Koha 899

Koha Javore Podgoricë e enjte, 13 shkurt 2020 Viti XlX Numër 899 Çmimi 0,50

Shuarja e këngëtares së shekullit

ISSN 1800-5696

Formalizim i marrëdhënieve ndërmjet dy institucioneve përfaqësuese

“Oj lulja e Malësisë” dhe “Jem Ilira, jem Teuta”, letërnjoftimi im si këngëtar

Përmbajtje

6

10 Dilema e madhe kosovare

Të bësh sikur...

12

14 Trualli i stërgjyshit

Gjithnjë e më pak martesa në familjet shqiptare

Koha Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002.

Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.org

2

Javore Koha

e enjte, 13 shkurt 2020

Përmbajtje

16

18 ”Gjyshi - kur do të ikim për në Ulqin?”

Ligj i avancuar që mundëson përdorimin e lirë të simboleve kombëtare

28

35 Top-xhudistja e dy kategorive

Vepër me vlerë e shpalosjes së rrjedhave të ekzodit të shqiptarëve ndër shekuj KOHA Javore KOHA Javore

KOHA Javore KOHA Javore

Podgoricë e enjte, 22 dhjetor 2016 Viti XV Numër 745 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 8 dhjetor 2016 Viti XV Numër 743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 29 dhjetor 2016 Viti XV Numër 746 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 15 dhjetor 2016 Viti XV Numër 744 Çmimi 0,50

Pa ndonjë NDRYSHIM

pozitiv

Teatri - një dëshirë e munguar e ulqinakëve Qençe

APATIA politike

Shqiptarët në Mal të Zi gjatë vitit 2016

SHQIPTARËT E 1001 HALLEVE

Komedia e mjerimit

mjerimit Komedia e

Në udhëkryq

1 NSSI

6965-008

ëve ulqinaka re mungu ë e dëshir nhjëet trit-o Teaje Në udhëkryq

Shkodra, qyteti më joshës për krajanët krajanët joshës për qyteti më Shkodra,

ISSN 1800-5696

ISSN 1800-5696

1 NSSI

6965-008

e luftës viktimat që nderoi Manifestim

nuk jetohet ma

ISSN 1800-5696

ISSN 1800-5696

Manifestim që nderoi viktimat e luftës

Qëndrimi anticivilizues i një politikani

Lufta e Ftohtë duhet shmangur

Kadare meriton Nobelin!

ARKIVI: www.kohajavore.org

Qëndresa dhe flijimi për flamurin tonë kombëtar

ma uk Qençe n SHQIPTAR ËT E

1001 HALL EVE

avoreHA KJO avoreHA KJO Podgoricë e enjte,

8 dhjetor 2016

Viti XV Numër

743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte,

15 dhjetor 2016

Viti

Çmimi 0,50 XV Numër 744

e enjte, 13 shkurt 2020

Javore Koha

3

Ngjarje Javore

Komisionari i ri për zgjerim i Bashkimit Evropian, Oliver Varhelyi, në vizitë zyrtare në Mal të Zi

Zgjerimi në Ballkanin Perëndimor, prioritet i KE-së

Podgoricë - Komisionari për Zgjerim i Bashkimit Evropian, Oliver Varhelyi, ka thënë se Komisioni Evropian (KE) do ta vendosë edhe një herë si priroritet çështjen e zgjerimit në Ballkanin Perëndimor.

Gjatë vizitës së tij të premten në Mal të Zi, në kuadër të turit të tij në vendet e rajonit, Varhelyi deklaroi se detyra e tij është që të paktën një vend në rajon, të jetë gati për anëtarësim, deri në fund të mandatit të Komisionit aktual evropian.

Zyrtari i lartë i BE-së gjithashtu theksoi se Komisioni i ri do të angazhohet gjithnjë e më shumë në çështjet

4

Javore Koha

e enjte, 13 shkurt 2020

e politikës së jashtme përmes një mënyre strategjike.

“Ballkani Perëndimor do të jetë një lloj prove në këtë drejtim sepse nëse nuk nuk tregojmë sukses sa më parë, atëherë nuk do të jemi një Komision i besueshëm gjeopolitik”, ka deklaruar Varheliy.

Ai i ka thënë udhëheqjes së Malit të Zi se vendi duhet të shpejtojë ritmin e reformave, veçanërisht në fushën e sundimit të ligjit dhe lirisë së mediave.

Komisionari për zgjerim i BE-së diskutoi me presidentin e Malit të Zi, Millo Gjukanoviq, dhe kryeministrin

Dushko Markoviq, për metodologjinë e re të propozuar nga BE-ja, e cila synon ta bëjë procesin e anëtarësimit më të besueshëm, të parashikueshëm dhe politikisht gjithëpërfshirës.

Nëse miratohet nga vendet anëtare të BE-së, metodologjia e re do të aplikohet automatikisht për Shqipërinë, Bosnjë dhe Hercegovinën, Kosovën dhe Maqedoninë e Veriut.

Serbia dhe Mali i Zi, që tashmë i kanë nisur negociatat me Brukselin, do të mund të zgjedhin midis qasjes aktuale dhe metodologjisë së re.

(Kohapress)

Ngjarje Javore

Këshilli Kombëtar i Shqiptarëve në Malin e Zi nënshkroi Memorandum bashkëpunimi me Këshillin Kombëtar Shqiptar në Serbi

Formalizim i marrëdhënieve ndërmjet dy institucioneve përfaqësuese Ulqin – Kryetari i Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve në Malin e Zi, Faik Nika, dhe kryetari i Këshillit Kombëtar Shqiptar në Serbi, Ragmi Mustafi, kanë nënshkruar të hënën në Ulqin Memorandumin e bashkëpunimit.

Ata kanë thënë se ky akt përbën formalizimin e marrëdhënieve ndërmjet dy institucioneve që përfaqësojnë shqiptarët në Mal të Zi dhe Serbi.

Kryetari i KKSH-së, Faik Nika, ka thënë se për t’i formalizuar këto marrëdhënie bashkëpunimi kanë menduar që ta firmosin një memorandum, ku do të jenë të përfshirë fusha me interes të përbashkët për ruajtjen e identitetit të shqiptarëve në Mal të Zi dhe Luginën e Preshevës.

“Ky memorandum synon përafrimin e të dy popujve, domethënë në Luginën e Preshevës dhe në Mal të Zi,

dhe çështja kryesore është ruajtja e identitetit kombëtar të shqiptarëve në këto dy vende. Këtë mund ta bëjmë më së miri përmes bashkëpunimit në shumë fusha që kanë të bëjnë me identitetin tonë kombëtar, siç mund të jetë arsimi në gjuhën shqipe, tekstet shkollore në gjuhën shqipe, përmbajtja e teksteve shkollore në lëndët e identitetit kombëtar, informimi në gjuhën shqipe, bashkëpunimi në sferën e kulturës dhe shumë sfera të tjera me interes, të cilat neve na bashkojnë”, ka theksuar ai.

Edhe kryetari i KKSH-së në Serbi, Ragmi Mustafi, ka nënvizuar se nënshkrimi i memorandumit të bashkëpunimit e institucionalizon qasjen e përbashkët për ruajtjen dhe avancimin e identitetit të shqiptarëve

në dy vendet.

“Ky memorandum vetëm sa është një hap i vogël, por që e thellon bashkëpunimin tonë, vë disa qëllime dhe objektiva të fushëveprimit të përbashkët, i cili është në drejtim të ruajtjes dhe avancimit të identitetit tonë kombëtar”, ka theksuar ai.

Mustafi ka thënë se “si institucione të formuara nga shtetet përkatëse, bie mbi supet tona që të institucionalizojmë mbrojtjen e shqiptarëve, qoftë në Malin e Zi, qoftë në Luginën e Preshevës, shkëmbimin e përvojave tona të përbashkëta, si dhe një qasje të përbashkët në raport me shtetet amë, si Shqipëria dhe Republika e Kosovës, por edhe një qasje e përbashkët në raport me Bashkimin Evropian dhe shtetet përkatëse që dëshirojnë të ndihmojnë në proceset e ruajtjes dhe avancimit të identitetit kombëtar të shqiptarëve, qoftë në Mal të Zi, qoftë në Luginë të Preshevës”.

Kryetarët e dy këshillave kombëtare kanë shprehur besimin se Memorandumi i bashkëpunimit do të jetësohet nëpërmjet aktiviteteve që do të realizohen në të ardhmen.

Nënshkrimi i Memorandumit të bashkëpunimit vjen pas vizitës që përfaqësuesit e KKSH në Malin e Zi zhvilluan vitin e kaluar në Luginën e Preshevës.

Në ceremoninë e nënshkrimit të memorandumit ishin të pranishëm edhe disa anëtarë të dy këshillave i. k. kombëtare.

e enjte, 13 shkurt 2020

Javore Koha

5

Vështrim & Opinion

Dilema e madhe Si të sillet Kosova ndaj Richard Grenellit? Pyetja është më e lehtë se përgjigjja. Megjithatë, ekziston një rrugëdalje nga qorrsokaku

Enver Robelli

Richard Grenell lavdërohet se ushtron Martial Arts, pra arte luftarake. Të tjerët në moshën 53-vjeçare sa herë që dalin në fotografi (duhet të) ndalin frymën për të tërhequr barkun. Grenell jo. Ai është tip sportiv me të cilin është më mirë të mos dalësh në dyluftim. Me deklaratat e tij jodiplomatike pas ardhjes në Berlin si ambasador i Donald Trumpit, Grenell ka ngjallur shumë zemërim, te politikanët gjermanë dhe te mediat gjermane. Me disa gazeta të rëndësishme gjermane ai nuk komunikon fare, sepse e kanë kritikuar ashpër.

Edhe New York Times, gazeta prestigjioze e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, përmes komentit të redaksisë i ka thënë Grenellit se në kryeqytetin gjerman nuk e përfaqëson Amerikën.

Por kush e pyet New York Times-in në epokën e Trumpit. Grenell është njeriu i Trumpit në Berlin për të përsëritur atë që thotë Presidenti. Grenell kërcënon firmat gjermane: nëse bëni biznes me Iranin, do të përballeni me sanksione amerikane. Nëse Gjermania nuk paguan më shumë në buxhetin e NATO-s, atëherë do të ketë probleme me Uashingtonin. Ky është vokabulari i tij.

Në fillim të mandatit të tij Grenell nisi të shoqërohej me Jens Spahn, ministër i Shëndetësisë në qeverinë e Angela Merkelit. Mediat gjermane kanë raportuar se Grenell ia ka organizuar një takim Jens Spahnit me John Boltonin, kur ky i fundit ishte këshilltar për siguri kombëtare i Trumpit. Takimi është

6

Javore Koha

e enjte, 13 shkurt 2020

mbajtur në Shtëpinë e Bardhë. Qëllimi, kështu së paku supozohet, ishte që Jens Spahn të përkrahet për të drejtuar CDU-në, partinë e Merkelit. Spahn kandidoi, por fituese ishte Annegret Kramp-Karrenbauer. Ajo të hënën dha dorëheqje. Spahn i ka reduktuar takimet me ambasadorin e Trumpit pas kritikave nga mediat gjermane. Grenell nuk e ka fshehur aversionin kundër Merkelit. Ka thënë se Gjermania ka probleme me ardhjen masive të të huajve. Një shuplakë kundër Merkelit, e cila më 2015 pranoi rreth 1 milionë refugjatë, kryesisht sirianë.

Grenell ka treguar hapur se si e sheh

detyrën e tij në Gjermani: “Dua patjetër t’i bëj të fuqishëm konservatorët e tjerë, liderët e tjerë në mbarë Europën.

Besoj se po fillon një valë e politikës konservatore për shkak të politikës së dështuar të të majtëve”. Për opinionin gjerman kjo sjellje e Grenellit është provokuese. Gjermanët janë mësuar me ambasadorë amerikanë të një niveli tjetër. Dikur ambasadorë të Uashingtonit në Gjermani kanë qenë Richard Holbrooke, John Kornblum – diplomatë me horizont të gjerë, njohës të historisë së Europës. Grenell është ndryshe.

Meqë në Berlin Grenell nuk ka aq punë – shumica e politikanëve gjermanë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

kosovare nuk duan ta takojnë, disa madje tërthorazi e kanë shpallur të padëshirueshëm, kancelarja nuk e pret në zyrë, ambasadori i Trumpit në Berlin qe disa javë ka gjetur një terren tjetër. Ballkanin. Në Beograd e Prishtinë e presin në nivelin më të lartë. Është emisari i Trumpit për dialogun mes Beogradit e Prishtinës. Njeriu me qasje direkte te Trumpi. Kryetari i Kosovës sillet sikur të ishte i entuziazmuar me “punën” e Grenellit. Thotë se po bën punë të shkëlqyeshme. Grenell i ka prezantuar “dy suksese”: një vijë ajrore mes Prishtinës dhe Beogradit (detajet mbetet për t’u rregulluar, por Grenell nuk është diplomat i detajeve) dhe një vijë hekurudhore mes Prishtinës dhe Beogradit.

Treni i paqes. Në fantazi.

Në Berlin Grenell shpesh e godet me kokë murin e granitit, aty ka kush e kundërshton, kush e injoron. Në Ballkan është ndryshe. Janë shtete të dobëta me klasa politike me interesa

të ndryshme, që shpesh nuk përputhen me interesat e qytetarëve. Grenell ka një ëndërr: t’ia prezantojë Donald Trumpit një sukses në Ballkan. I duhet ky sukses Trumpit në vitin elektoral. Në frontet e tjera ndërkombëtare Trump nuk ka qenë i suksesshëm. Diktatori i Koresë Veriore e ka keqpërdorur dy herë në mënyrë brutale: dy takime (një në Singapor, tjetri në Hanoi) dhe asnjë sukses. Koreja e Veriut nuk ka hequr dorë nga armët bërthamore. Raportet me Iranin mbesin të acaruara. Në Siri SHBA-ja të duhet të vrapojë pas akteve të kryera të Moskës. Ta provojmë në Ballkan, mes Kosovës e Serbisë.

Ky duket të jetë kalkulimi i Trumpit dhe Grenellit. Në dhjetor 2018 Trump tha se do të ishte i gatshëm që ceremoninë e nënshkrimit të marrëveshjes mes Kosovës e Serbisë ta organizojë në Kopshtin e Trëndafilave në Shtëpinë e Bardhë. Kryetari i Kosovës që nga atëherë po vrapon pas aromës së paqenë të trëndafilave të premtuar.

Sa më afër zgjedhjet e nëntorit në SHBA, aq më i hapur presioni ndaj Kosovës për të hequr tarifat ndëshkuese ndaj Serbisë. Në këtë betejë Grenell ka zhvilluar një debat edhe me kryetarin e PDK-së, i cili ia hoqi përkrahjen qeverisë së Ramush Haradinajt për shkak se nuk i hiqte tarifat, ndërsa tani klith: “Nuk duhet hequr tarifat”. Përkthyer në shqip, mesazhi i Grenellit ndaj shefit të PDK-së ishte ky: “Kadri, mos llomotit”. Ky është vokabulari i ri nga Uashingtoni – si në filma me kauboj.

Si të sillet Kosova ndaj Richard Grenellit? Pyetja është më e lehtë se përgjigjja. Është iluzion të besohet se këmbëngulja në tarifat ndëshkuese do ta sjellë njohjen nga Serbia, siç po propagandon ish-kryeministri Ramush Haradinaj. Për këtë duhet pasur përkrahje sidomos nga SHBA-ja. Kjo përkrahje nuk ekziston. Grenell insiston që tarifat të hiqen. Çka fiton Kosova nëse i heq tarifat? A është në tavolinën e bisedimeve njohja nga Serbia? Nëse kjo nuk është, atëherë cila është përmbajtja e ofertës? A ka fare ofertë? A ka plan Grenelli? Deri më tani nuk është parë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

asgjë, asnjë plan.

Një politikë kryeneçe dhe pa ide e Kosovës mund të jetë e kushtueshme.

Në një konfrontim me Uashingtonin dihet kush është humbësi. Prandaj, duhet urgjentisht një koordinim mes kryeministrit dhe kryetarit të shtetit.

Ashtu siç është vepruar deri më tani, nuk mund të shkojë më. Në njërën anë kryetari me takime pothuaj sekrete me kolegun e tij serb, në anën tjetër kryeministri Ramush Haradinaj që një kohë të gjatë thoshte: “Nuk kam kohë për bisedime me Serbinë”. Dhe ja ku është Kosova tani.

Një rrugëdalje nga ky qorrsokak mund të jetë kjo: të kërkohet takim urgjent me Grenellin për të diskutuar mbi një “roadmap”: nëpër cilën rrugë do të kalojë Kosova nëse e heq tarifën?

Nëse Grenell nuk ka sukses, tarifat ndëshkuese ndaj Serbisë mund të kthehen sërish. Për këtë mund të vendosë qeveria e Kosovës. Qëllimi është që përmes shkathtësisë diplomatike Kosova ta zhvendosë presionin mbi Serbinë. Presidenti serb nuk është i interesuar për zgjidhjen e konfliktit me Kosovën, së paku jo pa marrë një pjesë të territorit apo një lloj “republike serbe” brenda Kosovës. Ai i ka mashtruar për gati një dekadë europianët se do ta zgjidhë këtë problem. Nuk e ka zgjidhur. Moska përmes ambasadorit të saj në Beograd sinjalizoi se nuk duhet të ketë nguti për të gjetur një zgjidhje për Kosovën.

Vladimir Putinit nuk i konvenon një zgjidhje e konfliktit, sepse kështu Rusia do të humbte një pjesë të ndikimit në Serbi. Tani Serbia ka nevojë për Rusinë si fuqi mbrojtëse me veto në OKB. BE nuk ka plan fare. Çfarë mbetet? Mund të refuzohet Grenell dhe të shpresohet se hallet e Kosovës i zgjidh Angela Merkel, e cila nuk e ka bërë këtë qe një dekadë, edhe më keq: Gjermania ka qenë tepër tolerante ndaj politikave agresive dhe destruktive të Serbisë në Ballkan. Për klasën politike të Kosovës viti 2020 do të jetë vit i vështirë. Edhe më të vështirë këtë vit mund ta bëjë polarizimi politik në Kosovë, përçarja mes partive, kurthet e ndërsjella. e enjte, 13 shkurt 2020

Javore Koha

7

Vështrim & Opinion

New York Times

A jetojmë ende që e krijoi Stali

Nëse do të pyesni sot ekspertët e sigurisë globale për ato pjesë të botës që i mbajnë natën zgjuar, tre të parat do të ishin ndoshta Ukraina dhe Krimeja, Gadishulli Korean dhe Evropa Perëndimore pas Brexit-it.

Diana Preston

Rastësisht, problemet me të cilat po përballen që të tri këto rajone, mund të gjurmohen tek një konferencë e shkurtër e ndodhur 75 vjet më parë.

Takimi, në resorin turistik të Jaltës në Krime, bëri bashkë tre udhëheqësit kryesorë të forcave aleate, Ruzveltin (Franklinin D. Roosevelt), Çërçillin (Winston Churchill) dhe Stalinin (Josif). Lufta po mbaronte dhe ata ishin aty për të përcaktuar se çfarë do të ndodhte më pas. Ndër çështjet më të ngutshme, ishin kufijtë dhe liritë e ardhshme demokratike të Polonisë, të cilat Ruzvelti dhe Çërçilli ishin zotuar që t’i mbronin.

Por, në shkurtin e vitit 1945, Ushtria e Kuqe kishte nën kontroll pjesën më të madhe të Evropës Lindore. Stalini thoshte shpesh se “ai që pushton një territor, i imponon atij sistemin e tij shoqëror” dhe Bashkimi Sovjetik ishte thjesht shumë i fuqishëm për t’u rezistuar. Ruzvelti dhe Çërçilli kërkuan me ngulm në të drejtën e vetëvendosjes për Poloninë dhe vendet e tjera të Evropës Lindore. Por, në fund,

8

Javore Koha

e enjte, 13 shkurt 2020

ata morën vetëm premtime në letër, të cilat Perëndimi nuk kishte asnjë mënyrë për t’i zbatuar dhe që Stalini do t’i shkelte brenda disa javësh.

Polonia ishte arsyeja se përse Britania hyri fillimisht në luftë kundër Gjermanisë, një fakt që Çërçilli nuk e harroi as atë muaj. Madje, sapo u kthye nga Jalta, u kërkoi komandantëve të tij ushtarakë të vlerësonin koston e përdorimit të forcës, për ta detyruar Stalinin t’i jepte Polonisë një marrëveshje të drejtë. Përgjigjja ishte: 45 divizione anglo-amerikane, disa divizione polake dhe 100 mijë trupa gjermane të riarmatosura. Komandantët i vunë nofkën “Operacioni i Pamenduar”, idesë së një lufte kundër Bashkimit Sovjetik, dhe natyrisht ajo ishte një ide e tillë. Një vit më vonë, Çërçilli deklaroi se një “perde e hekurt” kishte zbritur në mes të Evropës.

Ndonëse Bashkimi Sovjetik u shemb rreth 30 vjet më parë, ndarja dhe vatrat e konflikti mbetën. Nuk është rastësi që aksi i ndarjes midis Rusisë dhe Perëndimit është mbi Krimenë dhe pjesë të Ukrainës, të aneksuara së fundmi nga Vladimir Putini. Ashtu si në vitin 1945, udhëheqësit perëndimorë e dinë se kanë disa mundësi të vlefshme presioni, përtej atij moral, mbi rusët pushtues.

Stalini thoshte dikur: “Nëse keni frikë nga ujqërit, mos hyni në pyll!”. Dhe hyrja në “pyllin” e Putinit duket të jetë

jo më pak problematike. Konferenca e Jaltës la trashëgimi të tjera shqetësuese. Një nga objektivat kryesore të Ruzveltit në atë takim ishte të siguronte hyrjen e Bashkimit Sovjetik në luftën kundër Japonisë, për t’i kursyer jetën miliona ushtarëve amerikanë që besohej se do të sakrifikoheshin gjatë pushtimit të ishujve japonezë.

Një hyrje më kohë në luftë nga sovjetikët, mund ta detyronte Japoninë të dorëzohej. Prandaj, ai pranoi me lehtësi kërkesat e Stalinit për lëshime territoriale dhe të llojeve të tjera, në kurriz të aleates së Amerikës, Kinës.

Stalini kërkoi gjithashtu lëshime të ardhshme nga një Japoni e mposhtur.

Pastaj, vetëm pesë muaj më vonë, tre udhëheqësit aleatë mësuan se Shtetet e Bashkuara kishin testuar një bombë bërthamore dhe pak javë më vonë dy prej tyre u hodhën mbi Japoni. Pasja e një arme të re të fuqishme, më herët sesa dyshonin shumë njerëz, përfshirë Ruzveltin dhe Çërçillin, e bëri të panevojshme ndërhyrjen sovjetike në frontin e Paqësorit. Duke e kuptuar menjëherë këtë, Stalini përshpejtoi planet e tij për të sulmuar Japoninë. Më 9 gusht 1945, tre ditë pas hedhjes së bombës atomike në Hiroshima dhe ditën kur një tjetër bombë u hodh në Nagasaki, Ushtria e Kuqe mësyu në Mançurinë e pushtuar nga japonezët dhe në Korenë e Veriut të pushtuar nga Japonia që nga viti

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

e në botën ini?!

1910, duke përparuar me shpejtësi drejt paraleles së 38-të.

Udhëheqësi komunist korean, Kim Il-Sung, mbërriti në Piongiang me uniformën e një majori të Ushtrisë së Kuqe dhe me mbështetjen e Moskës mori pushtetin në veri. Ishte krijuar terreni për krijimin e Koresë së Veriut dhe asaj të Jugut, për shpërthimin e Luftës Koreane dhe për ndarjen dhe për destabilitetin e vazhdueshëm që vjen ende sot nga dinastia Kim. Një trashëgimi tjetër ndoshta më pak e dukshme e Konferencës së Jaltës, është marrëdhënia shpesh problematike mes Britanisë dhe Francës, dhe mes Britanisë dhe Bashkimit Evropian.

Gjenerali de Gol (Charles de Gaulle), udhëheqësi i forcës Francezët e Lirë, këmbënguli të kishte një ftesë në atë konferencë, por Ruzvelti, Çërçilli dhe Stalini e refuzuan. Aq i madh ishte zemërimi i de Golit, saqë gjatë konferencës u drejtoi një mesazh francezëve, duke u thënë se nuk do t’i

bindej asnjërit prej vendimeve të konferencës, porse do të ndiqte një kurs të pavarur. Përjashtimi i de Golit nga Jalta, ushqeu mosbesimin e tij në rritje ndaj asaj që ai shihte si një hegjemoni anglo-amerikane, pas luftës. Në vitet 1963 dhe 1967, ai e vuri veton ndaj anëtarësimit të Britanisë në Komunitetin Evropian. Në vitin 1966, e tërhoqi Francën nga struktura aktive e komandës së NATO-s. Britania iu bashkua BE-së tek në vitin 1973. Po ta kishte bërë këtë më herët, mund të ishte integruar më mirë në bllok.

Edhe pse është e pamundur të dihet me siguri, referendumi i Brexit-it, 43 vjet më vonë, mund të mos kishte ndodhur kurrë. Shumë historianë e konsiderojnë Jaltën si një konferencë pazaresh, madje edhe tradhtish. Në vitin 2005, Presidenti amerikan Bush (George W. Bush), i krahasoi rezultatet e Jaltës me ato të Marrëveshjes famëkeqe të Munihut të vitit 1938: një pazar skandaloz me një diktaturë.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Jalta i la, padyshim, popujt e Evropës Lindore nën kthetrat e Bashkimin Sovjetik për gati gjysmë shekulli.

Por, udhëheqësit perëndimorë kishin shumë pak ndikim ndaj Stalinit, sidomos për shkak se Bashkimi Sovjetik kishte një pretendim të fortë moral për përfitimet e pasluftës, pasi kishte pësuar më shumë dëme gjatë luftës.

Edhe pse diku tjetër, aleatët perëndimorë realizuan shumicën e objektivave të tyre. Kështu, Ruzvelti siguroi një marrëveshje për ëndrrën e tij të dashur të themelimit të Kombeve të Bashkuara. Megjithëse mekanizmi i vetos, për të cilin u ra dakord në Jaltë e dëmton shpesh punën e Këshillit të Sigurimit në adresimin e mosmarrëveshjeve midis fuqive të mëdha, organizata është një forcë efektive e ruajtjes së paqes në botë dhe shumë agjenci të saj, si Organizata Botërore e Shëndetësisë dhe Komisionari i Lartë për Refugjatët, bëjnë një punë me shumë vlerë. Edhe Çërçilli e arriti synimin e tij – megjithëse për një kohë të shkurtër – për të ruajtur Perandorinë Britanike.

Transkriptet e Konferencës së Jaltës zbulojnë shumë mbi personalitetet e tre liderëve, por edhe mbi politikën e tyre. Plasaritjet në marrëdhënien dikur të ngushtë midis Presidentit të ftohtë dhe të diatancuar amerikan dhe kryeministrit britanik shpesh emocional ishin të dukshme. Për Ruzveltin ishte shfaqja e fundit në skenën botërore. Pas një rënijeje të dukshme fizike, vdiq dy muaj më vonë. Çërçilli mori pjesë në konferencën tjetër të aleatëve në Potsdam të Gjermanisë, por u zëvendësua pas disa ditësh nga kryeministri i ri, Etli (Clement Attlee).

Në fund mbeti vetëm Stalini.

Bisedimet gjeopolitike sillen gjithmonë rreth personaliteteve dhe strategjive të njerëzve të përfshirë në to. Më në avantazh janë ata që kanë objektivat më të pakompromista dhe vizionin e vendosmërinë për t’i arritur ato.

Në Jaltë ai ishte mjeshtër i detajeve, dëshmoi vendosmëri dhe pati aftësinë e zbulimit dhe shfrytëzimit të dobësive të të tjerëve. Një zyrtar i lartë britanik e konsideroi atë si “më mbresëlënësin nga të tre burrat”, duke qenë “shumë i qetë dhe i përmbajtur”.

Treçerek shekulli më vonë, trashëgimia e Stalinit po dikton ende çështjet globale. e enjte, 13 shkurt 2020

Javore Koha

9

Vështrim & Opinion

Dukuri

Të bësh sikur... Çdo gjë që punojmë, nuk e bëjmë përnjëmend, por sa për të thënë se e kemi bërë. Ne bëjmë sikur punojmë, sikur mësojmë, sikur po i edukojmë fëmijët etj. Në këtë mënyrë mashtrojmë vetveten dhe dëmtojmë shoqërinë, sidomos brezat që vijnë

Ismet Kallaba

Shoqëria e sotme karakterizohet nga shumë dukuri negative, të cilat janë shfaqur si pasojë e paaftësisë dhe e papërgjegjësisë sonë individuale e shoqërore, por edhe e shumë faktorëve të tjerë. Mungesa e dijes, punësimi i njerëzve joprofesionistë dhe mbi baza partiake, duke i shtuar kësaj edhe qasjen joserioze ndaj punës që kryejmë, është një virus që ka infektuar shoqërinë e sotme shqiptare dhe një pjesë të mirë të shoqërisë ballkanike. Pran-

10

Javore Koha

e enjte, 13 shkurt 2020

daj nuk duhet të çuditemi kur në vlerësimet e ndryshme të cilësisë, siç është programi për vlerësimin ndërkombëtar të nxënësve, i njohur shkurt si testi PISA, renditemi ndër të fundit.

Reformat e ndryshme që bëhen në emër të ndryshimit dhe përparimit, për të cilat shpenzohen shuma të konsiderueshme parash, rezultojnë zakonisht të pasuksesshme dhe në të shumtën e rasteve bëhen vetëm për t’i hedhur pluhur sysh opinionit publik

se gjoja jemi duke punuar për përmirësimin e gjendjes. Por në fakt, kjo situatë është rrënjosur aq thellë në mendësinë tonë saqë është shndërruar në një cen pothuajse të pashërueshëm. Çdo gjë që punojmë, nuk e bëjmë përnjëmend, por sa për të thënë se e kemi bërë. Ne bëjmë sikur punojmë, sikur mësojmë, sikur po i edukojmë fëmijët etj. Në këtë mënyrë mashtrojmë vetveten dhe dëmtojmë shoqërinë, sidomos brezat që vijnë. I vetmi qëllim është që të

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

jemi në rregull në aspektin formal duke mbivlerësuar burokracinë në

“

dëm të rezultateve konkrete, si pasojë e së cilës jemi shndërruar

Dëshira dhe prirja për të arritur diçka pa meritë, përfitimi pa punuar duke u shpërblyer për punën që nuk e ke kryer, shfrytëzimi i kësaj gjendjeje kaotike, shoqëruar me bërjen e gjërave shkel e shko, ka ndikuar në mënyrë negative në mendësinë tonë kolektive. Prandaj shoqëria e sotme do ta ketë shumë vështirë që të çlirohet nga ky mentalitet me pasoja shkatërruese afatgjata

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

në shoqëri burokratike.

Kjo mënyrë e veprimit, e nxitur nga dëshira dhe prirja për të arritur diçka pa meritë, përfitimi pa punuar duke u shpërblyer për punën që nuk e ke kryer, shfrytëzimi i kësaj gjendjeje kaotike, shoqëruar me bërjen e gjërave shkel e shko, ka ndikuar në mënyrë negative në mendësinë tonë kolektive. Prandaj shoqëria e sotme do ta ketë shumë vështirë që të çlirohet nga ky mentalitet me pasoja shkatërruese afatgjata. e enjte, 13 shkurt 2020

Javore Koha

11

Vështrim & Opinion

Me rastin e Ditës Botërore të Martesës

Gjithnjë e më pak martesa në familjet shqiptare Në mungesë të një hulumtimi (studimi) të evolucionit të martesës në Mal të Zi nuk mund të japim përgjigje të saktë. Por, bazuar në të dhënat e Zyrës së Gjendjes Civile në Tuz dhe Ulqin, ku ka më së shumti shqiptarë dhe informacioneve nga jeta e përditshme, numri i martesave në familjet shqiptare, sidomos në dy dekadat e para të shekullit XXI, ka shënuar rënie të theksuar.

Ndërsa mosha e martesës shkon vazhdimisht duke u rritur për të dy gjinitë

njëri-tjetrin.

Nëse nuk e dimë ose kemi harruar e diela e kaluar - 9 shkurti njihet Gjekë si Dita Ndërkombëtare e Martesës.

Gjonaj Kjo ditë në mbarë botë i kushtohet dashurisë së çiftit martesor , gruas dhe burrit si shtylla kryesore të familjes. Ideja e shënimit të ditës Martesa në përgjithësi konsiderohet botërore të lidhjes martesore ka linsi një ditë e lumtur në jetën e njeriut. dur në shtetin amerikan Louisiana Në shoqërinë shqiptare tradicionale në vitin 1981 dhe është zyrtarizuar dita kur dy të fejuar ( djali dhe vaj- dy vite më vonë si Dita Botërore e za) kanë vendosur të kurorëzohen Martesës , ( anglisht World Marriage dhe të nënshkruajnë aktin e mar- Day), me qëllim që çdo vit në mbarë tesës, përveç si ditë gëzimi është botën të shënohet javën e dytë të konsideruar një ditë e rëndësishme, muajit shkurt. madje vendimtare. Jo më kot ne Kjo ditë në mënyrë simbolike synshqiptarët brez pas brezi kemi për- on t’i nxisë njerëzit ( çiftet) që sa dorur thënien popullore kuptimplote më shumë të martohen ( kurorëzo“Me martesë, ose pshton ose mbar- hen ) dhe kështu të krijojnë familje, on!”. Në momentin kur themi “ Po, të lindin fëmijë dhe të trashëgohen. pranoj” të fejuarin ( të fejuarën) tim(e) Mirëpo vetëm një ditë nuk është për burrë ose grua, nuk i kemi dhënë e mjaftueshme që të ruhet martebesën ( fjalën) vetëm njëri-tjetrit por sa, por mjafton që të njihen vlerat e edhe familjes, prindërve dhe Zotit martesës. ( Perëndisë) se do të trajtojmë mirë Pavarësisht proceseve shoqërore,

12

Javore Koha

e enjte, 13 shkurt 2020

ekonomike dhe demografike që prekin familjet shqiptare në Mal të Zi, mendoj se për fat të mirë ende mund të thuhet se ruhen vlerat tradicionale të martesës, të familjes sikurse edhe raportet mes gruas dhe burrit , më pastaj edhe prindërit ndaj fëmijës.

Familja shqiptare në këtë shtet, i cili ka ndryshuar sikur të gjitha vendet e tjera evropiane e botërore, dëshiron të ruajë fenomenin e martesës , që pa më të voglin dyshim, është esenca e familjes dhe shoqërisë, e cila mund të shërbejë edhe për shkatërrimin e familjes. Ajo po përpiqet që t’i përballojë sfidat e kohës dhe të mbetet qelizë kryesore e shoqërisë .

Të promovojë martesën, vlerat e saj dhe të familjes, nxitjen e barazisë midis grave dhe burrave në familje, mbrojtjen e familjes si një bazë e shoqërisë dhe për të ndihmuar familjet për të përmbushur përgjegjësinë e tyre për komunitetin.

Po, sa të rinjtë shqiptarë sot vendosin të lidhin martesë njëri me

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

tjetrin dhe cila është mosha e hyrjes së tyre në martesë?

Në mungesë të një hulumtimi ( studimi) të evolucionit të martesës në Mal të Zi nuk mund të japim përgjigje të saktë. Por, bazuar në të dhënat e Zyrës së Gjendjes Civile në Tuz dhe Ulqin, ku ka më së shumti shqiptarë dhe informacioneve nga jeta e për-

“

ditshme, numri i martesave në familjet shqiptare sidomos në dy dekadat e fundit të shekullit XXI ka shënuar rënie të theksuar. Ndërsa mosha e martesës shkon vazhdimisht duke u rritur për të dy gjinitë.

Si pasojë e kësaj, jemi dëshmitarë okularë se, në vendbanimet me popullatë shqiptare në Mal të Zi sot

Si pasojë e kësaj, jemi dëshmitarë okularë se, në vendbanimet me popullatë shqiptare në Mal të Zi sot kemi shumë vajza e djem të pamartuar të moshës mbi 30 vjeç.

Në disa fshatra shqiptare ndodh të ketë një ose dy dasma në vit, madje mjerisht edhe asnjë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

kemi shumë vajza e djem të pamartuar të moshës mbi 30 vjeç. Në disa fshatra shqiptare ndodh të ketë një ose dy dasma në vit, madje mjerisht edhe asnjë. Le të shërbejë ky shkrim si nxitje dhe inkurajim që rinia jonë të mos “ dorëzohet” nga zhvillimi ekonomik, social e kulturor i vendit.

Por të martohen njëri-me tjetrin e të shijojnë jetën martesore, jo thjeshtë për të përmbushur një çështje ( histori) dashurie, një dëshirë të zjarrtë , por një harmoni të shumë gjërave të ndryshme. “ Martesa është pak më shumë se një violinë, pasi muzika e bukur përfundon dhe telat janë të ngjitur…” është njëra ndër thëniet e bukura për martesën. e enjte, 13 shkurt 2020

Javore Koha

13

Kulturë

Vështrim

Trualli i stërgjyshit Këtu, sikurse edhe në librat e mëparshëm, Karamanaga na e shpalos në mënyrë mjaft të thukët jetën urbane ulqinake. Teksti, ndonëse i shkruar në një gjuhë për të gjithë të kapshme, ka një thellësi që tejkalon kufijtë e të qenit shqiptar dhe të shpie tek zanafilla e qytetërimit europian.

Mbase kjo e fundit mund të merrej si e tepruar po të hidhej pas krahëve fakti se Ulqini ka (një fakt ky me të cilin duhej mburrur) qytetin e lashtë (Kalanë) që ende është i banuar me popullatë etnike dhe flet akoma një nga gjuhët që ishte pararendëse e greqishtes së vjetër dhe latinishtes, të cilat marren si dy gjuhët bazë të qytetërimit më të avancuar që njeh kjo botë

Jaho Kollari

Libri Mullini i Erës (që fare lehtë mund të mbajë edhe titullin: Barka me Vela, që sigurisht paraqet një traditë tonën të këputur) i Gani Karamanagës mbase nuk paraqet një histori aq të veçantë, por e veçanta e gjithë kësaj është se, në tekstet e veta, ky autor Ulqinin me rrethinë në vazhdimësi e nxjerr të goditur nga tërmetet! Në këtë rast, në rend të parë, nuk mendohej në lëkundje sizmike; por ka qenë vazhdimisht i goditur nga tërmetet demografikë. Kjo hemorragji e gjakut të arbrit, si masive sikurse edhe e pjesërishme, nuk ka të reshtur.

Tërmeti, si tërmet, ndjehej me lëkundje që të tmerron, porse kur ngjajnë

“ 14

tërmete shoqërore (trazira, luftë, epidemi...) popullata edhe më shumë shqetësohet, si rrjedhojë vjen deri te zhvendosja, ikja, arratisja... braktisej, pra, trualli i të parëve. Toka e vet e padroni i huaj, një realitet i hidhur ndër shqiptarë këtu e gjersa dihej për vete.

O, si nuk kam një grusht të fortë t´i bie mu në zemër hallit...

Hallit që na ka mbërthyer shpirtin tonë paqedashës. Dy vargjet e fuqishme (pak të modifikuara) të Migjenit të madh, i cili si i brishtë (fizikisht) që ishte shprehet përmes penës me një fuqi të pazakontë. A na mungon kjo sot; kjo fuqi që na bën tok, të mos lëshohej trualli i stërgjyshit!? Paria e Ulqinit është mbase e mendimit se po bën një punë të mirë duke qenë lojale. Por ç’e do me lojalitet kur po na shterej fuqia përmes rinisë që po zhduket, përmes murtajës së bardhë, përmes një grushti njerëzish që nuk dinë çfarë janë dhe atij grushti

tjetër që nuk dinë çfarë kanë!?

Karamanaga në këtë libër na shtron përpara histori sa të bukura aq edhe brengosëse të njerëzve që mbetën këtu, duke vazhduar traditën e vet të jetesës dhe atyre që braktisën pragun dhe s´u kthyen më kurrë. Ata lanë vetëm kujtime, meqë u zhdukën fizikisht, apo erdhën që eshtrat t´u prehen në dheun e të parëve. Duke i lexuar rreshtat e këtij libri, më kujtohen vargjet e poetit Kovaçi në poezinë: Zhdukja e Heshtur.

Kjo bën të shqetësohet çdo njeri me shpirt të sinqertë. Ulqini po i ofrohet pikës kritike: ...të jesh apo të mos jesh...

Këtu, sikurse edhe në librat e mëparshëm, Karamanaga na e shpalos në mënyrë mjaft të thuktë jetën urbane ulqinake. Teksti, ndonëse i shkruar në një gjuhë për të gjithë të kapshme, ka një thellësi që tejkalon kufijtë e të qenit shqiptar dhe të shpie tek zanafilla e qytetërimit europian. Mbase kjo e fundit mund të merrej si e tepruar po të hidhej pas krahëve fakti se Ulqini ka (një fakt

Karamanaga në këtë libër na shtron përpara histori sa të bukura aq edhe brengosëse të njerëzve që mbetën këtu duke vazhduar traditën e vet të jetesës dhe atyre që braktisën pragun dhe s´u kthyen më kurrë. Ata lanë vetëm kujtime, meqë u zhdukën fizikisht, apo erdhën që eshtrat t´i prehen në dheun e të parëve. Duke i lexuar rreshtat e këtij libri më kujtohen vargjet e poetit Kovaçi në poezinë: Zhdukja e Heshtur. Kjo bën të shqetësohet çdo njeri me shpirt të sinqertë. Ulqini po i ofrohet pikës kritike: ...të jesh apo të mos jesh...

Javore Koha

e enjte, 13 shkurt 2020

“

Kulturë ky me të cilin duhej mburrur) qytetin e lashtë (Kalanë) që ende është i banuar me popullatë etnike dhe flet akoma një nga gjuhët që ishte pararendëse e greqishtes së vjetër dhe latinishtes, të cilat merren si dy gjuhët bazë të qytetërimit më të avancuar që njeh kjo botë.

Përmenden persona autentikë, sikurse vende, gjësende si dhe ngjarje të lidhura me ta. Ulqini ka dhënë e ka marrë me Tivarin pastaj me Shkodrën e Durrësin, sidomos pas ardhjes së administruesit sllav dhe shpërnguljes të shumë familjeve në këto dy qytete shqiptare. Ata morën me vete, jo vetëm pasurinë, por edhe traditat e veta, sidomos mjeshtërinë e lundrimit. Nuk është mbase e rastit që Durrësi është sot një port i njohur detar, ku ulqinakët dhanë kontributin e tyre.

Qëndroni këtu, është thirrja e autorit, çfarë mund ta kuptojë çdokush që është mik i traditës, kulturës, luftës për të mbijetuar edhe si person i vetëm edhe si popullatë, pra, të gjithë atyre që e duan këtë qytet të lashtë. Gani Karamanaga, me të gjitha këto tablo mbi qytetin e tij, na e nxjerr Ulqinin si një qytet të vogël (për fatin e hidhur, meqë çdo administrues këtij vendi ia ka vënë këmbën në këmbë që t´ia shtrijë dorën) por me një zemër të madhe.

Ndonëse e kam përmendur disa herë, edhe kësaj radhe nuk ndjehej e tepruar nëse po e përsëris që paria e këtij qyteti, sot më tepër se kurrë, duhet të mos e sharrojë degën mbi të cilën qëndron, duhet qytetit të vet të mos ia hajë bukën e përmbysë kupën, duhet të mos kujtojë se mbetet e pavërejtur ajo çfarë

bëhej, ngaqë historia e ka një mision; madhëron apo ndëshkon personalitete që, në këtë apo në atë mënyrë, kanë çuar peshë në jetën e një komuniteti.

Në poezinë: Zgjim Zhgjëndrre, që s´është veçse një realitet i fjetur, një rast i humbur, një zog, pra, që të shpëton nga dora... qëndron: ...që është mërrudhur si plak matuf që s´i njeh më bijtë, bijat, nipërit, mbesat... as veten -s´e njeh më as vetveten...

Kjo mund të kuptohej kësisoj: Ulqini ose ka skaduar dhe s´njeh më popullatën e vet, ose një pjesë e popullatës është bërë asisoj sa është vështirë më për t´i njohur?!

e enjte, 13 shkurt 2020

Javore Koha

15

portret

Portret: Zyhni Beqiraj

”Gjyshi - kur do të ikim për në Ulqin?”

Zyhniu ndjehet mirë kur kujton se nga themelimi deri më sot, janë realizuar shumë bashkëpunime kulturore me qytetin e origjinës–Ulqinin. Me mallëngjim kujton ish kryetarët e Ulqinit: të ndjerin Fuad Nimanin si dhe vlerëson shumë kontributin dhe përkrahjen që ka marrë Shoqata Ulqini nga Gëzim Hajdinaga. Por, zemra mal i bëhet atëherë kur dëgjon nipat dhe mbesën e tij kur thonë: ”Ne jemi ulqinakë” ta me ato të Ulqinit, bënë që familja Beqiraj tashmë, si të gjitha familjet ulqinake në Durrës, të ndërtojnë një jetë të respektueshme, duke bërë që marrëdhëniet mes tyre t’i kenë të Gazmend forta me vajtje ardhje, lidhje krushqie Çitaku dhe bashkëpunime e ndihmesa për punësim e veçanërisht në detari. Ky solidaritet mes ulqinakëve të Durrësit vazhdon edhe në kohën e monizmit, Shpesh dëgjoja të thonë: ”Nji Ulqin duke u zhvilluar dhe shndërruar në isht jásht”. Por, fakt është se jashtë një komunitet shumë të respektuejetojnë ulqinakë sa dy apo tre Ulqina. shëm dhe punëtor.

Një komunitet i konsiderueshëm dhe Kësisoj, në vitin 1946 familja e Mahshumë i respektueshëm është edhe mud e Hava Ustabeqirit bëhet edhe ai i ”Ulqinakëve të Durrësit”. Ata me një djalë e që prindërit vendosin shkuan atje gjatë krizës së vitit 1880 ta quajnë Zyhni, por në vesh,si emër dhe rënies së Ulqinit nën Malin e Zi. të dytë, e për hir të gjyshes Fildese Fatin e tillë e kishte edhe mjeshtri i (vajzë nga familja ulqinake Fani) anijendërtimtarisë Mustafa Ustabe- e quajnë edhe Riza sipas emrit të qiri. Ai së bashku me të gjithë famil- gjyshit të tij. Pra, kështu kur Zyhniu jen së pari bie në Shkodër, në lagjen rritet, gjyshe Fildesja ia jep unazën e Tophane. Pas një kohe, zhvendoset gjyshit Riza, trashëgim nga i ati, Musnë Fier ku zhvillon një veprimtari treg- tafai, e që Zyhniu edhe sot e mban tare, por që në vendin e ri nuk diti që në dorë. Ajo unazë është me sfond të përshtatet, andaj edhe falimenton. të kuq e shqiponjën me dy krena.

Me iniciativën e ulqinakut Hysen Fani, Zyhniu kujton një fëmijëri të mbarë i cili ishte tregtar i suksesshëm në dhe me mallëngjim kujton veçanërDurrës, djali i madh i Mustafait, Rizai, isht gjyshen Fildese dhe bezhbezin përfundimisht vendoset në Durrës. e saj të bardhë, që ka luajtur një rol Aty fillon jeta e re. Kushtet e përafër- të madh në edukimin dhe mirërritjen

16

Javore Koha

e enjte, 13 shkurt 2020

e tij. Kujton tregimet, përrallat dhe ndodhitë nga Ulqini që gjyshe Fildesja u tregonte mbrëmjeve, atij dhe vëllaut më të madh, Javerit. Por, këtu ai nuk anashkalon as gjyshin nga ana e nënës, Veli Velija dhe tregimet e tij për detarët si dhe tregimet e kapidanit detar Ali Tivari e që e kishte dajë të nënës. Për të të paharruara janë vizitat në anijet e peshkimit, lundrimi në akuariumin e portit që po thellohej, lojërat me djemtë ulqinakë si Kabil Haxhimolla, Asllan Bajrami, etj. Mirërritja dhe kujdesi i prindërve, pa harruar gjyshen Fildese, ndoshta ka ndikuar te Zyhniu që në shkollë të jetë nxënës shembullor, që në bazë të rezultatit t’i mundësohet të regjistrohet në Universitetin e Tiranës, Dega Fizikë. Me përfundimin e studimeve, së pari punësohet si mësues në Gjimnazin e Kukësit, ku punoi për katër vite dhe krijoi familjen me një vajzë durrsake, Lidia Mema. Pastaj duke u avancuar në punë, punon në detyra të ndryshme në arsim, drejtues në disa shkolla. Proceset demokratike e gjejnë si Shef i Arsimit dhe Kulturës i Rrethit të Durrësit (Durrës, Kavajë, Rrogozhinë, Shijak, pra drejtor i mbi 100 shkollave e me mbi

portret

3000 mësues). Pastaj angazhohet edhe politikisht, ku në një legjislacion bëhet edhe Deputet në Kuvendin e Shqipërisë dhe për 12vjet, pra tre legjislatura, Këshilltar në Kuvendin e Rrethit dhe atë të Bashkisë Durrës.

Më pas për 4 vjet, deri në pensionim në vitin 2006, Zyhniu kryente detyrën e Drejtorit të Përgjithshëm të AKPsë.

Edhe pse lindur dhe rritur në Durrës, Zyhniu ashtu sikurse edhe ulqinakët e tjerë të Durrësit, Ulqinin e duan njësoj e mos të themi më shumë.

Kështu ulqinakët e atjeshëm vendosin që të organizohen dhe të formojnë Degën e Shoqatës ”ULQINI” me varësi nga Tirana, ku kryetari i parë bëhet Kabil Haxhimolla dhe sekretar Eqrem Lazoja. Shumë shpejt kjo Degë i bashkëngjitet Shoqatës Durrësi. Kësisoj pushon së funksionuari, por duke ruajtur dhe zhvilluar traditat ulqinake, ky komunitet diti që të ruajë identitetin e tij, por edhe t’ia shpërblejë mikpritjen Durrësit. Ulqinakët kudo ku punuan i kontribuan vendit me shumë ndershmëri dhe nuk është e rastit që shumë prej tyre janë vlerësuar nga Bashkia e Durrësit me certifikata të ndryshme si ”Nderi i Qytetit”, ”Mirënjohja e Qytetit”, si dhe nga Shoqata me titullin “Krenari Ulqinake”. Madje shumë rrugë të qytetit mbajnë emrat e ulqinakëve të nderuar. Me mburrje Zyhniu thotë se nuk ekziston asnjë rast nga monizmi që ndonjë ulqinak që jeton në Durrës të ketë punuar për organet e diktaturës, ose të jetë dënuar për shkelje administrative, vjedhje, dëmtim apo abuzim me pronën, andaj edhe janë komuniteti më i vlerësuar i Durrësit.

Kjo është arsyeja që Bashkia Durrësit e ka nderuar kontributin e të gjithë brezave të ulqinakëve në dekada me titullin e lartë “MIRËNJOHJA E QYTETIT” , nderim që në Durrës e gëzojnë si komunitet, vetëm ulqinakët. Të gjitha këto nderime, janë

pas vitit 2010, në kohën që Shoqata Kulturore “ULQINI” e krijuar po në këtë vit, drejtohet nga Zyhniu. Por ai ndjehet edhe i befasuar kur thotë se “Si ka mundësi që Ulqini, qyteti i origjinës, të mos gjejë formën për të nderuar ndonjë nga figurat aq të nderuara ulqinake të Durrësit?”

Zyhniu ndjehet mirë kur kujton se nga themelimi deri më sot, janë realizuar shumë bashkëpunime kulturore me qytetin e origjinës–Ulqinin.

Me mallëngjim kujton ish- kryetarët e Ulqinit: të ndjerin Fuad Nimanin si dhe vlerëson shumë kontributin dhe përkrahjen që ka marrë Shoqata Ulqini nga Gëzim Hajdinaga. Por, zemra mal i bëhet atëherë kur dëgjon nipat dhe mbesën e tij kur thonë: ”Ne jemi ulqinakë”. Zyhniu ndjehet krenar me ta edhe sepse veç të tjerave, secili mban si relike të varura në qafë, medaljone prej floriri, që lidhen me traditat e Ulqinit dhe familjes Ustabeqiri në detari dhe konkretisht, tre nipat Zhoarisi, Noeli dhe Leori, mbajnë timonin e anijes, ndërsa mbesa, Lizarda, spirancën e anijes. Por, krenaria e tij më e madhe janë djemtë e tij, Mentori dhe Artioni, që siç thotë ai vetë, janë të zot dhe të ndershëm si djem Ulqini edhe pse kanë lindur dhe janë rritur këtu në Durrës.

Si pensionist, Zyhniu tashmë kohën e lirë ia kushton jo vetëm angazhimeve me Shoqatën, por dhe aktivitetit kulturor. Kështu, ai me shumë mburrje prezanton dy libra: ”Malli për Ulqinin në këngë” dhe ”Matura 64”.

Gjithashtu ka realizuar dhe opusin e tij muzikor prej mbi 80 kompozimeve muzikore, ku me shumë mburrje tregon se ato këndohen nga këngëtarët më në zë, Mjeshtra të Mëdhej si: Qemal Kërtusha, Sherif Merdani, Kastriot Tusha, Bujar Qamili, Gëzim Myshketa, nga këngëtarë lirikë: tenorë, soprano, mexosoprano, si dhe këngëtarë të njohur popullorë edhe nga Ulqini si Shaban Gjeka, Xhu-

do Llazorja, Nuzo Muharremi, Tahir Vogliq, Grupi “Burimi”. Ka marrë pjesë në festivale të ndryshme, por veçon Festivalin ”Zambaku i Prizrenit” 2018 kur edhe e ka fituar Çmimin e dytë. Prej këtyre këngëve, 22 janë kushtuar Ulqinit dhe ulqinakëve.

Shpesh vjen në Ulqin, por ardhjet më të këndshme i ka ato së bashku me ulqinakët tjerë të Durrësit që vinë në shtëpinë e tyre dhe festojnë së bashku Ditën e Ulqinit, e që për herë të parë kësisoj të organizuar kishin ardhur në vitin 2004 me ftesë të kryetarit të atëhershëm Fuad Nimanit. Sot veçon tri momente të cilat thotë se veçanërisht është ndjerë dhe ende ndjehet krenar, e ato janë: 26 nëntori i vitit 2010 kur në vazhdën e festimit të Festës së Flamurit, së bashku me dy kryetarët- ai i Durrësit dhe i Ulqinit, ngritën Flamurin Kombëtar para Bashkisë së qytetit, pastaj rasti i vitit 2011 kur tek hyrja në sallën e Kuvendit të Ulqinit, lexuan në një banderolë ku thuhej ”Mirë së vini në qytetin tuaj të dashur Ulqin”, dhe rasti i tretë ai tërmetit të nëntorit të 2019-tës kur ndër të parët që erdhën në ndihmë në Durrësin e prekur, ishin edhe Ulqinakët e Zyhniut, ishin të rinjtë dhe të rejat e Amanetit të cilët sollën amanetin e ulqinakëve për ulqinakët e Durrësit dhe durrsakët e tjerë pa bërë dallim. Por gjithsesi ai është ndjerë krenar kur nipi i tij i madh, Zhoarisi, ka luajtur në piano si i ftuar në koncertin me rastin e Ditës së Ulqinit Zyhniu asnjë moment nuk i ndan ulqinakët e tjerë, andaj në bisedë mundohet që të përfshijë sa më shumë ulqinakë të Durrësit, e që po sjellim disa, që ai i ka më të afërt: Aishe Stari – Mjeshtre e Madhe, Prof.dr.

Fuad Bilali, Kap. Ahmet Kapidani, Kap. Ahmet Luli, Bela Kalamishi, Selim Truma, Hasan Ulqini, Xhevdet Laze, Eqerem Lazoja, Gani Gorana, Mira Peku, pastaj familjet Peku, Truma, Molla, Mujali, Tivari, Haxhimolla, Fani e shumë të tjerë e që gjithmonë potencon se ulqinakët në Durrës janë komuniteti më i vlerësuar.

Zyhniu don si Durrësin ashtu edhe Ulqinin. Mallin e vet për Ulqinin apo më mirë të themi mallin e Rizas për Ulqinin ai e shpreh kështu: ”Sa herë që vij në Ulqin, nuk ngopem, duke parë gjithçka rreth e rrotull. Më duket sikur edhe bari jeshilon më bukur me një ngjyrë të thellë të gjelbër.” e enjte, 13 shkurt 2020

Javore Koha

17

intervistë

Intervistë me Faik Nikën, kryetar i Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve në Malin e Zi

Ligj i avancuar që mundëson përdorimin e lirë të simboleve kombëtare Ligji për simbolet kombëtare u garanton pakicave përdorimin dhe vendosjen publike të simboleve dhe kremtimin e festave të tyre kombëtare, tha në një intervistë për Zërin e Amerikës kryetari i Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve në Malin e Zi, z. Faik Nika.

Ndërkaq, Ligjin për fenë, i cili vazhdon të shkaktojë tensione në vend, z. Nika e cilëson si tejet të rëndësishëm në ndërtimin e shtetit të pavarur të Malit të Zi, por edhe në parandalimin e Kishës Ortodokse Serbe në tjetërsimin e monumenteve kulturore të shqiptarëve në Malin e Zi Kryetari i Këshillit Kombëtarë të Shqiptarëve në Mal të Zi, Faik Nika i tha “Zërit të Amerikës” se miratimi i Ligjit për simbolet kombëtare u garanton pakicave të drejtën dhe lirinë e përdorimit dhe vendosjes publike të simboleve, si dhe kremtimin e festave të tyre kombëtare. Ky ligj, sipas z. Nika obligon përdorimin e simboleve kombëtare nëpër ato komuna ku shqiptarët përbëjnë shu-

“ 18

micën.

“Ky Ligj është shumë më i avancuar , në këtë kuadër edhe ndryshimi i nenit 23 për rendin dhe qetësinë publike e mundëson përdorimin e lirë të simboleve kombëtare dhe njëherësh e obligon në ato institucione dhe komuna ku shqiptarët janë shumicë në Malin e Zi,” tha z. Nika.

Z Nika vuri në dukje se Këshilli Kombëtar duhet formalisht të paraqesë

“Në trevat ku jetojnë shqiptarët ata herë pas here kanë bërë provokime të ndryshme me pretendimet për përvetësimin e objekteve të kultit e që ato objekte ndodhen në zonat ku jetojnë shqiptarët autoktonë dhe padyshim dhe si të tilla ato i takojnë trashëgimisë kulturore të shqiptarëve. Tendencat e vazhdueshme kanë krijuar herë pas here edhe tensione dhe përplasje mes shqiptarëve dhe krerëve të Kishës Ortodokse Serbe siç është rasti i Shasit, i Rumisë, Martinajve etj., dhe të gjitha këto ndodhen me pretekstin e përvetësimit të këtyre monumenteve”, tha z. Nika

Javore Koha

e enjte, 13 shkurt 2020

dhe konfirmojë pamjet e simboleve kombëtare të pakicës shqiptare në Mal të Zi. “ Roli i Këshillit Kombëtar në këtë proces, pasi me ligjin e ri është përcaktuar që Këshilli Kombëtar në mbledhjen e vet duhet të përcaktojë simbolet kombëtare të pakicës kombëtare në Mal të Zi, përfshirë këtu flamurin, himnin dhe stemën e shqiptarëve në Malin e Zi. Ne do t’i konfirmojmë ato që shqiptarët i kanë dhe i përdorin ndër shekuj, mirëpo procedura është e tillë që Këshilli Kombëtar për flamurin, stemën dhe himnin, kopjet e të cilave bashkë me shkresë i dorëzohen Qeverisë së Malit të Zi”, theksoi Nika.

Miratimin e Ligjit për lirinë fetare Z. Nika e cilëson si hap të rëndësishëm në ndërtimin e shtetit të pavarur të Malit të Zi. Sipas z. Nika ky ligj njëherësh parandalon Kishën Ortodokse Serbe që të përvetësojë monumentet e trashëgimisë kulturore të shqiptarëve në Malin e Zi. “ Në trevat ku jetojnë shqiptarët ata herë pas here kanë bërë pro-

intervistë vokime të ndryshme me pretendimet për përvetësimin e objekteve të kultit e që ato objekte ndodhen në zonat ku jetojnë shqiptarët autoktonë dhe padyshim dhe si të tilla ato i takojnë trashëgimisë kulturore të shqiptarëve. Tendencat e vazhdueshme kanë krijuar herë pas here edhe tensione dhe përplasje mes shqiptarëve dhe krerëve të Kishës Ortodokse Serbe siç është rasti i Shasit, i Rumisë, Martinajve etj., dhe të gjitha këto ndodhen me pretekstin e përvetësimit të këtyre monu-

menteve”, tha z. Nika.

Kryetari I Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve në Malin e Zi, Faik Nika, vlerëson se Ligji për lirinë fetare është në harmoni me të gjitha

“

ligjet dhe standardet e Bashkimit Europian, prandaj edhe Kisha Ortodokse Serbe, sikurse bashkësitë e tjera fetare, duhet t’i respektojë aktet juridike të Malit të Zi

“Ky Ligj është shumë më i avancuar , në këtë kuadër edhe ndryshimi i nenit 23 për rendin dhe qetësinë publike e mundëson përdorimin e lirë të simboleve kombëtare dhe njëherësh e obligon në ato institucione dhe komuna ku shqiptarët janë shumicë në Malin e Zi,” tha z. Nika

e enjte, 13 shkurt 2020

Javore Koha

19

Intervistë

Intervistë me këngëtarët Nikollë dhe Albin Nikprelaj

“Oj lulja e Malësisë” dhe “Jem Ilira, jem Teuta”, letërnjoftimi im si këngëtar Nikollë Nikprelaj është një këngëtar me një karrierë të gjatë dhe të ndritur në fushën e artit muzikor. Ndër vite ka qenë dhe vazhdon të jetë këngëtar i admiruar nga të gjithë shqiptarët anekënd globit. Falë zërit të tij unik dhe interpretimit me mjeshtri dhe profesionalizëm po qëndron në skenë për më shumë se katër dekada me të njëjtin dinamizëm dhe përkushtim ndaj këngës. Ndër vite nëpërmjet këngës trajtoi tematika të larmishme të shoqërisë, duke u shpërblyer me çmime të larta. Ka qenë pjesëmarrës i qindra aktiviteteve kulturore, festivaleve dhe koncerteve të nivelit kombëtar brenda dhe jashtë vendit kudo jetojnë shqiptarët. Së fundi përkrah Nikollës, skenës së muzikës shqiptare iu bashkëngjit edhe djali i tij Albini të cilin e pret një karrierë premtuese Koha Javore: Z. Nikprelaj, prej më shumë se 40- vjetësh zëri juaj jehon fuqishëm anekënd trojeve shqiptare por dhe në diasporë kudo që jetojnë shqiptarët, një zë unik që kurdoherë u mirëprit nëpër evenimente të ndryshme kulturore. Si e përshkruani këtë rrugëtim të suksesit tuaj gjatë këtyre dekadave dhe sfidat që keni hasur?

N. Nikprelaj: Ka qenë një rrugëtim i gjatë dhe i vështirë! Sado që e dua muzikën dhe sado që është pjesë e jetës sime, nuk e di a do të pranoja që përsëeri ta bëja të njëjtin udhëtim!

Në përgjithësi kam patur më shumë pengesa sesa përkrahje. Siç e dimë të gjithë, kohët që lamë pas ishin shumë të vështira, jo veç për artin! Mirëpo, falë vullnetit, entuziazmit, por dhe talentit, asgjë nuk më ndaloi drejt realizimit të ëndrrës sime. Pohimi juaj që

20

Javore Koha

e enjte, 13 shkurt 2020

më duan shqiptarët gjithandej nuk është meritë vetëm e imja por edhe e melosit të paster si uji i Cemit që më fali Malësia ku unë u linda.

Koha Javore: Të qëndrosh gjithë këto vite në skenë me të njëjtin dinamizëm dhe admirim nga publiku, është diçka jo e lehtë, por sfiduese. Si arritët që kënga juaj të dëgjohet me shumë ëndje nga të gjithë shqipfolësit?

N. Nikprelaj: Që të ngjitesh në skenë nuk është edhe aq e vështirë, mirëpo e vështirë është të qëndrosh gjatë në të. Edhe muzika kërkon shumë punë, angazhim dhe sakrificë. Shprehia e punës nuk më ka munguar asnjëherë.

Nuk është kryesorja talenti. Talenti duhet të zhvillohet me punë të madhe.

Koha Javore: Ndër vite me interpretimin tuaj trajtuat tematika

të ndryshme të jetës. Cilat janë këngët që ju lartësuan më shumë dhe ju bënë ky qe jeni sot?

N. Nikprelaj: Janë dy këngë që unë i konsideroj si letërnjoftimin tim si këngëtar: “Oj lulja e Malësisë” dhe ,”Jem ilira, jem teuta”. I thashë të dyja bashkë sepse asnjëherë nuk mund ta përcaktoj se cila është më e rëndesishja për mua. .Janë edhe disa këngë të tjera ndër vite që kanë pasur mjaft sukses.

Koha Javore: Keni realizuar edhe disa bashkëpunime me këngëtarë të spikatur të estradës sonë. Cilat do t’i veçonit si bashkëpunimet më të suksesshme?

N. Nikprelaj: Edhe pse nuk shquhem për bashkëpunime, megjithatë kam disa bashkëpunime. Do t’i veçoja bashkëpunimet me: Ilir Shaqirin, Shkurte Fejzën, Shaqir Cervadikun,

Intervistë

Remzije Osmanin, Afërdita Demakun, Paulin Trieshin etj.

Koha Javore: Për veprimtarinë Tuaj artistike me një repertor të pasur jeni shpërblyer me çmime të larta? Cilat janë çmimet që vlerësoni më shumë?

N. Nikprelaj: Kam disa çmime të larta por do të veçoja vetëm njërin nga ato. Dekoratën nga institucioni i Presidentit të Republikës së Kosovës z.

Hashim Thaçi “Artist i Merituar”. Siç e potencova edhe më lart, ky vlerësim vjen pas një sakrifice dhe pune shumëvjeçare.

Koha Javore: Z. Nikollë, përvec muzikës, jeni profesionist i kualifikuar në fushën e arteve pamore. Mendoni t’i kushtoni vëmendje kësaj veprimtarie apo muzika është ajo me të cilën do të merreni edhe në vazhdim?

N. Nikprelaj: Po. Jam i diplomuar në Akademinë e Arteve Figurative në Prishtinë në drejtimin Pikturë. Menjëherë pas përfundimit të studimeve kam punuar si mësimdhënës në shkollën

e mesme në Tuz për katër vite rresht.

Në shtepinë time kam një atelie pune ku herë pas here i kthehem pikturës, ndonëse me ndërprerje, pasi që muzika ma merr pothuajse gjithë hapësirën kohore.

Koha Javore: Z. Nikollë, përkrah jush, skenës së muzikës shqiptare i është bashkëngjitur edhe djali juaj, Albini, një i ri i cili premton shumë. Si e filloi Albini rrugën e muzikës?

N. Nikprelaj: Albini ka shumë talent për kengën. Unë atij i ofroj gjithë mundësinë time për mbështetje. Muziken nuk e ka të imponuar nga unë por ai vetë ka interesim për këte lloj arti.

Koha Javore: Albin, çfarë të motivoi që t’i hysh muzikës, ku e gjen inspirimin që të këndosh?

A. Nikprelaj: Qëkur isha fëmi, shikoja artistë të mrekullueshëm duke kënduar nëpër koncerte dhe festivale, të rrethuar nga fansa të përkushtuar. Kjo më motivoni të punoj që një ditë t’i arrij ose ndoshta t’i tejkaloj dhe që muzika ime të dëgjohet anembanë.

Koha Javore: Albin, babai juaj Nikolla padyshim që përveç një mësues i mirë për ty, duhet të jetë edhe një zë kritik. Cili është raporti Juaj në këtë aspekt?

A. Nikprelaj: Babi im si pjesë e industrisë muzikore ka shumë përvojë, duke qënë se ai e ka kaluar këtë rrugë që po përpiqem të bëj edhe unë. Më pëlqen kur më kritikon, sepse gjatë kritikës ai nuk ka filtër por të tregon punën siç duhet të bëhet dhe kjo për mendimin tim është një tipar shumë i rëndësishëm i një prindi ose mësuesi.

Koha Javore: Albin, bashkëpunimi me babin me këngën “Linda” është pritur jashtëzakonisht mirë nga publiku. Keni menduar që të realizoni ndonjë projekt tjetër të përbashkët apo do të vazhdosh të krijosh dhe të interpretosh vetëm?

A. Nikprelaj: Tani për tani nuk kam plan që të bëj ndonjë bashkëpunim me babin, por dëshiroj që herës tjetër të krijoj këngë më afër stilit tim.

Bisedoi: Toni Ujkaj e enjte, 13 shkurt 2020

Javore Koha

21

Panoramë

Oscars 2020

Lista e plotë e fituesve Janë shpallur të gjithë fituesit në edicionin e 92-të të Academy Awards, ndërsa “Parasite” e ka shkruar historinë.

Filmi jugkorean ka hyrë në histori duke u bërë filmi i parë jo anglishtfolës që e fiton çmimin Oscar në kategorinë e filmit më të mirë.

Më poshtë jua sjellim të gjithë fituesit e çmimeve Oscar për vitin 2020: Aktorja më e mirë

Cynthia Erivo, Harriet Renee Zellweger, Judy Scarlett Johansson, Marriage Story Charlize Theron, Bombshell Saoirse Ronan, Little Women Aktori më i mirë

Regjisori më i mirë

Makiazhi dhe stili

Bong Joon-ho, Parasite Sam Mendes, 1917 Todd Phillips, Joker Martin Scorsese, The Irishman Quentin Tarantino, Once Upon a Time…in Hollywood Kënga më e mirë “I’m Standing With You” nga Breakthrough “Into The Unknown” nga Frozen II “Stand Up” from Harriet “(I’m Gonna) Love Me Again” nga Rocketman “I Can’t Let You Throw Yourself Away” nga Toy Story 4 “Glasgow” nga Wild Rose Kolona zanore Joker Little Women Marriage Story 1917 Star Wars: The Rise of Skywalker Filmi më i mirë ndërkombëtar

Franca, Les Miserables Javore Koha

e enjte, 13 shkurt 2020

Bombshell Joker Judy Maleficent: Mistress of Evil 1917 Efektet vizuale

Avengers: Endgame The Irishman The Lion King 1917 Star Wars: The Rise of Skywalker Editimi

Joaquin Phoenix, Joker Leonardo DiCaprio, Once Upon a Time…in Hollywood Antonio Banderas, Pain and Glory Adam Driver, Marriage Story Jonathan Pryce, The Two Popes

22

Maqedonia e Veriut, Honeyland Polonia, Corpus Christi Koreja e Jugut, Parasite Spanja, Pain and Glory

Panoramë The Irishman Jojo Rabbit Joker Ford v Ferrari Parasite Kinematografia

Dokumentari i shkurtër In the Absence Learning to Skateboard in a Warzone (If You’re a Girl) Life Overtakes Me St. Louis Superman Walk Run Cha-Cha Dokumentari American Factory The Cave The Edge of Democracy For Sama Honeyland

Roger Deakins, 1917 Rodrigo Prieto, The Irishman Lawrence Sher, Joker Jarin Blaschke, The Lighthouse Robert Richardson, Once Upon a Time…in Hollywood Miksimi i zërit

Kostumografia Sandy Powell & Christopher Peterson, The Irishman Mark Bridges, Joker Arianne Phillips, Once Upon a Time…in Hollywood Jacqueline Durran, Little Women Mayes C. Rubeo, Jojo Rabbit Dizajn produksioni Once Upon a Time…in Hollywood The Irishman 1917 Jojo Rabbit Parasite

Ad Astra Joker 1917 Ford v Ferrari Once Upon a Time…in Hollywood Editim i zërit 1917 Ford v Ferrari Joker Once Upon a Time…in Hollywood Star Wars: The Rise of Skywalker Aktorja më e mirë në rol dytësor

Laura Dern, Marriage Story Florence Pugh, Little Women Margot Robbie, Bombshell Kathy Bates, Richard Jewell Scarlett Johansson, Jojo Rabbit

Filmi i shkurtë aksion Brotherhood Nefta Football Club The Neighbors’ Window Saria A Sister

Kitbull Memorable Sister Filmi i animuar

How to Train Your Dragon: The Hidden World I Lost My Body Klaus Missing Link Toy Story 4 Aktori më i mirë në rol dytësor

Brad Pitt, Once Upon a Time…in Hollywood Al Pacino, The Irishman Joe Pesci, The Irishman Anthony Hopkins, The Two Popes Tom Hanks, A Beautiful Day in the Neighborhood Filmi më i mirë

Skenari më i mirë i adaptuar Steven Zaillian, The Irishman Greta Gerwig, Little Women Taika Waititi, Jojo Rabbit Anthony McCarten, The Two Popes Todd Phillips & Scott Silver, Joker Skenari më i mirë origjinal Rian Johnson, Knives Out Noah Baumbach, Marriage Story Sam Mendes & Krysty Wilson-Cairns, 1917 Quentin Tarantino, Once Upon a Time…in Hollywood Bong Joon-ho, Parasite Filmi i shkurtë i animuar Dcera (Daughter) Hair Love

1917 The Irishman Jojo Rabbit Joker Little Women Marriage Story Once Upon a Time…in Hollywood Parasite Ford v Ferrari e enjte, 13 shkurt 2020

Javore Koha

23

Kulturë

Omer Kaleshi, frut Është një kavalet i rëndë prej druri të vjetër blerë nga Omeri mbi një gjysmë shekulli më parë, mbi të cilën ai vendos telajon e bardhë e ku paleta është thjeshtë një telajo tjetër, e vogël, ku ai ngjiz ngjyrat dhe që më vonë do shërbejë si telajo për një pikturë tjetër

Luan Rama

(Vijon nga numri i kaluar)

Fruta të vetmuara

Ashtu si «kokat» (portretet) e Omerit, të cilat qëndrojnë të veçuara nga trupi, në ajër, në hapësirën e telajos, në mbretërinë e të kuqes, të ngjyrës së zezë apo të së bardhës, ashtu qëndrojnë edhe frutat që ai ka pikturuar që në vitet ‘70-‘80, në sfonde uniformë, ndryshe nga mjeshtrit e shkollës flamande, frutat e të cilëve janë gjithnjë të shoqëruara, pra të vendosura në një tavolinë ku ka herë një shportë, e herë një kanë uji, një objekt kuzhine, etj.

Këto objekte mungojnë tek Omeri, po kështu dhe sfondi ambiental, përveç shportës në disa raste, e cila është nga objektet personale të Omerit që e ka shoqëruar gjatë gjithë jetës, nga mjedisi familjar i fëmijërisë në Serbicë e më pas, deri sot, aq sa shpesh, edhe «kokat» e tij janë në shporta, shtyrë nga dëshira ndoshta, siç janë dhe frutat, pra koka dhe fruta në shporta, një simbiozë e natyrshme dhe e bukur.

Duke i vendosur kështu, duket se artisti kërkon të tërheqë vëmendjen vetëm mbi atë objekt: një mollë, një dardhë, një ftua… Dhe variacionet e frutave në fakt, tek ai janë të pakta: ai nuk pikturon rrush, fiq, shegë, shalqinj apo pjepra, nuk pikturon vazo me lule, siç pikturonin Cezanne, Van Gogh (Luledielli – Les Torunesols)), apo shumë më parë se ata, Pieter Brueghel (i Vjetri).

Pra shija e tij shkon gjithnjë në drejtim

24

Javore Koha

e enjte, 13 shkurt 2020

të këtyre lloj frutash, çka na përqas gjithashtu dhe frutat e famshme të Edouard Manet, autorit të tablosë së njohur të epokës impresioniste «Drekë mbi bar», me „ftonjtë” e mrekullueshëm të tij, një ndjesi e veçantë kjo që duket se është fiksuar në memorien vizuale të Omerit. Dhe kjo në fakt ka ndodhur në adoleshencën e tij, kur siç më ka treguar Omeri, fëmijët e fshatit dilnin tu shisnin kalimtarëve frutat e kopshteve të tyre. Interesante janë seria e frutave që ai ka pikturuar në mesin e viteve 1980 si tablotë “Fruta I” e në vazhdim.

Në tablonë «Fruta XI» e vitit 1985, në format të madh 92x 73cm, ngjyra dominuese është ajo e jeshile e ndarë me sfondin bardh e zi si një suport poshtë tablosë. Molla është vendosur pikërisht në këtë ndarje ku një vijë e bardhë përvijon deri në cepin anësor të tablosë. Por nuk është vetëm një mollë: janë dhe dy të tjera. Njëra disi e dukshme, po në tone jeshile, tjetra vetëm sa është skicuar në një lloj siluete, një variacion i çuditshëm i frutit nga pamja reale në një siluetë. Interesant është tabloja tjetër «Fruta VIII» në format më të vogël, 27x19cm e vitit 1987. Por ashtu si piktorë të tjerë, nganjëherë Omeri përdor si dekor dhe ndonjë enë të karakterit rustik, siç përdornin shpesh piktorët flamandë, përgjithësisht enë druri që fshatarët shqiptarë i gdhendnin vetë.

E tillë është një tablo e vitit 2004 (por edhe shumë të tjera, një risi e dukshme kjo) si, «Tre mollë» me format të vogël 33x41cm. Shumë e bukur është dhe tabloja e vitit 1987, një mollë e pjekur në format 33x21cm në një sfond të zi dhe bazament të kuq. Një tjetër e ngjashme është ajo e vitit 1991, një mollë me format 24x16cm apo «Dy dardha» e vitit 1993, kësaj radhe të vendosura mbi një enë me trajse të hapur.

Vështroj tablonë «Dardhë» e vitit 1987

dhe ndjesia e parë është se përse dardha zë gati gjithë formatin e tablosë.

Një pyetje e natyrshme çka në vështrim të parë të duket disi e veçantë, një tendencë novatore, por duke e vështruar gjatë e kupton se piktori na e ka afruar për ta parë më nga afër si në një «plan detaj» kinematografik të llojit të regjisorit Ejzenshtein, për tu ndalur më mirë në të, për ta ndjerë më të afërt formën, ngjyrën, spatulën që ka kaluar mbi kanavacë gjer në formimin apo rikrijimin e dardhës. Vendosja e dardhës në një plan kaq të afërt dhe të madh është dhe në një tablo tjetër me një sfond të zi dhe të kuq ku shikon vetëm dardhën dhe ku e kuqja dhe e zeza nuk ndahen në një linjë të drejtë siç ndodh në disa tablo të tjera të Omerit, por në një linjë të thyer, si duket nga hija që krijon një burim drite nga e djathta.

Fruta dhe erotizëm

Në fillim, ishte një dardhë erotike që më befasoi. Një finesë e jashtëzakonshme në ato tone ngjyrash ku mbizotëronte një jeshile e lehtë si dhe tone të verdha.

Por aty nuk ishte thjesht një dardhë, por vetë trupi femëror, një «femër-dardhë» me linjat e saj trupore, me vithet erotike të një trupi që qëndronte ndenjur, ashtu siç qëndrojnë modelet nudo kur i shohim nga pas, apo siç qëndronin disi figurat nudo të Henri Ingres të tablove të tij me hamamët turk. E kështu, pas një dardhe, një mollë erotike, dhe një tjetër, e kështu me rradhë. Një ditë, kur shkova në atelieri ngacmuar nga risia e tij, i çova një dardhë të çuditshme, një «trup femëror» ku kishte një asosiacion të seksit femëror, krijuar nga vetë natyra. Thjesht një përqasje e rastit, por kur e pa atë dardhë që i zgjata, Omeri qeshi dhe e la mënjanë. E kuptova menjëherë sepse Omeri nuk përdor kurrë një model… asnjë model njeriu

ta dhe erotikë nuk ka hyrë në atelierin e tij. Gjithçka është imagjinatë, përfytyrim, një botë e dyzuar nga ajo reale me atë imagjinare, por në këtë të dytën, artisti ka lirinë ti ikë realitetit, ta transformojë, ti japë formën që do, atë që ka të ndërgjegjshme dhe të subkoshiencës. Kaluan ditë dhe dy javë më vonë në atelierin e tij ai më dhuroi po një dardhë, por në një tablo, një «dardhë-femër» e parë nga pas, me vithet ulur në një lloj çanaku prej druri, një objekt fshataresk. Sigurisht, më lumturoi. E gjitha ishte në një sfond me një të kuqe të ndezur.

Frutat erotike të Omerit duket se nuk janë të qëllimshme, si ti ketë vënë detyrën vetes se duhet të bëjë një frut erotik. Ato rishfaqen kur duan ato, jo me urdhër të piktorit, por në një frymë mistike, enigmatike, të cilës artisti duket se i nënshtrohet. Kështu ka ndodhur dhe me tablo të tjera, veçanërisht mollë dhe dardha, një erotikë e dhuruar nga natyra dhe rikrijuar nga ai. Duke parë frutat e kësaj serie me simbolikën erotike, mund të mendosh gjithashtu për tablotë simbolike të Gustave Courbet, autorit të «Origjinës së Botës» siç e kanë quajtur kritikët e artit: janë ca guva të errëta nga rrjedhin përrenj, ku kritikët kanë parë po ashtu seksin femëror. Dhe Omerit i pëlqeu ky erotizëm i përmbajtur, disi i fshehur.

Vështroj tablonë e një dardhe dhe imagjinoj gjendjen e piktorit para kavaletit në atelierin e tij. Kam përshtypjen se duke pikturuar atë dardhë me vithet nudo ku ai e ka dyzuar vështrimin me imazhin e një nudoje, një lloj dubëlimazhi. – Shumë vite më parë, – më tregonte dikur Omeri, – kam pikturuar shumë peshq dhe fruta. Dardha, mollë… madje disa prej tyre në një frymë erotike, si një dardhë që të sjell në kujtesë imazhin e shpinës dhe trupin nudo të një gruaje, një mollë që që të kujton forma të trupit njerëzor. Tek unë ndodh nganjëherë diçka e çuditshme, madje që nuk arrij ta shpjegoj se përse ndodh kjo. Kur dua të bëj ndonjë portret dhe nuk bindem se është i arrirë, atëherë e kthej atë në frut…

A kanë frutat shpirt? Sigurisht kur ato janë në pemët e tyre, në gjendjen e tyre natyrore ato janë thjesht fruta prej

të cilave ne ndjejmë aromat dhe jetën që gjallon brenda tyre. Por kur artisti i zhvendos ato nga natyra në kavalet, pra mbi telajo dhe u jep një tjetër jetë, padyshim që ai u jep shpirt, frymë përmes artit. Omeri u jep shpirt frutave të tij. Janë frutat e tij, krijuar nga ai me dashurinë, spatulën dhe shpirtin e tij ku shkrihen bashkë në një, shpirti i Omerit dhe ai i vetë krijimit, i ngjizjes në ngjyra e formë.

Fruta dhe koka

Jo rrallë Omeri i ka bashkuar kokat me frutat, njerëz dhe fruta, si duket një nevojë e çastit, por sigurisht, përsëri këtu kemi të bëjmë me një jehonë të imazheve të tij të adoleshencës: çobanë, baresha të vogla, vajza në moshën e dashurisë, barinj, të cilët rreth kokave të tyre kanë veçse fruta.

Shumë prej tyre janë ekspozuar edhe në ekspozitat parisiane të piktorit. Janë tablo të cilat nuk hyjnë në kategorinë e «nature morte», që Omeri filloi t’i krijojë në vitet ‘70-‘80. Janë imazhe të fëmijëve që shisnin fruta në pazare e mjedise fshatare: çobanë me kosha dhe fruta vajza adoleshente me fytyrat ngjeshur pas frutave, gra me mollë e dardha në supe apo mbi gjokset e tyre, dervishë dhe fruta, koka rrethuar me fruta që shfaqen ndonjëherë në sfonde të errtë. Ai i afron shumë ato, në pozicione jo reale por që të krijojnë përshtypjen se dhe frutat janë personazhe, “portrete”. Një simbiozë e çuditshme kokash dhe frutash, ku në një mënyrë konvencionale, ai na jep imazhe mjaft të ndjera, poetike dhe ngazëlluese. Të gjitha kokat janë të gëzuara, sikur frutat tu jepnin një lloj jete të gëzuar, fllade, ngjyra të përkryera.

Fruta dhe shporta

Herë-herë Omeri i vendos frutat në shporta, siç ka bërë më parë në një seri të plotë me kokat. I ka vendosur ashtu siç i kanë vendosur ato dhe Charles Dufresne, i famshëm për frutat e tij, Jean-Simon Chardin, një nga autorët më të njohur francezë të «nature morte», të cilin Omeri e vlerëson në veçanti apo Zurbaran i shekullit XVII e veçanërisht Paul Cezanne i fillimit të

shekullit XX me mollët dhe frutat e tij të mrekullueshme. Shporta si detaj apo suport është një nga elementet e shpeshtë në pikturën e Omerit, pasi për të ajo është diçka autoktone, familjare, me to është rritur e madje, edhe sot, në atelierin e tij, në një oxhak të krijuar nga vete ai, ka një shportë, si dhe një tjetër në cep të atelierit. Këtë element e shohim dhe në një seri të gjatë të viteve 2000, «Shporta dhe kokë», të cilat u ekspozuan dhe në Parisin XIII në Place d’Italie, në sallonet e Bashkisë së Parisit XIII. E ndoshta kjo seri lindi pikërisht pasi Omeri kishte pikturuar tërë këto tablo të serisë «shporta me fruta». Sidoqoftë këto tablo të Omerit, këto «nature morte» janë një prehje e vërtetë në pikturën e tij, një gëzim njerëzor, ngjyra dhe linja që i tejkalojnë kufijtë e imazheve realiste të frutikulturës dhe që përbëjnë vlera të vërteta arti, tepër origjinale në morinë e madhe të piktorëve të botës, të pasionuar për një temë të tillë.

Që nga frutat e tij të para e deri më sot ka kaluar më shumë se gjysmë shekulli dhe Omer Kaleshi na befason gjithnjë me paletën e tij. Është e habitshme sesi me spatulën e tij ai kalon nga piktura dramatike e tronditëse në frutin erotik, si rikthehet nga ngjyrat e forta dhe të errtë si në “pituras nera” të Gojës, në ato të gëzueshme të një Cezanne apo Manet, me një lloj ngazëllimi të dukshëm. Më shumë se njëqind tablo të kësaj teme, përgjithësisht të formateve të vogla dhe të mesme, krijojnë një univers të bukur, tepër origjinal, një shpërthim pranveror në kodrinat e botës apo një galaksi frutore të shpërndarë në muzeume, galeri, koleksione private e ndër miq, para të cilave ke dëshirë të qëndrosh gjatë dhe të vështrosh atë poetikë ku është ngjizur sublimja e artit dhe natyrës. Ato fruta nuk ke dëshirë ti hash por veç ti kundrosh dhe të dehesh me natyrën. (fund) e enjte, 13 shkurt 2020

Javore Koha

25

Kulturë

In memoriam: Nexhmije Pagarusha

Shuarja e “Këngëtares së shekullit” Nexhmije Pagarusha njihet si ndër këngëtaret shqiptare me zërin më të veçantë dhe më të fuqishëm që kemi pasur deri sot duke u bërë frymëzim për shumë gjenerata pas saj. Nga admiruesit dhe kritikët e muzikës quhet edhe “Bilbili i Kosovës”, “Mbretëreshë e muzikës shqipe”, “Ikonë e muzikës shqipe” e “Zonja Flutur” Bilbili dhe ikona e muzikës shqipe, Nexhmije Pagarusha, ka vdekur të premten në moshën 86-vjeçare. Ajo njihet si ndër këngëtaret shqiptare me zërin më të veçantë dhe më të fuqishëm që kemi pasur deri sot.

Frymëzim për shumë gjenerata pas saj, Nexhmije Pagarusha ka lindur më 7 maj të vitit 1933, në fshatin Pagarushë afër Malishevës.

Shpesh e quajtur si “Mbretëresha e muzikës shqiptare”, ajo është bërë e njohur si këngëtare për vokalin e saj të veçantë prej sopranoje, jo vetëm në Kosovë, por edhe në Shqipëri dhe vendet fqinje.

Pagarusha ka përfunduar tre vite të shkollës së muzikës për këndim solo në Beograd dhe ka filluar karrierën e

“ 26

saj si këngëtare në vitin 1948, në Radio Prishtina.

Karriera e saj muzikore zgjati për 40 vjet, falë kontrastit në zhanret e muzikës që ka performuar, duke kënduar muzikë folklorike në mënyrë perfekte, e njësoj edhe ato klasike, sidomos opera.

Nexhmije Pagarusha nga admiruesit dhe kritikët e muzikës quhet edhe “Bilbili i Kosovës”, “Mbretëreshë e muzikës shqipe”, “Ikonë e muzikës shqipe” e “Zonja Flutur”.

Derisa në Kosovë e mori titullin “Këngëtarja e shekullit”, ajo kishte popullaritet dhe në vendet e ndryshme evropiane, ku mbante edhe koncerte, sidomos me Ansamblin e njohur Kombëtar të Këngëve

Ajo është e njohur si një grua e cila gjatë gjithë karrierës së saj i ka shërbyer me nder dhe dashuri atdheut të saj përmes artit. Ikona e muzikës shqipe asnjëherë nuk ka pranuar të këndojë diçka që i tejkalon vlerat tona e të lërë pas dore muzikën e mirëfilltë shqipe. Këtë më së miri e dëshmon anulimi i një koncerti në Maqedoni, ku i është kërkuar të këndojë në gjuhën serbe, me ç’rast Pagarusha është larguar nga skena dhe nuk ka kënduar fare

Javore Koha

e enjte, 13 shkurt 2020

dhe Valleve “Shota”, në vende si Maqedoni, Bosnjë e Hercegovinë, Bullgari e madje edhe në Izrael.

Gjatë gjithë karrierës së saj ka kënduar mbi 150 këngë. Kënga e saj më e njohur është “Baresha”, e kompozuar nga bashkëshorti i saj, Rexho Mulliqi, me tekst të Rifat Kukajt. Me këtë këngë ajo performoi në shumë festivale dhe fitoi shumë çmime. Disa këngë të të tjera të njohura të saj janë “Ani mori nuse”, “Mora testin”, “Kur më shkon si zog n’hava”.

Këngëtarja e përfundoi karrierën e saj muzikore në vitin 1984, me një koncert të madh në Sarajevë.

Ajo është e njohur si një grua e cila gjatë gjithë karrierës së saj i ka shërbyer me nder dhe dashuri atdheut të saj përmes artit. Ikona e muzikës shqipe asnjëherë nuk ka pranuar të këndojë diçka që i tejkalon vlerat tona e të lërë pas dore muzikën e mirëfilltë shqipe. Këtë më së miri e dëshmon anulimi i një koncerti në Maqedoni, ku i është kërkuar të këndojë në gjuhën serbe, me ç’rast Pagarusha është larguar nga skena dhe nuk ka kënduar fare.

Përveç muzikës ajo ka qenë edhe aktore. Ka luajtur në shumë filma dhe është cilësuar nga regjisorët si një aktore e përkryer.

Kulturë

Për veprimtarinë e saj muzikore, ajo është nderuar me shumë çmime, në mesin e të cilëve edhe nga Presidenca e Republikës së Kosovës, me Çmimin “Artiste e Merituar”, dhe nga Presidenca e Republikës së Shqipërisë, me titullin “Nderi i Kombit”.

Në Teatrin Kombëtar të Kosovës, të

shtunën dhe të dielën u bënë homazhe dhe më pas u mbajt një akademi përkujtimore për jetën dhe veprën e Pagarushës. Në këtë ceremoni morën pjesë artistë dhe politikanë nga vendi dhe rajoni. Përpos kësaj, në të gjitha lokalet e Prishtinës, të dielën, e cila ishte shpallur ditë zie nga Presidenti i Kosovës, janë lësh-

uar këngë të Nexhmije Pagarushës.

Asaj iu dha lamtumira e fundit të dielën. Sipas amanetit të vetë këngëtares, ajo u varros të dielën me një ceremoni familjare në vendlindjen e saj, fshatin Pagarushë të Malishevës.

(Kohapress)

e enjte, 13 shkurt 2020

Javore Koha

27

kulturë

“Me shqiptarët në Bullgari” i autorit Kurtesh Devaja

Vepër me vlerë e shp të ekzodit të shqipta Librin në fjalë, të njëmbëdhjetin me radhë të autorit Kurtesh Devaja, e ka botuar Shtëpia botuese “Faik Konica” në Prishtinë, në vitin 2018, redaktor i të cilit është Nazmi Rrahmani, konsulentë: Ludmill Stankov e Albana Georgiev dhe recensentë: akademik prof. dr. Frashër Demaj dhe prof.

Esat Kamberi. Libri përbëhet prej 275 faqesh, ndër të cilat: 78 fotografi, 22 fotoportrete dhe 15 skica, harta e figura të tjera që të gjitha në teknikën bardhë e zi

Shaban Hasangjekaj “Zhvillimet historike, shpesh edhe tragjike në Gadishullin e Ballkanit, siç ishin luftërat, persekutimet dhe torturimi i egër nga pushtuesit e ndryshëm, në vazhdimësi krijuan rrethana të vështira e tragjike për shqiptarët.

Nuk është asgjë e re të thuhet se kombi shqiptar ka qenë disa herë buzë humnerës. Traktatet për ta ndarë atë ndërmjet fqinjëve, programet e doktrinat për të shpërbërë kombin shqiptar janë aty, në arkivat e shumë shteteve.

Dhe shumë prej tyre nuk janë të vjetra.

Gjatë luftërave ballkanike dhe Luftës së Parë Botërore, sidomos pas vdekjes së Skënderbeut, shqiptarët u gjendën përballë shumë zjarreve, që për pasojë një pjesë e kombit, patën shpërnguljen e detyruar, sidomos nga Jugu i vendit, por edhe nga pjesë të ndryshme të Maqedonisë së sotme, nga Kosova dhe nga pjesa e Plavës e Gucisë. Një pjesë e shqiptarëve mundi të vendoset në vende të caktuara, por pati edhe shumë të tjerë, që nuk arritën të mbije-

28

Javore Koha

e enjte, 13 shkurt 2020

tojnë dhe rrugës mbetën të vdekur. Ata që u detyruan të lënë vatrat e veta, zakonisht gjenin strehë në shtetet fqinje, por edhe në vende më të largëta, si në pjesën e Anadollit, në Turqi, në Bullgari, në Rumani, në Ukrainë dhe në vende të tjera”, janë këto fjalët rrëfyese me të cilat është shprehur autori i librit me titull: “Me shqiptarët në Bullgari”, gazetari, publicisti dhe shkrimtari Kurtesh Devaja, në fillimin e kapitullit të parë të librit në fjalë “Eksodi i shqiptarëve në shekujt: XV-XVII”.

Librin në fjalë, të njëmbëdhjetin me radhë të autorit Kurtesh Devaja, e ka botuar Shtëpia botuese “Faik Konica” në Prishtinë, në vitin 2018, redaktor i të cilit është Nazmi Rrahmani, konsulent: Ludmill Stankov e Albana Georgiev dhe recensentë: akademik prof. dr.

Frashër Demaj dhe prof. Esat Kamberi.

Libri përbëhet prej 275 faqesh, ndër të cilat: 78 fotografi, 22 fotoportrete dhe 15 skica, harta e figura të tjera që të gjitha në teknikën bardhë e zi.

Burimin e materialit të lëndës së përfshirë në libër, autori e ka ndarë, radhitur dhe sistemuar në gjashtë kapituj dhe në bibliografinë e materialit që ka shfrytëzuar në përgatitjen e librit në dorëshkrim.

Në kapitullin e parë të librit, autori ka përfshirë rrëfimet që do të shpjegojnë shkaqet e përndjekjeve të shqiptarëve.

Në kapitullin e dytë është përfshirë shtrirja e shqiptarëve në pjesën jugore të vendit, kapitulli i tretë flet për tkurrjen e tyre në pjesën verilindore të shtetit bullgar, në të katërtin përshkruhet vendosja e shqiptarëve në Sofje, në të pestin shqyrtohet e folmja e tyre, dhe në kapitullin gjashtë janë përfshirë përpjekjet për të mos u shuar tërësisht qenia shqiptare.

Studiuesi i mirënjohur i zbardhjes gjithëpërfshirëse të çështjes së kombit shqiptar, Kurtesh Devaja, hulumtimet për ndriçimin e lashtësisë dhe autoktonisë së vendbanimeve shqiptare në Turqi, në Bullgari, në Rumani, në Ukrainë, e në vende të tjera, bazuar në aspekte të ndryshme faktografike (literaturë historike, artefakte arkeologjike, toponimi, etj.), thekson se nuk janë bërë sa duhet. Çështja e shqiptarëve të shpërngulur dhe golgota shqiptare, fare pak është studiuar në mënyrë shkencore. Kjo çështje kërkon një përkujdesje institucionale për ndriçimin e denjë të autoktonisë së shqiptarëve në trevat e Ballkanit, sidomos në periudhën mesjetare, e cila deri më tani shumë herë është keqpërdorur, e madje ende po keqpërdoret për çështje politike, nga qarqet e ndryshme.

Autori i librit, studiuesi Kurtesh Devaja, prej disa vitesh intensivisht dhe me plot përkushtim është marrë me studi-

kulturë

palosjes së rrjedhave arëve ndër shekuj met rreth vendbanimeve në shtetet e përmendura, në të cilët deri vonë kanë jetuar një numër i konsiderueshëm i shqiptarëve. Gjatë studimeve që ka bërë, autori ka vërejtur se me kalimin e viteve, shumë prej banorëve shqiptarë kishin braktisur shtëpitë, disa të tjerë janë asimiluar, për t’u deklaruar si bullgarë, turq, rumunë, apo ukrainas. Sot në të vërtetë këta njerëz janë qytetarë të denjë të atyre shteteve, por megjithatë në damarët e tyre ende rrjedh gjaku shqiptar.

Gjatë kërkimeve për të gjetur të dhëna për disa fshatra në Bullgari, që janë të banuara me shqiptarë, autori Kurtesh Devaja është ndeshur edhe me të dhëna serioze nga burime bullgare, e të hulumtuesve të shteteve të tjera, në të cilat jepeshin emrat e fshatrave që janë banuar me shqiptarë në fillim

të shekullit XX, qoftë të besimit katolik apo ortodoks. Andaj, ai në këtë libër ka sjellë të dhënat t’ë përgjithshme për disa fshatra në Bullgarinë e sotme që dikur kanë qenë të banuara nga shqiptarët. Në këtë drejtim, autori thekson se autorë të ndryshëm japin të dhëna të ndryshme dhe askush nuk mund të thotë një shifër të saktë për të larguarit, sepse asnjëherë nuk është ndërmarrë një studim i organizuar nga institucionet shkencore për të ndriçuar këto ngjarje lemeritëse. Ata lëshuan trojet e veta për të ruajtur substancën e tyre biologjike. Nga ajo kohë (shek. XV-XVII), e deri në ditët tona, në Bullgari ka jetuar dhe ende jeton një pjesë e kombit shqiptar. Për gjurmët e paraardhësve të tyre, sot pasardhësit do të mund të hedhin dritë për historinë e tyre të dhimbshme. Në pjesën verilindore dhe

në atë jugore të Bullgarisë, ruhen të gjalla tiparet popullore, gjuhësore e zakonore pellazgo-iliro-shqiptare, dhe se atje kemi të bëjmë me rastin unik, të ekzistencës së paraardhësve tanë-ilirëve.

Lëndë esenciale e interesimit të autorit Kurtesh Devaja në librin e tij “Me shqiptarët në Bullgari”, është hulumtimi dhe studimi i kësaj materie që në thelb, përbën funksionin ideologjik dhe gjeostrategjik të kujtesës së të përndjekurve shqiptarë nga vatrat e veta stërgjyshore, që nga kohërat e lashta, e deri në ditët e sotme. Qëllimi i autorit ka qenë që përmes përndjekjeve të shqiptarëve gjatë periudhave të ndryshme kohore, lexuesve të librit të tij “Me shqiptarët në Bullgari” t’u përafrohen njohuritë mbi vuajtjet dhe persekutimet e tyre shekuj me radhë.

e enjte, 13 shkurt 2020

Javore Koha

29

Mozaik

OJQ “Djeca Crne Gore” – “Fëmijët e Malit të Zi”, aktivitetet dhe prioritetet për këtë vit

Vëmendje e veçantë personave me inval Tuz – Prioritet i veprimtarisë së shoqatës joqeveritare “Fëmijët e Malit të Zi” për vitin 2020 do të jetë realizimi i një projekti i cili do të merret në mënyrë më thelbësore me të drejtat e personave me invaliditet, pa diskriminim, si dhe hartimi i një plani lokal për përmirësimin e gjendjes së personave me invaliditet në Tuz, kështu u shpreh drejtoresha ekzekutive e kësaj shoqate, znj. Sabra Deceviq gjatë një prononcimi për gazetën “Koha Javore”.

Ajo tregon se viti i kaluar ka qenë vit i shumë projekteve dhe i aktiviteteve të ndryshme të cilat kjo shoqatë i ka mbajtur nëpër disa qytete si në Tuz, Podgoricë, Ulqin, Plevla, Bijello Pole dhe në Herceg Novi.

30

Javore Koha

e enjte, 13 shkurt 2020

“Në dhjetor te vitit të kaluar realizuam projektin “Monitorimi dhe promovimi i të drejtave të fëmijëve dhe të rinjve me invaliditet, pa diskriminim”, mbështetur nga Ministria për të Drejtat e Njeriut dhe Pakicave. Ky projekt u realizua në disa komuna të Malit të Zi. Qëllimi ishte që të shikohej se si është gjendja në këto komuna sa i përket të drejtave të fëmijëve dhe të rinjve me aftësi ndryshe dhe të evidentohet se në cilat fusha është arritur avancim në kohën e fundit dhe në te cilat institucione duhet edhe më tutje të investohet sa i përket ushtrimit më të mirë të të drejtave dhe promovimit të tyre. Gjatë projektit, përveç shtatë seminarëve dyditorë të organizuara me shtatë shoqata të

prindërve të fëmijeve me aftësi ndryshe, ku morën pjesë shumë prindër të fëmijëve me aftësi ndryshe, institucione të tjera publike si Qendra për Punë Sociale, Enti për Punësim, etj. me prindërit dhe të rinjtë me aftësi ndryshe u realizuan takime dhe intervista që rezultuan me publikimin e raportit mbi monitorimin e të drejtave të fëmijëve dhe të të rinjve me invaliditet”, shprehet Deceviq.

Ajo tha se ky raport u prezantua në tryezën e rumbullakët e cila u organizua më 18 dhjetor, ku të pranishëm qenë përfaqësues të ndryshëm të institucioneve publike dhe të atyre joqeveritare.

“Të gjithë së bashku punuam për përcaktimin e disa rekomandimeve

Mozaik

ë ndaj liditet të rëndësishme për të drejtat e fëmijëve. Rekomandimi i parë ishte që duhet të përmirësohet bashkëpunimin ndërsektorial, të punohet në diagnostifikimin dhe intervenimin e hershëm, të përmirësohen aktivitetet në sektorin e shëndetësisë, të ofrohen më shumë mundësi për punësimin e personave me invaliditet, të përmirësohet zbatimi i vendimeve ligjore në të gjithë sektorët dhe të harmonizohet terminologjia në sektorë të ndryshëm. Dhe përfundimi i përgjithshëm ishte që duhet të punohet në miratimin e zgjedhjeve të reja ligjore ku nuk do të ketë lex specijalis të ligjit, por ku fëmijët dhe të rinjtë me invaliditet dhe me aftësi ndryshe do të trajtoheshin si qytetarë

të barabartë të komunitetit”, theksoi Deceviq.

Drejtoresha e kësaj OJQ-je tregon se gjatë aktiviteteve të kaluara kanë shqyrtuar disa mundësi për ngritjen më në nivel të punës së kësaj shoqate, përkatësisht në përmirësimin e kushteve në të cilat ata veprojnë por jo vetëm kaq.

“Kemi nxjerrë disa rekomandime, siç janë: Të bëhet monitorimi i realizimit të të drejtave të fëmijëve me aftësi ndryshe në procesim mësimor në arsim, të standardizohet raportimi i shkollave mbi arritjet dhe përparimin e fëmijëve me aftësi ndryshe, të ngritet niveli i kualitetit të provimit përfundimtar ekstern (matura e vogël), t’u oftohen më shumë

mundësi zgjedhjeje për profesione të ndryshme në shkollën e mesme, të angazhohet një numër më i madh i asistentëve në arsim, etj”.

Në të njëjtën kohë, Deceviq shpalos një sërë aktivitetesh të tjera të cilat kjo shoqatë i ka realizuar me fëmijë dhe të rinj në katërmbëdhjetë shkolla në Mal të Zi, duke trajtuar tematika të ndryshme, “siç janë të drejtat e fëmijëve, mosdiskriminimi ndaj bashkëmoshatarëve me aftësi ndryshe dhe realizimi i fushatës “STOP DISKRIMINIMIT TË PERSONAVE ME INVALIDITET”. Në këtë aktivitet të pranishëm qenë mbi 400 fëmijë dhe të rinj. t. u.

e enjte, 13 shkurt 2020

Javore Koha

31

rajon

Serbia e Vulinit Por, çka mendon Vulini, që Serbia sërish të armatoset deri në dhëmbë e populli i Kosovës të presë duarthatë? Përse ai dhe udhëheqësit serbë janë aq të shqetësuar, të trembur nga Ushtria e Kosovës? Nga përgatitja dhe forcimi i saj?

Agim Zogaj

Sa herë e kemi thënë dhe e përsërisim: Serbia, edhe kjo e shekullit XXI, është e njëjta si më parë.

“ 32

Sepse, nuk ndryshon në mentalitetin e saj nacionalist, veçmas ndaj popullit shqiptar. Me deklaratat e

Në këtë aspekt, ministri serb i Mbrojtjes, Aleksandar Vulin, duke kujtuar se është në kohën e Pashiqit, Çubrilloviqit, Andriqit, Qosiqit, Millosheviqit e Sheshelit, duke komentuar propozimin e kryeministrit të ri të Kosovës, Albin Kurti – për ta bërë të obligueshëm shërbimin ushtarak – reagon me shovinizëm se kinse ne po përgatitemi për luftë kundër Serbisë e se gjoja këtë projekt do ta financojë Perëndimi. Pastaj, ashtu siç i ka mësuar tradita e propagandës, kërcënon se Kosova paraqet rrezik për stabilitetin në Ballkan!

Javore Koha

e enjte, 13 shkurt 2020

kërcënimet me erë baroti.

Në këtë aspekt, ministri serb i Mbrojtjes, Aleksandar Vulin, duke kujtuar se është në kohën e Pashiqit, Çubrilloviqit, Andriqit, Qosiqit, Millosheviqit e Sheshelit, duke komentuar propozimin e kryeministrit të ri të Kosovës, Albin Kurti – për ta bërë të obligueshëm shërbimin ushtarak – reagon me shovinizëm se kinse ne po përgatitemi për luftë kundër Serbisë e se gjoja këtë projekt do ta financojë Perëndimi.

Pastaj, ashtu siç i ka mësuar tradita e propagandës, kërcënon se Kosova paraqet rrezik për stabilitetin në Ballkan!

Ngjashëm me këso insinuata, ser-

rajon

bët propagandonin edhe në vitet 1980, duke deklaruar kinse shqiptarët e Kosovës po e rrezikojmë paqen dhe sigurinë në Jugosllavi!

Dhe, dihet pastaj se çfarë ndodhi.

Por, çka mendon Vulini, që Serbia sërish të armatoset deri në dhëmb e populli i Kosovës të presë duarthatë? Përse ai dhe udhëheqësit serbë janë aq të shqetësuar, të trembur nga Ushtria e Kosovës?

Nga përgatitja dhe forcimi i saj?

Kërcënimet e tij më të reja, për gjoja përgatitje të konfliktit në rajon, janë spekulim, janë në vazhdën e një tradite të gënjeshtrave! Fatkeqësisht, BE-ja sërish po hesht.

Kosova është shtet i pavarur dhe

ashtu siç e ka formuar Ushtrinë e Kosovës, ashtu do të përkujdeset që Ushtria të zhvillohet e të përparojë sipas standardeve të ushtrive anëtare të NATO-së. Natyrisht, Kosova do të investojë në

“

ushtri, sepse duhet. Ndërkaq, Vulini dhe bashkëmendimtarët e tij serbë, është mirë ta kuptojnë, sa më shpejt, se ka perënduar koha kur Serbia e shkelte dhe e sundonte Kosovën.

Kosova është shtet i pavarur dhe ashtu siç e ka formuar Ushtrinë e Kosovës, ashtu do të përkujdeset që Ushtria të zhvillohet e përparojë sipas standardeve të ushtrive anëtare të NATO-së. Natyrisht, Kosova do të investojë në ushtri, sepse duhet. Ndërkaq, Vulini dhe bashkëmendimtarët e tij serbë, është mirë ta kuptojnë, sa më shpejtë, se ka perënduar koha kur Serbia e shkelte dhe e sundonte Kosovën e enjte, 13 shkurt 2020

Javore Koha

33

mozaik

Guci

Seminari i promovimit të turizmit bjeshkor në Plavë e Guci Guci – Në restorantin e Hotelit “Rosi” në Guci, të premten e kaluar është mbajtur seminari njëditor mbi turizmin në Bjeshkët e Nemuna (Alpet Shqiptare) me fokus të veçantë në pjesën e tyre që shtrihen në territorin e fshatit Vuthaj dhe në hapësirat e tjera në territorin e komunave Plavë dhe Guci, në të cilin ishin pjesëmarrës disa përfaqësues të bizneseve të turizmit aktiv në zona e përfshira në projekt, kryesisht të fshatit Vuthaj.

Në seminarin në fjalë, të cilin e ka organizuar “Regional Cooperation Council - RCC”, pas fjalës së vet përshëndetëse, të pranishmëve ua

34

Javore Koha

e enjte, 13 shkurt 2020

prezantoi projektin me titull “Promoting Adventure Tourism in the Cross Border area in Albania, Montenegro and Kosovo regions”, koordinatorja, zonja Klodiana Bushati, e cila pastaj bashkë me zotërinë Endrit Dajçi, ligjëruan në temën e projektit “Prezantimi i bizneseve dhe strategjive të tyre në marketing”. Në punën e seminarit, po ashtu në temën e radhës të projektit promovues “Marketingu, teknologjia digjitale dhe Inovacioni në marketingun digjital”, ligjëroi zonja Nevila Hoxha.

Lidhur me temat e trajtuara në seminar pastaj u zhvillua diskutim i ha-

pur dhe konstruktiv midis palëve, me ç’rast u parashtruan një vistër pyetjesh analitike, koncize dhe konstruktive, të cilat njëherit ishin edhe pjesë përbërëse e konceptimit dhe hartimit të konkluzioneve me rastin e përdorimit të teknologjive të informimit dhe komunikimit.

Seminari në fjalë u sponsorizua nga fondi relevant i Bashkimit Evropian.

Në mbyllje të seminarit u konfirmua se në pranverën e sivjetme do të mbahen edhe dy seminare të tilla në Plavë dhe Guci me pjesëmarrje më të gjerë të afaristëve dhe biznesmenëve Sh. H. turistikë.

sport

Distria Krasniqi

Top-xhudistja e dy kategorive Në kategorinë deri 48 kilogramë, që aktualisht është kategoria e parë e Distrisë, ajo është e dyta në ranglistën botërore. Ndërsa me triumfin në Paris, Distria Krasniqi është ngritur në pozitën e 35-të në ranglistën botërore, në kategorinë deri 52 kilogramë Xhudoja vazhdon të jetë sporti më i suksesshëm në arenën ndërkombëtare në Kosovë. Krahas kampiones botërore Majlinda Kelmendi, janë një numër i xhudisteve të tjera që tashmë kanë bërë emër në garat evropiane dhe botërore. Njëra prej tyre është pa dyshim Distria Krasniqi.

Në Mastersin në Qingdao, më 12 dhjetor të vitit të kaluar, fitoi të artën në kategorinë deri 48 kilogramë.

Në Grand Slamin në Paris, të shtunën, fitoi medaljen e artë në kategorinë deri 52 kilogramë. Për një periudhë të shkurtër, xhudistja Distria Krasniqi ka dëshmuar edhe një herë se është e denjë për dy kategori të ndryshme.

Në fakt, Distria Krasniqi vazhdimisht

është në mes të dy kategorive, përkatësisht në kufirin e 48 kilogramëve.

Ajo lëviz herë pas here në kategori, ndërsa edhe synimet e saj janë të lidhura me të dy kategoritë.

Synimet e këtij viti janë për sukses në kategorinë deri 48 kilogramë.

Synimet për vitet e ardhshme janë për sukses e shkëlqim në kategorinë deri 52 kilogramë. Në këtë kategori mori shkëlqimin të shtunën në Grand Slamin e Parisit, njërën prej garave kryesore të xhudos.

Ndonëse nuk ishte bartëse (ishte e 48-ta në ranglistën botërore të kësaj kategorie), Krasniqi fitoi medaljen e artë. Rrugës deri në majë të podiumit mposhti bartësen e parë dhe ish-kampionen e botës, japonezen Ai Shishime, kampionen olimpike

nga viti 2012, brazilianen Sarah Menezes dhe bartësen e dytë dhe fituesen e medaljes së argjendtë olimpike, italianen Odette Giuffrida.

Me triumfin në Paris, Distria Krasniqi është ngritur në pozitën e 35-të në ranglistën botërore në kategorinë deri 52 kilogramë. Në kategorinë deri 48 kilogramë, që aktualisht është kategoria e parë e Distrisë, ajo është e dyta në ranglistën botërore.

“Jam shumë e kënaqur me paraqitjen që e kisha në Grand Slamin e Parisit, që është gara ime e preferuar. E kam filluar vitin mbarë, me medalje të artë në një prej garave më të forta në sportin e xhudos dhe për më tepër në kategorinë deri 52 kilogramë, në të cilën ka kohë që nuk kam garuar”, ka thënë Krasniqi.

e enjte, 13 shkurt 2020

Javore Koha

35