Koha 902

Koha Javore Podgoricë e enjte, 5 mars 2020 Viti XlX Numër 902 Çmimi 0,50

Absurdi i kohës sonë

Ura(t) e ndarjes ISSN 1800-5696

Mësuesi i sotëm dhe jehona e vërtetë e tij

Të ruhet dhe të kultivohet gjuha amtare

Përmbajtje

8

10 A po fillon numërimi mbrapsht për Perëndimin

Takimi i parë me qeverinë e re

18

20 Me punë dhe vullnet mund të arrihet gjithçka

“Libra të ndaluar në komunizëm” për censurën në letërsi

Koha Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002.

Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.org

2

Javore Koha

e enjte, 5 mars 2020

Përmbajtje

22

24 Poezi nga Ali Gjeçbritaj

Drama e historive nën një regjim shtypës triumfon në “Berlinale”

26

32 Rrëfime për disa krijues të dalluar

Njohje me të drejtat dhe me mekanizmat për realizimin e tyre KOHA Javore KOHA Javore

KOHA Javore KOHA Javore

Podgoricë e enjte, 22 dhjetor 2016 Viti XV Numër 745 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 8 dhjetor 2016 Viti XV Numër 743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 29 dhjetor 2016 Viti XV Numër 746 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 15 dhjetor 2016 Viti XV Numër 744 Çmimi 0,50

Pa ndonjë

Koha Javore NDRYSHIM Podgoricë e enjte, 5 mars 2020 Viti XlX Numër 902 Çmimi 0,50

Teatri - një dëshirë e munguar e ulqinakëve Qençe

pozitiv

APATIA politike

Shqiptarët në Mal të Zi gjatë vitit 2016

SHQIPTARËT E 1001 HALLEVE

Komedia e mjerimit

mjerimit Komedia e

Shkodra, qyteti më joshës për krajanët krajanët joshës për qyteti më Shkodra,

Në udhëkryq

ISSN 1800-5696

ISSN 1800-5696

1 NSSI

6965-008

e luftës viktimat që nderoi Manifestim

nuk jetohet ma

ISSN 1800-5696

ISSN 1800-5696

Manifestim që nderoi viktimat e luftës

Qëndrimi anticivilizues i një politikani

Në udhëkryq

Kadare meriton Nobelin!

ARKIVI: www.kohajavore.org

Qëndresa dhe flijimi për flamurin tonë kombëtar

Absurdi i kohës sonë

1 NSSI

6965-008

ëve ulqinaka re mungu ë e Ura(t) e ndarjes dëshir nhjëet ma o trit Teaje

Lufta e Ftohtë duhet shmangur

Mësuesi i sotëm dhe jehona e vërtetë e tij

Të ruhet dhe të kultivohet gjuha amtare

vërtetë e tij dhe jehona e Mësuesi i sotëm

amtare kultivohet gjuha Të ruhet dhe të

ISSN 1800-5696

uk Qençe n 1001 HALL EVE

6965-0081 NSSI

SHQIPTAR ËT E

Ura(t) e ndarjes

avoreHA KJO avoreHA KJO Podgoricë e enjte,

8 dhjetor 2016

Viti

Çmimi 0,50 XV Numër 743

Podgoricë e enjte,

15 dhjetor 2016

Viti

Çmimi 0,50 XV Numër 744

Absurdi i kohës sonë

e enjte, 5 mars 2020

Javore Koha

3

Ngjarje Javore

Kryetarja e Komisionit për Politikë të Jashtme të Parlamentit të Republikës së Shqipërisë, Mimi Kodheli, vizitoi Komunën e Tuzit

Gjeloshaj: Qëllimi, bashkëpunimi me Shqipërinë Tuz – Kryetarja e Komisionit për Politikën e Jashtme të Parlamentit të Republikës së Shqipërisë Znj. Mimi Kodheli, e shoqëruar nga ambasadori i Shqipërisë në Mal të Zi Z. Ridi Kurtezi, ka vizituar Komunën e Tuzit, ku është pritur nga kryetari dhe nënkryetari i komunës dhe nga kryetari i kuvendit.

Në kumtesën për media të Komunës së Tuzit thuhet se Znj. Kodheli i ka

4

Javore Koha

e enjte, 5 mars 2020

falënderuar udhëheqësit e Komunës së Tuzit për marrëdhëniet e mira me Republikën e Shqipërisë dhe për solidaritetin që banorët e Tuzit kanë treguar në kohën kur Shqipëria u prek nga tërmeti.

“Kryetari Gjeloshaj falënderoi znj. Kodheli për këtë vizitë të rëndësishme, si dhe e njoftoi atë me gjendjen aktuale të funksionimit të Komunës së Tuzit.

Qëllimi ynë është të bashkëpuno-

jmë me Republikën e Shqipërisë në të mirë të dy vendeve, e kjo është dëshmuar me aktivitetet tona të përbashkëta me bashkinë e Tiranës dhe me komunat e tjera” u shpreh Gjeloshaj”, thuhet në kumtesë.

Kjo është hera e parë që kryetarja e Komisionit për Politikën e Jashtme të Parlamentit të Republikës së Shqipërisë znj. Mimi Kodheli e vizitoi t. u. komunën e pavarur të Tuzit.

Ngjarje Javore

Komuna e Ulqinit kundër ndërtimit të karantinës në Zogaj

Karantina nuk e ka vendin në Ulqin Ulqin – Komuna e Ulqinit është deklaruar hapur kundër ndërtimit të karantinës për mbrojtje nga koronavirusi në ish-kazermën, në fshatin Zogaj.

Në mbledhjen e Kolegjiumit të Kuvendit të Komunës së Ulqinit, që është mbajtur të premten, në të cilën ka marrë pjesë edhe kryetari i Komunës së Ulqinit, është shqyrtuar vendosja e paralajmëruar e karantinës për koronavirusin në ish-kazermën e Ushtrisë në Zogaj dhe për detyrimet ligjore të

organeve lokale për ndërmarrjen e masave adekuate për mbrojtjen nga përhapja e kësaj sëmundjeje.

Në deklaratën për media të shërbimit për informim të Kuvendit të Komunës së Ulqinit thuhet se “është qëndrim unanim i përfaqësuesve të të gjitha klubeve të këshilltarëve në Kuvendin e Komunës së Ulqinit që karantina nuk e ka vendin në Ulqin, Zogaj, për arsye të ndërlidhjes me veprimtarinë turistike, afërsinë e kufirit, afërsinë me shkollën dhe qendrën e qytetit

dhe largësinë nga Qendra Klinike në Podgoricë dhe institucioneve të tjera nga kjo fushë”.

Në takim është vendosur që kryetarët e Kuvendit dhe Komunës t’i drejtohen ministrit të Shëndetësisë dhe t’ia kumtojnë këto qëndrime dhe kërkohen informata rreth kësaj dhe rrjedhimisht këtë javë të mbahet seancë e jashtëzakonshme e Kuvendit në të cilën do të diskutohet për këtë problematikë.

(Kohapress)

e enjte, 5 mars 2020

Javore Koha

5

Vështrim & Opinion

Mësuesi i sotëm d jehona e vërtetë e Qani Osmani

Për popullin shqiptar, një ndër datat me rëndësi kombëtare është 7 Marsi – Dita e Mësuesit, e cila shënohet si një ngjarje me shumë rëndësi kulturore dhe kombëtare në të gjitha trojet e banuara me shqiptarë. Kjo datë që e ka zanafillën e hershme, që të kujton themelet e para të shkollës shqipe, në fakt ka filluar të kujtohet që nga viti 1960, ku shteti shqiptar vendosi që kjo ditë të jetë në shenjë përkujtimi të themelimit të të parës Mësonjëtore shqipe të Korçës, më 7 mars të vitit 1887. Festa e mësuesit në rrafshin kombëtar shërben për t’i vlerësuar traditat më të mira të shkollës shqipe, pa dyshim edhe figurën e nderuar të mësuesit, por edhe të të gjithë punonjësve të arsimit, si edukatorë të brezit të ri dhe si kontribues aktivë të zhvillimit dhe përparimit të shoqërisë shqiptare.

Ata që sot janë më të moshuar i mbajnë mend ato kohëra kur mësuesit gëzonin autoritet, ishin njerëz që kishin respekt në shoqërinë shqiptare. Ishin kohëra kur populli ia hiqte kapelën mësuesit.

Ngado që të sillej, mësuesi kishte vendin e nderit, kishte status. Ishte zotëri mësuesi dhe zonja mësuese, ata që qëndronin në ballë të betejës për mbrojtjen e identitetit kombëtar. Tash është ndryshe, krejtësisht ndryshe. Respekti u takon, jo mësuesve, por politikanëve të cilët kanë arritur te kolltuku, e si kanë arritur e dimë të gjithë, por s’e

6

Javore Koha

e enjte, 5 mars 2020

themi dot nga kjo ose ajo arsye.

Më kujtohen ditët e mia të rinisë, kur te mësuesi shihnim prindin tonë të dytë dhe e dëgjonim gojëhapur çdo fjalë që ai e nxirrte nga goja, sikur të ishin florinj të çmueshëm. Tek ai shihnim udhërrëfyesin e jetës dhe fenerin e dritës që do të nxirrte nga errësira e tunelit, ndërsa qortimet e tij bashkë me “flakareshat” qëllimmira nuk na dëshpëronin aspak, por përkundrazi na motivonin dhe na dukeshin më se të dobishme në rrugëtimin e ndërtimit të personalitetit tonë, dhe të ngritjes kulturore dhe kombëtare të popullit tonë

të përvuajtur.

Vërtet tani parashtohet pyetja, a është festa e mësuesit, arsye për të festuar?

Kur dihet se mësuesi i ditëve të sotme është i thyer, i nëpërkëmbur, i nënshtruar, i harruar nga politika, nga pushteti. Ai ditën e kalon duke u djersitur në mesin e nxënësve të cilët nuk mësojnë, sepse e dinë se në fund të vitit do të shpërblehen me sukses të shkëlqyeshëm nga dora e padukshme. Aty, te notat e te suksesi, mësuesi i ditëve tona nuk ka pushtet. Mësuesit të sotëm i mbetet vetë mundi i derdhur.

Mësuesi i sotëm, pasdite i gjori është

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

dhe e tij i detyruar të shkojë në shkollë pasi që është anëtar i ndonjë nëndege për ndonjë çështje që lidhet me nevojat e shkollës, dhe që është kërkesë e vasalëve të tij, kurse natën e kalon para kompjuterit duke i drejtuar brirët e dashit në programet absurde të ditarëve elektronikë dhe të shkruarit e të ashtuquajturave Konspekte.

E gjithë kjo nëpërkëmbje dhe hallakamë e ka rrënuar mësuesin e sotëm.

Ai është vazhdimisht në zgrip të deprisionit, me maninë e ndjekjes nga fantazmat që s’e lënë të qetë. Mësuesin e sotëm shpeshherë e sheh në ambu-

“

Vërtet, tani parashtrohet pyetja: a është festa e mësuesit, arsye për të festuar? Kur dihet se mësuesi i ditëve të sotme është i thyer, i nëpërkëmbur, i nënshtruar, i harruar nga politika, nga pushteti. Ai ditën e kalon duke u djersitur në mesin e nxënësve të cilët nuk mësojnë sepse e dinë se në fund të vitit do të shpërblehen me sukses të shkëlqyeshëm nga dora e padukshme. Aty, te notat e te suksesi, mësuesi i ditëve tona nuk ka pushtet. Mësuesit të sotëm i mbetet vetëm mundi i derdhur

lancë për shkak të nervave të shkatërruara, ndonjëherë duke i shkuar rreth e përqark tregut për të gjetur perime më të lira për dy pare.

Mësuesi i sotëm e pret stinën e verës të pushojë pak nga kontrollorët e ndryshëm të arsimit, ta heqë barrën e rëndë të burokracisë nga shpina, të pushojë nga nxënësit e painteresuar për mësim, nga indiferenca e tyre e patolerueshme, mirëpo shpeshherë që të vijë urdhri nga Ministria e Arsimit që mësuesi të shkojë në shkollë, edhe pse janë pushimet verore.

Mësuesi i sotëm në mos pastë punë, pushtetarëve dhe burokracisë u mjafton t’i dëgjojn zërat e hapave të mësuesit në korridor ose ta shohë nënshkrimin e tij. I duhen burokracisë hapat e mësuesit të munduar për shkaqe mazohiste, i duhet ky nënshkrim që të ketë mbulesë kur ta dënojnë mësuesin pse është vonuar të vijë në zbrazëtinë shurdhuese të shkollës që ka rënë në thellësinë e heshtjes verore.

Jehona e të vërtetës për mësuesin ka hasur gjithmonë në veshë të shurdhër, që s’kanë dashur të dëgjojnë, në sy që s’kanë dashur të lexojnë dhe në mendje që s’kanë dashur të kuptojnë!

Por, kjo nuk ka qenë dhe nuk është as sot arsye për të heshtur, sepse heshtja është dorëzim dhe pranim i dështimit. Edhe heshtja për gjendjen e mjerueshme dhe standardin jetësor të mësuesit të sotëm, i cili ballafaqohet me pamundësinë ekonomike për të arsimuar fëmijët e vet, kur njëkosisht po arsimon dhe edukon për çdo ditë fëmijët e popullit, është bërë tashmë më e zëshme se kurrë!

Prandaj, mësuesit e sotëm kanë arsye jo vetëm për të festuar dhe për të kujtuar kontributin e tyre shoqëror, por kanë edhe arsye për të protestuar për tra-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

jtimin e tyre shoqëror dhe ekonomik që atyre ua bën sistemi dhe shoqëria. Kjo për shkakun se sistemi i ka katandisur ata që të detyrohen të bëjnë një punë të dytë, madje edhe fizike, që nganjëhere s’duket aq dinjitoze, por është i detyruar të bëjë këtë, sepse këtë ua kërkojnë fëmijët e tyre, të cilët gjithashtu duan të vishen dhe të duken bukur, njësoj si bashkëmoshatarët e tyre, sepse edhe fëmijët e tyre duan njëlloj si fëmijët e “politikanëve” dhe “afaristëve” të suksesshëm dhe të afërt me pushtetin, të shkojnë në shkolla dhe univerzitete me vetura të shtrenjta dhe luksoze!

Si mundet mësuesi i sotëm t’ia sigurojë fëmijës së vet një jetë mesatare dhe modeste me një rrogë të afërt me rrogën minimale të punëtorit të krahut, dhe njëkosisht të mos protestojë zëshëm për këtë derexhe në të cilën e kanë sjellur mu nxënësit e tij të deridjeshëm por jo edhe aq të shkëlqyeshëm, të cilët mangësinë e profesionalizmit të tyre, e kanë zëvendësuar me shkathtësinë e dallaverzimit dhe të servilizmit për të depërtuar në jetë, përkrah pushtetarëve të “mëdhenj”, por të pangopur, të cilët po kujdesen vetëm për mirëqenien e rrethit të tyre të ngushtë.

Pra, kjo klasë politike në fakt mësuesin e sotëm e kanë detyruar të struket në një qoshe, të merret me vetveten dhe të mos ngritin zërin për dështimet e tyre politike, sepse mund t’u ndodhë edhe më keq, sepse nëse e çon shumë “kokën” mund ta humbasë edhe atë standard të vogël dhe modest që ia siguron rroga e një mësuesi dhe mos e më keq, të përfundojë rrugëve, i përulur dhe i nënçmuar nga po ata të cilët kishte “guximin” vetëm t’i këshillonte dhe t’i qortonte nga pozita e tij e mësuesit të popullit. e enjte, 5 mars 2020

Javore Koha

7

Vështrim & Opinion

Project Syndicate

A po fillon numërimi mbrapsht për Perëndimin Me afrimin e zgjedhjeve presidenciale në SHBA, askush nuk mund të thotë se nuk e parashikoi dot mundësinë që Donald Tramp të fitojë një mandat të dytë – një ngjarje që do të përbënte një kërcënim ekzistencial për vetë idenë e “Perëndimit”. Atëherë, pse liderët evropianë rrinë dhe merren me debate për subvencionet në bujqësi?

Por këtë herë pasojat janë më të larta. Rizgjedhja e presidentit Donald Tramp mund të shënojë fundin e rendit botëror liberal dhe sistemit të aleancave që Amerika ka nxitur që nga vitet ’40.

Joschka Fischer Duke u shkëputur nga tradita e lidershipit global të Amerikës, Tramp favorizon një nacionalizëm mendjengushtë dhe ka treguar pak kufizim në Viti sapo ka nisur, por rëndësia e tij dëmtimin e vetë demokracisë amerihistorike tashmë është e qartë. Të kane, jo më pak se duke sfiduar ndarpaktën përsa i përket Perëndimit, jen e pushteteve dhe institucioneve ngjarjet e parashikueshme në muajt të tjera thelbësore. Nëse Tramp do e ardhshëm do të kenë një ndikim të të fitojë në nëntor, ai do të ketë një madh dhe vendimtar për të ardhmen. mandat që të bëjë kërdinë edhe katër Momenti i së vërtetës do të vijë më 3 vite të tjera. Rezultati do të përshtatet nëntor 2020, kur votuesit në Shtetet me përshkrimin që ai ofroi në fjalime Bashkuara të zgjedhin presidentin in e tij të parë inaugurues: Masakër amerikane. e ardhshëm të vendit.

Për të qenë të sigurt, zgjedhjet pres- Mos bëni gabim: ka një ndryshim të idenciale të SHBA-së kanë qenë madh nëse Tramp është në detyrë për gjithmonë të rëndësishme në botë, tetë vjet dhe jo vetëm katër. Përveç sepse ato përcaktojnë se kush do amerikanëve, evropianët do të ishin të udhëheq vendin më të fuqishëm të parët që do të ndjenin pasojat e të botës për katër vitet e ardhshme. një mandati të dytë të Tramp-it. Fakti

8

Javore Koha

e enjte, 5 mars 2020

është që Europa mbetet pothuajse ekzistencialisht e varur nga SHBAja, si ekonomikisht ashtu edhe përsa i përket sigurisë së saj. Kjo varësi është një trashëgimi e shekullit XX, me dy luftërat e saj botërore dhe Luftën e gjatë të Ftohtë. Realitete të tilla historike nuk mund të ndryshohen lehtësisht ose shpejt. Tashmë, Tramp e ka detyruar Europën të ndjek sovranitetin e vet, por arritja e këtij qëllimi nuk do të vijë lehtë dhe do të kushtojë.

Kur Tramp u zgjodh në vitin 2016, pothuajse të gjithë brenda dhe jashtë SHBA-së u zunë në befasi. Në vitin 2020, askush nuk do të bëjë përsëri të njëjtin gabim. Por as nuk mund të pretendohet se nuk dihet se çfarë sjellë Tramp. Ai mund të mos e dijë të vërtetën, por u ka qëndruar besnik premtimeve që bëri në fushatën e tij.

Thënë ndryshe, kjo do të ishte gabim të priten katër vite të njëjta.

Nëse Trump rizgjidhet, ai ka shumë të ngjarë të sillet në mënyrë akoma

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

më radikale dhe pa kufizime. Ai do të jetë plotësisht i bindur se ai është “i zgjedhuri”, i cili u rezistoi me sukses sulmeve nga opozita, establishmenti i vjetër, media dhe “shteti i thellë”.

Kush do të mbetej për ta ndalur ose për ta ndëshkuar atë?

Pavarësisht të gjitha pasojave katastrofike të kësaj, ideja e një “mandati të dytë për Donald Trump” nuk e ka tronditur Bashkimin Europian . Zyrtarët e BE-së aktualisht janë duke negociuar kushtet e buxhetit të ardhshëm shtatëvjeçar prej 1 trilion eurosh (1.1 trilionë dollarë). Një pjesë e kësaj përfshin një betejë të re mbi ndarjen e fondeve rajonale dhe të politikës bujqësore të përbashkët (CAP) pas Brexit. Presidenca e Tramp ka qenë një faktor i papërfillshëm në proces. Dhe edhe pse një strategji për të arritur sovranitet europian domosdoshmërisht do të kërkonte angazhime të reja financiare, kjo çështje nuk është përmendur pothuajse fare.

Në vend të kësaj, brenda Këshillit Europian kanë mbizotëruar interesat kombëtare afatshkurtra. Duket sikur bota nuk ka ndryshuar rrënjësisht

gjatë tre viteve të fundit. Dikush mund të mendojë se përparësitë e liderëve europianë do të përshtateshin me presidencën e Tramp-it, shfaqjen e Kinës si një fuqi globale, bastin e Rusisë për forcën ushtarake dhe riarmatimin dhe rritjen e ekonomisë digjitale. Por jo. Në agjendën në Bruksel dhe në kryeqytetet kombëtare të Europës (të cilat gjithmonë kanë luajtur një rol themelor në qeverisjen e BEsë) mbizotërojnë interesat vetjake.

Mendimi strategjik dhe një ndjenjë e përgjegjësisë historike janë, në rastin më të mirë, mendime të dyta.

Kjo gjendje mbizotëron pavarësisht nga fakti se nuk ka çështje më të rëndësishme për Europën sesa zgjedhjet presidenciale të SHBA-së.

Europianët duhet të përgatiten për më të keqen. Pyetja kryesore, si për Europën ashtu edhe për Perëndimin më gjerësisht, është nëse NATO-ja do të mund t’i mbijetonte një mandati të dytë nga ana e Tramp-it. Nëse NATO-ja do të shpërbëhej, Europa dhe rajoni i Atlantikut të Veriut papritmas do të përballeshin me një krizë të madhe sigurie. Në fakt, pa lidhjen transatlantike që ofron Aleanca,

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

zor se do të mund të flitej fare për “Perëndimin”. Dhe Europa sigurisht që nuk do të ishte në gjendje të menaxhojë sigurinë e saj.

Në Bruksel, por veçanërisht në Këshillin Europian, agjenda duhet të pasqyrojë faktin se baza strategjike për shekullin XXI po vendoset tani, në këtë moment. Ka shumë më tepër gjëra të rrezikshme sesa rezultati i zgjedhjeve të ardhshme kombëtare në cilindo vend europian.

Kjo nuk do t’ia ulë rëndësinë fondeve rajonale dhe CAP-it. Por, me gjithë respektin e duhur ndaj kontribuuesve dhe vendeve marrëse më të varfra që varen nga disbursimet e BE-së, thjesht ka çështje më të mëdha që duhet të adresohen. Siguria dhe sovraniteti i Europës tani janë në rrezik. BE-ja duhet të pyesë veten nëse është e gatshme të bëjë atë që është e nevojshme për të mbetur një lojtar i pavarur, e bashkuar në interesin e përbashkët të të gjithë europianëve. Në rast të kundërt, qëndrueshmëria e Europës si një entitet demokratik dhe sovran që kontrollon vetë fatin e saj do të vihet në dyshim si kurrë më parë. e enjte, 5 mars 2020

Javore Koha

9

Vështrim & Opinion

Takimi i parë me q Kryeministri Kurti ka zgjedhur rrugën që t’i shërbejë popullit të cilin e mbrojnë ata që zemrat ua gëzon. Ai e ka hapur damarin aty ku duhet, ka bërë një shërbim të madh për shqiptarët saqë ua kam zili atyre që janë njohur dhe kanë bashkëpunuar më herët me të … interesimi i tij për edukim politik dhe dije do të ketë rezultatet e veta, të mira patjetër

Shaban Peraj

Ekziston të kuptuarit e gabueshëm, kryesisht në mes të politikanëve, se kushtetuta dhe ligji ia kanë fajin, ndaj disa prej tyre e emërtojnë veten “themelues të shtetit”. Kjo është shtrembërim i së vërtetës, duke harruar se të gjithë kanë të njëjtin mesazh. Padyshim, metodat e të bërit shtet dallohen sipas nevojës dhe nivelit të kulturës së një populli.

Megjithatë, këto dallime janë vetëm në shikim të parë dhe sipërfaqësor.

Qëndrimi i disa politikanëve të sotëm është mjaft i çuditshëm. Para së gjithash , disa nga këta nuk duan që meritën dhe kontributin për shtet t’ia lënë popullit, përkundrazi, “paletat” I duan për veti. Devijimet e grumbulluara në mandatet sa këta mbanin pushtetin janë të panumërta. Duke injoruar traditën dhe hallin e nevojtarëve, që për fatin tonë të keq kemi shumë , të njëjtit u çoroditën aq fort sa që u bë e pamundur që të bëhet një përshkrim i saktë i jetës së tyre.

Kështu shtohen vetitë e këqija të tyre dhe idetë e gabuara, duke mos e dalluar të mirën prej të keqes. Këtyre këto gjëra u rrjedhin nga egoizmi , nga konservatorizmi i varfër , dhe nuk ka si të kuptohen ndryshe, në një kohë kur kishin pushtetin nuk ia dolën të kënaqin gjithë shoqërinë shqiptare në Kosovë. Domethënë, edhe pse njerëzimi në përgjithësi posedon krejt

10

Javore Koha

e enjte, 5 mars 2020

atë çka duhet, prapëseprapë, aftësitë ndërmjet njerëzve nuk janë të ndara njëlloj, por janë të kufizuara. Disa posedojnë fuqi të mëdha fizike, të tjerët dallohen me aftësi intelektuale.

Tani Kosovës nuk i duhen njerëz te muskujve, është koha për të vepruar me mençuri, vizion e largpamësi. Të dytën e ka Qeveria e sotme, ajo ka

marrë mbi vete ta dëshmojë këtë dhe si e tillë duhet të besojmë se ka për t’ia dalë. Këtë të parën e konceptuan pushtetarët e djeshëm në Kosovë, Hashimi, Ramushi, Kadriu e Fatmiri duke mos e parë për të madhe që të përdorin edhe mjete të ashpra dhe të padrejta karshi një “fëmiu të porsalindur”. Këta” intelektualë” nuk janë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

qeverinë e re në gjendje të dallojnë kritikën nga sharjet e fyerjet që ia bëjnë qeverisë së re, sidomos kryeministrit të ri. Vajtojnë për popullin, jo ore jo, vajtojnë për pushtetin e humbur, nga shpirtngushtësia që kanë, për mungesë të vizionit gjithëpërfshirës, për kohën e ikur, për bindjet e tyre primitive se pas tyre nuk ka të tjerë, për… Të mendojmë tash pak më thellë për këtë fenomen të tyre. Mundësitë që ua dha vota e qytetarëve i kishin, po ç’e do se nuk ditën t’i shfrytëzonin për të mirën e të tjerëve, funksioni i tyre ishte që të sjellin të mira dhe shkathtësi e jo që të shpiejnë në rrezik jetën e të tjerëve. A nuk ka shembuj? Veprimet e tyre dëmtuan të tjerët dhe u sollën atyre fatkeqësi, duke keqpërdorur aftësitë politike e duke mbajtur frymën gjallë për një grusht oligarkësh që

krijuan gjatë mandatit të kaluar. Ata, të cilët qëllimisht keqpërdorën aftësitë e veta, sot po tregohen se janë të prishur dhe domosdoshmërisht meritojnë ashpërsinë e ligjit. Duke ndjekur rrugët e gabuara që bënë në mandatet e kaluara, sot vazhdojnë me gjoja “bidate” të reja ku çdo veprim i qeverisë së re, për ta është tradhti, mashtrim, mosdije, po pse jo edhe armik i Evropës e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Shih injorancën dhe mungesën e burrërisë së këtyre politikanëve që nuk duan të kuptojnë se e kanë kaluar kufirin, ndaj vota e qytetarëve me të drejtë i çoi atje ku e kanë vendin. Në vend që të numërojnë gjynahet e veta, ata hapën dyert e humbjes pa bërë kujdes që ti binden urdhrit të sovranit sepse mund tu vjen një hipokrizi, apo një dënim

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

i dhembshëm. Kështu si mendojnë këta të bëjnë opozitën, duke sharë e fyer, vetëm se rrisin autoritetin e kryeministrit Kurti, nga ku nesër është rrezik t’u ndalohet hyrja në “odat e burrave”, pikërisht për arrogancën e nivelin e ulët të mençurisë.

Kryeministri Kurti ka zgjedhur rrugën që t’i shërbejnë popullit të cilin e mbrojnë ata që zemrat ua gëzon.

Ai e ka hapur damarin aty ku duhet, ka bërë një shërbim të madh për shqiptarët saqë iu kam zili atyre që janë njohur dhe kanë bashkëpunuar më herët me të … interesimi i tij për edukim politik dhe dije do të ketë rezultatet e veta, të mira patjetër. Kjo e bën atë të ndikojë shumë, sepse filloi që në ditët e para të rihapjes së demokracisë të shfrytëzojë aftësitë dhe mundësitë e tija intelektuale e politike. Duket haptazi se qëllimi i tij është t’u tregojë qytetarëve rrugën më të mirë për zhvillim e përparim të shtetit të Kosovës. Ardhja e tij në pushtet solli një jehonë të madhe në hapësirën gjithëshqiptare dhe një ndikim në frymën e atyre që i dhanë mandatin. E vërteta është se pak kohë ka që ta njohim, por prania e tij për pak orë na bënë të njohim aftësitë e tij profesionale. Ndaj, një fjalë e urtë thotë: “Me një të prekur të hekurit nuk kuptohet vlera e tij metalike”, por ky personalitet është I tillë që bisedën e ndërton mbi baza të kulturës së gjerë me të cilën është i pajisur. Kur del për të thënë diçka, bisedën e thur me citate të llojllojshme. Kjo vlen për ata që kuptojnë diçka nga filozofia politike dhe assesi për ata që janë nga rangu i ulët i “inteligjencës” shqiptare. Premtimet që i ka dhënë popullit në zgjedhjet e 6 tetorit, sot përbëjnë gurthemelin e qeverisë së tij. Ai hedh dritë mbi mjetet dhe mundësitë me të cilat mund të plotësohen këto obligime. E ai nuk do të ngurojë , apo dekurajohet në qëllimin e tij për të vendosur drejtësi në atë vend. Kështu ai tregon se personaliteti i tij, egoja e tij posedon vlera të posaçme dhe se obligim i tij është që t’i plotësojë sa më mirë kërkesat e qytetarëve të Kosovës. e enjte, 5 mars 2020

Javore Koha

11

Vështrim & Opinion

Absurdi i kohës sonë

Ura(t) e ndarjes Ura mbi lumin Ibër në Mitrovicë sot është shndërruar në simbol të ndarjes së një qyteti dhe të dy popujve – shqiptarëve dhe serbëve. Ajo ndan dy mentalitete – mendësinë primitive serbe të kohës së shkuar nga mendësia (shqiptare) e integrimit të popujve, mendësinë e krimit të organizuar dhe një vend që bën përpjekje për t’u bërë shtet modern 12

Javore Koha

e enjte, 5 mars 2020

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

Ismet Kallaba

Ura në vetvete është simbol i bashkimit. Përgjatë historisë, urat janë ndërtuar për të bashkuar vende, popuj, qytete, shtete etj. Ato janë janë shikuar gjithmonë si një investim për të mirën e qytetarëve, popullsisë.

Por në kohë konfliktesh, urat kanë shërbyer edhe për ndarjen e bashkësive etnike.

Në Ballkanin e trazuar, në vend të bashkimit urat janë shndërruar në simbole të ndarjes së popujve. Mjafton të përmendim prishjen e Urës së Vjetër të Mostarit, simbol i këtij qyteti, me vlera të mëdha të trashëgimisë historike dhe kulturore. Nga simbol i bashkimit, ajo u shndërrua në simbol të ndarjes së dy entiteteve – myslimanëve dhe kroatëve.

Mostari, natyrisht, nuk është i vetmi qytet i ndarjes në baza etnike si pasojë e luftës ndëretnike në ish-Jugosllavi. Një çerek shekulli nga përfundimi i luftës në Bosnjë e Hercegovinë, kryeqyteti i këtij shteti, Sarajeva, vijon të funksionojë e ndarë etnikisht.

Edhe në Kosovë, pas luftës së vitit 1999, lumi Ibër ndan qytetin e Mitrovicës në dy pjesë: atë jugore dhe veriore. Pamjet që ofron ura mbi lumin Ibër në 12-vjetorin e shpalljes së Pavarësisë së Kosovës paraqesin absurdin e kohës sonë. Disa automjete të forcave të KFOR-it dhe të policisë së Kosovës qëndrojnë në të dyja anët e urës. Në afërsi të urës, sa kalon në pjesën e “Mitrovicës së Ve-

riut”, të pret një lapidar i ngritur nga serbët për viktimat nga bombardimet e NATO-s dhe lufta me UÇK-në. Pak më tej, në rrugën kryesore, flamujt serbë paralajmërojnë se jeni në një vend tjetër, “të huaj”. Ndonëse mund

“

të njerëzve janë shndërruar vetë në shkelësit e këtyre parimeve demokratike. Si duket, kjo anarki dhe situatë kaotike ndodh jo nga pafuqia e bashkësisë ndërkombëtare dhe forcave të saj në Kosovë, por nga mosdëshira

Në afërsi të urës, sa kalon në pjesën e “Mitrovicës së Veriut”, të pret një monument i ngritur nga serbët për viktimat nga bombardimet e NATO-s dhe lufta me UÇK-në. Pak më tej, në rrugën kryesore, flamujt serbë paralajmërojnë se jeni në një vend tjetër, “të huaj”. Ndonëse mund të kalosh në këmbë duke marrë përsipër çdo lloj rreziku që mund të të ndodhë, blloqet e betonit të vendosura në “pjesën serbe” të urës tregojnë se jeni të padëshiruar. E gjithë kjo ndodh me bekimin e ndërkombëtarëve, ndonëse, si për ironi të fatit, ura moderne mbi lumin Ibër është ndërtuar me fondet e Bashkimit Evropian

të kalosh në këmbë duke marrë përsipër çdo lloj rreziku që mund të të ndodhë, blloqet e betonit të vendosura në “pjesën serbe” të urës tregojnë se jeni të padëshiruar. E gjithë kjo ndodh me bekimin e ndërkombëtarëve, ndonëse, si për ironi të fatit, ura moderne mbi lumin Ibër është ndërtuar me fondet e Bashkimit Evropian. Ata që proklamojnë të drejtat e njeriut, sundimin e ligjit, lëvizjen e lirë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

për ta ndryshuar atë.

Ura mbi lumin Ibër në Mitrovicë sot është shndërruar në simbol të ndarjes së një qyteti dhe të dy popujve – shqiptarëve dhe serbëve. Ajo ndan dy mentalitete – mendësinë primitive serbe të kohës së shkuar nga mendësia (shqiptare) e integrimit të popujve, mendësinë e krimit të organizuar dhe një vend që bën përpjekje për t’u bërë shtet modern. e enjte, 5 mars 2020

Javore Koha

13

Histori

Lufta e Nokshiqit dhe shkatërrimi i ushtrisë “krenare” malazeze (3)

“Pashë na prijë” Forcat vullnetare shqiptare i shkaktuan ushtrisë “krenare” malazeze disfatë të vërtetë në fushën e betejës dhe e detyruan të tërhiqet brenda kufijve të Malit të Zi. Ata u treguan atyre se nuk ishin të lodhur, as të rraskapitur e të demoralizuar jo se jo. Po ashtu u treguan malazezëve se arti i vetëm luftarak i tyre ishte atdhetarizmi e dëshira e flaktë për mbrojtjen e tërësisë territoriale, ndërsa nuk vuanin nga, siç thonin malazezët, ekzistimi apo mos ekzistimi i një komande të përbashkët sepse të gjithë shqiptarët kishin një qëllim - të mos lejonin shkëputjen e asnjë pëllëmbe toke shqiptare në favor të Malit të Zi Ktheje situatën ndryshe dhe sovrani ynë august Knjaz Nikolla ka për të pasur mëshirë edhe për juve...” Në fund të notës thuhej se vojvoda Mark Milani po marshon me ushtri dhe “që nesër për Hajrullah dreke do të jetë në Plavë dhe për darkë Hajdari në Guci”.

Pas këtyre kërcënimeve e fyerjeve të armikut, Ali Pashë Gucia mblodhi Këshillin Popullor të Krahinës. Posa .(vijon nga numri i kaluar) mbaroi së foluri, të gjithë me një zë Ali Pashë Gucia, edhe pse ishte për- thirrën: “Pashë na prijë”, ndërsa Jakup gatitur për të zbrapsur sulmet even- Ferri tha: “Në këmbë o burra, të bëjmë tuale malazeze, ende nuk ishte bindur gajret. Sikur të çohen të shtatë krajlat se sulmet malazeze do të fillonin shpe- dhe vetë mbreti i Stambollës, neve nuk jt. Por çdo gjë u sqarua kur një kalorës mund të na ndalojnë me dekë. Deken malazez u paraqit në kufi dhe kërkoi që e kemi borxh për vatan, do të desim të dorëzojë një notë paralajmëruese të të gjithë, mandej shkjau le të pushkomandës malazeze. Në notë thuhej se tojë tokën e thatë”. U vendos të qitet “Për hir të gospodarit Nikolla Petroviq, kushtrimi e t’u nisen letra parive të Gjame vullnetin e popullit, Knjazi i Malit të kovës, Pejës, Prizrenit, Shkodrës dhe Zi, ushtria e Lartëmadhërisë së tij do Gashit e Krasniqes. të marshojë për të okupuar krahinën e Kushtrimi u hap si vetëtima dhe po aq Plavës dhe Gucisë në zbatim të ven- shpejt grupe vullnetarësh nisën të vidimit të Kongresit të Berlinit”. Në notë nin nga të katër anët. Ali Pashë Gucia theksohej se edhe sulltani i otomanëve, kishte dhënë urdhër që gratë, pleqtë Sulltan Hamidi, i është nënshtruar atij e fëmija deri në 14 vjeç t’i lëshojnë vendimi. shtëpitë e të vendosen në fshatrat koKomanda malazeze iu drejtua koman- drinore, por jo të gjithë e pranuan një dantit të Ushtrisë shqiptare me këto urdhër të tillë. Ata i kishin deklaruar fjalë: “O Ali beg, nuk ke kurrfarë arsy- Këshillit të Memleqetit se preferonin eje të kundërshtosh dhe Organizata më mirë të ndodheshin brenda zjarrit të Shqiptare e Prizrenit nuk do të bëjë luftës sesa të iknin. aspak dobi, mos e torturo, pra, popullin Përveç vullnetarëve filluan të mbërrinin e mos e fut në zjarr e flakë Krahinën. edhe karvanët me zahiretë (ushqimin) Nuk të bën zoti derman, por hiq dorë, e nevojshëm. Shkodra, e cila ishte anulo çdo veprim që ke ndërmarrë… pjesëtare e besës së lidhur për mbrojt-

14

Javore Koha

e enjte, 5 mars 2020

jen e trojeve shqiptare, ndonëse kishte kufirin e vet për të ruajtur, kishte dërguar rreth 200 burra luftëtarë, ndër të cilët shquheshin Isuf agë Sokoli, Beqo Qoshja, Sait Juka, Ymer Mani, Filip Çeka e shumë të tjerë. Ata u dorëzuan prijësve gucianë edhe disa qindra qese (një qese = 500 grosh = 100 franga) (Kalendari Kombiar 1928).

Një shënim tjetër thekson se përveç ndihmës financiare shkodranët çuan në Guci 30 kuaj të ngarkuar me miell, oriz, sheqer dhe opinga për vullnetarët.

Ali pashë Gucia kishte konsideratë të veçantë për ndihmën që po i jepte Shkodra mbrojtjes së territoreve shqiptare nga hajdutët dhe ushtria malazeze.

Kur e pyeti Sulltani se kush e kishte ndihmuar në luftë me të holla e me municion, ai iu përgjigj: “Shkodra më ka ndihmuar, Madhëni”. Sulltani prapë i tha: “Pra, po të baj vali në Shkodër.”

Ali pasha iu përgjigj: “Zhguni (pëlhurë që e përdornin malësorët për rrobat e veta) nuk mund ta sundojë Shkodrën, e cila ka qenë gjithherë mbi ne, prandej dërgoni një tjetër në vend t’em.” (Kalendari Kombiar 1928).

Ndihmë të konsideruar në Guci kishte dërguar edhe Haxhi Zeka nga Peja, i cili kishte çuar atje 40 kuaj të ngarkuar me miell e bukë të gatuar. (Kalendari Kombiar 1928)

Lufta e Nokshiqit

Gjendja në vijën kufitare ishte e tensionuar. Shqiptarët nuk kishin asnjë arsye

Histori

që të nisnin luftën të parët pasi kishte sinjale se punët në arenën ndërkombëtare po shkonin në favor të tyre. Malit të Zi sigurisht i ngutej pasi mendonin se vonesa u shkon në favor vetëm shqiptarëve, që në ndërkohë mund t’i konsolidonin radhët dhe rrethanat politike mund të shkonin në favor të tyre. Kështu në mëngjesin e 4 dhjetorit 1879, Mark Milani me pjesën më të mirë të ushtrisë malazeze, me rreth 4 000 ushtarë, ndërmori një sulm të furishëm në sektorin e Nokshiqit, në drejtim të Plavës e Gucisë. Shtabi Ushtarak i Lidhjes, i përbërë nga Ali Pashë Gucia (kryetar), Jakup Ferri, Sulejman Vokshi, Haxhi Zeka, Filip Çeka, Jusuf Sokoli e të tjerë, u përgjigj duke hedhur në sulm 2 000 luftëtarë trima.

Sulmi i malazezëve ishte i rreptë, kështu që brenda dy-tri orësh malazezët mundën të përparojnë tepër. Vullnetarët shqiptarë, duke mos ditur që Nokshiqi pat rënë në duart e malazezëve, u drejtuan për atje, të shkujdesur duke u ngjitur tatëpjetë malit të Velikës. Këto momente i shfrytëzuan mjaft mirë forcat e Theodor Milanit, të cilat u lëshuan të tërbuara mbi vullnetarët shqiptarë.

Kjo iritoi pa masë luftëtarët shqiptarë të cilët nën komandën e Jakup Ferrit, Osamn Hotit, Halil Radonajës, Mushi Ramës, Halil Demës, Ismail Omeragajt u turrën me tërbim kundër forcave malazeze, të përqendruara në luginën e Nokshiqit. Duke parë përparësinë e malazezëve në armatim, vullnetarët shqiptarë ndërruan taktikë, lanë mënjanë hutat, nxorën jataganët dhe filluan luftën duke u kacafytur trup në trup e fyt në fyt me malazezët. Vullnetarët shqiptarë luftonin si luanë, ushtarët malazezë po e humbnin epërsinë dhe nga momenti në moment humbjet në

ushtarë po shtoheshin. Gjaku mbuloi fushën e betejës e humbjet në ushtarë po shtoheshin. Bozho Petroviqi, kryetar i Shtabit Ushtarak malazez, i cili betejën po e ndiqte me dylbi nga kodrat e Andrijevicës, e kuptoi se Mark Milani dhe ushtria e tij ishin vënë në rrezik dhe i kanosej asgjësimi i plotë, nisi me të shpejtë në ndihmë të tyre batalionin e Moraçës dhe batalionin e Rovcit, të armatosur deri në dhëmbë.

Mark Milani ishte i habitur me guximin, vendosmërinë dhe trimërinë e luftëtarëve shqiptarë. Këngëtari popullor çudinë e Mark Milanit e përshkruan kështu: „Mark Milani po ban seri, shtat krena i preu një njeri, atij i thonë Jakup Ferri…”

Ndërkohë, pasi u dëgjua për luftimet e ashpra, forcat tjera shqiptare që gjendshin në Guci filluan të lëvizin, vrapuan për të kapur lumin Lim. Nga njëra anë ishin luftëtarët e Malësisë së Gjakovës, ndërsa në anën tjetër luftëtarët e Rekës dhe Gucisë, qëllimi i të cilëve ishte të bllokonin urën e vetme të lumit për të penguar tërheqjen e ushtrisë malazeze.

Forcat vullnetare shqiptare shkatërruan ushtrinë “krenare“ malazeze

Forcat malazeze, duke parë trimërinë e shqiptarëve dhe humbjet e mëdha të tyre, filluan të demoralizohen. Luftimet zgjatën disa orë, deri në muzgun e asaj dite të ftohtë me akull e dëborë.

Megjithatë, forcat e Mark Milanit duke çarë rrethimin iu afruan urës së vetme të lumit Lim. Por edhe këtu u ndeshën me vullnetarët trima shqiptarë, të cilët këtë radhë bënë kërdinë mbi malazezët. Atëherë malazezët u detyruan të

hidhen në lumin Lim për ta kaluar atë me not. Mirëpo gjatë kalimit të lumit të ftohtë e të fryrë nga ujërat e deborës, veç qindra të vrarëve u mbytën me dhjetëra malazezë të tjerë. Edhe forcat e Theodor Milanit (vëlla i Markut) pësuan humbje, megjithatë, për të shmangur lumin Lim arriti të tërheqë ushtrinë në drejtim të Velikës.

Përfundimisht, forcat vullnetare shqiptare i shkaktuan ushtrisë “krenare” malazeze disfatë të vërtetë në fushën e betejës dhe e detyruan të tërhiqet brenda kufijve të Malit të Zi. Ata u treguan atyre se nuk ishin të lodhur, as të rraskapitur e të demoralizuar jo se jo.

Po ashtu u treguan malazezëve se arti i vetëm luftarak i tyre ishte atdhetarizmi e dëshira e flaktë për mbrojtjen e tërësisë territoriale, ndërsa nuk vuanin nga, siç thonin malazezët, ekzistimi apo mos ekzistimi i një komande të përbashkët sepse të gjithë shqiptarët kishin një qëllim - të mos lejonin shkëputjen e asnjë pëllëmbe toke shqiptare në favor të Malit të Zi. Kështu parashikimet dhe pretendimet e Malit të Zi se shqiptarët nuk kanë mundësi të bënin rezistencë dhe se ata do ta fitonin luftën pa shumë vështirësi ishin tërësisht të gabuara. Fitorja e shqiptarëve ishte spektakolare, theksolnte atëbotë konsulli britanik në Shkodër, Grin, dhe shtonte pastaj se shqiptarët, po të kishin përfituar nga shpartallimi i ushtrisë armike malazeze dhe ta kishin vazhduar sulmin në territorin e Malit të Zi, do t’i kishin dhënë fund njëherë e mirë çështjes së Plavës e Gucisë.

Menjëherë pas fitores bindëse të shqiptarëve në këto beteja, këngëtari popullor duke përshkruar angazhimin e pashoq të tyre thuri këto vargje: „Ndalë kadalë, bre Mark Milani, Mark Milani, Mark Milica, Nuk jam Shkodra e Podgorica, Asht Shqypnia tanë me plisa, Tanë me plisa e jatagana, Shihe Kuçit çka i bana, Derë për derë gjamën ja çova, Derë për derë e shpi për shpi, Mark Milani ra na vi, Ra na vi e ra në Plavë, Zat ka ka Gucia t’parë, Djelmt e ri e bajraktar...“ (vijon)

e enjte, 5 mars 2020

Javore Koha

15

Kulturë

Ambasada e Republikës së Shqipërisë në Mal të Zi shënoi Ditën Ndërkombëtare të Gjuhës Amta

Të ruhet dhe të kultivohet gjuha amtare

Podgoricë – Ambasada e Republikës së Shqipërisë në Mal të Zi, me një aktivitet letrar të zhvilluar në hapësirat e “Centre Ville” në kryeqytet, ka shënuar Ditën Ndërkombëtare të Gjuhës Amtare, me temën: Gjuha shqipe dhe ruajtja e saj.

Në prani të një numri të konsiderueshëm të personaliteteve politike e publike, të ambasadorit të Shqipërisë në Mal të Zi, Ridi Kurtezit, të ambasadorit të Kosovës në Mal të Zi, Ylber Hysa, të nënkryetarit të Parlamenti të Malit të Zi, Genci Nimanbegut, të kryetarit të KKSH-së, Faik Nika dhe të adhuruesve të tjerë të fjalës së shkruar, mbi këtë tematikë kanë ligjëruar, Prof. Dr. Pëllumb Xhufi, Prof.

Dr. Seit Mansaku, Dr. Haxhi Shabani dhe përkthyesi, Nikollë Berishaj.

Ambasadori i Republikës së Shqipërisë në Mal të Zi, z. Ridi Kurtezi, u shpreh se në punën e tyre diplomatike, rasti e sjell që të organizojnë dhe të marrin pjesë në aktivitete të vazhdueshme kushtuar aspekteve të ndryshme të jetës.

“Por, ky aktivitet me rastin e shënimit të Ditës Ndërkombëtare të Gjuhës Amtare të jep jo vetëm një përgjegjësi profesionale, por edhe emocion të pazakontë. Sipas të dhënave të OKB-së, në botë ekzistojnë rreth 7 mijë gjuhë, nga të cilat, rreth 2700 janë në kufij të zhdukjes. Një nga shkaqet e zhdukjes së një gjuhe është numri i kufizuar i përdoruesve të saj.

Vlerësohet se gjuha vdes nëse atë e flasin më pak se njëmijë njerëz”, u shpreh ambasadori Kurtezi, duke shtuar se kjo e dhënë duhet të na

16

Javore Koha

e enjte, 5 mars 2020

vërë në mendime, sidomos aty ku shqipja lëvrohet në diasporë.

“Në kohërat më të hershme gjuhët janë zhdukur si rezultat i asgjësimit fizik të popujve. Sot, bartësit e një gjuhe në një mënyrë apo tjetër kalojnë vullnetarisht në një gjuhë tjetër mbizotëruese. Në disa raste, është pushteti që ushtron presion ndaj qytetarëve të vet që ata të flasin gjuhën zyrtare, sidomos në rastet kur një gjuhe pranohet si një kërcënim për unitetin kombëtar”, theksoi ambasadori, Kurtezi.

Panelistët e pranishëm kanë trajtuar çështje dhe problematika të ndryshme me të cilat është përballur gjuha shqipe në të kaluarën, duke mos anashkaluar edhe statusin dhe pozitën që gjuha shqipe gëzon sot.

Prof. Dr. Pëllumb Xhufi në paraqitjen e kumtesës për gjuhën shqipe në mesjetë, ndër të tjera ka thënë se “Sot në ditën e shpallur nga OKB-ja si Ditë e Mbrojtjes së Gjuhëve Amtare, është me vend të kujtojmë dhe të imitojmë dashurinë dhe kujdesin që treguan veprimtarët e Rilindjes tonë Kombëtare për gjuhën shqipe.

Të kujtojmë Frang Bardhin në shek.

17, i cili qysh në vitin 1635 shpalli si qëllim të jetës së tij, citoj: “Me ndihmue gjuhën tënde që po bdaret e po bastardohet”, theksoi ndër të tjera prof. Dr. Pëllumb Xhufi.

Ndërkohë, Prof. Dr. Seit Mansaku potencoi se trashëgimia më e vyer në historinë e popujve dhe të kombeve, vlera më e madhe historike, shkencore e universale është gjuha.

“Gjuha, në krahasim me përbërësit e

tjerë etnikë apo përbërësit e një kombi, është tipari më konkret dhe më i prekshëm, tipari më i dallueshëm për ta karakterizuar për nga përkatësia etnike një individ, një grup shoqëror, ose një popull. Gjithçka është e pasqyruar në leksikun e gjuhës: historia, kultura, veprimtaria politike dhe ekonomike, zakonet fetare, etj”, u shpreh Mansaku, duke pyetur se si arriti shqipja t’i shpëtojë asimilimit në kushtet kur shekuj të të tërë ishte e pushtuar nga perandori të mëdha?!.

Z. Mansaku ka trajtuar disa rrethana të gjuhës, si gjuha shqipe gjuhë e veçantë në familjen e gjuhëve indo-evropiane, rëndësia e saj si gjuhë e kombit shqiptar por edhe në bashkësinë e gjuhëve indo-evropiane, shqipja si gjuhë e lashtë por e shkruar vonë, etj.

Ai bëri thirrje të mbrohet, të ruhet dhe të kultivohet gjuha amtare nga çdo shqiptar kudo që ndodhet, e si model për ruajtje të gjuhës ai veçoi arbëreshët e Italisë.

Ndërkaq, gazetari, studiuesi dhe publicisti, Dr. Haxhi Shabani, ka trajtuar pozitën dhe statusin e gjuhës shqipe në Mal të Zi, duke thënë se gjuha shqipe këtu ende nuk gëzon statusin e merituar.

“Shumëgjuhësia në Malin e Zi me të drejtë mund të thuhet se është e pohuar dhe joreale duke marrë parasysh faktin se ka shpërputhje të mëdha midis pohimit të saj dhe zbatimit praktik. Edhe pse gjuha shqipe i ka kushtet për të qenë gjuhë me status rajonal zyrtar, ajo në realitet funksionon si një gjuhë që ka përdorim zyrtar

Kulturë

are

lokal. Ajo mund të thuhet se ka përdorim zyrtar në Komunën e Ulqinit, në Tuz deri diku, kurse në Komunën e Tivarit, Plavës e të Rozhajës mund të flitet vetëm për përdorim tepër fragmentar publik”, tha ndër të tjera Dr. Haxhi Shabani.

Në të njëjtën kohë, përkthyesi i njohur, Nikollë Berishaj, ndër të tjera u shpreh se Evropa dhe bota e qytetëruar një kohë të gjatë e dinë se çështja e pakicave është një pasuri, një shenjë e qytetërimit, e assesi një mangësi apo problem.

“Duke e parë këtë si problem të pjesës tjetër të jo civilizuar, organi-

zatat ndërkombëtare kanë provuar të krijojnë kritere, mostër, për pozitën e pakicave, e neve pikërisht na intereson kjo gjuha e pakicave. Gjuha shqipe në përdorimin e saj si gjuhë amtare në Mal të Zi rregullohet me tri ligje kryesore: Kushtetuta e Malit të Zi, Ligji për të Drejtat e Pakicave dhe Ligji i Përgjithshëm për Arsimin dhe Edukimin”, u shpreh ndër të tjera Berishaj. Ai konsideroi se përdorimi i gjuhës shqipe në Mal të Zi në të gjitha nivelet është ende larg asaj çfarë përcakton kushtetuta dhe konventat ndërkombëtare, duke thënë se janë kambanat e fundit për një pjesë të

mirë të shqiptarëve në Mal të Zi për ta kultivuar gjuhën amtare që të mos shkohet drejt asaj që quhet asimilim.

Berishaj tha se shteti amë, Shqipëria, që e ka obligim kushtetues mbrojtjen e pakicave jashtë kufijve, vetëm kohëve të fundit ka filluar ta ndjejë atë përgjegjësinë e përkufizuar me Nenin 8 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë.

Shënimi i Ditës Ndërkombëtare e Gjuhës Amtare e shpallur nga UNESCO në vitin 1999, ka si qëllim, ruajtjen dhe promovimin e gjuhëve amtare si një pjesë të pandashme të t. u. identitetit të një kombi. e enjte, 5 mars 2020

Javore Koha

17

Kulturë

“Libra të ndalua komunizëm” pë censurën në letë Ekspozita “Libra të ndaluar në komunizëm” është hapur për herë të parë në Bibliotekën Kombëtare të Shqipërisë, në kuadër të “Muajit të kujtesës”. Sipas organizatorëve, vlera e veçantë e kësaj ekspozite qëndron në faktin se krahas ekspozimit të librave të ndaluar, ajo shoqërohet dhe me një sërë dokumentesh arkivore lidhur me politikat, udhëzimet, urdhrat për ndalimin e librave, të mundësuara nga Drejtoria e Përgjithshme e Arkivit Lexuesit e vizitorët e Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë mund të mësojnë më shumë për një histori tersi sa i përket letërsisë shqiptare për gati gjysmë shekulli. Në hollin e institucionit më të lartë bibliotekar në Shqipëri janë ekspozuar librat e ndaluar gjatë pushtetit komunist.

Midis veprave letrare janë edhe dorëshkrime, pjesë të librave që ishin konsideruar të papërshtatshme për botim, pasi nuk ishin në frymën e realizmit socialist e edhe vepra për të cilët ata që i mbanin mund të dënoheshin.

Ekspozita “Libra të ndaluar në komunizëm” është hapur për herë të parë në Bibliotekën Kombëtare të Shqipërisë, në kuadër të “Muajit të kujtesës”. Sipas organizatorëve, vlera e veçantë e kësaj ekspozite qëndron në faktin se krahas ekspozimit të librave të ndaluar, ajo shoqërohet dhe me një sërë dokumentesh arkivore lidhur me politikat, udhëzimet, urdhrat për ndalimin e librave, të mundësuara nga Drejtoria

18

Javore Koha

e enjte, 5 mars 2020

e Përgjithshme e Arkivit.

“Kjo ekspozitë skicon historikun e censurës në Shqipëri përmes dokumenteve arkivore të urdhëresave mbi ndalimin e qarkullimit të botimeve, fshirjen e emrave të redaktorëve, ose të përkthyesve, hedhjen e librave për karton, pezullimin dhe ndalimin e botimit të autorëve të shpallur si armiq, pastrim të botimeve nga elementët armiq, autorë shqiptarë dhe të huaj, botime brenda Republikës së Shqipërisë dhe jashtë saj”, shkruhet në sqarimin që ka bërë BKK-ja për ekspozitën.

Se si pushteti komunist e konceptonte letërsinë shfaqet nëpër letra të shkëmbyera midis atyre që ishin mbikëqyrës të botimeve. Aty vërehen qartë censura dhe mundësia e një grupi të vogël njerëzish që të kontrollonin se çfarë duhet të shkojë e çfarë nuk duhet të arrijë në duart e lexuesve.

Në kuadër të “Muajit të kujtesës”, të iniciuar nga Ministria e Kulturës, një ditë para Bibliotekës një ekspozitë e

ka organizuar edhe Muzeu Historik Kombëtar. Në sallën që është në hyrje të objektit zënë vend gjësende personale të personave që kanë vuajtur nga regjimi komunist, si dhe pikturat e shkodranit Lekë Tasi. Në këtë aktivitet me karakter historik e përkujtimor ishin të pranishëm drejtori i Muzeut, Dorian Koçi, i cili ka thënë se është një kënaqësi e veçantë zhvillimi i këtij aktiviteti. Ka falënderuar Lekë Tasin si një mik të Muzeut Historik Kombëtar, për dëshmitë që ai ka lënë në librin e tij të njohur “Grabiani rrëzë kodrave”.

“Në këtë libër tregohet një nga historitë më të dhimbshme të persekutimit komunist, është ajo e vërtetë jo fort e largët, që është përjetuar, është jeta e atyre familjeve që vuajtën në Shqipëri”, ka thënë Koçi.

Piktori ishte i internuar në kampin e Grabianit që gjendej midis Parkut Kombëtar të Karavastasë e qytetit të Lushnjës. Tasi ka thënë se libri i tij pasqyron një realitet të zi e të hidhur, që shumë shqiptarë vetëm kanë

Kulturë

ar në ër ërsi

dëgjuar.

“Libri është një pasqyrë e gjallë, me të vërteta tronditëse, që asnjëherë ata që i kanë provuar s’kanë për t’i harruar, çka të mban të mbërthyer e gjithë ankth, për episodet nga jeta reale, të paraqitura rrjedhshëm, thjesht e me një të vërtetë absolute,

në atë realitet aq të dhimbshëm e të tmerrshëm”, ka thënë autori i pikturave që paraqesin kampin famëkeq.

Muaji shkurt nga Qeveria shqiptare është caktuar si “Muaji i kujtesës” gjatë të cilit janë kujtuar segmente të ndryshme të jetës nën diktaturë.

“Kjo ekspozitë skicon historikun e censurës në Shqipëri përmes dokumenteve arkivore të urdhëresave mbi ndalimin e qarkullimit të botimeve, fshirjen e emrave të redaktorëve, ose të përkthyesve, hedhjen e librave për karton, pezullimin dhe ndalimin e botimit të autorëve të shpallur si armiq, pastrim të botimeve nga elementët armiq, autorë shqiptarë dhe të huaj, botime brenda Republikës së Shqipërisë dhe jashtë saj”, shkruhet në sqarimin që ka bërë BKK-ja për ekspozitën. Se si pushteti komunist e konceptonte letërsinë shfaqet nëpër letra të shkëmbyera midis atyre që ishin mbikëqyrës të botimeve. Aty vërehen qartë censura dhe mundësia e një grupi të vogël njerëzish që të kontrollonin se çfarë duhet të shkojë e çfarë nuk duhet të arrijë në duart e lexuesve e enjte, 5 mars 2020

Javore Koha

19

intervistë

Intervistë me hendbollisten Suzana Ujkaj

Me punë dhe vullnet mund të arrihet gjithçka Suzana Ujkaj është një vajzë nga Malësia. Ajo ka tre vite që i është përkushtuar hendbollit me seriozitet dhe është goxha e sukseshme në këtë sport.

Suzana luan në skuandrën e Kosovës “K.H.F” Istogu, por jo vetëm kaq, por është gjithashtu edhe përfaqësuese e Kombëtares së Kosovës në henboll K.Javore: Suzi, ka tre vite që e ke marrë hendbollin me seriozitet dhe luan në një skuadër të Kosovës “K.H.F” Istogu. Po ashtu je edhe përfaqësuese e Kombëtares së Kosovës. Si ishin fillimet e tua dhe me çfarë eksperiencash u ballafaqove në fillim?

S.Ujkaj: Është një kënaqësi të luaj per “ KHF” Istogun, e po ashtu nder që përfaqësoj Kombëtaren e Kosovës. Fillimet e mija kanë qenë të vështira, por me kalimin e kohës janë bërë shumë të lehta, sepse unë kam gjetur këtu shtepinë time të dytë, po ashtu mund të them që bashkëlojtaret e mija janë familja ime dhe ato më kanë ndihmuar që të ndjehem e lumtur.

K.Javore: Si u bëre pjesë e klubit “K.H.F” Istogu dhe ku fillove për herë të parë të luash me këtë sport?

S.Ujkaj: Nëpërmjet motrës time dhe disa njerëzve të tjerë nga Kosova, unë u bëra pjesë e këtij klubit.

Ndërsa, për herë të parë kam filluar të luaj në klubin “Cijevna Komerc”.

K.Javore:

20

Kosova

Javore Koha

është

e enjte, 5 mars 2020

një

vënd që gjithherë i mirëpriti malësorët. Cfarë gjete ti personalisht aty, a kishe ndonjë përkrahje në fillim? Nëse po, si u ndjeve?

S.Ujkaj: Po, padyshim që është ashtu edhe këtu unë kam gjetur si e ceka dhe më heret shtepinë time të dytë.

Gjithmonë do të jem falenderuese për të gjithë popullin e Kosovës, e po ashtu për respektin që kanë ndaj meje dhe gjithë Malësoreve. Në fillim e kisha perkrahjen e familjes që të vija deri këtu, po ashtu e kisha unë vetbesimin tim që mund t’ a bëj. Por nuk anashkaloj as trajnerin tim dhe vajzat e klubit që më përkrahën për qëllimet e mija.

K.Javore: Me hendbollin vazhduat si ti, e po ashtu edhe motra jote, Dijana. Cila filloi e para me këtë sport të bukur dhe a keni menduar ndonjëherë që të dyjat të jeni pjesë e një klubi?

S.Ujkaj: Ne kemi filluar bashkë por, ajo pa bërë pauzë vazhdoi me këtë sport, ajo luan në nivele të larta të henbollit, por ne gjithmonë flasim dhe gjithmonë e kemi ëndërr të lu-

ajmë bashkë. Dijana është ajo që më përkrah dhe më përkrahi në çdo hap të jetës , ajo më jep fuqi dhe motivim për punë. Edhe pse jemi shumë larg njëra tjetrës, dashuria për motrën nuk është një gjë e vogël.

K.Javore: Së fundmi je bërë edhe nënshtetase e Republikës së Kosovës? Na thuaj diçka për këtë pjesën tjetër, që ndoshta shqiptarët që mbetën jashtë trojeve të veta e ëndërrojnë një diçka të tillë?

S.Ujkaj: Po, jam bërë dhe jam më se krenare që jam shtetase e Kosovës.

Ne e dimë që me Kosovën i kemi mardhënjet shumë të mira dhe pa asnjë dyshim mendoj që do e kem perkrahjen e tyre gjithmonë. E po ashtu shpresoj që të gjithë ata që ëndërrojnë t’a kenë këtë shtetësi uroj të ju plotësohet dëshira.

K.Javore: Jo vetëm që je pjesë e klubit, por je ndër lojtaret më të mira, ke marrë çmimin “lojtarja ma e mirë në mbrojtje”. Kjo me siguri që nuk është shumë e lehtë dhe do shumë përkushtim: si i zhvillon trajnimet në grup

intervistë apo si individ dhe sa kohë në ditë të nevojitet për këtë pjesën?

S.Ujkaj: Po , normalisht që nuk është aspak e lehtë, vetë fjala tregon që aty duhet që të mbrohesh, por me punë dhe vullnet mund të arrihet gjithçka. Me rëndësi është që sportisti të ketë qetësin e vet dhe mundësit për punë. Ne i bëjmë trajnimet në grup dhe i kemi dy herë në ditë.

K.Javore: Sa fitimprurës është ky lloj sporti? A u propozon moshatarëve dhe moshatareve të tua të merren me një gjë të tillë?

S.Ujkaj: Që e vogël kam ëndërruar për një gjë të tillë. Dikush është për hendboll, dikush për një sport tjetër. Segmenti im ka qenë ky, atëherë nuk e dija se sa fitimprurës do të ishte, por vazhdova t’i ndjekë ëndrrat e mija. Unë mendoj që është shumë fitimprurës, sepse të çon në një rrugë të drejt dhe mund të të them që me këtë sport nuk mund të luajë gjithkush. Për këtë duhet të kesh karakter, dëshirë dhe vullnet.

K.Javore: Përveç aktiviteteve sportive, trajnimeve dhe lojërave, si e kalon atë pjesën e kohës së lirë?

S.Ujkaj: Nuk kam shumë kohë të lirë, por atë kohën e lirë e shfrytëzoj duke pushuar. Tani kemi edhe kohën e sezonit, na presin lojë të vështira për të cilat duhet që të jemi gati dhe të jemi të pushuara në maksimum. Po ashtu dua të ceki se jetoj me tri shoqe, këto mund të them se janë familja ime dhe jemi këtu njëra për tjetrën.

K.Javore: Një përshëndetje për të gjithë lexuesit e gazetës së vetme- kombëtare në gjuhën shqipe në Mal të Zi, “Koha Javore” ?

S.Ujkaj: Përshëndetje të përzemërta për të gjithë lexuesit.

Kisha kënaqësi të jap intervistë për ‘Kohën Javore’.

Bisedoi: Shtjefen Ujkaj

e enjte, 5 mars 2020

Javore Koha

21

Panoramë

Festivali i Filmit në Berlin

Drama e historive n shtypës triumfon n

Drama që në qendër ka njerëzit të cilët realizojnë ekzekutimet në Republikën Islamike, “There Is No Evil” e regjisorit iranian Mohammad Rasoulof, ka fituar “Ariun e artë” të shtunën në edicionin e 70-të të festivalit ndërkombëtar të filmit në Berlin “Berlinale”. Rasoulof, i cili në vitin 2019 ishte dënuar me burgim në Iran për “përhapje të propagandës” e që i ishte ndaluar realizimi i filmave dhe largimi nga vendi, nuk kishte mundësi që ta ndiqte ceremoninë.

Rasoulof ishte duke bërë regjinë e filmit në mënyrë sekrete gjersa ishte duke pritur përgjigje nga apelimi i vendimit që e dënonte.

22

Javore Koha

e enjte, 5 mars 2020

Këtë vit juria kishte në krye aktorin britanik Jeremy Irons dhe u përbë nga filmbërësi amerikan Kenneth Lonergan dhe nga aktorja Bérénice Bejo. “Ariu i argjendtë” i takoi filmit “Never Rarely Sometimes Always”, një dramë emocionale nga regjisorja amerikane Eliza Hittman për një 17-vjeçare e cila udhëton për në New York nga një qytet i vogël në Pennsylvania për të bërë abort. Regjisori nga Koreja e Jugut mori çmimin si regjisori më i mirë për “The Woman Who Run”, që fokusohet në një seri takimesh nga një grua që viziton miq të vjetër. Çmimi për aktoren me të mirë iu dha Paula Beer për rolin e

saj në “Undine”, me regji të Christian Petzold, ku Beer luan një nimfë ujore e cila përballet me ndarje dhe gjen dashurinë në Berlinin modern.

E çmimin për aktron më të mirë e mori Elio Germano për portretizimin që i ka bërë piktorit italian Antonio Ligabue në “Hidden Away”. “Ariun e artë” për filmin me të mirë të shkurtër e mori filmi “T” me regji të Keisha Rae Witherspoon, e “Ariun e argjendtë” filmi “Filipiñana” me regji të Rafael Manuel.

Kinematografisë së Kosovës i bëri reklamë edhe Qendra Kinematografike e Kosovës përmes shtandit të përbashkët me

Panoramë

nën një regjim në “Berlinale”

Shqipërinë që pati në Tregun Evropian të Filmit. Për herë të parë QKK-ja shfrytëzoi mundësinë që i dha ky festival edhe për të promovuar Kosovën si sheshxhirim. Në fokus QKK-ja në këtë treg pati filmin “Cirku fluturues” me regji të Fatos Berishës dhe “Zana” me regji të Antoneta Kastratit.

E regjisori e skenaristi Zgjim Terziqi u bë pjesë e festivali të njohur të filmit, në seksionin që titullohet “Script Station” të “Berlinale Talents”. Aty punoi në skenarin e tij “2000: A post war Odyssey”.

“

Kinematografisë së Kosovës i bëri reklamë edhe Qendra Kinematografike e Kosovës përmes shtandit të përbashkët me Shqipërinë që pati në Tregun Evropian të Filmit. Për herë të parë QKK-ja shfrytëzoi mundësinë që i dha ky festival edhe për të promovuar Kosovën si sheshxhirim. Në fokus QKK-ja në këtë treg pati filmin “Cirku fluturues” me regji të Fatos Berishës dhe “Zana” me regji të Antoneta Kastratit.

E regjisori e skenaristi Zgjim Terziqi u bë pjesë e festivali të njohur të filmit, në seksionin që titullohet “Script Station” të “Berlinale Talents”. Aty punoi në skenarin e tij “2000: A post war Odyssey” e enjte, 5 mars 2020

Javore Koha

23

Letërsi

Poezi Ali Gjeçbritaj

NATË NË QYTETIN TIM

Mbuluar me drita neoni Rrugicat e qytetit tim janë sonte Kam dalë në tavernën e gurtë Për të mbledhë kujtimet e moteve Të gurëve kalldrëmeve të rrugicës.

Mblodha jehonën e hapave të vetmuar Në natën pa emër, pa pagëzim Në qiellin e yllëzuar mbi kala Hëna detin e fjetur në qetësi sodit E feneri në mur bregdetin ndrit Veten shohin në pasqyrë.

Fryn erë e lehtë, aromë sjell deti Zemra më rreh me rrëmbim Dikur kokën e mbështes mbi gjoksin tim Atëherë kur dashuri pija U deha nga buzët saj.

Qyteti im, nuk ka trishtim Kalaja u tund, moshë e pafund Gurët atë natë u bënë butë brumë.

LUNDRIM NË IKJE

Buzë me shije të kriposura Ku nuk ka vend dashuria Jam thurur me litar trishtimi Unë dhe ti në lundrim me ikje Tym i lehtë, më pak del nga oxhaku Sot një kujtim i mbytur kaloi në heshtje Në rrugicat kalldrëme gjunjëzohem Ku me gurë vegjëlia ime u rrit Festoj ditëlindje Guaca në anën e majtë të trupit tim Kujtime larë me lot nxjerr nga gjoksi.

24

Javore Koha

e enjte, 5 mars 2020

KRYE PESHKU

FRIKË NGA LIQENI

Mirë e ke miku im Peshku s’do turbullimë Mendjen esëll ai e ka Ku notojnë delfinë.

Natën hëna nga qielli Sodit e qetë Me dylbi thellësitë Notin e ngjalës ndjek.

Peshkun e ndjek pulëbardha E zuri grepi e ra në tratka Për krye të një krapi Një ditar fali plaku.

Me tavë krapi notojmë U bëftë mirë kalimtarët urojnë Nuk ka frikë liqeni Jo nuk mbytemi, gjallë jemi.

Pse qelbet peshku në krye?

Më pyeti dje një peshkatar Nuk ka koka luspa e halë I thashë nga situata për të dalë.

Në liqenin tim Zihet shumë peshk Notohet tek ujdhesat Vilet larushk.

Letërsi FIDANE ULLIRI

Mbollën shumë fidanë ullinjsh Në tokën me gurë e shkurre Mbollën ata e hëngra unë Po unë ç’të bëj, të shkruaj poezi Apo të mbjelli edhe unë një ulli?!

Vendosa dhe vetes iu drejtova Mbille edhe ti në tokën e bekuar një ulli Ulu pranë tij, pastaj shkruaj poezi Të tjerët do kenë nesër vajin flori Do ushqejnë edhe shpirtin me poezi.

Nuk kanë thënë kot, dikur moti Mbollën të tjerët, u ndihmoi Zoti Hëngrëm, pimë ne sot e gjithmonë U dashuruam nën hijen e ullirit Me gjethe thurëm kurorë floriri.

KRAJË

Një brez tokë mes dy ujërave Një rrip mes dy rrjedhash Kam hedhur hapin e parë dhe të fundit Para ikjes në anijen trishtuese.

Nga Shtegu i Vashës me vrap kali Derdha lot rrëke në ikje Ku dashurinë hyjnore e humba E nga ardhmëria kam frikë.

Nuk harrohet lehtë trolli që na lindi Ku koka ime me sytë panë Diellin Lundrova në hapësirë oqeani, tokë nuk pashë Itakë e dytë e tronditur nga lamtumira Kraja ime.

NGA RRËNJA E TOKËS

Nga thellësia e tokës nxorrëm gurë I ndamë në copa për muret kala Na thanë të vjetrit, dielli s’i ka pa.

Në gjirin e gruas, flijuar në mure Morëm fuqi hyjnore e bëmë fortesa Brenda tyre gjithmonë u lidh besa.

Prapë unë kaloj urën, ndalem përkund djepin Jo në Rozofat, por në flokun e gurtë Grua flijuar për urë, këndon ninullë.

O Zot, pse flijohemi aq shumë Gurët dielli i djeg në gusht, djegagur Ulur jam në gur me duar lart kah qielli.

(Nga përmbledhja në dorëshkrim “Gurët e truallit tim”)

e enjte, 5 mars 2020

Javore Koha

25

Kulturë

Këshilli Kombëtar i Shqiptarëve në Mal të Zi organizoi në Tuz trajnimin dyditor “Promovimi dhe

Njohje me të dr dhe me mekani për realizimin e Tuz – Këshilli Kombëtar i Shqiptarëve në Mal të Zi ka organizuar në Tuz trajnimin e dytë dyditor me temën: “Promovimi dhe mbrojtja e të drejtave të shqiptarëve në Mal të Zi. Në këtë aktivitet në të cilin morën pjesë kryetari i KKSH-së, Faik Nika, përfaqësues të Komunës së Tuzit, të rinj dhe të reja nga treva të tjera shqiptare në Mal të Zi dhe qytetarë nga Tuzi, ka ligjëruar prof. Shefqet Berisha nga Kosova.

26

Javore Koha

e enjte, 5 mars 2020

Kryetari i Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve në Mal të Zi, Z. Faik Nika, në një prononcim për gazetën “Koha Javore” thotë se KKSH-ja në kuadër të aktiviteteve të saj ka edhe organizimin e këtij seminari trajnues që ka të bëjë me ngritjen e kapaciteteve të shqiptarëve në Mal të Zi, me njohjen e ligjeve në fuqi në Mal të Zi, të atyre ndërkombëtare dhe me njohjen e mekanizmave për realizimin e të drejtave të shqiptarëve në Mal të Zi.

“Përmes këtij trajnimi synojmë qe të drejtat e shqiptarëve në Mal të Zi të jenë në qendër të vëmendjes që studentët dhe qytetarët në përgjithësi të njoftohen me ato të drejta dhe ku duhet t’i kërkojnë mekanizmat për realizimin e tyre. Kemi filluar me modulin e parë që u mbajt në Ulqin e që kishte të bënte me Konventat Ndërkombëtare të cilat Mali i Zi i ka ratifikuar, ndërsa sot po realizojmë modulin e dytë të këtij seminari që ka të bëjë me kuadrin

Kulturë

mbrojtja e të drejtave të shqiptarëve në Mal të Zi”

rejtat izmat e tyre

ligjor të të drejtave të pakicave në Mal të Zi”, u shpreh kryetari i KKSH –së, Faik Nika.

Ndërkohë, Z. Anton Lulgjuraj, specialist i jurisprudencës, i pranishëm në këtë trajnim, shprehet se realizimi i të drejtave të shqiptarëve në Mal të Zi lë ende për të dëshiruar.

“Në kuptimin formal juridik, Mali i Zi ka ratifikuar mjaftueshëm konventa juridiko- ndërkombëtare dhe marrëveshje të ndryshme të cilat parashikojnë mbrojtjen e pakicave kom-

bëtare, siç është Konventa Kornizë e Këshillit të Evropës për Mbrojtjen e Minoriteteve, Konventa Evropiane për gjuhët rajonale dhe minoritare, por edhe Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut, etj, pra janë implementuar mjaft legjislacione që parashikojnë mbrojtjen e pakicave kombëtare këtu. Nëse flasim për mekanizmin e zbatimit të të drejtave të pakicave, atëherë mendoj se këtu lë shumë për të dëshiruar, duke filluar nga gjuha, sepse ne duke qenë se jemi popull autokton këtu, nuk jemi të barabartë, pra barazohemi si minoritet, pastaj shkollimi, ku nuk i kemi të gjithë librat në gjuhën shqipe. Edhe tek përdorimi i gjuhës në institucione të ndryshe, me përjashtim të komunave me shumicë shqiptare, për shembull nëse një person shqiptar që nuk e njeh gjuhën malazeze do të shkojë në kuvend të Malit të Zi, në qeveri, në gjykata, apo në institucione të tjera, ai nuk do të dijë se ku janë institucionet kryesore të shtetit, sepse aty është shkruar vetëm në gjuhën malazeze”, theksoi Lulgjuraj.

I pyetur se kush duhet të kyçet më shumë në drejtim të arritjes së këtyre

të drejtave, Lulgjuraj thotë se barra kryesore bie mbi përfaqësuesit politikë dhe mbi Këshillin Kombëtar të Shqiptarëve, duke qenë se siç tha, ky i fundit ka status mbipartiak.

“Asnjë dokument juridik, përjashto Kushetutën e Malit të Zi, siç është Kodi Penal, Kodi Civil, etj nuk janë të përkthyer në gjuhën shqipe e këto mendoj që janë dokumente themelore për të cilat subjektet politike shqiptare duhet të insistojnë, duhet të krijojnë komisione të përbashkëta të shqiptarëve në Mal të Zi për përkthimin e dokumenave themelore në mënyrë që banorët me përkatësi etnike shqiptare të kenë mundësi që dokumentet e shtetit të mund t’i lexojnë në gjuhën shqipe”, përfundon Lulgjuraj.

Këshilli Kombëtar i Shqiptarëve në Mal të Zi do të organizojë në vazhdim modulin e tretë në Plavë ose Guci i cili do të konsistojë në mekanizmat për realizimin e këtyre të drejtave, përkatësisht se cilat janë ato institucione për realizimin e të drejtave të shqiptarëve të cilat janë të garantuara me ligje dhe me Konventa Ndërkombëtare. t. u.

e enjte, 5 mars 2020

Javore Koha

27

Mozaik

Zgjedhjet e dyta parlamentare pluraliste

Zgjedhjet e dhjetorit 1992 për Kuvendin e Malit të Zi dhe shqiptarët Pas shpërbërjes së Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë, të themeluar nga udhëheqësi komunist Josip Broz Tito, Mali i Zi u bë e vetmja republikë që vazhdoi rrugën me Serbinë. Në të vërtetë, në referendumin e mbajtur më 1 mars 1992, populli i Malit të Zi kërkoi të qëndronte së bashku me Serbinë

Gjekë Gjonaj

Pasi që Federata jugosllave u shpërbë në prill të vitit 1992 me pavarësimin e republikave të atëhershme, në federatë mbetën vetëm Serbia dhe Mali i Zi, duke shpallur Republikën Federale të Jugosllavisë (RFJ) më 27 prill 1992.

Zgjedhjet parlamentare në vitin 1992 u zhvilluan në bazë të Kushtetutës së re dhe Ligjit për zgjedhjen e deputetëve i cili u miratua menjëherë pas miratimit të Kushtetutës më 12 tetor 1992 nga Kuvendi pluralist i Republikës së Malit të Zi. Me këtë Kushtetutë Mali i Zi është shtet, social dhe ekologjik. Mali i Zi është republikë dhe anëtar Republikës Federative të Jugosllavisë.

Pas shpërbërjes së Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë, të themeluar nga udhëheqësi komu-

28

Javore Koha

e enjte, 5 mars 2020

nist Josip Broz Tito, Mali i Zi u bë e vetmja republikë që vazhdoi rrugën me Serbinë. Në të vërtetë, në referendumin e mbajtur më 1 mars 1992, populli i Malit të Zi kërkoi të qëndronte së bashku me Serbinë.

Më 27 prill 1992, lideri serb Sllobodan Milosheviq shpalli Republikën Federale të Jugosllavisë. Sipas këtij akti më të lartë juridik Mali i Zi është definuar si shtet me demokraci parlamentare, ndërsa pushteti shtetëror është i ndarë në ligjvënës, ekzekutiv dhe gjyqësor. Kuvendi i Republikës së Malit të Zi është organ përfaqësues i qytetarëve dhe bartës i pushtetit ligjvënës.

Kuvendi është njëdhomësh dhe sipas Kushtetutës të vitit 1992 përbëhet nga 85 deputetë, 40 më pak se Parlamenti paraprak. Parimet zgjedhore kryesisht janë të përafërta me Kushtetutën e mëparshme dhe me Ligjin zgjedhor.

Me Ligjin për zgjedhjen e këshilltarëve dhe deputetëve është përcaktuar sistemi (modeli) proporcional zgjedhor.

Kjo do të thotë se votuesi në vendvotim dhe në fletëvotim mund të votojë për listë, e jo për kandidatë.

Të drejtë të marrin pjesë në ndarjen e mandateve kanë listat zgjedhore të cilat kanë fituar më së paku 4 për qind të votave nga numri i përgjithshëm i zgjedhësve që kanë votuar .

Sipas këtij modeli, numri i votave nga çdo listë zgjedhore ndahet me 1, 2, 3, 4.....n (n është numri i vendeve të deputetëve në njësinë zgjedhore).

Koeficientet e fituara renditen sipas madhësisë së tyre, ku merren parasysh koeficientet më të mëdha, aq sa mandate ka në njësinë zgjedhore. Çdo listë fiton aq mandate, aq sa nga votat e fituara ka koeficiente më të mëdha.

Mandatet ndahen sipas renditjes së kandidatëve të listës.

Pas zgjedhjeve federative në maj të vitit 1990 opozita në Mal të Zi organizon protesta masive të cilat kishin për qëllim mbajtjen e zgjedhjeve të dyta demokratike në të gjitha nivelet. Meqë kjo kërkesë u pranua, Kuvendi i Malit të Zi vendosi që më 12 korrik 1992 të formojë Grupin punues ndërpartiak për përgatitjen e zgjedhjeve republikane.

Në aktivitetet e Grupit morën pjesë partia në pushtet ( Partia Demokratike

Mozaik e Socialistëve , Lidhja Komuniste e Malit të Zi ) Lëvizja për Jugosllavi, Partia Demokratike, Partia Radikale Serbe për Mal të Zi, Ripërtëritja Popullore Serbe dhe Partia Demokristiane. Në punën e Grupit punues ndërpartiak nuk kanë marrë pjesë Partia Popullore e Malit të Zi , Lidhja Liberale e Malit të Zi, Lidhja e Forcave Reformiste dhe Koalicioni Demokratik i Malit të Zi . Grupi i lartpërmendur i punës të gjitha çështjet për zgjedhjet e parakohshme i zgjodhë me konsensus, dhe kjo i mundësoi Kuvendit të Malit të Zi që më 12 tetor

1992 të miratoi Ligjin për zgjedhjen e këshilltarëve dhe deputetëve dhe Ligjin për zgjedhjen e deputetëve federativë në Këshillin e Republikës të Kuvendit Federativ.

Zgjedhjet për deputetë u mbajtën më 20 dhjetor 1992 në Republikë si njësi e përbashkët zgjedhore.

Listat zgjedhore i dorëzuam 19 parti politike , organizata e shoqata, kurse pragun për pjesëmarrje prej 4 për qind në ndarjen e mandateve të deputetëve e arritën pesë parti politike: 1.

Partia Demokratike e Social-

istëve e cila me këtë emër paraqitet për herë të parë në skenën politike në Mal të Zi në vitin 1992. Në zgjedhjet parlamentare paraprake kjo parti quhej Lidhja Komuniste e Malit të Zi. 2.

Partia Popullore 3.

Lidhja Liberale 4.

Partia Radikale Serbe dhe 5.

Partia Socialdemokrate e Reformistëve Në këto zgjedhje garoi edhe subjekti i vetëm politik i shqiptarëve, Lidhja Demokratike në Mal të Zi.

(vijon)

e enjte, 5 mars 2020

Javore Koha

29

Mozaik

Scienza in Rete

Infodemia, frika në kohërat e Coronavirusit Fabrizio Bianchi, Liliana Cori

Së bashku me epideminë, frika përhapet dhe rritet pashmangshmërisht.

Nuk është një risi, në të vërtetë është një konstante që ka të bëjë kryesisht me sëmundjet infektive, ndërsa është shumë e vogël në lidhje me sëmundjet jo ngjitëse. Arsyeja qëndron në teorinë e komunikimit të rrezikut, e gjendur në historinë e shëndetit publik, dhe konfirmohet edhe nga historia aktuale e COVID-19.

Në një mori ndërhyrjesh mediatike gjenden të gjithë përbërësit tipikë të epidemive: akuza, komplote, shfrytëzim, interesa të paqarta, pak njerëz që përpiqen të qetësojnë shumë dhe shumë që kërkojnë bashkëpunim dhe racionalitet përballë skenarëve kompleksë (që në një farë mënyre, askush nuk mund t’i dijë në mënyrë shteruese).

Rishfaqen frikëra të përjetuara edhe në të kaluarën e largët (murtaja), më të afërt (lija) dhe që nuk harrohen kurrë. Një nga një, shfaqen elementet që karakterizojnë perceptimin e rrezikut, të cilat duhet të konsiderohen për të menaxhuar komunikimin e rrezikut, në një mënyrë të vetëdijshme. Ato ju lejojnë të kuptoni ndryshimet midis sëmundjeve infektive dhe sëmundjeve jongjitëse. Është i dukshëm roli i shumë faktorëve socialë, kulturorë dhe kontekstualë që ndikojnë në perceptimin e rreziqeve.

Siç shkruan Andrea Cerase në librin e tij “Rreziku dhe komunikimi. Teori, modele, probleme” (2017), “Rezu-

30

Javore Koha

e enjte, 5 mars 2020

ltatet e tërësisë së studimeve kanë lejuar të nxirren në pah disa karakteristika kryesore për të shpjeguar perceptimin e rrezikut dhe ndikimin e tyre në vendimmarrje: familjariteti, kontrollueshmria, ekspozimi vullnetar, potenciali katastrofik, barazia, menjëhershmëria e rrezikut dhe nivelit të dijes”. Sipas kësaj qasjeje, perceptimi i rrezikut është gjykimi subjektiv që njerëzit zhvillojnë në lidhje me karakteristikat, ashpërsinë dhe mënyrën me të cilën menaxhohet rreziku. Një nga elementët kryesorë është ndjenja e zemërimit dhe indinjatës që provokon riskun, zemërimin, të lidhur rreptësishtë me besimin tek njerëzit / organet e kontrollit dhe me familjaritetin e kontekstit. Risku propozohet si produkt rrezikut (hazard) dhe zemërimit.

Rreziku kuptohet si një vlerësim probabilistik (prodhuar midis probabilitetit të ngjarjes që ndodh dhe peshës së dëmit të mundshëm). Ky vlerësim i mundësive ndikohet nga zemërimi, një element kryesor për vlerësimin e rrezikut, i cili ka të bëjë me natyrën e rrezikut dhe menaxhimin e tij.

Po cilët janë elementët që rrisin dhe theksojnë frikën: Vullnetshmëria: nëse rreziku është vullnetar, duket më i ulët, nëse imponohet nga të tjerët ose nuk keni mundësinë ta kontrolloni atë, ai perceptohet si më i madh. Është e qartë se kjo e COVID-19, si të gjitha epidemitë, është jo vetëm e pavullnetshme, por dukshëm e pakontrollueshme nga individët, dhe duket se është e vështirë të kontrollohet edhe nga autoritetet.

Dija: Një rrezik i ri është më i frikshëm, dhe ai i këtyre kohëve del si një virus plotësisht i panjohur dhe pa antiviralë. Një rrezik nga shkaqet natyrore është më pak i frikshëm se ai i shkaktuar nga dikush, dhe teoritë e komplotit rrisin ndjenjën e shqetësimit. Një rrezik që zhbëhet shkakton më pak frikë nga një rrezik që nuk zhbëhet, dhe nëse ekziston një rrezik, por ka përparësi, ai gjithashtu mund të jetë i pranueshëm. Por në këtë rast shohim se si të gjithë kanë disavantazhe dhe frika nga vdekja, për të cilën vazhdimisht këmbëngulet, qëndron varur mbi të gjithë të infektuarit (pavarësisht nga shkalla e vdekshmërisë).

Besimi: nëse keni besim tek ata që menaxhojnë rrezikun, nuk e perceptoni si të lartë. Por në këtë rast dalin dhe flasin shumë zëra, madje edhe në një mënyrë oportuniste, për të minuar besueshmërinë e institucioneve shëndetësore. Dhe pasi të kemi humbur besimin, është shumë e vështirë ta rigjejmë atë. Divergjencat në botën shkencore në një situatë emergjente mund të jenë shkatërrimtare, sepse ato imponojnë zgjedhje në terren, në vend që të rritin dijet dhe besimin. Është e kuptueshme pse vëmendja që i kushtohet evolucionit të kësaj epidemie nuk është e krahasueshme me atë që i kushtohet sëmundjeve jo të transmetueshme, veçanërisht ato të shkaktuara nga ndotja e mjedisit.

Elementi i parë i dallimit është se frika nga një sëmundje me një mekanizëm përcaktues, domethënë me transmetim të drejtpërdrejtë (kontakti

Mozaik

përcakton infeksionin), është shumë e ndryshme nga frika për sëmundjet me një mekanizëm probabilistik, në të cilin një ekspozim (ndaj ndotjes) korrespondon me një rritje probabiliteti për t’u sëmurë. Në terma më zyrtarë, sëmundjet infektive kanë një shkak të vetëm të domosdoshëm ndërsa sëmundjet jo ngjitëse kanë shkaqe të shumta (rrjeti i shkaqeve), që zakonisht nuk janë as të nevojshme dhe as të mjaftueshme.

COVID-19 nuk bën përjashtim nga e gjithë kjo. Frika është e natyrshme në karakteristikat e tij dhe nuk është plotësisht e menaxhueshme, aq më pak me referenca gjenerike për të mbizotëruar frikën, pasi një tepricë e shqetësimit publik për menaxhimin e një problemi kaq kompleks, nuk mund të shmanget.

Në emër të detyrës për të informuar dhe të drejtës për të ditur, të gjitha mediat dhe media sociale ofrojnë përditshmëri direkte për numrin e të infektuarve dhe çdo vdekjeje të re, shoqëruar me numrin e qytetarëve që i nënshtrohen masave të kontrollit. Çdo vdekje merr peshë të madhe dhe rrit frikën dhe hutimin.

Në realitet, OBSH nxjerr raporte të përditshme me nivelin e nevojshëm të detajeve për të vlerësuar jo vetëm shtrirjen e përgjithshme të fenomenit, por edhe përparimin e tij.

Këto raporte tregojnë popullsinë rezidente, numrin e rasteve të konfirmuara (sipas përcaktimit të OBSH) në ditë dhe të akumuluara, numrin e

vdekjeve në ditë dhe vdekshmërinë e akumuluar në ditë, si dhe informacione të tjera, përfshirë rastet e dyshuara dhe kurbën e trendit të epidemisë. Shkalla e llogaritshme e vdekshmërisë, duke përdorur jo raste të sëmura, por të gjitha rastet e infektuara si emërues (të cilët, për fat të mirë, janë ose do të sëmuren pjesërisht), jep informacion interesant për periudhat e ndryshme kohore të epidemive në Kinë dhe në vendet e tjera.

Që nga 23 shkurti, shkalla e vdekshmërisë në Kinë është rreth 3.2%, ndërsa në vendet e tjera është rreth 1%. Në Itali, duke pasur parasysh faktin se epidemia është në rritje, shkalla e vdekshmërisë ndryshon midis 2% dhe 3%, por vëmendja është fokusuar vetëm në shtimin e të infektuarve dhe të vdekurve: numra absolutë shumë të vegjël, por që prodhojnë një frikë shumë të madhe.

Në këtë mënyrë, aktivizohet një valle makabër informacioni që nuk gjendet në asnjë fushë tjetër të shëndetit.

Nuk ndodh për gripërat “normale”, të cilat shkaktojnë mbi 6,000 vdekje nga shkaqe direkte dhe indirekte. Kjo është një shkallë vdekshmërie prej rreth 1 në 1.000 e cila, pavarësisht se është shumë më e ulët se ajo e COVID-19, duke marrë parasysh numrin shumë të lartë të të infektuarve, prodhon një numër të konsiderueshëm të vdekjeve.

Asnjë krahasim nuk bëhet me vdekjet për shkak të ndotjes së ajrit, më shumë se 100 në ditë në Itali (sipas

vlerësimeve më konservatore) ose dyfishi sipas vlerësimeve të Agjencisë Evropiane të Mjedisit, por të cilave u kushtohet më pak vëmendje, sepse ato konsiderohen gabimisht rastësore.

Kështu që, thithja me frymëmarrje ose gëlltitja e një virusi të rrezikshëm, siç është COVID-19, ngjall një frikë të ndryshme dhe zakonisht më të madhe sesa thithja me frymëmarrje ose gëlltitja e një grimce ultrafine, të ngarkuar me substanca kancerogjene.

Një element tjetër që dallon sëmundjet infektive nga ato jo të transmetueshme është mundësia e përmbajtjes së problemit: nga njëra anë izolimi, mbyllja e zonave dhe funksioneve për të parandaluar njerëzit nga transmetimi i virusit, nga ana tjetër veprimet për të ulur ekspozimin ndaj ndotësve të kudogjendur, me debate të zjarrta për efektivitetin e masave (p.sh. debat për ndalimin e makinave euro x).

Kombinimi i mënyrës së transmetimit, mekanizmit të gjenerimit të sëmundjeve, menaxhimit të riskut dhe frikës së brendshme tejkalon masën e ndikimit në shëndet.

Kjo është një frikë shumë e ndryshme nga ajo që parashikoi Hans Jonas, sipas të cilit përgjegjësia ndaj së ardhmes nënkupton një “frikë të deduktuar”, një frikë që do të rikuperohej nga bagazhi ynë biologjik, për të mësuar se si ta përdorim atë si mjet që na çon drejt maturisë. e enjte, 5 mars 2020

Javore Koha

31

Mozaik

Rrëfime për disa krijues të dalluar Gani Karamanaga

Rrëfimi i parë: Prof. dr. Bahri Brisku

Të jetosh dhe duke kaluar nëpër peripeci shumta të jetës, të plakesh dhe të mbetesh person siç është Bahriu nuk është lehtë. Ai në disa periudha të jetës ka pasur vështirësi të mëdha. Atëherë, kur nuk ka qenë aspak lehtë të eksponohesh, dhe kur shumëkush ka heshtur, Bahri Brisku ngriti zërin edhe pendën. Shkollimi, dashuria për kombin, vendlindjen, vuajtjet dhe mundimet e kanë përcjellë jetën e tij.

Gjithmonë në rrugën e cila shkon për një drejtim: të jetë këmbëngulës për arritjen e qëllimeve për ngritjen dhe ruajtjen e identitetit të popullit shqiptar ai e tregon veten si shkrimtar, historian, patriot i vërtetë.

Ishe viti 2015,përfundimi i librit të 5-të “Udhëtimi i një mjeku” Vendosa që recensent të ishte një krijues, studiues i njohur. U takova me të në kafenenë “Timoni” në Ranë. I tregova çka dua prej tij.

Pa u menduar shumë, më tha :“ Jam me shumë obligime, kam ligjërata në dy vende..”

Menjëherë iu drejtova Prof.dr Bahri Briskut. Përgjigja ishte: “ Po.. ”Ishte përgjigja e tij e shpejtë.

Pas tri ditëve Bahriu ma dorëzoi recensionin. Duke e lexuar e vërejta se ai e kishte lexuar të gjitë dorëshkrimin e librit tim .

Rrëfimi i dytë: Akademik Sherbo Rastoder

Çarshia në Tivarin e Vjetër.

Deri diku është i ruajtur ambienti i vjetër i dikurshëm. Dyqanet e vjetra, rruga më kalldrëmin karakteristike, kafenetë dhe restorantet, xhamitë të rekonstruktuara, rrugë të ngushta, sokaku i vjetër. Mbi Tivarin e Vjetër mali Rumia. Në kompleksin “Stara Čarši-

32

Javore Koha

e enjte, 5 mars 2020

ja“( Çarshia e vjetër) përurimi i librit-monografisë “Myfti Myrteza Karagjuzoviq”, të autorit akademikut Sherbo Rastoder.

Ishin dy orë mësimore për jetën dhe punën e Myftiut Myrteza Karagjuzoviqit i cili jetonte në kohën e sundimit të Turqisë e pastaj edhe të Malit të Zi. Myfti Myrteza ka qenë ndërlidhja ndërmjet tre konfesioneve : ortodoksëve, katolikëve dhe atyre të besimit islam, përfaqësues i bashkëjetesës e cila ka ekzistuar gjithmonë në Tivar dhe Ulqin. Myftiu ka ngritur zërin kur ndodhi masakra dhe krishterimi i dhunshëm në Plavë dhe Guci. Ai ishte miku i mbretit Nikolla të cilin e njoftoi me këto ngjarje.

Pas intervenimit të tij, Mbreti Nikolla lëshoji urdhrin që të ndalet dhuna në këto treva.

Myftija Myrteza Karagjuzoviq ishte ndërlidhës ndërmjet tre qyteteve :Tivarit, Shkodrës dhe Ulqinit.

Akademiku Sherbo Rastoder në mënyrë të thjeshtë, por shkencore dhe studimore duke përcjellë ngjarjet të ilustruara edhe me materiale nga arkivat shtetërore e përshkruan

Mozaik personalitetin e këtij njeriut të madh të asaj kohe, por edhe të të gjitha kohërave të tjera. Ai nxori nga harresa shumë ngjarje historike, anekdota, përjetime etj.

Në fund Këto rrëfime mund të me u gjenden vetëm në Tivar ose në Ulqin. Duke ditur situatën aktuale politike në Bosnje dhe Hercegovinë, Kosovë e Serbi

mund të themi: Nuk është nevoja me ardhur emisarë nga Evropa, ose Amerika për të rregulluar problemet tona. Politikanëve iu propozoj që të lexojnë monografinë e akademikut Sherbo Rastoderit.

Këto ditë isha në përgatitje për përurimin e librit në gjuhën malazeze “Vjetreni Mlin” (“Milliri i erës”) në Tivar. I telefonova profesorit dhe i kërkova të fliste për librin tim. Përgjigja e tij ishte: “Sa zadovoljstvom, gospodine doktore” (“ Me kënaqësi, Zoti doktor”).

Ndër aktivitetet e para ishte ekspozita e piktorëve shqiptarë nga Mali i Zi. Pjesëmarrësit e ekspozitës ishin: Bilal Nikeziqi, Gjelosh Gjokaj, Gjergj Noc Martini, Musa Prelvukaj, Naser Hasa, Rexhep Feri, Rudi Goga, Seida Belegoviq, Zake Prelvukaj, Ivanka Gjonoviq, Mehmet Aloja, Qazim Muja, Vahida Hasanaga-Nimanbegu.

Zuvdi Hoxhiqi ka ndihmuar rreth organizimit të ekspozitës. Ka shkruar kritika estetike, letrare, na ka shoqëruar nëpër Mal të Zi (Ulqin dhe Tuz nga dy herë, në Cetinë) dhe Shqipëri (Shkodër, Tiranë). Mund të themi lirisht se piktorë shqiptarë për herë të parë kanë pasur ekspozitën e veçantë në Biliardën e Njegoshit në Cetinë.

Në vitin 2008 Zuvdi Hoxhiqi ka qenë një ndër organizatorët e përurimit të librit tim të parë „Mjekimi me faktorë natyrorë në regjionin e Ulqinit” në Qendrën kulturore në Podgoricë.

Pas kërkesës time që të flasë për librin në promovim, më tha: “Unë jam shumë nëpër media, takime letrare.. Më mirë të flasin të tjerët, unë gjithashtu jam këtu…“.

Zuvdija është shkrimtar i madh, poet, piktor, por është shumë i lidhur me vendlindjen e tij (Gucia) për të cilën ka shkruar me dashuri, me kujtime të paharrueshme. Është njëri modest,

komunikativ. Në takimin tonë në kafenenë në afërsi të Televizionit të Malit të Zi më ka pritur më se një orë…

Në “ Kalimerën poetike “ të cilën e organizoi Qendra kulturore e Ulqinit përmes “Art klubit” në gusht 2017, Zuvdi Hoxhiqi pati një mbrëmje autoriale të veçantë. Atëherë morra fjalën: Këto ditë emitohet në TV në MZ seriali “Sudbina”- FATI. Duke u shoqëruar me Zuvdiun, ai shpeshherë më thotë: “ Unë kam dëshirë të punoj, me pasur qetësinë time, por nuk më lanë...”.

Zuvdija Hoxhiqi- Berisha kaherë nuk i takon vetvetes. Më librat e tij: “ “Ylli i Davidit, “ Vitet e Gucisë” dhe tash “ Të gjithë të mitë” ai është i joni, i Malit të Zi, por edhe i rajonit.

Pra, ky është fati i akademikut, shkrimtarit të madh Zuvdi Hoxhiqit-Berisha.

Zuvdi Hoxhiqi-Berisha është krenar se e ka prejardhjen shqiptare. Në librin i cili u përurua sot këtu ai shkruan me dashuri dha respekt edhe për shqiptarë, dhe për të gjithë tjerët.. se për Zuvdiun nuk ka kufij , nuk ka ndarje, ai i takon të gjithëve...

Veprat e Zuvdi Hoxhiqit Berisha do të jetojnë gjithmonë si Bjeshkët e Nëmura në vendlindjen e tij.. Është privilegj të bashkëpunoj me këta tre krijues të dalluar.

Rrëfimi i tretë: Akademik Zuvdi Hoxhiq-Berisha

Për herë të parë u takuam pas themelimit të Bashkimit të Krijuesve Shqiptarë në Mal të Zi. e enjte, 5 mars 2020

Javore Koha

33

mozaik

Komuna e Tuzit partner i bashkëpunimit ndërkufitar “INTERREG”

Shkëmbim përvojash për përmirësimin e efikasitetit të energjisë Tuz – Në kuadër të Programit të bashkëpunimit ndërkufitar “INTERREG”, Itali – Shqipëri – Mali i Zi, janë miratuar dy projekte në të cilat Komuna e Tuzit është partner.

Projektin LEC- Komuna e Tuzit si partner udhëheqës do ta implementojë së bashku me partnerët: Bari (IT), Mirabello (IT) dhe me Bashkinë e Tiranës (ALB) në kohëzgjatje prej 18 muajsh, njoftohet nga Komuna e Tuzit.

Siç bëhet e ditur, projekti është një masë e efikasitetit të energjisë, që ka si objektiv të kontribuojë në përmirësimin e efikasitetit të energ-

34

Javore Koha

e enjte, 5 mars 2020

jisë dhe përdorimin e burimeve të rinovueshme. Në kuadër të këtij projekti, do të rinovohet inventari mobilier në shkollën e mesme të përzier “25 maji” në Tuz” dhe zëvendësimin e impianteve ekzistuese të bojlerëve me djegie të brendshme në SHF “Mahmut Lekiq”, me qëllim të zvogëlimit të të ndikimit negativ mjedisor dhe efikasitetit të energjisë.

Projektin Adria_Alliance, Komuna e Tuzit do ta implementojë si partnere me partnerin kryesor, Bashkimin e Komunave të Greca Salentina (IT), LAG Molise verso il 2000 (IT), ESCOOP Cooperative Sociale Evropi-

ane (IT), Bashkinë Malësi e Madhe (AL) dhe me partnerët e asocuar, me Ministrinë e Ekonomisë së Malit të Zi, përkatësisht me Drejtorinë për Efikasitetin Energjetik dhe FEDERESCO (IT) për 18 muaj.

Nga Komuna e Tuzit theksojnë se qëllimi i përgjithshëm i projektit Adria_Alliance është që të shkëmbejnë njohuri dhe përvoja për t’iu mundësuar partnerëve që të kenë një plan strategjik efektiv dhe një model qeverisjeje të zgjeruar, të përqendruar në efikasitetin e energjisë dhe sigurinë e qyteteve nga rreziqet e ndryt. u. shimeve klimaterike.

sport

Fillim i mbarë i sezonit të ri të garave për Klubin e Taekwondosë “Ulqini”

Trofe për vendin e parë në turneun “Omega Open” në Beograd Klubi i Taekwondosë “Ulqini” e ka filluar me trofe sezonin e garave për vitin 2020. Ai ka fituar vendin e parë në renditjen e përgjithshme në Turneun ndërkombëtar “Omega Open 2020”, i cili u mbajt të shtunën në Beograd.

Garuesit e këtij klubi kanë fituar gjithsej 14 medalje: shtatë medalje të arta, dy medalje të argjendta dhe pesë medalje të bronzta, si dhe trofeun për vendin e tretë në disiplinën e formave.

Medalje të arta për KT “Ulqini” fituan Edina Kraja, Bledar Kasmi, Medina

“

Garuesit e këtij klubi kanë fituar gjithsej 14 medalje: shtatë medalje të arta, dy medalje të argjendta dhe pesë medalje të bronzta, si dhe trofeun për vendin e tretë në disiplinën e formave

Kanaqeviq, Hana Tivari, Dion Mustafa, Amra Dushku dhe Amell Nuti, medalje të argjendta Amella Nuti dhe Vesa Dervishi, kurse medalje të bronzta Enes Dushku, Sara Kraja, Merisa Malokraja, Arta Ismailaga dhe Sumeja Bisha.

KT “Ulqini” u paraqit me 20 garues,

ndërsa në turne kanë marrë pjesë gjithsej 630 sportistë, 56 klube nga shtatë vende.

Drejtuesit e këtij klubi falënderojnë prindërit dhe sponsorët që iu mundësuan pjesëmarrjen në këtë turne.

(Kohapress)

Bursa për Medina Kanaqeviqin dhe Sara Krajën Ministria e Sportit ka bërë të hënën ndarjen e bursave për sportistët e talentuar duke u bazuar në rezultatet e arritura në vitin 2019. Në mesin e përfituesve janë edhe dy sportiste të KT “Ulqini”-t, Medina Kanaqeviq dhe Sara Kraja.

e enjte, 5 mars 2020

Javore Koha

35

e a avorh KJo Podgori cë e enjte, 5 mars 2020

Viti XlX Numër 902 Çmimi 0,50

Absurdi i kohës sonë

Ura(t) e ndarjes ISSN 1800-5696

Mësuesi i sotëm dhe jehona e vërtetë e tij

Të ruhet dhe të kultivohet gjuha amtare