Koha 941

KOHA Javore Podgoricë e enjte, 17 dhjetor 2020 Viti XlX Numër 941 Çmimi 0,50

Vit i mbrapshtë i njerëzimit

ISSN 1800-5696

Vrasja e dinjitetit dhe idesë së lirisë

Ndryshimi i ligjit zgjedhor - obligim demokratik ndaj qytetarëve

PËRMBAJTJE

4

12 Gatishmëri për bashkëpunim ndërinstitucional

Gjuhë e parë

16

20 Të drejtat e njeriut - themel i zhvillimit të shoqërisë

Droga dhe alkooli - varësia ndaj tyre

KOHA Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002.

Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.org

2

Javore KOHA

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

PËRMBAJTJE

22

24 Mediat nuk duhet t’u japin hapësirë degraduesve

Një manual brilant për gazetarinë e radios

26

28 Vepër me vlerë për Lëvizjen Kombëtare Shqiptare

Edhe këta kërkojnë përkujdesje

KOHA Javore KOHA Javore

KOHA Javore KOHA Javore

Podgoricë e enjte, 22 dhjetor 2016 Viti XV Numër 745 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 8 dhjetor 2016 Viti XV Numër 743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 29 dhjetor 2016 Viti XV Numër 746 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 15 dhjetor 2016 Viti XV Numër 744 Çmimi 0,50

Pa ndonjë NDRYSHIM

pozitiv

Teatri - një dëshirë e munguar e ulqinakëve Qençe

APATIA politike

Shqiptarët në Mal të Zi gjatë vitit 2016

SHQIPTARËT E 1001 HALLEVE

Komedia e mjerimit

mjerimit Komedia e

Në udhëkryq

1 NSSI

6965-008

ëve ulqinaka re mungu ë e dëshir nhjëet trit-o Teaje Në udhëkryq

Shkodra, qyteti më joshës për krajanët krajanët joshës për qyteti më Shkodra,

ISSN 1800-5696

ISSN 1800-5696

1 NSSI

6965-008

e luftës viktimat që nderoi Manifestim

nuk jetohet ma

ISSN 1800-5696

ISSN 1800-5696

Manifestim që nderoi viktimat e luftës

Qëndrimi anticivilizues i një politikani

Lufta e Ftohtë duhet shmangur

Kadare meriton Nobelin!

ARKIVI: www.kohajavore.org

Qëndresa dhe flijimi për flamurin tonë kombëtar

ma uk Qençe n SHQIPTAR ËT E

1001 HALL EVE

avoreHA KJO avoreHA KJO Podgoricë e enjte,

8 dhjetor 2016

Viti XV Numër

743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte,

15 dhjetor 2016

Viti

Çmimi 0,50 XV Numër 744

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

Javore KOHA

3

NGJARJE JAVORE

Zv/kryeministri i Malit të Zi, Dritan Abazoviq vizitoi Komunën e Tuzit

Gatishmëri për bashkëpunim ndërinstitucional Tuz – Zëvendëskryeministri i Qeverisë së Malit të Zi, z. Dritan Abazoviq së bashku me ministrin e Financave dhe ministrin e Zhvillimit ekonomik, z. Millojko Spajiq dhe z. Jakov Millatoviq kanë vizituar këtë të hënë Komunën e Tuzit, ku u pritën nga kryetari i komunës Nikë Gjeloshaj dhe nga nënkryetarët, Haris Ramoviq dhe Ivan Ivanaj.

Në njoftimin për publikun të Ko-

4

Javore KOHA

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

munës së Tuzit thuhet se kryetari i kësaj komune, Nikë Gjeloshaj e uroi zv/kryeministrin Dritan Abazoviq për postin e ri si dhe ministrat Millatoviq dhe Spajiq, duke iu uruar suksese në punën e tyre, me dëshirë dhe gatishmëri për bashkëpunim ndërinstitucional.

Nga ana tjetër, z. Abazoviq e vlerësoi këtë takim si tejet të rëndësishëm, duke theksuar se kjo ishte vizita e

parë zyrtare në postin e tij si zv/ kryeministër.

“Menaxhimi dhe funksionimi i Komunës së Tuzit si komuna më e re në Mal të Zi, është për çdo lëvdatë, - tha ndër të tjera Abazoviq gjatë bisedës ku u dakorduan projekte të rëndësishme të cilat do të përmirësojnë dukshëm cilësinë e jetës së qytetarëve”, theksohet në kumtesën për t. u. opinion të Komunës së Tuzit.

NGJARJE JAVORE

Ambasadori i Republikës së Shqipërisë, Ridi Kurtezi, zhvilloi takime me disa ministra të Qeverisë së re të Malit të Zi

Riafirmim i qëndrimit për zgjerimin dhe intensifikimin e marrëdhënieve Podgoricë - Ambasadori i Republikës së Shqipërisë, Ridi Kurtezi, zhvilloi takime njohëse me ministrin e Punëve të Jashtme, Gjorgje Radulloviq, ministren e Mbrojtjes, Prof.

Dr. Olivera Injac, ministrin e Punëve të Brendshme, Sergej Sekulloviq, dhe kryenegociatoren e Malit të Zi me Bashkimin Evropian, Zorka Kordiq.

Në një postim në faqen në rrjetin social Facebook të Ambasadës së Republikës së Shqipërisë në Mal të Zi

thuhet se “gjatë këtyre takimeve, Ambasadori Kurtezi ka përcjellur urimet më të mira për sukses gjatë mandatit të ministrave në krye të institucioneve që ata drejtojnë, si dhe ka riafirmuar qëndrimin e Qeverisë shqiptare për të zgjeruar dhe për të intensifikuar më tej marrëdhëniet mes dy vendeve tona fqinje, në dobi të progresit të gjithanshëm demokratik dhe përshpejtimit të agjendës së integrimit në sistemin e vlerave dhe standarteve

evropiane”.

Kurtezi ka vlerësuar se pakica shqiptare në Malin e Zi është një urë e qëndrueshme miqësie dhe faktor i rëndësishëm paqeje, stabiliteti, zhvillimi dhe integrimi. Pasi ka vlerësuar atë cka është realizuar deri më sot, ai ka nxitur forcimin e mëtejshëm të kohezionit social dhe krijimin e kushteve dhe mundësive të barabarta për të gjithë qytetarët e Malit të Zi. (Kohapress)

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

Javore KOHA

5

VËSHTRIM & OPINION

Në përmbyllje të një viti të zymtë

2020-ta, vit i mbra

Toni Ujkaj

Për shumëkë anembanë globit dhjetori është muaji më i gëzueshëm, muaji i atmosferës së ngrohtë që e sjellin festat e fundvitit. Por a ishte viti 2020 viti që ne e prisnim, vit i shpresave, i një të ardhmeje më të mirë, vit i suksesit dhe i mirëqënies sociale?

Për fat të keq viti që po lëm pas nuk ishte i tillë. Ishte një vit i vështirë, i zymtë, i trishtë, i mbrapsht, vit që solli me vete një epidemi të rrezikshme e cila si pasojë pati mbi 1 milionë e 600 mijë viktima, shkatërrim ekonomik dhe pasoja të rënda në të gjitha segmentet e jetës shoqërore.

Në fund të çdo viti rëndom mediat e ndryshme vendase dhe globale zhvillojnë “vox pope” për të mësuar se si

“ 6

ka qenë një vit i tërë për qytetarët.

Edhe këtë vit nga prononcimet që kemi dëgjuar dhe shikuar nga qytet-

Me muaj të tërë jetuam në ankth, frikë, stres, të hutuar e të çorientuar. E jetuam një jetë të cilën nuk ishim mësuar ta jetonim asnjëherë më parë, sepse na u imponua që të jetojmë me një armik të rrezikshëm, të padukshëm e të panjohur ndonjëherë për shoqërinë njerëzore.

Na u desh të përshtatemi me një stil të të jetuarit që kurrë më parë nuk e kishte imagjinuar askush nga ne. U mësuam të jetojmë me masa të ashpra kufizuese, me orare ndryshe të të funksionuarit, me maska në fytyrë, me distancim nga njëri-tjetri, duke qëndruar larg edhe nga më të afërmit tonë

Javore KOHA

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

arë të vendeve të ndryshme të rajonit, Evropës dhe botës, të gjithë shprehin të njëjtin opinion në lidhje me vitin 2020, duke thënë: “Mezi po presim fundin e tij dhe mos u përsëritë më kurrë”.

Të njëjtin opinion e bashkëndajnë pothuajse të gjithë ata që e përjetuan epideminë e vitit 2020. Me muaj të tërë jetuam në ankth, frikë, stres, të hutuar e të çorientuar. Jetuam një jetë me të cilën nuk ishim mësuar asnjëherë më parë, sepse na u imponua që të jetojmë me një armik të rrezikshëm, të padukshëm e të panjohur ndonjëherë për shoqërinë njerëzore.

Na u desht të përshtatemi me një stil të të jetuarit që kurrë më parë nuk e kishte imagjinuar askush nga ne. U mësuam të jetojmë me masa të ash-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

apshtë i njerëzimit

“

pra kufizuese, me orare ndryshe të të funksionuarit, me maska në fytyrë, me distancim nga njëri-tjetri, duke qëndruar larg edhe nga më të afërmit tonë. Pra, pa dëshirën tonë u detyruam të jetojmë nën një regjim ndryshe i cili nuk ishte fare i lehtë për asnjërin nga ne, por që në mënyrë të pashmangshme u bë pjesë e jetës tonë të përditshme.

Po të bëjmë një restrospektivë të shfaqjes së epidemisë së kononavirusit, atje ku e kishte origjinën e tij në Vuhan të Kinës, teksa ishte shfaqur në dhjetor të vitit të kaluar, skenat që shikonim atje dhe viktimat e para dukeshin gati-gati të pabesushme, një virus që mendonim se ka lindur në një vend të largët me shpresën që do të kufizohej aty dhe se nuk do të

Me shpresë që viti 2020 mos të përsëritet më kurrë, dhe se e keqja e njerëzimit do të marrë fund me këtë vit, të përgatitemi që vitin 2021 ta presim në paqe, në harmoni e në qetësi pranë më të afërmve tonë, duke falënderuar Zotin që na mbrojti nga ky virus vdekjeprurës e duke u lutur që të gjithë ata që janë të infektuar të kenë një fund të lumtur dhe jo tragjik, siç për fat të keq vazhdojnë ta kenë numër i madh i të prekurve si në vendin tanë ashtu edhe nëpër vendet më të zhvilluara të botës

përhapej më tej. Mirëpo për fat të keq nuk ndodhi ashtu, shpresa jonë si duket ishte një iluzion, sepse shumë shpejt virusi filloi të marrë përmasa të frikshme, ku alarmoi dhe vuri në gatishmëri të plotë shumë shtete të botës për të luftuar me gjithë kapacitetin e tyre kundër këtij virusi vdekjeprurës.

Pa kaluar shumë muaj, ishim dëshmitarë të skenave të tmerrshme, ku në nivel ditor nëpër shumë vende të Evropës dhe të SHBA-së vdisnin me qindra persona si pasojë e infektimit nga kjo sëmundje, përfshfirë këtu edhe ata të cilët ishin kujdestarët dhe shpëtimtarët e njerëzve, mjekët.

Nuk u desh shumë kohë që pothujase i gjithë globi të transformohej, të mos ishte ai të cilin ne ishim mësuar ta shikojmë me një gjallëri dhe dinamikë jete, sepse edhe metropolet më të njohura botërore dukeshin si shkretëtira, pa njerëz nëpër rrugë, biznese të mbyllura, trafik rrugor, hekurudhor dhe ajror i paralizuar, pra në mënyrë zinxhirore u pa një pezullim i jetës njerëzore në çdo segment të saj.

Njerëzit tashmë e kishin humbur shpresën se do të bëhej më mirë, sepse edhe ata që shpresonin se mund të bëhej më mirë, në fund të ditës, teksa ndiqnin bilancin ditor të viktimave nëpër edicionet informative të lajmeve, situata nuk jepte shpresë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

dhe optimizëm.

Në këtë këndvështrim, edhe sot pas gati një viti, bota ndodhet në një situatë të vështirë shëndetësore dhe ekonomike, megjithëse duhet përshëndetur dhe përgëzuar shkenca mjekësore e cila falë kërkimeve dhe studimeve të vazhdueshme arriti që më në fund të nxjerrë një vaksinë efektive e cila në disa vende ka filluar të përdorët.

Pra viti që po lëmë pas ishte një vit i mbrapsht, i tmerrshëm, një vit që do të kujtohet për të zi në historinë njerëzore të shek XXI. Për fat të keq shumë familje nëpër kontinente të ndryshme të botës, vitin 2021 do ta presin në zi, në hidhërim dhe në errësirë, sepse ata humbën njerëzit më të afërt të tyre nga virusi famëkeq dhe i pabesë që e mbërtheu mbarë njerëzimin.

Me shpresë që viti 2020 mos të përsëritet më kurrë, dhe se e keqja e njerëzimit do të marrë fund me këtë vit, të përgatitemi që vitin 2021 ta presim në paqe, në harmoni e në qetësi pranë më të afërmve tonë, duke falënderuar Zotin që na mbrojti nga ky virus vdekjeprurës e duke u lutur që të gjithë ata që janë të infektuar të kenë një fund të lumtur dhe jo tragjik, siç për fat të keq vazhdojnë ta kenë një numër i madh i të prekurve, si në vendin tonë ashtu edhe nëpër vendet më të zhvilluara të botës.

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

Javore KOHA

7

VËSHTRIM & OPINION

Tribunali Special, produkt i një mashtrimi Serge Métais vijon nga numri i kaluar Kjo mjaftoi që makina e ferrit të rifillonte. Florence Hartman, ish-zëdhënëse e prokurores (dhe ish-gazetare në Le Monde), shkroi që Karla del Ponte ngriste akuza “pa e pasur as fillimin e provës”. Bernard Kushner, ish-shef i UNMIK-ut e ndiente në mënyrë perfekte goditjen. I pyetur nga një gazetar serb, në 2010, gjatë një vizite në Kosovë, ai iu përgjigj atyre që i kishin lëshuar këto akuza për trafikim organesh të të burgosurve serbë duke i quajtur “lluma dhe vrasës”.

Konteksti, në vitet 2008-2010, ishte në fakt i favorshëm për këtë sukses të goditjes. Më 17 shkurt 2009 Kosova e proklamoi pavarësinë e saj. Rusët dhe serbët ishin të tërbuar dhe disa shtete evropiane hezitonin, të pasigurta se çfarë rruge të ndiqnin në lidhje me njohjen e pavarësisë së Kosovës.

Edhe sot, për arsye që imagjinohet se janë të politikës së brendshme, shtete si Spanja nuk e njohin këtë pavarësi.

Ofensiva u bë, që nga prilli 2008, në Këshillin e Evropës. Rusët ishin keqtrajtuar shpesh aty në lidhje me dosje për të drejta të njeriut në vendin e tyre. Ata e kishin një mundësi për ta përmbysur situatën. Një deputet rus e paraqiti një projekt-rezolutë për një hetim mbi “trafikimin e paligjshëm të organeve njerëzore në Kosovë”. Kjo u bë më pas, në fund të 2010-ës, raport i Dik Martit, sipas emrit të këshilltarit në Zvicërr, i zgjedhur “liberal-radikal” nga Tesin, ish-prokuror, anëtar i Asamblesë Parlamentare të Këshillit të Evropës.

Dik Marti është ajo që quhet, në traditën leniniste, një “idiot i dobishëm”.

Ai nuk e ndan vizionin e Partisë, ai është për më shumë, objektivisht, në

8

Javore KOHA

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

kampin e armikut. Por, për arsye që s’mund t’i imagjinojmë (anti-amerikanizmi? egoja? nevoja për të qenë i njohur në botë?), ai është i gatshëm për t’u bërë zëdhënës i një kauze të cilën nuk e mbështet Partia.

Për të çdo gjë filloi në vitin 2006 me një raport, para Këshillit të Evropës, për burgjet sekrete të CIA-s në Evropë (në

të cilat do të mbaheshin xhihadistë).

Mund ta imagjinojmë lehtë intensitetin e punës të hetimit që duhej ta bënte një parlamentar zviceran për një temë kaq të ndjeshme dhe burimin e informatave. Këshilli i Evropës më pas ia beson atij një mision informues mbi situatën në Çeçeni, në Ingusheti dhe në Dagestan. Raporti i tij mbi këtë temë,

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION në 2009, i lejon atij që t’i falënderojë përgjegjësit e Sigurisë dhe të Drejtësisë në këto republika të Federatës së Rusisë ku ai arriti ta zhvillojë hetimin në frymën më të mirë të bashkëpunimit, megjithatë duke e zbuluar – pavarësia e obligon – që “situata e pandëshkueshmërisë gati totale për krimet e kryera nga përfaqësuesit e forcave të rendit në kuadër të operacioneve anti-terroriste duket që vazhdon.”

Me raportin Marti, pjesa e fundit e fitilit të operacionit të dezinformatës ishte e gatshme. Ndërkohë zbulohet rastësisht një trafikim i vërtet organesh, në 2008, në Kosovë: në klinikën “Medicus” në Prishtinë, veshkët merreshin nga donatorë, disa që vinin posaçërisht nga jashtë, përkundrejt një pagese. Provokim në të cilin kishin rënë kirurgë shqiptarë të joshur me karrem për përfitim?

Afera e klinikës “Medicus” i jepte një dukje të jashtëzakonshme të vërtetësisë akuzave të trafikimit të organeve të bëra nga UÇK-ja disa vite më parë. Ajo u përdor ashtu siç i konvenoi Dik Martit në raportin e tij “Trajtimi çnjerëzor i per-

sonave dhe trafikimi i ndaluar i organeve njerëzore në Kosovë”.

Ishte mbi bazën e këtij raporti, të aprovuar nga Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës, që u vendos për krijimin e këtij institucioni tejet origjinal i cili është Tribunali Special. Meqë tribunalet e Kosovës të konsideruara si të pazonjat ta sigurojnë mbrojtjen e dëshmitarëve, u pajtua krijimi i një strukture ad hoc hibride, gjysëm-kosovare e gjysëm-ndërkombëtare, e quajtur “Dhomat e Specializuara dhe Zyra e Prokurorit Special”. I përcaktuar kësisoj, Tribunali është origjinal sepse ai duhet të gjykojë në bazë të ligjeve të Kosovës, por selia e tij është Haga. Ai financohet nga BE-ja. Ai tashmë është i integruar në sistemin juridik kosovar, ndërkohë që personeli i tij (gjyqtarët dhe prokurori) përbëhen nga qytetarë të Bashkimit Evropian, nga SHBA-ja dhe Kanadaja.

Tashmë e dimë që ai nuk do ta gjykojë atë që e themeloi atë: trafikimin e pretenduar të organeve. Por, mbetet që goditja ka pasur sukses në mënyrë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

perfekte. Dënimi mbi prova të rreme nuk ishte qëllimi i kërkuar. Suksesi mbetet tek gjurmët që do të ketë lënë gënjeshtra: “Shpifni, shpifni, gjithnjë do të mbetet diçka prej shpifjes!” Dhe në “pataten e nxehtë”, sot në duart e udhëheqësve të Bashimit Evropian: Tribunali Special për Kosovën.

Të mos i pësojmë më pasojat e mashtrimit Është urgjente që Bashkimi Evropian ta marrë në dorë dosjen Serbi-Kosovë.

Në 1998-1999, e ndarë, e pazonja që t’i ndalojë shtypjet e regjimit të Millosheviqit në Kosovë, BE-ja vetëm e ndoqi vendimin amerikan. Më pas ajo u abuzua nga ky manipulim i shërbimeve sekrete serbe e ruse të cilat kanë sjellur krijimin e Tribunalit Special. Dhe nuk ishin në Evropë, por në SHBA, me mbështetjen e Donald Trumpit, ku u mbajtën negociatat e fundit ndërmjet serbëve dhe kosovarëve, mbi normalizimin e marrëdhënieve të tyre.

Serbia dhe Kosova janë dy shtete evropiane të cilat janë të thirrura për t’u bërë anëtare të BE-së. Sot janë demokraci.

Duhet qetësuar dhe të jepen perspektiva të reja.

Ndjesia e padrejtësisë e ndier nga kosovarët është ekstreme. Nëse ata përgjithësisht e konsiderojnë luftën e tyre të drejtë, ata janë larg së qeni unanim në lidhje me gjykimin të cilin e mbajnë për mënyrat se si ajo u zhvillua. Dhe nuk është e diskutueshme që krime të luftës dhe krime kundër njerëzimit (në kuptimin që atyre u jepet sot këtyre koncepteve) janë kryer nga UÇK-ja. Por, si të gjykohen këto krime në një tribunal ndërkombëtar pa i gjykuar në të njëjtën kohë krimet e luftës dhe krimet kundër njerëzimit, numër tejet i madh i tyre, masive dhe mirë të dokumentuara, të kryera nga forcat e sigurisë, të ushtrisë dhe paramilitarët serbë në Kosovë?

Një vendim i arsyeshëm do të ishte që shpejt të mbyllen dyert e Dhomave të Specializuara dhe të Zyrës së Prokurorit Special dhe të transferohen dosjet e aktakuzave në Kosovë. Duke qenë institucione të integruara në sistemin juridik kosovar, procesi thjesht do të zhvendosej. Me fjalë të tjera, nëse më parë konsiderohej që ai ishte i zhvendosur në Hagë, ai tash do të zhvendosej në Kosovë.

Nënkuptohet që të akuzuarit do të liroheshin menjëherë dhe do të paraqiteshin të lirë para ribunalit.

(Fund) E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

Javore KOHA

9

VËSHTRIM & OPINION

Vrasja e dinjitetit d Më 8 dhjetor 1990, tridhjetë vjet më parë, në Tiranë shpërthyen protestat studentore (e njohur më vonë si “Lëvizja studentore e dhjetorit”), të cilat zgjatën deri më 12 dhjetor dhe nxorën si rezultat rënien e diktaturës dhe rikthimin e pluralizmit politik në Shqipëri

Mehmet Kraja

Në Kosovë kishte mendime të ndryshme dhe ndjenja të përziera rreth këtyre zhvillimeve, por ne në Lidhjen Demokratike të Kosovës e mbështetëm fuqishëm Lëvizjen studentore dhe demokratizimin e Shqipërisë. E di gjithashtu se në Tiranë shumë më mirë kaluan ata kosovarë që mbajtën qëndrim “të rezervuar” ndaj këtyre ndryshimeve, ata që njohën “vlerat” e trashëgimisë enveriste, që nuk u entuziazmuan me lëvizjen demokratike dhe që më 1997 mbështetën “revolucionin demokratik” të “tre gishtërinjve”. Që atëherë mund të them se kishte një moskuptim mes Kosovës dhe Shqipërisë, jo nga ato moskuptimet historike dhe të përvojave të gjata dhe tragjike të ndarjes, por më shumë si një ndarje botëkuptimore, e cila konsistonte në të kuptuarit të realiteteve të ndryshme të të dy vendeve: idealistët e Shqipërisë e kishin prioritet demokratizimin, t’i jepej fund makthit të tmerrshëm të diktaturës, më pas të përfshiheshin në lëvizjen politike, e cila do t’i çonte në pushtet; idealistët e Kosovës duhej të zhvillonin dy beteja paralele, njërën më të rëndë së tjetrën: të luftonin për çlirimin e Kosovës dhe të hiqnin qafe trashëgiminë komuniste, të Shqipërisë dhe të Jugosllavisë njëkohësisht. Pushteti mund të ishte ëndërr e largët, ose improvizim, si në rastin e LDK-së. Si demokratizimi i Shqipërisë, ashtu edhe çlirimi

10

Javore KOHA

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

i Kosovës, për të dyja palët, në ato vitet e fillimit, do të dalë i pakuptueshëm dhe jashtëzakonisht konfuz, në shumë raste. Vetëm se, atëbotë, si në Kosovë si në Shqipëri, kishte shumë besim dhe entuziazëm, të cilin e shpërdoruan në mënyrën më të ulët klasat politike e të dy vendeve. * Por kjo i takon historisë, e cila zgjati plot 30 vjet shpresë dhe zhgënjim, deri natën e 8 dhjetorit 2020, kur në Tiranë vritet Klodian Rasha 25-vjeçar, që mund të jetë një rast për ta kapur për gryke njëri-tjetrin, për ta shkundur dhe për ta pyetur: Ore, çfarë bëjmë ne?! Por, përpara se të merremi me zhgënjimet tona të reja dhe të vjetra; para se t’ia bëjmë me dije prapësitë njëri-tjetrit, duhet të themi se një projeksion historik i zhvillimeve politike në Ballkan i nxjerr shqiptarët popull me avantazhe të mëdha: në fillim të shekullit XXI ata arritën të bënin dy shtete, Shqipërinë dhe Kosovën, dhe të participojnë në mbajtjen e dy shteteve të tjera, Maqedoninë e Veriut dhe Malin e Zi. Kjo nuk është ëndërr, ky është projeksion fatlum historik, por kur këtë ta përthesh nëpër marrëzitë tona, është edhe fatalitet, gjithashtu.

Veçse, këtu ku mbaron historia, aty fillon nevoja për t’i thënë qartas të gjitha gjërat. Unë duhet t’iu them miqve të mi në Tiranë, gazetarë, analistë, shkrimtarë, akademikë, pedagogë universitetesh, intelektualë të të gjitha profileve, se kjo që ndodhi së fundi në Tiranë ishte e pritshme, se ishte një vrasje e paralajmëruar, se ajo do të ndodhte sot ose nesër, se edhe tani reagimi i tyre për këtë ngjarje është shumë i vakët, është konfuz, në të vërtetë nuk është asfare, është një strukje në mjegullën

e ndërgjegjes, sikur ta kenë humbur busullën morale, sepse ata, miqtë e mi të Tiranës (njësoj si unë për zhvillimet në Prishtinë) mbajnë përgjegjësi për vrasjen e atij djali të ri, ngase ata e kanë ditur, ose është dashur ta dinë, se një autokraci çfarë sundon që disa vjet në Shqipëri, se nëpërkëmbja permanente e dinjitetit të njeriut, se bjerrja e shpresës, se dhuna mbi fjalën e lirë, se maniakizmi i hapur i “papës së zi”, “bosit të errësirës”, quajeni si të doni, të cilin ata e duartrokasin, se pushteti i shpërdorur i oligarkëve, se një gjyqësor i korruptuar etj., do të sjellë doemos një pasojë dhe se, në fund të ditës, një policie të politizuar i mbetet vetëm të tërheq këmbëzën dhe të vrasë qytetarin e pafajshëm, kushdo që të jetë ai, i ri apo i moshuar, sapo t’i vijë radha. Nuk kishte si të ndodhte ndryshe. Ndërkohë, ata e dinë, gjithashtu, se këta të rinj që protestojnë rrugëve dhe shesheve të qyteteve të Shqipërisë dhe që i bezdisin me vandalizmin e tyre, janë “mohikanët e fundit”, të cilët përpiqen të ndryshojnë diçka në atë vend, teksa që nesër, pasi të torturohen nëpër komisariate, pasi të futen në evidencat e policisë së rendit dhe të policisë së fshehtë, do të shantazhohen, do t’iu bëhet jeta e pamundur dhe, me ndihmën e pakursyer të baballarëve të tyre, do të bëhen kontingjent i parapërgatitur për të ikur nga vendi, nga sytë këmbët, si qindra e mijëra të tjerë para tyre. * Por tani më duhet ta pranoj, se humbjen e shpresës e kemi të përbashkët, Kosova dhe Shqipëria, se Shqipërisë iu deshën 30 vjet “për ta prekur fundin”, kurse Kosovës më pak, 20 vjet, për të parë se zhgënjimi është rruga

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

dhe idesë së lirisë më e shkurtër për në askund. Nuk e kam të qartë, nëse është mallkim i racës ose mësim i përbashkët nga “e shkuara heroike”, por edhe Kosova, me mënyrën si instaloi në pushtet klasën e saj politike dhe të oligarkëve, ca maskarenj analfabetë dhe plëngprishës, pa asnjë vlerë morale dhe njerëzore, me bëmat e saj të dhjetë viteve të fundit dhe me ndihmën e pakursyer të Shqipërisë dhe të Serbisë, për pak iu shqyen hartat para syve, për pak u shkatërrua integriteti i saj territorial, për pak u fundos shteti dhe për pak u zhbë ideali i saj i lirisë dhe i pavarësisë. Kryeministri i Shqipërisë dy gjëra i bëri më mirë se çdokush tjetër: ndihmoi Serbinë të fuqizonte planin e Çubriloviqit dhe të Qosiqit për ndarjen e Kosovës dhe së fundi, me trysninë e përbashkët po me Serbinë, bëri që Kosova të pranojë kokulur “mini-Shengenin ballkanik”, atë që Kosova, disa vjet më parë, po nën udhëheqjen e LDK-së, kishte bërë një nga veprimet e saj më të mençura: në kuadër të “Procesit të Berlinit” nuk kishte pranuar që Ballkani Perëndimor të integrohej nën protektoratin ekonomik të Serbisë.

Nuk është vetëm ky zhvillim, që e bëri Kosovën vend të shpresave të humbura, njësoj si Shqipërinë. U deshën njëzet vjet “punë intensive” e klasës sonë politike, që çdo gjë të humbë rëndësinë dhe vlerën: shteti, pavarësia, njohjet ndërkombëtare, liberalizimi i vizave, diplomacia, privatizimi, ekonomia, arsimi, rendi, të gjitha u bënë pluhur e hi, pa asnjë shpresë se mund të riktheheshin ndonjëherë në vendin e vet. Njerëzit e zhgënjyer i sheh gjithkund; tashmë ata e kanë të pamundur të bëjnë jetë të dinjitetshme në Kosovë: nëse je vrojtues i vëmendshëm, duhet të mbyllësh njërin sy, që të mos shohësh krejt çfarë ndodh në praninë tënde; nëse je gazetar ose analist, duhet të shitesh dhe blihesh njëqind herë, që të mbrosh interesa joparimore të injorantëve; nëse je mësues, duhet të betohesh në Zot të mos e mësosh fëmijën tënd, siç i mëson të tjerët; nëse je profesor, duhet të bëhesh shkatërrues

i sistemit arsimor dhe i vlerave intelektuale; nëse je biznesmen, duhet të futesh në spiralen e korrupsionit dhe të krimit të organizuar, ndryshe nuk ke të ardhme. Por, mbi të gjitha, ishte Gjykata Speciale, e fundit në këtë radhë zhvillimesh negative, që ia humbi Kosovës busullën morale, ia humbi pikat e orientimit në kohë dhe hapësirë.

Derisa “ushtarët besnikë të partisë” filluan të shëtisnin poshtë e lart, për të “rekrutuar” nëpër Kosovë mbështetës për “kauzën e çlirimtarëve”, Shqipëria, ndoshta pas një kohe shumë të gjatë, u bë patericë e Kosovës në këtë kauzë politike, duke plotësuar një kuadër formal të mbështetjes: bëri deklarata në media, shkroi tekste sipas rastit dhe nevojës, ose sipas porosisë, pra njëjtë si Kosova, asnjëra palë pa u përpjekur të kuptojnë se Gjykata Speciale ishte rrjedhojë logjike e zhvillimeve politike të njëzet viteve të fundit në Kosovë dhe në mileun shqiptar. Unë e kam thënë edhe një herë tjetër: Gjykata Speciale është e padrejtë, sepse shqiptarët në luftën e viteve 199899 ishin viktima dhe se ajo, në një mënyrë shumë të shëmtuar, arriti të deformojë narracionin e luftës së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe të luftës për liri të një populli, madje të të gjitha luftërave për liri në çdo cep të globit. Dhe e bëri këtë në një mënyrë krejt të përmbysur: memorizoi bëmat kriminale të çlirimtarëve gjatë njëzet viteve të fundit dhe me këtë perceptim, me këtë këndvështrim, iu vërsul Kosovës për krimet e luftës të ndodhura njëzet vjet më parë. Kjo është e njëjta gjë, njësoj, sikundër që krimet e Serbisë dhe klasa e saj politike e pareformuar u amnistuan jo duke u mbështetur në gjendjen dhe zhvillimet reale të asaj kohe, por duke e perceptuar situatën në raport me interesat aktuale të Perëndimit, për të larguar Serbinë nga ndikimi rus. Një diskurs i këtillë e bën Gjykatën Speciale krejtësisht johistorike, por vetëm një instrument politik për të pacifizuar Ballkanin. Në anën tjetër, në reagimet e shumta folklorike kundër Gjykatës

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Speciale harrohet se ajo u themelua nga një parlament demokratik dhe se ata që u bënë viktimë e saj, ishin vendimmarrës të plotfuqishëm. Se cilët ishin kalkulimet e tyre, mund ta dinë pak njerëz, por që ndonjëri syresh të kërkojë të lirohet nga paraburgimi, duke ofruar si mundësi banimi “një vend jo fqinj të Kosovës”, është një cen i paprecedent i integritetit moral.

Po të mos e kisha parë vetë të shkruar, nuk do ta kisha besuar se mund të ndodhte. * Tani Kosova dhe Shqipëria përpëliten në krizë politike dhe në krizën e sëmundjes e të vdekjes nga pandemia.

Derisa shkruaj këtë tekst, mediat e Shqipërisë njoftojnë se policia në Tiranë rrethon kryeministrinë, ndërkaq analistët në Prishtinë, bashkë me vetë liderët politikë, bëjnë llogari mbi llogaritë, si mund ta zgjedhin presidentin duke evituar zgjedhjet, sepse nuk duan që së paku në tri vitet e ardhshme ta qeverisin Kosovën sipas vullnetit të votuesve, por me ata që manipulojnë opinionin dhe vullnetin demokratik. Ndërkohë, pandemia ka një përhapje të frikshme në Kosovë dhe në Shqipëri dhe, nëse i lidh diçka këto dy vende në këtë situatë të rëndë, është numri i pasaktë i të infektuarve nga virusi, sepse statistikave të tyre nuk ka si t’u besojë njeri: ishin po këto qeveri që gati dhjetë vjet më parë gënjyen veten dhe botën për numrin e popullsisë në Kosovë dhe në Shqipëri, që ta përdornin kurdo që t’iu hyjë në punë pushtetarëve, në mënyrë që të dalë se sukseset e tyre janë me shifra më të larta, si në ekonomi, punësim, në bruto prodhimin, në infrastrukturë, në arsim, kudo. Ta besoni, më herët këtë veprim të shëmtuar të zvogëlimit të numrit të shqiptarëve e bënin ata që donin të na zhduknin nga faqja e dheut, këtë e dimë të gjithë, kurse tani na e bëjnë shtetet tona, para syve tanë dhe ne, të pafuqishëm, bëhemi viktima edhe të shifrave të tyre të gënjeshtërta: sëmuremi dhe vdesim sipas statistikave të tyre të rrejshme!

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

Javore KOHA

11

VËSHTRIM & OPINION

Gjuhë e parë Kërkimi për “gjuhën e parajsës” ishte temë e të gjithë gjuhëtarëve të Evropës. Ata që shkruanin në latinisht e quanin lingua prima, lingua primaeva ose lingua primigenia. Në anglisht ishte gjuha Adamike; në gjermanisht, Ursprache (gjuhë e parë). Ky koncept i gjuhës misterioze, hyri në përdorim shumë përpara se neo-gramatikanët ta përvetësonin për gjuhët e tyre të para. Dhe hendeku midis familjeve gjerësisht të ndryshme të gjuhëve mbeti i pa mbyllur

Për Koha Javore:

Astrit Lulushi / Uashington Cila është e para gjuhë? Përgjigja është, se kjo nuk dihet, dhe çështja mbetet e hapur. Sipas Shën Augustinit, secili nga pasardhësit e Noas themeloi një komb dhe secili komb formoi gjuhën e vet. Ai identifikoi 72 kombe. Konfuzioni dhe shpërndarja

12

Javore KOHA

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

ndodhën në kohën e Pelegut, birit të Heberit, që ishte biri i Semit, birit të Noas. Pelegu ishte i pari i Pellazgëve.

Shën Augustini pastaj hedh idenë, se familja e Heberit ruajti atë gjuhë që besohej se ishte gjuha e përbashkët e racës hebraike. Shumica e 72 gjuhëve daton në shumë breza pas Heberit. Shën Augustini e zgjidh këtë problem, duke thënë se Heberi, i cili jetoi 430 vjet, ishte ende gjallë kur Perëndia caktoi 72 gjuhët. Hipoteza e Shën Agustinit qëndroi për më shumë se një mijë vjet.

Pastaj, në një seri traktatesh, botuar në 1684, duke shprehur skepticizëm

në lidhje me besime të ndryshme, britaniku Tomas Braun (Thomas Browne) hodhi dyshimin se megjithëse toka ishte shumë e populluar para përmbytjes, pas një shpërndarjeje të madhe në hapësirë dhe kohë, njerëzit mbajtën një gjuhë uniforme në të gjitha pjesët.

Deri në atë kohë, zbulimi i Botës së Re dhe eksplorimi i Lindjes së Largët kishte sjellë njohuri të gjuhëve të reja përtej 72 gjuhëve të llogaritura nga Shën Augustini. Duke cituar gjuhët amerikane vendase, Braun sugjeroi që “ngatërrimi i gjuhëve në fillim preku vetëm ata që ishin të pran-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION ishëm në punën e kullës së Babelit ...” Për banorët rreth kodrave, ku ndodhej arka ... gjuha primitive me kalimin e kohës u degëzua në disa pjesë të Evropës dhe Azisë .... Sipas kësaj pikëpamjeje, thjeshtimi nga një gjuhë më e madhe vendase se hebraishtja mund të jetë përgjegjëse për ndryshimet në gjuhë. Ai sugjeron kinezishten e lashtë, ndër gjuhët që erdhën nga konfuzioni, përzierja dhe ndryshimi. Braun thotë se një dialog mund të hartohet në Saksonisht, vetëm me fjalët që mund të nxirren nga Helenishtja... dhe nëse gjuha e skithësve si gjuhë amtare shkon në të gjithë kombet e Evropës, dhe madje deri në Persi, bashkësia në gjuhë midis kaq shumë kombeve, ka një përhapje më të arsyeshme dhe më tepër mund të nxirret nga gjuha e përbashkët e shpërndarë nëpër të gjithë, sesa nga ndonjë komb i veçantë.

Konfuzioni në Kullën e Babelit u hoq si pengesë duke u lënë mënjanë.

Përpjekjet për të gjetur ngjashmëri në të gjitha gjuhët rezultuan në zbulimin gradual të një gjuhe të vetme antike nga e cila rrjedhin të gjitha gjuhët e tjera. Braun padyshim e bëri shkrimin mbi gjuhët para vitit 1684. Në të njëjtin shekull kur Xhejms Houell (James Howell) botoi Vëllimin II Epistolae me letra pothuajse imagjinare për perso-

“

Sipas Shën Augustinit, secili nga pasardhësit e Noas themeloi një komb dhe secili komb formoi gjuhën e vet. Ai identifikoi 72 kombe. Konfuzioni dhe shpërndarja ndodhën në kohën e Pelegut, birit të Heberit, që ishte biri i Semit, birit të Noas.

Pelegu ishte i pari i Pellazgëve.

Shën Augustini pastaj hedh idenë, se familja e Heberit ruajti atë gjuhë që besohej se ishte gjuha e përbashkët e racës hebraike. Shumica e 72 gjuhëve daton në shumë breza pas Heberit. Shën Augustini e zgjidh këtë problem, duke thënë se Heberi, i cili jetoi 430 vjet, ishte ende gjallë kur Perëndia caktoi 72 gjuhët. Hipoteza e Shën Agustinit qëndroi për më shumë se një mijë vjet

na të ndryshëm të rëndësishëm në fushën që përmbanin informacione të vlefshme historike. Në Letrën LVIII, metafora e një peme gjuhësh shfaqet plotësisht e zhvilluar.

“Unë tani do të ngre velat drejt Holandës, gjuha e së cilës është dialekt me anglishten, dhe ishte kështu që nga fillimi, duke qenë se të dyja rrjedhin nga holandishtja e lartë (Houell gabon këtu): Danishtja gjithashtu është degë e së njëjtës pemë. Tani, Gjuha e Lartë Holandeze ose Teutone është një nga Gjuhët Amtare, e përhapur në shumë vende evropiane, dhe vazhdon akoma në pjesën më të madhe të Polonisë dhe Hungarisë,

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

të cilët kanë një Dialekt për gjuhën e tyre vullgare... Disa nga shkrimtarët e saj do ta bënin këtë botë të besonte se ajo ishte gjuha që flitej në parajsë.

Kërkimi për “gjuhën e parajsës” ishte temë e të gjithë gjuhëtarëve të Evropës. Ata që shkruanin në latinisht e quanin lingua prima, lingua primaeva ose lingua primigenia. Në anglisht ishte gjuha Adamike; në gjermanisht, Ursprache (gjuhë e parë). Ky koncept i gjuhës misterioze, hyri në përdorim shumë përpara se neo-gramatikanët ta përvetësonin për gjuhët e tyre të para. Dhe hendeku midis familjeve gjerësisht të ndryshme të gjuhëve mbeti i pa mbyllur.

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

Javore KOHA

13

VËSHTRIM & OPINION

Diskursi politik

Ndryshimi i ligjit zg demokratik ndaj qy Njëra ndër çështjet me të cilat do të ballafaqohet Qeveria e re në Mal të Zi, është edhe ligji zgjedhor i cili duhet të pësojë ndryshime përmbajtësore duke iu mundësuar qytetarëve të votojnë për listat e hapura duke votuar kandidatët që ata i vlerësojnë, e jo listat partiake si deri më tash, që nuk kanë treguar vullnetin e qytetarëve, por të strukturave partiake, duke eliminuar vlerat e demokracisë pluraliste, ndërsa për shqiptarët duhet të rikthehet njësia e veçantë zgjedhore, apo ndonjë model tjetër i pranueshëm, që do të ishte në favor të qytetarëve që këtu trajtohen si pakica kombëtare në këtë mjedis multinacional si kudo në botën demokratike

Nail Draga

Në saje të përbërjës së saj heterogjene nga analistë të ndryshëm, Qeveria e re e dalë nga zgjedhjet e 30 gushtit të këtij viti cilësohet si eksperimentale, teknike apo me mandat të kufizuar, ajo nga fillimi është duke u ballafaquar më çështje të ndryshme organizative funksionale nga fuzionimi i ministrive të ndryshme, zgjedhjeve kadrovike, por edhe në ndryshimet e propozimet e ligjeve ekzistuese që janë trashëgimi nga qeveria e mëparshme. Pikërisht duke marrë parasysh gjendjen ekzistuese, për ndryshime cilësore duhet kohë të paktën gjashtë muaj si kudo në botën demokratike.

Posa ka filluar mandatin kjo qeveri, janë paraqitur individë me qasje kritike ku veçohen ish- qeveritarët të cilët ndaj qeverisë aktuale kanë animozitet, sepse pas tridhjetë viteve kaluan në opozitë pa përfitime të pushtetit. Ndonëse është e drejtë

14

Javore KOHA

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

e çdo indvidi apo subjekti politik të kritikojë, në këtë drejtim më së paku kanë drejtë të kritikojnë ata që me veprimet e tyre këtë vend e kanë sjellë pranë falemintimit financiar dhe polarizimit shoqëror sikurse në vitët e 90-ta të shekullit të kaluar.

Listat e hapura në favor të demokracisë

Shumica parlamentare duhet të fillojë të realizojë në praktikë premtimet nga fushata parazgjedhore, duke dëshmuar seriozitetin e qeverisjes dhe të demokracisë parlamentare.

Këtu kryesisht kemi të bëjmë me ligjin e prejardhjes së pasurisë, ligjin e lustracionit dhe me ligjin zgjedhor. Në mënyrë të veçantë kemi të bëjmë me vendosjen e mekanizmit të listave të hapura, duke aplikuar demokracinë e munguar qytetare për të zgjedhur përfaqësuesit e tyre legjitim, e jo sipas shijes së kryetarit të partisë apo të klaneve të ndryshme.

Derisa Mali i Zi nuk do të ndryshojë sistemin zgjedhor duke miratuar listat e hapura zgjedhore, në mënyrë që qytetari të zgjedh deputetin, këshilltarin sikurse kryetarin e shtetit, nuk mund të flitet për shtetin serioz, përkatësisht demokracinë parlamentare e cila është rezultat i votës legjitime

të qytetarëve.

Partitokracia në pluralizëm

Në Mal të Zi edhe në pluralizëm kemi formën e votimit të listës zgjedhore partiake, nga del se pushteti deri më tash nuk ka bërë përpjekje për të ndryshuar formën ekzistuese, sepse këtu dominon sistemi partitokratik, që në një formë i ngjason monizmit.

Forma e deritashme e votimit dëshmon se qytetari nuk është pronar i votes së tij por atë ia ka “dhuruar” partisë, e cila mund të vendosë në emër të tyre. Nuk ka dilemë se kemi të bëjmë me mungesën e vetëdijës së qytetarëve për të kuptuar se ata janë pushtet, e jo partitë. Janë qytetarët që me votën e tyre zgjedhin e jo e kundërta, por disave siç duket nuk iu konvenon që qytetarët të kenë të drejta të tilla, por ata të mbesin gjithnjë makineri votuese të partive të ndryshme. Dhe nga gjendja e tillë ekzistuese del qartë se Malit të Zi edhe në kohën e pluralizmit, institucioneve shtetërore dhe Parlamentit iu mungon legjitimiteti.

Legjitim është vetëm Presidenti i shtetit

Në këtë aspekt legjitim është vetëm një organ në sistemin juridik në Mal

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

gjedhor - obligim ytetarëve të Zi, e ky është Presidenti i shtetit, sepse vetëm atë deri më tash e zgjedhin qytetarët. Në mënyrë analoge duhet të ndodhë edhe me zgjedhjen e deputetëve e këshilltarëve, e jo të zgjedhin listat partiake. Por, të gjithë jemi dëshmitarë së në Mal të Zi, subjektet politike si pozita dhe opozita, deri më tash nuk kanë shprehur gadishmëri për ta ndryshuar ligjin zgjedhor, sepse siç duket partive nuk iu konvenon të humbin pozitat e tyre.

Mungesë e dëshirës për ndryshime

Në saje të informacionëve që disponojmë nga viti 1998, kur ligji zgjedhor është miratuar me dy të tretën e shumicës parlamentare, deri më tash janë bërë 15 ndryshime të këtij ligji, por për çështjen themelore nuk kanë shprehur dëshirë jo për ta zgjidhur, por as trajtuar në seancë parlamentare. Sepse është e drejtë elementare e qytetarëve për të zgjedhë kandidatin në listën zgjedhore, me emër dhe mbiemër, ashtu sikurse zgjidhet kryetari i shtetit.

Një formë e tillë e votimit do të krijonte barazi qytetare, duke iu mundësuar qytetarëve që të votojnë për kandidatin për deputet apo këshilltar sipas preferencës së tyre, e jo për atë të vendosë partia, përkatësisht kryetari i saj apo një grup individësh rreth tij, duke mos respektuar vlerat profesionale, individuale e meritokracinë si kategori shoqërore.

Ligji i tillë mund të aplikohet në zgjedhjet lokale Andaj, një ndër prioritetët e qeverisë së re, duhet të jetë edhe ndryshimi i ligjit zgjedhor, sepse duhet të realizohet në praktikë premtimi parazgjedhor. Në këtë aspekt besoj se nuk do të mungojë vullneti politik nga shumica parlamentare, madje mendoj se do të mbeshtetet edhe nga opozita,

sepse një ligj i tillë është në favor të demokracisë parlamentare. Vetëm me miratimin e një ligji të tillë, qytetarët do të zgjedhin përfaqësuesit e tyre që do të jenë legjitimë sikurse dhe vet Parlamenti.

Në këtë aspekt ekzistojnë modele të ndryshme, që mund të zbatohen edhe në Mal të Zi, siç është p.sh. ai në Kosovë, por edhe të ndonjë vendi tjetër në rajon, duke mos anashkaluar pjesëtarët e popujve pakicë, të cilët janë pjesë e mozaikut politik në këtë mjedis.

Pasi, në vitin e ardhshëm në disa komuna në Mal të Zi do të mbahen zgjedhjet lokale, nëse ka vullnet politik, fillimisht një ligj i tillë nëse do të miratohej nga Parlamenti vitin vijues, ai do të aplikohej në këto zgjedhje, duke zbatuar në praktikë për të parën herë vullnetin e qytetarëve e jo të partive politike në procesin zgjedhor.

Për shqiparët duhet njësia e veçantë zgjedhore Në këto tridhjetë vite të pluralizmit në Mal të Zi janë aplikuar disa modele zgjedhore, sipas dëshirës së pushtetit, duke ia përshtatur vetës sipas rrethanave shoqërore. Në këtë aspekt shqiptarët si popull pakicë nuk kanë pasur definim në ligjin zgjedhor, sepse për numrin e deputetëve që zgjedhin viset apo vendvotimet shqiptare është vendosur në Kuvend vazhdimisht pa pëlqimin e shqiptarëve. Ndonëse shqiptarët nga viti 1996 e më pas kishin në një farë forme njësinë e tyre zgjedhore, e cila siguronte pesë mandate të deputetëve, ajo ishte e papërshtatshme për PDS-në (DPS-në) . Shkaku ishte 2009, sepse në këto zgjedhje shqip-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

tarët nga pesë fituan katër mandate, që ishte një alarm për pushtetin.

Pikërisht nga ky shkak në fund të vitit 2011, shumica parlamentare inicoi ndryshimin e ligjit zgjedhor, duke ofruar një model tjetër që shqiptarët mund të fitojnë më së shumti tre deputetë. Ndonëse një propozim të tillë deputetët shqiptarë e refuzuan, duke u larguar nga salla e Parlamentit, pozita e opozita malazeze e votoi, duke iu mohuar shqiptarëve të drejtat e arritura. Një veprim i tillë dëshmoi në mënyrë transparente se kur janë bëhet fjalë për të drejtat e shqiptarëve, si pozita ashtu edhe opozita malazeze janë së bashku dhe nga zgjedhjet vijuese numri i deputetëve shqiptar u zvogëlua: në vitin 2012 më dy deputetë, me 2016 më një, dhe tash me 2020 me dy deputetë.

Andaj, për të ndryshuar këtë gjendje në kuadër të ndryshimit të ligjit zgjedhor duhet angazhuar që për shqiptarët të rikthehet njësia e veçantë zgjedhore, apo ndonjë model tjetër i pranueshëm, që do të jetë në favor të barazisë qytetare në këtë mjedis multinacional.

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

Javore KOHA

15

VËSHTRIM & OPINION

Personat që mbajnë mbi supe këtë barrë janë kudo

Droga dhe alkooli Në ditët e sotme konsumuesit e drogës veçsa shtohen. Ndonjëherë aq abuzuese janë dozat e marrjes së tyre, saqë shumë vetave mund t’iu jetë vënë jeta në rrezik. Ndërkohë, edhe akooli gjithashtu mbetet “miku” armik i shumë personave. Abuzimi me konsumimin e tij është po ashtu i rrezikshëm. Si alkooli apo droga, të dyja kanë karakteristikë varësinë. Prandaj dhe ndodh që të kemi kaq shumë njerëz që e teprojnë me to në mënyrë të vazhduar

Paula Dekaj

Varësia, një term/fjalë i/e njohur për secilin prej nesh, i/e cila në vetvete përkufizon (shfaqjen e saj si...) një sëmundje kronike të (e) trurit, duke përfshirë përdorimin e pashmangshëm të substancave, pa marrë parasysh pasojat e rënda në shëndet, si dhe efektet negative që mund të shkaktohen edhe në marrëdhëniet shoqërore.

Takimi i parë me alkoolin apo drogën zakonisht ndodh vullnetarisht, por papritur ky takim nuk mbetet i vetmi.

Në rastin e konsumimit të drogës për herë të parë, të nxitur nga faktorë si stresi, shoqëria, abuzimi fizik/seksual, divorci, humbja e punës, mund të bëjnë që disa persona ta vazhdojnë konsumimin dhe më vonë të bien plotësisht në kurthin e saj.

Po të marrim si shembull rastin e të rinjve, sfidat e papjekurisë i bëjnë të mendojnë se duhet patjetër të lidhen me këto lloj substancash. Përveç kësaj, tendenca për të qenë në trend me bashkëmoshatarët nuk mund të mohohet si faktor nxitës. Sidoqoftë, shqetësues është fakti se sa e lehtë është për ta të bien pre e tyre.

Personat që mbajne mbi supe bar-

16

Javore KOHA

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

- varësia ndaj tyre rën e rëndë të varësisë janë kudo, në qytet/fshat, në moshë të re/madhore.

Ndoshta ne nuk dimë t’i dallojmë, por ata janë përherë aty. Ecin përkrah nesh si banorë të një universi tjetër, ndoshta paralel, janë bashkudhetarët e ndoshta dhe të afërmit tanë.

Në ditët e sotme konsumuesit e drogës veçsa shtohen. Ndonjeherë aq abuzuese janë dozat e marrjes së tyre, saqë shumë vetave mund t’iu jetë vënë jeta në rrezik. Ndërkohë, edhe akooli gjithashtu mbetet “miku” armik i shumë personave. Abuzimi

me konsumimin e tij është po ashtu i rrezikshmëm. Si alkooli apo droga, të dyja kanë karakteristikë varësinë.

Prandaj dhe ndodh që të kemi kaq shumë njerëz që e teprojnë me to në mënyrë të vazhduar.

Në tërësi, kjo sjellje nuk është pa pasoja. Edhe pse disa lloje të alkoolit, në masë të kufizuar njihen si të shëndetshme për trupin e njeriut, kjo bie poshtë në momentin kur masa e sugjeruar e konsumimit të tyre tejkalohet.

Droga, e rrezikshme si alkooli apo më tepër, mbart gjithashtu efektin e fortë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

të varësisë. Duke qenë e tillë, për shumë përdorues të saj me kalimin e kohës, nga shpëtimtarja e energjive negative, streseve apo e problemeve, dalëngadalë kthehet në një makth të vërtetë.

Drogat, jo të gjitha janë të njëjta, por të gjitha kanë një të përbashkët: efektet anësore që i shkaktojnë konsumuesit të tyre. Jo më kot shohim kaq shumë tragjedi ku alkooli apo droga të jenë faktor të drejtpërdrejtë kontribues. Jeta nën varësi është një nga format më të vështira të të jetuarit. Personi që vuan nga diçka e tillë nuk ndihet asnjëherë rehat me veten, dhe aq më pak me personat përreth.

Një jetë e tillë e ç’ekuilibruar, sjell pasoja fillimisht në jetën dhe të ardhmën e abuzuesit. Një jetë e varur prej shishes së alkoolit apo pluhurit të drogës, e largon njeriun nga jeta normale dhe e shëndetshme që supozohet të bëjë.

Këto dy lloje substancash kanë efekte dehjeje, personi që i ka konsumuar nuk ndjehet njësoj me një person esëll. Në këtë rast edhe sjellja e tyre do të dallojë. Për rrjedhojë mund të kemi paaftësi për të kryer role në shoqëri.

Roli i nxënësit/sudentit apo i vëllait/ motrës, nënës/babait, apo i profesionistit të çfarëdolloj fushe, nuk mund të përmbushet me përpikmëri kur personi është i varur dhe abuzues ndaj substancave të tilla. Kjo paaftësi e njeriut për të kryer obligimet e veta në jetë, çon në mospërmbushjen si duhet të përgjegjësive që kemi si qytetarë në shoqëri.

Shpesh, as këta persona nuk e duan një gjë të tillë, por paaftësia për të kontrolluar sjelljen e tyre mund t’i bëjë edhe më keq, mund t’i çojë drejt depresionit apo edhe mendimeve për vetëvrasje. Mes gjithë problemeve që sjell varësia në tërësi, kur një person bie pre e saj, rruga më e mirë për të shpëtuar nga kjo është që të merret në konsideratë rehabilitimi në qendra të specializuara. Përkrahja nga shoqëria apo familja në këtë drejtim, është e domosdosshme.

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

Javore KOHA

17

VËSHTRIM & OPINION

Epidemitë dhe pandemitë përgjatë historisë

Me ndikim në rrjed dhe të identitetit nj ditë, kurse numri i përgjithshëm i të vdekurve qe mbi 5 milionë. Në mesin e të vdekurve ishin edhe mbretërit Lucije Veri dhe Mark Aureli i dinastisë Antonina, sipas së cilës dhe u pagëzua sëmundja.

Qani Osmani Murtaja e Justinianit, viti 541: “Murtaja e Justinianit” për herë të parë u shfaq në Egjipt, duke u përhapur pastaj në Palestinë dhe Mediteran. Sëmundjen Në veprën “Iliada” Homeri shkroi e bartnin mijtë dhe pleshtat e tyre. për murtajën që përgjysmoi ushtrinë Kjo murtajë u rikthye disa herë gjatë greke gjatë luftës së Trojës në shek. dy shekujve në vijim. Gjithnjë sipXII para erës së re. Në kohën antike as tyre (studiuesve të kohës) vetëm mendohej se epidemitë i shkakto- në Konstantinopojë (Stambollin e jnë perënditë për t’i dënuar njerëzit. sotëm) vdisnin nga 5-10 mijë njerëz, Përndryshe, në librat e vjetër janë kështu që, për tre vjet u zhduk një e përplot të dhëna lidhur me mënyrën treta e popullatës. Kishte aq viktima e trajtimit të njerëzve të infektuar nga sa nuk mund të varroseshin, ndaj i “lebra”, lidhur me këshillat për izolim- palosnin nëpër oborre kishash e kulin e tyre dhe kontrollin e përjavshëm lash, sepse krishterimi nuk e lejonte nga ana e priftërinjve për të mos mar- djegien e kufomave. Sipas historianit rë hov sëmundja. Edhe mjeku grek bizantin Prokopius, epidemia “pothuHipokriti, që e përkufizoi i pari epide- ajse e zhduku njerëzimin”. Kronikanminë, fliste për domosdoshmërinë e ët thonë se “Murtaja e Justinianit” e lehtësoi përhapjen e Krishterimit, po izolimit të njerëzve të infektuar.

Murtaja e Peloponezit - Pandemia ka dhe autorë që pohojnë se murtaja më e vjetër u paraqit gjatë Luftës së ndihmoi ngritjen e Islamit.

Peloponezit në shek. V para erës së Vdekja e zezë, viti 1347: Mendohet re. Sëmundja u përhap nga Libia, Eti- se vatra e parë e saj u paraqit në Azi, opia dhe Egjipti nëpërmjet mureve të kurse në Evropë e sollën pushtuesit Athinës së rrethuar nga spartanët. tatarë. Murtajën e ndihmoi jeta noSipas të dhënave historike, kjo mur- made po dhe lëvizjet kryqtare, që tajë mori jetën e dy të tretave të pop- ktheheshin nga Jeruzalemi. Histoullatës. Për të ka shkruar dhe histo- rianët thonë se Vdekja e zezë mori riani i famshëm Tukididi, sipas të cilit jetën e 60 përqind të popullatës kjo pandemi mori dhe emrin “Murtaja evropiane dhe një të tretën e popullatës së atëhershme botërore. Skee Tukididit”.

Murtaja e Antoninit, viti 165: Men- nat e tmerrshme të sëmundjes në dohet se fruthi u paraqit së pari tek fjalë i përshkroi Xhovani Bokaço në Hunët, të cilët i infektuan fiset gjer- “Dekameronin” e tij të famshëm. Simane, kurse këta të fundit e bartën pas “National Geographic” kjo pansëmundjen mes ushtarëve romakë demi e frikshme jeton në mbi 200 lloj të cilët e përhapën më pas në gjithë brejtësish të përhapur në gjithë planmbretërinë. Epidemia në fjalë zg- etin dhe mund të paraqitet edhe në jati 15 vjet. Sipas historianëve, në kohën tonë.

Romë vdisnin nga 2.000 njerëz në Fruthi dhe murtaja e brumbujve, viti

18

Javore KOHA

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

1492: Ekspozitat e spanjollëve në Karaibe bartën te popullata autoktone sëmundje deri atëherë të panjohura, si fruthi dhe murtaja e brumbujve. Kjo zhduku 90 përqind të popullatës vendase. Sipas kronikanëve, në vitin 1492 Kristofor Kolombo e gjeti ishullin Hispaniola me 60.000 banorë të popullit Taino, numër ky i cili në vitin 1548 mezi arrinte në 500 frymë. Ky skenar ndodhi në gjithë kontinentin amerikan të populluar me afro 60 milion banorë vendës, 56 milion prej të cilëve vdiqën brenda 2-3 dekadave.

Në vitin 1665, murtaja e brumbujve vrau 20 përqind të banorëve të Londrës (afër 100.000 njerëz). Meqë mendohej se e përhapën macet dhe qentë, u therën me mijëra prej tyre me qëllim të ndaljes së përhapjes së murtajës.

Pandemia e parë e kolerës, viti

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

dhën e jetës jerëzor

1817: E para nga 7 pandemitë e kolerës në 150 vitet e ardhshme u paraqit në Rusi, ku vdiqën një milion njerëz. Nëpërmjet ujit të infektuar nga jashtëqitjet dhe ushqimi, sëmundja u përhap mes ushtarëve britanik, që më pas e dërguan në Indi, ku gjithashtu vdiqën mbi një milion njerëz. Mbretëria e madhe britaneze e përhapi kolerën edhe në Spanjë, Afrikë, Indonezi, Kinë, Japoni, Itali, Gjermani dhe Amerikë, ku gjithashtu pati shumë të vdekur. Vaksina kundër kolerës u zbulua në vitin 1885, por pandemia u paraqit edhe shumë herë të tjera. Pandemia e tretë e kësaj murtaje u paraqit në vitin 1855 në Kinë dhe u bart në Indi dhe Hong Kong, ku vdiqën 15 milionë njerëz. Sëmundja qe aktive deri në vitin 1960.

Ethet spanjolle, viti 1918: Nga kjo epidemi u infektua një e treta e popullatës botërore, kurse numri i të

vdekurve ishte mbi 50 milionë njerëz, për shumëkë edhe mbi 100 milionë.

Mendohet se virusi H1N1 të cilin e bartin shpezët, së pari u paraqit në Kinë, pastaj nëpërmjet punëtorëve kinezë në Kanada dhe Evropë. Nga këto ethe njerëzit sëmureshin në mbrëmje dhe vdisnin në mëngjes, duke shkuar në punë. Ethet spanjolle shkatërronin me shpejtësi marramendëse mushkërinjtë e të infektuarve.

HIV-AIDS, viti 1981: AIDS-i është vdekjeprurës, sepse shkatërron sistemin imunitar të njerëzve. Sëmundja u shfaq në komunitetet homoseksuale amerikane, por mendohet se është zhvilluar nga një virus në trupin e shimpanzës në Afrikën Perëndimore që në vitin 1920. Janë të shumtë njohësit e këtij virusi që pohojnë se në vitin 1960 u paraqit në Haiti, kurse në vitin 1970 në Nju Jork dhe San Francisko. Deri më sot AIDS-i ka marë 35 milionë jetë njerëzish.

SARS-i, viti 2002: U paraqit në Kinë si sëmundje që sulmon mushkëritë.

Më 2017 u zbulua se burimi i këtij virusi të rrezikshëm janë kolonitë e lakuriqëve të natës të krahinës Junan.

Meqë Kina kurseu fillimisht informacionet rreth virusit në fjalë, pjesa tjetër e botës nisi të dyshojë në këtë shtet.

Gripi i shpezëve, viti 2003: Virusi i gripit të shpezëve H5-N1 u shfaq në Kinë në vitin 1996. Nga viti 2003 ai u përhap në Korenë e Jugut, në Tajlandë dhe në Vietnam, fillimisht te shpezët pastaj te njerëzit. Për ta ndërprerë përhapjen e virusit u eliminuan miliona shpezë. Nga H5-N1 kanë vdekur gati 300 mijë njerëz.

Gripi i derrave, viti 2009: H1-N1 është tip i ri virusi, i panjohur paraprakisht te kafshët dhe njerëzit. U

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Përgjatë historisë sëmundjet ngjitëse kanë shkaktuar vdekjen e miliona njerëzve dhe kanë ndikuar në rrjedhën e jetës dhe identitetit njerëzor.

Nën ndikimin e këtyre rrethanave apokaliptike janë ngritur e shembur me lehtësi mbretëritë, përhapeshin me lehtësi religjionet, nisnin ose pushonin luftërat e përgjakshme paraqit pas mutacionit të virusit të shpezëve, fillimisht në SHBA, pasta nëpër botë. Ky lloj gripi mori afër 600 mijë jetë njerëzish, ose 1 përqind të të infektuarve.

MERS-Cov, viti 2012: Për herë të parë u identifikua në Arabinë Saudite. Njësoj si SARS-i edhe ky virus sulmon mushkëritë, por edhe veshkët dhe organet tjera. Në dallim prej viruseve të tjera, MERS-Cov nuk u përhap përtej kufijve të Arabisë Saudite, ku infektoi 2.5 milionë njerëz dhe vrau disa mijë sish.

Dhe i fundit në listën e viruseve të rrezikshme është COVID-19 (koronavirusi), që tash e një vit të plotë e ka gjunjëzuar botën, ku për fat të keq, aktualisht numri i të infektuarve është më i madh se kapacitetet e spitaleve nëpër botë, kurse numri i të vdekurve në 1.000 banorë është ndër më të lartit. Në këso rrethanash lindin e përhapen vetvetiu parashikimet e zymta për të ardhmen e jetës, e cila, me gjasa, nuk do të jetë më kurrë ashtu si ishte para kësaj pandemie.

Sidoqoftë, vend për panik nuk duhet të ketë, sepse kjo vetëm mund ta përkeqësojë gjendjen edhe ashtu të rëndë. E vetmja gjë që na ka mbetur është të ndjekim rekomandimet e mjekëve dhe të bëhemi heronjë kokëbosh, prapa trimërisë verbale të të cilës fshihen frikacakët më të mëdhenj, që s’kanë vlerë tjetër veçse për të rënë në sytë e botës.

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

Javore KOHA

19

VËSHTRIM & OPINION

Të drejtat e njeriut - themel i zhvillimit të shoqërisë “Nuk është inkurajuese kur individët duhet t’u drejtohen institucioneve kompetente për mbrojtjen e të drejtave themelore të njeriut, por për t’i dhënë fund fenomeneve të tilla, secili individ duhet të insistojë në mbrojtjen e të drejtave të tyre, veçanërisht në institucionet ekzistuese kompetente të formuara në Mal të Zi për mbrojtje nga çdo formë abuzimi “

Kristjan Dukaj

Shënimi i Ditës Ndërkombëtare të të Drejtave të Njeriut (10 dhjetor), është një mundësi për të analizuar arritjet në një nga fushat më të rëndësishme të shoqërisë, por në të njëjtën kohë duhet theksuar nevojën për një angazhim më të madh për të arritur rezultate edhe më të mira, veçanërisht në vendet në tranzicion ku, për fat të keq, të drejtat dhe liritë themelore të njeriut shkelen sistematikisht. Këtë vit, ne jemi dëshmitarë të një situate emergjente të shkaktuar nga koronavirusi dhe të gjitha pasojave të prodhuara nga situata në të gjitha sferat e jetës, e të cilat nuk kursyen të drejtat dhe liritë e njeriut, duke filluar me lirinë e lëvizjes, të drejtën për të punuar, etj.

Por ajo që është një shënim i vazh-

20

Javore KOHA

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

dueshëm i kësaj date të rëndësishme janë faktet e respektimit të të drejtave themelore të njeriut sipas nenit të parë të Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut (1948) i cili thotë se “ Të gjithë njerëzit lindin të lirë dhe të barabartë në dinjitet dhe në të drejta”. Deklarata Universale e miratuar 72 vjet më parë, është edhe më domethënëse sepse, për herë të parë në historinë e civilizimit njerëzor, ajo promovon standarde të përbashkëta të të drejtave të njeriut që janë të detyrueshme për të gjitha vendet anëtare të Kombeve të Bashkuara.

“

Shënimi i kësaj date kaq të rëndësishme për të gjithë botën është mundësi e mirë që të kujtojmë arritjet, por edhe të përkushtohemi në ngritjen e vetëdijes që të gjitha segmentet e shoqërisë të japin kontributin e vetë, në mënyrë që arritjet në respektimin e të drejtave të njeriut të jenë në nivel të pëlqyeshëm për shoqërinë në përgjithësi.

Nuk është inkurajuese kur individët duhet t’u drejtohen institucioneve kompetente për mbrojtjen e të drejtave themelore të njeriut, por për t’u dhënë fund fenomeneve të tilla, secili

Besimi në institucione fitohet përmes zbatimit të normave dhe angazhimeve ekzistuese që dalin nga konventat ndërkombëtare të pranuara, marrëveshjet dhe dokumentet e tjera që garantojnë standardet më të larta të respektimit të të drejtave të njeriut. Në ditët e sotme, ka shumë institucione, shoqata dhe individë të shquar kombëtarë dhe ndërkombëtarë, qëllimi kryesor i të cilëve është të intensifikojnë përpjekjet në mbrojtjen dhe realizimin e të drejtave të njeriut

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

individ duhet të insistojë në mbrojtjen e të drejtave të tyre, veçanërisht në institucionet ekzistuese kompetente të themeluara në Mal të Zi për mbrojtje nga çdo formë abuzimi.

Besimi në institucione fitohet përmes zbatimit të normave dhe angazhimeve ekzistuese që dalin nga konventat ndërkombëtare të pranuara, marrëveshjet dhe dokumentet e tjera që garantojnë standardet më të larta të respektimit të të drejtave të njeriut.

Në ditët e sotme, ka shumë institucione, shoqata dhe individë të shquar kombëtar dhe ndërkombëtar, qëllimi kryesor i të cilëve është të intensifikojnë përpjekjet në mbrojtjen dhe

realizimin e të drejtave të njeriut.

Përkundër avancimeve të sotme në teknologji dhe zhvillimit të përgjithshëm, institucionet ndërkombëtare ndjejnë nevojën për të forcuar mekanizmat e sanksioneve për shkelje serioze të të drejtave të njeriut, të modeluara nga mekanizmat sanksionues tashmë të njohur kundër atyre që shkelin të drejtat e njeriut në të gjithë botën.

Prandaj, në kohën e sotme të komunikimit masiv, shkeljet e të drejtave të njeriut kudo në botë, në kohë reale bëhen aktuale për publikun e gjerë në nivel global. Kjo tregon faktin se mosmarrëveshjeve të mundshme

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

dhe situatave të padëshirueshme në këtë fushë u jepet një epilog ligjor përpara institucioneve të vendit, duke forcuar kështu besimin e qytetarëve në sistemin e mbrojtjes së të drejtave të njeriut.

Duke shënuar Ditën Ndërkombëtare të të Drejtave të Njeriut, në kushtet e sotme të një pandemie globale e cila, për fat të keq vazhdon me pasoja më të rënda, detyrimi i shoqërisë është që të solidarizohet pa rezerva ndaj secilit individë, duke krijuar kështu një mjedis me mundësi të barabarta, sepse “Të gjithë njerëzit lindin të lirë dhe të barabartë në dinjitet dhe në të drejta”.

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

Javore KOHA

21

VËSHTRIM & OPINION

Tri fazat e degradimit të komunikimit publik

Mediat nuk duhe hapësirë degrad Komunikimi publik në Kosovë në kohë të fundit ka degraduar, madje një komunikim i tillë nuk mbahet mend me aq pak argumente e ide, e me aq pak përmbajtje e strukturë, por me aq shumë fyerje e ofendime, denigrime, stereotipe, stigmatizime e gjuhë të urrejtjes Muhamet Jahiri Nga legjislativi, tek rrjetet sociale e nga viralet aty e deri tek debatet televizive, sot kemi shumë fjalime e diskutime me një gjuhë joformale, të pastrukturuar, të paargumentuar e me një kriter minimal të etikës së të folurit publik. Madje sot, nuk mund të imagjinojmë që ta kalojmë një mbrëmje pa ndonjë skandal që prodhohet në komunikimin publik, e që më pas ky diskutim vazhdon në hapësirën ku participojnë të gjithë, atë të rrjeteve sociale.

Në mediat tradicionale dikur kishte një komunikim normal publik, por zhvillimi i teknologjisë e bashkë me të edhe transformimi i medias e shkundi për rrënjësh këtë traditë, duke sjellë ndryshim të shpejtë dhe duke i zënë shoqëritë në tranzicion të papërgatitura në aspektin e komunikimit publik e të pa përgatitura në aspektin e gjykimit kritik.

Para një dekade problemi më i madh në komunikimin publik ishte me komentet e lexuesve, që kishin mundësi dhe qasje të lirë për të shkruar në fund të çdo teksti. Aty nisi edhe degradimi, linçimi e gjuha e urrejtjes, që në esencë ishte një paralajmërim për kohët që do të vinin. Kjo gjuhë dhe ky komunikim i paorganizuar, përdorej nga qytetarët e rëndomtë të cilët në

22

Javore KOHA

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

esencë nuk kishin peshë në sferën publike, nuk përfaqësonin institucione dhe as kategori të ndryshme të shoqërisë. Ky komunikim që përvidhej në hapësira publike, zhvillo-

hej kryesisht në fund të teksteve të gazetave online, të cilat të gjendura nën presion, shumica nga ato filluan filtrimin e këtyre përmbajtjeve, ndërsa një pjesë e tyre mbyllën hapësirën

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

et t’u japin duesve për komentim. Më një fjalë këtij degradimi iu gjet përgjigja edhe pse ishte goxha autoritare në esencë.

Zhvillimi i rrjeteve sociale paraqet fazën e dytë të degradimit në komunikimin publik. Megjithatë, mediat tradicionale dhe ato me kredibilitet të lartë profesional dhe etik, qëndronin të palëkundura në parimet e tyre.

Ndërkaq e gjithë gjuha denigruese, linçuese, e urrejtjes, e personave privat e publik, mori hov në rrjetet sociale, aty ku nuk ekzistonin rregulla të lojës dhe aty ku diskutimi publik më nuk i takonte vetëm njerëzve

që në esencë do të duhej të kishin përgjegjësi për fjalën e tyre publike. Edhe në këtë hapësirë publike u konfirmua mungesa e kulturës së debatit, mungesa e përgjegjësisë publike dhe mungesa e etikës së komunikimit. Jo rrallëherë diskutimet e zhvilluara në rrjetet sociale dhe komunikimi destruktiv, përcaktuan edhe komunikim publik të fazës së ardhshme. Ky komunikim i cili zhvillohet paralel më zhvillimet dhe debatet që e përcjellin shoqërinë, sjellë në mënyrë të vazhdueshme edhe diskutimet që paraqesin probleme serioze

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

dhe dëmtim të lirisë së shprehjes dhe demokracisë.

Fatkeqësisht, sot, këtë formë të komunikimit publik të degraduar, të ftuarit publik e kanë bartur edhe në mediat tradicionale e sidomos në debatet televizive, të cilat realisht bartin përgjegjësinë kryesore në krijimin e opinionit publik dhe që deri më sot, kanë prezantuar vlerat kryesore të shoqërisë. Mediat kredibile dhe profesionale, sot, duhet të punojnë në atë drejtim që të parandalojnë këtë formë të dekadencës, duke i vendosur vetës kritere të larta profesionale, etike dhe duke e minimizuar hapësirën për të gjithë ata që në esencë nuk prezantojnë vlera të komunikimin në publik, nuk kanë komunikim të strukturuar dhe nuk përdorin gjuhë vullgare dhe jo përmbajtësore.

Kjo lloj diskrepance në komunikimin publik, sot ka prodhuar polarizim në shoqëri, mungesë të konkurrencës së ideve, koncepteve përmbajtësore, por edhe shkelje të standardeve të komunikimit dhe vlerave etike. Një pjesë e madhe e këtyre pjesëmarrësve në debatet publike, diskutimet e tyre nuk i orientojnë në interes të publikut, por, realisht janë aty për të mbrojtur qëndrime politike, parapolitike apo të grupeve të interesit. Sot, diskutimet publike duke filluar nga Kuvendi i Kosovës e tutje, nuk prezantojnë përmbajtje, nuk paraqesin ide, nuk trajtojnë probleme konkrete, por, i gjithë diskutimi mendohet dhe organizohet për klikim dhe shpërndarje virale, duke i ikur përdorimit të një gjuhe formale të mbështetur në ballafaqim të ideve dhe një etike të lartë të komunikimit publik.

(Autori është pedagog i Departamentit të Gazetarisë në Universitetin „Qesh pak, e Prishtinës “Hasan Prishtina”) shiko këtu” E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

Javore KOHA

23

KULTURË

Mbi librin e Gjylie Rexhës “Radio – nga valët në rrjet”

Një manual brilan gazetarinë e radio (Gjylie Rexha, Radio – nga valët në rrjet, Shtëpia Botuese “Orfeu”, Prishtinë, 2020)

Në kohën e sotme të bollëkut të informacionit dhe numrit të madh të librave nga fushat e ndryshme të dijes, të botuara shpesh pa kriter, nuk është lehtë të tërheqësh vëmendjen e lexuesit. Edhe në fushën e gazetarisë dhe të komunikimit, për fat të mirë, është rritur numri i botimeve në gjuhën shqipe, qofshin përkthime nga gjuhët e huaja, por edhe libra autorialë, në përgjithësi studime për çështje të ndryshme që lidhen me gazetarinë dhe median. Megjithatë, nuk janë të shumtë librat që iu kushtohen studentëve dhe fillestarëve në gazetari, aq më të pakët ata për gazetarinë e radios, si një prej mediave kryesore tradicionale. Prandaj libri i Gjylie Rexhës “Radio – nga valët në rrjet”, nuk është vetëm një plotësim i këtij boshllëku, por një manual brilant për gazetarinë e radios, që për shumëçka është ndryshe dhe dallon prej librave të tjerë për median.

Autorja i ka mbetur besnike radios (kujtoj se disa prej gazetarëve më të mirë sot kanë zgjedhur radion dhe

“ 24

vijojnë të punojnë në të, përkundër përfitimeve financiare më të mëdha dhe përparësive të ndryshme që of-

Ky nuk është thjesht një tekst më tepër që i shtohet literaturës në gjuhën shqipe për radion dhe median në përgjithësi, por një doracak që duhet ta kenë dhe ta mbajnë afër veçmas ata që punojnë në radio dhe ta konsultojnë sa herë që kanë nevojë. Por edhe të gjithë ne që merremi me gazetarinë dhe median, kemi nevojë t’u rikthehemi herë pas here leximit të parimeve themelore të gazetarisë, që shpeshherë edhe i harrojmë për shkak të robotizimit nga rutina e punës së përditshme. Për më tepër, i shkruar nga një gazetare që e ka lëvruar mirë zanatin dhe nga një pedagoge e gazetarisë, ai fiton vlerë edhe më të madhe

Javore KOHA

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

rojnë disa lloje të tjera të mediave) – dashurisë së saj të parë, të ngjizur që në bankat e fakultetit, dashuri të cilën ajo e thellon dhe synon ta ndajë me të tjerët në këtë manual. Siç thotë autorja, libri është shkruar me dashuri për radion dhe studentët. Kjo vërehet jo thjesht në dedikimin e librit, por nga ligjërimi libror.

Hartimi i një teksti të tillë kërkon njohuri të thella teorike dhe praktike, të cilat autorja i shpërfaq më së miri në këtë manual falë bagazhit të pasur teorik dhe përvojës shumëvjeçare si gazetare në disa prej radiove më të njohura shqipe, siç janë Radio Kosova dhe Radio Europa e Lirë. Autorja paraqitet si njohëse e mirë e radios dhe e proceseve transformuese që e kanë shoqëruar atë. Në aspektin teorik, libri mbështetet në një literaturë

KULTURË

nt për os

të përzgjedhur, ku përfshihen gazetarë dhe studiues të njohur (shqiptarë dhe të huaj) të gazetarisë, radios dhe medias. Krahas kësaj, libri është ilustruar me shembuj nga radiogazetaria në Kosovë duke na njohur me radion në teori dhe praktikë.

Në media ka shumë rëndësi kujt i drejtohesh. Edhe ky libër është i konceptuar dhe i strukturuar në mënyrë të tillë që t’i përgjigjet interesit të lexuesit. Në të, në mënyrë të përmbledhur janë dhënë tiparet kryesore të radios, parimet e të shkruarit dhe raportimit për radion, llojet kryesore të të shprehurit gazetar në radio etj.

Autorja na njeh edhe me një historik të shkurtër të radios në botë dhe në hapësirën shqipfolëse, duke u përqendruar në rrugëtimin e radios në Kosovë.

“

Hartimi i një teksti të tillë kërkon njohuri të thella teorike dhe praktike, të cilat autorja i shpërfaq më së miri në këtë manual falë bagazhit të pasur teorik dhe përvojës shumëvjeçare si gazetare në disa prej radiove më të njohura shqipe, siç janë Radio Kosova dhe Radio Europa e Lirë. Autorja paraqitet si njohëse e mirë e radios dhe e proceseve transformuese që e kanë shoqëruar atë. Në aspektin teorik, libri mbështetet në një literaturë të përzgjedhur, ku përfshihen gazetarë dhe studiues të njohur (shqiptarë dhe të huaj) të gazetarisë, radios dhe medias

Një ndër parimet e të shkruarit për media është “shkruaj shkurt, por në mënyrë të plotë”. Këtë parim gazetaresk Rexha duket se e ka përvetësuar aq mirë saqë e zbaton me sukses edhe në këtë libër. Libri është shkruar me një gjuhë të thjeshtë dhe të kuptueshme, siç kërkohet edhe në gazetari. Ashtu siç radio është media “kërkuese në thjeshtësi”, edhe autorja është shumë kërkuese ndaj vetes së saj. Si një lajm i mirë që rrjedh natyrshëm nga njëra fjali në tjetrën dhe nga njëri paragraf në tjetrin, ky libër rrjedh logjikshëm dhe harmonikisht nga faqja në faqe. Ai nuk të tërheqë me zor, por thjesht të bën për vete.

Që nga koha e shpikjes së televizorit ka ekzistuar frika se radioja do të vdesë. Por ata që kanë parashikuar

vdekjen e radios, nuk kanë pasur të drejtë. Radioja ka mbijetuar falë ndryshimit dhe përshtatjes së saj. Pjesa sqaruese e titullit të librit “nga valët në rrjet”, na e shpjegon më së miri ndryshimin dhe transformimin që ka pësuar radioja gjatë viteve, sidomos në fillimet e shekullit XXI. Duke folur për evoluimin e radios si një mjet i komunikimit masiv, që i drejtohet individit, autorja argumenton dhe arrin në konkluzionin se radioja ka mbetur e njëjtë në thelb, por ka ndryshuar forma e saj e jashtme – është shtuar numri i kanaleve të komunikimit me publikun, gjegjësisht i platformave për përçimin e mesazheve dhe përmbajtjeve mediatike. Në këtë mënyrë, radioja jo vetëm që nuk është një medie “e dalë mode”, siç e konsiderojnë disa, por një medie tërheqëse, përvojën transformuese të së cilës e kanë ndjekur edhe mediat tjera.

Në fund, më duhet ta pranoj se jam kënaqur duke e lexuar këtë libër, nga i cili mund të mësojmë shumë. Ky nuk është thjesht një tekst më tepër që i shtohet literaturës në gjuhën shqipe për radion dhe median në përgjithësi, por një doracak që duhet ta kenë dhe ta mbajnë afër veçmas ata që punojnë në radio dhe ta konsultojnë sa herë që kanë nevojë. Por edhe të gjithë ne që merremi me gazetarinë dhe median, kemi nevojë t’u rikthehemi herë pas here leximit të parimeve themelore të gazetarisë, që shpeshherë edhe i harrojmë për shkak të robotizimit nga rutina e punës së përditshme. Për më tepër, i shkruar nga një gazetare që e ka lëvruar mirë zanatin dhe nga një pedagoge e gazetarisë, ai fiton vlerë edhe më të madhe.

Ismet Kallaba

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

Javore KOHA

25

MOZAIK

Qentë endacakë nëpër rrugët e qytetit

Edhe këta kërkojnë përkujdesje Shtjefën Ujkaj

Në vendin tonë dita-ditës abuzojmë me kafshët, e sidomos me qentë.

Këta të fundit jo rrallë herë i shohim rrugëve duke bredhur me barkun bosh, por jo vetëm, ata edhe i ngacmojmë, ushtrojmë dhunë duke i goditur me sende të forta, duke bërë edhe që ata të ngordhin.

Por pyetja lind, pse të keqtrajtohen qentë, pse të lihen në rrugë e të mos të adoptohen?

26

Javore KOHA

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

Nëpër botë njerëzit i trajtojnë kafshët në mënyrën më të mirë të mundshme, krijojnë përkujdesje të veçantë dhe shpenzojnë shuma të larta parash për mirëmbajtjen e tyre. Po ashtu, ata i përkëdhelin me emra të ndryshëm kafshët e tyre shtëpiake, çdo herë duke i trajtuar më së miri

Nëpër botë njerëzit i trajtojnë kafshët në mënyrën më të mirë të mundshme, krijojnë përkujdesje të veçantë dhe shpenzojnë shuma të larta parash për mirëmbajtjen e tyre. Po ashtu, ata i përkëdhelin me emra të ndryshëm kafshët e tyre shtëpiake, çdo herë duke i trajtuar më së miri.

Tek ne qentë endacak janë kudo, është për të ardhur keq, sepse edhe ata duan të jetojnë.

Askush s’merr mundin që një qen ta marrë nga rruga, ta ushqejë e t’ia ndryshojë mënyrën e jetesës.

Strehim kërkon çdokush, si njerëzit ashtu edhe kafshët, por kafshët e kanë pak më të vështirë mbijetesën, sepse varen nga dora e njeriut, e kur as kjo dorë nuk u ndihmon vaj halli për ta.

Por, nuk i fajësoj as individët, ndoshta shumëkush nuk ka mundësi të shtrijë dorën e ndihmës, kështu që me këtë çeshtje duhet të merren edhe organet kompetente të shtetit, duhet të sigurojnë grupe specifike, të cilat do të përkujdesen për qentë endacakë.

Organet kompetente duhet të krijojnë një vend ku ata mund t’i mbledhin, sepse në shumë raste qentë në rrugë mund të bëhen edhe rrezik për kalimtarët, sidomos për pleqtë apo fëmijët të cilët ndoshta nuk mund të vetëmbrohen.

Kështu, po t’i adoptojmë qentë endacakë aq më mirë për ta, sepse edhe ata kërkojnë përkujdesje, por nga ana tjetër është mirë edhe për ne, që këta të mos përbëjnë rrezik për fëmijët tanë...

MOZAIK

Shtohet dhuna në familje gjatë pandemisë Rastet e dhunës në familje kanë shënuar rritje të dukshme gjatë kohës së pandemisë me COVID-19 si pasojë e izolimit të qytetarëve nga pandemia. Organizatat që merren me trajtimin e kësaj dukurie vlerësojnë se shtimi i rasteve të dhunës është shqetësues.

Kryetarja e OJQ-së “SOS telefoni për gra dhe fëmijë viktima të dhunës”, Hatixhe Nelaj thotë se me fillimin e pandemisë u rrit edhe dhuna në familje.

“Shoqata jonë dy muaj pas përhapjes së pandemisë së COVID-19, ka nisur të regjistrojë raste të reja të dhunës në familje. Nuk është kjo dukuri që

është paraqitur vetëm në Ulqin, kjo është dukuri e shënuar në tërë Ballkanin Perëndimor”, tha zonja Nelaj.

Në këtë kuadër zonja Nelaj, vë në dukje, përpjekjen e shoqatës që në partneritet me institucionet përkatëse të ndihmohen viktimat e dhunës.

“Menjëherë në strehimoren tonë në Ulqin për tre muaj janë paraqitur dy gra nga Komuna e Tivarit me katër fëmijë dhe tri gra nga Komuna e Ulqinit. Atyre u mundësohet të gjitha shërbimet si ato psikologjike, ushqimi, veshja dhe të gjitha nevojat tjera për të cilat kanë nevojë gjatë kohës që qëndrojnë në strehimore.

Jemi dakorduar me shoqatat simotra

në Mal të Zi që medoemos të vihet në funksion një linjë telefonike, e cila do të jetë 24 orë në shërbim të grave viktima të dhunës”, tha Nelaj.

Zonja Nelaj thekson se izolimi i detyruar, problemet ekonomike dhe sociale kanë ndikuar që rastet e raportuara të dhunës të rriten edhe më shumë.

Ajo vuri në dukje se të dhënat në Ulqin dhe në përgjithësi në Mal të Zi, rrallëherë pasqyrojnë shkallën e vërtetë të problemit, pasi viktimat shpesh nuk e raportojnë dhunën ose nuk e pranojnë se po abuzohen.

A. Salaj (VOA)

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

Javore KOHA

27

KULTURË

Mbi studimin monografik “Hasan Prishtina në Lëvizjen Kombëtare e Demokratike Shqiptare 1908-1933” të dr. Tahir Abdyli

Vepër me vlerë për Lëvizjen Kombëtare Shqiptare Shaban Hasangjekaj Brumin e materialit të lëndës së monografisë autori e ka ndarë, radhitur dhe sistemuar në parathënie, hyrje (ballafaqim me problemin metodologjik të hulumtimit), në tetë krerë (kapituj): I. Shënime të shkurtra për familjen dhe fëmijërinë; II. Veprimtaria diplomatike parlamentare e Hasan Prishtinës në vitet 1908-1912; III. Apostulli i shenjtë i arsimit kombëtar; IV. Udhëheqës i përgjithshëm i kryengritjes për Pavarësinë e Shqipërisë; V. Aktiviteti politik i Hasan Prishtinës në periudhën 1913-1918; VI. Aktiviteti politik i Hasan Prishtinës në vitet 1919-1924; VII. Aktiviteti diplomatik e politik i Hasan Prishtinës në vitet 1925-1931; dhe VIII. Fundi i një jete të lavdishme për një ideal njerëzor.

Përmbajtjen e materies së lëndës së kapitujve të monografisë, autori e ka demonstruar dhe konkretizuar me 19 fotoportrete të personaliteteve dhe figurave markante kombëtare shqiptare, me 26 fotografi të ngjarjeve dhe rrjedhave të ndryshme të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare dhe me 12 foto materiale të ndryshme dëshmi të kohës, të gjitha këto në teknikën bardhë e zi.

Për hartimin dhe koncipimin e tekstit të lëndës, autori ka përdorur dhe shfrytëzuar burime dhe literaturë të bollshme e gjithëpërfshirëse: arkiva

28

Javore KOHA

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

dhe fonde (9 sosh), burime arkivore dhe shënime memoriale të botuara (15), burime e shënime të pabotuara (7), gazeta dhe revista (73), artikuj dhe trajtesa studimore (43) dhe vepra e monografi shkencore (91).

Në ballafaqimin me problemin metodologjik të hulumtimit, autori dr. Tahir Abdyli thekson se nuk i ka ardhur keq të pranojë se posa e ka marrë pendën që prej veçantive burimore historike relevante të krijojë një “të vërtetë të tërësishme” – siç do të thoshte Renan për jetën dhe veprimtarinë e Hasan Prishtinës dhe të ngjarjeve që ai u qëndroi në ballë, siç është gjindur nën lëkurën e historianit të Serbisë, Sima Millutinoviq, i gozhduar para Prota Matejës së sinqertë se “nëse e shkruan të vërtetën do ta humbasësh kokën, sepse të likuidon kryezoti Milosh, por nëse shkruan rrenë, koka të mbetet, por do ta humbasësh nderin”. Por, kur puna bëhet me qëllim të mirë, siç thotë populli, del një dorë që të shtrihet për ta kurorëzuar punën qëllimmirë.

Në opusin historiografik të kësaj natyre, autori veçon se duhet parë edhe shumë shkrime fejtonistike e publicistike për Hasan Prishtinën.

Duke hulumtuar e duke sistematizuar burimet historike për këtë shënim historiografik, më shumë përkujtimor, për 55-vjetorin e vrasjes së Hasan Prishtinës (1933-1988), autori dr. Tahir Abdyli thekson se me punën e vet e ka vërtetuar së paku pjesën e parë të mendimit të Rusosë, kur thoshte “Jepni lëndën për histori të mira, dhe historianët e mirë do të gjenden”.

Burimet tashmë më të njohura ofrojnë fakte që flasin qartë se Hasan Prishtina

me jetën dhe veprën e vet, dha lëndë të mirë për jetëshkrimin e tij dhe për historinë shqiptare të kohës së tij. Madje, mund të vërehet se sado që kohët e fundit për Hasan Prishtinën u shkrua shumë, siç u tha (dhe kryesisht vetëm sipërfaqësisht e me paragjykime të mendësisë së çarshisë politike lugatore ballkanike, që, duke e njollosur atë, të njolloset dhe heshtet historia shqiptare e kohës për të cilën Hasan Prishtina ishte figurë qendrore, dhe pikërisht e viteve 1908-1933). Hasan Prishtina qëndron ashtu sikur ishte, personalitet dhe shëmbëlltyrë e ndritshme e historisë së Lëvizjes Demokratike Shqiptare dhe Ballkanike, unik dhe i pacenueshëm.

Kjo ka bërë që jetëshkrimi i Hasan Prishtinës, i pashkruar deri në fund, të mbetet një fletë e historisë shqiptare e shkruar me shkronja të pashlyeshme, të përjetshme. Një fletë e historisë njerëzore shembullore.

Autori i studimit monografik “Hasan Prishtina në Lëvizjen Kombëtare e Demokratike Shqiptare 1908-1933”, dr. Tahir Abdyli, thekson se roli dhe rëndësia historike e Hasan Prishtinës për historinë e popullit shqiptar, se këndejmi, duhet të vlerësohet dhe të matet me peshoren e kritikës shkencore marksiste me të cilën maten, peshohen, akëcilat personalitete të periudhës së lëvizjeve demokratike e çlirimtare kombëtare të popujve të Ballkanit dhe më gjerë të kohës së tij.

Idetë dhe programi politik e luftarak çlirimtar i Hasan Prishtinës, të vlerësohen duke i krahasuar me idetë dhe programet politike e luftarake të udhëheqësve të lëvizjeve demokratike të

KULTURË kohës së tij në Ballkan dhe në botë. Kjo do të thotë se shkenca, kritika shkencore për Hasan Prishtinën dhe historinë e popullit shqiptar të kohës së tij “nuk duhet të merret me krahasimin e një fakti të caktuar me një ide, por me krahasimin e një fakti me një fakt tjetër”.

Thënë me fjalë të tjera, nëse dashurinë për atdhe e për bashkimin kombëtar, gatishmërinë për therrori e flijime për liri kombëtare, i vlerësojmë si virtyte të shenja të akëcilit njeri dhe të akëcilit popull, “dhe në këtë frymë zhvillohet i tërë sistemi shkollor i edukues në botë”, atëherë në idetë, në programin politik dhe në luftën 25-vjeçare të ideologut të Rilindjes dhe të demokracisë shqiptare, Hasan Prishtinës, për bashkimin e çlirimin e popullit shqiptar nga robëria shekullore turke (osmane), robëria austro-hungareze, serbe e bullgare dhe nga shtypja kombëtare e

klasore e borgjezo-feudale jugosllave e shqiptare të regjimeve antipopullore të ish-Jugosllavisë dhe të Ahmet Zogut, të fiksuara në deklaratën: “Unë kam një rrugë të caktueme para mejet, atë kam shkel dhe atë do ta shkel deri në vdekje, rrugën e independencës ma të plotë të tanë Shqipnisë”, nuk duhet marrë e dënua si burim të frymëzimit nacionalist, separatist e irredentist shqiptar dhe nuk duhet bërë përpjekje për t’i bërë të paqenë, madje aq më tepër kur dihet se aktiviteti politik e luftarak i Hasan Prishtinës, në të gjitha kohët e veprimtarisë së tij, nuk kundërshtoheshin dhe nuk binin ndesh me programet politike dhe luftarake të internacionales komuniste, të lëvizjes socialiste dhe të lëvizjes komuniste e të KQJ-së të PKJsë.

“Aktiviteti politik i Hasan Prishtinës në kohën e ish-Jugosllavisë përbënte

premisën luftarake çlirimtare kombëtare internacionaliste të kominternës dhe të federatës ballkanike komuniste”.

Me këtë studim monografik, autori dr.

Tahir Abdyli, në shumë pika, nuk përputhet me rrugën historiografike të trazuar në trajtimin e ngjarjeve dhe personaliteteve historike shqiptare të periudhës 1908-1933. Që nga fillimi ka synuar të ndjekë fuqishëm argumentet që i kanë ofruar burimet të cilat i ka pasur. Nuk ka dhënë gjykime e as nuk ka marrë përfundime të prera, me qëllim që të mos i imponohet lexuesit dhe hulumtuesit.

Autori dr. Tahir Abdyli, në fund, pa hequr dorë nga hulumtimi dhe thellimi i ngjarjes së personalitetit të Hasan Prishtinës, falënderon të gjithë ata të cilët patën mirësinë t’i ofrojnë burime dhe literaturë, sugjerime dhe vërejtje, që kjo vepër të botohet në këtë shkallë.

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

Javore KOHA

29

MOZAIK

Këndi i gjimnazistit

Mësimi online në shkollën tonë Arisa Dervishi

Jeta është një libër, fletët e të cilit shfletohen çdo ditë duke na ofruar momente të bukura e të paharruara, por edhe të papritura dhe të rrezikshme. Një situatë e tillë që vjen befas dhe ndryshon komplet ritmin e jetës sonë, po ndodh. Me të po për-

30

Javore KOHA

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

ballemi të gjithë, mbarë planeti. Një armik i padukshëm, por i rrezikshëm, po merr jetën e shumë njerëzve pavarësisht nga kombësia dhe përkatësia fetare. U ndërprenë të gjitha aktivitetet e planifikuara, çdo takim me shoqërinë dhe u mbyll godina më e dashur për ne nxënësit - shkolla.

Nga ekranet e vogla të kompjuterit dhe televizionit po mundohemi të mësojmë në mënyrë që të mos mbesim mbrapa në zhvillimin tonë dhe zgjerimin e njohurive tona. Duke marrë parasysh situatën në të cilën ndodhemi, edhe mësimdhënësit janë duke dhënë maksimumin e tyre në mënyrë që ne të mos e ndje-

jmë mungesën e mësimit në bankat shkollore. Ata i kemi në dispozicion 24 orë dhe për këtë ne nga zemra i falënderojmë.

Edhe takimet me shoqet dhe shokët e klasës janë bërë virtuale. Për çdo gjë konsultohemi përmes kompjuterëve që janë bërë pjesë e pandashme e jetës sonë rinore. Të them të drejtën, kjo fatkeqësi ka një pikë të bardhë për të gjithë ne, për ne nxënësit por edhe për mësimdhënësit, pasi kemi arritur ta përsosim punën tonë me kompjuter dhe përdorimin e platformave të reja teknologjike. Edhe pse nxënëse e vitit të dytë të gjimnazit, më duket vetja sikur jam bërë studente. Poth-

MOZAIK

“Këndi i gjimnazistit” është paramenduar si një rubrikë që ka për qëllim promovimin e nxënësve të dalluar të shkollave të mesme dhe nxitje për moshat e reja që të lexojnë e shkruajnë sa më shumë

uajse të gjitha aktivitetet mësimore i realizojmë nga shtëpitë tona, duke përjashtuar testimet dhe punimet me shkrim të cilët i kryejmë në shkollë.

Pra, na takon shumë të hulumtojmë dhe të analizojmë vetë, që ndoshta ka edhe anët e veta të mira.

Por, shkolla për ne është më shumë se institucion ku marrim njohuri të reja. Ajo është për ne ndërtesa e rinisë sonë, vendi ku ne shoqërohemi dhe ndajmë përjetimet që vetëm mosha e adoleshencës mund të ofrojë.

Na mungon shumë përditshmëria në ambientet e saj.

Ditëve të fundit po dëgjojmë lajme se vaksina e shumëpritur është zbuluar

“

Kjo fatkeqësi ka një pikë të bardhë për të gjithë ne, për ne nxënësit por edhe për mësimdhënësit, pasi kemi arritur ta përsosim punën tonë me kompjuter dhe përdorimin e platformave të reja teknologjike. Edhe pse nxënëse e vitit të dytë të gjimnazit, më duket vetja sikur jam bërë studente

dhe të gjithë shpresojmë që sa më shpejt të arrijë edhe në vendin tonë.

Shpresoj që gjithë kësaj situate t’i vijë fundi dhe të harrojmë sa më parë fjalët pandemi, Covid-19, koronavirus, për të mos i kujtuar më kurrë.

Duam dhe dëshirojmë të kthehemi sa më parë në bankat shkollore, të cilave tani ia dimë edhe më shumë

vlerën e tyre.

Le të mbesë e gjithë kjo një fletë e hidhur e librit të jetës sonë, një përvojë që do të na bëjë njerëz më të mirë, më të ndërgjegjshëm dhe më humanë.

(Autorja është nxënëse e dalluar e Gjimnazit të Ulqinit) E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

Javore KOHA

31

REPORTAZH

Meditim nga një udhëtim në vendlindjen time

Kur vij në Triesh kthehem në origjinë I lodhur nga koha e pandemisë në Ulqin në fund të vjeshtës dhe në fillim të dimrit vendosa të largohem nga jeta e përditshme e qytetit të përgjumur për të kaluar disa orë të paharrueshme mes natyrës së virgjër malore në vendlindjen time të dashur në Triesh. Këtë udhëtim e bëra për t’u çmallur me vendin ku jam lindur dhe ku jam rritur, ku kam kaluar fëmijërinë dhe një pjesë të rinisë, ku kanë jetuar të parët e mi, mëmë e atë , vëllezërit e motra, kushërinj e farefis, shokë e miq e bashkëvendas të tjerë

Gjekë Gjonaj

Për të gjitha këto dhe kujtime të tjera nga vendlindja me kalimin e kohës më merrrë shumë malli. Kjo ndjenjë sa vjen e më shtohet për çdo ditë e më shumë, sikur të isha diku larglarg në mërgim, në Evropë, Amerikë apo në kontinente tjera. Kudo të jesh jashtë vendit ku ke lindur e ndien veten të vetmuar dhe të përvëluar nga malli për shtëpinë e vjetër të lindjes me arkitekturën e veçantë të kohës.

Të merr malli për rrugët e vjetra lokale , për shtigjet, për kapërcenjtë, për ograjat , për gurët e guralecat e fshatit, për gërmushat. Të merr malli për ujin e kthjethtë të krojeve dhe burimeve të pakta. Për kaltërsinë dhe gurgullimin e lumit Cem. Për shijen e gatimeve tracionale. Për bardhësinë e borës. Për grigjën

32

Javore KOHA

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

e dhënëve, vathën e bagëtive , për blegërimin e deleve, lehjen e qenve e kokorisjen e pulave. Për të mbjellat e pranverës dhe korrjet e vjeshtës. Për kotecin e drithërave. Për lojërat dhe vallet popullore. Për ndejat e përbashkëta pasdarke. Pë kremtimin e festave tradicionale fetare e fisnore.

Për pritjen dhe përcjelljen e miqve.

Për shoqet dhe shokët e shkollës. Për mësuesit që na i mësuan shkronjat e para të gjuhës sonë të bukur e të ëmbël shqipe. Për ajrin e pastër të maleve të zonës. Për aromën e bimëve e luleve shumënmgjyrëshe të gërshetuara me flladin e freskët nën hijet e lisave dhe drunjve të tjerë. Të gjitha këto dhe meditime të tjera m’u ringjallën në momentin kur pas udhëtimit dy orësh nga Ulqini u ndala për një pushim të shkurtër në Qafë të Rozdecit, prej ku e shikon Trieshin e bukur si në pëllëmbë të dorës. Nga kjo pikë vrojtimi më mbërtheu një ndjenjë e pakapërcyeshme nostsalgjike. Para vetes shoh një peizash magjik, i cili më shoqëron në ato momente me të papritmat e tij që më

lënë pa fjalë. Bukuritë e relievit malor nuk më ndalen gjatë gjithë kohës.

Sa herë që vij këtu kthehem në origjinë, mbase ky është Trieshi për mua.

Kthimi te vetja. Kthimi te prindërit dhe vajza ime tashmë të ndjerë, të cilët njëri pranë tjetrit prehen të qetë në varrezat familjare në fshatin Nikmarash, bashkë me gjyshin dhe gjyshen. Kthimi në fjalët që më kujtohen nga fëmijëra, shumica e të cilave më kanë ikur nga kujtesa dhe nuk i mbaj mend të gjitha.

M’u kujtuan ata burra e burrnesha që kanë lindur dhe rritur në këtë mrekulli të natyrës, mes tri maleve të larta, mes këtyre thepave , shkrepave e qetave të cilët kanë derdhur djersën e gjakun në këta gurë të kufirit dhe kanë ndërtuar shtëpi, kanë mbajtur familje, kanë shkolluar fëmijë dhe me shekuj kanë mbrojtur këtë truall të shenjtë nga sulmet e pushtuesve të huaj.

Rruga e re e rikonstruktuar dhe e asfaltuar nga Podgorica e deri në Triesh, falë donacioneve në shumë prej mbi 700.000 $ të mërgimtarëve

REPORTAZH

trieshjanë në Shtete të Bashkuara të Amerikës, tashmë e ka shkurtuar largësinë në këtë cep të Malësisë, që është harruar prej shumë vitesh nga shhteti dhe është vetmuar nga shpërngulja e popullatës. Kjo rrugë, dikur në gjendje të mjerë, në ditët e sotme është udhë e ndërtuar me parametra bashkëkohor e mirëseardhjes për çdo mysafir, sepse Trieshi nuk është vetëm imi. Ky vend me njerëz të mirë, bujarë e mikpritës e dashamirës është edhe i juaji.

Trieshi i do mysafirët. Edhe ju do ta doni Trieshin kur ta vizitoni. Andaj shkoni në Triesh vetë dhe do të bindeni për çfarë theksova. Çdokush që vjen këtu si individ apo si grup është i mirëseardhur dhe i mirëpritur me kënaqësi të madhe. Kështu ka qenë më përpara. Edhe sot njerëzit gjithashtu janë shumë të sjellshëm, të dashur dhe të pasur shpirtërisht.

Mirëpo, të vish në Triesh s’ka të bëjë thjeshtë me dëshirën time të tashme apo të hershme, por me bindjen se

kjo trevë shqiptare simbolizon një dimant të vogël me vlera të mëdha të historisë së kombit tonë, që e ka pasuruar trungun kombëtar në të gjitha fushat e aktivitetit të tij.

Nga leximet modeste që i kam bërë literaturës tonë historike , di se rrënjët e Trieshit në histori shtrihen në disa epoka historike. Në fakt, Trieshi ishte një nga ato treva të vogla shqiptare, që i parapriu luftrave për çlirimin e shqiptarëve nga zaptimi shumëshekullor i ushtrisë osmane turke dhe vuri themelet në pavarësinë e Shqipërisë.

Ai pati shumë merita edhe në periudhën midis dy luftrave botërore. Në atë periudhë kohore banorët e tij u bënë njerëz të njohur në historinë e popullit tonë, siç ishin vëllezërit Ivanaj e Athanas Gegaj në fushën e arsimit. Në rrjedhën e viteve u shfaq në skenën shumëmngjyrëshe të Trieshit një numër i madh intelektualësh që hapat e parë i hodhën këtu, të cilët rrezatuan me karrierën individuale me profesionalizëm në të gjitha fushat. Janë të shumtë ata trieshjanë të shquar që janë dhe po bëhen pjesë e historisë së sotme, ku shpresoj se nëse më lejon shëndeti, do kthehem më thellë dhe më gjerë për t’i përshkruar, duke qenë i vetëdijshëm se historia e Trieshit është shumë më e larmishme sesa kaq.

Këto vlera të vendlindjes sime që i rrëfeva shkurt, ndoshta vetëm janë parathënia e atyre që më duhet të pasqyroj në të ardhmen për këtë trevë të lashtë historike, që duhet të rinisë gjallërinë. Kam bindjen se ky truall, ashtu si ka ditur të jetojë në rrebeshet e periudhave të egra të kohës, mesiguri do të dijë që të gjejë një të ardhme më të mirë.

Këto shkëndija shprese i pash duke biseduar me disa trieshjanë gjatë vizitës që i bëra këtij vendi në këto ditë të trishta pandemie, ku nuk të duhen maskat.

Trieshi me histori unike, me trashëgimi të pasur materiale e shpirtërore, me një thesar vlerash natyrore të paeksploruara deri më tani, me një zhvillim të infrastrukturës mund të kthehet në një burim të ardhurash për banorët e kësaj zone. Gjërat bëhen njëra pas tjetrës. Besoj se Komuna e Tuzit në bashkëpunim me Qeverinë e Malit të Zi dhe të mërgimtarëve trieshjanë do të bëjnë investime të tjera për të përmirësuar ekonominë e tyre.

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

Javore KOHA

33

MARKETING U. S. EMBASSY PODGORICA Announces an open position for

Shipping Assistant (TEMP) • BASIC FUNCTION OF THE POSITION

Serves as a Shipping assistant in U.S. Embassy, Montenegro. Prepares necessary arrangements and documentation for incoming and outgoing shipments of personal and government property, in order to obtain customs clearances, inspection, licensing and insurance coverage of Personally Owned Vehicles (POV) and U.S. Government Owned Vehicles (GOV). Arranges and monitors pack out and delivery of personal effects. Submits for payment and process through ILMS-ARIBA all invoices, related to shipment and GOV registration. Will be working under the direct supervision and instructions by the General Services Officer (GSO). Provides services under ICASS to the U.S. Embassy in Podgorica, Montenegro.

• QUALIFICATIONS REQUIRED 1. EDUCATION: Completion of Secondary School is required 2. EXPERIENCE: Two to three years of related administrative experience is required.

At least some of this experience should have been with an international or other organization where English is routinely used in the workplace.

3. LANGUAGE: Level IV (Fluent) Speaking/Reading/Writing of English is required.

(This will be tested). Level IV (Fluent) speaking/Reading/Writing of Montenegrin language is required.

4. KNOWLEDGE: A detailed knowledge of the Department of State and DOD regulations and procedures governing the shipment of household and personal effects, POV, and other private property and U.S. Government property. A detailed knowledge of the host country’s customs regulations and procedures. A good knowledge of the abilities, general procedures, and quality of work of local shipping carriers and transfer companies 5. SKILLS AND ABILITIES: Must be tactful, yet effective, in dealings with host country customs officials and other officials, and with officials of shipping, packing, and transfer companies, and with U.S. citizen personnel.

CLOSING DATE FOR THIS POSITION: December 30, 2020 HOW TO APPLY: Applications must be completed and submitted through Electronic Recruitment Application (ERA). The instructions are available on U.S. Embassy Podgorica website. Paper or e-mailed applications are no longer accepted. Please look for more information on this Vacancy Announcement on the following website https://me.usembassy.gov/embassy/jobs/ An Equal Opportunity Employer EQUAL EMPLOYMENT OPPORTUNITY: The U.S. Mission provides equal opportunity and fair and equitable treatment in employment to all people without regard to race, color, religion, sex, national origin, age, disability, political affiliation, marital status, or sexual orientation. The Department of State also strives to achieve equal employment opportunity in all personnel operations through continuing diversity enhancement programs. The EEO complaint procedure is not available to individuals who believe they have been denied equal opportunity based upon marital status or political affiliation. Individuals with such complaints should avail themselves of the appropriate grievance procedures, remedies for prohibited personnel practices, and/or courts for relief.

34

Javore KOHA

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

SPORT

Gjimnasti rus ia siguron Shqipërisë të artën e Evropës

Një histori ndryshe

Jemi mësuar shpesh të dëgjojmë histori për sportistët shqiptarë, të cilët garojnë me sukses për shtetet tjera dhe nën flamujt tjerë. Por kjo përbën një histori ndryshe. Për më tepër, bëhet fjalë për një rus që garon nën flamurin shqiptar Jemi mësuar shpesh të dëgjojmë histori për sportistët shqiptarë, të cilët garojnë me sukses për shtetet tjera dhe nën flamujt tjerë. Por kjo përbën një histori ndryshe. Për më tepër, bëhet fjalë për një rus që garon nën flamurin shqiptar.

Gjimnasti rus Matvei Petrov ia ka siguruar Shqipërisë medaljen e artë në Kampionatin Evropian të gjimnastikës ritmike, që u mbajt në Mersin të Turqisë.

I pajisur me pasaportë shqiptare, Petrov bëri që në qytetin turk të dëgjohej himni i Shqipërisë, pasi fitoi medaljen e artë në disiplinën e kalimit të kalit me doreza.

Ai në total fitoi 14 566 pikë në këtë kategori. Ai la prapa kroatin Filip Ude dhe turkun Ferhat Arican.

Petrov kishte përfaqësuar për shumë vite Rusinë, ndërsa në një intervistë të dhënë për Internatonal Gymnast Magazine, ai tregoi historinë e marrjes së shtetësisë së Shqipërisë.

“Kur nuk u kualifikova për në Lojërat Olimpike 2016, e mbylla karrierën si gjimnast dhe u transferova në Pragë për të punuar si trajner. Nuk e mendoja vijimin e karrierës si gjimnast. por teksa punoja si trajner, gjeja kohë të lire, kështu që fillova të stërvitem përsëri dhe kuptova se nuk isha në formë të dobët. Dhe pata fat, sepse

drejtori i palestrës ku unë punoja ishte shqiptar. Kështu nisi historia ime me Shqipërinë. Federata Shqiptare e Gjimnastikës mori miratimin e Federatës Ruse që të garoja për Shqipërinë, askush nuk ishte kundër kësaj”, kishte thënë Petrov.

Ai është kampion i trefishtë i Rusisë në kalimin e kalit me doreza, ndërsa në debutimin e tij me Shqipërinë në nëntor, fitoi një garë në Brno, ku garoi në çift me holandezin Neto Tanishley.

Petrov ka deklaruar se është i lumtur që ia solli titullin evropian Shqipërisë dhe se tani synon Olimpiadën.

(Kohapress)

E ENJTE, 17 DHJETOR 2020

Javore KOHA

35