Koha 975

KOHA Javore Podgoricë e enjte, 26 gusht 2021 Viti XX Numër 975 Çmimi 0,50

Botimet në gjuhën shqipe dhe “prostitucioni kulturor” ISSN 1800-5696

Kompleksi i inferioritetit nuk shërohet me kozmopolitizëm

Harasani: Lëvizja Qytetare “URA” bëri ndryshime të dukshme në Mal të Zi

PËRMBAJTJE

8

10 Dështimi në Afganistan: Turp të na vijë të gjithëve!

Supë alfabeti

14

16 Liria është thelbi i idealit evropian

Libër për krimet e Serbisë në Kosovë

KOHA Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002.

Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.me

2

Javore KOHA

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

PËRMBAJTJE

18

22 Ngjarje e rëndësishme kulturore për vendin

Dy bij, dy rrëfime për dy dashuri

24

26 Oleotopolisi – Atlantida ulqinake

Veprimtar dhe studiues i denjë i shkencës së ekonomisë KOHA Javore KOHA Javore

KOHA Javore KOHA Javore

Podgoricë e enjte, 22 dhjetor 2016 Viti XV Numër 745 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 8 dhjetor 2016 Viti XV Numër 743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 29 dhjetor 2016 Viti XV Numër 746 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 15 dhjetor 2016 Viti XV Numër 744 Çmimi 0,50

Pa ndonjë NDRYSHIM

pozitiv

Teatri - një dëshirë e munguar e ulqinakëve Qençe

APATIA politike

Shqiptarët në Mal të Zi gjatë vitit 2016

SHQIPTARËT E 1001 HALLEVE

Komedia e mjerimit

mjerimit Komedia e

Në udhëkryq

1 NSSI

6965-008

ëve ulqinaka re mungu ë e dëshir nhjëet trit-o Teaje Në udhëkryq

Shkodra, qyteti më joshës për krajanët krajanët joshës për qyteti më Shkodra,

ISSN 1800-5696

ISSN 1800-5696

1 NSSI

6965-008

e luftës viktimat që nderoi Manifestim

nuk jetohet ma

ISSN 1800-5696

ISSN 1800-5696

Manifestim që nderoi viktimat e luftës

Qëndrimi anticivilizues i një politikani

Lufta e Ftohtë duhet shmangur

Kadare meriton Nobelin!

ARKIVI: www.kohajavore.me

Qëndresa dhe flijimi për flamurin tonë kombëtar

ma uk Qençe n SHQIPTAR ËT E

1001 HALL EVE

avoreHA KJO avoreHA KJO Podgoricë e enjte,

8 dhjetor 2016

Viti XV Numër

743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte,

15 dhjetor 2016

Viti

Çmimi 0,50 XV Numër 744

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

Javore KOHA

3

NGJARJE JAVORE

Përkeqësohet situata epidemiologjike në Ulqin

Numër rekord i të infektuarve, rritet numri i viktimave Ulqin – Ulqini po përballet me valën e re të COVID-19 duke shënuar numrin më të madh të të infektuarve që nga fillimi i pandemisë. Prej disa ditësh Ulqini është në vendin e dytë, menjëherë pas Podgoricës, për nga numri i përgjithshëm i të infektuarve, kurse në nivel të Malit të Zi ka shkallën më të lartë të të infektuarve në raport me numrin e banorëve, që ka arritur në rreth 3000 të infektuar në 100 mijë banorë në dy javët e fundit.

Krahas rritjes së numrit të të infektuarve, ka pasur edhe disa viktima.

Drejtoresha e Shtëpisë së Shëndetit në Ulqin, dr. Sadije Hollaj, ka thënë se çdo ditë në këtë institucion kryhen

4

Javore KOHA

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

rreth 400 teste për COVID-19.

Përkundër vaksinimit të një pjese të popullatës, mosrespektimi i masave, dasmat dhe festat e ndryshme familjare, numri i madh i turistëve, përhapja e variantit Delta të virusit që transmetohet më lehtë etj. kanë ndikuar në rritjen e numrit të të infektuarve.

Situatë e rënduar epidemiologjike është në tërë Malin e Zi. Kjo ka bërë që Instituti i Shëndetit Publik të propozojë vendosjen e masave kufizuese të reja epidemiologjike, që kanë hyrë në fuqi të martën.

Sipas ISHP-së, për të hyrë në Malin e Zi një personi i kërkohet që të ketë një nga katër dëshmitë: vaksinimin me

një ose të dyja dozat, një test negativ PCR jo më i vjetër se 72 orë, dëshmi se e ka kaluar COVID-19 ose një test i shpejtë antigjen negativ jo më i vjetër se 48 orë. Në të kundërt, ai dërgohet në izolim katërmbëdhjetë ditor, që mund të përfundojë pas ditës së gjashtë të hyrjes në Mal të Zi përmes një testi PCR negativ. Përjashtim nga këto masa kufizuese bëjnë vendet e rajonit, me të cilët kufizohet Mali i Zi. Kështu hyrja e pakushtëzuar vlen për banorët e Kosovës, Shqipërisë, Bosnje dhe Hercegovinës, Kroacisë dhe Maqedonisë së Veriut si dhe për qytetarët malazezë që udhëtojnë nga (Kohapress) këto vende.

NGJARJE JAVORE

Sipas Ministrisë së Arsimit, Shkencës, Kulturës dhe Sportit

Viti i ri shkollor do të fillojë më 1 shtator 2021?!

Podgoricë – Ministria e Arsimit, Shkencës, Kulturës dhe Sportit ka njoftuar se përkundër përkeqësimit të situatës epidemiologjike në Mal të Zi, viti i ri shkollor do të fillojë më 1 shtator, duke i respektuar masat epidemiologjike.

Në takimin e fundit të zhvilluar të hënën ndërmjet përfaqësuesve të MASHKS-së dhe Institutit të Shëndetit Publik është rënë dakort që orët mësimore të zgjasin 30 minuta, punonjësit dhe fëmijët gjatë procesit mësimor duhet të mbajnë maska, fëmijët në shkollë mund të marrin ushqimin dhe pijet e veta, por duke mos i ndarë me fëmijët tjerë, gjatë

pushimit të gjatë fëmijët duhen të dalin jashtë dhe nuk kanë obligim të mbajnë maskë, gjatë hyrjes në shkollë iu matet temperatura personelit mësimor dhe fëmijëve si dhe bëhet dezinfektimi i duarve. Si alternativë për ata që nuk duan të mbajnë maskë është ndjekja e mësimit online.

Nga MASHKS kanë thënë se rekomandimi i UNICEF-it dhe i OBSH-së është që shkollat duhet të jenë institucionet e fundit që duhet të mbyllen në rast të përkeqësimit të situatës epidemiologjike.

Megjithatë, duke pasur parasysh situatën epidemiologjike, ashtu si edhe deri tani, MASHKS do të ndjekë re-

komandimet e ISHP-së dhe të institucioneve përgjegjëse për këtë fushë, duke pasur prioritet shëndetin e fëmijëve dhe të punësuarve.

“Në qoftë se vjen te hyrja në fuqi e masave më të ashpra, me qëllim të mbrojtjes së shëndetit të fëmijëve dhe punonjësve, Ministria është e përgatitur edhe për skenarin më të keq, e ai është kalimi në mësimin online. Janë regjistruar 8 302 përmbajtje mësimore, për shkollat fillore pothuajse njëqind për qind të lëndëve, kurse për shkollat e mesme pjesa më e madhe”, thuhet në njoftimin e MASHKS-së.

(Kohapress)

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

Javore KOHA

5

VËSHTRIM & OPINION

Ndjenja e inferioritetit dhe kozmopolitizmi shqiptar

Kompleksi i inferio shërohet me kozm Shqiptarët pa një logjikë shtetformuese do të jenë përherë humbës në Ballkan. Ata nuk kanë nevojë të jenë inferiorë ndaj fqinjëve, por as “kozmopolitë” të tepruar. Një popull që nxori një Skënderbe, Shën Terezën, Kadarenë, A. Moisi, John dhe James Belushi, Bekim Fehmi, Eliza Dushku, Rita Ora, Bebe Rexha, Dua Lipën, Inva Mulën etj. etj., s’ka pse ndihet inferior! Kompleksi i inferioritetit nuk shërohet me kozmopolitizëm. Për të qenë i lumtur duhet të ndihesh i barabartë

Fiqret Mujeziqi

Iluzionet janë perceptimet shqisore që nuk korrespondojnë me të vërtetën ose realitetin, të cilat çojnë në një përceptim të gabuar të gjendjes reale. Politika shqiptare duket se është në një gjendje të tillë që e ka të vështirë të bëjë dallimin midis së mirës dhe së keqes, djajve dhe en-

“ 6

gjëjve. Kur Partia Socialiste erdhi në pushtet, u përhap gjerësisht se do të kishte “zero probleme me fqinjët”.

Bukur. Në shikim të parë duket si diçka pozitive dhe përparimtare. Por, a varet kjo vetëm nga shqiptarët dhe PS-ja? Gjithsesi jo. Përcaktues janë hapësira apo shtrirja gjeografike dhe interesat e të tjerëve. Të gjithë fqinjët e Shqipërisë kanë formuar shtetet e tyre duke uzurpuar territore të banuara nga popullsi autoktone shqiptare.

Shqipëria nga një vend diktatorial komunist u shndërrua në një vend me “moralin e ri” dhe “atdhetarizmin perëndimor”. Nën maskën e “luftës kundër komunizmit” lindi Shqipëria e

Politika shqiptare duhet, së pari, të ndërtojë marrëdhënie të mira me shqiptarët jashtë Shqipërisë dhe më pas të përmirësojë marrëdhëniet me fqinjët. Vendet fqinje duhet të respektojnë të drejtat e shqiptarëve, të cilat përfundimisht garantohen me konventa ndërkombëtare, atëherë Shqipëria duhet të ndërtojë marrëdhënie të mira me këto vende. Kosova tashmë është shtet i pavarur dhe Shqipëria duhet të sillet si ndaj një shteti vëlla dhe jo si ndaj popullit vëlla. Kosova ka interesat e veta shtetërore, prandaj Shqipëria duhet të ketë kujdes për këtë

Javore KOHA

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

“atdhetarizmit perëndimor”. A është Perëndimi identik me “moralin e ri” shqiptar? Jo kurrsesi. Franca dhe Izraeli, për shembull, janë vende me demokraci të konsoliduara, por a do të kishin lejuar një këngëtar të këndonte këngë që promovojnë fashizmin? Kurrë! Goran Bregoviq është një këngëtar i mirë, grupi i tij “Bijelo Dugme” është një nga grupet më të suksesshme në ish-Jugosllavi, por në një moment të historisë ai ishte në anën e gabuar: ai promovoi terrorin shtetëror të Millosheviqit. Koncerti i tij nuk duhej anuluar, por si figurë që polarizon shqiptarët, ai nuk do të duhej ftuar fare. Përse duhej ftuar një këngëtar kontrovers, i cili kundërshtohet nga një pjesë e madhe e popullsisë? Në emër të “moralit të ri”, ”kozmopolitizmit shqiptar“, apo “fqinjësisë së mirë”? Pse gjithë ky inferioritet ndaj politikës hegjemoniste serbe: ata na shtypën, na vranë, por ne jemi bujarë dhe i falim. Ne edhe mund t’i falim kriminelët, por jo edhe krimin, mund t’i zvogëlojmë krimet, por historia nuk i harron dhe nuk do të na falë.

Ka mënyra të ndryshme që të përmirësohen marrëdhëniet fqinjësore. Së pari duhet angazhuar ata artistë të cilët promovojnë paqen dhe njerëz që kanë dëshirë dhe vullnet të

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

oritetit nuk mopolitizëm

mirë për të arritur këtë qëllim.

Politika shqiptare duhet, së pari, të ndërtojë marrëdhënie të mira me shqiptarët jashtë Shqipërisë dhe më pas të përmirësojë marrëdhëniet me fqinjët. Vendet fqinje duhet të respektojnë të drejtat e shqiptarëve, të cilat përfundimisht garantohen me konventa ndërkombëtare, atëherë Shqipëria duhet të ndërtojë marrëdhënie të mira me këto vende.

Kosova tashmë është shtet i pavarur dhe Shqipëria duhet të sillet si ndaj një shteti vëlla dhe jo si ndaj popullit vëlla. Kosova ka interesat e veta shtetërore, prandaj Shqipëria duhet të ketë kujdes për këtë. Një “Ballkan i hapur” është kundër interesave shtetërore të Kosovës, përderisa Serbia nuk e njeh shtetësinë e saj. Shqipëria mund të ketë interesat e veta shtetërore, por duhet të respektojë interesat e shtetit të Kosovës. Nuk mund të ketë hapje të kufirit nëse nuk garanton ruajtjen e paqes dhe njohjen e realitetit, gjegjësisht shtetësinë e Kosovës. Forcat paqeruajtëse në Kosovë nuk janë për arsye aventureske, por për të ruajtur paqen në këtë hapësirë.

Nëse kufijtë mes Kosovës dhe Serbisë do të eliminoheshin, si do të sillej Serbia në territorin e Kosovës, si shtet fqinj apo si në “shtëpi të babës”? A nuk është e qartë për kryeministrin, Presidentin, kryetarin e

Kuvendit apo qytetarët e Shqipërisë se çfarë do të ndodhë? Kur dhelpra hyn në kotecin e pulave, epilogu dihet. Ai i cili e ka lexuar Çubrilloviqin, Garashaninin, Beqkoviqin etj. e ka fare të qartë politikën serbe të “fqinjësisë së mirë” ndaj shqiptarëve. A do të ndryshojnë gjërat? Sigurisht që po, por jo me njerëz kontrovers si Bregoviq. Tekefundi Bregoviqi nuk prezantoi kulturën serbe në Korçë, por më shumë atë rome.

Memorandumi i V. Çubrilloviqit “Dëbimi i shqiptarëve“ flet më së miri për politikën serbe ndaj shqiptarëve.

Pas këtyre filloi edhe shpërngulja e shqiptarëve me të madhe. Për fat të keq, atëherë vetëdija kombëtare e shqiptarëve nuk ishte në nivelin e duhur dhe shumica e tyre që kishin besimin islam identifikoheshin me “turq”, por edhe armiqtë e tyre donin

“

të njëjtën gjë. Kjo shpërngulje ishte pjesë e persekutimit më të gjerë të myslimanëve në Ballkan gjatë rënies apo humbjes gjeopolitike dhe territoriale të Perandorisë Osmane dhe pak a shumë kishte edhe përkrahjen e disa shteteve evropiane të asaj kohe.

Sot, për fat të keq, Serbia punon me të njëjtat metoda, por fatmirësisht Evropa është ndryshe, bota është ndryshe.

Bregoviq ishte, këndoi dhe iku. Për fat të mirë nuk ndodhi gjë e keqe, përveç një incidenti të izoluar. Te shqiptarët më së shumti pati efekt negativ, sepse u thellua hendeku i ndarës në mes të atyre me shtetësi shqiptare dhe atyre me shtetësi kosovare. Pa dyshim që ka dallim në mes tyre në të kaluarën e afërt, sepse kosovarët vuajtën nga shtypja e një regjimi që ishte i huaj, kurse shqiptarët e Shqipërisë nga regjimi i tyre diktatorial. Dallimi është i madh, por kjo nuk do të thotë se duhet të jetë ky një shkak për mosmarrëveshje brenda një populli. Përndryshe, do të katandisemi si mos më keq.

Ashtu siç thoshte i madhi Gj. Fishta: “Shqiptarët janë njashtu si i don hasmi”. Një luftë speciale për të përçarë shqiptarët ka kohë që promovohet nga qarqet antishqiptare.

Shqiptarët pa një logjikë shtetformuese do të jenë përherë humbës në Ballkan. Ata nuk kanë nevojë të jenë inferiorë ndaj fqinjëve, por as “kozmopolitë” të tepruar. Një popull që nxori një Skënderbe, Shën Terezë, Kadare, A. Moisi, John dhe James Belushi, Bekim Fehmi, Eliza Dushku, Rita Ora, Bebe Rexha, Dua Lipa, Inva Mula etj. etj., s’ka pse ndihet inferior!

Kompleksi i inferioritetit nuk shërohet me kozmopolitizëm. Për të qenë i lumtur duhet të ndihesh i barabartë.

Përse duhej ftuar një këngëtar kontrovers, i cili kundërshtohet nga një pjesë e madhe e popullsisë? Në emër të “moralit të ri”, ”kozmopolitizmit shqiptar“, apo “fqinjësisë së mirë”?

Pse gjithë ky inferioritet ndaj politikës hegjemoniste serbe: ata na shtypën, na vranë, por ne jemi bujarë dhe i falim. Ne edhe mund t’i falim kriminelët, por jo edhe krimin, mund t’i zvogëlojmë krimet, por historia nuk i harron dhe nuk do të na falë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

Javore KOHA

7

VËSHTRIM & OPINION

Deutsche Welle

Dështimi në Afganis Turp të na vijë të gji

Tani sundon thjesht paniku në kryeqytetin afgan, sepse ushtria afgane natyrisht e ndërron shpejt flamurin. Nga frika e pushtetit të madh të talibanëve, por edhe sepse nuk ia vlente të luftoje për një qeveri të korruptuar të drejtuar nga presidenti Ashraf Ghani po ashtu i korruptuar Ines Pohl

“ 8

Nuk ka një zgjidhje të mirë për dilemën afgane, të cilën presidenti amerikan, Joe Biden, e ka trashëguar

Por, në këto 20 vjet nuk është fituar asgjë. Vetëm është humbur shumë besueshmëri. Edhe tek ata që me gatishmërinë e tyre për të mbështetur aleancën perëndimore, nuk rrezikuan vetëm jetën e tyre, por edhe të familjeve të tyre, dhe tani u lanë për turp në baltë. Kjo ka bëjë me të gjithë ne. Ne të gjithëve duhet të na vijë turp

Javore KOHA

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

nga paraardhësit e tij. Donald Trump bëri të ditur, si një nga vendimet e fundit si president, tërheqjen e trupave amerikane nga Afganistani.

Paraardhësi i tij, Barack Obama, e humbi mundësinë ta përgatiste tërheqjen me argumentin e vlefshëm se invazioni pas eliminimit të Osama bin Ladenit kishte humbur kuptimin.

Joe Biden ndodhet nën një presion të madh politik të brendshëm, që t’i japë fund kësaj lufte. Shumica e amerikanëve nuk duan më të rrezikojnë jetë njerëzish dhe të japin miliarda të tjera për një vend ku shumica e popullsisë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

stan: ithëve!

nuk i sheh ShBA-në dhe aleatët si çlirues, por i lufton si pushtues. Dhe, Biden ka nevojë urgjente për suksese. Nëse shumë presidentë filluan luftëra për të fituar zgjedhje, ky president duhet t’i japë fund një lufte për të ruajtur mazhorancën e dobët në të dyja dhomat e Kongresit amerikan në zgjedhjet e ndërmjetme vitin e ardhshëm.

Të gjitha këto duhet të merren parasysh në vlerësimin e situatës aktuale.

Por, kompleksiteti i situatës nuk është aspak justifikim për dramën dhe katastrofën humanitare tani në Afganistan. Jo vetëm që u lanë pa mbrojtje, bashkë me familjet e tyre mijëra afganë që mbështetën ushtaret e ushtarët perëndimore këto dy dhjetëvjeçarë, por aleanca ushtarake nuk duket se është në gjendje të vendosë në siguri civilët e saj. Si është e mundur që nuk u evakuuan më parë

punonjësit e ambasadave, të organizatave joqeveritare dhe grupimeve të tjera, para se ushtria të linte pjesë të tjera të vendit duke e hapur rrugën për marshimin fitimtar të talibanëve?

Si është e mundur që ende, para disa ditëve, ekspertë në Shtëpinë e Bardhë pretendonin se Kabuli nuk do të bjerë kaq shpejt?

Tani sundon thjesht paniku në kryeqytetin afgan, sepse ushtria afgane natyrisht e ndërron shpejt flamurin. Nga frika e pushtetit të madh të talibanëve, por edhe sepse nuk ia vlente të luftoje për një qeveri të korruptuar të drejtuar nga presidenti Ashraf Ghani po ashtu i korruptuar. Çfarë të thotë kjo për cilësinë e shërbimeve sekrete dhe njohjen e situatës në vend? E, çfarë vlere kanë para kësaj gjendjeje, fjalët e Joe Bidenit, që tha me gojën plot se nga Afganistani nuk vjen më rrezik terrorizmi

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

dhe prandaj vendi do t’i lihet vetes?

Lufta në Afganistan filloi si reagim pas sulmeve terroriste kundër ShBAsë më 11 shtator 2001. Me një logjikë jo shumë të kuptueshme, Joe Biden bëri të ditur se në 20-vjetorin e sulmit terrorist, tërheqja ka përfunduar. Ndoshta me shpresën e mbylljes të një kapitulli tjetër jo të lëvdueshëm të invazioneve në historinë amerikane dhe në monumentin përkujtimor në Nju-Jork të deklarohet e fituar lufta kundër terrorizmit ndërkombëtar.

Por, në këto 20 vjet nuk është fituar asgjë. Vetëm është humbur shumë besueshmëri. Edhe tek ata që me gatishmërinë e tyre për të mbështetur aleancën perëndimore, nuk rrezikuan vetëm jetën e tyre, por edhe të familjeve të tyre, dhe tani u lanë për turp në baltë. Kjo ka bëjë me të gjithë ne. Ne të gjithëve duhet të na vijë turp.

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

Javore KOHA

9

VËSHTRIM & OPINION

Supë alfabeti Ekzistojnë tre hapa për të kuptuar origjinën e faljes: Një individ mund të kuptojë lirinë e fituar përmes njohjes së origjinës nga ajo ka ardhur: Nuk ka asnjë konflikt midis lirisë dhe drejtësisë shoqërore: Vetëm një fe sekrete ose një socializëm mund të nxisë konfliktin pa shkak. Beteja për pushtet është betejë për përkufizime. Duhet mbjellur fara para se të korren frutat. Liria fitohet, nuk falet, nuk vjen por lind. Bima e Lirisë sapo zë rrënjë, rritet me shpejtësi. Njerëzve u ofrohet të imitojnë mjedisin e tyre, ata që nuk nënshtrohen janë ata që mendojnë vetë. Shpirti i Lirisë është Shpirt pa kufizime

Për Koha Javore:

Astrit Lulushi / Uashington “Një gënjeshtër e përsëritur shpesh bëhet e vërtetë”. Lenini e kishte në mendje këtë shprehje, sa herë përgatiste fjalimet e tij drejtuar popullit.

Fjalët i sollën atij sukses, dhe filluan të përsëriteshin nga ata që pasuan.

Antikomunizmi bën mē shumë dëm, e shqetëson në ambiente të mbyllura komuniste. Kritikat ndaj kësaj ideologjie do të hiqen nga fjalori i një partie. Në shtyp, gazeta e portale online nuk do të ketë më shkrime që tregojnë sa i keq është komunizmi.

“ 10

Termi “ligj” ka një kuptim krejtësisht të ndryshëm prej sa zbatohet nga sundimtarët e shtetarët që nuk ndalen së vjelluri e infektuari aty ku ka njerëz. Zotat ekzekutivë, legjislativë dhe juridikë e krijojnë ligjin me një trill, duke ndryshuar përkufizimin. Një listë fjalësh të tilla si: drejtësi, bashkim, mirëqenie, përcaktojnë tashmë tregtinë, luftën, paratë, titujt e nderit, reformën, të drejtën për të protestuar. Duket sikur qeveria kërkon falje. Por është thjesht ndryshim përkufizimi.

Ekzistojnë tre hapa për të kuptuar origjinën e faljes: Një individ mund të kuptojë lirinë e fituar përmes njohjes së origjinës nga ajo ka ardhur: Nuk ka asnjë konflikt midis Lirisë dhe drejtësisë shoqërore: Vetëm një fe sekrete ose një socializëm mund të nxisë konfliktin pa shkak. Beteja për pushtet është betejë për përkufizime. Duhet mbjellur fara para se të korren frutat. Liria fitohet, nuk falet, nuk vjen por lind. Bima e Lirisë sapo zë rrënjë, rritet me shpejtësi.

Njerëzve u ofrohet të imitojnë mjedisin

Gjuha politike - për të gjitha partitë politike, - është krijuar për t’i bërë gënjeshtrat të tingëllojnë të vërteta, krimet e vrasjet të respektohen, me ‘to të mburren për t’i dhënë një pamje mbizotëruese ere të pastër kombit ku jemi pjesë dhe vendit ku jetojmë.

Gjuha politike është një varrim që projektohet për t’i bërë gënjeshtrat të vërteta. Policia nuk është e shtetit, por e popullit, duhet t’i shërbejë atij; gjykata nuk është e ligjit, por e drejtësisë ku Ligjet e natyrës dhe të Kushtetutës nuk shkelën. Kleptokracia okupuese dhe statistët që godasin gjyqësorin nuk kanë aspak lidhje me jurisprudencën e vendosur de jure, që fatkeqsisht është kthyer në zyrë përmbarimi të një filozofie kriminale dhe arbitrare

Javore KOHA

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

e tyre, ata që nuk nënshtrohen janë ata që mendojnë vetë. Shpirti i Lirisë është Shpirt pa kufizime.

Një art i rëndësishëm i politikanëve është gjetja e emrave të rinj për institucionet të cilat nën emrat e vjetër janë bërë të urryer për publikun. Sot kemi një supë shkronjash për emërtime. Doktrina e Drejtësisë përdoret në vend të censurës; ulja e taksave, për mirëqenie; progresiv, për fashist; liberal, në vend të socialist. Hej, kjo është kënaqësi.

“

“

Një art i rëndësishëm i politikanëve është gjetja e emrave të rinj për institucionet të cilat nën emrat e vjetër janë bërë të urryer për publikun. Sot kemi një supë shkronjash për emërtime. Doktrina e Drejtësisë përdoret në vend të censurës; ulja e taksave, për mirëqenie; progresiv, për fashist; liberal, në vend të socialist. Hej, kjo është kënaqësi

Gjuha politike - për të gjitha partitë politike, - është krijuar për t’i bërë

Termi “ligj” ka një kuptim krejtësisht të ndryshëm prej sa zbatohet nga sundimtarët e shtetarët që nuk ndalen së vjelluri e infektuari aty ku ka njerëz. Zotat ekzekutivë, legjislativë dhe juridikë e krijojnë ligjin me një trill, duke ndryshuar përkufizimin. Një listë fjalësh të tilla si: drejtësi, bashkim, mirëqenie, përcaktojnë tashmë tregtinë, luftën, paratë, titujt e nderit, reformën, të drejtën për të protestuar. Duket sikur qeveria kërkon falje. Por është thjesht ndryshim përkufizimi

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

gënjeshtrat të tingëllojnë të vërteta, krimet e vrasjet të respektohen, me ‘to të mburren për t’i dhënë një pamje mbizotëruese ere të pastër kombit ku jemi pjesë dhe vendit ku jetojmë.

Gjuha politike është një varrim që projektohet për t’i bërë gënjeshtrat të vërteta. Policia nuk është e shtetit, por e popullit, duhet t’i shërbejë atij; gjykata nuk është e ligjit, por e drejtësisë ku Ligjet e natyrës dhe të Kushtetutës nuk shkelën. Kleptokracia okupuese dhe statistët që godasin gjyqësorin nuk kanë aspak lidhje me jurisprudencën e vendosur de jure, që fatkeqsisht është kthyer në zyrë përmbarimi të një filozofie kriminale dhe arbitrare.

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

Javore KOHA

11

KULTURË

Shqetësimet e një botuesi

Botimet në gjuhën shqipe dhe “prostitucioni kulturor” Në fushën e botimeve ka një hiperproduksion, saqë lexuesi i sotëm e ka të vështirë të orientohet në oqeanin e pafund të botimeve që ofrojnë botuesit. Problemi qëndron se ka shumë botime me vlera të dyshimta, për të mos thënë të pavlera, pa kritere të mirëfillta, qofshin ata libra nga fusha e letërsisë, publicistikës, shkencës etj. Jetojmë në një kohë kur kushdo që ka para mund të botojë një libër, ka vlerë apo jo për lexuesin. Edhe botuesit më të mëdhenj dhe më të njohur shqiptarë botojnë pothuajse çdo gjë vetëm për qëllime përfitimi

Ismet Kallaba

Panairet e librit nuk janë vetëm vend ku prezantohen dhe shiten librat, por edhe vend ku takohemi me njëritjetrin, shkëmbejmë mendimet dhe idetë, flasim për të rejat në fushën e

“ 12

botimeve etj. Këtë vit Panairit të Librit në Tuz i është shtuar një dimension i ri, e që është përurimi i botimeve të fundit të autorëve, qofshin ata nga Malësia apo nga trevat tjera, duke e shndërruar sheshin e Tuzit në një agorë të fjalës së folur dhe asaj të shkruar.

Një ndër veprimtaritë kryesore të Shoqatës së Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club” është ajo botuese.

“Art Club”-i është botuesi më i madh ndër shqiptarët në Malin e Zi. Ne botojmë kryesisht libra të autorëve

Sot mund të dallojmë dy kategori të krijuesve dhe të librave.

Në njërin grup bëjnë pjesë ata krijues që turren të botojnë sa më shumë libra, kurse grupin tjetër e përbëjnë ata autorë të cilët nuk vrapojnë pas numrave, por në plan të parë e kanë cilësinë. Nikollë Berishaj bën pjesë te grupi i dytë, pra tek ata krijues që shkruajnë pak, por që janë kërkues ndaj vetvetes.

Dëshmi për këtë është edhe libri “Gjurmë që (nuk) heshten”.

Javore KOHA

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

shqiptarë në Malin e Zi. Gjatë këtij viti (2021) kemi botuar dhjetë tituj të rinj. Ky nuk është numër i madh për shtëpitë e mëdha botuese, por për një komunitet të vogël, siç janë shqiptarët në Malin e Zi, është një numër i konsiderueshëm. Duke qenë se nuk kemi qëllime komerciale, nuk botojmë me logjikën e tregut.

“Gjurmë që (nuk) heshten” është libri i parë që autori Nikollë Berishaj boton me firmën e “Art Club”-it dhe ne jemi shumë të lumtur për këtë. Pse është me rëndësi? Ashtu si edhe në shumë fusha të tjera, edhe në fushën e kulturës mungon bashkëpunimi ndërmjet trevave shqiptare në Malin e Zi. Më duket sikur jemi getoizuar dhe sikur vetëmjaftohemi brenda mjediseve nga vijmë.

Dua të ndaj me ju disa shqetësime, që besoj se nuk kanë të bëjnë vetëm me neve, por me botën shqiptare dhe botimet në gjuhën shqipe në përgjithësi. Jetojmë në kohën e bollëkut të informacionit, atë që studiuesit e

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

KULTURË

medias e quajnë infoobezitet. Megjithatë, kjo nuk do të thotë a priori se jemi më të informuar se më përpara.

Edhe në fushën e botimeve ka një hiperproduksion, saqë lexuesi i sotëm e ka të vështirë të orientohet në oqeanin e pafund të botimeve që ofrojnë botuesit. Problemi qëndron se ka shumë botime me vlera të dyshimta, për të mos thënë të pavlera, pa kritere të mirëfillta, qofshin ata libra nga fusha e letërsisë, publicistikës, shkencës etj. Jetojmë në një kohë kur kushdo që ka para mund të botojë një libër, ka vlerë apo jo për lexuesin. Edhe botuesit më të mëdhenj dhe më të njohur shqiptarë botojnë pothuajse çdo gjë vetëm për qëllime përfitimi. Çfarë të them nëse edhe akademitë e shkencave në botën shqiptare e pranojnë, sigurisht jo në mënyrë publike, se një pjesë e botimeve të tyre kanë pak vlerë. Për të qenë vetëkritik, sepse shpeshherë jemi të prirur ta kërkojmë fajin te tjetri, edhe ne si shoqatë kemi botuar libra të tillë.

Jam i vetëdijshëm se ky është një debat i vështirë për t’i dhënë një përgjigje, aq më pak një zgjidhje përfundimtare, sepse kush është ai që i përcakton vlerat?! Kush janë ata që do të vlerësonin në qoftë se një libër ia vlen të botohet apo jo? Aq më tepër kur e dimë se shija (vlerat) është relative.

Para disa kohësh Departamenti i Letërsisë i Fakultetit të Shkencave Shoqërore të Universitetit të Shkodrës ka zhvilluar debatin me temë “Botuesit shqiptarë në tranzicion”, ku ndër të tjera, një ndër pyetjet apo shqetësimet e ngritura ishte se si të veprohet në mënyrë që të mos botohet çdo gjë, pra diçka e pavlerë.

Jo për të shfajësuar botuesit, por duhet të kemi parasysh se edhe nëse botuesi nuk do të pranonte të botonte diçka që e konsideron të

“

Në fushën e botimeve në gjuhën shqipe në Malin e Zi vërejmë disa dukuri negative. Njëra prej tyre është ajo që një shok i imi e quan “prostitucion kulturor”. Për të mos krijuar ndonjë keqkuptim, fjalën e kam për maninë e disa autorëve (mund t’i quani edhe maniakë) për të botuar çdo vit të paktën nga një libër, për botimin e librave “të rinj” me shkrime e krijime të botuara e ribotuara më parë, për botimin e librave me qëllim përfitimi financiar (të fondeve), për botimet shabllonike thuase libri është një tiketë që vendoset në shishen e një produkti, për përvetësimin e pronës intelektuale duke i paraqitur botimet kolektive si botime autoriale etj

pavlerë, autori do ta botojë vetë. Sigurisht, botuesi mund të ngushëllohet se një botim i tillë nuk është botuar me emrin e tij. Ne si shoqëri që e kemi përjetuar formën më të egër të censurës, duhet të kemi parasysh që çdo përpjekje për të vendosur rregull në fushën e botimeve mund të çojë në një formë të re të censurës.

Përpos këtyre shqetësimeve që, pak a shumë, janë të ngjashme për të gjitha botimet shqipe, në fushën e botimeve në gjuhën shqipe në Malin e Zi vërejmë disa dukuri negative.

Njëra prej tyre është ajo që një shok i imi e quan “prostitucion kulturor”.

Kuptohet që, në këtë rast, fjala “prostitucion” është përdorur në mënyrë figurative. Siç dihet, termi “prostitucion” përdoret shpesh edhe në fusha të tjera, sidomos në politikë, për të ilustruar dukuritë e ndryshme negative. Për të mos krijuar ndonjë keqkuptim, fjalën e kam për maninë e disa autorëve (mund t’i quani edhe maniakë) për të botuar çdo vit të paktën nga një libër, për botimin (e ribotimin) e librave “të rinj” me shkrime e krijime të botuara më parë, për botimin e librave me qëllim përfitimi financiar (të fondeve), për botimet shabllonike thuase libri është një tiketë që vendoset në shishen e një produkti, për përvetësimin e pronës intelektuale duke i paraqitur botimet kolektive si botime autoriale e shumë dukuri të tjera negative.

Përkundrejt kësaj, kemi atë grup të autorëve seriozë, të cilët zbatojnë devizën apo fjalën e urtë “më mirë hesht nëse (kur) nuk ke diçka për të thënë”. Në këtë kontekst, pasi që jemi në Malësi, do të përmendja autorin

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Anton Gojçaj, i cili mund të thuhet se ndodhet në periudhën e “agjërimit” si krijues. Në mbrëmjen autoriale me të, në kuadër të edicionit të 28-të të manifestimit letrar “Kalimera Poetike – Basri Çapriqi”, në pyetjen se pse ka disa vjet që nuk ka botuar ndonjë libër të ri, ai ndër të tjera tha: “Unë nuk shkruaj, sepse nuk kam çfarë të them të re...”, “Sa herë që shkruaj diçka, e shoh që të njëjtën gjë e ka thënë dikush tjetër më përpara, më mirë se unë...”. Kjo mënyrë e të logjikuarit dhe të vepruarit është në përputhje me atë që njihet si “horizonti i pritjes së lexuesit”. Pra, lexuesi pret gjithmonë nga autori që libri i ri të jetë më i mirë se librat e kaluar.

E bëra këtë shqyrtim për të treguar se sot mund të dallojmë dy kategori të krijuesve dhe të librave. Në njërin grup bëjnë pjesë ata krijues që turren të botojnë sa më shumë libra, kurse grupin tjetër e përbëjnë ata autorë të cilët nuk vrapojnë pas numrave, por në plan të parë e kanë cilësinë.

Nikollë Berishaj bën pjesë te grupi i dytë, pra tek ata krijues që shkruajnë pak, por që janë kërkues ndaj vetvetes. Dëshmi për këtë është edhe libri “Gjurmë që (nuk) heshten”.

Kisha nevojë që të ndaja me ju këto shqetësime për të dhënë mesazhin se ne sot si shqiptarë në Malin e Zi, por edhe në përgjithësi, kemi nevojë para së gjithash për botime cilësore, jo për sasi.

(Fjala në përurimin e librit “Gjurmë që (nuk) heshten” të autorit Nikollë Berishaj, në Panairin e Librit në Tuz, më 19 gusht 2021. Teksti është përshtatur për botim.)

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

Javore KOHA

13

KULTURË

Libër për krimet e S (Jusuf Osmani, KR I M ET E S E R B I S Ë N DAJ FË M IJ Ë V E N Ë KO S O V Ë në vitet 1998-1999, Botoi: Agjencia Shtetërore e Arkivave të Kosovës, Prishtinë, 2013)

Në saje të të dhënave të prezantuara ky libër dëshmon për politikën serbe e cila ishte patologjike ndaj shqiptarëve me përmasat e gjenocidit, me qëllimin final spastrimin etnik të Kosovës.

Një ide e tillë ndaj shqiptarëve nuk është e kohës së re, por nga shek.XIX, ku daton strategjia politike e ekspansionizmit serb, e cila solli tragjedi të mëdha regjionale, ku shqiptarët e përjetuan dekada me radhë, duke përfunduar me luftën e vitit 1999 kulturore, ekonomike, si dhe vendbanime të tëra shqiptare, me mision spastrimin etnik.

Nail Draga

Çdo botim për krimet e serbëve në Kosovë është në favor të demaskimit të politikës së tyre gjenocidale të tyre ndaj shqiptarëve, që duhet të jetë angazhim i studiuesëve të profileve të ndryshme, ku edhe botimi i Jusuf Osmanit “Krimet e Serbisë ndaj fëmijëve në Kosovë 1998-1999”, është në favor të trajtimit shkencor të kësaj teme duke ia prezantuar opinionit të gjerë.

Në këtë libër në pika të shkurtëra është paraqitur pjesa hyrëse , krimet e Serbisë në Kosovë më 19881999, krimet ndaj fëmijëve, regjistri i fëmijëve që pësuan në luftë, të vrarë e të zhdukur dhe të dhëna të tjera.Me një fjalë kemi të bëjmë me të gjitha llojet e krimeve ndaj shqiptarëve të paraqitur në mënyrë tabelare për të gjitha komunat në Kosovë.

Gjenocidi serb dhe dhuna e ushtruar nga formacionet ushtarako-policore dhe paramilitare mbi popullin e Kosovës ka përmasa shumë më të mëdha se sa e tregojnë të dhënat dhe hulumtimet e deritanishme. Sepse ata vranë, masakruan, zhdukën, dhunuan, dëbuan dhe deportuan popullsinë civile shqiptare, i plaçikten, i dogjën dhe rrënuan shtëpitë, objketët fetare, shkollore,

14

Javore KOHA

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

Veprime gjenocidale të serbëve

Duke lexuar këtë libër nuk se si të mos tronditësh, kur para vetës ke shumë fakte autentike të cilët dëshmitarët i kanë përjetuar, nga veprimet gjenocidale të pushtetit serb ndaj shqiptarëve në Kosovë. Është meritë e autorit dhe bashkëpunëtorëve të tij të cilët kanë kanë ofruar të dhëna për të gjithë territorin e Kosovës, duke dëshmuar me emër e mbiemër, për aq sa kanë pasur mundësi të informohen për krimet serbe ushtarake, policore e paramilitare.

Dhe nga të dhënat e tilla del se janë vrarë 11.840 shqiptarë, që përfshin periudhën mars 1998 dhe qershor 1999,(pa u përfshirë në këtë numër të pagjeturit apo të zhdukurit) ku në mesin e tyre llogaritën të vrarë 1,392 fëmijë apo 11% nga viktimat totale ishin fëmijë. Duhet cekur edhe faktin se nga 1.392 fëmijë të vrarë 296 prej tyre kanë qenë nën moshën 5 vjeçare. Nga numri i përgjithshëm i viktimave prej tyre ishin 1.741 femra, ndërsa dëshmorë kanë rënë 2.261, e në mesin e tyre edhe 68 dëshmorë nga Shqipëria. Po ashtu duhet cekur se janë dhunuar 20.400 femra shqiptare.

Shkatërrimi i objekteve

Shtëpi të shkatërruara-dëmtuara të popullatës shqiptare janë 100.589,

shkolla të shkatërruara-të dëmtuara me dokumentacion 358, Zyra të ven-

KULTURË

Serbisë në Kosovë dit 71, shtëpi kulture 30, Biblioteka publike e shkollore 93, objekte shëndetësore 123, objekte fetare(xhami, teqe, tyrbe)215, kisha katolike 5, objkete ndihmëse-përcjellëse 88.101.

Dëbimi biblik i shqiptarëve Përveç kësaj në Kosovë kanë rezultuar të dëbuar nga shtëpitë e tyre rreth 1.5 milion shqiptarë, e nga to mbi 1 milion jashtë Kosovës. Sipas të dhënave të UNCHR, në fillim të qershorit 1999, nga refugjatët prej Kosove ishin dëbuar: 443.000 ishin vendosur në Shqipëri, 247.800 në Maqedoni, 69.300 në Mal të Zi, 21.700 në Bosnjë e Hercegovinë, gjithsej 782.100. Në vendet tjera të botës u vendosën gjithsej 76.475 e nga to 13.639 në Gjermani, 7.581

në Turqi, 5.829 në Itali, 5.730 në SHBA, pastaj edhe në vende të tjera si në Itali, Norvegji, Francë, Suedi, Zvicër, Izrael etj.

Ishte ky një dëbim biblik i shqiptarëve, realizuar në kohën moderne, që përmes mediave i është prezantuar opinionit botëror, që ishte dëshmi e politikës serbomadhe për realizimin e projektit të tyre ekspansionist kundër shqiptarëve. Por, ndaj një dëbimi të tillë reagoi faktori ndërkombëtar të prirë nga NATO-ja që e detyroi të kapitulloi agresionin serb duke çliruar Kosovën(12 qershor 1999) dhe vendosur në protektoiratin ndërkombëtar, deri me shpalljen e pavarësisë së saj me 17 shkurt 2008.

Muzeu i gjenocidit obligim historik

Ngjarjët e ndodhura dhe të përjetuara janë obligim për studiuesit dhe të gjithë indvidët e ndryshëm qe e kanë pasion për të shkruar historinë tonë, duke u bazuar në fakte për të dëshmuar të vërtetën. Sepse ka ndodhur ajo çka është shkruar si kudo në botën e qytetëruar e jo të merremi me improvizime të rastit.

Në libër ofrohen të dhëna për krimet serbe ndaj fëmijëve që pësuan në luftën e fundit nga agresioni serb, si një nder krimet me të rënda kundër njërëzimit, ku ndonëse ata janë të mbrojtur nga dhuna me të gjitha normat ndërkombëtare, e posaçërisht në luftë, por, për kriminelet serb dhe urdhërdhënësit e tyre çdo gjë ishte e kotë, sepse ata si mision kishin spastrimin etnik të Kosovës.

Duke marrë parasysh se kemi të bëjmë me masakra me përmasat e gjenocidit nga ana e serbëve kundër shqiptarëve për një periudhë të gjatë kohore(nga viti 1877/78 e më pas 1912/13, 1918/1941, 1945/1966, 1981/1989 dhe së fundit nga 1990/1999), është obligim moral dhe historik i pushtetit në Kosovë, që në Prishtinë të ndërtohet muzeu i gjenocidit serb kundër shqiptarëve, duke qenë dëshmi për kohën tonë dhe ata që do të vijnë pas nesh.

Krimet nuk vjetërohen

Pasi krimet kundër njerëzimir nuk vjetërohen është obligim i pushtetit dhe të institucionëve të Kosovës, të përgatisin dosjet dhe të ngrisin padi ndaj kriminelëve dhe urdhërdhënësve të tyre para gjyqit vendor dhe ate ndërkombëtar, për krimet ndaj shqiptarëve në Kosovë gjatë luftës 19981999. Një veprim i tillë është obligim moral ndaj viktimave dhe familjeve të tyre, si kudo në botën e qytetëruar.

Përfundimisht ky botim duhet të jetë mesazh për të gjithë, për të ditur të kaluarën dhe të tashmën si mision për të mos e harruar, sepse popujt e qytetëruar mësojnë nga e kaluara për të mos iu përseritur në të ardhmën.

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

Javore KOHA

15

KULTURË

Dita Evropiane e kujtimit të viktimave të komunizmit dhe nazizmit

Liria është thelbi

Dita Evropiane për Kujtimin e Viktimave të Stalinizmit dhe Nazizmit, e njohur gjithashtu në disa vende edhe si “Dita e Shiritit të zi”, (Ditë Zije) shënohet nga të gjitha institucionet e Bashkimit Evropian anembanë Evropës, përfshirë vendet ish-komuniste, me përjashtim të Shqipërisë dhe Kosovës, të paktën deri tani. Këtë ditë e nderojnë dhe e kujtojnë edhe disa vende që nuk kanë përjetuar as komunizmin, as nazizmin, siç janë Shtetet e Bashkuara dhe Kanadaja

Për Koha Javore:

Frank Shkreli / Nju Jork

Çdo vit, 23 Gushti shënon Ditën Evropiane të Kujtimit të Viktimave të Stalinizmit, komunizmit dhe Nazizmit.

Anëembanë Evropës, 23 gushti kujtohet si një ditë simbolike kundër totalitarizmit, ekstremizmit, intolerancës dhe shtypjeve – një ditë ndërkombëtare e përcaktuar si e tillë nga Parlamenti Evropian, më 2008/2009, me qëllim që në këtë ditë të kujtohen viktimat e të gjitha regjimeve totalitare dhe autoritare, “me dinjitet dhe pa dallime”, ndaj të gjithëve.

Siç dihet, kjo datë është zgjedhur për arsye historike, pasi përkon me datën e nënshkrimit të Paktit të mos-agresionit – të quajtur Molotov-Ribbentrop, të vitit 1939 – midis Bashkimit Sovjetik komunist dhe Gjermanisë naziste — marrëveshje kjo e cila përmbante edhe një protokoll për ndarjen, në sfera influence midis Bashkimit Sovjetik dhe Gjermanisë, të disa vendeve evropiane:Rumanisë, Polonisë, Lituanisë, Letonisë, Estonisë dhe Finlandës. Ky traktat famëkeq midis dy ideologjive — atij komunist dhe atij nazist të shekullit të kaluar — është cilësuar nga ish-presidenti i

16

Javore KOHA

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

Parlamentit Evropian, Jerzy Buzek si “bashkëpunimi midis dy formave më të këqija të totalitarizmit, që ka njohur ndonjëherë historia e njerëzimit.”

Dita Evropiane për Kujtimin e Viktimave të Stalinizmit dhe Nazizmit, e njohur gjithashtu në disa vende edhe si “Dita e Shiritit të Zi”, (Ditë Zije) shënohet nga të gjitha entet e Bashkimit Evropian anëembanë Evropës, përfshirë vendet ish-komuniste, me përjashtim të Shqipërisë dhe Kosovës, të pakën deri tani. Këtë ditë e nderojnë dhe e kujtojnë edhe disa vende që nuk kanë përjetuar as komunizmin, as nazizmin, siç janë Shtetet e Bashkuara dhe Kanadaja. Më 21 maj të 2014-s, Kongresi i Shteteve të Bashkuara ka miratuar rezolutën në mbështetje të ditës kushtuar viktimave të regjimeve komuniste dhe naziste me qëllim, “Për të kujtuar dhe për të mos harruar kurrë terrorin e ushtruar ndaj miliona qytetarëve të Evropës Lindore dhe Qendrore, për më shumë se 40-vjet, nëpërmjet shtypjeve ushtarake, ekonomike dhe politike, duke përdorur ekzekutimet arbitrare, arrestimet në masë, deportimet, shtypjen e fjalës së lirë, konfiskimin e pronës private, si dhe shkatërrimin e identitetit kulturor dhe moral të kombeve…”, forma shtypëse këto që gjatë dekadave kanë “çuar në krime jashtëzakonisht të mëdha të bëra me paramendim kundër miliona njerëzve duke shtypur në mënyrën më flagrante të drejtat e tyre bazë të njeriut, duke i ndarë ata nga bota

demokratike me një perde të hekurt dhe me Murin e Berlinit”, theksohej në atë kohë, ndër të tjera, në rezolutën e Kongresit të Shteteve të Bashkuara, kushtuar Ditës Evropiane të Viktimave të Totalitarizmit. Vitet e fundit, është bërë zakon që në këtë ditë, përveç enteve politike të Bashkimit Evropian, Shtëpia e Bardhë, pa marrë parasyshë se kush është president, të lëshojë gjithashtu një deklaratë të veçantë në kujtim të Ditës Ndërkombëtare kushtuar viktimave të komunizmit dhe nazizmit.

Në vigjiljen e ditës ndërkombëtare të kujtesës së viktimave të regjimeve totalitare dhe autoritare, me 23 Gusht, 2021, Zëvendës Kryetarja për Vlerat dhe Transparencën, Vera Jourava dhe Komisioneri për Drejtësi Didier Reynders të Komisionit Evropian, lëshuan kët deklaratë, në kujtesë të viktimave të komunizmit dhe nazizmit, duke kujtuar se, “Më shumë se 80- vjetë më parë, me 23 Gusht, 1939 është nënshkruar Pakti Molotov-Ribbentrop midis Gjermanisë dhe Bashkimit Sovjetik, pak para se të shpërthente Lufta e dytë Botërore. Për shuma veta, kjo ditë famëkeqe shënoi fillimin e një cikli pushtimesh e dhune”, thuhet në deklaratën e dy udhëheqësve të lartë evropianë, ndërsa thekësojnë në emër të institucioneve evropiane se, “Në këtë ditë ne kujtojmë me respekt të gjithë ata që kanë renë viktima te regjimeve totalitare në Evropë si dhe të gjithë ata që luftuan kundër atyre regjimeve. Ne kujtojmë vuajtjet e të

KULTURË

i idealit evropian gjitha viktimave të këtyre regjimeve dhe familjeve të tyre, ndërsa në të njëjtën kohë, jemi të vetdijshëm për pasojat e përhershme të përvojave të tmerrshme që këto regjime totalitare kanë lënë në brezat e evropianëve që pasuan,” këto regjime.

Me kët rast, në Deklaratën evropiane, bëhet thirrje që “Të gjithë të punojmë se bashku, ashtu që që e kaluara të na bëjë të gjithëve më të fortë për një të ardhme të përbashkët — dhe jo përçarse.”

Deklarata e evropiane me rastin e “Ditës Evropiane në kujtesë të viktimave të komunizmit dhe nazizmit”, porosit se, “Liria nga totalitarizmi dhe autoritarizmi nuk mund të nënvlerësohet. Liria është diçka që duhet ta ruajmë dhe ta mbrojmë çdo ditë. Liria është thelbi i zemrës së idealit evropian. Së bashku me zbatimin e ligjit dhe demokracinë, kjo liri është thelbi i Traktave Evropiane që të gjithë ne kemi nënshkruar. Është e domosdoshme që ne të vazhdojmë të jemi të bashkuar rreth këtyre vlerave të përbashkëta evropiane”, përfundon deklarata e Kryetares së Komisionit Evropian për Vlerat dhe Transparencën, Vera Jourava dhe Komisionerit për Drejtësi, Didier Reynders.

Siç theksohet edhe në deklaratën e këtij viti të (BE-së)me rastin e Ditës së Kujtesës së viktimave të komunizmit dhe nazizmit, shënimi i Ditës së Kujtesës në Evropë ka për qëllim që, brez pas brezi, të ruhet kujtimi i miliona viktimave të komunizmit dhe nazizmit, si rrjedhim i deportimeve në masë, vrasjeve dhe zhdukjeve pa shenjë, viktimave të kampeve të punës dhe kampeve përqendrimit të këtyre regjimeve – ndërkohë që të njëjtën ditë të promovohen gjithashtu edhe vlerat demokratike, në shërbim të paqës dhe stabilitetit në kontinentin evropiannë terësi por edhe në vendet individuale të kontinentit të vjetër.

Fatkeqësisht, Shqipëria dhe Kosova deri tani — zyrtarisht — siç duket, nuk e kanë gjetur ende vullnetin politik,

forcën morale as dinjitetin kombëtar e njerëzor për tu bërë pjesë e Evropës në këtë ditë dhe data të tjera të kujtimit të viktimave të komunizmit – për të treguar dinjitetin dhe respektin ndaj viktimave të totalitarizmit në përgjithësi e atyre të komunizmit në veçanti, megjithëse politikanët e të gjitha ngjyrave dhe të partive kryesore politike shqiptare të këtyre 30-viteve post-komunizëm – bërtasin me të madhe, në përpjekje për të na bindur se ata i ndajnë vlerat e tyre me botën perëndimore. Fatkeqsisht, duket se Shqiptarët, zyrtarisht, në këtë ditë, nuk duan të jenë pjesë e Evropës – pasi deri më sot kanë treguar se nuk kanë asgjë të bëjnë me pjesën tjetër të Evropës sa i përket kujtimit të viltimave të komunizmit, as me një Evropë e cila çdo vit, me 23 gusht kujton dhe nderon viktimat e komunizmit dhe të nazizmit, të gjallë e të vdekur, ata burra dhe ato gra të guximshme shqiptare në Shqipëri dhe në Kosovë, të cilët me qëndrimet e tyre kundër diktaturës komuniste sllavo-aziatike anëembanë trojeve shqiptare mbrojtën vlerat e përbashkëta të njerëzimit, në mbështetje të lirisë, demokracisë dhe dinjitetit të tyre njerëzor dhe kombëtar.

Komunizmi dhe nazizmi kishin një kauzë të përbashkët-krimesh kundër njerëzimit, duke ushtruar gjatë ekzistencës sëtyre një terror të pa parë në historinë e njerëzimit. Prandaj objektivi përfundimtar pan-evropian për shënimin e kësaj dite të Kujtesës një herë në vit, është që këto krime të mos qiten kurrë në harresë, me qëllim që të mos përsëriten më në historinë e njerëzimit. Në deklaratën e Parlamentit Evropian të miratuar në shtator të vitit 2008, në kujtim të viktimave të komunizmit dhe nazizmit, thuhet se, “në bazë të ligjit ndërkombëtar, nuk skadon kurrë afati për dënimin e krimeve të luftës dhe të krimeve kundër njerëzimit.”

Mungesa gjatë viteve e kujtimit zyrtar të Ditës Evropiane të Kujtesës së vik-

timave të totalitarizmit, sidomos, nga Tirana zyrtare, tregon edhe një herë se politika shqiptare, fatkeqësisht, madje pas 30 vjetë “post-komunizëm”, refuzon të shkëputet krejtësisht nga e kaluara e saj totalitare-komuniste. Përkundrazi, me paturpësinë më të madhe, në kundërshtim me të gjitha vlerat shqiptare dhe evropiane, klasa politkme zyrtare shqiptare përpiqet, me fjalë dhe me vepra, të ruaj e të mbrojë atë trashëgimi të hidhur dhe histori totalitarizmi kriminal për qëllime të veta të ngushta politike dhe ekonomike, në kurriz të një populli shumë të vuajtur, brezi i sotëm i të cilit vazhdon të vuajë gjithnjë pasojat e atij regjimi krimnal. Fati i keq për shqiptarët është se duket se kjo klasë politike, 30-vjet pas shembjes së Murit të Berlinit – me fjalë dhe me veprat e saj — nuk është përcaktuar ende se cilën rrugë do të ndjekë në të ardhmen: Rrugën e vlerave dhe të drejtave bazë universale të njeriut, të lirisë dhe demokracisë perëndimore, apo rrugën e një regjimi autoritar, të përcaktuar gjysmë shekulli më parë nga një ish-diktator dhe regjimit të tij, pasojat e rënda të të cilit shihen ende anë e mbanë vendit edhe sot 30 vjetë pas shembjes së Murit të Berlinit.

Në këtë ditë të Kujtesës së Viktimave të totalitarizmit, një pyetje për Tiranën zyrtare dhe për mbarë klasën aktuale politike shqiptare, në përgjithësi, anë e mbanë trojeve shqiptare — ashtu siç theksohet edhe në deklaratën evropiane me këtë rast: A jeni të vetdijshëm për pasojat e përvojave të tmershme që kanë pësuar e pësojnë ende, jo vetëm viktimat shqiptare dhe familjet e tyre nga ish-regjimi diktatorial i Enver Hoxhës, por edhe brezi i tanishëm dhe brezat e ardhëshëm të shqiptarëve. Dhe çfarë po bëni ju, që duke filluar nga sot, sipas frymës së kësaj deklarate evropiane të 23 Gushtit, 2021, “të punoni së bashku, ashtuqë e kaluara të na bëjë të gjithëve më të fortë për një të ardhme të përbashkët dhe jopërçarëse”!?

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

Javore KOHA

17

KULTURË

Në kuadër të manifestimit “Vera në Malësi” u organizua Panairi i Dytë i Librit

Ngjarje e rëndësi kulturore për ven

Në panairin e sivjetshëm të librit morën pjesë mbi njëzet shtëpi botuese nga Mali i Zi, Shqipëria, Kosova dhe Maqedonia e Veriut, në mesin e tyre edhe – Asociacioni “Ulqini” dhe Shoqata e Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club”, me botimet e veta. Në këtë panair libri, admiruesit e letërisisë patën mundësinë që të njihen me mbi dymijë tituj librash, të zhanreve të ndryshme Tuz – Për të dytin vit me radhë, Sekretariati për Vetëqeverisje Lokale i Komunës së Tuzit, organizoi në Tuz Panairin e Librit i cili u mbajt në qendër të parkut të Tuzit, në kuadër të manifestimit kulturor, “Vera në Malësi”.

Në këtë panair morën pjesë numër i konsiderueshëm i publikut vendas dhe bashkëatdhetarë nga diaspora.

18

Javore KOHA

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

Panairin e sivjetshëm e shpalli të hapur kryetari i Komunës së Tuzit, Nikë Gjeloshaj, i cili tha se ky eveniment kulturor në Komunën e Tuzit tashmë është bërë tradicional.

“Prezenca juaj kaq e madhe tregon se ky vend e don librin dhe arsimimin. Mesazhi ynë nga Komuna e Tuzit është se, këtu jemi dhe do të vazhdojmë të kultivojmë librin për të kri-

juar dituri për të gjithë”, theksoi ndër të tjera, kryetari i Komunës së Tuzit, Nikë Gjeloshaj.

Në të njëjtën kohë, të pranishmit i përshëndeti sekretarja e Sekretariatit për Vetëqeverisje Lokale i Komunës së Tuzit, Marina Ujkaj. Ajo theksoi se organizimi i panairit të librit është një festë e madhe e mbushur me aktivitete që synon promovimin e librit në

KULTURË

ishme ndin veçanti, dhe letërsisë në përgjithësi.

“Ne aspirojmë që organizimi i panairit të bëhet tradicional, dhe në këtë mënyrë të ofrojmë librin tek brezi i ri dhe të ushqejmë tek ata dashurinë për leximin”, u shpreh në mes tjerash Ujkaj.

Në natën e parë të panairit, më 18 gusht 2021, u bë promovimi i librave të akademik. prof. dr. Anton Kolë Berishaj,“Në botën e përbashkët” dhe të prof. dr. Anton Vukpalaj, “Fshehja e krimit”.

Ndërkohë, gjatë promovimit të këtyre veprave, fjalën e rastit e morën, sekretarja e Seksionit të Shkencave Shoqërore në kuadër të ASHAK-ut, akademike, prof. dr. Justina Shiroka-Pula, si dhe akademik, prof. dr.

“

“Prezenca juaj kaq e madhe tregon se ky vend e don librin dhe arsimimin. Mesazhi ynë nga Komuna e Tuzit është se, këtu jemi dhe do të vazhdojmë të kultivojmë librin për të krijuar dituri për të gjithë”, theksoi ndër të tjera, kryetari i Komunës së Tuzit, Nikë Gjeloshaj

Hivzi Islami, dhe prof. dr. Martin Berishaj.

Në natën e dytë të këtij panairi u bë promovimi i veprës letrare “Gjurmë që (nuk) heshten, i autorit, Nikollë Berishaj, për të cilën folën, prof. dr.

Arsim Sinani, Fran Camaj dhe Ismet Kallaba.

Në natën e tretë dhe përmbyllëse të këtij evenimenti kulturor-letrar, u bë promovimi i katër veprave letrare, tre të autorit, Nail Draga: “Debati i munguar”, “Shqiptarët dhe pluralizmi në Mal të Zi (1990- 2015) dhe “Masakra e Tivarit- gjenocidi kundër shqiptarëve”, si dhe libri “Kopilani” i autorit Çun Lajçi.

Për veprën letrare të aktorit të madh shqiptar, Çun Lajçit, ka folur shkrim-

tari i njohur nga Shkodra, Zija Vukaj, ndërkohë që vështrimet e tyre mbi veprat letrare të studiuesit dhe publicistit, Nail Draga i shpalosën, mr.

Robert Camaj, Nikollë Camaj, dhe Vasel Sinishtaj.

Në panairin e sivjetshëm të librit morën pjesë mbi njëzetë shtëpi botuese nga Mali i Zi, Shqipëria, Kosova dhe Maqedonia e Veriut, në mesin e tyre edhe Shtëpia Botuese – Asociacioni Ulqini, dhe Shoqata e Artistëve dhe Intelektualëve – “Art Club”, me botimet e veta.

Në këtë panair libri, admiruesit e letërisisë patën mundësinë që të njihen me mbi dymijë tituj librash, të zhanreve të ndryshme. t. u.

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

Javore KOHA

19

FOKUS

Harasani: Lëvizja Qytetare “URA” bëri ndryshime të dukshme në Mal të Zi Lëvizja Qytetare “URA” e Dritan Abazoviqit luajti një rol vendimtar në formimin e qeverisë së re të Malit të Zi, duke mbetur faktori kyç në ruajtjen e qëndrueshmërisë në vend, thotë në një intervistë për Zërin e Amerikës, zyrtari i lartë i kësaj lëvizjeje dhe Drejtori i Drejtorisë së Inspektoriatit në Mal të Zi , zoti Ilir Harasani.

Harasani vuri në dukje se Lëvizja Qytetare “URA” bëri ndryshime të dukshme në Mal të Zi, të cilat, siç u shpreh ai, nuk u bënë për 30 vjet

Ali Salaj

Zyrtari i lartë i Lëvizjes qytetare “URA” dhe Drejtori i Drejtorisë së Inspektoriatit në Mal të Zi, Ilir Harasani vlerëson se kjo Lëvizje luajti një rol vendimtar në ndryshimet politike në Mal të Zi. Në një intervistë dhënë “Zërit të Amerikës” Harasani tha se Lëvizja qytetare “URA” e Dritan Abazoviqit në qeverinë e re të Malit të Zi bëri ndryshime të dukshme që, siç shprehet ai, nuk u bënë për 30 vjet.

“Ka munguar vullneti politik, pasi gjërat që nuk u realizuan për 30 vjet u realizuan për 6 muaj. Ne kemi njëfarë satisfakcioni që këto kërkesa u realizuan ku edhe populli i ka përfitimet e veta, ndërkaq a do të kemi ne përfi-

20

Javore KOHA

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

time si lëvizje është relative, sepse ne kemi arritur atë për çka jemi zotuar”, tha zoti Harasani.

Harasani beson se veprimtaria politike e Lëvizjes qytetare “URA” do të shënoj një rritje të theksuar në zgjedhjet e ardhshme parlamentare në Mal të Zi dhe do të jetë përcaktuese në skenën politike malazeze.

“Ne jemi optimist, që nga 30 gushti kur ishin zgjedhjet parlamentare, Lëvizja shënoi një rritje gati të dyfishuar. Me statistikat e fundit ne kemi rritje edhe në përqindje. Prej 5.5% analizat tregojnë një rritje deri në 9

“

apo 10 % dhe këtë e bëri qëndrimi dhe rruga që jemi duke ndjekur”, vlerësoi zoti Harasani.

Zoti Harasani nuk e përjashton mundësinë që në pranverën e ardhshme, kur do të zhvillohen zgjedhjet vendore në Mal të Zi, të mbahen edhe ato parlamentare për shkak të mosmarrëveshjeve politike në koalicionin qeverisës në Mal të Zi. “Unë mendoj se kjo qeverisje do të vazhdoj, por nuk jam i sigurte që do ta përfundojë mandatin 4 vjeçar, por të paktën deri në pranverën e 2022 kur janë të parapara mbajtja e zgjedhjeve

“Ka munguar vullneti politik, pasi gjërat që nuk u realizuan për 30 vjet u realizuan për 6 muaj. Ne kemi njëfarë satisfakcioni që këto kërkesa u realizuan ku edhe populli i ka përfitimet e veta, ndërkaq a do të kemi ne përfitime si lëvizje është relative, sepse ne kemi arritur atë për çka jemi zotuar”, tha zoti Harasani

FOKUS

“

“

“Unë mendoj se kjo qeverisje do të vazhdoj, por nuk jam i sigurte që do ta përfundojë mandatin 4 vjeçar, por të paktën deri në pranverën e 2022 kur janë të parapara mbajtja e zgjedhjeve lokale në Mal të Zi kjo qeveri do të mbijetojë. Nuk i konvenon as partisë proserbe Frontit Demokratik, i cili i ka fituar votat nga qytetarët për rrëzimin e pushtetit të presidentit Milo Gjukanoviq, sepse me rrëzimin e kësaj qeverie kthehet përsëri pushteti i mëparshëm “, tha zoti Harasani

“Ne jemi optimist, që nga 30 gushti kur ishin zgjedhjet parlamentare, Lëvizja shënoi një rritje gati të dyfishuar. Me statistikat e fundit ne kemi rritje edhe në përqindje. Prej 5.5% analizat tregojnë një rritje deri në 9 apo 10 % dhe këtë e bëri qëndrimi dhe rruga që jemi duke ndjekur”, vlerësoi zoti Harasani

lokale në Mal të Zi kjo qeveri do të mbijetojë. Nuk i konvenon as partisë proserbe Frontit Demokratik, i cili i ka

fituar votat nga qytetarët për rrëzimin e pushtetit të presidentit Milo Gjukanoviq, sepse me rrëzimin e kësaj

qeverie kthehet përsëri pushteti i mëparshëm “, tha zoti Harasani.

Zoti Harasani vlerëson se Lëvizja qytetare “URA” do të mbetet faktor në ruajtjen e qëndrueshmërisë në vend dhe garantuese në integrimet evropiane të Malit të Zi. E ENJTE, 26 GUSHT 2021

Javore KOHA

21

KULTURË

Dy bij, dy rrëfime

Gabriel Garcia Marquez (1927-2014) (në mes) dhe dy djemtë e tij - Gonzalo Garcia Barc

Andreas Dushi Kur lexojmë Jeto për ta treguar, episodet “magjike” të 100 vjet vetmi marrin një tjetër trajtë, pasi vëmë re se janë momente e incidente të jetuara nga vetë Gabo, shndërruar më pas në letërsi. Por jo vetëm 100 vjet vetmi është magjik nga letërsia e Márquez-it: Gjithçka ai shkroi, krijon te lexuesi përjtimin e magjishëm të një lloj kënaqësie që rrallëherë letërsia ta jep, përfshirë këtu edhe Dashuria në kohërat e kolerës, sidomos Dashuria në kohërat e kolerës.

Vetë Márquez-i, pasi tregon se si ishin

22

Javore KOHA

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

njohur prindërit e tij, thotë se Historia e këtyre dashurive të kundërshtuara përbënte një çudi për mua kur isha i ri. Ngaqë e kisha dëgjuar sa e sa herë nga goja e prindërve, nga të dy së bashku ose veç e veç, e dija thuajse të plotë kur shkrova “Gjethurinat”, romanin tim të parë, në moshën njëzet e shtatë vjeç, po gjithashtu isha i ndërgjegjshëm se më mbetej shumë për të mësuar në artin e të shkruarit.

Që të dy ishin rrëfyes të shkëlqyer, me kujtimin e lumtur të dashurisë, porse arritën të apasionoheshin aq shumë në rrëfimet e tyre saqë, kur më së fundi, pasi i kisha kaluar të pesëdhjetat, vendosa ta përdorja te “Dashuria në kohërat e kolerës”, nuk

i dalloja dot kufijtë ndarës midis jetës dhe poezisë.[1] Një ndër romanet më ikonikë jo veç të Márquez-it, por të gjithë letërsisë botërore, është shkruar duke metamorfizuar lëndën reale të dashurisë së pridërve të tij në lëndë letrare të një dashurie që vijon të tërheqë lexues edhe dekada pas botimit të parë.

Ndërsa tani është djali i Márquezit, Rodrigo Garcia ai që merret me dashurinë e prindërve të tij, por jo ashtu sikurse bën i ati. Ai nuk provon ta kalojë në poçari krijuese jetën dhe dashurinë e Gabo-s dhe Mercedes-it, por përkundrazi, e tregon ashtu sikurse ishte, pa asnjë kompleks gjykimi a paragjykimi, kjo e ardhur ndoshta

KULTURË

e për dy dashuri

cha (majtas) dhe regjisori Rodrigo Garcia Barcha (Foto: Steve Pyke/ Getty Images, 2007) edhe për hir të lirshmërisë së Gabriel Garcia Márquez-it sa herë fliste dhe tregonte për veten.

Janë ditët e tij të mbrame, kur fillon të bëhet i vetëdijshëm se jetës po i vjen fundi. Te kujtimet e tija, shkruan: Gjer në moshën pesë vjeç, vdekja kishte qenë për mua një fund i natyrshëm që u ndodhte të tjerëve. Kënaqësitë e qiellit dhe mundimet e ferrit më dukeshin thjesht mësime për t’u nxënë përmendsh në katekizmin e padre Astetes. Ato s’kishin të bënin fare me mua…[2] Po tani, kur vdekja, si fundi më i natyrshëm i tij është kaq pranë?

Si shumë shkrimtarë, edhe ai është i fiksuar pas humbjes dhe vdekjes,

shfaqjes më të madhe të saj. Vdekja si rregullsi dhe parregullsi, si e logjikshme dhe e pakuptimtë, si e pashmangshme dhe e papranueshme.[3] Kujtimet e tij në trajtë autobiografie, Márquez-i i konceptoi si një triologji; si një rrëfim i gjithë formimit të tij si shkrimtar dhe si njeri. Pjesa e parë mbaron pikërisht në kohën kur u martua me Merceds-in, gruan që do ta shoqëronte përgjatë gjithë jetës.

Nuk i mbaroi, dhe fillin ku kjo dëshirë e tija u këput, e shtrëngon fort Rodrigo. Ai tregon se si, për shembull, një pasdite të vitit 1966 në Qytetin e Meksikos shkoi në dhomën ku mamaja po lexonte në shtrat dhe e njoftoi se posa kishte mbaruar së shkruari

për vdekjen e kolonelit Aureliano Buendia.

“E vrava kolonelin”, – i tha i tronditur.

Ajo e dinte se sa i rëndësishëm ishte ai për të dhe të dy qëndruan në heshtje me lajmin e trishtuar.

Pra, Rodrigo na jep kështu pasqyrimin e Márquez-it në sytë e Mercedes-it dhe jetën e këtyre syve pasi prej tyre rrodhën lotët e vdekjes së të shoqit.

Kemi përballë dy histori dashurie.

Njëra, e treguar me mjeshtëri të rrallë nga një bir shkrimtar, duke krijuar një ndër metaforat më të bukura të dashurisë ndërsa tjetra, treguar me sinqeritet të rrallë nga biri i shkrimtarit, duke treguar një ndër realitetet më të bukura të dashurisë.

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

Javore KOHA

23

PORTRET

Portret: Prof. dr. Sherif Kuka, ekonomist (1937-1982)

Veprimtar dhe studi i shkencës së ekono Shaban Hasangjekaj Treva e krahinës së Plavës dhe Gucisë, ka dhënë ndër shekuj intelektualë dhe figura të ndritura të veprimtarive të ndryshme në fushën e shkencave të teknologjisë, jurisprudencës, ekonomisë, artit, letërsisë, muzikës etj., të cilët kanë bërë emër dhe zë në profesionet e veta dhe kanë dhënë kontribut të paçmuar në punën e tyre. Njëri ndër ta është edhe tani i ndjeri prof. dr. Sherif Kuka, i cili tragjikisht humbi jetën në një aksident të komunikacionit në Prishtinë, në vitin 1982.

“Kaluan 38 vite nga dhjetori i vitit 1982, kur në një aksident komunikacioni humbi jetën tragjikisht profesori shumëvjeçar në Fakultetin Ekonomik të Universitetit të Prishtinës, ndër doktorët e parë të ekonomisë në Kosovë. Shtypi i kohës, vdekjen e shkencëtarit dhe profesorit të shquar, Sherif Kuka, e kishte cilësuar humbje të madhe për shkencën dhe botën

“ 24

intelektuale në rrafshin kombëtar”, shkruan në faqen e portalit “Plava e Gucia Sot”, drejtori dhe pronari i tij, Esad Gjonbalaj.

Sherif Kuka u lind në vitin 1937, në lagjen Kukaj të fshatit Krushevë, Komuna e Gucisë. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, kurse të mesmen në Prishtinë. Në vitin 1962 u regjistrua në Fakultetin e Ekonomisë në Prishtinë, të cilin e kreu me sukses të dalluar në vitin 1966. Studimet pasuniversitare dhe të doktoratës i përfundon me sukses të lartë në Fakultetin Ekonomik të Zagrebit. Tezën e magjistraturës me titull “Modeli gjeneral i transportit dhe distribuimit” e mbrojti në vitin 1971, kurse tezën e doktoratës me titull “Aplikimi i metodave të kërkimit operacional në ndërmarrjet e komunikacionit” e mbrojti në vitin 1975, duke marrë gradën shkencore Doktor i ekonomisë.

Veprimtaria krijuese e prof. dr. Sherif Kukajt shtrihet në shumë fusha të interesimit shkencor, por veçanërisht më i fokusuar në analiza kuantitative dhe politika publike të zhvillimit ekonomik. Falë punës dhe suksesit të lartë të arritur në studime, Sherif Kuka fillimisht zgjidhet asistent dhe nga viti 1975 profesor i rregullt për lëndën Kërkimet operacionale, në Fakultetin Ekonomik të Universitetit

Me emrin e prof. dr. Sherif Kukajt lidhet ngusht një ngjarje e madhe shkencore e kohës në Kosovë, themelimi i Institutit Ekonomik në Prishtinë, në vitin 1977, si bërthamë e parë shkencore në fushën e ekonomisë në nivel të Kosovës. Ai ishte drejtori i parë, të cilin e udhëhoqi me sukses deri në vitin 1982, kur tragjikisht humbi jetën. Gjatë këtyre viteve, nën mbikëqyrjen e tij, Instituti Ekonomik dha një kontribut të veçantë në hartimin e studimeve, strategjive dhe koncepteve shkencore për zhvillimin ekonomik dhe shoqëror në Kosovë

Javore KOHA

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

të Prishtinës.

Karriera e tij shkencore vlerësohet e bujshme dhe mjaft cilësore. Shkrimet e tij i përshkon vlerësimi i lartë shkencor, por vdekja e pamëshirshme në hovin dhe vrullin më të madh të veprimtarisë së tij i shkëputi përgjithmonë aktivitetet e tij profesionale.

Profesori, tani i ndjerë, la të botuara 31 punime shkencore në revista prestigjioze të kohës, si dhe tekstin e parë universitar në hapësirën e gjithë trojeve shqiptare me titull “Kërkime operacionale”, dedikuar studentëve të ekonomisë.

PORTRET

iues i denjë omisë

Emri i prof. dr. Sherif Kukajt sublimon në vete një figurë eminente të shkencës së ekonomisë dhe intelektualit të përmasave kombëtare dhe si i tillë përjetë ai do të mbetet shembull dhe idhull i punës kreative, i virtyteve dhe i vizionit të gjerë dhe shumëpërfshirës për gjenerata të tëra

Emri i prof. dr. Sherif Kukajt do të qëndrojë pa dyshim një kohë të gjatë në krye të listës së emrave të denjë dhe të shquar të shkencës së ekonomisë. Puna e tij e paepur vlerësohej dhe respektohej në pafundësi nga studentët për kontributin e tij të madh në ngritjen e kuadrit të ekonomisë dhe të gjeneratave të shumta të profesorëve të ardhshëm në Universitetin e Prishtinës dhe më gjerë.

Me emrin e prof. dr. Sherif Kukajt lidhet ngusht një ngjarje e madhe shkencore e kohës në Kosovë, themelimi i Institutit Ekonomik në Prishtinë, në vitin 1977, si bërthamë e parë shkencore në fushën e ekonomisë në nivel të Kosovës. Ai ishte drejtori i parë të cilin e udhëhoqi me sukses deri në vitin 1982, kur tragjikisht humbi jetën. Gjatë këtyre viteve, nën mbikëqyrjen e tij, Instituti Ekonomik dha një kontribut të veçantë në hartimin e studimeve, të strategjive dhe koncepteve shkencore për zh-

“

Karriera e tij shkencore vlerësohet e bujshme dhe mjaft cilësore. Shkrimet e tij i përshkon vlerësimi i lartë shkencor, por vdekja e pamëshirshme në hovin dhe vrullin më të madh të veprimtarisë së tij i shkëputi përgjithmonë aktivitetet e tij profesionale. Profesori, tani i ndjerë, la të botuara 31 punime shkencore në revista prestigjioze të kohës, si dhe tekstin e parë universitar në hapësirën e gjithë trojeve shqiptare me titull “Kërkime operacionale”, dedikuar studentëve të ekonomisë

Qvillimin ekonomik dhe shoqëror në Kosovë.

Prof. dr. Sherif Kuka ishte njëri ndër themeluesit e revistës së parë shkencore në fushën e ekonomisë “ECONOMIA”. Në këtë revistë, gjatë shumë viteve punimet e veta shkencore i botuan studiuesit dhe krijuesit më eminentë të fushës së ekonomisë nga Kosova dhe më gjerë.

Falë punës dhe kreativitetit të tij shkencor, prof. dr. Sherif Kuka ia del të anëtarësojë Institutin Ekonomik të Prishtinës si njësi të barabartë shkencore të Konsorciumit të instituteve të ekonomisë të republikave në ish-Jugosllavi. Duke qenë pjesëmarrës në shumë konferenca, tribuna dhe debate shkencore në Kosovë dhe jashtë saj, profesor Kuka arrin të argumentojë dhe artikulojë qartë interesat strategjike dhe afatgjate të zhvillimit ekonomik në Kosovë.

Konceptet dhe vizioni i tij janë një udhërrëfyes për të tashmen dhe të ardhmen e ekonomisë kombëtare, në rrugëtimin e gjatë e të vështirë drejt integrimit në ekonomitë e mëdha evropiane.

Në fund, me plot gojë mund të themi, por edhe të konstatojmë, se emri i prof. dr. Sherif Kukajt sublimon në vete një figurë eminente të shkencës së ekonomisë dhe intelektualit të përmasave kombëtare dhe si i tillë përjetë ai do të mbetet shembull dhe idhull i punës kreative, i virtyteve dhe i vizionit të gjerë dhe shumëpërfshirës për gjenerata të tëra.

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

Javore KOHA

25

HISTORI

Oleotopolisi – Atlantida ulqinake Teksti dhe fotografitë:

Gazmend Çitaku

Nuk besoj se ka dikush nga lexuesit e këtyre rreshtave e të mos ketë dëgjuar për Atlantidën. Po, Atlantida qyteti i cili në pikën kulminante të civilizimit të vet pësoi një fatkeqësi dhe tani për te flitet vetëm si legjendë. Në fëmijërinë e hershme, çdo verë në Ulqin unë me shokët e mi Benin, Besin dhe Sajon merrnim ekspedita eksploruese nënujore. Herë pas Molos së madh te kalaja dhe rreth saj, herë përgjatë plazheve shkëmbore që shtriheshin prej hotel Jadranit të dikurshëm e deri ke Albatrosi. Hulumtimet tona me mjete zhytëse primitive që ishin një “maskë zhytëse” ose ndonjë “syze noti” dhe me nga një “perajë” në këmbë zgjonim kurreshtjen tonë fëmijërore dhe bënim që verërat të jenë përplot me ndodhi e aventura por, për të gjetë ndonjë artefakt nuk kishte ndodhë, jo që nuk kishte por që syri jonë i pastërvitur, nuk dallonte forma të rregullta që do të ketë mundur t’i ketë punuar dora e njeriut. Kësisoji vera vinte e shkonte dhe ne nuk gjenim gjurmët e qytetit të humbur. Shpeshherë mbrëmjeve diskutonim për vendet se ku mund të ketë artefakte që do të vërtetonin teoritë tona por që përveç legjendës për qytetin e humbur të Krruçit dhe shkëmbit të shkëputur i cili sot rri si të jetë anije e gastuar aty, nuk kishim.

Një ditë vere nuk e di se çfarë viti por që padyshim se i përkiste shekullit të kaluar, pas një dite me valë të mëdha deti, diku mes hyrjes së dytë dhe të tretë të plazhit të vogël, joshumë larg bregut por që uji mbulonte kokat tona, nga fundi i detit u shfaq konstruksioni i një anijeje druri.

Gëzimi ynë ishte i pamasë. Aventura

26

Javore KOHA

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

e shpëtimit të anijes filloi. Largonim rërën nga trupi i anijes por që deti lozte me ne dhe e mbushte me më shumë rërë. Ne rrëmihnim rërën por Tritoni (Teti – Deti) ishte më i shpejtë deri sa një ditë e mbuloi të tërin dhe vera iku. Ne u zotuam që verën tjetër me një plan më të sofistikuar të cilin do ta përgatisim gjatë vitit shkollor do ta nxjerrim në mënyrë triumfuese anijen e mbytur në plazhin e vogël të Ulqinit por ja që kaluan gjithë ato vite dhe anija mbeti ende e mbuluar në gjirin e plazhit të vogël duke pritë fëmijë tjerë entuziastë...

35 vite pas kësaj ngjarjeje. Protagonisti i njejtë, qyteti i njejtë, lokaliteti Valdanos. Siç e dini, ky vend ka shumëçka të tregojë, por për fat të keq nuk ka kush ta pyesë. Shumë legjenda, tregime e mistere lidhen me Valdanosin por ato bien në harresë dhe mbesin të paevidentuara. Është ky një liman natyror ku ulqinakët gjithmonë kanë strehuar anijet e veta dhe jeta e përditëshme ulqinake ka qenë e lidhur ngushtë me këtë vend. Sipas një studiuesi ulqinak dikur macja ka ecur kulmeve të shtëpive prej kalasë së sotme e deri në fshatin Krruç.

Atëherë sipas kësaj teorie doemos se edhe Valdanosi do të ketë qenë pjesë apo lagje e këtij qyteti dhe se ulqinakët ilirë të këtij vendi janë ata që i kanë mbjellur ullinjtë mijëvjeçar që gjenden këtu si dhe pemët tjera. Pra, Valdanosi karakterizohet me ullirin e vjetër dymijë vjeçar dhe një numër të madh trungjesh të ullinjve që janë më të vjetër se njëmijë vjet. Vendet e rajonit që kanë trungje mijëvjeçare ato i kanë shndërruar në pika atraktive turistike kurse ne as që po mundohemi të kujdesemi sadopak për to. Por, t’i kthemeni nëndetit të Ulqinit. Duke u zhytur në nëndetin e Valdanosti, në qetësinë nënujore shijon pamjet e heshtura të nëndetit. Qefulli gushtak noton në grupe nga 10-15 copë, oktapodi fshihet pas gurëve të ndryshëm kurse iriqët e detit mbahen fortë

deri sa mos t’i shqtësojnë ndokush.

Në zhytje e sipër vijmë deri te anija e fundosur në plazhin e Valdanosit.

Dallohet linja e saj përgjatë së cilës kanë mbetur tulla të ngjitura me njëra tjetrën dhe sot duket sikurse janë një tërësi. Vallë çka ka transportuar?

Disa i nxjerrim jashtë, kërkojmë ndonjë shenjë apo vulë identifikuese, por më kot, përveç se mund të konstatojmë se kemi të bëjmë me dy prerje tullash dimensionesh të ndryshme dhe asgjë më shumë. Në afërsi të kësaj anije mund të gjesh copa porcelani që dikur ishin pjesë të ndonjë kompleti pjatash, filxhanash e që me siguri se kanë qenë pjesë e mallit që ka bartë kjo anije e mbytur diku para 100 vitesh. Nga sasia e nxjerrë e këtyre pjesëve një zhytës tjetër ulqinak ia ka arrit që të kompletojë disa filxhanë. Madje ky nëndet duke e ditë se Valdanosi gjithmonë ka qenë liman natyror i Ulqinakëve në gjirin e vet ka shumë pjesë amforash, qypash dhe enëve tjera të dheut që nga antika e hershme e deri në shekullin e kaluar.

Kështu gjejmë pjesë antike amforash nga shek.II p.e.re, por edhe copa porcelani nga shek.XIX. Në Valdanos me paisje primitive mund të shohësh tri anije të fundosura kurse për të tjerat neviten paisje moderne të zhytësve nënujorë pasi që anijet tjera gjenden në thellësi më të mëdha ku uji është më i ftohtë dhe presioni më i madhë.

Diçka që ta tërheq më shumë vëmendjen është forma gjeologjike e nëndetit në pjesën e djathtë të Valdanosit. Zhytjet e shumta dhe vizita e këtyre shkëmbinjëve sipas formës dhe vendosjes të shtyjnë të mendosh se janë formacione muri. Mund të jenë murë rrethues, murë ndërtese, murë faltorje por shumë lehtë mund të jetë edhe formacion gjeologjik të cilën e ka gdhend nëna natyrë me ndihmën e ujit të detit. Fotografitë dhe xhirimet që bëra me aparatin nënujor të shtyjnë të mendosh se janë prodhim i duarve të njeriut dhe atëherë po të ishte

HISTORI

ashtu ndoshta do të ishte e mundur të vërtetohej se ndoshta ky vend është edhe Oleotopolisi vendi që e përmend studiuesi ulqinak e që si rezultat i tërmetit të madh në antikitet ka humbur. Për këtë teori i pari ka folë dr.Ushaku, sipas një logjike gjetjet arkeologjike të veglave të punës apo qeramikës në atë lokalitet janë

një mbështetje e mirë faktografike mbetet që vetëm përmes zhytjeve dhe kërkimeve arkeologjike nënujore të identifikohen forma të rregullta në zonë të ndonjë banese, muri rrethues apo çfarëdo objekti. Pra, nëse diçka e tillë gjendet apo nëse ky murë që e shohim në fotografi paraqet ndonjë objekt të mundshëm atëherë jemi

afruar shumë afër teorisë së qytetit të humbur të Oleotopolisit apo siç përshkruhet në hartat mesjetare Vechio Olcini apo Ulqini i vjetër. Dëshirat janë të mëdha e mundësitë shumë të pakta. A jemi pranë zbulimit të Atlantidës ulqinake – Oleotopolisit alias Ulqinit të vjetër? Mbetet që koha ta vërtetojë përmes hulumtimeve.

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

Javore KOHA

27

TRADITË

Meditim (3)

Ata nuk lanë asnjë për përjetimet e ve Hajro Ulqinaku

(vijon nga numri i kaluar)

Halit Beci:

*Tanë t’parët tonë kanë qenë detarë. *Kemi heqë keq nepër det, tash isht knaqsi. *Pasanikët ma të mëdhenj me barka kanë qenë në Mëhallë të Re dhe në Mera.

- Më merr malli për det, por vjetët!... E kam detin afër, dal në breg, në Ranë dhe e heq mallin. Kohën e kaloj me pensionistët: tregtarë, esnafë, detarë, me shokë të moçëm.

Kapidan Muzavid Bilali: Oqeania - është Parajsa e Tokës

Shumë lundrime të gjata ka bërë kapidan Muzavidi, që nga Evropa, nëpër Afrikë, Azi, e deri në Amerikën Jugore, të Mesme dhe Veriore. Kur ka qenë i mbyllur Kanali i Suezit, duhej të sillej rrotull Afrikës, nëpër Kepin e Shpresës së Mirë, për të dalë në Shangai... Shumë herë ka bërë lundrime të gjata, rrugë rreth botës.

Nga Mediterani ka dalë në Amerikën e Mesme, Kubë, pastaj nëpër Kanalin e Panamasë, për t’u nisur në Japoni, Kinë, e pastaj nëpër Kepin e Shpresës së Mirë, prapë të kthehet në Evropë. Lundrimet shpesh kanë zgjatur nga 4-5 muaj. Një herë ka lundruar plot 22 muaj, pa u kthyer në Ulqin. Gjatë shkollimit, gjatë lundrimeve, i ka mësuar disa gjuhë botërore: anglisht, italisht, spanjisht...

Shumë momente të gëzueshme i

28

Javore KOHA

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

ka përjetuar si detar, lundrues, kapidan Muzavid Bilali. Kapidani i ri me kënaqësi tregon për vende ekzotike, sidomos nga Amerika e Mesme e Jugore: Brazili, Kuba, Panamaja...

- Në lumin Rio-de-la-Plata, në Porto-Riko, Oqeani - është Parajsa e Tokës – thotë detari me përvojë.

Kapidan Skender Nimanbegu: Ka ëndërruar të bëhet detar, kapidan

- Ne jemi gjashtë vëllezër. Unë gjithmonë kam shkuar me babën (Nimanin II) me barkë. Shkoja me të në Tivar, Kotorr, e deri në Dubrovnik. Çonim bostan. Barka ishte e tipit të lundrave.

Kur e kam mbaruar filloren, ia shpreha dëshirën babës, të shkoja në shkollën e detarisë. Baba m`u përgjigj: - Gjashtë djem ju kam, t`ju shoh të gjashtët të rreshtuar me arka, si pastrues të këpucëve, më i kënaqur do të isha se të shkoni në det!

- Me vaporin “Bar” u nisëm për Aleksandri (Egjipt), pastaj për Amerikën Latine: Kuba, Meksiko dhe kthim.

Lundrimi ka zgjatur tetë muaj (shkuarje – ardhje), e tërë viaxhoja. Lundrimi ka qenë jashtëzakonisht i zorshëm.

Në mes të Atlantikut na kap furtuna e madhe. Na prishet motori, pëson avari. Valët - si male. Sa s`na përpin oqeani. Kapiteni më thotë t’i shpërndaj ekuipazhit matrikullat. Që, pasi që po mbyteshim, secili të identifikohet, o gjallë o vdekur. Moment tronditës.

S’harrohet. Vapori ishte i gjatë 140 m. Me 10.000 tonë barrë dukej si një lëvozhgë arre në mesin e valëve përbindësha mbi kokë. Anijen më të afërme, për të na ndihmuar, e kishim 700 mile larg. Kapidani e luti vaporin: ”Hajde, plakush, qëndro edhe një herë!”.

Dhe, për mrekullinë e Rodonit, vapori kërciti, thuajse do të thyhej - u ngrit mbi valë. Shpëtuam. Atëherë ka ven-

dosur ta lërë detin e të dalë në tokë.

Ishte ai një çast prekës dhe vendimtar i kapitenit të ri.

Fëmija yt s`të do - Isha në viaxho për në Venecie. Kur kaloj pranë brigjeve të Ulqinit, e ndali shpejtësinë e vaporit; me radiolidhje i lajmërohem gruas, në Kala, dhe i them që të dalë në Korçulla, ta shoh vajzën e parë të mitur dhe t`i marr në lundrim.

Në mol të Korçullës ishin plot njerëz.

Në atë mori e shoh gruan me vajzën ngrykë. Kur ma jep gruaja vajzën, fëmija im s’më njeh. Më shtyn - si të huaj. M`u duk sikur të gjithë ata pasagjerë, turistë, njerëz në atë mol, me një zë, më thanë, më akuzuan: “A e sheh, as fëmija yt s’të njeh! As fëmija yt s’të do. Sepse: ti s’e do familjen tënde. Ti e do më shumë detin!?”

- Në atë çast vendosa ta lëshoj vaporin, ta lë detin, të dal në tokë. T’i përkushtohem familjes sime. Ashtu u bë.

Si konkluzë, nga përvoja, thotë: Tash është lehtë të lundrohet. Vaporët janë të mëdhenj. Orientimi bëhet me radarë e satelitë. Kapidani i vërtetë rri në tokë dhe, merret me tregti.

Po – baba, ndjesë pastë – ka pasur të drejtë...

Gani Vogliqi: Edhe e bukura e ka fundin e vet

Gani Vogliqi tregon se ka punuar në shërbime hoteliere, andaj edhe ka lundruar gjithandej rruzullit tokësor, me botë të të pasurish, me supervaporin luksoz “Queen Elizabeth 2“ dhe na e jep një panoramë të atij hoteli gjigant – qytet i cili lundronte rreth botës. Ai “qytet-hotel në det” ishte i gjatë mbi 300 m, mbi 40 m i gjerë dhe 60 m i lartë. Ekuipazhi ishte prej 1225 vetësh. Kapacitetin e kishte 3 000 turistë. Një apartament “de lux” kushtonte 6 000 US$, më e lira kabinë 1 800. Vijat kryesore

TRADITË

ë pusull eta të asaj “flote të bardhë” ishin: ishujt Bahama, Karaibet, Xhamajka, deti i Meksikës, Brazili.

Një viaxho bënte 9 ditë e net.

- Udhëtimet rreth botës ishin: rreth Amerikës Jugore, nëpër Oqeanin e Qetë, deri në Australi, Zelandë e Re; pastaj nëpër brigjet lindore të Azisë, në jug të Afrikës, kah Perëndimi dhe prapë në Mesdhe nëpër Gjibraltar etj. Lundrime të gjata, atraktive, por të mundimshme. Duhet shumë punë, pa pushim, ndonëse fitohej fort mirë...

Por edhe e bukura e ka fundin e vet.

Ganiu ka kaluar nëpër 100-150 porte në vit. Në atë supervapor ka punuar nga viti 1986 deri 1989. Tri herë i ka rënë rreth botës.

Gani Vogliqi shpesh lavdërohet me kënaqësi: Marko Polo ka lundruar vetëm një herë rreth botës, ndërsa unë i kam rënë tri herë rreth globit tokësor!

Kujtimet e bukura zgjasin shkurt.

Kapidan Maksud Tivari: Si lundrohet sot

- Sot, si kapidan, pas 37 vjetësh, navigimin - lundrimin e bëj me tre radarë, me ndihmën e dy satelitëve në qiell, për të përcaktuar vendin, pozitën në detin (oqeanin) e hapur. Lundroj me vapor, me “menaxhment” të Anglisë.

Lundroj me flamur të Liberisë, ose të Panamasë, për të paguar taksa më të vogla. Quhet “flamur i shitur”. Në këtë kompani ku jam, pronari është çifut, i cili ka 100 vaporë, prej 25.000 deri 202.000 tonelatash. Unë jam i specializuar për anije tregtare me “mall gjeneral”.

- Duhet të kthehem (mendon: të shkoj prapë në anije!) në nëntor, që të kthehem në Ulqin në verë, sepse: që 10 vjet s’e kam bërë verën në Ulqin! - flet kapidani i rryer si me mall.

S`ka vend më i bukur se Ulqini! “Ulqini - florini” - kat s’thonë!

Traditën duhet krijuar

- Detarinë e kanë lënë: italianët, spanjollët, norvegjezët, suedezët...

Tash e kanë kapur detarinë shtetet si Burma, Filipinet - dhe ma tregon një foto.

- S`është më detaria siç ka qenë! shprehet ai, si me një rezignim.

Biseda përfundon për traditën detare të farefisit, familjes së tij dhe të traditës ulqinake, në përgjithësi.

- Ne - konkludon kapidani - me të vërtetë e kemi traditë detarinë, por, siç ka thënë Xhorxh Eliot (romani aq i njohur ”Mulliri në Flosë”): “Traditën

mund ta kemi, por tradita s`është trashëguese, atë duhet krijuar; duhet përvjelë mëngët, duhet punuar; traditën duhet krijuar - fituar.”

Kapidan Nazif Shabani

Për veten, kapidan Nazifi thotë si kapidan Matlija: “Do të lundroj derisa ta kem shëndetin.” ...dhe, me mburrje tregon se është: “Il capitano di lungo corso”.

Ata nuk lanë asnjë pusull për përjetimet e veta.

(Fund) E ENJTE, 26 GUSHT 2021

Javore KOHA

29

MOZAIK

Shfajësimi i Helenës nga Euripidi

Joshësja e pafajs Giuseppe Conte

I barabartë me të, përsa i përket famës dhe ndikimit në imagjinatën e pasardhësve, mbetet vetëm Odiseja.

Kur të gjithë princërit që pretendonin dorën e Helenës u thirrën në Spartë, ai ishte në mesin e tyre. Por, ishte më i mençuri e u tërhoq kur mësoi se më i fuqishmi dhe më i pasuri i akeasve, Agamemnoni, do t’ia kërkonte asaj martesën me të vëllain.

Bukuria për të cilën Helena është simbol suprem, shoqërohet edhe me pushtetin. Por, si sakrificë për Erosin.

Helena nuk është statike; ajo përherë është ndryshe, kontradiktore, shumë e ëmbël dhe e egër. Është viktimë, por edhe xhelat; është fajtore, por

30

Javore KOHA

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

edhe e pafajshme; është madhështore, por po ashtu shkatërruese.

Në hyrjen e saj për “Helenën” nga Euripidi, përkthyesja Barbara Castiglioni tregon se në sa vepra ka qenë si protagoniste Helena e Trojës dhe te sa autorë sharmi i saj ka pasë ndikim.

Helena është personazh homerik. Në ngjarjet e “Iliadës” ajo është tradhtare dhe pastaj princeshë trojane, tipare të ambiguitetit filo-grek.

Nëse tek Homeri mbetet e fajshme, sofisti Gorgia thur lëvdata dhe shpërfaq pafajësinë e saj.

Personalisht jam i mahnitur nga një poezi e famshme lirike e Sapfës.

Ajo shprehet se gjëja më e bukur në botë është “ajo që ti do”. Ajo e përmbys rendin e vlerave: në maje nuk ka luftë dhe pushtet. Ka dashuri. Dhe,

për ta shfaqur pushtetin e Erosit, “gruaja më e bukur në botë / Helena, e braktisi / burrin e saj (ai ishte trim) dhe iki / në Trojë përmes detit / dhe nuk e kishte asnjë mendim për të bijën / për të afërmit e saj”.

Këtu Helena është modeli i mëkatit të dashurisë, i çdo pasioni të tmerrshëm, të pashmangshëm: i lumturisë dhe i katastrofës në të njëjtën kohë.

Helenën do ta gjejmë tek autorët latinë, me versionin që jep Ovidi te “Heroida”; tek autorët mesjetarë kushtuar dashurisë fine, si Benoit de Sainte-Maure me “Romancën e Trojës”; te Dante; te dramaturgët elizabetianë; te Goethe ku te “Fausti” ajo bëhet “mishërimi i elementit të përjetshëm femëror”. Dhe, pastaj është “Helena” e William Butler Yeatsit, si reinkarnim i revolucionares

MOZAIK

shme!

Helena, vajza e Ledës dhe e Mjellmës në format e së cilës fshihej Zeusi, ishte gruaja më e bukur në botë që zgjoi tek të tjerët epshet më të zjarrta për të. Kur Parisi e largoi nga burri i saj Menelau, krisi Lufta e Trojës ku gjetën vdekjen shumë e shumë heronj

Maud Gonne me të cilën poeti kishte rënë në dashuri. Te “Maja”, kryevepra e D’Annunzios na paraqitet një Helenë lypëse, që e arrin pleqërinë e turpshme: shekujt ia kanë bërë flokët të bardha, atë të pangopur e të kërrusur. Është një epifani e fuqishme dhe misterioze. “Aed, ti ia dhe dramën / Helenës, vajzës së Mjellmës / që është shërbëtore mijëravjeçare / një lavire e Pirgos”. Më vonë, tek Yiannis Ritsos, poeti i shkëlqyer erotik neo-grek, Helena u shfaq në venitje të ngjashme.

Barbara Castiglioni shkruan se “nga të gjitha përmbysjet mitologjike të bëra nga Euripidi, më e bujshmja është rrëzimi i mitit të Helenës”. Dhe, është e vërtetë. Euripidi e bën versionin e tij të një Helene krejtësisht të pafajshme dhe të viktimizuar; e

largon veprimin nga Sparta dhe nga Troja, për në Egjipt. Çfarë ndodhi që e përmbysi kaq shumë mitin për të?

Për ta kuptuar këtë, duhet të prezantojmë temën e kipcit dhe fantazmës.

Kur Iksioni, djali i mbretit të Lapitës, i ftuar në festën e zotave guxoi të vështronte Herën dhe të përpiqej që ta joshte, Zeusi, para se ta ndëshkonte, e talli; e ndërtoi një kipc të gruas së tij, ia dha tiparet e saj të fytyrës dhe të trupit, dhe Ikisoni u mashtrua duke e poseduar atë. Nga ajo lindi origjina e Centaurëve.

Për të shpëtuar Helenën nga tradhtia dhe nga turpi, perënditë e dërguan një fantazmë të saj në Spartë: gjithashtu të krijuar nga ajri dhe nga retë, por aq të ngjashme sa ta nxisin Parisin që ta besonte për Helenën e

vërtetë. Kështu, ai u dashurua dhe e mori hijen e saj në Trojë. Ndërsa Helena, nga mishi e nga gjaku, me gjithë bukurinë e saj të papërmbajtshme, u dërgua në Egjipt ku mbrohet nga mbreti Proteus meqë ishte i vetmi që mund ta kishte pranë e të mos joshej nga ajo. Kur fillon drama e Euripidit, Proteusi vdes dhe pasohet nga Teoklimeni, i cili nis ta dëshirojë marrëzisht Helenën. Ndërsa Menelau, i kthyer nga Troja, do të arrijë i shkatërruar në brigjet e Egjiptit. Tragjedia merr më shumë tone komike, të cilat fundi i lumtur i përforcon (ata bëhen bashkë). Helena del plotësisht e shpenguar: na shfaqet si grua e virtytshme dhe me shpirt fisnik.

Sepse, siç thotë kori: “Ka shumë forma të hyjnores / dhe vendimet e zotave janë të pakapshme”.

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

Javore KOHA

31

MOZAIK

Në Tuz u hap panairi i produkteve bujqësore – “Agroproduktet 2021”

Promovim i prodhimeve vendase Tuz – Më 23 dhe 24 gusht, u organizua në qendër të Tuzit, panairi i parë i produkteve bujqësore – “Agroproduktet 2021”.

Panairi në fjalë u hap nga kryetari i Komunës së Tuzit, Nikë Gjeloshaj i cili e vlerësoi si tejet të rëndësishëm realizimin e këtij panairi, për të promovuar produktet bujqësore në Komunën e Tuzit.

“Panairi i bujqësisë është një angazhim yni shtesë institucional dhe i domosdoshëm për reklamimin e të gjitha produkteve në të njëjtin vend, ku njerëzit kanë mundësinë

32

Javore KOHA

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

t’i shijojnë nga afër prodhimet tona vendase” theksoi ndër të tjera, Gjeloshaj.

Në ditën e hapjes së këtij panairi, i pranishëm qe edhe ministri i Bujqësisë, Pylltarisë dhe Menaxhimit të Ujërave, Aleksandër Stijoviq, i cili u zotua se ministria që ai drejton do t’i ofrojë mbështetje të vazhdueshme sektorit të bujqësisë në Komunën e Tuzit dhe zhvillimit të tij.

Gjatë panairit të parë të produkteve bujqësore – “Agroproduktet 2021” i cili ka qëndruar i hapur, nga ora 9.30 deri në orën 12, dhe nga ora 17 deri

në orën 22 të mbrëmjes së datave 23 dhe 24 gusht, vizitorën patën mundësi të dëgjojnë edhe ligjërata nga eskpertë të fushës së agronomisë.

Ndërkaq, në këtë panair të cilin nga Komuna e Tuzit e cilësojnë si ngjarjen më të rëndësishme të vitit në sektorin e bujqësisë, morën pjesë mbi 20 ekspozues me produkte të ndryshme bujqësore e blegtorale.

Ky panair u organizua nga Sekretariati për Bujqësi dhe Zhvillim Rural i Komunës së Tuzit. t. u.

MOZAIK

Komuna e Plavës

Ndau fletëfalënderime për shoqatat nga Diaspora Plavë – “Njerëzit shkojnë, veprat mbeten. Ndihma e pakursyer nga lugina e Plavë-Gucisë dhe kujdesi i shprehur për vendlindjen e vet gjatë pandemisë së koronavirusit Covid-19, edhe një herë ka vërtetuar se Plava dhe Gucia me të drejtë krenohen me njerëzit mërgimtarë nga Diaspora dhe se përherë mund të llogarisin tek ata”, ka theksuar kryetari i Komunës së Plavës, Nihad Canoviq, gjatë ndarjes së fletëfalënderimeve shoqatave nga Diaspora për solidaritet dhe ndihmë humane ndaj bashkëvendësve në kohën e valës

së parë të përhapjes së koronavirusit Covid-19.

Fletëfalënderimet u janë dorëzuar kryetarit të Bashkësisë Islame të Plavë-Gucisë në Nju Jork, Haxhi Smajl Srdanoviqit, kryetarit të Fondacionit “Gusinje”, Xhavid Kastratit, dhe përfaqësuesit të Shoqatës Humanitare “Euro Gusinje”, Mihret Radonçiqit, nga kryetari i komunës, Nihad Canoviq, dhe kryetarja e Kuvendit të Komunës, Jasmina Cikotiq.

Bashkëbiseduesit në veçanti kanë theksuar faktin se janë krenarë që me rastin e ndarjes së ndihmës nuk është

marrë parasysh as përkatësia fetare e as ajo nacionale, por vetëm se a është familja në nevojë të gjendjes sociale apo jo, dhe se kështu do të jetë edhe në të ardhmen.

Gjatë bisedës është konkluduar se shumë gjëra pozitive mund të realizohen në dobi të banorëve lokalë, kur ekziston vullneti dhe bashkëpunimi i ndërsjellë kualitativ, dhe se raportet e qeverisjes lokale dhe diasporës në vazhdimësi përmirësohen, e këtë e dëshmojnë projektet që së bashku realizohen me sukses.

Sh. Hasangjekaj

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

Javore KOHA

33

MOZAIK

Në kuadër të manifestimit “Vera guciane 2021” në luginën Grebajë të Gucisë

Është mbajtur Eko kampi për të rinj ”Bjeshkët e Nemuna”

Guci/Plavë – Me rastin e 12 Gushtit – Ditës ndërkombëtare të të rinjve, e në kuadër të manifestimit “Vera guciane 2021”, gjatë vikendit të kaluar (7 dhe 8 gusht), është mbajtur Eko kampi i parë për të rinj “Prokletije” (Bjeshkët e Nëmuna), në luginën Grebaje jo larg Gucisë, të cilin e kanë organizuar organizatat turistike të Gucisë dhe Plavës, në bashkëpunim me Organizatën joqeveritare “Euromost”, me mbështetje të komunave të Gucisë dhe Plavës.

Me këtë rast, rreth 50 pjesëmarrës nga Podgorica, Bijello Pola, Rozhaja, Plava, Gucia, Prije Pola dhe Priboji, të moshës prej 15 deri në 25 vjeçare, kanë kampuar në Plavë dhe Guci, ku kanë pasur ligjërata në temën “Natyra rreth nesh”. Po ashtu, është organizuar edhe tryeza e rrumbullakët në temën “Bashkësia ime lo-

34

Javore KOHA

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

kale, problem i imi”, ku pjesëmarrësit kanë biseduar mbi bashkësitë e veta lokale dhe problemet me të cilat përballen, kur është në pyetje mbrojtja e mjedisit jetësor, dhe si të rinjtë mund të ndihmojnë në zgjidhjen e atyre problemeve.

Kryetarja e Komunës së Gucisë, Anella Çekiq, me rastin e hapjes së kampit ka theksuar se përkrah zhvillimin e kapaciteteve intelektuale te të rinjtë përmes bursave të ndryshme të cilat komuna me kontinuitet (me vazhdimësi) i siguron dhe se përpiqet për përfshirjen e të rinjve në sistemin e vendimmarrjes në të gjitha nivelet.

“Do të jemi të qëndrueshëm në avancimin e pozitës së të rinjve në komunën tonë si të ndalojnë (pengojnë) shpërnguljen e të rinjve. Në këtë drejtim dhe qëllim kemi koncipuar direktiva (orientime) të rëndësishme, siç është: strategjia e punësimit 2021-2026, me çka qartë kemi definuar rrugën nëpër të cilën jemi nisur për të plotësuar qëllimin në fjalë”, ka theksuar kryetarja Çekiq.

Kryetari i Komunës së Plavës, Nihad Canoviq, ka veçuar se qenësore është që të rinjtë të merren me temat me rëndësi dhe ata të jenë strumbullar i shoqërisë sonë, andaj ai beson se janë të vetëdijshëm fuqisë dhe potencialit të cilat i zotërojnë, sepse në ata mbështetet ardhmëria e vendit tonë.

“Bëhuni kreativ, të vetëdijshëm, të motivuar dhe të drejtuar kah zhvillimi personal, sepse në atë mënyrë do t’i kontribuoni avancimit të gjithmbarshëm. Komuna e Plavës do të përpiqet të punojë në përmirësimin e statusit të të rinjve, sepse të rinjtë janë ata të cilët në mënyrë të drejtë realizojnë potencialin e vet të gjeneratave të zhvillimit shoqëror”, është

shprehur Canoviq.

Drejtoresha e Organizatës turistike të Plavës, Samira Canoviq, në fjalën e rastit ka falënderuar OJQ “Euromost” për bashkëpunim dhe ka lavdëruar komunat e Plavës dhe Gucisë për atë që kanë mirënjohur rëndësinë e rolit të të rinjve në shoqëri, si dhe pse kanë mbështetur Eko kampin. Ajo mendon se vizita edukative Plavës, do të jetë me rëndësi të madhe për vijuesit e kampit.

Drejtoresha Canoviq, po ashtu ka theksuar se posaçërisht është me vlerë memorandumi i bashkëpunimit i nënshkruar me Organizatën turistike të Gucisë dhe Parkun nacional “Prokletije” (Bjeshkët e Nëmuna), padyshim jep frut, andaj Eko kampi i të rinjve “Prokletije”, është vetëm njëri në vazhdën e aktiviteteve që realizohet me nënshkruesit e kësaj marrëveshjeje.

Lugina e vetmuar Grebaje (në zemër të Bjeshkëve të Nëmuna), ku është mbajtur Eko kampi në fjalë, është rrethinë inspirative dhe ambient ideal për kampino-aktivitete.

“Jemi shumë të kënaqur që me sukses kemi realizuar Eko kampin e parë të të rinjve “Prokletije”, në ndërlidhje të së cilit është zbatuar edhe aksioni i pastrimit të lokalitetit të Krojeve të Ali Pashës, ku të rinjtë kanë dhënë shembull me raportet dhe sjelljet e veta ndaj natyrës duke dhënë kontribut ngritjes së vetëdijes së qytetarëve mbi stivimin adekuat të hedhurinave dhe të ruajtjes së mjedisit të rrethinës. Organizata turistike e Gucisë do të vazhdojë me organizimin e aktiviteteve të ngjashme në bashkëpunim me partnerët tanë”, është shprehur drejtori i Organizatës turistike të Gucisë, Irfan Radonçiq.

Sh. Hasangjekaj

SPORT

Në turneun ndërkombëtar në taekwondo “Korçulla Open”

Tetë medalje për KT “Ulqini” Gjatë fundjavës (të shtunën dhe të dielën) në ishullin Korçulla të Kroacisë është mbajtur turneu ndërkombëtar në sportin olimpik të taekwondosë “Korçulla Open”, për të dyja disiplinat – ndeshje dhe forma, për grupmoshat kadetë të rinj, kadetë, junior dhe seniorë, në të cilin kanë marrë pjesë gjithsej 176 garues nga Kroacia, Bosnja e Hercegovina dhe Mali i Zi. Në mesin e 18 klubeve pjesëmarrëse, tre ishin nga Mali i Zi: KT “Ulqini”, KT “Besa” nga Tuzi dhe “Montenegro Stars”.

KT “Ulqini” është paraqitur me tetë garues dhe ka fituar tetë medalje, prej të cilave pesë medalje të arta, dy medalje të argjendta dhe një medalje të bronztë. Medalje të arta kanë fituar Merisa Malokraja, Amella Nuti, Sara Kraja, Amra Dushku dhe Sumeja Bisha, medalje të argjendta Berina Mustafa dhe Hava Malokraja, ndërsa

medalje të bronztë Arta Ismailaga.

Në njoftimin për media, kryetrajneri i KT “Ulqini”, Fikret Dushku, shprehet se vajzat nga ekipi i Ulqinit kanë shkëlqyer me paraqitjen e tyre.

“Garuesja më e suksesshme ishte Merisa Malokraja me tri ndeshje të fituara, Amella dhe Sara me nga dy ndeshje të fituara. Ndërsa Havaja dhe Arta fituan ndeshjet e para, mirëpo u ndaluan në ndeshjet e dyta. Në disiplinën e formave Sumeja Bisha dhe Berina Mustafa patën një performancë të shkëlqyeshme”, thuhet në deklaratën për shtyp.

Në renditjen e përgjithshme KT “Ulqini” fitoi vendin e dytë dhe kupën në kategorinë e kadetëve.

Dushku falënderon prindërit për përkrahje maksimale dhe sponsorin Hotel “Prego” për përkrahje financiare.

(Kohapress)

“Besa” vazhdon traditën e medaljeve Garuesit e KT “Besa” nga Tuzi kanë bërë po ashtu një paraqitje të mirë në turneun “Korçulla Open”. Garuesja e këtij klubi, Andrea Berishaj, ka fituar medalje të artë në lufta, për grupmoshën e kadetëve, kategoria +59. Të njëjtin sukses e ka arritur edhe garuesi tjetër i KT “Besa”, Lleo Gegaj, në lufta, për juniorë, në kategorinë -59.

Medalje të artë ka fituar edhe Angjella Berishaj, në lufta, për juniorë, në kategorinë +68.

Ndërkaq Aurora Vulaj ka fituar medalje të argjendtë në lufta për juniorë, në kategorinë -59.

Zinedin Beqaj nga KT “Besa” ka qenë i vetmi garues në grupmoshën e seniorëve në kategorinë -80.

E ENJTE, 26 GUSHT 2021

Javore KOHA

35

“Koha Javore” në versionin online,

mund ta lexoni

në linkun:

www.kohajavore.me

kohajavore.me