Koha 931 by fgjokaj

KOHA Javore Podgoricë e enjte, 8 tetor 2020 Viti XlX Numër 931 Çmimi 0,50

Dobësimi i kohezionit politik tek elektorati votues shqiptar ISSN 1800-5696

Gënjeshtrat e Kishës Ortodokse Serbe për të përvetësuar Kishën e Krajës

Të jetosh për dukje

PËRMBAJTJE

12 Bujar Hasangjekaj, kryetar i ri i Kuvendit

Feneri i Diogjenit dhe njerëzit e ndershëm

18 Masat kufizuese të zbatohen nga të gjithë

Kthim në natyrë

KOHA Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002. Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.org

Javore KOHA

E ENJTE, 8 TETOR 2020

PËRMBAJTJE

24 Edukimi për trashëgiminë, kyç për ruajtjen dhe promovimin e saj

Njohje me krijimtarinë e autorëve të rinj vendas dhe nga rajoni

32 Familja e hershme dhe e sotme trieshjane

Thërrmijat e mbledhura të një jete (mijëvjeçare) të Ulqinit KOHA Javore KOHA Javore

KOHA Javore KOHA Javore

Podgoricë e enjte, 22 dhjetor 2016 Viti XV Numër 745 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 8 dhjetor 2016 Viti XV Numër 743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 29 dhjetor 2016 Viti XV Numër 746 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 15 dhjetor 2016 Viti XV Numër 744 Çmimi 0,50

Pa ndonjë

KOHA Javore NDRYSHIM pozitiv

Podgoricë e enjte, 8 tetor 2020 Viti XlX Numër 931 Çmimi 0,50

Teatri - një dëshirë e munguar e ulqinakëve Qençe

APATIA politike

Shqiptarët në Mal të Zi gjatë vitit 2016

SHQIPTARËT E 1001 HALLEVE

Komedia e mjerimit

mjerimit Komedia e

Në udhëkryq

1 NSSI

6965-008

ëve ulqinaka re mungu ë e dëshir nhjëet trit-o Teaje Në udhëkryq

Dobësimi i kohezionit politik tek elektorati votues shqiptar

Shkodra, qyteti më joshës për krajanët krajanët joshës për qyteti më Shkodra,

ISSN 1800-5696

ma uk Qençe n 1001 HALL EVE

Kishën e Krajës përvetësuar Serbe për të Kishës Ortodokse Gënjeshtrat e

6965-0081 NSSI

SHQIPTAR ËT E

Gënjeshtrat e Kishës Ortodokse Serbe për të përvetësuar Kishën e Krajës

8 dhjetor 2016

Viti

Çmimi 0,50 XV Numër 743

Podgoricë e enjte,

Qëndrimi anticivilizues i një politikani

15 dhjetor 2016

Viti

Çmimi 0,50 XV Numër 744

Lufta e Ftohtë duhet shmangur

Kadare meriton Nobelin!

ARKIVI: www.kohajavore.org

Qëndresa dhe flijimi për flamurin tonë kombëtar

Të jetosh për dukje

për dukje Të jetosh

votues shqiptar tek elektorati kohezionit politik Dobësimi i

avoreHA KJO avoreHA KJO Podgoricë e enjte,

ISSN 1800-5696

1 NSSI

6965-008

e luftës viktimat që nderoi Manifestim

nuk jetohet ma

ISSN 1800-5696

Manifestim që nderoi viktimat e luftës

E ENJTE, 8 TETOR 2020

Javore KOHA

NGJARJE JAVORE

Në Guci u mbajt seanca konstitutive e Kuvendit të Komunës

Bujar Hasangjekaj, kryetar i ri i Kuvendit

Guci – Në sallën e Komunës për seanca, takime, tubime dhe veprimtari të tjera, të shtunën, më 3 tetor 2020, u mbajt seanca konstitutive e Kuvendit të Komunës së Gucisë, në të cilën janë verifikuar mandatet e 30 këshilltarëve, sa numëron përbërja e Kuvendit të Komunës, dhe është zgjedhur kryetari i ri i Kuvendit të Komunës së Gucisë. Seancën deri në zgjedhjen e kryetarit e ka kryesuar këshilltarja më e vjetër në moshë, Ferka Jaroviq (PDS). Pas intonimit të himnit shtetëror të Malit të Zi, kryetari i Komisionit Komunal të Zgjedhjeve, Sanid Rexhepagiq, prezantoi raportin e rezultateve përfundimtare të zgjedhjeve lokale të mbajtura në Komunën e Gucisë, më 30 gusht 2020, paralelisht me zgjedhjet parlamentare. Ai ka treguar se në zgjedhjet lokale, të cilat janë mbajtur në dhjetë vendbanime të trevës së komunës, për 30 mandate këshilltarësh kanë garuar gjashtë lista zgjedhore (dy koalicione dhe katër subjektevpolitike), të cilat kanë arritur këto rezultate përfundimtare: Partia Demokratike e Socialistëve 776 vota – 11 mandate, Koalicioni “Shqiptarët bashkë për Gucinë – LDSH, UDSH, ASH” 469 vota – 7 mandate, Socialdemokratët e Malit të Zi 499 vota – 7 mandate, Koalicioni PB-PL 242 vota – 3 mandate, Partia Socialdemokrate 80 vota – 1 mandat dhe Partia Popullore Socialiste 75 vota – 1 mandat. Me këtë ai ka deklaruar se është bërë verifikimi i mandateve të këshilltarëve të përbërjes së re të Kuvendit të Komunës së Gucisë në periudhën katërvjeçare 2020-2024.

Javore KOHA

E ENJTE, 8 TETOR 2020

Pas verifikimit të mandateve të këshilltarëve, në vazhdimin e punës së seancës, përkitazi me zgjedhjen e kryetarit të ri të Kuvendit të Komunës së Gucisë, këshilltari i Koalicionit të partive shqiptare, Asdren Çelaj (LDSH), për këtë post propozoi këshilltarin Bujar Hasangjekaj (LDSH), i nominuar nga ana e shumicës së qeverisjes së re lokale (PDS-së, Koalicionit të partive shqiptare dhe Koalicionit PB-PL) dhe i nënshkruar nga gjithsej 21 këshilltarë. Këshilltari Çelaj në mënyrë kronologjike i njoftoi me biografinë e jetës dhe veprimtarisë së gjithëmbarshme të kandidatit për kryetar të KK-së, Bujar Hasangjekaj. Ndonëse ky ishte propozimi i vetëm për këtë post, në votimin e hapur, për kandidatin e propozuar për kryetar të Kuvendit të Komunës së Gucisë, Bujar Hasangjekaj, prej 29 këshilltarëve të pranishëm në seancë, “për” votuan 28 sish, kurse këshilltari i PPS-së ishte i përmbajtur. Kështu, ekonomisti i diplomuar, drejtori politik i LDSH-së dhe njëherit kryetar i Degës së LDSH-së së Gucisë, si dhe bartësi i listës zgjedhore të Koalicionit të partive shqiptare në zgjedhjet lokale, Bujar Hasangjekaj, është shqiptari i parë që do ta drejtojë Kuvendin e Komunës së Gucisë në mandatin e ardhshëm katërvjeçar. Pas betimit solemn në postin e kryetarit të KK-së të Gucisë, ai në fjalën përshëndetëse i falënderoi përzemërsisht të gjithë këshilltarët (të pozitës dhe opozitës) për mbështetjen e parezervë që ia kanë

dhënë me votat e veta. Ai ka thënë se për të është nder dhe privilegj që gjendet në krye të këtij Kuvendi, por në të njëjtën kohë për të është edhe obligim i madh, të cilin shpreson se do ta përmbushë me sukses. “Si kryetar i këtij kuvendi do të jem në shërbim të të gjithëve pa dallim, pavarësisht nëse janë pozitë apo opozitë. Çdo vërejtje dhe sugjerim është i mirëseardhur duke ditur se ne të gjithë kemi të njëjtin qëllim, përmirësimin e standardit jetësor të qytetarëve tanë. Jemi të vetëdijshëm për problemet dhe sfidat që do t’i kemi në të ardhmen. Por, besoj dhe shpresoj që të gjithë së bashku t’ia dalim”, ka thënë Hasangjekaj. Në vijim të fjalës së tij, ai ka shprehur besimin se shumica e re qeverisëse do të jetë funksionale dhe në shërbim të plotë të qytetarëve të Komunës së Gucisë. “Kjo shumicë qeverisëse po ashtu ka kapacitet të mjaftueshëm të përballet me sfidat për të çuar përpara projektet e ndryshme për zhvillimin e komunës sonë. Shfrytëzoj rastin që në emrin tim personal, në emër të Lidhjes Demokratike Shqiptare dhe në emër të Koalicionit ‘Shqiptarët bashkë për Gucinë – LDSH, UDSH, ASH’, t’i falënderoj të gjithë ata votues që në zgjedhjet e kaluara lokale votuan shqip. Për këtë arsye, për herë të parë kemi një shqiptar në krye të Kuvendit dhe një përfaqësues dinjitoz dhe virtuoz në menaxhimin e Kuvendit të Komunës së Gucisë”, ka deklaruar kryetari i ri i Kuvendit të Komunës së Gucisë. Sh. Hasangjekaj

NGJARJE JAVORE

Partitë shqiptare të ndara rreth përfshirjes në qeverinë e re

Lista Shqiptare për, Koalicioni Shqiptar “Bashkë nji zâ” kundër Dy koalicionet shqiptare të cilat në zgjedhjet parlamentantare kanë fituar nga një deputet në Kuvendin e Malit të Zi, kanë qëndrime të ndryshme rreth pjesëmarrjes në qeverinë e re, e cila pritet të formohet nga shumica e re parlamentare, e përbërë nga Koalicioni “Për të ardhmen e Malit të Zi”, Koalicioni “Paqja është kombi ynë” dhe Koalicioni “E zeza në të bardhë”. Derisa Lista Shqiptare “Genci Nimanbegu – Nik Gjeloshaj” ka deklaruar zyrtarisht se janë pro pjesëmarrjes në qeverinë e re, nga Koalicioni Shqiptar “Bashkë nji zâ” e kanë përjashtuar një mundësi të tillë. Përmes një kumtese për media, Lista Shqiptare “Genci Nimanbegu – Nik Gjeloshaj” kanë bërë të ditur se në mbledhjen e mbajtur më 1 tetor, të gjitha subjektet që e përbëjnë këtë koalicion “kanë dhënë dritën e gjelbër për hapjen e bisedimeve për pjesëmarrjen në Qeverinë e Malit të Zi”. Lidhur me këtë, ata kanë bërë të ditur se është shqyrtuar edhe platforma e bisedimeve për pjesëmarrjen e mundshme në qeveri, “pa të cilën nuk mund të ketë takime e bisedime me subjektet e tjera parlamentare”. Por sinjali i parë për pjesëmarrje në Qeverinë e re është dhënë që në mbledhjen konstitutive të Kuvendit të Malit të Zi, kur deputeti i Listës Shqiptare, Nik Gjeloshaj, ka votuar për zgjedhjen e Aleksa Beçiqit nga

Demokratët e Malit të Zi, kryetar i Kuvendit të Malit të Zi. Përfaqësuesit e kësaj liste kanë bërë të ditur se kanë zhvilluar bisedime me përfaqësuesit e Koalicionit “Paqja është kombi ynë”, njërin prej përbërësve të shumicës së re. Jozyrtarisht mësohet se Lista Shqiptare “Genci Nimanbegu – Nik Gjeloshaj” do të kenë një zëvendëskryeministër dhe do të drejtojnë një ministri, sipas të gjitha gjasave Ministrinë për të Drejtat e Njeriut dhe Pakicave. Ditë të parë është njoftuar se bartësi i Listës Shqiptare dhe deputeti i saj në Kuvendin e Malit të Zi, Nik Gjeloshaj, ka pasur takim në Tuz me kryeministrin e Republikës së Shqipërisë, Edi Rama. Por nuk janë publikuar detajet nga ky takim dhe as qëndrimi i kryeministrit Rama lidhur me pjesëmarrjen eventuale të Listës Shqiptare në qeverinë e re. Nga ana tjetër, nga Koalicioni Shqiptar “Bashkë nji zâ” kanë bërë të ditur se nuk do të jenë pjesë e qeverisë së re. Përmes një deklarate për shtyp, bartësi i listës dhe deputeti i këtij koalicioni, Fatmir Gjeka, ka deklaruar se ata nuk dëshirojnë të bëjnë pjesë në qeverinë, “me Frontin Demokratik si konstituentin më të madh të sajin”. Ai megjithatë ka deklaruar se “nëse mandatari i ardhshëm na fton për bisedime, siç kërkon praktika e zakonshme demokratike, ne do ta njofto-

jmë me qëndrimin tonë”. Edhe më i hapur në qëndrimin e tij lidhur me pjesëmarrjen në qeverinë e re ka qenë kryetari i Unionit Demokratik të Shqiptarëve, Mehmed Zenka. Përmes një postimi në Facebook, ai ka thënë se UDSH nuk bëhet pjesë e koalicionit ku marrin pjesë partitë proserbe që në programin e vet janë negocimin e të gjitha atyre vlerave për të cilat kjo parti lufton politikisht që tri dekada. “Aty ku Kosova quhet shtet terrorist dhe nuk pranohen krimet ndaj kombit tonë, NUK KA VEND PËR MUA DHE UDSH-në, me ato politika që traditat, kulturën dhe objektet tona fetare mijëvjeçare dëshirojnë dita-ditës të na i përvetësojnë apo zhdukin”, ka deklaruar Zenka. Partitë shqiptarë kanë dy deputetë në përbërjen e re të Kuvendit të Malit të Zi. Në zgjedhjet parlamentare, të mbajtura më 30 gusht, Lista Shqiptare “Genci Nimanbegu – Nik Gjeloshaj”, e përbërë nga Alternativa Shqiptare, Forca e Re Demokratike, Lidhja Demokratike Shqiptare, Lëvizja Qytetare “Perspektiva” dhe Unioni i Tuzit, fitoi një deputet, aq sa edhe Koalicioni Shqiptar “Bashkë nji zâ”, i përbërë nga Partia Demokratike, Unioni Demokratik i Shqiptarëve dhe Lidhja Demokratike në Mal të Zi. (Kohapress) E ENJTE, 8 TETOR 2020

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Diskursi politik

Dobësimi i kohezionit tek elektorati votues s Nail Draga

Në kuadër të skenës politike në pluralizëm janë të pranishme subjekte të ndryshme politike që sipas programeve janë qytetare dhe nacionale, ku këta të dytat përfaqësojnë popujt e ndarë, apo pakicat kombëtare. Nga miratimi i pluralizmit një diferencim i tillë partiak është bërë dukuri e të gjitha vendeve të ish kampit socialist, duke dëshmuar së në monizëm nuk është realizuar në praktikë barazia qytetare e nacionale, edhe pse pushtetet ideologjike në mënyrë demagogjike propagandonin një vizion të tillë. Dhe nga një qendrim i tillë nihilist i pushtetit ndikoi në formimin e partive nacionale, të cilat janë bërë pjesë e mozaikut politik pluralist.

Skena politike pluraliste

Në fillimet e pluralizmit (1990) në Mal të Zi shqiptarët u bënë pjesë e skenës politike duke mbeshtetur subjektin e tyre kombëtar LDMZ në mënyrë plebishitare, që u dëshmu në zgjedhjet e para pluraliste(9.12.1990). Por, në këtë kohë duhet thënë se ekzistonte një numër simbolik i shqiptarëve që ishin anëtar apo simpatizant të partive të ashtuquajtura qytetare në Mal të Zi, siç ishin liberalët dhe socialdemokratët, ndërsa ish komunistët tani me emrin e transformuar në DPS ishin të pakët. Por, pas përçarjës përkatësisht të dekompozimit të kësaj partie në vitin 1997 dhe ndarjës në dy pjesë(DPS dhe SNP), në zgjedhjet parlamentare në vitin 1998, gjendja ndryshoj dukshëm në favor

Javore KOHA

E ENJTE, 8 TETOR 2020

të DPS-it, ku një numër i konsideruar votuesish shqiptar mbeshtetën ate kryesisht në nivel shtetëror. Por, me kalimin e kohës virusi i përçarjës e përfshiu edhe shqiptarët ku nga dalja në LDMZ, u themelu subjekti tjetër UDSH(1993), e më pas edhe disa të tjera(PPD, FORCA,ASH,PD,LDSH...), duke qenë ngarkesë e tepërt për një mjedis me elektorat të vogël, që nuk është në favor të shqiptarëve në këtë mjedis.

Votuesit shqiptarë dhe partitë qytetare

Depertimi i partive politike qytetare në elektoratin votues të shqiptarëve me premtime për vende pune e forma të tjera, dëshmon për strategjinë e tyre në dobësimin e kohezionit dhe dekompozimin e partive nacionale. Nuk ka dilemë së kemi të bëjmë me politikë perfide nga ana e pushtetit(DPS, SD) kundër partive nacionale, për të ulur ndikimin e tyre në mjedisin përkatës, ku zgjedhjet e fundit lokale në Ulqin(2018) dhe këto parlamentare(2020) janë dëshmi autentike e një kostatimi të tillë. Kështu në sajë të dhënave në zgjedhjet parlamentare të mbajtura me 30.8.2020, në Ulqin kanë marrë pjesë 13505 votues, ku vota të vlefshme ishin 13371. Nga ky numër votash subjektët politike shqiptare të përfaqësuara me dy lista(Lista Shqiptare dhe Koalicioni Shqiptar) kanë fituar gjithsej 5864 vota, që është 43.86% e votave të përgjithshme ndërsa ata jo shqiptare përkatësisht qytetare 56.14%. Befasus ishte votimi me 4001 vota për DPS-in, apo 29.92% duke qenë subjekti me i votuar në nivel komune duke marrë parasysh krizën ekonomike, papunësinë dhe emigrimin e vazhdueshëm të shqiptarëve nga ky mjedis(!?). Ndërsa nëse e analizojmë të njëjtën gjendje në komunën e Tuzit nga 8270

votues sa kanë marrë pjesë në zgjedhje, ku të vlefshme ishin 8197, për dy koalicionet shqiptare kanë votuar 3712 qytetarë apo 45.26% e votave të përgjithshme. Ndërsa edhe këtu partia e dytë ma e votuar është DPS-i me 2619 vota apo 31.95% e votave të përgjithshme. Të dhënat për këta dy komuna janë dëshmi e dobësimit të kohezionit të elektorati shqiptar, duke u larguar nga partitë nacionale e mbeshtetur DPSin, por edhe parti të tjera të profilit qytetar, që nuk është në favor të statusit politik të shqiptarëve në Mal të Zi.

Votimi sipas bindjes apo imponimit

Duke marrë parasysh se çdo kush është i lirë të votoj sipas bindjës dhe vullnetit personal votimi i partive qytetare nga shqiptarët mendoj se kanë ndikuar disa faktorë e ato janë: 1.vazhdimësia e traditës se personave apo familjeve që kanë pasur lidhje me pushtetin monist, 2.Interesat personale e familjare, përmes punësimit apo premtimeve të ndryshme, 3. zhgënjimi nga veprimet jo parimore të partive nacionale të shqiptarëve dhe 4. veprimi perfid i pushtetit në dobësimin e kohezionit politik të elektorati votues i shqiptarëve.

Rrezikimi i identitetit politik

Nuk ka dilemë se një veprim i tillë nuk është i rastit e as demagogji por strategji e pushtetit për dobësimin e ndikimit politik të subjektëve politike nacionale të shqiptarëve, në kohezionin e tyre me pasoja për identitetin politik në këtë mjedis multinacional dhe multikulturor. Dhe nga një veprim i tillë nga ana e pushtetit nuk ka dilemë së bie ndieshëm numri i votuesve të partitë politike shqiptare, duke ulur peshën e tyre për të fituar mandate të

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

t politik shqiptar këshilltarëve apo të deputetëve. Pikërisht nga një situatë të tillë me kalimin e kohës subjektët politike të shqiptarëve në sajë të mos mbeshtetjës ata humbin arsyen e ekzistimit dhe me kalimin e kohës do të fshihën nga skena politike. Në këtë aspekt kujtojmë ligjin zgjedhor (2011), ku shqiptarëve iu mohuan të drejtat e arritura , sepse nga pesë deputet që kishte mundësi më dhënë njësia e veçantë në vendvotimet shqiptare, ajo u eliminua, duke iu përcaktuar mundësinë e re ligjore prej tre deputetësh, duke qenë diskriminues për shqiptarët në Mal të Zi. Dhe një ligj i tillë do të vazhdojë gjithnjë,sepse për tu ndryshuar për momentin nuk ka gjasa se duhen 2/3 e deputetëve, ku shumica aktuale nuk i ka. Andaj, në lidhje me këtë çështje mbetet të pritet kohë më e mirë, sepse pushteti aktual ka vepruar në mënyrë përfide për zbehjen e identitetit politik të shqiptarëve, duke depërtuar në elektoratin votues shqiptar me të gjitha mjetët e mundshme. Një veprim i tillë është kundër barazisë qytetare e nacionale, duke mos respektuar standardët ndërkombëtare, sepse në vend që të kërkoj vota në mjediset tjera sllavishtfolëse në veri e gjetiu në Mal të Zi, ato iu drejtuan elektoratit votues shqiptar, duke dëmtuar kohezionin e tyre politik. Dhe nuk është çudi se ky është misioni i tyre politik, sepse iu intereson që shqiptarët të kenë sa me pak përfaqësues autentik, e ata mundësisht të jenë pa integritet personal e profesional si dhe të jenë veshur me kostumin e pushtetit(!).

Heshtja, dëshmi e interesave personale

Duke marrë parasysh se kemi të bëjmë me subjekte politike të ashtuquajtura qytetare, përkatësisht malazeze, shqiptarët në kuadër të tyre që ishin pushteti ekzekutiv(2016-2020), ata vazhdimisht kanë heshtur, të pa intere-

suar për ndonjë kërkesë e cila do të ishte në favor të avancimit të pozitës së shqiptarëve në këtë mjedis. Përvoja e deritashme është zhgënjyese sepse deri më tash nuk kemi pasur rast të degjojmë se në ndonjë takim apo forum partiak(DPS, SD) të jenë trajtuar çështje të kësaj natyre. Dhe nuk ka si të jetë ndryshe sepse individët e tillë aty janë për interesa personale, e jo të trajtojnë çështje preokupuese për popullin që i përkasin.

Politizimi i shkollave

Politizimi i arsimit përkatësisht i shkollave përmes procesit të punësimit të kuadrit arsimor e në në veçanti të zgjedhjes së drejtorave në pluralizëm ka marrë përmasa shqetësuese. Një veprim i tillë dëshmon qartë se nuk merren parasysh vlerat profesionale dhe ato shoqërore, por përshtatshmëria e individit dhe përkatësia partiake, pothuaj identike si ne kohën e monizmit. Madje përmes ligjit iu është mohuar e drejta për të zgjedhur drejtorin edhe ograneve të shkollës siç janë: këshilli i arsimtarëve, këshilli i prindërve e këshilli i shkollës. Dhe ne raste të tilla nuk është befasi qe vet drejtori bëhët militanti më i dukshëm për partinë qe e ka vendosur në atë funksion. Madje suksesin e tij e vleresojnë me numrin e votave qe ka siguruar ne kolektivin ku punon dhe më gjerë. Një veprim i tillë në Mal të Zi nuk është çështje e panjohur, por pyetja bëhët se deri kur do të kemi politizim të shkollave, dukuri kjo që nuk është në favor të procesit edukativo-arsimor dhe të shoqërisë demokratike.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Misioni i mësimdhënësve

Në mjediset demokratike në sajë të vullnetit të tyre në votime marrin pjesë qytetarët të cilët janë të ndryshëm në aspektin social, profesional, nacional e fetar. Por, pjesëmarrja në procesin e votimit të punonjësve të arsimit paraqet çështje të veçantë, nga vet fakti se arsimtarët janë persona publik me mision edukimin e brezave të tërë në mjedisin përkatës. Por, e veçanta në këtë aspekt ka të bëj më mësimdhënësit të cilët japin lëndët e identitetit kombëtar, të cilët kanë mision të veçantë që dallohen nga ata të lëndëve të tjera mësimore. Fjala është për arsimtarët në shkollat fillore dhe të mesme më mësim në gjuhën shqipe. Nuk mund të kuptohet dhe të pranohet qe arsimtari i lëndëve të identitetit kombëtar si gjuhë shqipe e letërsi, histori e kulturë muzikore të votojë partinë qytetare përkatësisht malazeze e jo ate nacionale(!?). Dhe jo vetëm kaq, por të jenë edhe zëdhënës i tyre në fushatë e pas saj(!).

Parimet e humbura

Një veprim i tillë është i papranueshëm sepse te tillët nuk i duhen subjektit qe e votojnë, sepse ata nuk e votojnë se kanë parime por kanë interesa personale. Si të tillë thënë më së buti ata e kanë të zbehur autoritetin pedagogjik në vendin e punës sepse si mund të jenë edukator i respektuar dhe i besueshëm për nxënësit dhe prindërit e tyre me veprimin refuzues ndaj identitetit kombëtar. Jo se mësimdhënësit tjerë janë ma më pak mekate, por ata të lëndëve të identitetit kombëtar një veprim i tillë është i papranueshëm dhe i gjykueshëm për opinionin e gjerë në mjedisin përkatës. E ENJTE, 8 TETOR 2020

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

E ardhmja e gaze “Nëse gazetaria mbetet e shëndoshë ekonomikisht dhe larg shtetit, atëherë shoqëria e hapur, e bazuar në shtetin ligjor dhe të drejtat e njeriut, do të triumfojë.”

Mathias Döpfner

Ne jetojmë në kohëra konfuze dhe të paparashikueshme. Rendi botëror duket sikur po shpërbëhet. Evropa dhe Amerika po largohen nga njëratjetra. Kina synon të arrijë supremacinë globale. Rusia vepron gjithnjë e më e paskrupull. Islamistët sulmojnë shoqërinë e hapur. Populistët janë në ofensivë, nga Londra deri në Budapest. Inteligjenca artificiale mund t‘i kthente njerëzit në shërbëtorë të alogaritmeve. Një virus po e çon botën në gjendje të jashtëzakonshme dhe pjesërisht në stagnim. Informacionet e vërteta të hulumtuara rrënjësisht bëhen gjithnjë e më të rëndësishme në kohërat konfuze dhe të paparashikueshme. Ky është një shans historik për gazetarinë. Por, ndërkohë modeli ynë i biznesit po ndryshon nga ai analog në atë digjital. Një transformim i mrekullueshëm, që shumë botues i vë para pyetjeve ekzistenciale. Bëhet fjalë për të ardhmen e gazetarisë së pavarur. E thënë më saktë: për “pavarësinë” dhe “gazetarinë”. Përdorimi i këtyre fjalëve është bërë rutinë dhe i vetëkuptueshëm. Fundja secila apo secili prej nesh në kuadrin e ligjeve mund të shkruajë atë që dëshiron. Por, nuk do të thotë se kjo edhe ndodh. Ndikimi dhe presioni, me të cilët përballemi, mund të jenë subtilë. Çfarë e përbën pavarësinë e gazetarisë? Për mendimin tim janë disa kushtëzime të pakta, por thel-

Javore KOHA

E ENJTE, 8 TETOR 2020

bësore. Së pari: Gatishmëria për t‘u përballur me të fuqishmit. Në kërkim të së vërtetës dhe me guximin për t‘i thënë me emër deficitet e shoqërisë, shumë njerëz rrezikuan karrierën e tyre, lirinë dhe madje edhe jetën në dekadat e kaluara. Pikërisht ne, që raportojmë nga rehatia e shtetit të së drejtës, duhet të angazhohemi, që gazetarët

të mund të raportojnë lirshëm dhe pa vënë në rrezik shëndetin apo jetën e tyre. Në vitin 2018 janë vrarë 63 gazetarë. Në vitin 2019 kanë qenë 38. Angazhimi për këtë qëllim ia vlen. Por 38 janë tepër shumë! Dhe për fat të keq nuk jam i sigurt, nëse situata e gazetarëve do të marrë një zhvillim më pozitiv në të ardhmen. Së dyti: Pavarësia e vërtetë kërkon

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

etarisë së pavarur pavarësi financiare. Financimi privat dhe një model intakt biznesi janë karakteristikë qenësore e gazetarisë së pavarur. Kjo është mënyra e vetme për të garantuar diversitetin. Vetëm kur stimujt financiarë inkurajojnë shumë sipërmarrës të investojnë në gazetari, mund të lindin diversiteti dhe konkurrenca. Gazetaria është një kalibrim i vazhdueshëm ndërmjet afërsisë dhe distancës me qendrat e pushtetit. Gazetarët duhet të jenë pranë politikës dhe ngjarjeve të saj, për t‘i parë gjërat me saktësi. Por duhet edhe të jenë në gjendje të shkëputen, për t‘i parë gjërat nga distanca. Të dyja perspektivat janë të rëndësishme. Por kur bëhet fjalë për financimin e mediave private, nuk mund të jemi larg

sa duhet nga institucionet shtetërore. Së treti: Pavarësia e vërtetë kërkon shumëllojshmëri. Kjo larmi plotëson dy funksione: së pari është konkursi gazetaresk për kontributin më të mirë, por edhe kori i shumëzëshëm i perspektivave të ndryshme dhe komentet me rëndësi thelbësore për sqarimin e fakteve. Konkurrenca mes mediave të ndryshme është receta e vetme e efektshme kundër fake news (lajmeve të rreme), propagandës dhe manipulimit. Përveç kësaj larmia e mediave mbron lirinë e shtypit si të tërë: politikanët mund të marrin masa kundër mediave të veçanta në rast të publikimeve të pakëndshme. Por ata nuk mund ta bëjnë të heshtë një sektor të tërë. Kjo do të thotë: Sa më shumë oferta vitale gazetare-

ske të ketë, aq më të dobëta janë mundësitë e shtetit për të ndikuar te secili prej nesh. Për pavarësinë dhe diversitetin e gazetave tona na duhen kushte të ndershme konkurrence. Kjo vlen të thuhet sidomos në lidhje me platformat e mëdha. Nuk duhet të ndodhë, që dy apo tri platforma globale të zëvendësojnë infrastrukturën e mijëra botuesve dhe të vendosin, se çfarë marrin për të lexuar miliarda klientë, çfarë është e drejtë dhe çfarë është e gabuar, çfarë është e mirë dhe çfarë është e keqe. Gjithnjë e më shpesh dhe në mënyrë gjithnjë e më kritike në qarqet politike diskutohet këto ditë roli i platformave të mëdha. Toni po ndryshon. Gjithnjë e më shpesh nuk po diskutohet çështja, nëse këto kompani dominante duhet të shkatërrohen. Por kur dhe si. Për mendimin tim, ky mund të jetë vetëm mjeti i fundit. Dhe nuk ka pse të vijë deri këtu. Ne vetëm duam të jemi aktorë të shëndetshëm e të suksesshëm në një ekosistem mediatik të ndershëm dhe funksional. Prandaj ne na nevojiten rregulla më të mira, më moderne, më të zhdërvjellëta, që t’u përgjigjen sfidave të digjitalizimit. Një zbatim i mirëfilltë i reformës së të drejtave të autorit të BE-së është po aq i rëndësishëm sa edhe rregullimi me efekt i platformave. Unë jam shumë i bindur se nëse gazetaria kritike vazhdon të luajë një rol ndikues në shoqërinë tonë, nëse gazetaria mbetet ekonomikisht e shëndoshë dhe e largët nga shteti, nëse media mund të vazhdojë të punojë e pavarur, atëherë problemet, që nga gjeopolitika e madhe deri te plotfuqia e dukshme e inteligjencës artificiale, do të mund të zgjidhen. Atëherë shoqëria e hapur, e bazuar në shtetin e së drejtës dhe të drejtat e njeriut, arritja më e madhe e kohës moderne, do të triumfojë. /DW/ (Autori është kryetar i Shoqatës gjermane të Botuesve Digjitalë dhe Botuesve të Gazetave, BDZV)

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

E ENJTE, 8 TETOR 2020

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Smajl Ardolli, një personazh i harruar (2)

Gënjeshtrat e Kishë për të përvetësuar K Smajli nuk ishte ndonjë njeri i pasur që nuk kishte nevojë për para, por ai e kishte kuptuar drejt qëllimin që kishin njerëzit e KOS-it, përfshirë edhe “hoxhën” jabanxhi. Gjesti i tij nuk është vetëm gjest patriotik e njerëzor, por edhe gjest heroik, që duhet të kujtohet ndër breza. Edhe pse kishte në dorë një çmim të majmë, ai nuk e pranoi duke qenë i bindur dhe i vendosur se tokat e Krajës iu takonin vetëm krajanëve

Hajrudin S. Muja

(vijon nga numri i kaluar) Në Tivar ishte planifikuar të ndërtohej Qendra Kulturore Islame me Xhaminë Selimije, me sipërfaqe 3.950 m2, që do të përfshinte restorantin me kuzhinë orientale, apartamentet për mysafirët, sallën e konferencave, sallën për martesa sipas ligjeve të Sheriatit, butikun për veshje fetare, klasat dhe kabinetet kompjuterike, zyra për zyrtarët dhe administratorët, kopshtin e lojërave për fëmijë etj (Balkan, 30.05.2014). Po planifikohej, pra, ndërtimi i një objekti të madh që kërkonte një hapësirë të madhe. Në një kontakt me kryeimamin e Qendrës, Mujidin Milaimin, më thotë se trualli ku u ndërtua ky objekt prej 9.200 m2, ka qenë pronë e dikurshme e Fatime Omerbashiqit, dhuratë “vakëfi” për Bashkësinë Islame prej shekullit XIX, ndërsa trualli prej 800 m2 që i është bashkëngjitur Qendrës më vonë (për parking), është blerë dhe financuar nga Hajriz Brçvak (vakëf). Puna e cila zgjati prej vitit 2002 deri në vitin 2014 nuk ishte

Javore KOHA

E ENJTE, 8 TETOR 2020

filluar, por plani i objektit ishte punuar nga ulqinakët Selim Resulbegu dhe Fuad Mavriqi, ndërsa projekti do të kushtonte rreth katër milionë euro. Shkurt dhe qartë, Kisha Ortodokse Serbe nuk posedonte asnjë truall që kufizohej me trollin e xhamisë dhe që mund të shfrytëzohej si pjesë shtesë e atij trolli. Natyrisht që Smajli nuk e dinte këtë histori, por kur erdhën priftërinjtë herën e dytë, të shoqëruar me “hoxhën”, nuk kishin marrë çantën me para, por një çantë tjetër me disa plane, për të cilat i thanë se ishin planet për ndërtimin e Qendrës së madhe Islame në Tivar. Në lidhje me këtë, ata e kishin një hall që vetëm Smajli mund t’ua zgjidhte. Trolli që kishin nuk mjaftonte për ndërtimin e këtij objekti të madh, kurse pranë këtij trualli KOS-i posedonte një pronë që do t’ia jepte Bashkësisë Islame me kusht që Smajli tokën “mas kishet” t’ia shiste KOS-it. Në këtë mënyrë, Smajlit “i kishte ardhur fati te dera”, ndërsa do të bënte “sevap” duke i bërë nder Bashkësisë Islame të Tivarit me truallin, do t’i bënte nder edhe KOS-it, duke i dhënë trollin pranë Kishës së Krajës, por edhe do të mbushte xhepin me para! Nuk e di nëse Smajli e kishte kuptuar mashtrimin që kishin kurdisur, por edhe kësaj radhe ai nuk

pranoi as “sevapin” dhe as paratë! Prova e tretë e tyre nuk la dyshim për të kuptuar gënjeshtrën që kishte organizuar KOS-i. Këtë radhë erdhi “hoxha” vetë, i pashoqëruar prej priftërinjve. Planet i kishte me vete për t’i shpjeguar (lexo: mashtuar) edhe një herë Smajlit rëndësinë e kësaj Qendre që duhej të ndërtohej dhe nevojën e madhe që popullata myslimane e Tivarit kishte për të. Duke qenë i pashoqëruar prej priftërinjve, synonte të linte përshtypjen se nuk e kishte hallin te kisha, por te xhamia. Natyrisht thelbin e çështjes ai nuk mund ta fshihte, se pas kësaj “mirësie” qëndronte kushtëzimi për t’i shitur tokën KOS-it. Përveç kësaj, ai mund të merrte shpërblimin shumë më të lartë se vetë vlera reale e saj. Duke qenë i sigurt në lojën që po luhej, kësaj radhe Smajli ia preu

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

ës Ortodokse Serbe Kishën e Krajës shkurt: “edhe me ma mbulue krejt tokën me napolona nuk e jap, nuk kam tokë me shitë, due me ja lanë djalit”. Në popull atyre kohëve u përfol se KOS-i i kishte premtuar para një lideri shqiptar, për ta bindur Smajlin që ta shesë tokën në fjalë. Mund të ishte thjesht një lapsus i atyre që harrojnë

“

Fraza e cituar e Qosiqit tregon më së miri se çfarë gënjeshtrash kishin sajuar për të arritur qëllimin e tyre, që përmes këtij trualli ta fusin Kishën e Krajës në pronësi të KOS-it. Sikur Kishën e Krajës ta kishin ata në pronësi, siç pretendojnë vazhdimisht, nuk do të kishin nevojë të zbatonin këshillën e Qosiqit për të krijuar gënjeshtra nga më të çuditshmet

të merren me punët e veta. Por ajo që është e sigurt, më tregon Mujo Ardolli, në një takim të rastësishëm në Ostros: “Më ka thanë Mehmet Bardhi (kryetar i Lidhjes Demokratike në Mal të Zi), nëse dëshiron ta shesish atë tokë, paratë që të ofron KOS-i do t’i japë komuniteti shqiptar”. Përgjigjja që i dha Muja ishte e prerë: “nuk kena tokë me shitë”. Sa për dijeni, Smajli nuk ishte ndonjë njeri i pasur që nuk kishte nevojë për para, por ai e kishte kuptuar drejt qëllimin që kishin njerëzit e KOS-it, përfshirë edhe “hoxhën” jabanxhi. Gjesti i tij nuk është vetëm gjest patriotik e njerëzor, por edhe gjest heroik, që duhet të kujtohet ndër breza. Edhe pse kishte në dorë një çmim të majmë, ai nuk e pranoi duke qenë i bindur dhe i vendosur se tokat e Krajës iu takonin vetëm krajanëve. Mjerisht jo të gjithë krajanët mendonin kështu, pasi në Krajë, përkatësisht në Skje, Ostros të Madh, Ftjan e Brisk – për aq sa jam i informuar – tashmë ka prona që kanë hyrë në pronësinë e të huajve. Tani, sa herë kujtoj Smajlin (rahmet pastë), më bie ndërmend saktësia e frazës së shkrimtarit serb Dobrica Qosiq “babai i kombit (serb)” dhe kryetari i parë i “Jugosllavisë së tretë”. Ai në romanin “Deobe”, sipas “Velika Epohina Enciklopedija Aforizama” (Zagreb 1968, f. 264), kishte shkruar dikur për serbët: “Gënjejmë për të mashtruar veten dhe për të ngushël-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

luar tjetrin. Gënjejmë për bamirësi. Ne nuk na frikëson gënjeshtra, por na trimëron. Gënjejmë me dëshirë dhe për njerëzillëk. Gënjejmë në shenjë nderimi. Gënjejmë për hir të lirisë. Gënjeshtra është formë e patriotizmit tonë. Është dëshmi e zgjuarsisë (inteligjencës) sonë të lindur. Ne gënjejmë në mënyrë krijuese, fantastike, mjeshtërore...” Ne e dimë se KOS-i ka “prodhuar” tri luftëra pushtuese gjenocidale kundër Kroacisë (1991-1995), Bosnjës (1992-1995) dhe Kosovës (19981999). Është evidente dhe e qartë se Serbia ishte krijesë e drejtpërdrejtë e KOS-it, prandaj megjithëse në statutin e saj nuk ka ndonjë subjekt politik, por thjesht institucion fetar, ajo luan rolin kryesor politik në organet dhe në institucionet shtetërore. Kisha e Krajës është vetëm një pjesë e saj! Fraza e cituar e Qosiqit tregon më së miri se çfarë gënjeshtrash kishin sajuar për të arritur qëllimin e tyre, që përmes këtij trualli ta fusin Kishën e Krajës në pronësi të KOS-it. Sikur Kishën e Krajës ta kishin ata në pronësi, siç pretendojnë vazhdimisht, nuk do të kishin nevojë të zbatonin këshillën e Qosiqit për të krijuar gënjeshtra nga më të çuditshmet. Mbetem me shpresë që në të ardhmen, “veshjen e hoxhës” mos ta zëvendësojnë me veshjen e ndonjë “politikani shqiptar”, prej atyre që, siç thotë populli, iu është bërë “dini – dinar”. (Fund) E ENJTE, 8 TETOR 2020

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Feneri i Diogjeni njerëzit e ndersh Qani Osmani

Fillozofin e madh grek Diogjeni, kurdoherë që e lexojmë, apo shfletojmë fletët e librit të tij me ngadalë, vërejmë se fillozofia e tij njerëzore është ndër më aktualet, ndër më të bukurat, ndër më të diskutuarat, ndër më njerëzoret, është një ndër filozofitë me mesazh shumë të paqtë, sikur ky njeri gjeni të jetonte sot në kohët moderne, dhe jo disa mijëravjeçarë më parë, kur bota nuk e njihte komjuterin, televizionin, internetin. Me shprehjen kaq njerëzore, kaq të thjeshtë, kaq të shkurtër, por me mendim të pakonceptueshëm, dy fjalë, baraz me vepra të tëra, me dy fjalë të urta por shumë poetike, që kanë brenda gjithçka që na duhet. Pra, shprehja e tij brilante është edhe sot magjia njerëzore e fjalës; Kërkoj njeriun! Me mjekrrën e bardhë, me

“ 12

veshjen e thjeshtë, me gjuhën e bukur të popullit, me kokën lart, Diogjeni në mes të ditës me diell, plotë dritë, ku gjithçka duket saktë, me një fener në dorë bredhte nëpër rrugët e Athinës të kërkonte njeriun e ndershëm, atë, njeriun e urtë që punon shumë dhe flet pak, atë që bën veprën dhe rri në fund të turmës, atë që nuk rreh gjoksin edhe kur ka bërë shumë, atë që nuk di të ofendojë, atë që kërkon të vërtetën në botën e trazuar nga luftërat dhe nga etja për para...Diogjeni me fenerin e tij kërkonte njeriun e ndershëm. Diogjeni, sikur të ishte reinkarnuar sot në shekullin XXI dhe sikur të dilte sërish me fener në mes të ditës në kërkim të njerëzve të ndershëm, do ta kishte bërë të njëjtin rrugëtim dhe në fund të rrugës, do të kishte dalë në përfundimin e njëjtë. Edhe sot, natyra e njeriut nuk ka ndryshuar aspak, edhe përkundër mundësive më të mëdha të qasjes së lehtë në institucione të shkollimit dhe mjete shumë më moderne të edukimit dhe

Duke kërkuar më tej për njeriun e ndershëm, Diogjeni do të takonte me të madhe edhe SERVILË - që do t’ia puthin dorën dhe do t’ia ofrojnë shërbimet e tyre prej hyzmeqari, vetëm për të siguruar një pozitë në shoqëri, por pak më tej do të takojë edhe NARCISIN - njeriun ambicioz që e mbivlerëson veten duke kërkuar prej tij, që si njeri i pushtetshëm që është, t’i besoj atij ndonjë post apo funksion përtej përgaditjes dhe aftësisë së tij profesionale, pasi që atij i pëlqen shumë vetja në pasqyrë, dhe nuk din të shtrijë këmbët sa e ka jorganin, por që vazhdimisht kërkon privilegje të mëdha kundrejt shërbimeve të vogla

Javore KOHA

E ENJTE, 8 TETOR 2020

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

it dhe hëm “

Diogjeni, sikur të ishte reinkarnuar sot në shekullin XXI dhe sikur të dilte sërish me fener në mes të ditës në kërkim të njerëzve të ndershëm, do ta kishte bërë të njëjtin rrugëtim dhe në fund të rrugës, do të kishte dalë në përfundimin e njëjtë. Edhe sot, natyra e njeriut nuk ka ndryshuar aspak, edhe përkundër mundësive më të mëdha të qasjes së lehtë në institucione të shkollimit dhe mjete shumë më moderne të edukimit dhe emancipimit kulturor dhe shoqëror

emancipimit kulturor dhe shoqëror. Edhe sot, ai rrugës do ta takonte HIPOKRITIN apo dyftyrëshin, i cili ndërron fytyrat si kameleon, NIHILISTIN i cili gjithë kohën ankohet dhe fajëson të tjerët për gjendjen, pa marrë asnjë veprim për ta ndryshuar atë. Ai do të takonte SKEPTIKUN dhe mosbesuesin i cili është pajtuar me fatkeqësinë e vet dhe nuk beson se gjendja do të ndryshojë për të mirë, pa i marrë parasysh shpresën që ia jep OPTIMISTI, i cili vazhdimisht shpreson se një ditë do të vijnë kohëra më të mira, por vetvetiu. Do të takonte rrugës me bollëk, LAJKATARË dhe PUTHADORË që do ta lartësojnë deri në piedestal karakterin e tij prej dietari, duke e lavdëruar për mençurinë dhe urtësinë e tij të pakufishme, sa për t’ia bërë qejfin, dhe menjëherë pasi t’ia kthejnë shpinën, nga shpirtngushtësia do ta përbuzin dhe xhelozojnë atë, duke shpikur dhe shpifur çdo gjë sa për t’i dhënë gajret dhe ngushëllim shpirtit të tyre të varfër. Më tej do të takojë INDIFERENTIN (edhe intelektual)- njeriun e rëndomtë që kënaqet me pak, por që nuk ndërrmer asgjë për të fituar më shumë, dhe shumë afër tij do ta takojë HUMBËSIN-njeriun që nuk të zgjohet herët të kërkojë fatin e vet me gjetjen dhe bërjen e punës për përmisimin e jetesës... Pak më tej do ta takojë PARAZITIN që preferon të rrijë gjithë ditën nëpër kafene duke fajësuar prindërit e vet apo shtetin dhe qeverinë që nuk e financon dhe shpërblen atë me të holla për përtacinë dhe parazitizmin e tij. Duke kërkuar më tej për njeriun e ndershëm, Diogjeni do të takonte me Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

të madhe edhe SERVILË- që do t’ia puthin dorën dhe do t’ia ofrojnë shërbimet e tyre prej hyzmeqari, vetëm për të siguruar një pozitë në shoqëri, por pak më tej do të takojë edhe NARCISIN- njeriun ambicioz që e mbivlerëson veten duke kërkuar prej tij, që si njeri i pushtetshëm që është, t’i besoj atij ndonjë post apo funksion përtej përgaditjes dhe aftësisë së tij profesionale, pasi që atij i pëlqen shumë vetja në pasqyrë, dhe nuk din të shtrijë këmbët sa e ka jorganin, por që vazhdimisht kërkon privilegje të mëdha kundrejt shërbimeve të vogla. Dhe në fund do ta gjejë EGOISTIN-njeriun që veten e quan të ndershëm, vetëm sepse e shikon punën e vet dhe nuk ngatërrohet me punët e huaja, njeriu që dorën në zemër e fiton bukën me djersën e vet, pa iu përkulur askujt, por edhe që nuk dëshiron të jap asnjë kontribut për rrethin ku jeton dhe nuk merr për sipër asnjë obligim në shërbim të kombit dhe shoqërisë, pasi mendon se kjo nuk është puna e tij por e tjetërkujt, pa e thënë saktësisht e kujt! Për çdo gjë negative në shoqëri, ai nuk e çan kokën fare sepse për këtë e kanë fajin të tjerët, dhe ai nuk ka asnjë faj derisa e keqja të afrohet në derën e tij...! Ku ta gjejë Diogjeni njeriun e ndershëm, dhe të drejtë, kur edhe në këtë kohë mbisundon pandershmëria dhe padrejtësia, dhe rrallëkush tregon gatishmëri dhe guxim për t’i luftuar dhe për ta ndryshuar dhe përmisuar gjendjen. Edhe sikur të ketë diku të tillë, ata asnjëherë nuk do ta fitojnë përkrahjen dhe bekimin e këtyre të tjerëve që ngadhnjejnë përherë, vetëm sepse janë me shumicë...! E ENJTE, 8 TETOR 2020

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Kthim në nat Për Koha Javore:

Astrit Lulushi / Uashington Natyra e njeriut shpesh është e fshehur; ndonjëherë del; rrallë shuhet; është kthimi që e bën njeriun të dhunshëm; gjërat që nuk i realizoi me doktrinë, tani përpiqet t’i bëjë me forcë. Ideja konsiderohet më pak e rëndësishme; vetëm zakoni ndryshon dhe përpiqet të nënshtrojë. Prandaj, në

“ 14

disa raste, njeriu nuk meriton shans të dytë. Ai kërkon të fitojë mbi natyrën e tij. Detyrat që i vë vetes janë shumë të mëdha ose shumë të vogla; e para e bën të dëshpëruar nga dështimet; e dyta e bën të vogël, shpesh mbizotërues. Në fillim njeriut i duhet të praktikojë me ndihma, siç bëjnë notuesit me mjetet që i mbajnë mbi ujë; por pas një kohe ai praktikon vetëm, siç bëjnë valltarët; kjo krijon përsosmëri të madhe, kur praktika është më e

vështirë se vënia në jetë e qëllimit. Aty ku natyra është e fuqishme, dhe për këtë arsye fitorja është e vështirë, ngjitja me shkallë është e nevojshme, për të qëndruar në natyrë e në kohë; si njeriu që i nxjerr fjalët si lumë kur është i zemëruar, dhe rrjedha shteron, kur zemërimi bie, ose, kur dehet duke pirë për shëndetin e vet, apo kur, për t’u freskuar hidhet në ujë të ngrohtë. Nëse njeriu ka guxim dhe vendosmëri të fitojë të drejtën e tij, kjo është më e mira: As rregulli i lashtë nuk është

Në fillim njeriut i duhet të praktikojë me ndihma, siç bëjnë notuesit me mjetet që i mbajnë mbi ujë; por pas një kohe ai praktikon vetëm, siç bëjnë valltarët; kjo krijon përsosmëri të madhe, kur praktika është më e vështirë se vënia në jetë e qëllimit. Aty ku natyra është e fuqishme, dhe për këtë arsye fitorja është e vështirë, ngjitja me shkallë është e nevojshme, për të qëndruar në natyrë e në kohë; si njeriu që i nxjerr fjalët si lumë kur është i zemëruar, dhe rrjedha shteron, kur zemërimi bie, ose, kur dehet duke pirë për shëndetin e vet, apo kur, për t’u freskuar hidhet në ujë të ngrohtë

Javore KOHA

E ENJTE, 8 TETOR 2020

“

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

tyrë

Ideja konsiderohet më pak e rëndësishme; vetëm zakoni ndryshon dhe përpiqet të nënshtrojë. Prandaj, në disa raste, njeriu nuk meriton shans të dytë. Ai kërkon të fitojë mbi natyrën e tij. Detyrat që i vë vetes janë shumë të mëdha ose shumë të vogla; e para e bën të dëshpëruar nga dështimet; e dyta e bën të vogël, shpesh mbizotërues

i gabuar për ta përkulur natyrën, si një shkop në ekstrem të kundërt, kur e kundërta ekstreme nuk është ves. Zakoni nuk krijohet në vijë të drejtë me vazhdimësi të përhershme, por me ndërprerje, ku çdo njëra prej përkuljeve përcakton një fillim të ri; dhe nëse njeriu është gjithnjë në praktikë, ai gjithashtu do të praktikojë gabimet dhe aftësitë e tij; do të krijojë një zakon të ri; nuk ka asnjë mënyrë për ta ndihmuar, por vetëm me ndërthyerje. Kështu, nuk i beson fitores mbi natyrën e tij, sepse natyra do të shtrihet e varrosur dhe përsëri do të ringjallet, kur t’i jepet rasti ose tundimi. Ashtu siç ndodh në përrallën e Aesopit, ku macja kthehet në njeri, që fillimisht tregohet i butë, derisa miu vrapon para syve të tij. Dhe njeriu nuk duhet ta shmangë rastin, që të mund të preket pak prej atyre që ndodhin rreth tij. Natyra perceptohet më së miri në privatësi, sepse nuk ka ndikim të jashtëm; në pasion, sepse mund të dalë nga konformizmi; dhe në ndry-

shim, sepse aty krijohet zakoni. Janë të lumtur, ata, natyra e të cilëve përputhet me profesionet e tyre; ata mund të thonë: Natyra dhe shpirti

“

drejt vetvetes; dhe çdo hapësirë do të mjaftojë. Natyra e njeriut shkon ose te barërat e mira ose të këqija; ujitja e njërit, shkatërron tjetrin. Ajo,

As rregulli i lashtë nuk është i gabuar për ta përkulur natyrën, si një shkop në ekstrem të kundërt, kur e kundërta ekstreme nuk është ves. Zakoni nuk krijohet në vijë të drejtë me vazhdimësi të përhershme, por me ndërprerje, ku çdo njëra prej përkuljeve përcakton një fillim të ri; dhe nëse njeriu është gjithnjë në praktikë, ai gjithashtu do të praktikojë gabimet dhe aftësitë e tij; do të krijojë një zakon të ri; nuk ka asnjë mënyrë për ta ndihmuar, por vetëm me ndërthyerje. Kështu, nuk i beson fitores mbi natyrën e tij, sepse natyra do të shtrihet e varrosur dhe përsëri do të ringjallet, kur t’i jepet rasti ose tundimi.

udhëtojnë së bashku; kur bisedojnë mbi çështje të ndryshme, ato nuk ndikojnë, sepse mendimet fluturojnë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

për të cilën instinktivisht - për të mirë a për të keq - tregoni kujdes, është natyra juaj. E ENJTE, 8 TETOR 2020

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Dukuri

Të jetosh për d

Sot ka mjaft njerëz - në qytetin ku jetojmë, hapësirën shqiptare dhe kudo në botë, që i përdorin pa kufi dhe pa kriter rrjetet sociale. Bëjnë nga disa postime në ditë dhe komentojnë pothuajse për çdo gjë. Këta “kujdestarë të rrjeteve sociale” dhe “gjithologë” bëjnë publike çdo lëvizje të tyre ditore, pa marrë parasysh vlerën dhe interesin shoqëror. Janë njerëz që kanë nevojë për dukje dhe jetojnë për disa pëlqime.

Ismet Kallaba

Zbulimi i internetit konsiderohet një prej shpikjeve dhe arritjeve më të mëdha të shoqërisë së sotme njerëzore, aq sa studiuesit kanë arritur në përfundimin se interneti e ka ndryshuar përgjithmonë botën. Interneti është një oqean me informacione, ku çdo njeri është konsumator dhe prodhues i informacionit në të njëjtën kohë. Interneti ka zgjeruar dhe lehtësuar mundësinë e komunikimit nëpërmjet aplikacioneve të ndryshme. Ai i ka dhënë mundësinë kujtdo që të shprehë mendimin e vet për një çështje të caktuar, por pikërisht kjo liri që ofron interneti krijon mundësi për keqpërdorimin e tij. Interneti ka ndikuar edhe në sjelljen e individit. Varësia nga interneti konsiderohet si njëra prej “sëmundjeve mod-

“ 16

erne” të shoqërisë së sotme. Prej saj nuk është e imunizuar asnjë shtresë e shoqërisë, duke filluar që prej fëmijëve e deri te më të moshuarit. Rrjetet sociale janë njëra prej shfaqjeve të internetit. Ato përdoren nga njerëzit e thjeshtë, personat publikë etj. për të komunikuar me të afërmit, miqtë, adhuruesit si dhe për të promovuar punën e tyre, që nënkuptohet se ka një interes publik dhe vlerë për shoqërinë. Por kufiri ndërmjet përdorimit të drejtë dhe keqpërdorimit të rrjeteve sociale është tejet i brishtë dhe i vagullt. Duke i dhënë mundësinë secilit individ që të përcaktojë vetë se çfarë do të publikojë, ekziston rreziku i madh i keqpërdorimit të lirisë. Këtë situatë kaotike e përshkruan mirë filozofi dhe semiologu i famshëm italian, Umberto Eco, fitues i Çmimit “Nobel”, kur thotë se “mediat sociale iu kanë dhënë të drejtën e fjalës budallenjve”. Sot ka mjaft njerëz - në qytetin ku jetojmë, hapësirën shqiptare dhe kudo në botë, që i përdorin pa kufi dhe pa kriter rrjetet sociale. Bëjnë nga disa postime

në ditë dhe komentojnë pothuajse për çdo gjë. Këta “kujdestarë të rrjeteve sociale” dhe “gjithologë” bëjnë publike çdo lëvizje të tyre ditore, pa marrë parasysh vlerën dhe interesin shoqëror. Janë njerëz që kanë nevojë për dukje dhe jetojnë për disa pëlqime. Deri aty kanë arritur saqë bëjnë publike edhe jetën e tyre private! Ky grup i njerëzve janë në gjendje të “shesin” edhe jetën e tyre private vetëm për dukje. Sado i mençur që të jesh, nuk ke çfarë të thuash për çdo ditë e lëre më disa herë në ditë! Fjala e urtë popullore na mëson se më mirë është të heshtësh kur nuk ke për të thënë apo treguar diçka të mençur. Por ata i kanë (keq) kuptuar rrjetet sociale si një obligim ditor, një “punë” që duhet ta bëjnë para punës reale nga e cila sigurojnë jetesën, për të treguar “bëmat” e tyre. Për më keq, kur pretendojnë se vetëm ata e dinë gjithë të vërtetën! Duke iu referuar edhe një herë Ecos, i cili thotë se interneti është një dramë e vërtetë sepse promovon “budallain e fshatit si mbajtës së së vërtetës”. Po t’i shtojmë

Ky grup i njerëzve janë në gjendje të “shesin” edhe jetën e tyre private vetëm për dukje. Sado i mençur që të jesh, nuk ke çfarë të thuash për çdo ditë e lëre më disa herë në ditë! Fjala e urtë popullore na mëson se më mirë është të heshtësh kur nuk ke për të thënë apo treguar diçka të mençur. Por ata i kanë (keq)kuptuar rrjetet sociale si një obligim ditor, një “punë” që duhet ta bëjnë para punës reale nga e cila sigurojnë jetesën, për të treguar “bëmat” e tyre. Për më keq, kur pretendojnë se vetëm ata e dinë gjithë të vërtetën!

Javore KOHA

E ENJTE, 8 TETOR 2020

“

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

dukje “ kësaj edhe nivelin e ulët të gjuhës së përdorur, te një pjesë e tyre, duke e shndërruar gjuhën shqipe në një paçavure. Dëshira për t’u dukur ua ka qorruar sytë këtij grupi të cilët përpiqen që përmes rrjeteve sociale të shërojnë dështimet, ëndrrat, dëshirat dhe egot e

Dëshira për t’u dukur ua ka qorruar sytë këtij grupi të cilët përpiqen që përmes rrjeteve sociale të shërojnë dështimet, ëndrrat, dëshirat dhe egot e parealizuara në jetën e përditshme. Me një fjalë, dëshirojnë të tregohen ashtu siç nuk janë në realitet

parealizuara në jetën e përditshme. Me një fjalë, dëshirojnë të tregohen ashtu siç nuk janë në realitet. Të tillët duhet ta dinë se ka një grup shumë të madh të njerëzve të thjeshtë, ku çdonjëri bën diçka për çdo ditë në veprimtarinë e vet, të cilët e jetojnë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

përditshmërinë pa u dukur. Ashtu siç ka edhe shumë njerëz të tjerë, shumë më aktivë në jetën publike e shoqërore, të cilët punën e tyre e shohin si pjesë të përgjegjësisë shoqërore dhe nuk e ndiejnë të nevojshme të publikojnë diçka që mendojnë se duhet bërë.

E ENJTE, 8 TETOR 2020

Javore KOHA

SOCIALE

Koronavirusi, shqetësim kryesor i shoqërisë njerëzore në nivelin global

Masat kufizuese të zb Toni Ujkaj

Koronavirusi tashmë është shndërruar në një shqetësim kryesor për shoqërinë njerëzore në të gjithë globin dhe temë kryesore e mediave, shoqërisë civile, qeverive, e dikastereve të ndryshme i cili vazhdon të jetë i pranishëm edhe në vendin tonë, madje në një shtrirje shumë të gjerë. Për pasojat që la dhe që do të lërë në të gjithë sektorët e jetës jemi të vetdijshëm, por sidoqoftë ne jemi ata që jemi ballafaquar edhe me këtë realitet të ri me të cilin nuk ishim mësuar ndonjëherë më parë. Ishe një risi për shoqërinë njerëzore. Kemi parë skenarë të tmerrshëm anembanë globit, humbje masive në jetë njerëzish,

Javore KOHA

E ENJTE, 8 TETOR 2020

humbje të vendeve të punës, rënie drastike të ekonomisë, etj, pra secili nga ne është përballur me një situatë që nuk e kishte përjetuar ndonjëherë. U detyruam të jetojmë ndryshe. Ta shikojmë botën dhe raportet ndërnjerëzore në një këndvështrim ndryshe. U mësuam të jemi në shumë raste më sensibil dhe solidarë me të tjerët. Në fillim askush nuk e kishte të lehtë të fillojë të zbatojë disa rregulla që ndoshta kurrë në jetë as që i kishte imagjinuar se mund t’i aplikonte në jetën e përditshme. Por ja që asgjë nuk është e pamundur dhe çdo gjë mund të ndodhë. Përballë kësaj situate u mobilizuan institucione shëndetësore e qeveritare të cilat në mënyrë të vazhdueshme dhe me masa konkrete ndikuan fuqishëm në frenimin e përhapjes së këtij virusi në vend, madje duke bërë që Mali i Zi të jetë shteti i parë në rajon i cili e pati shpallur zyrtarisht fundin e këtij virusi në vend, si “corona free destinacion”. Megjithatë, ky tinzar i padukshëm nuk

u çrrënjos lehtë nga ne, dhe sërish pa kaluar shumë kohë u rikthye, duke marrë edhe jetë njerëzish. Ndërkaq, autoritetet shëndetësore në vend, në mënyrë të vazhdueshme, nëpërmjet konferencave të mediave dhe të rrjeteve të tjera të komunikimit kanë bërë apel të vazhdueshëm tek qytetarët që ata të vetëdijësohen se ky virus nuk duhet marrë si diçka të parëndësishëm, por si një virus i rrezikshëm dhe vrastar. Mirëpo, me qindra herë drejtuesit e institucioneve të ndryshme, veçanërisht të atyre shëndetësore në vend kanë pohuar se këtë situatë të krijuar nuk mund ta luftojnë vetëm punonjësit shëndetësorë dhe organet kompetente qeveritare, por të gjithë së bashku, në koordinim dhe bashkëpunim me të gjithë qytetarët. Në disa prononcime për media, ata kanë deklaruar se nëse qytetarët nuk e marrin me seriozitet këtë gjendje të pazakontë të krijuar nga ky virus, institucionet shëndetësore janë të pafuqishme që ta çrrënjosin këtë epidemi.

SOCIALE

batohen nga të gjithë Por, edhe përkundër apelit të vazhdueshëm që kanë bërë autoritetet shëndetësore në vend për të respektuar në mënyrën më rigoroze të mundshme të gjitha masat që ata i kanë sjellë në shoqëri për të parandaluar shtrirjen e këtij virusi, prapëseprapë një pjesë e popullatës si duket ende tregohet e shurdhër përballë këtyre thirrjeve, duke mos vepruar ashtu siç autoritetet kërkojnë që të veprojnë. Përdorimi i maskës në të gjitha hapësirat e mbyllura dhe të hapura publike është bërë tashmë një normë që duhet t’i përmbahet secili në mënyrë që ta mbrojë veten dhe të tjetër. Distancimi fizik e social po ashtu, mos shtrirja e dorës njëri- tjetrit teksa përshëndetemi, gjithashtu është rregull që duhet zbatuar në këtë situatë të krijuar. Por, sa respektohen këto rregulla dhe këto masa kufizuese ashtu siç autoritetet shëndetësore i rekomandojnë dhe apelojnë që të zbatohen? Ne jemi çdo ditë dëshmitarë të situat-

ave të ndryshme, dëgjojmë justifikime absurde teksa dikush përpiqet të jap kur hynë pa maskë mbrojtëse në një shitore, postë, bankë, etj, duke thënë: “e harrove në shtëpi, në veturë”, dhe ngjashëm. Shikojmë nëpër kafene dhe restorante ku në një tavolinë qëndrojnë më shumë persona sesa ç‘është e lejuar në këtë situatë epidemiologjike, derisa përshëndeten me njëri- tjetrin, duke ia shtrirë dorën, duke u puthur në faqe dhe përqafuar me njëritjetrin, pa maska mbrojtëse, a thua se jemi në situatë normale, duke harruar tërësisht që virusi është çdo ditë i pranishëm dhe ai nuk na harron ne, nëse ne e harrojmë atë. Dhe pikërisht duke mos zbatuar këto masa në mënyrë adekuate, duke u tubuar përtej numrit të lejuar, autoritetet shëndetësore në vend kanë treguar se shtimi i rasteve me koronavirus ka ardhur pikërisht si rrjedhojë e kësaj shkujdesjeje. Në këtë kuadër, do të ishte shumë e rëndësishme që njerëzit e papërg-

jegjshëm dhe të pandërgjegjshëm ta marrin me seriozitet praninë e këtij virusi në vend, të zbatojnë me përpikëmëri të gjitha masat të cilat i vendosin autoritetet shëndetësore dhe qeveritare, ta ruajnë veten dhe të tjerët nga vetja, sepse vetëm në këtë mënyrë do të tregojnë pjekuri, seriozitet dhe qytetari për ta luftuar dhe mposhtuar deri në fund këtë virus. Nga ana tjetër, edhe shërbimet e ndryshme të inspektorateve nëpër secilën komunë, duhet të shtojnë kontrollet dhe mbikëqyrjen për të marrë masat e duhura për të gjithë ata që i thyejnë këto rregulla të vendosura, që ato të zbatohen nga të gjithë njësoj , pa pasur të privilegjuar në këtë drejtim, që të mos ketë tolerime, por të ndëshkohen të gjithë që nuk i zbatojnë rregullat ashtu siç institucionet relevante i kanë rekomanduar. Ne duhet ende të kemi durim, guxim e optimizëm, që të dalim fitimtarë edhe nga kjo epidemi, e kjo arrihet duke qenë të disiplinuar përballë saj, jo neglizhent dhe moskokëçarës. E ENJTE, 8 TETOR 2020

Javore KOHA

KULTURË

Në Podgoricë u mbajt Panairi i 6-të Ndërkombëtar i Librit

Njohje me krijimtari të rinj vendas dhe n Në panairin e sivjetshëm nuk munguan as librat për lexuesit shqiptarë në Mal të Zi. E vetmja stendë me libra tërësisht në gjuhën shqipe ishte stenda Ulqini, përkatësisht Shtëpia Botuese “Diti&Oli” e cila për të gjashtin vit radhazi prezanton botimet e veta në panairin e Podgoricës Podgoricë – Panairi i 6-të Ndërkombëtar i Librit në Podgoricë u hap të martën më 29 shtator, ndërsa qëndroi i hapur deri më 3 tetor. Në hapjen solemne të këtij panairi, stendat e të cilit ishin të vendosura në qendrën “Bemax Arena” në kryeqytet, morën pjesë numër i kufizuar i adhuruesve të fjalës së shkruar, për shkak të rrethanave të pazakonta në të cilat u mbajt sivjet ky panair. Në emër të organizatorit, që është Sekretariati për Sport dhe Kulturë i kryeqytetit Podgorica, përshëndeti znj. Ana Medigoviq, njëherazi sekretare e këtij sekretariati e cila tha se nisma dhe zhvillimi i këtij manifestimi nuk është i mundur të kuptohet pa njohur kontekstin socio-kulturor e historik të kohës kur ai është jetësuar. “Dua të potencoj kontributin e krijimtarisë bashkëkohore malazeze e cila tashmë gjashtë vjetë radhazi tubon dhe prezanton shtëpitë botuese malazeze, si dhe autorë dhe shtëpi botuese nga rajoni, duke kontribuar në afirmimin e letërsisë malazeze e evropiane. Çështja e arsimimit dhe e shkëmbimit kulturor është e lidhur në mënyrë organike me zhvillimin e tërësishëm të shoqërisë. Gjatë këtij panairi, vizitorët do të kenë mundësi të njihen me marrëdhëniet diplomatike të Malit të Zi me Rumaninë dhe Suedinë, të njihen me gjeneratën e re të shkrimtarëve austriakë, derisa segment i veçant i është kushtuar promovimit të gjeneratës së re të au-

Javore KOHA

E ENJTE, 8 TETOR 2020

torëve malazezë”, u shpreh ndër të tjera znj. Medigoviq, e cila e shpalli të hapur këtë panair.

Ndërkohë, për këtë panair libri ka foluar edhe znj. Dragica Miliq, drejtoreshë e Drejtorisë së Ministrisë së

KULTURË

inë e autorëve nga rajoni Kulturës e cila tha se manifestimet kulturore-artistike dhe festivalet në Mal të Zi paraqesin vizion të rëndësishëm dhe të popullarizuar për të prezantuar dhe promovuar krijimtarinë si model i rëndësishëm për zhvillimin dhe afirmimin e kulturës, duke potencuar se njëra ndër ngjarjet e shumta kulturore në Mal të Zi që kontribon në këtë drejtim është edhe Panari Ndërkombëtar i Librit. Në panairin e sivjetshëm nuk mun-

guan as librat për lexuesit shqiptarë në Mal të Zi. E vetmja stendë me libra tërësisht në gjuhën shqipe ishte stenda Ulqini, përkatësisht Shtëpia Botuese “Diti&Oli” e cila për të gjashtin vit radhazi prezanton botimet e veta në panairin e Podgoricës. Botuesi, Gazmend Çitaku, gjatë një prononcimi për gazetën “Koha Javore” tha se edhe këtë vit shtëpia botuese që ai drejton ka sjellë risi,

pavarësisht gjendjes së jashtazakonshme. “Këtë vit kemi arritur që të nxjerrim pesë tituj të rinjë të cilët po i prezantojmë edhe këtu në panairin e gjashtë të Podgoricës. Nuk presim ndonjë shitje të madhe të librit, mirëpo qëllimi im kryesor është që të bëhet e ditur se përveç të tjerëve, në Mal të Zi kemi edhe botime në gjuhën shqipe, sepse vetëm duke e prezantuar librin shqip mund të themi se jemi edhe ne pjesë e këtij shteti, se jemi të gjallë dhe se frymojnë në këtë shtet, dhe se zëri ynë dëgjohet këtu”, tha z. Çitaku. Botimet e z. Çitaku kanë të bëjnë kryesisht me krijimtarinë e autorëve ulqinakë, me zhanre të ndyshme si: letërsi, publicistikë, historiografi, etj. I pyetur nëse pajtohet me mendimin që interesimi për lexim ka shënuar rënie, z. Çitaku u përgjigj duke thënë se çdo libër sot e ka lexuesin e vet. “Nuk mundet që një lexues të lexojë të gjitha zhanret, edhe poezi, edhe prozë, edhe letërsi, histori ose publicistikë, mirëpo secili libër e ka lexuesin. Prezenca ime në këtë panair është edhe një apel për të gjithë drejtuesit e shkollave tona dhe të institucioneve të ndryshme që të vijnë dhe të shikojnë që përveç librave në gjuhën tjetër, ka edhe libra në gjuhën shqipe, dhe jo vetëm që është e domodoshme që t’i shohin librat shqip, por sipas mundësisë edhe t’i blejnë”, përfundoi Gazmend Çitaku në këtë prononcim. Panairi i 6-të Ndërkombëtar i Librit, ofroi për vizitorët mundësi që të njihen me zhvillimet aktuale në skenën letrare malazeze, me autorë të shumtë vendas, me krijimtarinë letrare të autorëve nga rajoni, edhe nëpërmjet organizimit të mbrëmjeve autoriale që u mbajtën në kuadër të t. u. këtij panairi. E ENJTE, 8 TETOR 2020

Javore KOHA

KULTURË

Ismail Kadare fiton çmimin Ndërkombëtar të Letërsisë ‘Neustadt’ Me një njoftim në rrjete sociale, Ambasada Amerikane bëri publike fituesin e festivalit për këtë vit.

Javore KOHA

E ENJTE, 8 TETOR 2020

Shkrimtari shqiptar, Ismail Kadare u nderua me çmimin e këtij festivali i cili njihet edhe si Nobeli Amerikan.

‘Kemi kënaqësinë të njoftojmë se shkrimtari i shquar shqiptar Ismail Kadare do të nderohet me Çmimin Ndërkombëtar Neustadt për Letërsinë të këtij viti. Si një nga ngjarjet më të mëdha të letërsisë botërore, Festivali Neustadt i Letërsisë është një festim i librave dhe kulturës ndërkombëtare, sponsorizuar nga World Literature Today dhe organizuar nga Universiteti i Oklahomës. Këtë vit, ngjarja do të zhvillohet virtualisht dhe do të jetë pa pagesë për të gjitha ata që regjistrohen. Ju ftojmë të bashkoheni me ne dhe të shohim me krenari poetin dhe novelistin më të njohur të Shqipërisë teksa nderohet për arritjet e tij’, thuhet në njoftimin e Ambasadës Amerikane.

FOTOGRAFIA E JAVËS

SAMIRA GJOKAJ ADA

„Qesh pak, shiko këtu”

„Nëse një fotograf profesionist fotografon të njëjtin objekt që fotografon edhe një person i zakonshëm, ku qëndron ndryshimi„.

E ENJTE, 8 TETOR 2020

Javore KOHA

KULTURË

Në Ulqin u shënuan Ditët Evropiane të Trashëgimisë Kulturore

Edukimi për trashëg për ruajtjen dhe pro Duke u nisur nga motoja “Trashëgimia dhe edukimi”, që është tema e sivjetme e Ditëve Evropiane të Trashëgimisë Kulturore, theksi i prezantimit është vënë në rëndësinë e edukimit të shoqërisë, duke nisur nga fëmijët deri te më të rriturit, për sjelljen dhe raportin që duhet të kemi ndaj trashëgimisë Ulqin - Ditët Evropiane të Trashëgimisë Kulturore u shënuan me një aktivitet prezantues ndërgjegjësues mbi vlerat dhe rëndësinë e trashëgimisë vendore, që u mbajt të hënën në Galerinë e Qendrës së Kulturës në Ulqin. Duke u nisur nga motoja “Trashëgimia dhe edukimi”, që është tema e sivjetme e Ditëve Evropiane të Trashëgimisë Kulturore, theksi i prezantimit është vënë në rëndësinë e edukimit të shoqërisë, duke nisur nga fëmijët deri te më të rriturit, për sjelljen dhe raportin që duhet të kemi ndaj trashëgimisë. Në fjalën e hapjes, drejtori i Qendrës së Kulturës – Ulqin, Musa Hoxhiq, ka thënë se trashëgimia kulturore, sidomos për qytetin e Ulqinit, ka një rëndësi të veçantë si atraksion turistik. Sipas tij, me qëllim që të kemi sukses në ruajtjen dhe promovimin e trashëgimisë janë të rëndësishme edhe aktivitetet që e vënë theksin tek edukimi dhe arsimimi i brezave. “Me këtë qëllim sonte bëjmë edhe një prezantim të trashëgimisë, duke e vënë theksin te rëndësia e saj si burim i njohjes”, ka thënë Hoxhiq. Ai ka theksuar në vazhdim se trashëgimia kulturore përfaqëson identitetin, historinë dhe lidhjen tonë me të kaluarën. “Për më tepër përfaqëson gjithçka që ne kemi trashëguar nga të parët

Javore KOHA

E ENJTE, 8 TETOR 2020

KULTURË

giminë, kyç omovimin e saj tanë, e të cilat duhet t’i ruajmë dhe t’ua përcjellim gjeneratave të ardhshme. Trashëgimia kulturore përfaqëson një vlerë unike për çdo individ në veçanti dhe për shoqërinë në përgjithësi”, ka thënë drejtori Hoxhiq, duke shtuar se “edukimi dhe formimi i hershëm i të rinjve mbi vlerat e trashëgimisë kulturore

është shumë i rëndësishëm”. Në prezantimin e tij, udhëheqësi i Muzeut të Ulqinit, Gazmend Kovaçi, ka folur mbi rëndësinë e sjelljes dhe aktivitetit të komunitetit në raport me trashëgiminë kulturore. “Për këtë vihet theksi tek edukimi sepse shoqëria nëse nuk e ka të pranishme vazhdi-

misht trashëgiminë kulturore, atëherë është i kotë krejt mundi i institucioneve dhe ekzistenca e trashëgimisë nuk mund të jetë në atë nivel që duhet”, ka thënë ndër të tjera ai. Kovaçi ka nënvizuar rëndësinë e edukimit për ta njohur më tepër trashëgiminë kulturore, duke filluar që nga brezat më të vegjël e deri tek ata që kanë marrë përsipër të drejtojnë institucionet kulturore. “Është një fushë e cila nuk ka fund dhe është një përgjegjësi e madhe për të kuptuar vetë ekzistencën tonë dhe vetë atë se çfarë kanë bërë brezat para nesh për ne, si dhe atë se çfarë jemi duke krijuar ne realisht për brezat që vijnë”, ka thënë ai. Kovaçi ka përmendur edhe disa keqkuptime që ekzistojnë duke e identifikuar trashëgiminë kulturore me pushtuesit. Ai ka thënë se ajo është “autoriale, e njerëzve që e kanë dhe e posedojnë”. Duke paraqitur hartën e trashëgimisë kulturore të Evropës dhe botës, ku pothuajse secili vend ka të paktën një element të trashëgimisë së tij, me të cilin është i njohur nga të tjerët, udhëheqësi i Muzeut të Ulqinit ka potencuar nevojën e punës për brendimin e trashëgimisë sonë kulturore, respektivisht përcaktimin e asaj që e identifikon më së miri këtë trashëgimi. “Ne duhet të figurojmë në këtë hartë të Evropës dhe të komplet botës”, ka pohuar Kovaçi. Pas prezantimit ka vazhduar debati me publikun e pranishëm, ku është biseduar për ruajtjen dhe valorizimin më të mirë të trashëgimisë kulturore. Aktiviteti është organizuar nga Muzeu i Ulqinit, gjegjësisht Qendra i. k. e Kulturës – Ulqin. E ENJTE, 8 TETOR 2020

Javore KOHA

KULTURË

50-vjetori i vdekjes së Nexhat Peshkëpisë

Le të nisemi së bashku, një thirrje që vazhdon Viti 2020 shënon 50-vjet nga vdekja e një prej figurave më të dalluara të diasporës shqiptare të shekullit të kaluar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, prof. Nexhat Peshkëpisë. Prof. Peshkëpia ishte dhe vazhdon të mbahet mend në komunitetin tonë këtu në Amerikë si një ndër kampionët dhe mbrojtësit e pazevëndësueshëm të lirisë dhe të demokracisë Qendrore. Për Koha Javore:

Frank Shkreli / Nju Jork Prof. Nexhat Peshkëpia ishte një anëtar shumë aktiv i Komitetit Shqipëria e Lirë me qëndër në Nju Jork, që drejtohej nga Dr. Rexhep Krasniqi – organizatë kjo që mbështetej financiarisht nga Departamenti Amerikan i Shtetit. Ishte anëtar ekzekutiv i Komitetit e njëkohësisht edhe redaktor i gazetës “Shqiptari i Lirë”. Komiteti Shqipëria e Lirë gëzonte njohjen dhe legjitimitetin si një ent i sanksionuar nga qeveria amerikane, si përfaques i komunitetit anti-komunist shqiptar në Shtetet e Bashkuara gjatë luftës së ftohtë dhe, njëherazi, përfaqësonte Shqipërinë në komitetin e Përgjithshëm të Asamblesë së Vendeve të Robëruara Evropiane, organiazatë umbrellë kjo, që si objektiv të veprimtarisë së saj kishte përmbysjen e komunizmit në vendet e ish-bllokut sovjetik të Evropës Lindore dhe

Javore KOHA

E ENJTE, 8 TETOR 2020

Nexhat Peshkëpia shkollën e mesme dhe të lartë i kreu në Itali dhe Belgjikë. Me të kthyer në Shqipëri pas shkollimit jashtë, Nexhati qe emëruar mësues i matematikës dhe fizikës në Shkollën Teknike të Tiranës. Me pushtimin italian të Shqipërisë në vitin 1939, prof. Peshkëpia iu bashkua forcave të rezistencës dhe ishte një prej organizatorëve të Ballit Kombëtar dhe një prej ideologëve të programit të kësaj partie. Me daljen e Lëvizjes Komuniste në skenën politike shqiptare dhe që ra nën ndikimin e shpejtë të komunistëve jugosllavë, Nexhat Peshkëpia iu bashkua edhe luftës kundër komunizmit, duke shërbyer si redaktor i shtypit anti-komunist dhe anti-fashist. Ndonëse, fatkeqësisht, nuk pata rastin ta takoja sa ishte gjallë këtu në Amerikë po e kujtoj Nexhat Peshkëpinë me rastin e 50-vjetorit të kalimit në amshim – me fjalët e një prej miqve të tij më të ngushtë, Karl Gurakuqit, i cili në një shkrim me rastin e vdekjes së tij në vitin 1970, e ka kujtuar kështu mikun e tij Nexhatin: “Ishte Shqiptar i mirë Nexhati. Atdhetar i kulluet, shembull për të

rijt, njeri i ndermë; i kjante zemra kur vrente përçamje e mosmarrëveshje në mes bashkëatdhetarëve, bij të nji gjaku. Predikonte vëllaznim; për ‘të mjaftonte të ishe Shqiptar, prej çdo krahine dhe menjiherë e afronte dhe me të kjante hallet. Kur ia paten vra vëllain në Tiranë, Manushin e mjerë, më vjen keq më tha sepse nuk e kishte meritue, ka qenë shqiptar i pastër, e ka dashtë Shqipninë, do të kishte dhanë jetën për ‘të. E pra, u vra e u pushkatua, e për më tepër prej dorës së Shqiptarit”, i ka shkruar Nexhati, mikut të vet Karl Gurakuqit në lidhje me pushkatimin e vëllait të tij, Manush Peshkepisë ditën e 27 shkurtit, 1951, së bashku me 21 intelektualë të tjerë të pafajshëm, që i hodhën në një gropë të përbashkët pranë Urës së Beshirit, në fshatin Mënik të Tiranës, të akuzuar për incidentin e bombës në Ambasadën Sovjetike. “Si njëni vëlla ashtu tjetri, si Nexhati ashtu edhe Manushi ishin burra të padjallëzuem”, shkruan Karl Gurakuqi dhe vazhdon: “Të dy predikojshin dashuni ndërmjet vëllazënve shqiptarë, bashkim dhe njisi. Ishin gati tu shtrijshin dorën edhe kundërshtarëve, mjaftonte që veprimet e

KULTURË

Nexhat Peshkëpia i pari nga e djathta, në Romë për të marrë pjesë në ceremonitë me rastin e 500-vjetorit të Gjergj Kastriotit-Skenderbeut (Shejzat)

këtyre të përkojshin me idealet e kombësisë dhe të atdhedashunisë”, ka shkruar Karl Gurakuqi, albanologu, gjuhëtari, përkthyesi, dramaturgu, historiani dhe bashkëpunëtori më i ngushtë i revistës “Shejzat” të Ernest Koliqit. “Ishte përnjimend Shqiptar Nexhati, me të gjitha virtytet, me të tana vetitë e bukura të racës”, e ka kujtuar Karl Gurakuqi 50-vjet më parë, mikun e tij Nexhat Peshkepinë, me rastin e kalimit të tij në amshim. Nexhat Peshkëpia, shkrimtar e poet, në disa prej shkrimeve dhe poezive të tij, shihet se sa mall e kishte Atdheun, se sa shumë vuante në mërgim për Atdheun e tij të largët: “O ti që vjen nga larg, Nga vendi i lindjes Më thuaj: Kur vjen vera Atje në kopshtin tonë? Te shtëpia në atë vend të mjerë, Kumbulla dhe qershija Çelin gjithmonë lule Si njiherë?....” Në çdo shkrim që lexoj për Nexhat Peshkepinë, ajo që dallon është fakti se ai e donte me gjithë shpirt Atd-

heun dhe i donte shqiptarët pa dallim feje, krahine a ideologjie, përderisa ata të ndanin me të, “Idealet e Kombësisë dhe të Atdhedashunisë”: Le të nisemi së bashku, e jo nji nga nji, i porosiste shqiptarët Nexhat Peshkëpia sa ishte gjallë. Edhe sot 50-vjet pas vdekjes dhe 30vjet pas shëmbjes së Murit të Berlinit, ai ka të njëjtën porosi për brezat e sotëm të shqiptarëve, si në trojet shqiptare ashtu edhe në diasporë! Lexoni më poshtë, “Le të nisemi së bashku”, nga Nexhat Peshkëpia: Një thirrje nga Nexhat Peshkëpia, megjithëse e botuar në kulmin e Luftës së Ftohtë në gazetën e Nju

Jorkut, Shqiptari i Lirë, organ i Komitetit Shqipëria e Lirë, në vitin 1970 - është gjithmonë një thirrje aktuale për shqiptarët kudo, që në kohë krize të bashkohen rreth interesave të Atdheut dhe të shqiptarëve - jo një nga një - por të gjithë së bashku! Eh, medet! T’i kishte sot Kombi Shqiptar vetëm pesë Nexhat Peshkëpia, anë e mbanë trojeve shqiptare, besoj se ndryshe do të ishin punët e shqiptarëve! Nexhat Peshkëpia u lind në Vlorë më 15 mars 1908 dhe ka ndërruar jetë më 8 shkurt 1970 në Dearborn të shtetit Miçigan, ku kishte shkuar nga Nju Jorku, ku edhe banonte, për të vizituar një kushëri të tijë që jetonte atje. E ENJTE, 8 TETOR 2020

Javore KOHA

KULTURË

Mbrëmje autoriale e prim. dr. Gani Karamanagës

Thërrmijat e mbledhura të një jete (mijëvjeçare) të Ulqinit Botimi i një libri ka qenë dhe ka mbetur festë, veçanërisht nëse tematika e tij lidhet ngusht me trevat tona në Mal të Zi

Nikollë Berishaj

Autori, prim. dr. Gani Karamanaga tanimë na ka mësuar se librat që i shkruan, nëse nuk janë ngusht të lidhura me profesionin e tij – mjekësinë, medoemos janë të lidhura me dashurinë e tij të madhe ndaj vendlindjes, Ulqinit, Kalasë... dhe aty, siç duket, ka gjetur burim të pashtershëm të inspirimit të vet. Me anekdotat e tij, në shikim të parë të kuptueshme dhe të njohura vetëm për bashkëvendësit (apo të harruara edhe prej tyre), autori krijon një mozaik të çmuar të së kaluarës së lavdishme të qytetit 2.500 vjeçar, me të cilin mburret në çdo skicë, çdo shkrim, sado të shkurtër. Guralecët e mozaikut të tij renditën natyrshëm në faqet e cilitdo nga librat e tij, që nuk pretendojnë të bëjnë art të lartë,

Javore KOHA

E ENJTE, 8 TETOR 2020

por që nga secili prej tyre ndihet aroma e artit të shkrimit e përzier, medoemos, me Kalanë, detin, e pse jo edhe me një histori të pashkruar, por të përcjellë brez pas brezi nën bedenat e këtij qyteti piktoresk. Dhe sikur shtresat që duken qartë në muranat e Kalasë së Ulqinit, ashtu edhe në librat e dr. Ganiut na shfaqen shtresa të një jete, qoftë të përditshme, qoftë edhe të asaj që ka lënë gjurmë në zhvillimin, por edhe në stagnimin e këtij qyteti. Personazhet e dr. Gani Karamanagës janë njerëz sa të thjeshtë, aq edhe të posaçëm që ia kanë dhënë vulën e vet jetës në qytet. Autori nuk thellohet në përshkrime psikologjike të personazheve të veta, por më shumë në ndonjë episod nga jeta e secilit prej tyre që përbëjnë memorien kolektive të qytetit, e që shumë sosh, po të mos ishte pena e autorit do t’i mbulonte harresa. Brenda skicave e anekdotave të shkurtra, autori shpesh si tërthorazi jep edhe fakte historike, të verifikuara dhe të besueshme, paçka se ndoshta nganjëherë edhe në kundërshtim me atë “të vërtetën

e ‘gjithëpranueshme’ historike”. Këtë ai e bën me vetëdije të plotë dhe me një qëllim të qartë të iluminimit të lexuesit të tij, qoftë ai shqiptar, apo edhe malazias. Pikërisht kjo fjalia e fundit është tejet e rëndësishme. Dr. Gani Karamanaga botimet e veta i bën në të dy gjuhët. Nuk mbetet në ‘enklavën’ shpesh të imponuar, që si synim ka vetëm një rreth të ngushtë lexuesish (lexo: lexuesin shqiptar, madje shqiptar nga Mali i Zi, apo më

KULTURË ngusht ulqinak!) por vegimet e veta si shkrimtar i shtron në një sofër më të gjerë, edhe në gjuhët, të cilat mund të lexohen në një hapësirë milionëshe të lexuesve të gjuhës me katër emra. Kështu, prej autorit lexojmë se “pas dorëzimit të Ulqinit Malit të Zi” (jo ‘çlirimit’ por ‘dorëzimit’ të Ulqinit nga perandoria Otomane Malit të Zi) një numër i konsiderueshëm e banorëve të këtij qyteti braktis vatrat e veta dhe gjen strehim e jetë që nga Shkodra e Durrësi e deri përtej oqeanit. Pavarësisht nga kjo, dr. Ganiu për ta shkruan si për ulqinakët që e ngritën emrin e qytetit të tij aty, ku vet autori mendon se duhet të gjendet. Në librat e tij, dr. Ganiun, siç e njohin të gjithë bashkëvendësit, nuk ngurron të japë edhe detaje nga biografia e vet, para së gjithash nga veprimtaria e tij si mjek, nga vizitat e tij të panumërta nëpër të gjitha pikat, edhe më të largëtat, të territorit që përfshinte terreni i tij, por më së shpeshti në shërbim të një zbulimi të ndonjë fakti nga kujtesa e pashtershme e popullit, për t’i prezantuar më vonë ato në faqet e librave me sharmin e shkrimit të një kroniku të vëmendshëm. Dhe të gjitha këto shënime sot janë të përmbledhura si pasuri e përgjithshme e lexuesit, në njëmbëdhjetë librat e tij, prej të cilëve vetëm njëri është veç në gjuhën shqipe. Pikërisht ky autor, prim. dr. Gani Karamanaga, ishte edhe shkaku i takimit në një mbrëmje autoriale, të organizuar nga Qendra për Ruajtjen dhe Zhvillimin e Kulturës së Pakicave në Mal të Zi (CEKUM), të mbajtur të martën, më 29 shtator në QKI “Budo Tomoviq” në Podgoricë. Para adhuruesve të shumtë të fjalës së

shkruar, numrin e të cilëve e kufizonin vetëm masat e Institutit të Shëndetit Publik, për veprimtarinë artistike – letrare foli akademiku Zuvdija Hoxhiq, edhe si njohës i mirë i mjedisit për të cilin shkruan autori. Ai tha se secila skicë e shënim i dr. Ganiut mund të përdoret si një brumë i mirë për një vepër më të gjatë letrare, që nga tregimi, novela, e pse jo edhe romani. “Gjithmonë kam pretenduar se e njoh deri në detaje Ulqinin, shpirtin, sa edhe historikun e tij, por pas secilit libër të Gani Karamanagës, e shoh se sa të cekëta ishin njohuritë e mia për këtë qytet, për mua aq të dashur... Çdo herë, pasi e përfundoj leximin e dorëshkrimit të librit të tij të radhës, i them vetes: ‘kjo është një përmbyllje e bukur e shkrimit të tij’ e ai, shumë shpejt më befason me një libër të ri, aspak më të dobët.” Po aq të zgjedhura ishin edhe fjalët e mr. scc Mirosllav Mariqit, që dha një vështrim të thukët të veprimtarisë së pulmologut e ftiziologut të njohur jo vetëm të Ulqinit, duke analizuar librat e tij nga fusha e veprimtarisë profesionale të kolegut – dr. Gani Karamanagës. Moderatorja e mbrëmjes, Neda Popoviq, me përzgjedhjet nga shkrimet e autorit dha një prerje të bukur të asaj që mund të lexohet në veprat e tij. Për ambientin e bukur të kësaj mbrëmjeje autoriale u përkujdes me pjesën e saj muzikore, Amella Frluçkiq, mr. e fizarmonikës. Dhe si ndodh zakonisht, prej autorit, përpos fjalëve të miradijes për folësit, publikun dhe të gjithë ata që e mbështesin në veprimtarinë e tij letrare, zbuluam edhe një detaj nga biografia e autorit, për shumicën e të

pranishmëve të panjohur, se shkrimet e dr. Ganiut, pavarësisht se auditori i dinte si të viteve të fundit, kishin historik shumë më të gjatë. Si nxënës i Shkollës së Mesme të Mjekësisë në Cetinë, autori ishte vlerësuar me çmimin e dytë të festivalit letrar, për nder të përvjetorit të çlirimit të Cetinës. Dhe, në fund, jo për nga rëndësia, ndjenja që e kisha si dëgjues në këtë mbrëmje, dr. Ganiun nuk mund ta ndaja nga treshi i mjekëve tonë të mëdhenj, interesimi i të cilëve shkonte përtej stetoskopit e manteles së bardhë. Më dukej se autori po fliste edhe në emër të prof. dr. Simë Dobrecit dhe dr. Lukë Gjokajt.

Disa të dhëna biografike, bibliografike për prim. dr. Gani Karamanagën

I lindur më 1946 në Ulqin, ku e kreu shkollën fillore. Shkollën e mesme të mjekësisë e përfundoi në Cetinë, ndërsa Fakultetin e Mjekësisë në Beograd. Si mjek punoi në: Ostros (Krajë), Katërkollë (Ana e Malit), Tivar edhe më në fund në Shtëpinë e Shëndetit në Ulqin (prej 1978 deri me 1982 si drejtori i saj) . Përsëri rizgjedhet drejtor edhe dy herë ( më 2003 dhe 2008) deri në pensionim. Për punën profesionale dhe shkencore, Ministria e Shëndetësisë e Malit të Zi i jep titullin primarius, në maj të vitit 1998. Lufta e pareshtur, ndërtimi dhe hapja e Maternitetit kanë qenë angazhimi i veçantë i dr. Ganiut. Dr. Gani Karamanaga është një ndër themeluesit e Bashkimit të Krijuesve Shqiptarë në Malin e Zi dhe kryetari i tij. Njëkohësisht është edhe anëtar i redaksisë së revistës “Dija”. Është organizatori i tetë Simpoziumeve Ulqin-Shkodër. Botimet: “Mjekimi me faktorë natyrorë në regjionin e Ulqinit” (2008),“Historiku i shërbimit shëndetësor në Ulqin” (2011), “Dielli, deti, shëndeti”, ”Udhëtimi i një mjeku “(2015),Materniteti në Ulqin (2015), “Rrënjtë” (2016), “Zgjimi” (2016), “Në derë të oborrit” (2017), “Pazari i Gjytetit” (2019), “Mullini i Erës” (2020), “Monumentet” (2020). Prej tyre vetëm libri “Historiku....” është në gjuhën shqipe, veprat e tjera janë botuar edhe në gjuhën malazeze. E ENJTE, 8 TETOR 2020

Javore KOHA

LETËRSI

Prozë urbane

Horrat u bënë pis, si të ishin përmjerrë (Fragment nga romani “Indigo”)

Për Koha Javore:

Bajram Sefaj/ Paris Këto kallëzime të shkurtra, rakitike, astmatike, tuberkuloze, mbërthyer ethesh, shprehur pa zgjuarsi, sharm as shkathtësi rrëfimi, ndjellin në mend edhe një tjetër kallëzim, paksa me leqe e dredha, që atë e bën edhe më të vështirë për t’u kallëzuar: jeto për ta treguar, siç thotë Gabo Markez! I dilet, disi, matanë! - A ka Enveri (Hoxha) merita për Kosovën? – ishte njëra nga dyzet pyetjet standarde dhe të njëjta për të gjithë të anketuarit. - Po, ka: Merita Halilin* (*Fjala është për interpretuesen e këngëve popullore nga Shqipëria). Kjo ishte përgjigjja, e shkurtër dhe e qartë, e njërit nga (shumë) të anketuarit. Përgjigjja, ishte gjeniale. E denjë për t’u regjistruar në analet e memoaristikës. Përgjigje që duhet mbajtur mend. Pos Merita Halilit, xhaxhi ka edhe “merita” të tjera për Kosovën. Siç kallëzon në librin e tij tejet korrekt, “Kosova dhe Enver Hoxha”, autori serioz dhe autoritar, E. Myftari, me prejardhje nga Peja, xhaxhi, me mish e me shpirt, e kundërshtoi idenë e avancimit të Kosovës, nga statusi

Javore KOHA

E ENJTE, 8 TETOR 2020

LETËRSI

Krahinë autonome, në rang Republike, me motivacion se shqiptarët tashmë (déjà), kanë një Republikë në Ballkan, Republikën Socialiste të Shqipërisë. Kujt (djalli!) i duhet edhe një Republikë tjetër në këtë hapësirë të ngushtë, kur qysh moti, e pagëzuan – fuçi baruti! Flitet se, njëherë moti (të ketë qenë viti 1946/47, ec e bjeri në fije kësaj date historike), kur Envera Hoxha po vizitonte zyrtarisht Jugosllavinë e Titos. U prit me ovacione e temena. Kohë kur, me të madhe e hareshëm, këndohej kënga: “Rodila je majka tri narodna sina, Enver Hodžu,Tita i Staljina” (Lindi nëna tre djem trima, Enver Hoxhën, Tito-n dhe Stalinin”, kështu disi).

Kur Enveri i ri, shtatgjatë, ezmer e kaçurrel (atëbotë, pa nofkën Xhaxhi), i ri dhe tejet i bukur, shfaqet në rrugët e sheshet e Beligradit, hanëmet dhe çikat e reja serbe, sapo i lirojnë duart nga buqetat e mëdha me lule, thyejnë gishtat e bien në trans ëndërrimi, magjepsur pas bukurisë së presidentit të ri shqiptar, naiv, kokëbosh dhe të papjekur kurrë... Të bukur. (Shumë vjet më vonë, kur Xhaxhi ndërroi hipës, këndohej një tjetër këngë: “Enver Hoxha e Mao Ce Duni, janë si buka e një brumi!”). Çfarë ndodhi, çka u bë e si u bë, këtë pështjellim nuk e qartësojnë dot as historianët kompetentë të kohës, papritmas, dhe krejt befasisht, itiner-

ari dhe agjenda e vizitës pompoze, të zhurmshme dhe spektakolare e kryetarit të Shtetit shqiptar në Beligrad, pësoi një ndryshim të vockël, në shikim të parë, por kapital në fakt. Në vend se Enveri i hoxhës, nga Beogradi të zbriste në Prishtinë, apo diku tjetër te të vetët, në Kosovën e pasluftës (të shitur dhe të tradhtuar nga vetë ai!), biga e qerres qorre të kësaj vizite historike, kthehet diametralisht mbrapsht: në vend se në Kosovë, Enver Hoxha, i edukuar, i sjellshëm dhe i përkorë, i urtë dhe i dëgjueshëm, nuk e prish festën, qoftë edhe me reagimin a protestën më të imët. Gjithnjë i shoqëruar nga zoti i shtëpisë, miku i tij “besnik”, Tito, udhëton për në Slloveninë gjelbëroshe e të bukur, dimër e verë, si të ishte një shtet tjetër socialist dhe i panjohur krejt, në zemër të Evropës! Gjithsesi, më mirë të vizitohej një republikë në shkëlqimin e saj të plotë perspektiv, sesa një krahinë autonome, e mbytur në mykun mesjetar. E shtypur dhe e bërë byk, e nëpërkëmbur, e lënë pas dore. Më drejt, lëshuar në dorën e xhelatëve të pashpirt e të pabesë. Për dy miqtë e dashuruar, përgatitet një varkë luksoze për promenadën mëngjesore, mbi valët e qeta, si të hekurosura, të Liqenit Bled, në Bled. Qeni, miku dhe shoqëruesi më besnik i Titos, befas shket nga varka e bie në ujë. Laget e bëhet qull krejt. Me veshë të gjatë llaposh e lesh shumë. Kur truprojat (atëherë as që e kemi ditur se, ndryshe, bodiguarde, u thonë), të shkathët, vigjilentë, shpejt intervenojnë dhe qenin leshtak, e kthejnë në vendin e vet. Qeni ia jep një shkundjes së fuqishme. Në të e sipër, dy miqtë e lartë, i stërpik e i bën qull. Si të përmjerrë dukeshin! Tito shkrep në buzëqeshje të thartë ironike e të gjerë, saqë krejt dhëmbë e dhëmballë dukati i shihen. Mezi i bën bashkë buzët për të sajuar një të falur mysafirit! Enveri ynë, pa e prishur terezinë fare, qetë e urtë, ia dredh Titos: Pa merak, pa merak, shoku im Tito, kështu është gjithmonë, në shoqëri qensh! Tito ngel si i pshurrur, si i dhjerë ndër vete! Pa ditur nga t’ia mbajë. (Kështu thonë se ka ndodhur. Nuk di. Aty s’kam qëlluar!). E ENJTE, 8 TETOR 2020

Javore KOHA

MOZAIK

Familja e hershm e sotme trieshjan Goditja e parë që mori famlja trieshjane ishte emigrimi masiv. Trieshjanët të mësuar me qindra vjet me një jetë të bazuar mbi norma kanunore, emigrimi masiv i viteve 1970 të shekullit të kaluar, ishte hapi i parë drejt thyerjes së këtyre rregullave familjare që kishin trashëguar ndër breza

Gjekë Gjonaj

Familja trieshjane historikisht, dikur ishte tradicionale , patriarkale dhe mbështetej në një bashkim të njerëzve që jetojnë në një kulm, e formuar në bazë të bashkimit martesor. Karakteristikë e familjes trieshjane është se ajo gjithmonë ka jetuar me mendimin e zgjerimit të familjes dhe rritjes së familjes. Martesa bëhej për të lindur sa më shumë fëmijë e për t’i shtuar shtëpisë një njeri në punë. Çifti i ri lumturohej me lindjen e fëmjëve. Në të kaluarën, familjet patriarkale kërkonim me domosdo djem, për pasurim të familjes, për mbarësi e përparim. Prindërit u gëzoheshin djemve, ndërsa vajzave shumë më pak. Në kujtesën historike të trieshjanëve të vjetër ka mbetur mendimi se ata shikonin të zgjedhnin për martesë djem e vajza të familjeve me shumë meshkuj, duke menduar se nusja e djalit do të lindte djem. Gruaja që lindte djem ishte më e privilegjuar në familje. Një nga karakteristikat e familjes trieshjane tradicionale është se ka qenë e bashkuar, dhe secila prej tyre pothuaj ka pasur kontakt të mirë me anëtarët e tjerë.

Javore KOHA

E ENJTE, 8 TETOR 2020

Me rëndësi është të thuhet se kjo familje ka pasur të zotin dhe zonjën e shtëpisë. Ata kanë qenë përgjegjësit të cilët kanë caktuar rregullat se kujt çka i takon. Zoti i shtëpisë ishte njeriu më me autoritet në familje, më punëtori dhe shtrihej mbi çdo aspekt të jetës. Ai vetë punonte shumë për t’i bërë edhe të tjerët të punonin. Detyra e tij ishte t’i mbronte sa më mirë interesat e përgjithshme të familjes. I mësonte dhe i këshillonte gjindtë ( njerëzit) e shtëpisë se si duhet të sillen dhe të veprojnë. Në shtëpi ai përpiqej që të ishte i paanshëm, dhe i drejtë. Të mos tregojë zemërim ndaj asnjërit dhe t’i caktojë secilit, qoftë burrë apo grua, një detyrë çdo ditë. Pa lejen e zotit të shtëpisë asnjëri prej anëtarëve të familjes nuk guxonte të largohej nga puna, nuk mund të shkonte në punë diku tjetër apo të kërkonte ndihmë mjekësore. Pa pëlqimin, respektivisht dëshirën e zotit të shtëpisë asnjë djalë ose vajzë nuk mund të fejohej e të martohej me dëshirën e tyre, të shkojë në shkollë e të kryejnë detyra të tjera, përveç se ato që ai ua kishte ngarkuar jo vetëm atyre , por edhe burrave e grave të tjera të familjes. Përveç këtyre i zoti i shtëpisë ishte personi i vetëm që kishte kontrollin e plotë mbi kuletën ( qesen) e familjes. Çdo para ( të holla për shpenzime) e fituar me djersë ose dhuratë e familjes duhej dhënë zotit të shtëpisë, i cili shpenzonte për

të mirën e familjes sipas një rregulli të caktuar. Për blerjen dhe shitjen e pasurisë dhe prodhimeve që i zotëronte bashkërisht gjithë familja ai mund të

MOZAIK

me dhe ne këshillohej me burrat e tyre , por jo me gratë. Meqë mbante qesen e familjes ( financat), i zoti i shtëpisë, në përgjithësi shkonte vetë në treg ( pazar), ku i shiste prodhimet e veta dhe me të ardhurat blinte sende që ai i vlerësonte të nevojshme për familje, veshmbathje, kafe, sheqer, e cigare për të ruajtur dinjitetin ( nderin) e familjes në sy të miqve. Në rast se i zoti i shtëpisë bëhej i paaftë fizikisht, sa nuk mund të merrte rrugën e gjatë dhe të vështirë nëpër male për të shkuar në pazar, caktonte një nga anëtarët tjerë të familjes. I zoti i i shtëpisë sipas traditës brenda në shtëpi rrinte në vendin e nderit në të

djathtë të oxhakut. Kur hynte në dhomë i zoti i shtëpisë, të gjithë ngriheshin në këmbë dhe qëndronin ashtu deri sa të ulej. Në rast se ai mbante armën, dikush prej familjarëve i merrte pushkën apo armët e brezit dhe i varte te dera ose në mur. Në prani të tij të rinjtë nuk mund të pinin as raki , as duhan. Në rast se ai kishte dëshirë për bisedë ( muhabet) të tjerët e ndiqnin, ndërsa kur ai preferonte të heshtte, të tjerët nuk flisnin. Fëmijëve në praninë e tij u lejohej të qëndrojnë në dhomë, por jo të flasin me zë. Kur shtrohej dreka apo darka , asnjë anëtarë tjetër i familjes nuk duhej të fuste lugën në çini- sahan ( pjatë) para tij, ndërsa kur dilte nga dhoma ai kryesonte. Rol të rëndësishëm në familjet e hershme ( tradicionale) trieshjane e organizuar përmes së drejtës zakonore, e cila e ka cunguar sidomos femrën dhe ia ka humbur imazhin, luante edhe e zonja e shtëpisë, e cila caktohej ( emërohej) nga i zoti i shtëpisë. Ky i fundit nëpërmjet saj ( zojës së shtëpisë) sundonte gratë e familjes. Edhe ajo sikur i zoti i shtëpisë duhej të punonte me drejtësi, me mend, me urtësi dhe me paanësi. Ajo u jepte detyra, urdhëronte dhe mbikëqyrte punën që bënin gratë brenda shtëpisë, oborrit dhe kopshtit. Pozita e femrës ( gruas) në shoqërisë tradicionale trieshjane jo vetëm që ishte e rëndë e shkaktuar nga prapambeturia e patriarkalizmi, por edhe nga ndikimi i normave zakonore, të mbështetura te Kanuni i Lekë Dukagjinit. Të drejtën kryesore ky kanun ia jep mashkullit, i cili përveç privilegjeve të ndryshme që gëzonte, kishte edhe të drejtën e sundimit të femrës. Autoriteti i zotit dhe zonjës së shtëpisë ishte i padiskutueshëm në familjet tradicionale trieshjane. Ata vëmendje të posaçme i jepnin edukimit të fëmijëve. Brenda familjes tradicionale kryhej edhe funksioni edukativo-arsimor, krijohej personaliteti i fëmijës, mësohej edukata morale dhe edukata seksuale, krijohej ndjenja e respektit, mikpritjes, ndjenja e vlerës, e mbrojtjes dhe e ndjeshmërisë. Kështu, brenda kësaj familje e cila dikur ishte e shenjtë, fëmijët përgatiteshin për jetë, për profesionin e tyre, mësonin për mënyrën e arritjes së qëllimeve në jetë, për mënyrën e menaxhimit të ekonomisë shtëpiake, për përkrahjen e shëndetit fizik dhe mendor të anëtarëve të familjes, për arritjen e standardit jetë-

sor etj. Si element i rëndësishëm që ia vlen të përmendet është se familja trieshjane ka qenë gjithmonë bujare dhe kjo mund të vërehet tek shembulli për pritjen e mysafirëve ku gjithmonë kanë qenë të mirëpritur mysafirët në çdo familje në Triesh dhe janë ende po ashtu. Goditja e parë që mori famlja trieshjane ishte emigrimi masiv. Trieshjanët të mësuar me qindra vjet me një jetë të bazuar mbi norma kanunore, emigrimi masiv i viteve 1970 të shekullit të kaluar, ishte hapi i parë drejt thyerjes së këtyre rregullave familjare që kishin trashëguar ndër breza. Natyrisht që ky fenomen i ri ( emigracioni) që hyri në jetën e trieshjanëve pati pasojat e veta. Largimi i familjeve të tëra bashkë me fëmijët e tyre të drejt emigrimit në SHBA dhe vende tjera në Evropë, u krijoj atyre kushtet për të bërë një jetë të pavarur. Kjo krijoi edhe përplasjen e parë midis brezave, e cila jo vetëm se nuk është tejkaluar ende , por duket se është thelluar edhe më shumë. Hyrja dhe depërtimi i një mentaliteti të ri në shoqërinë trieshjane e ka tundur, lëkundur dhe rrotulluar fort familjen trieshjane. Ndryshimet dhe zhvillimet sociale që po ndodhin anembanë botës, me ardhjen e demokracisë, pa dyshim se kanë prekur edhe strukturën e familjes tradicionale shqiptare. Ajo sikurse edhe familja shqiptare dhe familja në Perëndim po kalon një periudhë tranzicioni dhe një krizë institucionale, e cila do të duhej të tërhiqte vëmendjen e sociologëve dhe antropologëve. Kjo krizë e ka ndryshuar imazhin e familjes trieshjane në veçanti dhe familjen shqiptare në përgjithësi. Tashmë është tejkaluar familja e madhe me tridhjetë e më shumë frymë, me gjysh, me gjyshe, kushërinj, e kushërira. Në kohën e sotme familjet trieshjane përbëhen vetëm nga prindërit dhe fëmijët. Modeli i ri i familjes trieshjane ( shqiptare) ka bërë që autoriteti i prindit është i diskutueshëm, e roli ( ndikimi) i femrës më i madh. Thënë shkurt e troç tashmë familja e sotme ( moderne) trieshjane, sikurse edhe familja shqiptare, ka humbur dy gjëra ( elemente) madhore të cilat tek shqiptarët njihen si të “ shenjta” e ato janë: solidariteti social dhe struktura e familjes së qëndrueshme. Magjia e familjes tradicionale trieshjane ka pësuar dhe vazhdon të pësojë ndryshime. E ENJTE, 8 TETOR 2020

Javore KOHA

MOZAIK

Ministrja e Administratës Publike, Suzana Pribilloviq, vizitoi Komunën e Gucisë

Administratës lokale, dhuratë kompjuterët llogaritës Guci – Ministrja e Administratës Publike në Qeverinë e Malit të Zi, Suzana Pribilloviq, me bashkëpunëtore, të premten, më 2 tetor 2020, vizitoi Komunën e Gucisë. Gjatë takimit në Komunën e Gucisë, ministrja Pribilloviq dhe kryetarja e Komunës së Gucisë, Anella Çekiq, kanë biseduar mbi projektet aktuale dhe avancimin e mëtejmë të punës së organeve dhe njësive të administratës lokale. Ministrja Pribilloviq ia ka dorëzuar si dhuratë Komunës së Gucisë ca kompjuterë llogaritës dedikuar për testime elektronike me rastin e punësimit në organet e qeverisjes lokale, duke shprehur kënaqësinë që zgjidhja softuere është vënë në funksion. Ajo ka përkujtuar se ky projekt është

Javore KOHA

E ENJTE, 8 TETOR 2020

mbështetur nga ana e Ministrisë së Administratës Publike dhe Komisionit Evropian, përmes mbështetjes së buxhetit sektoral, i cili është kusht kyç për sigurimin e transparencës me rastin e punësimit. Kryetarja e Komunës së Gucisë, Anella Çekiq, ka falënderuar ministren Pribilloviq për dhurimin e kompjuterëve llogaritës dhe ka theksuar se kjo vizitë e mysafirëve të lartë nga Podgorica është e rëndësishme për Komunën e Gucisë, për shkak të këmbimit të përvojave përkitazi me zgjidhjet dhe vendimet e reja ligjore dhe rekomandimet që duhet zbatuar në nivel lokal. “Ne bëjmë përpjekje të vazhdueshme që t’i avancojmë kushtet e punës së

të punësuarve tanë, që ata të jenë servis cilësor dhe i përgjegjshëm i qytetarëve, si dhe qeverisje profesionale dhe përgjegjëse”, ka pohuar ajo. Në takimin me ministren e Administratës Publike dhe bashkëpunëtoret e saj, kryetaren Çekiq e kanë shoqëruar nënkryetari i Komunës së Gucisë, mr. Huso Brdakiq, dhe shefi i Shërbimit të Policisë Komunale, Semih Rexhepagiq, të cilët kanë folur mbi planet në sferën e reformës së administratës publike me fokus në avancimin e ofrimit të shërbimeve elektronike qytetarëve dhe kompetentëve të Policisë Komunale në Komunën e Gucisë. Sh. Hasangjekaj

SPORT

Pas javës së tetë të Ligës së Parë Futbollistike të Malit të Zi

“Deçiqi” merr kryesimin e tabelës “Deçiqi” është i vetmi ekip që nuk ka pësuar asnjë humbje në sezonin e ri të kampionatit superior të Malit të Zi. Ai ka shënuar nga katër fitore dhe katër barazime, duke grumbulluar 16 pikë, i ndjekur nga Podgorica dhe Buduqnosti me nga 15 pikë Klubi i Futbollit “Deçiq” nga Tuzi vijon me paraqitje të mira në Ligën e Parë Futbollistike të Malit të Zi, duke i befasuar për mirë sportdashësit në vend dhe jashtë. Pas debutimit të sivjetshëm në Ligën e Parë, ku u kualifikua si kampione e Ligës së Dytë, “Deçiqi” ka marrë kryesimin e Telekom 1. CFL, pas fitores së shënuar në fushën e vet me

“

rezultatin 3-0 kundër OFK Titograd, në javën e tetë të kampionatit. Golat për “Deçiq”-in i shënuan dy golshënuesit e tij më të mirë të këtij sezoni, Kristijan Vulaj dhe Ilir Camaj. Golin e parë për “Deçiq”-in e shënoi Kristijan Vulaj në minutën e 68-të, ndërsa dy golat e tjerë Ilir Camaj në minutat ‘85 dhe ‘87. “Deçiqi” është i vetmi ekip që nuk

“Deçiqi” ka marrë kryesimin e Telekom 1. CFL, pas fitores së shënuar në fushën e vet me rezultatin 3-0 kundër OFK Titograd, në javën e tetë të kampionatit. Golat për “Deçiq”in i shënuan dy golshënuesit e tij më të mirë të këtij sezoni, Kristijan Vulaj dhe Ilir Camaj. Golin e parë për “Deçiq”-in e shënoi Kristijan Vulaj në minutën e 68-të, ndërsa dy golat e tjerë Ilir Camaj në minutat ‘85 dhe ‘87.

ka pësuar asnjë humbje në sezonin e ri të kampionatit superior të Malit të Zi. Ai ka shënuar nga katër fitore dhe katër barazime, duke grumbulluar 16 pikë, i ndjekur nga Podgorica dhe Buduqnosti me nga 15 pikë. Ky i fundit ka një ndeshje më pak. Organizimi i mirë i klubit, krijimi i kushteve optimale për futbollistët, loja e angazhuar dhe kolektive duket që kanë dhënë rezultatet e veta në pjesën e deritashme të Kampionatit. Për shkak të ndeshjes së përfaqësueses së Malit të Zi, në Ligën e Parë do të ketë një pushim gati dyjavor. Pas kësaj, në javën e nëntë, “Deçiqi” do të jetë mysafir në Petrovac dhe pastaj në javën e dhjetë, po ashtu në fushën kundërshtare, do të takohet në ndeshjen e drejtpërdrejtë me pretendentin për titull, ekipin e (Kohapress) “Buquqnost”-it.

E ENJTE, 8 TETOR 2020

Javore KOHA

e A avorH KJO Podgori cë e enjte, 8 tetor 2020

Viti XlX Numër 931 Çmimi 0,50

Dobësimi i kohezionit politik tek elektorati votues shqiptar ISSN 1800-5696

Gënjeshtrat e Kishës Ortodokse Serbe për të përvetësuar Kishën e Krajës

Të jetosh për dukje