Koha 892 by fgjokaj

Koha Javore Podgoricë e enjte, 12 dhjetor 2019 Viti XVlll Numër 892 Çmimi 0,50

Pasiviteti i imponuar apo guximi i munguar

ISSN 1800-5696

Përurohet Memoriali kushtuar viktimave

Rezultat historik

Përmbajtje

14 Partitë politike të periudhës së tranzicionit

Unë jam Agron Tufa

24 Fiset e Shqipërisë

Uniteti i mendësisë

Koha Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002. Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.org

Javore Koha

e enjte, 12 dhjetor 2019

Përmbajtje

28 Manifestim dinjitoz i kulturës shqiptare

Vëllimi poetik: “Ma shembët folenë”

32 Me Ty Shqipëri

Mësuesi modest i historisë KOHA Javore KOHA Javore

KOHA Javore KOHA Javore

Podgoricë e enjte, 22 dhjetor 2016 Viti XV Numër 745 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 8 dhjetor 2016 Viti XV Numër 743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 29 dhjetor 2016 Viti XV Numër 746 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 15 dhjetor 2016 Viti XV Numër 744 Çmimi 0,50

Pa ndonjë

Koha Javore NDRYSHIM pozitiv

Podgoricë e enjte, 12 dhjetor 2019 Viti XVlll Numër 892 Çmimi 0,50

Teatri - një dëshirë e munguar e ulqinakëve Qençe

APATIA politike

Shqiptarët në Mal të Zi gjatë vitit 2016

SHQIPTARËT E 1001 HALLEVE

Komedia e mjerimit

i imponuar apo guximi i munguar Qëndrimi Shkodra,

mjerimit Komedia e

Në udhëkryq

1 NSSI

6965-008

ëve ulqinaka re mungu ë e dëshir nhjëet trit-o Teaje Në udhëkryq

qyteti më joshës për krajanët krajanët joshës për qyteti më Shkodra,

ISSN 1800-5696

1 NSSI

6965-008

e luftës viktimat që nderoi Manifestim

nuk jetohet ma Pasiviteti

ISSN 1800-5696

Manifestim që nderoi viktimat e luftës

anticivilizues i një politikani

Përurohet Memoriali kushtuar viktimave

Rezultat historik

viktimave kushtuar Memoriali Përurohet

historik Rezultat

ISSN 1800-5696

ma uk Qençe n 1001 HALL EVE

6965-0081 NSSI

SHQIPTAR ËT E

avoreHA KJO apo guximi i munguar reHA i imponuar avoPasiviteti KJO Podgoricë e enjte,

8 dhjetor 2016

Viti XV Numër

743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte,

15 dhjetor 2016

Viti

Çmimi 0,50 XV Numër 744

Lufta e Ftohtë duhet shmangur

Kadare meriton Nobelin!

ARKIVI: www.kohajavore.org

Qëndresa dhe flijimi për flamurin tonë kombëtar

e enjte, 12 dhjetor 2019

Javore Koha

Ngjarje Javore

Drejtori i përgjithshëm i Ministrisë së Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë të Republikës së Kosovës, Agim Bërdyna, vizitoi Komunën e Tuzit

Bashkëpunim në fushën e arsimit Tuz – Drejtori i përgjithshëm i Ministrisë së Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë të Republikës së Kosovës, z. Agim Bërdyna dhe drejtori i përgjithshëm i Drejtorisë për Arsimin e Popujve Pakicë në Ministrinë e Arsimit, z. Marash Dukaj e vizituan Komunën e Tuzit, me ç’ rast u pritën nga nënkryetari i Komunës z. Ivan Ivanaj

Javore Koha

e enjte, 12 dhjetor 2019

dhe kryetari i Kuvendit, z. Fadil Kajoshaj. Në këtë takim në mes tjerash është vënë theks tek vazhdimi dhe thellimi i bashkëpunimit ndërmjet dy vendeve në fushën e arsimit. Bashkëbiseduesit në takim janë dakorduar për projekte konkrete të cilat priten të fillojnë vitin e ardhshëm në Komunën

e Tuzit. Ndërkohë, z. Bërdyna është shprehur se Qeveria e Republikës së Kosovës, përkatësisht Ministria e Arsimit do të vazhdojë të mbështesë zhvillimin e arsimit shqip në Mal të Zi dhe në treva të tjera ku jetojnë shqiptarët. t. u.

Ngjarje Javore

Ambasadori i Gjermanisë në Mal të Zi, Robert Weber, vizitoi Komunën e Tuzit

U konfirmuan marrëdhëniet e mira dypalëshe Tuz – Ambasadori i Republikës së Gjermanisë në Mal të Zi, Dr. Robert Weber ka vizituar Komunën e Tuzit, ku është pritur nga kryetari i komunës, z. Nikë Gjeloshaj, nga nënkryetari i Komunës dhe nga kryetari i kuvendit. Kryetari i Komunës së Tuzit, z. Nikë Gjeloshaj, e ka njoftuar ambasadorin e Gjemanisë në Mal të Zi me punën, funksionimin e komunës dhe për projektet të cilat parashikohen të

realizohen në vazhdim. Ai ka potencuar marrëdhëniet e mira me Gjermaninë si mbështetëse e Malit të Zi drejt aderimit në Bashkimin Evropian. Në të njëjtën kohë, ambasadori Weber është shprehur i kënaqur me këtë vizitë, duke e i përgëzuar udhëheqësit e Komunës së Tuzit për punën e arritur deri më tani. Gjatë këtij takimi është shprehur gatishmëria e të dyja palëve për të

bashkëpunuar, duke thënë se marrëdhëniet me ambasadën gjermane në Mal të Zi janë shumë të mira dhe miqësore. Ndërkaq, udhëheqësit e Komunës së Tuzit e kanë falënderuar ambasadorin Weber për vizitën dhe interesimin e treguar për të gjitha sfidat që ka komuna më e re në Mal të Zi, duke shprehur besimin se bashkëpunimi në të ardhmen do të intensifikohet. t. u.

e enjte, 12 dhjetor 2019

Javore Koha

Vështrim & Opinion

Diskursi politik

Pasiviteti i imponu apo guximi i mung Nail Draga

Është e ditur se në jetën tonë publike, pavarësisht rrethanave shoqërore ka pasur dhe do të këtë emra intelektualësh që nuk kanë hezituar për të shprehur mendimet dhe pikëpamjet mbi zhvillimet shoqërore dhe politike në mjedisin e caktuar. Përvoja e deritashme na dëshmon se të tillët kryesisht kanë qenë nga radha e shkrimtarëve, studiuesve, publicistëve, pedagogëve etj. Të tillët nuk e kanë pasur lehtë për të prezantuar pikëpamjet e tyre, sepse kanë qenë të rrezikuar, me pasoja për jetën dhe veprimtarinë e tyre, ku raste të tilla ka pasur sidomos në vendet e ish kampit socialist në Europën Juglindore. Kujtojmë këtu ndjekjet, izolimet, burgosjet, internimet, madje edhe likuidimet, që ishin proces i vazhdueshëm ndaj intelektualëve. Dhe nuk ka pasur si të jetë ndryshe sepse në vendet e tilla ka qenë e ndaluar fjala e lirë dhe mendimi ndryshe, sepse dominonte ideologjia moniste e cila përfaqësonte politikën shtetërore. Në këtë aspekt, nuk bëjnë përjashtim as shqiptarët, të cilët në tërë hapësirën e tyre etnogjeografike pas Luftës së Dytë Botërore, ishin nën tutelën e ideologjisë komuniste, që paraqet çështje për hulumtim të veçantë.

jëherë më parë individë me diploma të fakulteteve të ndryshme, numri i intelektualëve në kuptimin e plotë të fjalës është shumë i vogël, nga del së mungon guximi për të trajtuar çështjet e ndryshme shoqërore. Dhe një pasivitet i tillë nuk nderon individët, por as mjedisin ku ata jetojnë e punojnë. Sepse nga e kaluara kemi pasur raste të dëgjojmë për persona me dinjitet, duke shprehur pikëpamjet e tyre për çështje shoqërore apo politike, që në të shumtën e raste nuk ishin në pajtim me linjën e pushtetit. Por, në rrethana të reja në plural-

izëm qëndrimi pasiv i personave të tillë të cilët dëshirojnë të vetëquhen intelektualë, nuk mund të arsyetohet më asgjë, përveç me interesin e tyre personal apo të klaneve të ndryshme. Pikërisht këtu qëndron problemi se pluralizmi ende vuan nga mentaliteti i kohës së monizmit, sepse koncepti i shoqërisë partiake është i pranishëm gjithnjë ndonëse në një modalitet tjetër legjislativ.

Dimensioni i dyfishtë i përfaqësuesve të politikës

Duke marrë parasysh faktin së në

Pasiviteti nuk nderon individët

Ndonëse kemi më shumë se asn-

Javore Koha

e enjte, 12 dhjetor 2019

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

uar guar pluralizëm zhvillohen zgjedhjet për të qeverisur si në nivelin lokal ashtu dhe atë shtetëror, çështje të veçantë paraqet përfaqësimi në pushtetet përkatëse. Në krahasim me kohën e monizmit, në pluralizëm përbërja e pushtetit varet nga formimi i shumicës parlamentare. Pikërisht këtu kemi të bëjmë me përgjegjësinë e subjekteve përkatëse për emërimin e kuadrove sipas dikastereve. Edhe pse aty emërohen individë të profileve të ndryshme, të tillët kanë dimension të dyfishtë, sepse ata fillimisht përfaqësojnë subjektin i cili i

“

Në saje të të rrethanave shoqërore, si më parë ashtu edhe tash ekziston një kategori e intelektualëve të cilët dallohen për pasivitetin e tyre, ku në vend të parë kanë interesat personale apo ato të klaneve të ndryshme, duke dëshmuar guximin e munguar, dukuri kjo e njohur në mjediset totalitare, përkatësisht në ato me demokraci të kufizuar, e cila në formë të moderuar është e pranishme edhe tash në pluralizëm pothuaj në të gjitha vendet e ish- kampit socialist

ka emëruar dhe së dyti edhe veten e tyre. Në saje të përvojës së deritashme del së në dikasteret përkatës nuk janë emëruar personat e duhur në aspektin profesional, del qartë se kemi të bëjmë me papërgjegjësinë e subjekteve politike dhe me keqpërdorimin e demokracisë pluraliste. Rastet e tilla dëshmojnë se kemi të bëjmë më deformimin e parimeve elementare sepse në vend që të vlerësohen vlerat profesionale e meritokracia, parësore janë përkatësia partiake, ku jo rrallë depërtojnë militantët dhe të dëgjueshmit të cilët janë bërë dukuri e kohës.

Mendimi kritik në favor të çështjeve shoqërore

Përvojat e deritashme në pluralizëm dëshmojnë se nuk mund të jemi të kënaqur në lidhje me ekzistimin e mendimit kritik për dukuritë e ndryshme shoqërore dhe ato politike. Madje këtu duhet cekur se kemi të bëjmë me një dualizëm politik, sepse kemi të bëjmë me partitë politike të cilat kanë qasje tjetër kur janë në opozitë e ndryshe kur janë në pushtet. Një qëndrim i tillë dëshmon se kemi të bëjmë me individë pa parime, me interesa të rastit dhe si të tillë janë të politizuar. Ndërsa një qëndrim i tillë nuk vlen për intelektualët në kuptimin e plotë të fjalës, sepse ata kanë mendim kritik të vazhdueshëm, për të prezantuar çështjet kontestuese shoqërore e politike me argumente, e jo duke anuar sipas shijes së klaneve apo preferencave të subjekteve në skenën politike. Nuk ka dilemë se për intelektualë të tillë ka nevojë çdo mjedis, sepse mendimi kritik është në favor të avancimit të çështjeve shoqërore Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

dhe politike. E kundërta ndodh me intelektualët pasivë, përkatësisht oportunistë, të cilët janë peng i vetvetes dhe i mjedisit si rezultat i interesit personal apo të klaneve të ndryshme, andaj të tillët do të mbesin individë të amortizuar përkatësisht anonimus pa autoritet shoqëror në mjedisin ku punojnë e jetojnë.

Presioni publik përmes guximit intelektual

Përfundimisht, intelektuali nuk duhet të jetë spektator ndaj devijimeve shoqërore, por me guxim duhet të ngre zërin, duke qenë shembull për të tjerët. Ndërsa duke marrë parasysh mjedisin ku jeton, duhet cekur se reagimi individual nuk ka peshën e duhur sikurse mund ta ketë përmes të një subjekti nga shoqëria civile, siç janë shoqatat e ndryshme, si p.sh. ato të shkrimtarëve, artistëve, pedagogëve, sociologëve, gjuhëtarëve, arkitektëve, ekologëve, mediave etj. Qëndrimi përmes një subjekti të tillë nuk humb në vlerë, përkundrazi ka peshë të veçantë për të bërë presion publik për çështjet kontestuese shoqërore dhe si i tillë është më i pranueshëm në opinionin e gjerë. Madje në saje të një qëndrimi të tillë do të dëshmohet se opinioni shoqëror nuk duhet të mbetet peng vetëm nga përfaqësuesit e pushtetit apo të kumtesave të partive politike që janë kryesisht nga opozita parlamentare. Vetëm me një qasje të tillë konstruktive, në një ambient me kapacitet demokratik mund të arrihet konsensusi i cili është i domosdoshëm për avancimin e çështjeve preokupuese shoqërore për të tashmen dhe të ardhmen. e enjte, 12 dhjetor 2019

Javore Koha

Vështrim & Opinion

Project Syndicate

Dita pas NATO-s Presidenti francez Emmanuel Macron është kritikuar pasi e përshkroi NATO-n si një tru i vdekur dhe pasi po kërkon një afrim me presidentin rus Vladimir Putin. Por tani që Amerika mund ta braktisë kontinentin në çdo moment, argumenti i Macron për autonominë e mbrojtjes europiane vështirë të hidhet poshtë Pastaj erdhi Tramp, administrata e të cilit ka hequr mbështetjen për Europën, braktisi lidershipin amerikan brenda sistemit ndërkombëtar të bazuar në rregulla dhe ndoqi një politikë të jashtme nacionaliste, protekJoschka Fischer sioniste dhe unilaterale. Trump e ka

shpallur NATO-n “të vjetruar”. Rezultati është që Europa duhet të kujdeset për veten e saj për herë të parë që nga fundi i Luftës së Dytë Botërore. Megjithatë, pas kaq shumë vitesh vartësie strategjike ndaj SHBA-së, Europa është e papërgat-

Pavarësisht se është diskutuar shumëherë, NATO mbijeton. Por një dhelpër tjetër ka hyrë në kotecin e pulave dhe ajo ka hasur përgjigjen tipike europiane ndaj rrezikut: një kakarisje të fortë dhe shpupuritje pendësh. Dhelpra në fjalë është presidenti francez Emmanuel Macron, i cili kohët e fundit e përshkroi NATO-n se po përjetonte një lloj “vdekje truri”. Askush nuk duhet ta aprovojë atë zgjedhje fjalësh – ose pasionin e ri të Macron për dialog me presidentin rus Vladimir Putin (unë, për vete, nuk e aprovoj) – që të kuptosh vrullin e argumentit të tij. Një ndryshim i thellë në përparësitë strategjike të SHBAsë nën udhëheqjen e presidentit Donald Trump kërkon që europianët të rishikojnë supozimet e mbajtura prej kohësh për mbrojtjen e tyre kolektive. Kjo nuk është hera e parë që NATO-ja duket se mezi qëndron në këmbë. Shumë njerëz kishin arritur në të njëjtin përfundim para vitit 2014, kur aleanca kishte pak nevojë për të u përqendruar përtej misionit në Afganistan. Kur Rusia aneksoi Krimenë dhe solli luftë në Ukrainën Lindore, ajo i dha frymë të re jete NATO-s.

Javore Koha

e enjte, 12 dhjetor 2019

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion itur – jo vetëm në aspektin material, por edhe në atë psikologjik – për realitetet e ashpra gjeopolitike të ditëve të sotme. Kjo s’është askund më e vërtetë sesa në Gjermani. E ardhmja e NATO-s është më e paqartë tani sesa në çdo kohë të historisë së saj. Menjëherë pas vitit 1989, pak veta dyshuan se aleanca do të ekzistonte akoma rreth 20 vjet më vonë. Por sot, pikëpyetjet për të ardhmen e saj burojnë jo vetëm nga Uashingtoni, por edhe nga Parisi. Mbijetesa e NATO-s nuk mund të merret më si e mirëqenë dhe europianët nuk mund të presin 20 vjet për të kuptuar se çfarë duhet të vijë pas saj. Midis kthesës nacionaliste të Amerikës, rritjes së besueshmërisë së Kinës dhe revolucionit dixhital në vazhdim, Europa nuk ka zgjidhje tjetër përveçse të bëhet një fuqi më vete. Në këtë drejtim, Macron i ka rënë në kokë. Por europianët nuk duhet të krijojnë iluzione në lidhje me atë që do

të kërkojë autonomia e mbrojtjes. Për Bashkimin Europian, i cili e ka parë veten më tepër si një fuqi ekonomike dhe sesa si një fuqi ushtarake, kjo nënkupton një shkëputje të thellë me status quo-në. Për të qenë të sigurt, NATO ende ekziston dhe ka ende trupa amerikane të vendosura në Europë. Por fjala operative është “akoma”. Tani që institucionet tradicionale dhe angazhimet e sigurisë transatlantike janë vënë në dyshim, shpalosja e aleancës është bërë më pak një çështje “nëse” sesa “kur”. Kur do të vendosë përfundimisht Tramp se është koha për ta anuluar të gjithë këtë gjë? Për europianët, do të ishte marrëzi të rrinin ulur duarkryq dhe të presin fatin e tyre të vijë nga qielli. Macron e kupton këtë, ndërsa Gjermania, si zakonisht, po u shërben thjesht angazhimeve të saj të vjetra, duke premtuar se do të rrisë shpenzimet e saj të mbrojtjes, por duke bërë shumë pak progres. Macron

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

e kupton se prishja e mbrojtjes së Europës pas tërheqjes së trupave amerikane do të ishte shumë më e ashpër nga sa presin disa. Ajo do të shpalosej jo si një tranzicion gradual, mezi i dukshëm, por si një shkëputje e papritur. Nëse Europa dëshiron ta parandalojë ose ta paktën të vonojë atë rezultat, ajo duhet të bëjë investime thelbësore në ushtrinë e saj dhe të zgjerojë aftësitë e veta në një shkallë masive. Me fjalë të tjera, ajo duhet të veprojë sikur shkëputja tashmë të ketë ndodhur. Për pjesën më të madhe të historisë së saj moderne, Europës i është dashur të përballet me dy sfida: një qendër e turbullt (Gjermania) dhe një krah lindor i pambrojtur (Rusia dhe tani Kina), i cili ka qenë gjithmonë i hapur në aspektin gjeopolitik. Që nga themelimi i saj, NATO ka shërbyer si një zgjidhje për të dy këto probleme. Teksa dikush shikon më në lindje brenda NATO-s dhe BE-së, ai has në një frikë sigurie gjithnjë e më të madhe midis shteteve anëtare. Kjo nuk është për t’u habitur, duke pasur parasysh afërsinë gjeografike të këtyre vendeve me Rusinë dhe historinë e gjatë të imperializmit rus, të manifestuar së fundmi në aneksimin e armatosur nga Rusia të Krimesë dhe luftën në Ukrainën Lindore. Për këto vende – duke filluar nga Polonia dhe vendet baltike – integrimi i Amerikës në mbrojtjen europiane përmes NATO-s është i domosdoshëm. Duke pasur parasysh rreziqet gjeopolitike përsa i përket krahut lindor të Europës, NATO garanton një formë të domosdoshme sigurie, madje nxit solidaritetin dhe unitetin brenda BE-së, duke kërkuar që secili anëtar të kontribuojë me pjesën e tij në mënyrë të drejtë për një të mirë më të madhe. Zhvendosja nacionaliste e Trampit nën moton “Amerika e para” papritmas e ka detyruar Europën të përballet me çështjen e sovranitetit të saj, që do të thotë të bëhet një fuqi e pavarur teknologjike me aftësinë për të vepruar me vendosmëri si një front i bashkuar. BE-ja kurrë nuk do ta kishte bërë këtë me vullnetin e vet. Tramp, cilido qoftë qëllimi i tij, po e detyron Europën të rikrijojë veten. Për të ruajtur NATO-n, BE-ja duhet të veprojë njësoj sikur aleanca tashmë të ishte zhdukur. e enjte, 12 dhjetor 2019

Javore Koha

Vështrim & Opinion

Partitë politike të periudhës së tranzicionit Qani Osmani

Interes të veçantë për hulumtuesit e partive politike zgjojnë edhe raportet ndërmjet anëtarësisë së rëndomtë dhe udhëheqjes partiake, në të gjitha nivelet e organizimit partiak. Edhe pse në shikim të parë, por edhe nga vetë dokumentet partiake, proklamohet një politikë e cila në spikamë e vë anëtarin e rëndomtë, nga e cila në raste të shumta krijohet opinion se udhëheqja partiake çdoherë është në shërbim të shumicës, respektivisht se ajo çdoherë është në dimensionin e jetësimit të politikës partiake të cilën me aktivitetin e vet e ndërton anëtarësia e rëndomtë, analizat më të thella zakonisht zbulojnë se thuajse pa përjashtime, ose me përjashtime të vogla, udhëheqja partiake është në të njëjtën kohë edhe kreatore edhe realizuese e politikës partiake çdoherë në emër të shumicës, ndërsa në parim, në interes të pakicës. Megjithatë, kur flitet për raportet anëtarësi e rëndomtë-udhëheqje partiake, duhet të kemi parasysh se është fjala për procesin e krijimit të politikës partiake dhe procesin e vendimmarrjes, me ç ‘rast raportet analizohen në parim nga një aspekt praktik. Praktika e veprimit të partive ofron shembuj të shumtë ku anëtari

Javore Koha

e enjte, 12 dhjetor 2019

i rëndomtë, respektivisht anëtari i partisë i cili nuk është bartës i ndonjë funksioni partiak, ka pushtet efektiv shumë më të madh se funksionaret e organeve më të larta partiake. Bëhet fjalë për “personat me merita të veçanta” për partinë ose persona që janë të afërt me “liderët e vërtetë” të partisë. Gjithashtu në partitë politike, e sidomos në partitë politike të vendeve në tranzicion, pothuajse është e rëndomtë dukuria e zgjedhjes së një ose më shumë personave në organet më të larta partiake vetëm e vetëm për t’u kënaqur forma, për të qenë një degë e partisë politike ose një rajon më i gjerë i përfaqësuar në stafin udhëheqës të partisë, ndërsa po i njëjti person (ose persona) të mos kenë “pushtet politik” brenda partisë as sa anëtari i rëndomtë, kështu ai person duke e luajtur rolin e “mbretëreshës angleze” në parti ndihmon të realizohet thënia popullore “edhe ujku i ngopur edhe delet në numër”. Kjo që u tha më lart e që do ta kisha quajtur si “manipulim demokratik i demokracisë brendapartiake”, është një formë mjaft e pranishme në veprimin e partive politike. Në qoftë se u hedhim një shikim dokumenteve partiake, e sidomos statuteve të partive politike, do të vijmë në përfundim se shumica e tyre e proklamojnë barazinë e anëtarësisë, duke i theksuar të drejtat dhe obligimet e anëtarit. Por, gjithsesi duhet thënë se lloji dhe vëllimi i të drejtave demokratike nuk janë të njëjta dhe as që realizohen në përmasa të njëjta në të gjitha partitë

politike. Një numër i hulumtuesve thotë se elita partiake në mënyrë të drejtpërdrejtë e ushtron pushtetin në të gjitha partitë politike, llogaritur këtu edhe partitë demokratike, ndërsa anëtarësisë së rëndomtë, e cila në të vërtetë paraqet shumicës partiake, i mbetet të përcaktohet se cilën pjesë të elitës partiake do ta mbështesë që ta ushtrojë pushtetin brendapërbrenda partisë politike. Prandaj, sipas tyre, demokracia partiake në parim është demokraci e tërthortë, demokraci indirekte. Në parim, edhe pse nuk mund të kontestohet se njëri nga faktorët që ndikon në ndarjen e anëtarësisë partiake në “masa” dhe “elita” partiake është në një kontekst më të gjerë ajo që i themi “kompetencë” e cila gjithsesi në vete e ngërthen fondin e dijes së anëtarit, përvojën politike, kulturën politike etj. praktika e veprimit të shumë partive politike e në këtë rast sidomos të partive politike shqiptare në Mal të Zi, ofron dëshmi të mjaftueshme se oligarkitë partiake nuk kanë ndonjë disponim të veçantë për njerëzit e informuar, politikisht të formuar, profesionalisht

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

Në partitë politike e sidomos në partitë politike të vendeve në tranzicion, pothuajse është e rëndomtë dukuria e zgjedhjes së një ose më shumë personave në organet më të larta partiake vetëm e vetëm për t’u kënaqur forma, për të qenë një degë e partisë politike ose një rajon më i gjerë i përfaqësuar në stafin udhëheqës të partisë, ndërsa po i njëjti person (ose persona) të mos kenë “pushtet politik” brenda partisë as sa anëtari i rëndomtë, kështu ai person duke e luajtur rolin e “mbretëreshës angleze” në parti ndihmon të realizohet thënia popullore “edhe ujku i ngopur edhe delet në numër”. Kjo që u tha më lart e që do ta kisha quajtur si “manipulim demokratik i demokracisë brendapartiake”, është një formë mjaft e pranishme në veprimin e partive politike

të përgatitur, e sidomos për ata që në segmentet e theksuara janë mbi nivelin e elitës vendimmarrëse në partitë politike. Domethënë, ndarja e anëtarësisë partiake në masë dhe elita partiake nga prizmi i kompetencave nuk guxojmë ta pranojmë pa kurrfarë rezerve, nga shkaku se në formimin e elitës partiake ndikojnë më shumë faktorë në mënyrë të gërshetuar. Praktika e veprimit të partive politike ç’është e vërteta, tregon qartë se në procesin e krijimit të politikës partiake dhe vendimmarrjes ka dallime të dukshme nga aspekti i pozitës së partisë ndaj shtetit, respektivisht nga aspekti se a është partia politike në “pozitë” ose në “opozitë”. Zakonisht derisa partia politike gjendet në opozitë, ajo insiston të ndërtojë raporte më të përafërta ndërmjet anëtarësisë së gjerë dhe udhëheqjes. Këtë duhet kuptuar si gjë normale nga shkaku se gjatë kohës kur partia politike gjendet në opozitë, ndërmjet anëtarëve të partisë ndahen vetëm obligimet. Udhëheqja partiake ndarjen e obligimeve nuk e sheh me xhelozi dhe nuk

ndjen ndonjë nevojë të veçantë që të krijojë ndasi të mëdha nga masa partiake. Megjithatë, nga momenti kur partia vjen në pozitë, me ç’rast privilegjet janë mjaft tërheqëse, ndërmjet udhëheqjes partiake dhe anëtarësisë së rëndomtë ngrihen “mure kineze”. Udhëheqja partiake anëtarësisë së rëndomtë qartësisht ia bën me dije se kush çka paraqet në parti, respektivisht, kush ku e ka vendin. Vet pozita që dikush dikujt t’i mundësojë sigurimin e vendit të punës, vend udhëheqës në administratën lokale dhe shtetërore dhe benefite të tjera të shumta, i krijon raportet e varësisë dhe liderizmit brenda partisë politike. Bashkëmendimtarët të cilët deri dje kanë pasur pozita të njëjta në hierarkinë partiake, me ardhjen e partisë në pozitë krijojnë pozicione të reja, pozicione të varësisë. Është fshehtësi publike se personat të cilëve partia ua beson politikën e kuadrove, janë më të privilegjuarit në parti gjatë periudhës së qeverisjes së partisë. Por, nga ana tjetër, në qoftë se udhëheqja partiake nuk është e përgatitur që në mënyrë efikase ta mbajë drejtpeshimin duke mbajtur llogari si për anëtarësinë e gjerë ashtu edhe për strukturat udhëheqëse, e në veçanti për interesat e krijuara brenda udhëheqjes partiake, shumë lehtë mund të vijë deri te formimi i grupeve të pakënaqura dhe fraksioneve të cilat shpesh si epilog të fundit i kanë përplasjet dhe në instancë të fundit edhe përçarjet përfundimtare në parti. Dukuritë e këtilla kanë qenë mjaft të pranishme

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

edhe te partitë politike shqiptare që veprojnë në Mal të Zi. Partitë politike që veprojnë sot në skenën pluraliste të Malit të Zi, në vete i përmbajnë të gjitha tendencat që i kanë karakterizuar partitë politike në fazat e ndryshme të veprimit të tyre politik. Edhe pse këto parti politike (shumica e tyre) lindën si rezultat i një pakënaqësie të veprimit të Lidhjes Komuniste si parti që kishte monopol mbi rrjedhat e përgjithshme shoqërore dhe pritej që ato ta eliminojë gjithë atë që e karakterizonte periudhën e monizmit, siç duket e kanë shumë vështirë t’i lënë anësh karakteristikat e organizimit politik të së kaluarës. Edhe pse shumica e partive politike të sotme që veprojnë në skenën politike të Malit të Zi, deklarativisht hedhin “gurë e dru” ndaj të kaluarës duke i kritikuar pandërprerë format e veprimit të ish-LKJ-së, ato në veprimin e tyre praktik në shumëçka mbeten në po të njëjtat dimensione. Mendoj se nuk gabojmë në qoftë se të gjitha partitë politike që sot veprojnë në skenën politike të Malit të Zi i quajmë me një emër të përbashkët “parti të periudhës së tranzicionit”. Për qytetarët e këtij shteti, pa marrë parasysh përkatësinë e tyre etnike, do të kishte qenë shumë më mirë që partitë ekzistuese që nuk e posedojnë “kondicionin e duhur politik” sa më parë të zhduken nga skena politike dhe në vend të tyre të vijnë parti të cilat do t’i kenë të gjitha predispozitat që të udhëheqin me shtetin në shekullin XXI. e enjte, 12 dhjetor 2019

Javore Koha

Vështrim & Opinion

Arbëria apenine kërkon çertifikimin shqiptar -Arbëreshët e Italisë duhet të pajisen me pasaportë shqiptare -Ata janë Nderi i Kombit Tonë. -Edhe sot pas pesë shekujsh i kthejnë foshnjat e sapolindura me fytyrë nga Atdheu i të parëve. -Askush nuk i ka vlerësuar deri më sot meritat e tyre historike në fushën e kulturës e të patriotizmit shqiptar dhe kontributet e dhëna për çështjen kombëtare shqiptare.

Azgan Haklaj

Arbëreshët, mbartësit e emrit mesjetar të Shqipërisë, së Epokës Heroike të Gjergj Kastriotit (Skënderbeut), komuniteti që ka ruajtur mrekullisht Genin Iliro-Dardano-Arbëror, traditat, doket e zakonet tona të lashta emigruan drejt Italisë, pas vdekjes së Heroit Kombëtar, rënies së kështjellave të Krujës dhe Shkodrës e pushtimit të vendit nga barbarët e Azisë. Shpërnguljet biblike të viteve 1470‘80 të princërve, fisnikërisë e popullit të Arbërisë ishin prologu i natës së gjatë osmane që pllakosi trojet tona për 5 shekuj me radhë. Bëhet fjalë për qindra e mijëra arbëreshë që kapërcyen dallgët për t’i shpëtuar robërisë, siç thuhet në një këngë të lashtë: “ Dyqindmjë kaluan detin Për të ruajtur besën”! Ata morën me vete dashurinë për Atdheun, tokën e të parëve të tyre, këngët dhe legjendat, doket e zakonet, kostumet e mrekullueshme

Javore Koha

e enjte, 12 dhjetor 2019

popullore dhe armët e tyre me të cilat vulosën Epopenë e Motit të Madh dhe bënë betimin për t’u kthyer përsëri në trojet nga lind Dielli e për të luftuar për çlirimin e Atdheut të robëruar. Hemorragjia e Atdheut pas pushtimit turk ishte e tmerrshme. Familjet princërore arbërore dhe aristokracia ushtarako- politike e kulturore, e cila kishte hedhur rrënjë qysh me Shtetin e Arbërit tre shekuj para Epokës së Moisiut tonë, Gjergjit të madh, u larguan nga Atdheu. Nga ana demografike, ky pushtim i shkaktoi një goditje aq dramatike Shqipërisë saqë Shqipëria Londineze në vitin 1912 numëronte rreth tetëqind mijë banorë. Arbëreshët dëshmuan edhe atje, matanë brigjeve të Adriatikut, një forcë e vitalitet të jashtëzakonshëm dhe një dashuri të flaktë për Atdheun. E ndërsa në fushat dhe malet tona pllakoste zia e trishtimi, arbëreshët e mëdhenj Marin Barleti, Dhimitër Frangu, Anonimi Tivaras, përmes veprës së tyre të shquar kushtuar Heroit Kombëtar, ndezën në zemrat e bashkatdhetarëve të tyre flakadanin e lirisë. Ishte ky ideal që jetonte i gjallë në zemrat e arbërorëve që frymëzoi Princin Gjon Kastrioti të zbarkonte në Himarë në vitin 1481, në krye të një armate të përbërë nga arbëreshë napolitanë e venecianë për të çliruar Atdheun. Në tre vjet beteja Ai çliroi pjesën më të madhe të Arbërisë së asaj kohe, por nuk e mbajti dot përballë ushtrive ta panumërta e më armatim të rëndë të kuçedrës aziatike. Arbëreshët mbollën në tokën italiane një copëz Arbërie, por të vetëdijshëm se guri i rëndë peshon në vend të vet dhe të shtyrë nga dashuria e flaktë për trojet stërgjyshërore nuk hoqën

kurrë dorë nga ëndrra për t’u kthyer në Atdheun e tyre. Është kjo kujtesë historike e ngulur thellë në genin e tyre, që është shprehur mrekullisht nga Rilindësi e poeti i shquar arbëresh Zef Serembe përmes vargjeve poetike: “Arbëria matanë detit na kujton Se ne të huaj jemi tek ky dhé . Sa mote shkuan e zemra nuk harron Se nga Turku mbetëm pa Mëmëdhe”. Nëse duam të zbulojmë të vërtetën historike rreth faktit se shqiptarët dhe Gjuha e tyre i shpëtuan në shekuj e mijëvjeçarë asimilimit nga pushtuesit e huaj e kemi tashmë një çelës për të zbërthyer këtë enigmë të madhe të historisë dhe ata janë Arbëreshët tanë të vendosur prej shekujsh matanë detit në Gadishullin Apenin. “Një popull i asimiluar është i vdekur klinikisht, i paaftë për të reaguar, për të njohur vetveten e për të tjerët që e rrethojnë”. Këtë postulat të historisë e njihnin mirë burrat e mëdhenj të Arbërit Frangu, Barleti, Anonimi Tivaras, ashtu si Familja e shquar Albani e pinjolli i saj i madh Papa Klementi XI-të -Albani, nën kujdesin e të cilit u mblodh në fshatin Merqi të Lezhës, në vitin 1703 Kuvendi i Arbërit, i cili për nga roli e rezultatet që dha në shekujt që e pasuan e meriton plotësisht e përjetësisht të quhet Djepi i Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Papa Klementi në aksionin e madh kulturor, humanist e rojtar për të ndalur zhbërjen e popullit të tij të origjinës nuk harroi arbëreshët e Italisë, vëllezërit e tij të gjakut. Ai hapi kolegjin e Shën Adrianos dhe e financoi atë duke e kthyer atë në vatër të pashuar të kulturës së arbëreshëve të Italisë. Ardhja e Rilindasit të madh Jorenim

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

De Rada në skenën letrare, kulturore e patriotike shqiptare shenoi hopin e madh cilësor në lëvizjen patriotike e kulturore të Popullit Shqiptar. Në moshën 23 - vjeçare shkroi kryeveprën e letërsisë sonë “Këngët e Milosaos”, e krahas kësaj me gazetën e tij “Flamuri i Arbërit” u angazhua e dha kontribut të madh për t’i treguar opinionit europian e kancelarive të Fuqive të Mëdha të vërteten për ekzistencën e Kombit Shqiptar, të historisë, gjuhës, dhe kulturës së tij. Me veprimtarinë e tij shumëdimensionale dhe ideve gjeniale për ta bërë Shqipërinë së pari një komb kulturor De Rada është i pari nacionalist e poet i madh shqiptar e njëherësh një nga figurat më të ndritura shqiptare të të gjitha kohërave. Populli ynë ka një shprehje të urtë: “Trimi i mirë me shokë shumë” Komuniteti Arbëresh ka nxjerrë edhe figura të tjera të ndritura, të cilët me

pushkë, penë e diplomaci dhanë gjithçka për Arbërinë e tyre të shtrenjtë. Në vitet e Kongresit të Berlinit, kur trojet shqiptare ishin në rrezik të ktheheshin në plaçkë tregu mes armiqve tanë, ishte Arbëreshi i madh Françesko Krispi, asokohe Kryeministri i parë i Italisë së Bashkuar, i cili e dërgoi çështjen Shqiptare në tavolinën e burrështetasit të madh që kishte bashkuar Gjermaninë, Kancelarit të real-politikës Bismark dhe u bë avokat i saj. Krahas De Radës, një kontribut të shquar në kulturën arbëreshe e atë kombëtare kanë dhanë Lek Matrënga, Gavril Dara e Zef Serembe e deri tek profesor Françesko Altimari. Në vitin 1911 ishte arbëreshi Torenc Toçi, i cili pas një dekade aksioni patriotik e diplomatik pranë kancelarive perëndimore arriti të organizonte një Kuvend të madh me përfaqësuesit e

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

aristokracisë, krerëve të popullit të Veriut dhe të shpallte Qeverinë Kombëtare dhe planin e kryengritjes çlirimtare. Komuniteti Arbëresh është një Arbëri e vogël në tokën italiane. Kanë mbijetuar në sagën e gjatë përmes kasandrash e kulisash pa u asimiluar, megjithëse jetojnë në prani të një kombi e një kulture, e cila është prej mijëra vjetësh në panteonin e civilizimit europian e botëror. Arbërorët tanë kthejnë edhe pas pesë shekujsh fëmijët e porsalindur me fytyrë nga Atdheu i të parëve. Ata janë Nderi i Kombit prej pesë shekujsh. Ka ardhur koha më në fund që Zonja Mëmë Shqipëria të nderojë bijtë e bijat e saj: T’u japë dyshtetësinë, sepse stërgjyshërit e tyre e lanë tokën e shqiponjave me gjak në luftë me hordhitë aziatike. e enjte, 12 dhjetor 2019

Javore Koha

Kulturë

Unë jam Agron Tufa Agron Tufa i bëri dhe po i bën një shërbim të jashtëzakonshëm Shqipërisë dhe shqiptarëve të sotëm. Komunizmi ishte një flamë sociale dhe regjim gjakatar. Agron Tufa po na e rrëfente me fakte atë regjim, që ndërpreu jetë njerëzish krejt pa faj. Filloi të na rrëfente edhe kush ishin gjakatarët. Por këto e kërcënuan keq, deri tek fëmijët. Me apo pa pushtet ata ia arritën të kërcënojnë denoncuesin e krimeve të tyre

Ylli Manjani

Nuk jam i përndjekur e as komunist në familjen nga vij, por do kisha bërë të njëjtën gjë që bëri Agron Tufa, si për të denoncuar krimet e komunizmit ashtu edhe për të mbrojtur familjen nga kërcënimi. Vetëm Bardhyl Londo apo Agron Gjekmarkaj e ndoshta ndonjë tjetër janë fare pak reagime nga shoqëria e sotme, që duket sikur jeton vetëm për të ngrënë e për të dhjerë atë që ha. Asnjë reagim! As qeveria, as Presidenti, as Parlamenti, as partitë politike, as media, as shoqatat, as të përndjekurit, askush!!!

“ 14

Asnjë personalitet, as Kadareja, as Akademia e Shkencave, universitetet, profesorët, diaspora, askush!!!! Asnjë reagim. As sa për sy e faqe të paktën. Mund të mos u pëlqejë Agroni, por as për kërcënimin nuk reagojnë!!! Si ka mundësi?! Agron Tufa i bëri dhe po i bën një shërbim të jashtëzakonshëm Shqipërisë dhe shqiptarëve të sotëm. Komunizmi ishte një flamë sociale dhe regjim gjakatar. Agron Tufa po na e rrëfente me fakte atë regjim, që ndërpreu jetë njerëzish krejt të pa fajshëm. Filloi të na rrëfente edhe kush

Agron Tufa është hero dhe nder i Shqipërisë së sotme, pavarësisht se shqiptarët janë të tulatur herë nga frika e bukës së gojës, hera nga nevoja për të braktisur vendin, herë nga etja për para, herë nga etja për vota e pushtet. Komunizmi ishte flamë dhe regjim gjakatar! Pa asnjë dyshim. Agron Tufa na e risolli në vëmendje.

Javore Koha

e enjte, 12 dhjetor 2019

Kulturë ishin gjakatarët. Por këta e kërcënuan keq, deri tek fëmijët. Me apo pa pushtet, ata ia arritën të kërcënojnë denoncuesin e krimeve të tyre. Dhe shoqëria, politika, media, të ndriturit, të urtët HESHTIN! Pajtohen me ose pa dashje me krimin dhe dënojnë denoncuesin. Ah po, pati një koment provokues të Mustafa Nanos, që m’u duk si reklamë e emisionit të tij dhe jo si një analizë apo bindje e formuar mirë e tij. Muçi di dhe vlen më shumë se aq… Ç ‘është më e keqja, asnjë reagim as për sy e faqe nga Prokuroria e Shtetit! Kërcënime antisemitiste të pastra, që detyrojnë tjetrin të largohet nga vendi.

“

Ç ‘është më e keqja, asnjë reagim as për sy e faqe nga Prokuroria e Shtetit! Kërcënime antisemitiste të pastra, që detyrojnë tjetrin të largohet nga vendi. Kërcënuesit flasin edhe në publik, por Prokuroria hesht!!!! Asnjë reagim, asnjë fjalë të vetme. E frikshme! Frika nga tërmeti nuk është asgjë!

Kërcënuesit flasin edhe në publik, por Prokuroria hesht!!!! Asnjë reagim, asnjë fjalë të vetme. E frikshme! Frika nga tërmeti nuk është asgjë! Agron Tufa është hero dhe nder i Shqipërisë së sotme, pavarësisht se shqiptarët janë të tulatur herë nga frika e bukës së gojës, herë nga nev-

oja për të braktisur vendin, herë nga etja për para, herë nga etja për vota e pushtet. Komunizmi ishte flamë dhe regjim gjakatar! Pa asnjë dyshim. Agron Tufa na e risolli në vëmendje. Ndaj unë jam Agron Tufa dhe protestoj me sa mundem kundër kërcënuesve dhe mbrojtësve të tyre.

e enjte, 12 dhjetor 2019

Javore Koha

Vështrim & Opinion

Kur festa s’është për themelimi i partisë dh Visar Zhiti /Tiranë

Vijon

HETUES DHE MINJ

- …agjitacion dhe propagandë… sikur më akuzuan, kur më çuan sërish të prangosur, s’di se ku, nëpër një mesore tjetër dhe po ajo mugëtirë, iknim dhe iknim për të mbërritur, ndoshta te po ajo karrige ku më qethën, në një pasdite të përgjysmuar, në një dhomë të zhveshur, jo, ishte e tjetërllojshme, më e pasigurt, si në një tjetër realitet, ku asgjë s’të ndihmonte. - Kush më akuzon? - pyeta zymtë. - Organet e Sigurimit të Shtetit. Rreptësia e përgjigjes sikur më solli më në vete. - Prano! - më urdhëroi qetësisht një zë tjetër. - Çfarë? - u çakërdisa unë. - Fajin. - Cilin faj? - Që ke bërë. - Ma thoni ju, se nuk e di. - Këtu s’bëhet shaka dhe s’të hyn në punë zgjuarsia, nëse e di veten të tillë, - po ngulmonte zëri më i rreptë, gati në hakërrimë. - Po kush jeni ju? - guxova të them. Vërtet, kush ishin, ç’simbolizonin? - Siç nuk është zakon këtu, po të paraqitemi, po ta bëjmë këtë nder. Unë jam kryetari i Degës së Punëve të Brendshme, Agron Kokona, dhe shoku tjetër është shefi i Hetuesisë, Nexhat Selimi, e kemi ndër më të mirët në Republikë dhe ka zbërthyer armiq shumë të mëdhenj e grupe të tëra armiqësore, që kanë merituar plumbin, kuptove? - po fliste

Javore Koha

e enjte, 12 dhjetor 2019

me të butë më i vjetri prej atyre të dyve, nëse ishin dy, sepse më vinin përqark më shumë zëra e fytyrat më rishfaqeshin: njëra me më shumë rrudha, maskë plaku babaxhan, pa shprehje, e ftohur, gri, donte të ngjante për mirë, si e rënduar nga përvoja, kurse tjetra, e nxehur, e kuqërremtë, kacafytëse, edhe pse pa flokë, më e re, që gjithsesi i kishte duruar me shkëlqim konsumimit. - Po ta përsërit, se ndoshta je i hutuar, se e dimë, shkollarët hutohen kollaj. - Po, po, dy fytyra përsëriteshin dhe muri i shpëlarë përreth. - Mos e përkëdhel, shoku kryetar, e ndërpreu tjetri dhe më hodhi një vështrim përvëlues, aq sa e plasariti maskën e vet. U përqendrova i tëri për të kuptuar sa më shumë. - As ne s’jemi prej këndej, vijmë nga Jugu, - nisi të fliste maska kryetar, vjetërane e tëra, - punojmë ku do Partia, ku ka nevojë atdheu, por s’jemi ankuar si ti. I kemi provat që ti je fajtor, po deshe prano, po deshe jo, me dru kokës nuk do të të biem. - Hëpërhë. - ... - Ndize një cigare, - tha kryetari dhe më zgjati një kuti të drunjtë me duhan të hapur. - Nuk di ta dredh, - thashë. - Ta dredhim ne, - tha kryetari. Edhe ai, besoj, me kuptimin tjetër. E vërejta. Ishte shumë thinjosh, i tymtë, çka e bënte ca hijerëndë. Pasi përgatiti cigaren për mua, ma dha ta njomja me gjuhën time letrën e saj, për ta ngjitur. Më bëri përshtypje. Ndezi çakmakun e tij dhe ma afroi siç bëjnë njerëzit. - Do të punojmë bashkë, - u mëshoi fjalëve kryehetuesi pas tymit që e përmbyti shpejt dhomën e vogël ku kishim rënë. Nuk pyeta dot se çfarë quante punë ai. Që ta shkulje tjetrin nga jeta e vet dhe ta mbyllje mes

këtyre mureve nën dhe? * * * Makina e shkrimit kërcëllinte e zezë. ...Në hetuesi po merresha rëndom natën. Pastaj vetëm natën. Pas mesnate. Afër mëngjesit. I pranguar. Të sqaroja armiqësinë time, që Partia të mendonte për mua. Ka shumë rëndësi pendimi dhe të tregoja përgjumësh… shokët… ata e kishin më shumë fajin… që kisha rënë në këtë rrugë të gabuar… nëpër ankth më kërkohej se ç’kishin ndër mend të bënim. O-r-g-a-n-i-z-a-t-ë ?! Çfarë? Ç’thamë kur u pushkatua ministri i Mbrojtjes? Ku donim të arratiseshim, kur? Po të tregoja, pra, po të isha i sinqertë me Partinë, do të dënohesha më pak, po, por edhe mund të lirohesha. Jo, jo, ti s’lirohesh. Ti do të dënohesh e do të ridënohesh. Pse

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

të gjithë kujtohet he arrestimet e saj… s’do që ndëshkimi i Diktaturës së Proletariatit të bjerë mbi ata që të morën më qafë, që desh të morën më qafë, ë, pse s’flet? Ç’është kjo kokëfortësi që do të të thyejë kokën? E vazhdonin të derdheshin mbi mua sharjet e bërtitjet si vërshim llumi mbi gjumin tim të keq, në qeli, dhe e përmbytnin dyshemenë sërish, ashtu siç kishin bërë një gjysmë ore më parë a në mijëvjeçarin që shkoi, gjatë seancës më të fundit të hetuesisë, kur mbi përgjumjen time më këmbë, i lidhur me pranga, ndërsa pyetesha ulëritshëm, ndieja rrëketë e baltës, vërsuljen e saj, moçalin gjithpërpirës. Befas dilte prej andej një qen-robot, më hidhej, më ngulte dhëmbët metalikë në mish, varej rëndshëm e kërkonte të mbërrinte skeletin tim, për ta brejtur. Djersë apo gjak rridhja?

më përgjonte, ndërsa unë vërdallise* * * sha i trallisur kafazërisht? Eh, të kisha Këta të dy merreshin me mua tani. Ai, çuar miun! Nuk besoj, ai është i mirë, miu që njihja, pak si gri, me një xixël- i gjorë... Si ti... limë sysh të gjilpërtë, që dilte nga një - E pse ke frikë të jesh armik? - më vrimë e dyshemesë, ndalej, më afro- ndërpreu sikur unë të kisha kundërhej, pranonte ndonjë thërrime buke, shtuar një blatim. që ia jepja, por, kur më gjente shtrirë, - S’kam dhe aq frikë, - i thashë, - por vinte e shëtiste nëpër trupin tim. Ia s’jam. ndieja gudulisjen më shumë në qafë. - Kemi prova. Je kundërshtar, armik, Nuk doja ta trembja, prisja derisa të njëlloj janë. ikte vetë. Seç e thërriste në vrimën - Prova janë betejat... e tij dhe ikte me vrap. Vështrimi i tij - Ato pret ti, i pandehur, - më ndërpërndizej, prushëronte shumë më preu, - por ne jemi fitimtarë! - Dhe u tepër në sytë e hetuesit. Kishte shtu- kujtua të shtojë: - Të ndërtosh socialar këmbënguljen dhe ashpërsinë. izmin, nuk të duket betejë ty? SeriMë goditës dhe primitiv. Sikur është oze, madhështore! Maskara! dobësuar dhe i flihet. Ku do të ketë qenë? Mungoi kaq gjatë! Në hetue* * * si të tjera, në ndjekje bandash, me Po rrija më këmbë në mes të qelisë. pushime, në pushkatime, jashtë shte- Nga trupi im vareshin poshtë jo vetëm tit fshehurazi? Apo aty, pas derës e copa lëkure të shkruara, por edhe vena të shkulura, të këputura keq, inde, nerva, fije lidhëse të shqyera me dhëmbë, damarë të përgjakur, nga rridhnin ndjenja dhe mendime dhe tërë siguria e ruajtur deri më tani. Ndihesha fajtor. U binda. Kisha qenë. Pse s’ndenja i tërhequr mes qetësisë prej vdekjeje. Pse guxova të jem normal këtë herë mes çmendurisë së përgjithshme? Dhe po ndëshkohesha me të drejtë. S’kisha pse të kërkoja falje ose mëshirë. Me shpejtësi trallisëse po vazhdonte hemorragjia prej vetvetes. Po boshatisesha mrekullisht. Çengela e ganxha, e kavo, linja të tjera të padukshme që më lidhnin dikur me botën dhe nuk më dukeshin asgjë, tani qenë këputur dhe unë mes tyre, me këmbët ngatërruar nëpër to si në një kurth kaotik, kisha shtangur. Nuk ndieja më gjë. Kishin vdekur edhe valët në ajër. Në një cep të vuajtjes, që kaq shpejt u bë e pakohë, gjeta përçartjen e një poezie për gjyqin tim. Më priste kjo ditë e ferrit që në gjallje.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

e enjte, 12 dhjetor 2019

Javore Koha

Kulturë

Trashëgimia historike dhe kulturore e Ulqinit (2)

Periudha e pushtim Gjatë mbretërimit të familjes Balsha, sidomos nën Gjergj Strazimir Balshën (1385–1405), i cili është varrosur në Kala, Ulqini ka pasur një rëndësi politike, po ashtu edhe tregtare e kulturore. Nuk ishte asnjëherë një kryeqytet i përhershëm i sundimtarëve dhe bashkësundimtarëve të Zetës dhe të qyteteve bregdetare, por shumica e sundimtarëve kishin banesat e tyre në atë qytet

Cafo Boga

(vijon nga numri i kaluar) Fiset sllave u shfaqën në skenë vetëm në shekullin VI, kur kaluan Danubin dhe u ngulitën në pjesët jugperëndimore të Ballkanit, me lejen e perandorit Heraklius. Të porsaardhurit u përzien me popullatën lokale dhe gradualisht formuan shtetet sllave, të cilat u sllavizuan tërësisht, me përjashtim të qyteteve bregdetare; ndërkohë, populli bullgar që kishte pushtuar herë pas here këto territore, adoptoi gjithashtu gjuhën sllave. Cari bullgar Samueli, i cili pushtoi disa herë Perandorinë lindore, u përpoq të pushtonte Ulqinin, por dështoi që t’ia dilte mbanë, kështu që u ngjit më lart në veri, duke shkatërruar bregdetin dalmat dhe qytetet Cattaro (Kotorr) dhe Ragusa (Dubrovnik). Në këtë periudhë, sllavët fillojnë të imponohen në rajonin e Ballkanit, sidomos Serbia, e cila njihej si Rascia (Rashka). Perandoria Bizantine ofroi modelin për institucionin dhe kulturën e Serbisë mesjetare. Familja Nemania [e cila mendohet të jetë një familje e sllavizuar ilire nga Doclea (Dukla), Liqeni Scutari (Shkodrës së sotme)] themeloi Dinastinë

Javore Koha

e enjte, 12 dhjetor 2019

Nemania. Në vitin 1169, Princi i Madh serb, Stefan Nemanja, ia doli të bashkojë shumicën e provincave serbe në veri nën sundimin e tij, duke hedhur themelet e asaj që do të shndërrohej në Perandorinë Serbe dhe në Kishën Nacionale Serbe, duke e shkëputur nga të dyja sferat e ndikimit perëndimor dhe bizantin. Ndërsa Kisha Ortodokse, nën ndikimin bizantin u shkëput nga Patriarkati i Romës. Katolikët e Prevalitanës, më saktësisht Shqipëria Veriore, duke përfshirë Ulqinin e Tivarin, i qëndruan gjerësisht besnike Romës. Në vitet që vijuan, Nemanja pushtoi edhe Ulqinin (1183), i cili mbeti nën zotërimin e Perandorisë Serbe derisa qytetin e morën në dorë venedikasit. Kjo skizmë dhe mosmarrëveshje teologjike ndërmjet patriarkut dhe papës nuk pati edhe aq ndikim në popull sa Kisha Ortodokse Serbe. Ia vlen të vihet në dukje se koncepti i kombësisë nuk ekzistonte në atë kohë dhe njerëzit zakonisht bashkoheshin rreth një kishe, mbreti apo princi. Në krahasim me Kishën Katolike Romake, Kisha Ortodokse Serbe ishte kolonizuese dhe në përgjithësi shumë më strikte. Në vitin 875, peshkopi metropolit i Prevalisit u transferua nga Shkodra në Doklea, e cila tashmë kishte një popullsi të përzier dhe kishte marrë emrin Zeta. Doklea (apo Zeta) ishte ende nën juridiksionin e dinastisë serbe, por sundohej nga kryepleq të zonës; një prej tyre ishte Gjon Vladimiri apo Jovan Vladimir (në sllavisht) i fisit

Nemanja. Gjon Vladimiri (990–1016) ishte princi i Dokleas dhe principata e tij përfshinte territorin e Krajës (vendi i tij më i preferuar dhe ndoshta edhe vendlindja) përgjatë bregut jugor të Liqenit të Shkodrës, Vlladimirin e sotëm apo Katerkollën (katër Kolat, që përfaqësojnë katër Shënkolla apo kisha të Shën Nikollas në atë krahinë), Shasin dhe Ulqinin. Historia e tij është magjepse - i shpallur si nga shqiptarët ashtu edhe nga

Kulturë

meve të ndryshme serbët si shenjti i tyre; historia e tij është pjesërisht e vërtetë e pjesërisht legjendë, ashtu siç është bërë edhe pre e falsifikimit duke e bërë edhe më tërheqës dhe intrigues. Gjon Vladimiri erdhi në pushtet si princi i Dokleas (Duklës), të cilën e sundoi nga viti 1016 prej kryeqytetit të tij Scutari (Shkodra). Ai u shfaq gjatë luftës së stërzgjatur mes Bizantit dhe Carit Samuel të Perandorisë Bullgare, i cili e burgosi. Fati i tij në robëri është subjekt i një prej tregimeve më romantike të letërsisë së hershme bizantine - historia e Vladimirit dhe Kosarës - një gojëdhënë e treguar në Kronikën e Priftit të Dokleas. Sipas historisë, vajza e Samuelit ra në dashuri me të burgosurin e pashëm dhe iu përgjërua të atit për dorën e tij. Ai pranoi duke ia kthyer Doklean dhëndrit të tij, madje duke i dhuruar edhe një territor fqinj shtesë. Vladimiri sundoi

në paqe, duke shmangur përfshirjen në konfliktin madhor që kulmoi me mposhtjen e Samuelit nga bizantinët në vitin 1014. Pas vdekjes së Samuelit, perandoria e tij u trashëgua nga Ivan Vladislav, djali i Aaronit, vëllait të Samuelit (997–1014), që ishte edhe sundimtari i fundit i Perandorisë së parë Bullgare. Ivani, me sa duket, nuk ia harroi kunatit animin e tij të heshtur nga Perandori i Bizantit dhe pas një komploti ia preu kokën Vladimirit, më 1016, përpara një kishe në Prespë (të Maqedonisë së sotme) dhe e varrosi aty. Tre vjet më vonë, eshtrat e tij u transferuan në Kishën e Virgjëreshës së Krajës, ku u shpall martir dhe shenjt, pa ndonjë akt në formë të shkruar. Rreth vitit 1215, eshtrat e tij u transferuan përsëri, kësaj here në Durrës nga Teodor (Theodor) Engjëll Komneni nga Epiri. Aty, besimtarët, si nga kishat e Lindjes ashtu edhe nga ato të Perëndimit, shkonin për ta adhuruar. Në vitin 1381, eshtrat e tij përfunduan në Kishën e Shën Gjon Vlladimirit, pranë Elbasanit, në Shqipëri, e cila ishte ndërtuar për nder të një princi shqiptar me emrin Karl Topia. Kisha u dëmtua rëndë në vitin 1944 nga gjermanët, kështu që gjithçka që ka mbijetuar dhe reliktet e saj, mbahen që prej vitit 1995 në Katedralen Ortodokse në Tiranë. Kisha Ortodokse Serbe e njeh si shenjtin e parë serb, që ngre pyetjen se pse një nder i tillë nuk i njihet Stefan Nemanjës, i cili u kanonizua vetëm në vitin 1200. Faktet historike dokumentojnë qartazi se ai ishte një shqiptar që i ishte bashkuar Kishës Ortodokse Serbe. Gjithsesi, duket se Gjon Vladimiri ishte një princ i mirë, një patriark i mirë dhe një njeri i mirë i cili ende adhurohet në Shqipëri dhe në Malin e Zi, si dhe mbetet shenjti mbrojtës i Tivarit. Shqiptarët në Shqipëri dhe në Malin e Zi (Kraja, Ana e Malit dhe Ulqini) festojnë 22 majin si ditën e Shenjtit të tyre të dashur.

Në vitin 1242, një hordhi mongolësh, duke rendur me kuajt e tyre të shpejtë nga Azia qendrore arritën në muret e Kalasë. Pas një rrethimi të pasuksesshëm, mongolët vendosën të braktisnin planin e tyre për të pushtuar Ulqinin dhe u hakmorën duke shkatërruar tërësisht qytetin episkopal fqinj të Shasit, duke vrarë pothuajse të gjithë banorët e tij. Rënia e Carit serb Stefan Dushani simbolizoi shpërbërjen e Perandorisë Serbe dhe precipitoi ngritjen e principatave të tjera, sidomos asaj të Dokleas. Balsha I u bë princi i Dokleas, i cili me ndihmën e vëllezërve të tij dhe të krerëve feudalë shqiptarë eliminoi sundimin e Bizantit dhe të serbëve ortodoksë në Shqipërinë veriore dhe qendrore. Brenda pak kohe, familja Balsha vuri nën sundimin e saj Dalmacinë, shumicën e Maqedonisë bashkë me Selanikun, si dhe pjesën më të madhe të Shqipërisë së sotme, ndërsa për kryeqytet kishte Shkodrën. Familja Balsha riktheu katolicizmin dhe më pas të gjitha monedhat e tyre kishin mbishkrime latine. Ulqini kishte dioqezat e tij nën Arkidioqezën e Tivarit, po ashtu siç kishin Kotorri, Shasi, Shkodra dhe Drishti (këto dy të fundit në Shqipërinë e sotme). Të gjitha ishin pjesë e Kishës Katolike të Romës. Pas vdekjes së Balshës I, më 1362, tre djemtë e tij sunduan së bashku, por zgjerimi i fuqisë bëri që të bien ndesh me Venedikun. Gjatë mbretërimit të familjes Balsha, sidomos nën Gjergj Strazimir Balshën (1385–1405), i cili është varrosur në Kala, Ulqini ka pasur si rëndësi politike, po ashtu edhe tregtare e kulturore. Nuk ishte asnjëherë një kryeqytet i përhershëm i sundimtarëve dhe bashkësundimtarëve të Zetës dhe të qyteteve bregdetare, por shumica e sundimtarëve kishin banesat e tyre në atë qytet. (vijon) e enjte, 12 dhjetor 2019

Javore Koha

Mozaik

U shënua 100-vjetori i Masakrës së Hotit

Përurohet Memoriali kushtuar viktimave Në prani të një numri të madh të personave nga Malësia, por edhe të gjitha trevat tjera shqiptare në Mal të Zi, pastaj Shqipëria dhe Kosova, të shtunën, në fshatin Kushe të Hotit (Malësi e Madhe), u shënua 100-vjetori i Masakrës së Hotit. Me këtë rast, buzë rrugës kryesore, përballë Kishës së Hotit, u zbulua Memoriali kushtuar viktimave të Masakrës së Hotit të vitit 1919, që është punuar nga pasardhësit e malësorëve të ekzekutuar në këtë masakër, të cilët bënë edhe zbulimin e tij. Në memorial janë shënuar emrat e 31 nga gjithsej 72 viktimat, që sipas të dhënave historike janë vrarë në këtë masakër, më 26 dhjetor të vitit 1919, në qytezën e Hotit, pasi që një ditë më parë, më 25 dhjetor

“ 20

1919, forcat ushtarake dhe civile serbo-malazeze kishin hyrë tradhtisht në Hot dhe në familjet hotiane duke marrë peng dhjetëra kryefamiljarë dhe djem të rinj. Njëri ndër ideatorët e këtij aktiviteti përkujtimor dhe të memorialit, mr. Lukë Junçaj, pasardhës i viktimave, i cili jeton në SHBA, ka bërë një pasqyrim historik të kësaj masakre. Ai ka thënë se “jemi tubuar sot të nderojmë gjakun e derdhur 100 vite më parë, gjakun e pafajshëm atdhedashës hotian, të familjarëve tanë që në mënyrën më mizore dhe çnjerëzore u rrëmbyen, u torturuan dhe u ekzekutuan nga forcat shoviniste serbo-malazeze vetëm e vetëm sepse ishin shqiptarë dhe donin të mbeteshin me nënën Shqipëri”. Junçaj ka theksuar se në dhjetor

“Jemi tubuar sot të nderojmë gjakun e derdhur 100 vite më parë, gjakun e pafajshëm atdhedashës hotian, të familjarëve tanë që në mënyrën më mizore dhe çnjerëzore u rrëmbyen, u torturuan dhe u ekzekutuan nga forcat shoviniste serbo-malazeze vetëm e vetëm sepse ishin shqiptarë dhe donin të mbeteshin me nënën Shqipëri”, ka thënë mr. Lukë Junçaj, njëri ndër ideatorët e memorialit dhe të aktivitetit përkujtimor

Javore Koha

e enjte, 12 dhjetor 2019

të vitit 1919, fshatrat e Hotit “përjetuan ngjarjen më të rëndë e më tragjike në historinë e Hotit, e mendoj edhe të Malësisë së Madhe, ku u shuan shumë vatra hotiane dhe mbetën jetima dhjetëra foshnje e fëmijë të vegjël”. Ai ka përshkruar ngjarjet që i paraprinë Masakrës së Hotit, duke thënë se “kulminacioni i pabesisë arriti në fund të vitit 1919, që tani ka marrë emrin Masakra e Hotit”, ku për një ditë u kapën dhe u ekzekutuan pabesisht 72 hotianë, kryesisht nga Drumja, Kushja dhe Rapsha. Në emër të Komisionit organizues nga SHBA, të pranishmëve u është drejtuar njëri nga pasardhësit e Masakrës së Hotit, prokurori shqiptaro-amerikan Gjon Junçaj. Ai ka thënë se për viktimat e kësaj masakre, në mesin e të cilëve ishte edhe stërgjyshi i tij, Zef Vasel Junçaj, nuk kishte as varrim siç ata e meritonin. “Për 100 vjet kishte vetëm heshtje. Heshtje dhe vuajtje për familjet e tyre. Por sot heshtja mbaron. Sot stërgjyshi im dhe këta burra të Malësisë së Madhe e marrin respektin dhe nderimin e fundit që e meritojnë. Edhe pse ata u zhdukën fizikisht, me këtë monument emrat dhe kujtesa e tyre do të jetojë përg-

Mozaik

Në memorial janë shënuar emrat e 31 nga gjithsej 72 viktimat, që sipas të dhënave historike janë vrarë në këtë masakër, më 26 dhjetor të vitit 1919, në qytezën e Hotit, pasi që një ditë më parë, më 25 dhjetor 1919, forcat ushtarake dhe civile serbo-malazeze kishin hyrë tradhtisht në Hot dhe në familjet hotiane duke marrë peng dhjetëra kryefamiljarë dhe djem të rinj

Foto: MALESIA.ORG

jithmonë”, është shprehur Junçaj. Për këtë ngjarje ka folur edhe Gjok Luli, ndërsa kanë përshëndetur kryetari i Bashkisë Malësi e Madhe, Tonin Marinaj, në emër të Komunës së Tuzit, Nikollë Camaj, kryetar i Lidhjes Dekokratike Shqiptare, kryeplaku i fshatit Kanto Shabi. Në program po ashtu me një recital kushtuar Masakrës së Hotit u prezantuan SHKA “Rapsha” dhe një grup i të rinjve nga Hoti (pjesa në Shqipëri). Ceremonia përkujtimore ka filluar me meshën e shenjtë në Kishën e Hotit kushtuar të rënëve të masakrës, që është drejtuar nga famu-

llitari dom Ardian Arra. Ndërtimi i memorialit dhe aktiviteti përkujtimor janë bërë me mbështet-

“

jen financiare të pasardhësve të viktimave dhe diasporës nga Malësia në SHBA. i. k.

“Për 100 vjet kishte vetëm heshtje. Heshtje dhe vuajtje për familjet e tyre. Por sot heshtja mbaron. Sot stërgjyshi im dhe këta burra të Malësisë së Madhe e marrin respektin dhe nderimin e fundit që e meritojnë. Edhe pse ata u zhdukën fizikisht, me këtë monument emrat dhe kujtesa e tyre do të jetojë përgjithmonë”, është shprehur prokurori shqiptaro-amerikan Gjon Junçaj, pasardhës i Zef Vasel Junçajt, njërit prej të ekzekutuarve në Masakrën e Hotit e enjte, 12 dhjetor 2019

Javore Koha

Kulturë

Në Zagreb u hap ekspozita e përbashkët e piktoreve Vahida Hasanaga – Nimanbegu dhe Lili Koci

Uniteti i mendësisë Piktorja nga Ulqini, Vahida Hasanaga – Nimanbegu, dhe piktorja nga Zagrebi, Lili Koci, kanë hapur ekspozitën e përbashkët në kryeqytetin e Kroacisë. Ekspozita është mbajtur në të njëjtën kohë në Galerinë Kralush në Sv. Ivan Zelina dhe sallonin e Galerisë “Marije Braut” në Cinkush, në Gornji Grad – Zagreb. Kritiku i artit, Marijan Grakaliq, ka thënë në hapje të ekspozitës se edhe pse me stile krejtësisht të ndryshme, dy piktoret i bashkon tema e gjeografisë mendore dhe trupore,

Javore Koha

e enjte, 12 dhjetor 2019

gjegjësisht, uniteti i mendësisë që në mënyrë lirike, artistike, ilustrative dhe të mendësisë në mënyrë të ndryshme e shikon dhe e tregon si vetë mjedisin (Mesdheun), ashtu edhe shfaqjen (formën) e vet në përpjekjen e një reflektimi artistik personal dhe kompleks. “Subtiliteti i peizazheve mendore të Vahida Nimanbegut është tipar themelor i mendjes së saj të vërtetë artistike me të cilën synon të tregojë atë çfarë Mediterani i fshehur mund të ishte në të vërtetë në logo-

gramet personale të botës poetike të vetë artistes. Zbulimi dhe pamja janë të lidhura në mënyrë të pazgjidhshme në ritmin e kompozicionit artistik, e cila vetëm në dukje është spontane. Simbolika e pikturave që përbëhen shpesh nga format gjeometrike themelore është në funksion të ndërhyrjes artistike e cila përpiqet ta tejkalojë atë që shihet me sy dhe të hapë hapësirën mendore ku ajo që shihet bëhet edhe pjesë e përjetimit, përvojës së tij dhe të asaj që dëshiron, por akoma të parealizuar”, është

Kulturë

“Subtiliteti i peizazheve mendore të Vahida Nimanbegut është tipar themelor i mendjes së saj të vërtetë artistike me të cilën synon të tregojë atë çfarë Mediterani i fshehur mund të ishte në të vërtetë në logogramet personale të botës poetike të vetë artistes”, ka thënë kritiku i artit, Marijan Grakuliq shprehur ai. Përpos numrit të konsiderueshëm të publikut, në hapje të ekspozitës në Zelina kanë qenë të pranishëm edhe nënkryetari i Kuvendit të Malit të Zi, Genci Nimanbegu, atasheu kulturor në Ambasadën e Malit të Zi në Zagreb, nënkryetarja e Sv. Ivan Zelina,

Ines Pavkoviq – Hrupec etj. Ekspozitën e kanë organizuar Shoqata e Artistëve Shqiptarë të Kroacisë “DEA”, në bashkëpunim me Galerinë “Kralush” në Sv. Ivan Zelina dhe Sallonin e Galerisë “Marija Braut” në Cinkosh, në Gornji Grad – Zagreb, me mbështetjen e Këshillit

për Pakica Kombëtare të Republikës së Kroacisë. Ndërkaq pjesëmarrjen e piktores Vahida Nimanbegu e ka ndihmuar Qendra për Ruajtjen dhe Zhvillimin e Kulturës së Pakicave të Malit të Zi. Ekspozita do të qëndrojë e hapur (Kohapress) deri më 18 dhjetor.

e enjte, 12 dhjetor 2019

Javore Koha

Kulturë

Robert Elsie

Fiset e Shqipërisë

Për Koha Javore:

Frank Shkreli / New York Libri “ Fiset ose Bajraqet Shqiptare”, cilindo përkthim të preferoni, është një përmbledhje që u kushtohet rreth 70-fiseve të Shqipërisë së Veriut, jetës dhe zakoneve, traditës, fesë dhe kulturës së tyre. Pa dyshim se si një libër unik i kësaj natyre, libri i të ndjerit Robert Elsie, botuar pas vdekjes së tij, ashtu si edhe shumë vepra të tija, do të shërbejë si trashëgimi e tij për Shqipërinë dhe shqiptarët, por edhe për historianë, akademikë dhe studentë të interesuar në këtë fushë, jo vetëm mbi Shqipërinë dhe shqiptarët në veçanti, por edhe për studimin nga të huajt, të historisë, etnografisë dhe antropologjisë së trojeve shqiptare dhe më gjerë, gjatë shekujve. Sipas vet autorit, “ky vëllim synon të zhdukë

Javore Koha

e enjte, 12 dhjetor 2019

mungesën e të dhënave dhe të japë sa më shumë informacione mbi të gjitha fiset kryesore të Shqipërisë, të pakën aq informacion që ekziston e që mund të gjendet dhe që mund të mblidhej ende nga kujtesa kolektive e banorëve të këtyre krahinave.” Përveç të dhënave të hollësishme mbi fiset e ndryshme shqiptare, në këtë libër lexuesi gjen gjithashtu të dokumentuara edhe përshtypjet e personaliteteve të huaja të njohura që kanë vizituar trojet shqiptare në shekullin e 19-të dhe fillimshekullin e 20-tët, si Edith Durham dhe Johann George von Hahn. Si plotësim i të dhënave, Robert Elsie ka sjellë edhe biografi të shkurtra të figurave të njohura në të kaluarën e fiseve të ndryshme. Mendohet se libri i albanologut Robert Elsie mund të jetë i vetmi studim i këtij lloji ku përmblidhen të dhëna mbi fiset dhe bajraqet kryesore të Malësisë së Madhe dhe të krahinave të tjera të Shqipërisë së veriut, fise këto që shtrihen edhe në Kosovë e Mal të Zi dhe zona të tjera të trojeve shqiptare. Robert Elsie ka bërë një punë të mrekullueshme

duke lënë pas këtë vepër akademike mbi shoqërinë fisnore, në të cilën – bazuar në informacionin që kishte në dispozicion -- ai u hedh një vështrim të hollësishëm fiseve më të njohura shqiptare, duke përfshirë të dhëna historike mbi vendin ku kanë jetuar dhe vepruar banorët e këtyre fiseve, hollësi mbi përkatësinë fetare, mbi strukturat shoqërore, statistika mbi popullsinë, mbi folklorin, legjendat dhe mbi historinë e këtyre 69 fiseve të Shqipërisë. Albanologu i njohur Robert Elsie profilizon fiset dhe bajraqet më të njohura të Malësisë së Madhe si, Hoti, Kastrati, Shkreli, Kelmendi, Gruda, Trieshi, e të tjera, por pa përjashtuar fiset e bajraqet e krahinave të tjera, si fiset e Dukagjinit, Malësisë së Gjakovës, Malësisë së Lezhës, krahinës së Pukës, Malësisë së Krujës, krahinës së Mirditës, zonës së Matit, e të tjera. Ai i cilëson këto fise të Shqipërisë së veriut dhe të Shqipërisë veri-lindore si tepër të veçanta në Evropë dhe ndoshta në botë, të cilat sipas tij, janë i “Vetmi shembull i vërtetë i një shoqërie fis-

Kulturë nore, e mbijetuar në Evropë deri në mesin e shekullit të 20-të”. Megjithëse këto krahina, mbeten edhe sot më pak të zhvilluara, jo vetëm në krahasim me pjesën tjetër të Shqipërisë,

por edhe në krahasim me botën tjetër për rreth saj, Sir Noel Malcolm, eksperti britanik për çështjet e Ballkanit, ka shkruar në një parathënie në librin “Fiset e Shqipërisë”, se “Ishin këto fise -- të cilat megjithëse territori i tyre, me qindra vite ishte nën pushtimin Osman, por pothuaj kurrë nën kontrollin otoman -- përbënin bazën për identitet shoqëror, për drejtësi vendore dhe veprimtari ushtarake”. Robert Elsit nuk ia zë kush vendin në radhët e më të njohurve albanologë. Ai ka lënë pas një mori veprash -- gjithsejtë rreth 70 libra të botuara sa ishte gjallë, mbi kulturën, gjuhën dhe letërsinë shqipe, të gjitha këto me vlera të përjetshme dhe të pazëvendësueshme për kulturën, gjuhën dhe historinë shqiptare. Noel Malcolm ka vlerësuar librin e Robert Elsie-t mbi fiset shqiptare duke thënë se, ndonëse “Në botë mund të kenë ekzistuar shumë pak njerëz të aftë që të shkruanin një libër të tillë, absolutisht asnjë person nuk do të kishte mundur të shkruante një vepër të tillë, më mirë se Robert Elsie, i cili në këtë fushë ka një njohuri të pakraha-

sueshme me me këdo tjetër.” Por, sipas disa specialistëve, ndoshta vepra më ambicioze për shkrimtarin Robert Elsie duhet të ketë qenë përkthimi në anglisht, në bashkëpunim me Janice Mathie-Heck, i Lahutës së Malcís, të madhit të letrave shqip At Gjergj Fishtës: The Highland Lute:The Albanian National Epic, botuar në Londër, në vitin 2005. Si përfundim dhe falë punës së palodhur të Robert Elsie-t, Lahuta e Malcís së Gjergj Fishtës i këndon sot heroizmit dhe trimërisë së këtyre fiseve arbërore të Malëcisë së Madhe edhe në gjuhën anglisht. Ka mundësi që Robert Elsie të jetë frymëzuar të shkruante librin e botuar kohët e fundit, “Fiset e Shqipërisë” nga Lahuta e Malcís e At Gjergj Fishtës, të cilën ai e ka vlerësuar me këto fjalë: “Lahuta e Malcís është një kryevepër, e cila zë vend në radhën e eposeve të mëdha botërore. S’ka lexues që të mos e pëlqejë. E kemi fjalën për lexues, që kanë durim të shfletojnë një libër me 15, 613 vargje… Natyrisht, po ta kesh parasysh historinë politike të Lahutës dhe të Fishtës, dmth., heshtjen më se 50 vjeçare dhe zhdukjen e eposit kombëtar nga historia shqiptare, për një periudhë gjysmëshekullore, për rininë e sotme, nuk është e lehtë të lexohet, aq më pak, të interpretohet. Por, “kush asht trim”, do ta lexojë me një frymë, do ta shijojë e do të mahnitet nga bukuria e verbit të Poetit. Sot ky monument kulturor merr një rëndësi të veçantë jo vetëm për Veriun, por për tërë Shqipërinë. Ajo bëhet shumë më tepër se një vepër letrare”, ka shkruar ai. Robert Elsie e ka quajtur Lahutën e Malcís të Gjergj Fishtës si, “Vepra e parë letrare shqiptare që i përket botës…dhe e cila nuk do të jetë kurrë jashtë kohe”. Ndonëse, fiseve dhe bajraqeve u ka kaluar koha në Shqipëri dhe kudo tjetër, vepra e Robert Elsit mbi Fiset dhe Bajraqet e Shqipërisë, sipas disa ekspertëve, është një kontribut i rëndësishëm dhe i nevojshëm në fushën e studimeve etnike në përgjithësi dhe të studimeve albanologjike, në veçanti. Libri, “Fiset e Shqipërisë”, megjithëse siç shprehet edhe vet autori mund të mos jetë një histori e përgjithshme e fiseve shqiptare, por është një kontribut i madh për të plotësuar nevojën e madhe që ekzis-

ton për të dhëna dhe njohuri të tilla rreth historisë së fiseve shqiptare. Megjithëse, siç shënon edhe autori, vitet e fundit, Shqipëria ka pësuar ndryshime të mëdha demografike dhe shumica e krahinave fisnore në veri të vendit janë zbrazur. Historikisht, jetesa për malësorët ishte gjithmonë e vështirë dhe pa standarde, sidomos gjatë diktaturës komuniste, me të cilën ata nuk u pajtuan kurrë. Shembja e komunizmit solli edhe shpërndarjen e këtyre fiseve në zona më të volitshme jetese në Shkodër, Tiranë e Durrës, por edhe jashtë vendit, në mërgim në Evropën perëndimore, në Australi e deri në Amerikë. Vdekja e parakohshme, dy vjet më parë, këtë tetor e albanologut dhe shkrimtarit Robert Elsie ka krijuar një zbrazëti të madhe në fushën e studimeve albanologjike, e cila nuk mund të plotësohet aq kollaj në vitet dhe dekadat e ardhshme, madje as nga albanologët vendas, sidomos kur të merret parasysh njohuria e përsosur e gjuhës shqipe nga Robert Elsie, është shprehur Casper ten Dam i universitetit Leiden të Holandës. Ndërsa historiani Jason Tomes, autor i një punimi mbi Mbretin Zog, ka vlerësuar veprën e Robert Elsit, “The Tribes of Albania”, (Fiset Shqiptare), si një kontribut të rëndësishëm në përpjekjet e vazhdueshme edhe për demistifikimin e Shqipërisë dhe të shqiptarëve, në përgjithësi. Robert Elsie, duket se është kujdesur që puna e tij kushtuar Shqipërisë dhe shqiptarëve të vazhdojë edhe pas vdekjes së tij, pasi thuhet se ka lenë pas një mori shkrimesh të pa botuara, disa prej të cilave gjenden në portalin e tij të internetit, me shpresën se ashtu si edhe libri “Fiset e Shqipërisë”, të nxisin një interesim të mëtejshëm për këtë shoqëri unike dhe të veçantë evropiane. Ndërkaq, njoftohet se para se të ndërronte jetë papritmas, dy vite më parë më 2 tetor, 2017, Robert Elsie kishte përfunduar së shkruari dy libra të tjerë, “Bektashinjtë e Shqipërisë” dhe “Libri mbi Kosovën”, që pritet të botohen në një të ardhme të afërt nga shtëpia botuese Taris Verlag në Londër – duke vazhduar kështu kontributin e tij edhe pas vdekjes, ndaj historisë dhe kulturës së shqiptarëve anë e mbanë trojeve të tyre në Ballkanin Perëndimor. e enjte, 12 dhjetor 2019

Javore Koha

Kulturë

Edicioni i 11 i “Ora e maleve”

Manifestim din i kulturës shqip

Organizatori i kësaj veprimtarie Ali Daci është tashmë një personalitet i njohur i viseve shqiptare si shkrimtar, publicist, aktivist politik, madje edhe i vlerësuar edhe nga Presidenca e Shqipërisë dhe komuna e Pejës. Për më shumë se një dekadë ai organizon këtë veprimtari kulturore me pjesëmarrës nga të gjitha viset ku jetojnë shqiptarët që, përpos të tjerave, është edhe një mesazh për të mos braktisur dheun e të parëve.

“ 26

Rrozhaja, një krahinë e bukur dhe me një klimë të mrekullueshme, që dikur dominohej nga shqiptarët aktualisht ka një përqindje të vogël të tyre. Dita e parë e manifestimit kulturor hapi siparin me himnin kombëtar dhe u pasua me fjalën përshëndetëse të organizatorit, z. Ali Daci. Gjithashtu, po këtë ditë u çel ekspozita me 30 tablo e piktorit Pjetër Marku, u dha një program artistik si dhe u krye një

bashkëbisedim mes krijuesish. Në ditën e dytë, që nisi sërish me interpretimin e Himnit Kombëtar u përurua vepra “Bosnja: një pikëpamje nga Tirana” të autorit Shaban Murati, Mjeshtër i Madh, libër për të cilin foli publicisti dhe shkrimtari Çerçiz Loloçi. Ai tha ndër të tjera se pas librit të Pashko Vashës, ky është libri i dytë që ka në fokus boshnjakët. Libri është një përmbledhje artikujsh të botuar në kohë të ndryshme, në

Javore Koha

e enjte, 12 dhjetor 2019

“

Kulturë

njitoz “ ptare shqip dhe në gjuhën boshnjake, që ka pasur jehonë të gjerë në median vendase dhe te huaja dhe që ka pasur disa promovime të njëpasnjëshme në Tiranë, Sarajevë dhe tani në Malin e Zi. Autori, një institucion më vete, me përvojë të gjatë gazetareske e diplomatike dhe me një korpus librash të çështjeve ndërkombëtare dhe jo vetëm, me librin e fundit apelon për marrëdhënie më të mira mes boshnjakëve dhe shqiptarëve, që shpesh kanë pasur edhe fate të përbashkëta. Më pas u kalua te ora letrare dhe përshëndetjet na poetë, njerëz të letrave, të botës së medies, aktivistë të shquar shoqërorë, si Rrezëartë Samiu, profesori dhe shkrimtari Ejup Ajdini, presidenti i Unionit Mbarëkombëtar të Artistëve Azgan Haklaj, Elinda Dibra, publicisti Ramiz Lushaj, shkrimtari nga Tetova Ekrem Ajruli, Zise Pepshi, Hodo Katal, poetja dhe profesoresha Olimbi Velaj, Burkuqe

Manifestimi kulturor i përvitshëm ‘Ora e maleve”, në edicionin e tij të njëmbëdhjetë, zhvilluar në 6-7 dhjetor 2019 në Rrozhajë, pati të tjerë pjesëmarrës dhe një cikël veprimtarish që kulmonin me promovimin e librit të publicistit dhe diplomatit të shquar Shaban Murati, “Bosnja. një pikëpamje nga Tirana”

Aliu, botuesi i gazetës ‘Dibra’ Fatos Daci, Rovena Stefa Koçi, drejtori i akademisë alternative ‘Rrënjët’ Sazan Guri, Anton Gjurafqaj etj., Verimtarinë e hijeshoi edhe interpretimi i bukuroshes Kështjella Pepshi, Miss Univers Kosova 2010. Shumë nga pjesëmarrësit i dhuruan

“

qendrës “Ora e Maleve disa nga botimet e tyre. Në këtë takim kulturor, Alban Daci, anëtar i Akademisë Shqiptaro-Amerikane të Shkencave, edhe pse nuk ishte i pranishëm, për shkak të angazhimeve të tij në Itali, dhuroi librat: ‘Evropa në marrëdhëniet ndërkombëtare’ dhe ‘KuqeZi’.

Në ditën e dytë, që nisi sërish me interpretimin e Himnit Kombëtar u përurua vepra “Bosnja: një pikëpamje nga Tirana” të autorit Shaban Murati, Mjeshtër i Madh, libër për të cilin foli publicisti dhe shkrimtari Çerçiz Loloçi. Ai tha ndër të tjera se pas librit të Pashko Vashës, ky është libri i dytë që ka në fokus boshnjakët. Libri është një përmbledhje artikujsh të botuar në kohë të ndryshme, në shqip dhe në gjuhën boshnjake, që ka pasur jehonë të gjerë në median vendase dhe ato të huaja dhe që ka pasur disa promovime të njëpasnjëshme në Tiranë, Sarajevë dhe tani në Malin e Zi e enjte, 12 dhjetor 2019

Javore Koha

Kulturë

Poezia e Gjergj Gjokajt si dëshmi e poetikës autoktone

Vëllimi poetik: “Ma shembët folenë” Shkrimtari zgjedh terrenin ku fokuson poezinë e tij. Larushia e gjuhës për të konfiguruar këtë terren përdoret edhe për të dhënë mesazhin e autoktonisë, që poeti dëshiron të përçojë. Në këtë punim, do të trajtojmë poezitë e vëllimit “Ma shembët folenë” , me gjuhë figurative, që përmbajnë elemente të kulturës etnografike, në mënyrë që lexuesi të kuptojë lidhjet e autorit me mjedisin. Letërsia është krijimtaria që vjen nga përvoja jetësore e drejtpërdrejtë e autorit që përmes imagjinatës me gjuhën si shprehëse të saj, përcakton temën, filozofinë e tij artistike, personale, imagjinatave, natyrën frymëzuese që e paraqet në rreshta si strukturë ritmike. Për më tepër çdo poezi e autorit është një histori. Këto poezi janë burim i një statusi letrar e gjuhësor të autorit. Poezia e tij përshkruan një material gjuhësor të folur në Malësi, me një gjuhë tërësisht të folur e të përdorur në këto mjedise. Gjuha e tij është e rrjedhshme me matësit e vet dhe me figurat e të folurit që sjell. Bota është më e madhe se vendlindja e tij, por autori synon që me gjithë njerëzit që jetojnë aty, të bëhet dëshmitar e mbartës i: 1. Toponimeve të vendlindjes: Ura e Tërgajës; Cemi, Lugu, mulliri, mani, shelgu, butoja, çinari i vjetër, lisi, lugu i Brakut, lamije, Veleçik, Deçiq, Suka e Grudës, Mileshi, Bukoviq, Krevenica, burimet e Vitos, Rikaveci, Koritë, Greç, maja Veshti, lugu i Tërgajës, Bratila, Prëtashi, Hoti, Gruda, Trieshi, Koja, Fusha e Cemit, Zharnica, Karadakun, kulla, kasolle, 2. Vlerave të njerëzve të gjakut dhe i gjuhës së tyre: të zdapur, murishtë, dertime, tatë, hitia, rrëmihim, karpa, vrokthin, plis, dejkë, ligur ora, shëllinga, skorof,

Javore Koha

e enjte, 12 dhjetor 2019

tullizjarri, çufrrak, grigje, jatagani, shkrrama, zhurmiten, skrrama, durdaman, zatetur, pahit, deniku, çomaku, dollamë, sogjetojë, hamullore, kallinjëmbledhësja, vit i padorë 3. Ritualeve dhe traditave: e përgëzon me fjalë, ku gji i ep në djep, se shes vendin me pare, mot vatanit i dalim zot, kemi lidhur besë, nuk i lëshoj tokat, pa derdhur gjakun. pushka krisi/ tani burri (kështu e ndau pleqëria) / derën e vet në cep

të krahut / në shtëpi ma sjell derën e plagosur / me predha katër e vendos në vathë / të vet pa pasur të drejtë / për pesëmbëdhjetë vjet / vrimat t’i shlyejë. Dhe pse autori e kupton se vendlindja e tij e vogël, nuk shënohet në hartat gjeografike të toponimeve të kësaj bote, janë njerëzit e kësaj toke që flasin me gjuhën e tij, që rrinë brenda saj, a enden nëpër botë, e në këtë ndjenjë e endje, ai do që ata të marrin me vete shenjat e tyre:

Kulturë Djalo, vendlindja jote, mos harro, Është kjo! Atë rubë të kuqe, qëndisur në të zi, Shekuj me radhë, pos tjerash, e ke dëshmi. 1. Elementet etnokulturore shfaqen në poezitë e Gjokajt, me shenja të tilla si: Varret, (Nëse varrezat që i kemi pranë); Leqe, Bolla, (Leqe që pjellin bolla); Fshati, (Mbresa nga fshati); Vendlindja, (Sonet vendlindjes); Dhe, (I huaj në dhe të vet); Luginë (Cingër-

rimi nëpër luginë); Ruba (Ruba dëshmi); Kulla, Kasolla, (Kulla e kasolla e vetmuar); Deçiqi, (Deçiqi 1911); Gruda (Baca i Grudës); Kuçedra (Ju kuçedra); Kallinjëmbjedhësja. 2. Ndërsa, për kuptimin e secilit element të shprehur në poezi, lexuesi shijon dy të vërteta. Të vërtetën e trilluar përmes mesazheve që shfaqen bindëse, të arsyeshme, si p.sh. poezitë: “Kush na del zot”, “Demagogu”; “Në dritë na duel një kopje

e genit”; “Dritën ma vodhën”; “Çdo komb i madh po ka nevojë”; “Që të jesh njeri i vërtetë”; “Urrejtjet tona nuk kanë kufi”; e cila zë një pjesë kryesore në ligjërimin e tij. Dhe të vërtetën që vjen si përmbysje e logjikës, duke na krijuar një hapësirë mendimi përtej tekstit, si p.sh., “Neroni”; “Legjenda Shekspiriane”; Të mos e harrojmë Laokonin”; “Ju kuçedra”, etj.,. Studiuesi, Artan Fuga shprehet se: “Ka një metodologji në shkencat e sotme shoqërore për të përdorur modernitetin në zbulimin e përmbajtjes se vlerave dhe domethënies së kulturës tradicionale, dhe tradicionalen për të lexuar më në thellësi modernen. Autori sugjeron: Te lexohet tradita nëpërmjet aktuales dhe aktualja nëpërmjet traditës ”. Në këtë linjë argumentimi, mikrobota e vendlindjes vjen kështu si projektim i një bashkëkohësie që jeton në kujtesën e shkrimtarit si përvojë. Etnokultura e Mileshit dhe e Malësisë, vendi i Ublave, vjen përmes fjalës poetike, herë si kujtesë e një kohe që është harruar, si pasojë e vetë deformimit të qëllimit të njerëzve, Në kujtesë të thellë, përshkuar me mall Shoh grigjën që nga kullota e fshatit ... Në të kthyer nga Bregu i Liqenit, Dëgjohet shkrrama deri në Lug të Barkut. E herë si shpërthim i një uni poetik, që zbret thellë në ndërgjegjen e tij, për të kumbuar në thirrje çlirimi nga antivlerat, në emër të dheut që i lindi, e rriti. Ara ime në Kodër është bërë lodër dhe jehona korr erë në ditët tona, Fale, or tatë, të qoftë atërishjta e ngratë e korrur, dujqit e jetës a i qasen të vërtetës? Mesazhet në emër të vlerave, vijnë poetikisht të realizuara në shumë nga poezitë e tij. Më mirë njeriut këmbët t’ia mbysë e zhysë ndotësira se shpirti i tij, t’i fëlliqet nga panjerëzia e smira Realiteti i Mileshit, i njerëzve të tij, thuret në forma të ndryshme, mendimi piqet mes plagëve të fëmijërisë, si bari atje me dhen, ku ndërtohet e projektohet e ardhmja e tij, po je-

tohet me vlerat e trashëguara të mbartura në këngë, valle, legjenda, emra, ngjarje me të cilat kjo Malësi krenohet: Mbresa nga fshati, Sonet vendlindjes, Simfoni e rradhë, Kulla e kasolle të vetmuara. I vogël isha, një çufrrak djalë, me bukë n’cokull, djathë fare pak, Delet i ruja fushës së malit, Ish grigjë e vogël por për merak O ju fusha, butoja e kreshta, Liqej e Cem, ku kap Malësia Të bekuara jeni, me zemër deshta Me kurorë t’u ngjeshi në vargjet e mia Koha e autorit lëviz, ai kuvendon me bashkëkohësinë përmes: Sonete që vrasin, Leqe që pjellin bolla. Në të dyja këto poezi, ai mat sistemet, të ardhmen e vendeve të vogla me mikrobotën e tyre ku stilizohet identitete: Me ju, jo rrallë shumë e rrahin gjoksin / Por kur për ju diç do bërë, veç shkundin / vrokthin. Shumë nga ne, pasha shpirtin tuaj Vetë dimë të rrëmihim e të nxjerrim karpa, Për ne, or gjyshër, jemi njerëz të huaj, Medet, medet, s’paskeni lërë kënd mbrapa! Ku është ndërgjegjja e fisit e ku besë e fe, ku është mikpritja e ku burrëria ku janë fatosat me trimin Skënderbe aq shumë lodhur na paska, o burra historia? Qenia e autorit si rrëfyes dhe uni lirik, fal mbijetesën e etnokulturës së maleve të Mileshit, me personazhe të zakonshme që në kontakt me bashkëkohësinë e tyre historike, detajojnë dhe ofrojnë qëndresën. Studiuesi Anton Berishaj pohon se: Nocioni kod në fusha të ndryshme teorike dhe praktika kritike mbulon domethënie relativisht të ndryshme dhe specifike. Kështu, në teorinë e informacionit, kodi definohet si një bashkësi njësish invariante me të cilat disponon sistemi i komunikimit dhe bashkësi rregullash me ndihmën e të cilave kombinohen ato njësi në procesin e komunikimit. (Vazhdon) Mr. Rrok Gjolaj

e enjte, 12 dhjetor 2019

Javore Koha

portret

Portret: Hilmi Cungu

Mësuesi modest i historisë Ismet Karamanaga

Hilmi Cungu është tashmë në pensionin e merituar. Është i moshuar, por ende e ka mendjen “qamil”, siç thotë një shprehje popullore. Flet dhe bisedon qartë, me një gjuhë të pastër shqipe, dhe i kujtohet secila sekuencë e jetës së tij - fëmijëria, rinia, studimet dhe shkollimi në Normalen në Gjakovë, koha e studimeve në Beograd dhe puna e palodhur mbi 42 vite në arsim. Të punosh 42 vite në arsim është një rrugë e gjatë dhe vështirë të përshkruhet. Thuhet se të punosh në arsim është njësoj si të punosh në ndonjë minierë në Afrikën e Jugut. Mirëpo, dashuria për arsim dhe edukimi i fëmijëve, kur iu “ka hyrë në gjak”, është gjithashtu e papërshkrueshme, tregon Hilmiu duke kujtuar kohën kur ka pasur shumë më tepër respekt për arsimin dhe arsimtarët. “Ishe ajo koha pa telefona pa kompjuterët, koha kur kemi pasur vetëm tabelën e zezë, hartat, shkumësin dhe librin. Unë nuk jam kundër risive dhe përparimit, mirëpo më duket që tash është tepruar në këtë lëmi. Unë kam dhënë historinë dhe gjithmonë jam munduar që ta interpretoj dhe t’ua shpjegoj fëmijëve sa më mirë dhe më qartë”, shprehet ai. Edhe unë jam dëshmitar pasi që kam punuar në arsim, bile një kohë

Javore Koha

e enjte, 12 dhjetor 2019

Hilmiu, si edhe shumë arsimtarë, pedagogë dhe mësues të tjerë, në fillim të arsimit në gjuhën shqipe, kanë punuar me pasion dhe dashuri të madhe për arsimimin e fëmijëve dhe të rinjve shqiptarë në Malin e Zi, sepse siç thotë ai, „arsimin dhe punën në arsim e kam dashur me zemër“

të shkurtër në fillim të punës në Shkollën Fillore “Boshko Strugar”, kështu që e njoh Hilmiun nga arsimi. Ai gjithmonë ka pasur një autoritet të veçantë. Hilmiu ka punuar me zemër dhe për ata që nuk e njohin më mirë dhe më tepër, ai ka qenë profesor i historisë, por dashuria ndaj fëmijëve ka bërë që ai tërë jetën e tij të japë mësim në shkollën fillore. Prandaj edhe shumë gjenerata që sot punojnë në arsim, nuk e harrojnë profesorin e tyre. Bile disa prej atyre të cilëve edhe unë u kam dhënë mësim, më kanë sugjeruar që të shkruaj një portret të shkurtër për të. Ky njeri i rrallë, pa dyshim e ka merituar dhe meriton një vend të veçantë në librin tim më të ri “Ulqini, Portrete, In memoriame II”. Më parë, në takime rastësore në rrugë, duke dalë nga shkolla apo ndonjëherë edhe në xhami, shpeshherë kemi biseduar për arsimin, posaçërisht për arsimin e dikurshëm, ku Hilmiu pa dyshim ka lënë gjurmë të pashlyera. Kontributi i tij ka qenë shumë i madh dhe ai ka qenë një pedagog dhe arsimtar i dalluar. Është një sfidë e madhe për mua ta përshkruaj këtë personazh të sinqertë, të butë, siç thotë populli ynë, e të mos gabosh. Tash kur del shumë pak, bile edhe xhaminë e ka rralluar, është shumë më vështirë ta takosh. Për informacionin e lexuesve, Hilmiu asnjëherë nuk ka qenë komunist dhe gjithmonë ka qenë besimtar me bindje të forta dhe asgjë nuk ka mundur ta ndalë vajtjen e tij në xhami. Diçka që e ka trashëguar nga gjyshi hafiz Cungu dhe babai i tij Nut Cungu, personazhi më i njohur i këtij

fisi të njohur nga Ulqini. Shumë gjenerata nga politika, shkenca etj. nuk e kanë harruar Hilmiun, pavarësisht nga koha e kaluar. Me kënaqësi shpirtërore dhe me një buzëqeshje nga zemra, ashtu siç e kam regjistruar edhe unë me syrin tim të mprehtë, flet për të gjithë dhe me të gjithë ata të cilët i takon në rrugë dhe që e përshëndesin arsimtarin dhe profesorin, i cili ua ka dhënë dijet e para nga historia. “Kam filluar në moshë të re të punoj si mësues në Shkollën Fillore në Krajë, së bashku me Kabil Veliagën, në kohën kur gjuha shqipe ka qenë në rrezik, dhe e kam përfunduar punën time në arsim në Shkollën Fillore ‘Boshko Strugar’ në Ulqin, vetëm pak metra larg nga bedenat e Kalasë sonë shekullore. Sipas Plinit plakut, historia 2500-vjeçare e kësaj kështjelle impozante, më ka inspiruar gjithmonë”, rrëfen Hilmiu. “E di se edhe ti e njef mirë historinë, të shoh në televizion në emisione të ndryshme”, më lavdëron mua. “Është mirë që ka njerëz siç je ti, që flet dhe shkruan, pasi që ne duhet të na njohë bota edhe më mirë. Nuk jetohet nga historia, mirëpo është mirë me e pas në veçanti kaq të pasur siç e kemi ne, si popull autokton në këto treva”. Arsimi dhe puna 42-vjeçare në arsim ka qenë një rrugë e gjatë, shpeshherë e vështirë, një udhëtim mbi 42 vite, me gjenerata të ndryshme, vazhdon kujtimet Hilmiu. “Mirëpo, jam krenar për punën time, pavarësisht nga rrethanat e vështira, posaçërisht në kohën e komunizmit. Mendoj dhe jam modest kur them se kam dhënë një kontribut të madh në

portret

arsimin e popullit tonë. Natyrisht, aq sa më ka lejuar kapaciteti im intelektual, por gjithmonë me zemër dhe me shpirt. Arsimin dhe punën në arsim e kam dashur me zemër“. Më pas vazhdon: „Gjithmonë jam munduar që në kushte të vështira dhe nganjëherë me sakrifica të mëdha të punoj në edukimin e gjeneratave të reja, duke i respektuar rregullat e arsimit, shumë herë në mungesë të mjeteve materiale edhe duke improvizar mësimin në kushte të vështira, por gjithmonë me qëllim që të mos u mungojë nxënësve arsimi themelor. Jam i bindur që kam pasur sukses.“ Unë si autor i këtij shkrimi dua të shtoj që Hilmiu, si edhe shumë arsimtarë, pedagogë dhe mësues të tjerë, në fillim të arsimit në gjuhën shqipe, kanë punuar me pasion dhe dashuri të madhe për arsimimin e fëmijëve dhe të rinjve shqiptarë në Malin e Zi. Me një pietet të veçantë, më tregon dhe i kujtohet Hilmiut puna e palodhshme e disa punëtorëve në fillimet e arsimit në gjuhën shqipe te ne. Flet me një respekt të madh për ata më të mirët nga plejada e madhe e mësuesve dhe arsimtarëve tanë, të cilët kanë dhënë kontribut të madh

në edukimin e popullit tonë. Pa dyshim, gjithmonë duhet të përmenden dhe të mos harrohen kurrë Minja Nikollaidisi, Antonija Markoviqi, Qouthere Llunji, Pjetër Mirdita, Muhamed Zejnelaga, Veli Hoxha, Shefki Karamanaga dhe të tjerët, të cilët pa dyshim kanë një meritë të veçantë në arsimin e popullit tonë. Edhe Hilmiu i takon këtij grupi, kështu që edhe ai është një ndër pishtarët e dritës dhe përparimit në përgjithësi, pavarësisht nga kushtet e vështira ekonomike, politike etj. „Shpeshherë duke shëtitur gjatë rrugës e cila të çon në ullishtë, por edhe kur dal në Pazar ose shkoj në xhami, takoj nxënësit, sot njerëz të profileve të ndryshme, të cilët me një respekt të veçantë më tregojnë se dituria e parë nga historia, që e kanë marrë nga unë, iu ka mbetur në kujtesë. Më duket se nuk ka satisfaksion më të madh për mua“. Edhe një gjë interesante lidhur me të, gjithmonë dhe çdokujt i ka shkuar në varrim. Hilmiu thotë se është i kënaqur me rrugën dhe punën e tij 42-vjeçare në arsim. „Në përgjithësi, jam i kënaqur me familjen dhe me jetën time, pavarësisht nga sfidat e mëdha dhe me vështirësitë që është dashur t‘i përballoj“, shprehet ai. Edhe disa të dhëna mbi Hilmiun. Ka lindur në vitin 1934 në Ulqin. Gjyshi i tij ka qenë Hafiz Cungu, njëri ndër hafëzët dhe imamët më të mirë në Ulqin, kurse babai i tij Nut Cungu, një këpucëtar i thjeshtë, por një njeri i jashtëzakonshëm, mjek popullor me veti të veçanta. Hilmiu shkollën fillore e ka ndjekur në Ulqin, kurse Shkollën Normale të Mësuesisë në Gjakovë, së bashku me Xhevdet Hollin, Hasan Goranën dhe Sadije Alibegun. Më

vonë është regjistruar në Beograd, ku ka kryer Fakultetin Filozofik- degën e historisë dhe bëhet profesor i historisë. Pavarësisht se ka qenë profesor, për shkak që të mos ia zeje vendin dikujt tjetër nuk ka kaluar në Gjimnazin e Ulqinit, ndonëse ka pasur oferta. Ky njeri modest, i sjellshëm dhe i mirë, i ka mbetur besnik Shkollës “Boshko Strugar”, ku ka dhenë mësim në gjuhën shqipe dhe malazeze. Me rëndësi është të përmendet që Hilmiu ka dhënë mësim në Krajë, së bashku me Kabil Veliagën, në kohën kur ka qenë në rrezik gjuha shqipe. Kurrë nuk ka qenë anëtar i Lidhjes Komuniste. Nuk ka dalë fort pasi që lokalet dhe kafenetë nuk i ka dashur shumë. „Prapë sot, kur u kthehem fillimeve të shkollimit dhe zgjedhjes së profesionit, pa dilemë përsëri e kisha zgjedhur të njëjtin profesion dhe të njëjtën rrugë“, thotë ai. Ishte kjo një rrugë e gjatë, duke filluar në Krajë si mësues i ri e deri te përfundimi dhe pensionimi në Shkollën Fillore “Boshko Strugar“. Ai tregon se shpeshherë duke dhënë mësim në klasat me pamje nga Kalaja, e ka ngritur shikimin në muret e Kalasë, atje nalt mbi bedene, „me të cilët edhe ne nga Mëhalla e Re jemi krenuar pasi që edhe kemi pasur lidhje të forta familjare“. „Edhe sot pas një rruge të gjatë dhe të pasur me ngjarje nga jeta dhe puna në arsim, jam më se i bindur që edhe shokët e mi të arsimit, të cilët nuk jetojnë më, do të ishin të kënaqur me punën dhe veprën time modeste 42-vjeçare në arsim. Gjeneratat e më vonshme, kur të studiojnë zhvillimin e edukimit dhe arsimit te ne, pa dyshim që do të na vendosin në piedestalin më të lartë në fillimet e arsimit te ne“. Prandaj është mirë që personazhet, siç është edhe Hilmi Cungu, të përmenden, t‘i shënojmë dhe të mos t‘i harrojmë kurrë. Është mirë që edhe gjeneratat e sotme të njihen me këta njerëz të cilët kanë shënuar qytetin tonë, në veçanti arsimin dhe edukimin e qindra gjeneratave të shekullit të kaluar deri në ditët e sotme. Ndoshta dikur edhe të gëzojnë vendin e merituar në trashëgiminë tonë. Hilmi Cungu, pa dyshim, meriton një vend të posaçëm. e enjte, 12 dhjetor 2019

Javore Koha

Mozaik

Në Rozhajë u organizua aksioni i grumbullimit të ndihmave për të prekurit nga tërmeti në Shqipëri

Me Ty Shqipëri Qytetarë të shumtë të Rozhajës kanë shprehur solidaritetin e tyre me banorët e Durrësit dhe disa qyteteve tjera të Shqipërisë, që u goditën nga tërmeti i 26 nëntorit të këtij viti. E veçantë e këtij aksioni ishte përkrahja dhe solidariteti i fëmijëve boshnjakë me bashkëmoshatarët e tyre, të cilët të hollat që i kishin marrë nga prindërit për ushqim, i hodhën në kutinë e ndihmave për Shqipërinë Rozhajë – Me nismën e drejtorit të Shkollës Fillore “Dacaj”, Haxhi Lajçi, dhe me përkrahjen e kolektivit dhe nxënësve të kësaj shkolle, nga mesdita e ditës së premte (29 nëntor 2019) në sheshin e qytetit të Rozhajës ka vazhduar aksioni i grumbullimit të ndihmave financiare për të prekurit nga tërmeti në Durrës dhe zonat përreth, me moton “Për Ty Shqipëri”. Qytetarë të shumtë të Rozhajës kanë shprehur solidaritetin e tyre me

Javore Koha

e enjte, 12 dhjetor 2019

banorët e Durrësit dhe disa qyteteve tjera të Shqipërisë, që u goditën nga tërmeti i 26 nëntorit të këtij viti. Sipas organizatorit, e veçantë e këtij aksioni ishte përkrahja dhe solidariteti i fëmijëve boshnjakë dedikuar bashkëmoshatarëve të tyre, të cilët të hollat që i kishin marrë nga prindërit për ushqim, i hodhën në kutinë e ndihmave për Shqipërinë. Menjëherë pas tërmetit që goditi Durrësin dhe qytetet tjera, të martën

më 26 nëntor 2019, rreth orës 3.55 minuta të mëngjesit, i cili la disa të vdekur, shumë tjerë të lënduar dhe shkaktoi dëme të mëdha materiale, Shkolla Fillore “Dacaj” i kishte ftuar bashkëqytetarët e Rozhajës që të solidarizohen me banorët e Shqipërisë. Po këtë ditë, solidaritet me Shqipërinë kanë treguar edhe organet e Bashkësisë Islame dhe nxënësit e Medresesë së Rozhajës. (Kohapress)

Mozaik

Filluan punimet në ndërtimin e rrethrrotullimit që lidh Tuzin me Shqipërinë – Podgoricën – Hotin dhe Zetën

Investim i nevojshëm dhe me vlerë Tuz – Punimet për ndërtimin e rrethrrotullimit tek udhëkryqi që çon drejt akseve rrugore, Tuz – Podgoricë – Bozhaj – Hot – Mataguzh, përballë Kishës Katolike në Tuz kanë filluar javën e kaluar. Nga Sekretariati për Planifikim, Rregullim Hapësinor dhe Punë Komunale i Komunës së Tuzit këtë projekt e konsiderojnë si teje të rëndësishëm jo vetëm për drejtuesit e automjeteve vendase por edhe për ata të cilët kalojnë transit nëpër këtë rrugë ndër-

kombëtare. “Është një projekt i rëndësishëm veçanërisht për të gjithë drejtuesit e automjeteve që shkojnë në drejtim të Shqipërisë, në anën tjetër për ata që shkojnë në drejtim të Podgoricës dhe Zetës pasi që siç e dini, situata deri më tani ka qenë kaotike. Me ndërtimin e këtij rrethrrotullimi qytetarët e Malësisë do të kenë mundësi të qarkullojnë më lehtë, sepse këto drejtime: Podgoricë – Hot – Bozhaj – Mataguzh, janë shumë të

frekuentueshme” u shpreh në një prononcim për gazetën “Koha Javore”, Lekë Ivezaj nga ekretariati për Planifikim, Rregullim Hapësinor dhe Punë Komunale i Komunës së Tuzit. Vlera e këtij projekti kap shifrën e 334 mijë eurosh, nga të cilat 300 mijë i investon kryeqyteti Podgoricë, kurse punimet është duke i realizuar ndërmarrja Vukotiq Trade nga Podgorica. Kohëzgjatja për realizimin e punimeve të këtij projekti është 90 t. u. ditë pune. e enjte, 12 dhjetor 2019

Javore Koha

mozaik

Vizitë në Medresenë “Mehmet Fatih” në Milesh Shikuar historikun e medreseve, ato konsiderohen një institucion mjaft i hershëm. Medresetë në fillim kishin karakter edukativo-arsimor fetar privat. Me Medrese formohej një institucion fetar, që pamja e tyre të ishte në mënyrë të organizuar që bashkonte vendin për lutje, klasat, bibliotekën, konviktin si edhe mensën. Depërtimi i medreseve në Ballkan daton me ardhjen e Osmanlive, që ndër të tjera synime kishin për synim edhe edukimin fetar të veçantë për popullatën myslimane. Shumica e medreseve të ndërtuara në kohën e Osmanlive kishin arkitekturë Osmane që i përshtateshin traditës vendore. Me largimin e Osmanlive nga Ballkani, u mbyllën pothuajse të gjitha medresetë në Ballkan. Medreseja sot llogaritet shkollë e mesme fetare që nxënësve të saj ju ofron mësim fetar dhe shkencor, sikur edhe në shkollat e tjera të mesme. Shikuar historikisht, komuniteti mysliman edukatën fetare arriti ta realizojë përmes shumë institucioneve formale dhe joformale. Te ne në Mal të Zi, i pari institucion për edukim të fëmijëve dhe mësim besimit pas prindërve konsiderohen

Javore Koha

e enjte, 12 dhjetor 2019

mejtepet(mësime fetare nga prijësit fetarë). Medreseja “Mehmet Fatih”në MileshTuz ka filluar nga puna në vitin 2008 dhe rezulton të jetë medreseja e parë dhe e vetme në Mal të Zi. Që nga viti 2012, u hap edhe medreseja për vajza. Sot medreseja numëron 250 nxënës. Që nga viti 2018, Senati i Universitetit të Malit të Zi ndëryshon rregulloren që shkollat fetare të jenë të licencuara. Dhe kështu nga viti shkollor 2018/19 nxënësit që diplomohen pranë këtij institucioni i kanë dyert e hapura për regjistrim në të gjitha programet studimore. Në këtë istitucion ndjekin mësimin 36 nxënës nga Ulqini, Ana e Malit dhe Kraja.

botuar më 1885. Kjo vepër pranohet si kryevepër sepse i ka udhëzuar, frymëzuar shumë breza, jo vetëm në aspektin fetar, por edhe në atë kombëtar. Në parathënie të “Mevludid”, ndër të tjera, Hafiz Ali-Riza Ulqinaku tregon pse e shkruan në gjuhën shqipe: “N ‘gjuhen shqipe kam qëllim un me i tregue Që kështu vllaznit sa do pak me përfitue, (sepse gjuha shqipe....) Asht nji gjuh’ qi me kalem s’asht kollanis. Kushdo, qi t’a vejn hesap ndonji hata M’godit aj qi t’a shof, i baj rixha. Një falënderim i veçantë shkon për

Dy-tri fjalë rreth ”MEVLUDIT” stafin e Medresesë për mikpritjen Mevludi është vepër e poetit të njohur turk, Sulejman Çelebiut, të cilën e ka përkthyer në gjuhën shqipe Hafiz Ali Rizai. Ky përkthim është përshtatje në gjuhën shqipe, është një poemë që i kushtohet lindjes apo ditëlindjes së Pejgamberit, Muhammedit (a.s.) Këtë vepër autori e ka shkruar, përkthyer, adaptuar, në moshën 18 vjeçare, në vitin 1873 (?), kurse është

dhe kohën e kushtuar! Vizita të tilla ekukuese dhe informuese janë vlerë e shtuar edukatës së përgjithshme të nxënësve dhe jo vetëm! Transporti i nxënësve dhe darka e shtruar ishin të mbuluara nga Medreseja “Mehmet Fatih”. Luljeta Avdiu Cura

sport

Garuesit e KT “Ulqini” fituan gjashtë medalje në Kampionatin Evropian për Fëmijë në Shtutgart të Gjermanisë

Rezultat historik “Me këtë ekip kemi punuar plot një vit duke u stërvitur gjashtë ditë në javë. Mundim, sakrificë, lodhje e angazhim maksimal vetëm që të kemi paraqitje të mirë dhe të arrijmë nivelin evropian. I falënderoj shumë këta sportistë për seriozitetin dhe maturinë e tyre, të cilët në një moshë kaq të re u stërvitën plot gjashtë ditët e javës pa ndërprerje, për një vit të tërë”, shprehet kryetrajneri i KT “Ulqini”, Fikret Dushku Medaljeve të tyre të shumta, të fituara në turnetë dhe kampionatet kombëtare dhe ndërkombëtare, gjatë 15 viteve të kaluara, garuesit e Klubit të Taekwondosë “Ulqini”, u kanë shtuar edhe gjashtë të tjera, ndër më të rëndësishmet në historinë e këtij klubi. Gjashtë garuesit e KT “Ulqini”, të cilët përfaqësuan Malin e Zi në Kampionatin Evropian për fëmijë në Taekwondo (grupmosha 2008-2009), i cili është mbajtur gjatë fundjavës në Shtutgart të Gjermanisë, kanë shënuar një rezultat historik duke fituar gjashtë medalje, të parat medalje evropiane për Malin e Zi në kategorinë e pionierëve. Ata kanë fituar dy medalje në disiplinën e ndeshjeve dhe katër medalje në disiplinën e formave. Rezultati më i mirë i arritur ndonjëherë është medalja e artë, e fituar nga Sara Kra-

ja, e cila u shpall kampione e Evropës për vitin 2019, në kategorinë -52kg, ku arriti të fitojë dy ndeshje me rezultat bindës. Medaljen tjetër në disiplinën e ndeshjeve e fitoi Enes Dushku, i cili fitoi vendin e tretë dhe medaljen e bronztë. Ai e fitoi ndeshjen e parë kundër përfaqësuesit të Belgjikësa, ndërsa ndeshjen e dytë e humbi nga përfaqësuesi i Rusisë. Në disiplinën e formave, kategoria individuale, nënkampione e Evropës u shpall Sara Dervishi, kurse medalje të bronztë fitoi Arta Ismailaga. Në kategorinë çift, medalje të bronztë fituan dyshja Enes Dushku dhe Arta Ismailaga. Tejet i kënaqur me rezultatin e arritur, kryetrajneri i KT “Ulqini”, Fikret Dushku, e pranon se këto ishin ditët më të bukura në karrierën e tij dhe shumë emocionuese.

“Me këtë ekip kemi punuar plot një vit duke u stërvitur gjashtë ditë në javë. Mundim, sakrificë, lodhje e angazhim maksimal vetëm që të kemi paraqitje të mirë dhe të arrijmë nivelin evropian. I falënderoj shumë këta sportistë për seriozitetin dhe maturinë e tyre, të cilët në një moshë kaq të re u stërvitën plot gjashtë ditët e javës pa ndërprerje, për një vit të tërë. Falënderoj prindërit që i përkrahën maksimalisht këta garues. Falënderoj sponsorët që na lehtësuan udhëtimin tonë në Kampionatin Evropian, pa ndihmën e të cilëve ndoshta nuk do të kishim pasur mundësi që të paraqitemi”, shprehet ai. Në Kampionatin Evropian për Fëmijë në taekwondo morën pjesë mbi 1200 garues në të gjitha disiplinat. (Kohapress) e enjte, 12 dhjetor 2019

Javore Koha

e a avorh KJo Podgori cë e enjte, 12 dhjetor

2019 Viti XVlll Numër 892 Çmimi

0,50

uar Pasiviteti i impon uar g apo guximi i mun

ISSN 1800-5696

Përurohet Memoriali kushtuar viktimave

Rezultat historik