited personnel practices, and/ or courts for relief.

34

Javore KOHA

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

SPORT / MARKETING

Sportistët e Klubit Taekwondo “Besa” u pritën në takim nga kreu i Komunës së Tuzit, Nikë Gjeloshaj

Komuna do të mbështesë sportistët e suksesshëm Tuz – Sportistët e Klubit Taekwondo “Besa”, fitues të shtatë medaljeve, (pesë të arta, një të argjendtë dhe një të bronztë) në Kampionatin Ballkanik në Taekwondo, Zinedin Beqaj, Benan Jusufgjokaj, Sebastian Dushaj, Leo Gegaj, Angjella dhe Andrea Berishaj, u pritën në takim nga kryetari i Ko-

munës së Tuzit, Nikë Gjeloshaj.

Kreu i Komunës së Tuzit i ka përgëzuar sportistët në fjalë për rezultatet e arritura në Kampionatin Ballkanik, duke u shprehur se fitoret e tyre të vazhdueshme bëjnë krenarë të gjithë.

Në njoftimin për opinion të faqes zyrtare të fejsbukut të Komunës së Tuzit

theksohet se kreu i kësaj komune ka premtuar se Komuna e Tuzit do të jetë përherë partner i rrugëtimit të këtyre sportistëve dhe se nuk do të mungojnë shpërblimet për sportistë që do t’i sjellin medalje kësaj komune. t. u.

The U.S. Embassy Podgorica

The U.S. Embassy Podgorica is pleased to announce an online auction to be held at https://onlineauction.state.gov/en-US. If you are interested in bidding on Embassy Podgorica surplus property, you will first need to register as a user at https://online-auction.state.gov/sr-Latn-ME/Account/Register The US Embassy Podgorica next online auction will be available from December 10 – 12, 2021. You will not be able to place bids outside of those dates. In order to bid, you must be a resident of Montenegro. Please contact PodgoricaOnlineAuction@state.gov if you have any questions.

In order to place a bid you will need to ‘subscribe’ to the Podgorica auction. To subscribe, on the Podgorica auction page click on the ‘subscribe to place bids’ button. Please continue to monitor and check the website for auction updates. More information can be found on Podgorica auction web site.

E ENJTE, 9 DHJETOR 2021

Javore KOHA

35

“Koha Javore” në versionin online,

mund ta lexoni

në linkun:

www.kohajavore.me

kohajavore.me