Koha 886

Koha Javore Podgoricë e enjte, 31 tetor 2019 Viti XVlll Numër 886 Çmimi 0,50

Të drejtat e shqiptarëve në Malin e Zi dhe Strategjia e politikës së pakicave ISSN 1800-5696

Citadela, mundësi e pashfrytëzuar për skenë verore

Në përpjekje për të ringjallur traditën e vjetër detare

Përmbajtje

8

10 Çka tash për Ballkanin…?!

...fuqia e idesë...

12

20 Lahuta e Malcis po shtegton botën

Lojërat e fatit , virus i rrezikshëm

Koha Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002.

Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.org

2

Javore Koha

e enjte, 31 tetor 2019

Përmbajtje

22

26 Kolos i kulturës sonë dhe figurë e rrallë në botën shqiptare

Laureati i ri i çmimit korean pritet që ta lartësojë edhe më shumë atë

28

30 Vrazhdësia e absurdit, ekstremet dhe dritëhijet bardhë e zi

Arsimtar i dalluar në Malësi e Kosovë me vlera njerëzore e profesionale KOHA Javore KOHA Javore

KOHA Javore KOHA Javore

Podgoricë e enjte, 22 dhjetor 2016 Viti XV Numër 745 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 8 dhjetor 2016 Viti XV Numër 743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 29 dhjetor 2016 Viti XV Numër 746 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 15 dhjetor 2016 Viti XV Numër 744 Çmimi 0,50

Pa ndonjë NDRYSHIM

pozitiv

Teatri - një dëshirë e munguar e ulqinakëve Qençe

APATIA politike

Shqiptarët në Mal të Zi gjatë vitit 2016

SHQIPTARËT E 1001 HALLEVE

Komedia e mjerimit

mjerimit Komedia e

Në udhëkryq

1 NSSI

6965-008

ëve ulqinaka re mungu ë e dëshir nhjëet trit-o Teaje Në udhëkryq

Shkodra, qyteti më joshës për krajanët krajanët joshës për qyteti më Shkodra,

ISSN 1800-5696

ISSN 1800-5696

1 NSSI

6965-008

e luftës viktimat që nderoi Manifestim

nuk jetohet ma

ISSN 1800-5696

ISSN 1800-5696

Manifestim që nderoi viktimat e luftës

Qëndrimi anticivilizues i një politikani

Lufta e Ftohtë duhet shmangur

Kadare meriton Nobelin!

ARKIVI: www.kohajavore.org

Qëndresa dhe flijimi për flamurin tonë kombëtar

ma uk Qençe n SHQIPTAR ËT E

1001 HALL EVE

avoreHA KJO avoreHA KJO Podgoricë e enjte,

8 dhjetor 2016

Viti XV Numër

743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte,

15 dhjetor 2016

Viti

Çmimi 0,50 XV Numër 744

e enjte, 31 tetor 2019

Javore Koha

3

Ngjarje Javore

Sekretariati për Vetëqeverisje Lokale dhe Veprimtari Shoqërore i Komunës së Tuzit organizoi ligjëratën “Shëndeti është jetë“

Ndërgjegjësim për t’i kushtuar shëndetit rëndësinë e duhur Tuz – Specialistja e radiologjisë dhe e onkologjisë dr. Vanja Karagjinoviq ka mbajtur një ligjëratë mbi sëmundjen e kancerit të gjirit – “Shëndeti është jetë“, e cila u mbajt në sallën e kuvendit të Komunës së Tuzit, të cilën e organizoi kjo komunë në kuadër të muajit të luftës kundër kancerit të gjirit.

Në këtë ligjëratë sa informative aq edhe edukative dhe ndërgjegjësuese morën pjesë një numër i vogël i banorëve të Malësisë të cilët patën rast të mësojnë nga afër mbi sëmundjen e kancerit të gjirit, e cila për fat të keq jo vetëm në Mal të Zi por edhe në vende të kontinenteve të tjera është e pranishme në një masë jo të vogël.

Fillimisht, ka përshëndetur Znj. Marina Ujkaj nga Sekretariati për Vetqeverisje Lokale dhe Veprimtari Shoqërore të Komunës së Tuzit e cila duke falënderuar të pranishmit ka thënë se kjo ligjëratë organizohet në shenjë të mbështetjes në muajin e luftës kundër kancerit të gjirit.

Në të njëjtën kohë, specialistja onkologe dhe radiloge Znj. Vanja Karagjinoviq ka folur për plot një orë e

4

Javore Koha

e enjte, 31 tetor 2019

gjysmë mbi sëmundjen e kancerit të gjirit e cila ka thënë se predispozitat që një person të preket nga kjo sëmundje varen kryesisht nga faktorët gjenetikë, por nuk përjashtoi edhe faktorë të tjerë siç është kequshqyerja, mungesa e aktivitetit fizik dhe stresi.

“Nëse një femër ka lindur fëmijë pas moshës tridhjetë vjeçare, nëse ka qenë me mbipeshë dhe nëse të ushqyerit është karakterizuar nga yndyrat me origjinë shtazore, ajo ka predispozita më të larta që të preket nga kanceri i gjirit. Përveç këtyre, duhanpirja dhe konsumimi i alkoolit janë faktorë shtesë që rrisin shanset për t’u prekur nga kjo sëmundje. Për shembull, çdo gotë verë e rrit rrezikun për t’u prekur nga kanceri i gjirit.

Kur flasim për stresin kronik, mund të themi se ai është shkaktar i të gjitha sëmundjeve tona në organizëm, jo vetëm të kancerit të gjirit”, u shpreh ndër të tjera doktoresha Karagjinoviq.

Ndërkaq, duke iu referuar të dhënave statistikore se sa është numri i të prekurve nga kjo sëmundje në Mal të Zi, Karagjinoviq tha se gjatë vitit të kaluar në këtë vend vetëm në

popullatën e femrave ka pasur 420 persona të prekura nga kjo sëmundje, duke potencuar se edhe kanceri i qafës së mitrës te kjo popullatë është i pranishëm në masë të madhe dhe sipas saj, prekja nga kjo sëmundje në pesëmbëdhjetë vitet e ardhshme në shtetet e zhvilluara do të zvogëlohet, derisa në vendet më pak të zhvilluara ky numër do të jetë në rritje, përkatësisht numri i vdekjeve nga kjo sëmundje do të jetë më i lartë.

Kjo ligjëratë ishte e konceptuar në formën e pyetje-përgjigjeve, ku të pranishmit e interesuar kishin mundësi t’i parashtronin specialistes së pranishme një sërë pyetjesh me interes për këtë sëmundje.

Doktoresha specialiste në përmbyllje të kësaj ligjërate ju bëri thirrje të gjitha vajzave dhe grave, por edhe burrave, që të kryejnë kontrolle të vazhdueshme për të zbuluar në kohë prekjen eventuale nga kanceri i gjirit.

Ajo tha se gratë, duke filluar nga mosha 45- vjeçe duhet të bëjnë një mamografi dhe paralelisht me të edhe një eko, pasiqë siç tha, zbulimi i sëmundjes në stade të hershme është t. u. plotësisht e shërueshme.

Ngjarje Javore

U mbajt konferenca përmbyllëse në kuadër të projektit “The feminine side of quality”

Fuqizimi i grave përmes produkteve vendore Ulqin – Në sallën e hotelit “Mediteran” të mërkurën e kaluar është mbajtur konferenca përmbyllëse e projektit “The feminine side of quality”, i cili është realizuar nga Komuna e Ulqinit, Organizata Joqeveritare “MogUl”, Bashkia e Mirditës dhe Qendra UET nga Tirana, në kuadër të programit të bashkëpunimit ndërkufitar Mali i Zi – Shqipëri 2014-2020, me mbështetjen e Bashkimit Evropian.

Në konferencë janë prezantuar aktivitetet kryesore që janë realizuar në kuadër të këtij projekti, si trajnimet edukativo-profesionale, vizitat studimore, panairet me produkte vendore, spotet promovuese etj.

Për aktivitetet dhe rezultatet e arritura ka folur menaxherja e projektit, Vjollca Lika – Çobaj, nga OJQ “MogUl”.

Ajo ka thënë se “ndër rezultatet kryesore të këtij projekti janë një grup i mrekullueshëm i grave nga Ulqini dhe Mirdita, që na sjellin produkte vendore”.

Lika ka thënë se është me rëndësi

që të mbështesim këto prodhuese të reja që promovojnë këto vlera tradicionale dhe që duhet të jenë shembull edhe për shumë të tjera në mënyrë që të shfrytëzojnë potencialet e shumta që kemi.

Kryetari i Komunës së Ulqinit, Loro Nrekiq, ka thënë se produktet e prodhuara nga gratë pjesëmarrëse në projekt me siguri një ditë do të jenë brend në Mal të Zi dhe Shqipëri.

Ai ka theksuar se bashkëpunimi ndërmjet Komunës së Ulqinit dhe Bashkisë së Mirditës do të jetë me përparësi edhe në të ardhmen.

Kryetari i Bashkisë së Mirditës, Ndrec Dedaj, ka potencuar bashkëpunimin e mirë ndërmjet Malit të Zi dhe Shqipërisë, si dhe rëndësinë e mbështetjes së Bashkimit Evropian përmes projekteve ndërkufitare që kanë për qëllim arritjen e standardeve nga të dy vendet në fusha të ndryshme.

“Projekti ‘The feminine side of quality’ që ka të bëjë me punësimin e grave dhe vajzave duke u mbështe-

tur në prodhimet e traditës, është një bashkëpunim i shkëlqyer i Bashkisë së Ulqinit dhe Bashkisë së Mirditës”, ka thënë ai, duke treguar se për bashkinë që ai drejton kjo përbën një risi pasi që është projekti i parë që realizojnë nga Programi i Bashkëpunimit Ndërkufitar.

Për rëndësinë e këtij projekti, i cili ka zgjatur 18 muaj, kanë folur edhe Veselin Shqepanoviq nga Zyra për Integrime Evropiane në Qeverinë e Malit të Zi, kryetari i OJQ “MogUl”, Xhemal Peroviq, përfaqësuesja e Qendrës UET, sekretari për Ekonomi dhe Zhvillim Ekonomik i Komunës së Ulqinit, dr. Agron Ibrahimi, ishkryetari i Komunës së Ulqinit, Nazif Cungu.

Qëllimi kryesor i projektit “The feminine side of quality” ka qenë fuqizimi i grave që duke shfrytëzuar potencialin ekzistues bujqësor, trendet në rritje të prodhimit vendor, agroturizmit e turizmit rurar të krijohen vende të reja të punës. i. k.

e enjte, 31 tetor 2019

Javore Koha

5

Vështrim & Opinion

Të drejtat e shqiptarëve në Malin e Zi dhe Strategjia e politikës së pakicave (1)

Shqiptarët të artikulo e tyre unike e profes Duke analizuar propozimin, vërehet një qasje me më shumë përgjegjësi, më e hollësisshme, më gjithëpërfshirëse, më serioze e propozuesit e cila, nëse do të zbatohej në praktikë, krijon kushte efektive për përmirësimin e pozitës dhe integrimin më të shpejtë të pakicave nga njëra anë, e nga ana tjetër krijon obligim e përgjegjësi për faktorin politik shqiptar. Në fokusin e kësaj strategjie, me të drejtë janë vendosur arsimi, inkuadrimi, përdorimi i gjuhës së pakicave në sektorin publik si dhe pjesëmarrja politike dhe përfaqësimi në të gjitha instancat shtetërore dhe e gjitha kjo në pajtueshmëri me ligjet në Mal të Zi

Hajrullah Hajdari

Thelbi i mbrojtjes së pakicave kombëtare është “mbrojtja e pakicave nga shumica”, çka nënkupton obligimin e shumicës (shtetit) për t’u krijuar atyre, nëpërmjet infrastrukturës ligjore dhe zbatimit të tyre në praktikë, kushtet normale për ruajtjen dhe avancimin e të drejtave kombëtare të tyre ashtu që ata mos ta ndiejnë veten të diskriminuar, të pabarabartë me popujt tjerë shumicë apo pakicë në shtetin ku jetojnë.

Mali i Zi që në vitin 2008, bazuar në dispozitat kushtetuese dhe Ligjin mbi të drejtat dhe liritë e popujve pakicë për periudhën 2008-2018, ka aprovuar Strategjinë e politikave të pakicave kombëtare, si dokument themelor i planifikimit që përcakton politikën e Qeverisë së Malit të Zi në fushën e respektimit dhe mbrojtjes së të drejtave të popujve pakicë, gjegjësisht obligimin e organeve shtetërore për krijimin e kushteve për përmirësimin

6

Javore Koha

e enjte, 31 tetor 2019

dhe avancimin e kushteve jetësore në të gjitha sferat e saj, gjatë zbatimit të dokumentit. Ndër të tjera, ky dokument përfshin rregullimin normativ dhe zbatimin në praktikë në sferen e përdorimit të gjuhës dhe shkrimit, arsimit në të gjitha nivelet, kulturës dhe traditës, informimit, identitetit kombëtar, individual dhe kolektiv, pjesëmarrjen politike dhe përfaqësimin në organet shtetërore, politikën ekonomike zhvillimore etj.

Efektet e kësaj strategjie në sferat e përmendura akoma janë nën nivelin e përcaktuar, e sidomos janë nën nivelin e pritshmërisë së shqiptarëve në raport me kontributin e tyre në jetësimin e pavarësisë së shtetit malazez dhe funksionimit të shtetit ligjor dhe të drejtës, kjo jo vetëm për fajin apo mosangazhimin e qeverisë dhe organeve të saj. Subjektet politike shqiptare në mungesë të një platformë politike, rrjedhimisht nuk krijuan strategji apo plan të veprimit politik për arritjen dhe avancimin e të drejtave të pakicës shqiptare në Mal të Zi. Ata sikur u kënaqen me sigurimin e ndonjë karrigeje në parlament apo ndonjë vendi udhëheqës në organet ekzekutive të pushtetit malazez.

Realisht shqiptarët në Mal të Zi, në sferat e lartpërmendura, nuk kanë mundësi t’i shijojnë të drejtat as në nivelin që Kushtetuta, Ligji apo Strategjia në fjalë ua garanton. Sot gjuha dhe

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

ojnë kërkesat sionale shkrimi shqip injorohet nga organet gjyqësore dhe të administratës, madje edhe atyre lokale, anipse Statuti i komunave (Ulqin e Tuz) i obligon; informimi në gjuhën shqipe nuk është as për së afërmi në nivelin e përcaktuar ligjor; përdorimi i simboleve kombëtare nuk është zgjidhur si duhet përderisa në vendbanimet me shumicë shqiptare flamuri kombëtar nuk valon edhe në organet shtetërore, gjyqësore e të adminstratës; përfaqësimi i shqiptarëve në pushtetin legjislativ është degradues dhe diskriminues, ndërsa punësimi i shqiptarëve në organet ekzekutive të shtetit, në nivelin 1.32% kundrejt 5% të pjesëmarrjes së tyre në numrin e përgjithshëm të popullsisë, po ashtu është diskriminues. Për vetë faktin se vendet e banuara me shqiptarë edhe sot e kësaj dite bëjnë pjesë në radhën e vendeve më pak të zhvilluara, për ar-

ritjet në sferën e zhvillimit ekonomik as që mund të bëhët fjalë.

Janë këto vetëm disa nga shqetësimet për ata shqiptarë që vazhdojnë të jetojnë në trojet e tyre (të tjerët, të pakënaqurit nga cilado arsye, po e braktisin vendin) e për të cilat faktori politik shqiptar është dashur dhe duhet të ngrejë zërin e kërkesave tek instancat shtetërore deri tek ato ndërkombëtare për të gjetur mbështetje në realizimin e të drejtave të tyre, së paku deri në nivelin që infrastruktura ligjore e brendshme dhe ajo ndërkombëtare ua garanton.

Ndërkohë, qeveria e Malit të Zi (Ministria për të Drejtët e Njeriut dhe të Pakicave) ka përgatitur propozimin e ri të Strategjisë së politikave të pakicave për periudhën pesëvjeçare, 2019-2023, me të cilën parashikon masat dhe detyrat, me zbatimin e të

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

“

Pikërisht ligjet, përmirësimi dhe zbatimi i tyre na bëjnë të jemi skeptikë e të mendojmë në vijueshmërinë e praktikës zbatuese në lidhje me këtë çështje

cilave do të përmirësohet përfaqësimi i pjesëtarëve të pakicave në organet e vetëqeverisjes shtetërore dhe lokale, forcimin e aftësive të institucioneve për të ruajtur dhe promovuar të drejtat e pakicave.

Duke analizuar propozimin, vërehet një qasje me më shumë përgjegjësi, më e hollësisshme, më gjithëpërfshirëse, më serioze e propozuesit e cila, nëse do të zbatohej në praktikë, krijon kushte efektive për përmirësimin e pozitës dhe integrimin më të shpejtë të pakicave nga njëra anë, e nga ana tjetër krijon obligim e përgjegjësi për faktorin politik shqiptar. Në fokusin e kësaj strategjie, me të drejtë janë vendosur arsimi, inkuadrimi, përdorimi i gjuhës së pakicave në sektorin publik si dhe pjesëmarrja politike dhe përfaqësimi në të gjitha instancat shtetërore dhe e gjitha kjo në pajtueshmëri me ligjet në Mal të Zi. Pikërisht ligjet, përmirësimi dhe zbatimi i tyre na bëjnë të jemi skeptikë e të mendojmë në vijueshmërinë e praktikës zbatuese në lidhje me këtë çështje. Ndaj, më të drejtë shqiptarët, kësaj radhe, duhet të mobilizohen e të artikulojnë kërkesat e tyre unike e profesionale. Aq më tepër kur bartës të aktiviteteve për realizimin e qëllimeve strategjike të përmendura janë përcaktuar Ministria për të Drejtët e Njeriut dhe të Pakicave, ku ministri është nga radhët e partive shqiptare; Kuvendi i Malit të Zi, ku kemi një deputet për hasret; Këshilli Kombëtar i Shqiptarëve në Mal të Zi. Natyrisht, barra kryesore u takon të përmendurve, si përfaqësues të zgjedhur nga populli, por nuk lirohen nga përgjegjësia as partitë politike shqiptare, as pushtetet vendore në Ulqin, Tuz, Tivar, Rozhajë, Plavë apo Guci, as sektori civil e shoqatat e ndryshme që merren me ruajtjen e identitetit dhe kulturës shqiptare në këto troje. (vijon) e enjte, 31 tetor 2019

Javore Koha

7

Vështrim & Opinion

Çka tash për Ba Dështimi i Bashkimit Evropian për të filluar bisedimet e pranimit me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut, në samitin e saj të tetorit, mund të kontribuojë në destabilizimin e Ballkanit Perëndimor. Bllokimi francez i procesit të zgjerimit, gjithashtu, do të inkurajojë aktivitetet subversive të Moskës në të gjithë rajonin

Janusz Bugajski

Hyrja e bllokuar për shtetet që vazhdojnë të luftojnë me reformat do të dërgojë një mesazh të braktisjes pikërisht në një kohë kur ata kanë nevojë për inkurajim dhe përfshirje më të fortë në BE. Aderimi në Bashkimin Evropian mbetet një ambicie thelbësore në të gjithë Evropën Juglindore.

Sllovenia dhe Kroacia kanë përfituar qartë ekonomikisht dhe politikisht nga procesi i integrimit. Megjithëse të dyja, Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut, kanë statusin e “kandidatit” për Bashkimin Evropian, përparimi i tyre drejt fillimit të bisedimeve të pranimit u bllokua në samitin e BE-së në Bruksel më 18 tetor, kryesisht për shkak të kundërshtimit të Francës. Të dy shtetet u bllokuan me gjithë rekomandimet e Komisionit Evropian dhe Parlamentit Evropian, të cilët konfirmuan që të dy vendet kishin bërë përparim të mjaftueshëm në reformat e tyre për të arritur në fazën tjetër të integrimit. Një vendim pozitiv mbi bisedimet e pranimit nuk do të kishte nënkuptuar anëtarësimin e menjëhershëm, por fillimin e një procesi të gjatë të kualifikimit për të gjithë kapitujt e acquis communautaire - organi i gjerë i ligjit të BE-së.

8

Javore Koha

e enjte, 31 tetor 2019

Presidenti francez Emmanuel Macron drejtoi politikën e bllokimit dhe atij iu bashkuan Danimarka dhe Holanda. Duhet të ketë unanimitet midis anëtarëve të BE-se para se të jepet miratimi për të filluar bisedimet e pranimit. Macron pohoi se procesi i pranimit në vetvete duhej të reformohej, duke nënkuptuar se vendimi i tetorit nuk ka gjasa të kthehet në një kohë të shpejtë sepse çdo proces i reformës në BE mund të zvarritet me vite. Pa rolin e fortë të Mbretërisë së Bashkuar në mbështetjen e zgjerimit të BE, Franca është sforcuar në angazhimin sfidues të angazhimit të Bashkimit për të përfshirë të gjitha shtetet e Ballkanit, siç specifikohet në Samitin e Selanikut të BE 2003.

Politika e brendshme e Francës dhe frika e imigracionit masiv faktohet në vendimin e Macron. Ekziston gjithashtu dyshimi i përhapur se Islamofobia dhe ndjenjat antishqiptare luanin një rol.

Politika bllokuese e BE-së mund të ketë disa pasoja negative për Ballkanin Perëndimor dhe për Evropën në tërësi. Dëmton besueshmërinë e BE-së si një organizatë pan-Evropiane e hapur për anëtarët e rinj.

Ajo mund të zhgënjejë qytetarët dhe politikanët dhe të minojë programe të ndryshme të reformës së brendshme.

Ajo gjithashtu do të ushqejë nocionin tashmë të përhapur se BE është bashkëpunëtore në mbështetjen e qeverive të korruptuara në këmbim të një mase të stabilitetit - atë që disa e kanë quajtur si “stabilizëm”.

Johannes Hahn, komisari i BE për zgjerimin, akuzoi liderët e BE-së për

shkeljen e angazhimeve për Maqedoninë e Veriut dhe Shqipërinë. Ai pohoi se vendet anëtare tani do të duhet të sqarojnë detyrimet e tyre afatgjata ndaj secilit vend, ndërsa refuzimi për të pranuar përparimin e provuar do të rrezikojë destabilizimin e Ballkanit Perëndimor.

Politika bllokuese mund të forcojë polarizimin dhe radikalizimin politik të brendshëm, duke inkurajuar nacionalistët, populistët, separatistët dhe irredentistët të pretendojnë se rregullat e BE-së nuk zbatohen më dhe çdo shtet duhet të ndjekë interesat e veta kombëtare. Kjo gjithashtu mund të dekurajojë marrëveshjet ndërshtetërore dhe të zvogëlojë përpjekjet e dy të dërguarve specialë të SH.B.A. të caktuar për zgjidhjen e mosmarrëveshjes midis Serbisë dhe Kosovës.

Beogradi tani do të ketë më pak nxitje për të bërë kompromise pa një perspektivë më të qartë të anëtarësimit në BE. Serbia dhe Mali i Zi kanë filluar bisedimet e pranimit, por tani do të konkludojnë se pa konsensusin e BE-së për zgjerimin e mëtejshëm bisedimet do të çojnë në një çështje të paqartë. Vendi më i prekur menjëherë do të jetë Maqedonia e Veriut. Kryeministri Zoran Zaev ndërmori rreziqe të konsiderueshme të brendshme në ndryshimin e emrit të vendit dhe zgjidhjen e mosmarrëveshjes së gjatë me Greqinë, në mënyrë që të përmbushë kushtet e BE-së për bisedimet e pranimit.

Qeveria tani ndihet e tradhtuar dhe ka bërë thirrje për zgjedhje të parakohshme në prill 2020 që mund të

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

allkanin…?!

forcojnë militantët dhe kundërshtarët e ndryshimit të emrit.

Vendimi i BE-së do të ketë reagime më të gjera dhe jo më shumë se anëtarësimi. Vende të tilla si Ukraina dhe Gjeorgjia do të dyshojnë gjithnjë

e më shumë në angazhimet e Bashkimit Evropian për zhvillimin e tyre demokratik dhe ekonomik dhe kjo do të sigurojë më shumë hapje për ndërhyrjet armiqësore të huaja, veçanërisht nga Rusia. Për të ndihmuar

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

mbrojtjen ndaj një përçarjeje të tillë, secili shtet duhet të rinovojë fokusin e tij në reformën e brendshme, duke përfshirë fushatat antikorrupsion, jo thjesht për hir të anëtarësimit të ardhshëm në BE, por për stabilitetin. e enjte, 31 tetor 2019

Javore Koha

9

Vështrim & Opinion

...fuqia e idesë...

Për Koha Javore:

Astrit Lulushi / Uashington

Natyra është shfaqje e shpirtit. Ligjet që rregullojnë krijimin dhe lëvizjen e gjithçkaje në univers janë natyrore, jofizike. Zanafilla e jetës është jofizike. Mendja dhe vetëdija janë jofizike. Historia, gjithashtu, është shprehje e forcave jofizike; ajo përbëhet nga idetë, aspiratat dhe en-

“ 10

ergjitë e njerëzve në veprim.

Shumë njerëz kanë rrezikuar e rrezikojnë gjithçka - jetën, lënë vendin, shtëpitë e tyre, paguajnë, japin pasuritë e tyre - për të kaluar male, çajnë dete e oqeane për t’u vendosur larg, diku tjetër. Qëllimi i tyre është kryesisht mirëqenia; dëshira

për të besuar e për t ‘u lutur ashtu siç dëshirojnë, për të punuar, begatuar dhe shkolluar fëmijët e tyre. Të gjitha këto, vendi i origjinës nuk i ofron ose nuk do t’ua përmbushë; 50 për qind e shqiptarëve jetojnë sot larg trojeve të tyre, ndërsa qeveritarët duket se janë të kënaqur me dy shtete të

Çfarë e nxiti Revolucionin Amerikan për pavarësi nga Britania? A ishte thjesht çështje e taksimit pa përfaqësim? Apo ishte ndjenja e natyrshme në rritje e të drejtave dhe lirive në mendjet e njerëzve, e cila arriti deri në pikën sa kupa u mbush më shumë se sa mund të mbante. Këto pyetje vazhdojnë të jenë tema debati mes historianëve.

Në histori, vihet re se si motivet dhe veprimet individuale përfshihen a shndërrohen në valë të mëdha kolektive. Në vendet ku respektohen liritë dhe të drejtat, kur arrihet ndonjë gjë e rëndësishme e qëndrueshme, ajo nuk realizohet nga një person, por nga të gjithë njerëzit; ngjarjet e shkëlqyera në histori janë triumfe të idealeve njerëzore. Çdo sukses varet së pari nga fuqia e idesë, dhe pastaj nga numri i njerëzve

Javore Koha

e enjte, 31 tetor 2019

“

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

Shumë njerëz kanë rrezikuar e rrezikojnë gjithçka - jetën, lënë vendin, shtëpitë e tyre, paguajnë, japin pasuritë e tyre - për të kaluar male, çajnë dete e oqeane për t’u vendosur larg, diku tjetër. Qëllimi i tyre është kryesisht mirëqenia; dëshira për të besuar e për t‘u lutur ashtu siç dëshirojnë, për të punuar, begatuar dhe shkolluar fëmijët e tyre vogla, (përçaj e sundo) sesa me një shtet të vetëm më të madh. Të dihej që në fillim se do të përfundonin kështu, asnjë përpjekje për shtet të pavarur në vitet 1900 nuk do t’ia vlente. Por pavarësia kishte qenë ide e një pakice shqiptarësh të zhgënjyer nga karriera në Stamboll dhe e një kompromisi ndërkombëtar për të kënaqur a shuar ambiciet e vendeve fqinje pas shpërbërjes së perandorisë osmane, ndërsa për të tjerët vendas, pavarësia ishte fjalë boshe.

Por ndërsa motivimet për mirëqenie janë të pranishme në individë të ndryshëm, ato duket se kalojnë në plan të dytë. Mbi të gjitha, të ikurit marrin me vete frymën e përpjekjes së vazhdueshme për zgjerim, eksplorim dhe liri. Gjithashtu, si faktor kryesor i ikjes nuk përjashtohet menaxhimi shumë i keq dhe qeveritë diktatoriale e autokratë që njerëzit vazhdojnë të provojnë.

Çfarë e nxiti Revolucionin Amerikan për pavarësi nga Britania? A ishte thjesht çështje e taksimit pa përfaqësim? Apo ishte ndjenja e natyrshme në rritje e të drejtave dhe lirive në mendjet e njerëzve, e cila arriti deri në pikën sa kupa u mbush më shumë se sa mund të mbante.

Këto pyetje vazhdojnë të jenë tema debati mes historianëve.

Në histori, vihet re se si motivet

“

dhe veprimet individuale përfshihen a shndërrohen në valë të mëdha kolektive. Në vendet ku respektohen liritë dhe të drejtat, kur arrihet ndonjë gjë e rëndësishme e qëndrueshme, ajo nuk realizohet nga një person, por nga të gjithë njerëzit; ngjarjet e shkëlqyera në histori janë triumfe të idealeve njerëzore. Çdo sukses varet së pari nga fuqia e idesë, dhe pastaj nga numri i njerëzve.

Por ndërsa motivimet për mirëqenie janë të pranishme në individë të ndryshëm, ato duket se kalojnë në plan të dytë.

Mbi të gjitha, të ikurit marrin me vete frymën e përpjekjes së vazhdueshme për zgjerim, eksplorim dhe liri. Gjithashtu, si faktor kryesor i ikjes nuk përjashtohet menaxhimi shumë i keq dhe qeveritë diktatoriale e autokrate që njerëzit vazhdojnë të provojnë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

e enjte, 31 tetor 2019

Javore Koha

11

Vështrim & Opinion

Lojërat e fatit

Virus i rreziksh për shoqërinë Esat Mehmeti

Papunësia dhe paperspektiva e të rinjve në një anë dhe në anën tjetër apatia dhe nëpërkëmbja e tyre, janë faktorët që të rinjtë tanë, shtresën më vitale të shoqërisë sonë, e kanë kushtëzuar që të orientohen në horizonte të paqarta !.

Sidomos, në vitet e fundit, shumë të rinj janë kthyer në skllevër të lojërave të fatit. Lojëra të cilat çdo ditë e më shumë po bëhen virusi më i rrezikshëm për shoqërinë tonë. Andaj dhe rreziku më i madh për t’u bërë i varuar nga këto lojëra sa vjen e rritet.

Këtu më të rrezikuarit janë të rinjtë, kryesisht ata të papunësuarit. Shkaqet e përhapjes së këtij virusi janë tejet të mëdha. Këta, përveç humbjeve në kohë, po humbasin shuma të mëdha parash, po shkatërrojnë të ardhmen e vet dhe familjen e tyre.

Varësia nga lojërat e fatit është sëmundje me pasoja fatale Lojërat e fatit janë një e keqe e madhe që e kanë kapluar tërë botën.

12

Javore Koha

e enjte, 31 tetor 2019

Në Ulqin, sot më shumë se kurrë ka lojëra të fatit, sesa lindje të foshnjave brenda një viti! Fatkeqësisht edhe në qendër të Anës së Malit, në Katërkollë, sot janë të rralla ato kafene, që në qoshet e tyre të mos kenë të instaluar ndonjë aparat me lojëra të fatit!

Mirëpo, viteve të fundit edhe në mjediset tona, lojërat e fatit si ; bastoret sportive, loja online-poker, kumari e lojëra të tjera, janë bërë një dukuri e rrezikshme dhe me pasoja tepër fatale për shoqërinë tonë. Ato i kanë bërë njerëzit të varur dhe po shkatërrojnë familje të tëra. Sot, shumë familje kanë përfunduar të shkatërruara, vetëm si pasojë e lojërave të fatit. Shumë fëmijë sot rriten nën kujdesin e vetëm të nënave, sepse babai i tyre i luan lojërat e bixhozit.

Për të shkruar këtë shkrim mora shkas nga një shok i im, i cili pavarësisht se në një moshë të pjekur, familjar dhe me arsim të lartë, kishte rënë pre e lojërave të fatit !

Kështu, ditë më parë, përderisa po e pinim nga një kafe me shokun tim, bisedonim për shumë gjëra, por siç thotë një fajalë e urtë popullore ; “ Shkon gjuha ku dhem dhami “,andaj dhe dolme në temën, që për të ishte më e dhembshmja. Ai filloi të

më shpjegojë gjerë e gjatë ,por pas çdo ndërprerje bisede, ai shfaqej me shenja lodhjeje, i stresuar dhe plot ankth ! Shpesh më thoshte se nuk e zë gjumi natën duke menduar rreth humbjeve të deritanishme dhe duke ëndërruar mundësinë për të fituar.

Shoku im ishte i vrarë shpirtërisht dhe tepër i shqetësuar. Ai kishte përjetuar atë më të keqen, i kishte humbur të gjitha. Kishte shkatërruar familjen dhe humbur pasuarinë, edhe nga shëndeti nuk dukej mirë.

Shoku im, i dëshpruar po përjetonte vrasjën shpirtërore. Ai derisa po rrëfente për jetën e tij, shpërtheu në vajë. I ngrati… ! Fitohej bindja se të vetmin “ngushëllim “e kishte gotën e rakisë dhe duhanin ! Duhanin e thithte me aq afsh, sa të shkonte mendja se po e hante dhe nga goja nxirrte shtëllunga tymi sikur një lokomotivë treni. Gjatë gjithë bisedës mbante një qëndrim të ndrydhur me një shpirt të trazuar. Kështu, nga bisedat

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

hëm tonë

e përgjithshme që zhvilluam, vërehej se bilanci rreth humbjeve vjetore që shoku im kishte shpenzuar në lojërat e fatit, shifrat ishin tejet marramendëse ! Vaj halli !

Por, ky nuk është i vetëm ….? Të tillë ka shumë !

Me këtë “ zanat ” merren kategori të ndryshme njerëzish.

Nga gjithë ajo kohë sa qëndruam aty në atë lokal,“pacientët“ pritnin radhën për t’u bërë pjesë e lojërave të fatit. Njerëzit luajnë duke shpenzau shuma të mëdha parash dhe harxhuar shumë kohë, pa qenë të vetëdijshëm se nuk fitojnë. Faktet dëshmojnë se në këto lojëra, fitojnë organizatorët e tyre, fiton makina elektronike.

Andaj, për t’u larguar nga ky virus i rrezikshëm, personi që luan duhet të bind vetveten se asnjëherë nuk ka për të fituar nga këto lojëra, sepse këto lojëra janë të programuara që fitues të jetë vetëm pronari i tyre. Ai

duhet të harrojë ato që i ka humbur dhe të reflektojë për të ardhmen e tij dhe të familjes.

Lojërat e fatit janë rrugë e gabuar, nga se duke vazhduar të luash, do të humbasësh jo vetëm atë që ke fituar, por shpeshherë merr edhe borxhe dhe për pasojë, atëherë përballesh me probleme nga më të ndryshmet.

Janë shumë të rralla rastet kur dikush fiton në këto lojëra.Edhe ata pak njerëz që fitojnë, ato para janë pa vlerë dhe mendoj se shpenzohen shumë shpejt. Lojërat e fatit nuk i sjellin problem vetëm personi i cili luan, por me kalimin e kohës, problemet fillojnë të përhapen në familje, duke sjellë konflikte, ndarje e deri tek ajo më fatalja, vrasje apo vetëvrasje. Shumica e personave që luajnë lojërat e fatit, bankrotojnë shpejt, përfundojnë në varfëri të skajshme, shndërrohen në përdorues të drogës, alkoolit…, dhe përfundimi i tyre është shumë i keq ! Të tilla janë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

lojërat e fatit, për të cilat shumica e atyre që luajnë e dine se nuk janë të mira, por megjithatë nuk munden t’u largohen, sepse thjesht janë të varuar prej tyre .

Mos të harrojmë se; edhe me librat e shenjta, lojërat e fatit janë të ndaluara. Kështu, në librin e shenjtë, në “Kur’an” në mes të tjerave thuhet: “… lojërat e fatit….janë vepra të ndyta nga shejtani. Pra, largohuni prej tyre që të jeni të shpëtuar.’’( Maide,90 ).

Andaj, njerëzit e prekur nga ky virus, duhet të kenë kujdesin e duhur, të kenë obligim ndaj vetes, ndaj familjes dhe të tjerëve. Duhet ta bindeni veten se nuk duhet të bëheni barrë e askujt. Ju duhet ta drejtoni veten, e jo jeta ju !

Andaj, do të ishte mirë që lojërat e fatit, që janë me pasoja fatale për shoqërinë, të ndalohen me ligj, por shtetet nuk e bëjnë këtë, ngase përfitojnë edhe ata prej tyre. e enjte, 31 tetor 2019

Javore Koha

13

Vështrim & Opinion

Diskursi kulturor

Citadela, mundësi e pashfrytëzuar për sk Në saje të kaluarës së tyre historike, qytetet e vjetra janë shpallur monumente të mbrojtura më ligj dhe si të tilla janë në favor të avancimit të vlerave të përgjithshme e në veçanti të turizmit kulturor, ndërsa pjesë të tyre janë restauruar dhe përshtatur për veprimtari kulturore, të njohura me emërtimin skena verore, ku shfaqen programe kulturore, ndërsa në këtë aspekt përjashtim bën Kalaja e Ulqinit, e cila ndonëse ofron mundësi optimale, deri më tash pushteti lokal nuk ka treguar interesimin e duhur për investime të tilla, nga del se kultura ka qenë vazhdimisht në margjina të interesimit të tyre si në të kaluarën ashtu edhe në ditët tona Në kuadër të Kalasë së Ulqinit, përkatësisht të kompleksit muzeor ekziston Citadela, e cila është e njohur në popullatën vendase me emrin Shkalaja. Kemi të bëjmë me pjesën Nail veri-lindore të Kalasë, që është pjeDraga sa më e lartë e qytetit, ku gjurmët e banimit na çojnë deri në parahistori, ku janë të pranishme mbetje të gurëve ciklopikë. Kjo hapësirë deri

14

Javore Koha

e enjte, 31 tetor 2019

para pak kohe ka qenë e parestauruar, përkatësisht e pakonservuar dhe e papërshtatshme për vizitorë. Si e tillë ajo mund të trajtohet në shumë aspekte, ku vendin parësor e zënë ai historik, arkitektonik dhe duke mos anashkaluar atë turistik. Dhe, nuk ka si të jetë ndryshe, sepse kemi të bëjmë me pjesën integrale të këtij qyteti të vjetër me histori dymijë e pesëqind

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

e kenë verore vjeçare. Por, në saje të rrethanave ekzistuese, kjo pjesë e Kalasë nuk ka qenë e mundur të vizitohet nga turistët sepse ishte në gjendje të mjerueshme, përkatësisht e pakonservuar.

Por, me angazhimin e Qendrës konservuese e arkeologjike nga Cetina, në saje të mbështetjes së një projekti nga Ministria e Kulturës, përmes Programit të Mbrojtjes dhe Ruajtjes të të Mirave Kulturore për vitin 2019.

Skuadra multidisiplinare ishte e formuar nga ekspertët e konservimit, siç janë arkitektët, historianë të artit dhe arkeolog, ku punimet në Shkala u realizuan gjatë muajve shkurt-mars 2019. Ishte ky angazhimi konkret pas vitit 1983, kur është bërë restaurimi komplet i Kompleksit muzeor të Ulqinit i cili ka qenë i shkatërruar nga tërmeti i vitit 1979.

Shkalaja, hapësirë e pashfrytëzuar?

Në sajë të të dhënave historike, Ka-

laja e Ulqinit, fizionominë urbane e ka arritur në kohën e sundimit të Venedikut(1421-1571) duke vazhduar më pas nga Perandoria Osmane(1571-1880). Shkalaja i takon periudhës venedikase, që dëshmohet edhe me mbishkrimin Johani Bolani, në murin që ndan atë me sheshin e qytetit. Bolani i cili ka qenë fisnik venedikas, princ përkatësisht administrator i qytetit në periudhën 1452-1456.

Pas, konservimit të saj, duke marrë parasysh sipërfaqen e saj dhe mundësitë teknike, pa dyshim se këtu ka mundësi realizimi të një mjedisi për skenë verore. Duke marrë parasysh mundësitë praktike, skena e tillë do të ishte e tipit të montuar metalik, ku do të kishte 130 vende, duke shtuar binën dhe dy dhoma për aktorët.

Në saje të strukturës ekzistuese, skena ka dy hyrje të veçanta: njëra për publikun(lindje) dhe tjetra për aktorët(perëndim), duke krijuar një kompozicion atraktiv dhe funksional.

Një skenë e tillë do të ishte e përhershme, sikurse e kanë edhe qytete të tjera në bregdet si Budva e Herceg Novi, duke i dhënë një kontribut veprimtarive kulturore në qytetin e Ulqinit. Rikujtojmë me këtë rast se gjatë verës në hapësirat e kompleksit të Muzeut në Ulqin organizohet festivali tradicional “Skena verore” tashmë tri dekada, Por, çështje në vete e kësaj veprimtarie vazhdimisht ka paraqitur skena, sepse ajo nuk ishte e përhershme, por improvizohej çdo verë, herë në njërën apo anën tjetër, varësisht prej shijes së drejtuesve të këtij festivali.

Duhet punuar projekti ideor

Fillimisht duhet të punohet në projektin ideor që më pas duhet të mbështetet nga pushteti lokal i Ulqinit, por edhe nga subjekte e doPikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

nator të ndryshëm. Por, sipas disa të dhënave, një projekt i tillë nuk paraqet ndonjë ngarkesë të madhe financiare, është e logjikshme që një projekt i tillë duhet të jetë pjesë e investimeve kapitale të Komunës së Ulqinit për vitin vijues. Do të ishte ky investimi i parë kapital në kompleksin e Muzeut pas vitit 1983. Pikërisht modelet identike nga qytetet e tjera duhet të merren në konsiderim dhe t’i përshtaten mjedisit përkatës në citadelën e Ulqinit.

Në Kala si monument kulture i kategorisë së parë, përkatësisht në kompleksin e Muzeut, turistët kanë mundësi të vizitojnë muzeun arkeologjik, atë etnografik, kullën e Balshajve, murin ilir dhe pjesë të tjera, ku duhet shtuar edhe Shkalanë.

Rrallëkund mund të ketë një sipërfaqe kaq të vogël, e të gjenden monumente të tilla, nga koha antike e deri në ditët tona.

Shkalaja do të jetë në shërbim të vizitorëve duke qenë një ofertë plus për turizmin kulturor, sepse nga bedenat e saj kemi një pamje ekskluzive në pjesën veri-lindore të qytetit të Ulqinit.

Përfundimisht mungesa e një skene të përhershme dhe funksionale do të zgjidhte shumë probleme të infrastrukturës organizative e cila do të ishte në favor të komunitetit artistik në Ulqin. Mbetet që kjo çështje të mos mbesë vetëm si ide dhe preokupim i rastit, por të avancohet në adresën e duhur, fillimisht në drejtim të pushtetit lokal e më pas edhe gjetiu, për të siguruar mbështetje logjistike dhe financiare, për realizimin praktik të një ideje të tillë. Sepse një skenë e tillë nuk ndikon në humbjen e vlerave të këtij monumenti historik, por përkundrazi behët valorizimi dhe avancimi i përgjithshëm i tyre, si kudo në botën e qytetëruar. e enjte, 31 tetor 2019

Javore Koha

15

Kulturë

Mes detarëve ulqinakë (1)

Në përpjekje për të ringjallur traditën e vjetër detare E mirëprita ftesën e grupit nismëtar të projektit ‘LIBURNA” në Ulqin, për aktivitetin e tyre “Detaria ulqinake në shekuj”, ndërkohë lajmërova shumë miq e shokë detarë për të marrë pjesë në këtë festë të detarëve ulqinakë. Nga detarët dhe komuna Ulqin, do promovohej një ekspozitë me modele të anijeve dhe dokumente për detarinë ulqinake, një temë që më ka tërhequr në vite

Shefqet Kërcelli

Më kalonin në mendje detarët e shumtë ulqinakë që nga shekulli i XVItë deri sot, mjetet e tyre detare, lundrimet, rrëfenjat, historitë e shumta, pirateria, heronjtë, kapedanët, baladat, folklori, gjurmët e tyre jo vetëm në Adriatik e Jon, por në mbarë Mesdheun…një pasuri kjo me vlera të çmuara kombëtare Të gjitha këto janë pasqyruar gjerësisht tek vëllimi i parë i “Antologjisë së Detarisë”, rezultat i një pune shumëvjeçare studimore.

Kështu që pa u menduar shumë, me mikun tim piktor, ish-marinar i Kepit të Palit, Osman Tonuzi, morëm rrugën për në Ulqin. Në rrugëtim e sipër bisedonim gjendjen e rrugëve tona, për Ulqinin, detarinë ulqinake,

16

Javore Koha

e enjte, 31 tetor 2019

miqtë tanë atje…Radhë më bie rruga në Shkodër, kam mall për të dhe krahas rrugëve gjarpërushe, fushave e vendbanimeve të shumta, nuk mund të kaloja pa provuar kuzhinën dhe kafen shkodrane…drekuam diku afër Bunës…Buna nuk është vetëm një lumë i rëndësishëm për shkodranët, por bart dhe histori të shumta për detarinë shqiptare, lidhur ngushtë me detarinë ulqinake. Biseda jonë kalonte sa nga detaria, tek piktura, historia, kushtet ekonomike dhe zhvillimi i kësaj zone të Shkodrës. Pa e ndjerë ju afruam pikëkalimit të Muriqanit, ku na priste një radhë e gjatë makinash.

Një valë bashkatdhetarësh dhe të huajsh i drejtoheshin Evropës nga kjo rrugë. Na krijoi një stres të veçantë kjo situatë. Mendonim ta kapnim Ulqinin, pa u errësuar, donim të shihnim perëndimin e diellit atje. Pritëm më se dy orë. Policët tanë dhe ata malazezë përpiqeshin ta përballonin me qetësi këtë fluks të pazakontë. Të paktën krijova një përshtypje të mirë për punën e nëpunësve tanë atje. Godina e re e

doganës të krijonte një opinion tjetër për shtetin shqiptar, ndryshe si disa vite më parë. Kishin bërë një gjë të hajrit. Mbas kontrollit të pasaportave nga dy palët e policëve ju drejtuam rrugës për në shtetin Malazez, por të banuar nga shqiptarë. Çuditërisht, rruga kishte ngjashmëri me luginën e Shkumbinit. Ishte më e mirë se pjesa jonë hyrëse, por dhe shtëpitë një –dykatëshe të shtrira përgjatë kësaj rruge, ishin të mirëmbajtura.

Një market i ndërtuar 4 milje nga pika kufitare, vinte era Evropë, një shembull për t’u ndjekur nga ne. Natyrisht kur një shqiptar kalon në një shtet tjetër, ku banojnë bashkëkombësit e tij, përjeton një ndjesi të veçantë dhe përpiqet të memorizojë çdo gjë.

Shtëpitë ku banojnë, ku janë ndërtuar, si jetojnë, si vishen, cfarë tradite e folklori kanë, etj.. Instinkti i kureshtjes zgjohet dhe të shoqëron kudo…

Një perëndim në Ulqin…

Rruga e shkurtër nga pika kufitare na ofroi pamje të shumta, gjelbërim, banesa e kopshte të sistemuara që

Kulturë

tregonin qartë nikoqirllëkun e ulqinakëve, gryka e hone të thepisura të mbushura me histori, pllaja kodrash e malesh ku shtriheshin vendbanimet e shqiptarëve, që tregonin jetë e vazhdimësi. Pa u ndjerë u futëm në Ulqin.

Natyrisht, nuk ka shqiptar që të mos ketë dëgjuar për këtë vendbanim të hershëm të shqiptarëve të ndarë padrejtësisht nga trungu mëmë nga Kongresi i Berlinit. Lagje me godina të vjetra, të mirëmbajtura, bulevard i thjeshtë i shtruar me pllaka, pak ndërtime të reja, krahasuar me qytete tona. Arkitektura mesjetare e gërshetuar me atë moderne, i jepte qytetit një pamje tërheqëse. Ndërtesat krahas vlerave inxhinjerike bartin dhe vlera artistike. Dyqane të mbushura me suvenire, kryesisht të traditës shqiptare, lagje që ngjasonin me Krujën, por dhe me Durrësin. Vetëm një keqardhje dua të shpreh, qytetit i mungonin libraritë. Jo vetëm qytetarët, por dhe vizitorët duan të blejnë

një libër, po ku? Kuptohet libraria publike meritonte lavdërime. Besoj se i plotësonte kushtet e lexuesve dhe dashamirësve të librit në Ulqin.

Por nuk mjafton kjo! Hotel “PLAZA”, ku do zhvillohej aktiviteti, nuk ishte shumë larg, por ne për siguri, ishim të detyruar të pyesnim, qëlluam me qytetarë shqiptarë, që i përgjigjeshin me mirësjellje, pyetjeve tona. Na qëlloi një ngatërresë e vogël, pasi ishte dhe një hotel “PLAZA” me pronar malazias, i cili na ofroi menjëherë dhomë, ndërsa ne kishim tjetër destinacion. Qyteti kishte ende pushues, kështu që çdo pronar kishte uri për klientë. Mbasi parkuam makinën ju drejtuam shëtitores së qytetit buzë plazhit, ku hotel “PLAZA”, shfaqej me bukurinë e tij të veçantë. I bardhë si në mermer, ku bujarinë e kishte për kryefjalë. Hoteli i ri, ndërtuar nga biri i një detari ulqinak, ishte mikpritës i këtij aktiviteti. Zoti Hasan Karamanaga, nip detari, na uroi mirëseardhjen.

Nga këtu e shihnim si në pëllëmbë të dorës gjirin e vogël të Ulqinit, plazhin, molin, ku ishin bregëzuar disa skafe, minikapitanerinë, farin, objektet e kultit. Në shëtitoren e shkurtër e të pastër të plazhit, kishte pushues nga Kosova dhe të huaj. Kishte jetë dhe në këtë ditë shtatori. Si një studiues i detarisë më interesonte aktiviteti detar i këtij porti, ndaj doja të shihja çdo detaj të kësaj jete. Por thellësia, shtrirja e gjirit, moli i shkurtër, mungesa e projekteve dhe investimeve nga shteti malazias, mendoj se e kishin lënë të vakët veprimtarinë detare këtu. E ku, në një nga qendrat detare më të rëndësishme të Adriatikut verior në shekullin XVII-të dhe XIX-të?!

Për më tepër këtë çështje do e trajtoj në intervistën me kryetarin e Kuvendit Komunal të Ulqinit, birin ulqinak, zotin Ilir Çapuni. Ndaj le të vijojmë me çështjen tonë, të takojmë detarët e vjetër e të rinj ulqinakë me kujtimet e tyre. (vazhdon) e enjte, 31 tetor 2019

Javore Koha

17

Kulturë

90-vjetori i rënies tra të Atë Shtjefën Gjeço Për Koha Javore:

Gjekë Gjonlekaj/ New York Të gjithë ishim të lumtur për këtë festë shumë të gëzuar. Këtë festë e bënte të mrekullueshme pjesëmarrja e familjarëve nga vrrini. Mysafirët e Shtjefnit ishin nga viset e ndryshme të Malësisë. Për këtë emër të madh të kulturës shqiptare mësova për herë të parë në Kosovë. Deri në vitin 1966 ky kolos i kulturës shqiptare ishte i ndaluar në Kosovë. Rapsodët tonë në Malësi kur këndonin këngë trimërie përmendnin edhe për Kanunin e Lekë Dukagjnit. Në Malësinë tonë për Ungjillin dhe për Kanunin flitej më shumë. Malësorët shqiptarë kishin shumë respekt për pleqënarët dhe interpretuesit e Kanunit. Në mesin e viteve 60’ Profesor Syrja Pupovci kishte mbrojtur në Universitetin e Beogradit me notë të shkëlqyeshme disertacionin e doktoratit me titull: “Marrëdhëniet Juridiko Civile në Kanunin e Lekë Dukagjnit. Në vitin 1968 Kanuni i Lekë Dukagjinit ishte lëndë mësimore në Fakultetin e Drejtësië në Prishtinë, natyrisht se profesor i kësaj lënde të Drejtës kanunore ishte profesori i lartpëpërmendur. Për Kanunin e Lekë Dukagjnit kisha mësuar edhe nga botimet e “Hyllit të Dritës” revistë kjo e cila gjëndej në Institutin Albanologjik të Prishtinës. Kurdo citohej Kanuni përmendej edhe At. Shtjefën Gjeçovi. Dijetarët e Kosovës e cilësonin si Monument të Kulturës Shqiptare. Ata shkruanin e flisnin me shumë respekt për këtë prelat të Kosovës, që ishte

18

Javore Koha

e enjte, 31 tetor 2019

pasardhësi me i dënjë i Pjetër Budit dhe Pjetër Bogdanit. Për Shtjefën Gjeçovin kisha mësuar shumë edhe nga botimet në revistën “Shëjzat” të Ernest Koliqit, sidomos nga studimet e At. Zef Valentinit. Dashurinë për Gjeçovin dhe Kanunin e Lëkë Dukagjinit i solla në Amerikë para pothuajse një gjysmë shekulli. Përshkrimi i Faik Konicës gjatë vizitës që i kishin bërë At.Gjecovit në Gomsiqe më kishte frymëzuar edhe më shumë për të bërë diçka për këtë Kanun.

Faik Konica shkruante në gazetën “Dielli” të Bostonit se i kishte parë me sytë e tij 3000 (tri mijë) faqe të daktilografuara për Kanunin e Lëkë Dukagjinit, pastaj Gjeçovi i kishte treguar Konicës shumë artifakte të kohës ilire, bile edhe një enë e cila quhej “lakromonium”, të cilën ilirët e përdornin për të derdhur lot kurdo ishte rasti. Konica e Fishta kishin bërë 6 orë udhë me kuaj prej Shkodre deri në famullinë e Gjeçovit në Gomsqie. Konica kishte thënë se kjo famulli mbase një ditë ka për t’u quajtur Shën Gomsiqja e Gjeçovit. Duke shfletuar gazetën “Dielli” të viteve 50’ e 60 kisha hasur shumë shkrime në anglisht nga autorë amerikanë për Kanunin e Lekë Dukagjinit. Ato botime ishin artikuj shumë mirë të studiuara nga profesorë universitetesh amerikane. Edhe gazeta “The New York Timës” në shkrime për Kosovën dhe Shqipërinë kishte bërë analiza edhe për Kanunin. Bile në vjeshtë të vitit 1986 gazetari i njohur i kësaj të përditshme David Binder që në fillim të viteve 60’ kishte qënë korrespondent në Beograd kishte shkruar disa fjalë të mbrapshta, dhe këto i kishte dëgjuar nga Halit Tërnavci. Para se të shkonte në Kosovë kisha biseduar për mundësinë e takimit me dijetarët seriozë shqiptarë të Kosovës. Zoti Binder nuk

kishte takuar asnjërin prej tyre. Ai kishte bërë të kundërtën dhe biseda me disa besnikë të pushtetit ishte pasqyruar keq në gazetën “The New York Timës”. Sipas atyre përshkrimeve Kanuni ishte një vepër barbare. Më mundonin shpirtërisht ato fjalë denigruese për Kanunin e Lekë Dukagjinit, për të cilin Ismail Kadare kishte thënë në “Prillin e Thyer”se është kodi më i mrekullueshëm në botë pas “Kodit të Hamurabit”.

Në vjeshtën e vitit 1988 kisha biseduar me Profesorin e Universitit Columbia Leonard Fox i cili kishte studiuar gjuhën shqipe në Universitetin e Mynihut,në Katedrën e Albanologjisë të cilën e drejtone Profesor Dr. Martin Camaj. Leonard Fox qysh në rini kishte shfaqur interesim për gjuhën shqipe dhe studimet shqiptare. Në New York kishte lidhje me Profesor Dr. Rexhep Krasniqin dhe me disa dijetarë tjerë shqiptaro-amerikanë. Ata i kishin dhënë udhëzimet e duhura për studimin e gjuhës shqipe. Pas studimeve albanologjike në Gjermani për disa vjet kishte punuar për “ Evropën e Lirë”. Profesor Leonard Fox kishte njohuri të mrekullueshme për gjuhën shqipe. Një ditë prej ditësh bisedova me të për mundësinë e përkthimit anglisht të Kanunit të Lekë Dukagjinit. Ai tha se kishte këtë ide prej pothuajse dy dekadash, por nuk kishte gjetur mbështetje financiare për një punë të tillë. Pas disa muajsh arritëm marrëveshjen në lidhje me përkthimin e kësaj vepre të rëndësishme të kulturës dhe traditës shqiptare. Profesor Fox kishte angazhuar në punën e përkthimit dy bshkëpunëtorë amerikanë dhe 2 shqiptarë në këtë ndërmarrje tepër të vështirë. Gjuha shumë e vjetër e Kanunit ishte tepër e vështirë për një përkthim serioz. Por për fat Profe-

Kulturë

agjike ovit sor Fox kishte gjetur mbështetjen e Profesor Martin Camaj.

Por mbështetjen e vërtetë e kishte gjetur tek dijetari(scholar) dhe publicisti i mirënjohur shqiptar Anton Logoreci. Ky gazetar i njohur i shkollës angleze “London School of Economics”, kishte marrë përsipër redaktimin e gjuhës anglishte në Kanun. Anton Logoreci e kishte përgëzuar për këtë punë të guximshme, duke shtuar:”Pavarësisht se jam nga Veriu i Shqipërisë kurrë nuk kam pas guxim të ndërmarrë një hap të tillë”. Në këtë botim janë përkthyer anglisht të gjitha shënimët dhe fundnotat e gjuhës latine, gjë që i mungojnë botimit shqip të Kanunit në Shkodër të vitit 1933. Shumë intelektualë shqiptarë dhe të huaj e kishin përgëzuar Profesor Fox për këtë punë kolosale. Dy tri ditë pas daljes nga shtypi I kisha dërguar një kopje Akademisë së Shkencave të Shqipërisë dhe një kopje Ismail Kadaresë, i cili më vonë e kishte uruar zotin Fox për këtë punë tepër serioze. Kjo vepër doli nga shtypi në fillim të vitit 1989 me rastin e 60-vjetorit të rënjes tragjike të At.Shtjefën Gjeçovit. Bile një promovim I thjeshtë u bë në Univer-

“

Emri Shtjefën për mua është shumë i dashur dhe i respektuar. Në vendlindjen time emri Shtjefën nuk ishte i zakonshëm.

Për mua personalisht ishte emër shumë i bukur ngase festa e bjeshkatarëve e cila gjithmonë bjen me 3 gusht quhet Dita e Shën Shtjefnit

sitetin Fordham disa orë para se të fillonte simpoziumi për 300-vjetorin e vdekjes së Imzot Pjetër Bogdanit.

Atë ditë ishte në dispozicion për të interesuarit. Shqiptarët e Amerikës ishin shumë kuriozë për këtë vepër.

Botimi shqip paralelisht anglisht ishte sugjeruar nga Profesor Martin Camaj. Kështu i kishin botuar veprat e veta disa shkrimatarë të Mesjetës

por në atë kohë botimet ishin shqip-latinisht. Kështu ishin botuar veprat e Pjetër Bogdanit. Nga ky botim të huajt mund të mësojnë shumë nga gjuha shqipe,ngase duket si një lloj fjalori. Në këtë vepër ishin botuar hyrjet shumë të studiauara të Profesor Martin Camaj dhe të Leonard Fox. Disa javë më vonë specialisti i çështjeve ballkanike Victor Meier kishte botuar në të përditshmen Frankfurter Allgemeine Zeitung” një recension të veçantë,duke u përqëndruar tek rëndësia e besës shqiptare,dhe se shqiptarët do të çlirohen nga pushtimi sërb nëqoftëse në luftën e tyre për liri vënë në veprim besën shqiptare. Edhe gazetat e tjera evropiane dhe disa amerikane kishin botuar recensione për këtë botim. Të gjithë e kishin quajtur përkthim të sukseshëm, bile për këtë Martin Camaj më shkruante ato ditë një letër përgëzimi. Kanuni është përkthyer në shumë gjuhë të huaja, por ato përkthime nuk kanë pas sukses. Ekspertët amerkanë të gjuhës juridike e vlerësojnë shumë këtë përkthim. Disa nga ata thonë se tingëllon anglisht si të ishte hartuar fillimisht në këtë gjuhë.

(vazhdon) e enjte, 31 tetor 2019

Javore Koha

19

Kulturë

148- vjetori i lindjes së Gjergj Fishtës

Lahuta e Malcis po shtegton botën

Për Koha Javore:

Frank Shkreli / Nju Jork Përkthimi i Lahutës së Malcis në frëngjisht erdhi pas përkthimit në anglisht të Epopesë Shqiptare, disa vite më parë, nga albanologu i njohur, i ndjeri Robert Elsie dhe Janie Mathie -Heck, sponsorizuar nga komuniteti shqiptaro-amerikan në Michigan të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Më herët, kjo vepër e Fishtës ishte përkthyer edhe në italisht dhe në gjermanisht. Albanologu austriak dhe përkthyesi në gjermanisht i Lahutës Maksimilian Lambertz e ka cilësuar me të drejtë Lahutën e Malcis si “Lahutën e Homerit Kombëtar të shqiptarëve” Kështuqë, tani, në katër gjuhët më të njohura, do të njihet më mirë jeta dhe vepra e Fishtës.

Nëpërmjet këtyre përkthimeve në gjuhët më të njohura të botës, lexuesi evropian dhe më gjerë, do të njohë At Gjergj Fishtën. Duke lexuar Fishtën, e sidomos Lahutën e Malcis, lexuesi do të “Mund të njohë humanistin, atdhetarin, Burrin e madh, pa varr, por jo pa lavdi. Poetin, veprat e të cilit u flakën njëmijë herë në baltë nga kundërshtarët, e u ngritën njëmijë herë në qiell nga dashamirët. E sidomos, Lahutën! E ndaluar, e pështyrë, e djegur, e fshehur në skutat më të errëta të shtëpive të moçme e në kujtesa të njerëzve, ajo doli e del përsëri në dritë, për t’i folur Shqipërisë e edhe botës”, siç është shprehur në një program kushtuar Fishtës, Radio Vatikani.

Albanologu i njohur, i ndjeri Robert Elsie dhe përkthyesi nga shqipja në anglisht i Lahutës së Malcis, ka shkruar se, “Lahuta e Malcís është një kryevepër, e cila zë vend në radhën e eposeve të mëdha botërore. S’ka lexues që të mos e pëlqejë”, sipas tij, “E kemi fjalën për lexues, që kanë durim të shfletojnë një libër me 15.613 vargje… Natyrisht, po ta kesh parasysh historinë “politike” të Lahutës dhe të Fishtës, d.m.th. heshtjen më se 50 vjeçare dhe zhdukjen e eposit kombëtar për një peri-

20

Javore Koha

e enjte, 31 tetor 2019

“

“Ndihmom Zot si më ke ndihmue, pesëqind vjet kishin kalue…” Një lajm i mirë vjen nga Franca. Lahuta po shtegton botën. Lahuta e Macisë e At Gjergj Fishtës së madh, tani flet edhe frëngjisht. Para disa ditësh u përhap lajmi i mirë se Epopeja Kombëtare e Shqiptarëve, “Lahuta e Malcis”. “Une épopée albanaise…”, e At Gjergj Fishtës, është përkthyer nga shqipja në frëngjisht nga Abidin Krasniqi dhe është botuar nga Shtëpia botuese, L’Harmattan’s, ndër më të mëdhatë e Francës

udhë gjysmë shekullore - për rininë e sotme, nuk është e lehtë të lexohet, aq më pak, të interpretohet. Por “kush asht trim”, do ta lexojë me një frymë, do ta shijojë e do të mahnitet nga bukuria e Verbit të Poetit. Sot ky monument kulturor merr një rëndësi të veçantë jo vetëm për Veriun, por për tërë Shqipërinë. Bëhet shumë më tepër se një vepër letrare. “Në botimin anglisht të Fishtës, e quajta, “vepra e parë letrare shqiptare që i përket botës”, ka theksuar Robert Elsie.

Robert Elsie mund të ketë pasur të drejtë, se Lahuta i përket botës, por pikë së pari ajo është një vepër për shqiptarët, e cila, sipas At Danjel Gjeçajt, redaktorit të botimit të dytë shqip të Lahutës së Malcisë, më 1958, kjo vepër, “Ashtë kanga që të

ban të thithish ajrin e kulluet të maleve arbënore, gjithmonë të lira, ashtë gurra që rrjedhë nga dejt e tokës sonë e që kurrë nuk shterret…ashtë shkolla e votrës gjyshore kur rreth zjarmit mikëpritës u ruejt deri më sot ndera, burrnia, virtyti, besa, triminia dhe atdhedashunia për vatan, shpirtmadhsi dalluese e racës sonë…me nji fjalë bërthama e thelbi i nji kombi…”

Në një nga komentet, ndoshta pak me ironi, në lidhje me botimin e përkthimit frëngjisht të Lahutës së Malcisë, lexova se në qoftë se dikush prej shqiptarëve tani mund të ankohet se nuk e lexon Lahutën, sepse nuk e “kuptojmë gjuhën e saj”, atëherë si poliglotë që e konsiderojmë veten, tani ndoshta mund ta lexojmë në gjuhë të huaja.

Ndërkaq, Shoqata e Shkrimtarëve

Kulturë

Shqiptarë në Belgjikë njofton se përkthimi i Lahutës së Malcis nga shqip në frëngjisht do të pasohet me organizimin e një simpoziumi letrar kushtuar At Gjergj Fishtës dhe veprës së tij, në fillim të vitit që vjen.

Lajmi tjetër i mirë në lidhje me At Gjergj Fishtën, në këtë 148-vjetor të lindjes së tij, ka të bëjë me njoftimin, gjatë ceremonisë së organizuar nga Bashkia e Lezhës ditët e fundit, me rastin 148-vjetorit të lindjes së At Gjergj Fishtës –se më në fund është marrë vendimi, ose të pakën është

bërë propozimi zyrtar, që shtëpia e At Gjergj Fishtës, “shumë shpejt do t’i nënshtrohet rikonstruksionit të plotë”.

Ky lajm u njoftua nga shefi i Bashkisë Lezhë, Pjerin Ndreu dhe Ministrja e Kulturës Elva Margariti, pjesëmarrës në atë organizim përkujtimor.

Unë e kam ndjekur për një kohë të gjatë politikën e kësaj klase politike karshi At Gjergj Fishtës, për disa vite tani për të qenë korrekt, dhe refuzimin e tyre për të restauruar shtëpinë e Homerit të Shqiptarëve. Dikush mund ta mbajë mend se kam qenë vazhdimisht kritik, sidomos ndaj Ministrisë së Kulturës dhe zyrtarëve të lartë të qeverisë, përgjegjësit kryesorë të mosveprimit në këtë fushë.

Përkthimi i Lahutës së Malcis nga shqipja në frëngjisht, kohët e fundit, tregon se -- pa marrë parasysh se ç ‘mendojnë përgjegjësit e kulturës shqiptare sot -- Fishta dhe sidomos Lahuta e Malcis nuk është kurrë jashtë kohe, ndryshe pra nga ç’kanë menduar dhe ç ‘mendojnë ideologët shqiptarë përgjegjës për vendime të tilla. Vendimi, pra, ose propozimi për restaurimin e shtëpisë së Gjergj Fishtës është një lajm i

mirë dhe vendim i drejtë dhe patriotik, ndonëse i vonuar, sepse shqiptarët e kanë zakon të jenë më të fundit për punë të mira. Por megjithëkëtë, më mirë vonë se kurrë! Përshëndes vendimin e shefit të Bashkisë Lezhë, Pjerin Ndreut dhe Ministres së Kulturës, Elva Margariti për të restauruar, më në fund, shtëpinë e At Gjergj Fishtës, me shpresën se angazhimi i tyre në letër dhe propozimi i deklaruar në Lezhë para disa ditëve, për realizimin e kësaj pune, të mos mbetet premtim vetëm në letër.

e enjte, 31 tetor 2019

Javore Koha

21

kulturë

Laureati i ri i çmim që ta lartësojë ed Për ndjesinë që japin veprat e tij dhe për faktin se e kanë bërë jurinë e çmimit “Pak Kyongni 2019” të mendojë për ngjarje të caktuara historike, shkrimtari i njohur Ismail Kadare është shpallur fituesi i këtij çmimi korean. Ai e pranoi atë të shtunën në një ceremoni ku bisedoi për letërsinë e gjuhën.

Kryetarit i komisionit përzgjedhës, Kim Uchang, në ceremoninë e ndarjes së Çmimit ka thënë se shkrimtari Ismail Kadare është autor, i cili do ta lartësojë më shumë këtë çmim. Çmimi ndahet qe nëntë vjet dhe u krijua në vitin 2011 nga “Toji Fondation of Culture”.

Ismail Kadare gjatë pranimit të çmimit ka thënë se është i nderuar që ka marrë këtë shpërblim që mban emrin e nobelistes së njohur nga Koreja e Jugut, Pak Kyongni.

“Jam me të vërtetë krenar që marr

22

Javore Koha

e enjte, 31 tetor 2019

këtë çmim që mban emrin e zonjës së madhe të kulturës koreane dhe jo vetëm kaq, por edhe të letërsisë, shpirtit dhe moralit të popullit tuaj. Ajo që më prek veçanërisht është dashuria e popullit korean për letërsinë dhe përfaqësuesen e tij”, ka thënë ai.

Sipas tij, misteri i madh i letërsisë botërore është fakti se si ajo ka mbijetuar për mijëvjeçarë të tërë, se si populli e ka mbrojtur atë, sepse kundër saj ka pasur gjithmonë ushtri armike që kanë dashur që ta shkatërrojnë çdo ditë.

“Unë vetë kam jetuar në një regjim shumë të vështirë, i cili në kujtesën e njerëzve tanë ka mbetur një kujtim i ferrit të Dantes, ka qenë një koincidencë shumë e çuditshme, mes të dy popujve tanë, popullit tim shqiptar dhe popullit tuaj korean. Sot në botë është shumë e rrallë që të ketë dy shtete që t’i përkasin një kombi.

Në Evropë është pikërisht shteti evropian i Shqipërisë dhe shteti tjetër po ashtu evropian dhe ballkanik njëkohësisht”, ka thënë ai.

Kadare para të pranishmëve ka biseduar edhe për pikëpamjet e tij filozofike për letërsinë, si dhe ka lexuar një ese në gjuhën shqipe për Eskilin. Nuk ka lënë pa përmenduar as gjuhën shqipe. “Gjuha shqipe është një gjuhë shumë e vështirë, por për shkrimtarin kjo është një gjë e mirë, sepse një gjuhë e vështirë shndërrohet në aleatin më të mirë të atyre që bëjnë letërsi”, ka thënë ai.

Që në shtator të këtij viti ishte bërë i ditur lajmi se Kadare ishte fitues i çmimit korean. Kryetarit i komisionit përzgjedhës, Kim Uchang, kishte shkruar se “veprat e Ismail Kadaresë na bëjnë të mendojmë dhe të ndjejmë marrëdhënien me ngjarje të caktuara të historisë”.

kulturë

mit korean pritet dhe më shumë atë “Ekzistenca është thelbi i gjithë jetës njerëzore. Ajo qarkohet nga implikime të mëdha ideologjike në mënyrën tonë të të menduarit, në mënyrën e kuptimit shoqëror dhe në institucionet tona. Cila është e vërteta e dëshpëruar e jetës në këto kushte?”, kishte shkruar ai.

Më 31 korrik ishte bërë e ditur pesëshja pretenduese për këtë çmim. Pos shkrimtarit shqiptar, juria në listën e ngushtë kishte përfshirë edhe shkrimtarët nga Spanja, Antonio Muñoz Molina dhe Eduardo Mendoza, shkrimtaren kanadeze, fituese të shumë çmimeve, Margaret Atwood, dhe shkrimtarin nga Kina, Yan Lianke. Sipas kryetarit të jurisë së çmimit “Pak Kyongni”, shkrimtarët e përzgjedhur “rezonojnë thellësisht me strukturat politike të shekullit njëzet. Në veprat e tyre ata e kanë bërë të njëmendtë natyrën tragjike të

politikës dhe jetën e personave që rropaten nën natyrën tragjike të politikës”. Ndarja e çmimit do të bëhet në Qendrën Kulturore Toji në Wonju të Koresë së Jugut. Sponsorizuar nga “Toji Fondation of Culture”, ai vlerësohet si çmimi kryesor letrar në Korenë e Jugut. Vlera e tij prej 100 mijë dollarësh e bën atë të jetë një nga çmimet më të shtrenjta letrare në botë.

Më 2011, ky çmim iu nda shkrimtarit koreanojugor Choi In-hun. Më 2012 atë e mori shkrimtarja ruse, Ludmila Ulitskaya. Në vitin pasues këtë çmim e mori shkrimtarja amerikane Marilynne Robinson, përderisa më 2014 atë e mori gjermani Bernard Schlink.

Shkrimtari nga Izraeli, Amos Oz, e kishte marrë këtë çmim më 2015, ai nga Kenia, Ngũgĩ wa Thiong’ po më 2016, britanikja A. S. Byatt më 2017, kurse vitin e kaluar këtë nder e pati

shkrimtari amerikan Richard Ford.

Paraprakisht javën e kaluar Kadare pikërisht nga Koreja e Jugut kishte komentuar “Nobelin” e sivjetmë për kolegun e tij Peter Handke. Për Ismail Kadarenë, Handke e ka kaluar vijën të cilën letërsia nuk duhet ta kalojë.

Gjatë qëndrimit të tij në Qendrën e Shtypit në Seul të Koresë së Jugut është përgjigjur para gazetarëve edhe për “Nobelin” që nxiti goxha debat, pasi Handke njihet si përkrahës i Slobodan Milosheviqit.

“E njoh personalisht Handken dhe kam ngrënë drekë me të disa herë.

Mendoj se ekziston një vijë që letërsia nuk duhet ta kalojë, por Handke e kaloi atë. Vrasja nuk duhet të pranohet nën asnjë rrethanë”, citohet të ketë thënë Kadare. Ky ka qenë komenti i tij i parë për laureatin e sivjetmë të çmimit, për të cilin edhe Kadareja qe përmendur disa herë si favorit. e enjte, 31 tetor 2019

Javore Koha

23

Reportazh

Reportazh: Mbresa nga udhëtimi Rrugës së re të Arbrit (2)

Mision i realizuar Binak Ulaj

(vijon nga numri i kaluar)

Aty, në Qafë të Murrizit, pasi përshëndetemi me Brunildën dhe Klodianin, detyrën e kameramanit, herë me dron e herë me aparat fotografik, do ta marrë Belino. Duke vazhduar rrugën mrekulloheshim nga pamjet që shtriheshin para nesh, kodra dhe lugina gjelbëroshe të pafund. Dhe, s’kishte si të mos bindesha për të satën herë se pjesët më fushore e pjellore i janë shkëputur e lënë jashtë kufijve të Shqipërisë shtetërore.

Rrugës tatëpjetë ecnim ca më shpejt. Para se të arrinim në fshatin Guri i Bardhë të Pjetër Budit, njërit prej poetëve të parë shqiptarë dhe luftëtarit me pendë e pushkë kundër okupimit turk, e takojmë gurabardhasin, Tahir Stafën dhe bashkëshorten e tij, dikur mësuese e tani në pension. Ai tregon se në sistemin komunist kishte siguri të plotë, mbrojtje shëndetësore... e sot, pa lekë s’ke mjekim. Të rinjtë kanë ikur e po ikin jashtë, shton ai.

Meqë koha s’na premtonte, s’arritëm të mësojmë diç për Budin dhe truallin ku ishte lindur. Këtë dëshirë shpresoj ta plotësoj ndonjëherë tjetër.

Duke ecur rrugicave të fshatit e më pas dhiares malore, arrijmë te shtëpia e Medi Sinës, pranë lumit Mat. Pasi na pret me përzemërsi, na tregon kopshtin ku mund t’i ngrinim tendat, por kur e pyesim për pagesë, hidhërohet. Mos e përmendni edhe një herë atë punë, shton prerazi. Më pas na tregon se aty ishin vendosur para afro dy shekujsh, sa jeton me prindër, bashkëshorten dhe dy fëmijët e tij. Kur e pyes se a mërziten që jetonin fare vetëm, pa pasur asnjë shtëpi afër, thotë se s’e lë puna të

24

Javore Koha

e enjte, 31 tetor 2019

“

Pasi e kalojmë natën të përcjellë nga ushtima e lumit Mat, në mëngjesin e datës 12 tetor, shkojmë ta shohim Urën e vjetër të Vashës e, më pas, të përcjellë nga Mediu, ngjitemi tek ura e re, po me të njëjtin emër. Këto dy ura sikur shënonin dy epoka, atë të kaluarën dhe epokën e re të sotme. Vendi dhe konstruksioni i urës së re që lidhte dy anët shkëmbore të luginës së Matit, na mrekullojnë, ndaj nuk mund ta përballonim kureshtjen për ta parë nga afër dhe kaluar nëpër të

mërzitet. Kjo shihej edhe nga arat, kopshti, pemët, hurdha e peshqve...

Ai merrej edhe me mbledhjen dhe kultivimin e bimëve mjekuese.

Pasi e kalojmë natën të përcjellë nga ushtima e lumit Mat, në mëngjesin e datës 12 tetor, shkojmë ta shohim Urën e vjetër të Vashës e, më pas, të përcjellë nga Mediu, ngjitemi tek ura e re, po me të njëjtin emër. Këto dy ura sikur shënonin dy epoka, atë të kaluarën dhe epokën e re të sotme.

Vendi dhe konstruksioni i urës së re

që lidhte dy anët shkëmbore të luginës së Matit, na mrekullojnë, ndaj nuk mund ta përballonim kureshtjen për ta parë nga afër dhe kaluar nëpër të. Donim të ishim udhëtarët e parë që kalonim nëpër këtë vepër madhore arkitekturore, ndaj, falë ndërmjetësimit të deputetes së Qarkut të Dibrës, znj. Almira Xhembulla, dhe mirëkuptimit të kompanisë “Gjoka Construction”, realizuese e projektit ndërtimor, kalojmë nëpër trarët e urës të përcjellë nga inxhinieri zbatues,

Reportazh

r me sukses Halil Bushi, i cili na tregon se konstruksioni metalik i urës është 316 m i gjatë, ndërsa lartësia nga sipërfaqja e lumit Mat, 152 m. Ndonëse isha i mësuar me lartësitë e majave, shikimin poshtë urës, drejt greminës, e përjetoja ca si me ndrojtje.

Pasi zbresim në luginën e Qafës së Buallit, vazhdojmë deri në qytetin e minatorëve, në Bulqizën e njohur për minierat e kromit, nga të cilat nxjerrin fitime jo të pakta kompanitë e huaja. Duke ecur fshatrave të Bulqizës, hasim në monumentin kushtuar viktimave të krimeve të ushtrisë serbe të bëra në vitin 1918. Lodhjes, të cilën kishim filluar ta ndienim, tani i shtohet edhe biseda jo e këndshme për krimet serbe. Krime, krime, që nga viti 1878 e këndej. O Zot! Si s’u ngopën me krime kurrë.

Arritja në Fushën e Gjoricës, Logun e Kuvendit të burrave të Dibrës, që e shkatërruan ushtrinë pushtuese të Hajredin Pashës, në logun e luftëtarëve të paepur kundër pushtuesve sllavë, të prirë nga heroi dibran, Elez Isufi,

“

Arritja në Fushën e Gjoricës, Logun e Kuvendit të burrave të Dibrës, që e shkatërruan ushtrinë pushtuese të Hajredin Pashës, në logun e luftëtarëve të paepur kundër pushtuesve sllavë, të prirë nga heroi dibran, Elez Isufi, na bën të harrojmë fare lodhjen. Dhe, në orën 21.23 të datës 12 tetor, të dy Dorët, Dori Bulku dhe Dori Cami dhe unë, arrijmë aty ku përfundonte traseja e Rrugës së Arbrit, në fshatin Majtar të Dibrës. Urimet dhe përqafimet me njëri-tjetrin për arritjen e qëllimit, na lumturonin pa masë

na bën të harrojmë fare lodhjen. Dhe, në orën 21.23 të datës 12 tetor, të dy Dorët, Dori Bulku dhe Dori Cami dhe unë, arrijmë aty ku përfundonte traseja e Rrugës së Arbrit, në fshatin Majtar të Dibrës. Urimet dhe përqafimet me njëri-tjetrin për arritjen e qëllimit, na lumturonin pa masë.

Ky udhëpërshkrim do të ishte i paplotë sikur të mos përmendnim darkën me specialitete dibrane, të cilën na e kishte përgatitur nëna e Dorit,

zonja Servete. Jufkat e shijshme, mishi i qengjit i përgatitur sipas traditës shumëvjeçare, djathi i dhive, domatet dhe trangujt e freskët, ëmbëlsira... të përcjella me raki të ndenjur me thana, na shijonin sikur të mos kishim ngrënë sa e sa kohë.

Të dielën, më 13 tetor, Dori, nismëtari i rrugëtimit që kishim bërë, duke ditur dëshirën time për të parë sa më shumë vende, do të na shpie rrugës nëpër Gollobordë, nëpër Parkun kombëtar Shebenik-Jabllanicë, kuptohet, tani me makinë. Toponimi sllav, Gollobordë, Jabllanicë... m’i kujtonte emërtimet e tilla të shumta që i kisha vërejtur anekënd Shqipërisë, gjë që s’e kisha kuptuar asnjëherë pse nuk ishin zëvendësuar me emra shqip.

Ndonëse çështje shumë personale, por s’e kupton njeriu se si dhe pse, edhe sot e kësaj dite, shumë prindër më parë parapëlqejnë t’i emërojnë fëmijët e tyre me emra të huaj se me emra shqip. Veprimi i tillë është edhe më i pakuptimtë kur dihet se edhe emrat vetjakë janë pjesë e kulturës dhe identitetit kombëtar.

Pasi kalojmë Librazhdin, Elbasanin, në mbrëmje arrijmë në Tiranë. Takimi dhe pushimi me Bonën, miken tonë të përbashkët, prania e së cilës na bënte të ndihemi mirë si kurdoherë më parë, ishte si një shpërblim për misionin tonë të realizuar me sukses.

(Fund) e enjte, 31 tetor 2019

Javore Koha

25

portret

Portret: Prof. Dr. Simë Dobreci

Kolos i kulturës son e rrallë në botën shq Ky njeri me zemër të madhe sa malet mbi fshatin e tij Braticë, me mendje të mprehtë dhe të qartë, ende edhe sot në këtë moshë nuk ndalon të mendojë dhe të krijojë

Ismet Karamanaga Edhe pse është në moshën 85-vjeçare, prof. dr. Simë Dobreci është në gjendje të mirë psiko-fizike. Çdo gjë dhe çdo aktivitet nga kultura e viziton dhe e përcjellë me vëmendje.

Herën e fundit e kam takuar me rastin e përurimit të kompletit të librave të Profesorit Anton Nikë Berisha kushtuar Nënës Tereze. Kemi biseduar pak për kohën e kaluar, kur ishte mjek i ri në Ulqin, i vendosur në Ranë si praktikant.

Aty edhe ka qenë Shtëpia e Shëndetit, “ambulanta” siç e kemi quajtur ne, e cila ka qenë një kohë të gjatë në një barakë me ngjyrë të gjelbërt, ashtu siç ishte edhe Rana jonë me plot gjelbërim të pafund. Në këtë ambient edhe ka filluar të punojë dr. Simë Dobreci, i cili ka mbetur në kujtesën tonë si një njeri i mirë dhe i butë, një njeri markant dhe i pashëm, me kravatë dhe sjellje e qëndrim të jashtëzakonshëm.

Në këtë ambient, vetëm pak metra larg nga deti, ka filluar hapat e parë si mjek dr. Simë Dobreci. Më kujtohet se diku aty në afërsi të detit edhe e ka pasur banesën, në godinën e “Naftës”, e cila ende edhe sot është në të njëjtin vend.

“Nga ajo kohë më kanë mbetur edhe shumë kujtime të bukura”, shprehet ai, “prandaj edhe shpesh vij apo ulem

26

Javore Koha

e enjte, 31 tetor 2019

deri në Ranë me bashkëshorten time apo me djemtë e mi, shëtis buzë detit, shijoj aromën e tij, shikoj barkat, sanallat dhe peshkatarët”.

E përkujtoj dr. Simën për ato kohë kur Rana ishte shumë më e bukur se sot.

Ndër mend e kam, shprehet dr. Sima, qytetin më të bukur në bregdetin e Malit të Zi, me parqe të bukura plot gjelbërim, me godina të vjetra dhe interesante, me një Bibliotekë të madhe dhe me sallën e kinemasë, e cila ishte ndër më të bukurat dhe më të mëdhatë në Mal të Zi. Hotelet e famshëm, siç ishin Hotel “Republika”, “Jadrani” dhe “Galebi”, nuk ekzistojnë më. “Këto pamje më kanë mbetur përgjithmonë në kujtesën time”, thotë ai.

Sot i gjithë bregu i Malit të Zi është i betonuar, kështu edhe i yni, shoh që edhe Rana ka ndryshime të mëdha.

“Ndoshta ky është imperativi i kohës“, shprehet dr. Sima, “por mua më mungon Rana e dikurshme, kam nostalgji të madhe”.

Dr. Sima flet me nostalgji të madhe si të gjithë ne për ato kohë. Flet qartë, një gjuhë të bukur shqipe. E përkujtoj në disa fjali nga repertori i popullatës malaziaze të asaj kohe kushtuar dr. Simës: “Dr. Sima daje bolovanje svima, al najviše selacima.”

Qeshet. “Nuk është ashtu”, thotë ai.

“Kam dhënë kur ka pasur arsye, por u kam dhënë edhe atyre të cilët nuk më kanë lejuar të shkoj në specializime në Kosovë në Prishtinë”.

“Ajo më ka bërë që të largohem prej Ulqinit dhe të shkoj në specializim në Prishtinë, në regjinë e vet. Mua si shqiptar nuk më kanë lejuar. Ajo ende edhe

sot më ka mbetur si plagë, pavarësisht që unë kam arritur sukses edhe më të madh, sikur të ma kishin dhënë ata lejen. Më është dashur të lë punën dhe atë kur kanë sunduar komunistët, nuk ka qenë lehtë të shkosh dhe të lëshosh punën. Por unë nuk kam pasur kurrë frikë”.

Kam dëshirë të shkruaj një portret të shkurtër, i them. Mirëpo është vështirë të shkruash për ty pasi që ti je një njeri universal, një enciklopedi në këmbë.

Qeshet sërish.

Dr. Sima është një njeri komunikues dhe bisedues i mirë. Mirëpo, me të vërtetë e kam vështirë të shkruaj për këtë figurë markante të qytetit tonë. Sipas mendimit tim, të shkruash për të është vështirë për çdo njeri, jo vetëm për mua.

Po ashtu mendoj se për secilin njeri është një sfidë e madhe të shkruhet për të pasi që gjithmonë mendoni që nuk i keni përmendur të gjitha gjërat e rëndësishme që e kanë vendin këtu, në veçanti për njerëz të cilët kanë pak njohuri për punën dhe veprimimtarinë e tij në fushën e mjekësisë.

Nuk e di nëse ka mbetur më ndonjë gjë për të shkruar për këtë mjek, studiues dhe hulumtues pasi që për dr. Simën kanë shkruar të gjithë ata të cilët janë marrë me veprën kolosale të kësaj enciklopedie të shkencës sonë. Mirëpo, unë si zakonisht nuk i lejoj vetes të hyj në gjëra që i takojnë shkencës, prandaj shkruaj në stilin tim, duke e përshkruar personalitetin pa hyrë në gjëra për të cilat nuk jam kompetent.

Unë e shoh dr. Simën si një të moshuar i cili gjithmonë është i pranishëm në mjedise ku flitet për shkencë, kul-

portret

në dhe figurë qiptare turë, por edhe i evokoj disa kujtime që nga koha e rinisë kur e kam parë për të parën herë në Ranë. Kurse tash e shoh si një figurë dhe personalitet të cilin e respekton çdokush dhe i cili është i pranishëm kudo ku flitet për libra dhe për shkencë.

Edhe sivjet në Festivalin “Skena Verore” në Kala ishte i pranishëm në shumë mbrëmje, në veçanti në përurimin e librave dhe në manifestimin “Kalimera Poetike”, të organizuar nga “Akademia e Shkencës dhe e Arteve të Shqiptarëve në Mal të Zi”, siç e quaj unë “Art Club”-in.

Të vish në këtë moshë në Kala mundet vetëm një njeri i tillë, i veçantë, një njeri i cili ka virtyte të larta njerëzore, një shkencëtar për të cilin gjithmonë mungojnë fjalët ta përshkruash. Prandaj, mendoj se të gjithë “kalalitë” dhe Kalaja krenohen kur na vjen dhe na nderon. Sheshi dhe Kalaja duken më të mirë dhe më të bukur.

Prof. dr. Simë Dobreci, përveç degës së dermatologjisë, ku ai është ekspert me një përvojë të madhe si prof. i Universitetit të Prishtinës, si mjek dhe specialist, hulumteas, studiues, në përgjithësi, është shumë më tepër. Ai është një humanist i madh dhe autor i shumë librave nga mjekësia, shkenca, kultura.

Pak ka gjëra me çfarë nuk është marrë dr. Sima. Më kujtohet koha para dhe pas pensionimit, kur ka ardhur në Ulqin. Në ato kohë, shumë entuziastë nga Ulqini kanë themeluar OJQ-në Shoqata “Kalaja”, ndër të parat në Mal të Zi. Gjithashtu, dr. Smë Dobreci ka qenë njëri ndër themeluesit e Shoqatës “Buzuku”, ku ai ka dhënë një kontribut të madh për ruajtjen, emancipimin dhe ngritjen e kulturës së popullatës tonë në përgjithësi, në veçanti të asaj shestanase. Më kujtohet edhe mua numri i parë i kësaj reviste, ku edhe unë e kam shkruar një shkrim modest mbi Kalanë e Ulqinit, si kontribut për këtë revistë.

Vepra kolosale dhe jeta e kësaj figure

me përmasa kombëtare janë gjëra që do të mbesin të shkruara me shkronja të arta të identitetit të popullatës së Shestanit, por edhe të tjerëve. Revista që e redakton dhe e boton dr.

Simë Dobreci ka lënë gjurmë të pashlyera në kulturën tonë shqiptare. Dr. Simë Dobreci ka punuar me një entuziazëm të madh, shpeshherë pa ndihmën e askujt, përveç familjes së tij më të ngushtë. Ende edhe sot e redakton revistën “Gjon Buzuku”.

Familja e ngritur e dr. Simës ka qenë shtylla në të cilën gjithmonë ka mundur të mbështetet ky kolos i kulturës sonë.

Ky njeri me zemër të madhe sa malet mbi fshatin e tij Braticë, me mendje të mprehtë dhe të qartë, ende edhe sot në këtë moshë nuk ndalon të mendojë dhe të krijojë.

Nuk dua t’i përmendi veprat e tij, shumë publikime nga mjekësia dhe shkenca, foklori etj. Me to duhet të merren shkencëtarët dhe studiuesit e mjekësisë dhe të fushave të ndryshme me të cilat është marrë kjo figurë e rrallë në botën shqiptare.

Dr. Simë Dobreci është ende vital dhe i fortë. Rrallë e merr shkopin. Ka një familje të shëndoshë dhe të mirë. Ai gëzon një respekt të madh tek e gjithë popullata shqiptare, por edhe te të tjerët. Ilaçet e tij kanë shëndoshur dhe mjekuar shumë njerëz të cilët kanë vuajtur nga sëmundjet dermatologjike.

Për punën e madhe, prof. dr. Simë Dobreci është dekoruar nga kryetari i Shqipërisë, Bujar Nishani, së bashku me një figurë tjetër të madhe kombëtare, prof. dr. Ruzhdi Ushakun, më 1 prill 2017, me Dekoratën “Nderi i Kombit”, në një manifestim solemn në Krythë të Anës së Malit. Gjithashtu këto dy figura markante të qytetit tonë mbajnë titullin “Qytetar Nderi” i Ulqinit, vendlindjes së tyre. Prof. Dr. Simë Gjon Dobreci është dekoruar edhe

me “Medaljen Presidenciale të Meritave” nga Presidentja e Republikës së Kosovës, Atifete Jahjaga.

Gjithmonë e kam pasur ndër mend t’i shkruj disa fjalë për këtë figurë të kulturës, shkencës dhe të identitetit tonë, aq më tepër që ky njeri është në majën e piramidës së të gjitha portreteve që i kam shkruar në dy librat e mi të fundit.

Në botën kulturore, shoqërore dhe profesionale janë të rallë personat të cilët janë bërë shembull për mjedisin ku kanë jetuar dhe punuar. Angazhimi profesional dhe qëndrimi intelektual ndaj dukurive të ndryshme shoqërore mbetet dukuri me qasje të veçantë vetëm për personat me dinjitet shoqëror dhe kombëtar. Dr. Simë Dobreci është pa dyshim një personalitet me dinjitet kombëtar.

Ai dhe disa të tjerë kanë bërë dhe bëjnë që të gjithë ne si popull dhe si komb ta ndjejmë veten më mirë dhe më të fuqishëm në qiellin turbulent me sfida të mëdha të Balkanit. Ata janë pjesë e jetës dhe e identitetit tonë.

Dhe fare në fund, po citoj mikun tim, dr. Nail Dragën: ”Dr. Simë Dobreci me punën e tij profesionale, pasionin, qëndrimin parimor shoqëror, intelektual e kombëtar, do të mbesë shembull për kohën tonë dhe brezat që do të vijnë pas nesh”.

Prandaj, në fund të këtij shkrimi kushtuar prof. dr. Simë Dobrecit, i dëshiroj atij jetë të gjatë, mos të “plaket” kurrë, pasi që shpirti i tij është dhe ka mbetur gjithmonë i ri. e enjte, 31 tetor 2019

Javore Koha

27

Mozaik

37 vjet më parë vdiq Kolë Rroku Gjokaj

Arsimtar i dalluar në Malësi e Kosovë me vlera njerëzore e profesionale Arsimtar Kolën sa e kam njohur unë e ka karakterizuar etja e madhe për dije e kulturë dhe puna e palodhur plot pasion, Ai do të mbetet i paharruar si për kolegë ashtu edhe për të gjitha gjeneratat e të gjitha shkollave ku ka punuar si në Zym ashtu edhe në Malësi

Gjekë Gjonaj

Të gjithë e dimë që do të vdesim një ditë, por më të mirët janë ata që lënë diçka për t’u kujtuar, edhe për shumë kohë pas largimit të tyre fizik. Kolë Rroku Gjokaj nga fshati Muzheçk i Trieshit ka ikur vetëm fizikisht, para 37- vitesh në moshën 33 vjeçare.

Iku një mësimdhënës i dalluar. Një koleg i dashur. Një mik i shtrenjtë me të cilin ndamë shumë kujtime të kohës. Herë - herë të gëzuara, herëherë të hidhura. Një njeri i shkëlqyer për të gjithë ne, që patëm privilegjin ta kishim mik, në kuptimin më të mirë të kësaj fjale. Një djalë shembull. Modest. Ndryshe nga të tjerët.

Gjithmonë i buzëqeshur. Me prindër.

Me vëllezër e motra. Me farefis. Me shokë. Me kolegë. Me nxënës. Me miqtë. Në shpirt ishte fisnik. I sinqertë. Si i tillë gëzonte respekt të merituar kudo ka jetuar e ka punuar, në Triesh, Malësi e Kosovë.

Kola ishte fëmiu i parë i çiftit Rrok e Mri Gjokaj. Lindi më 21 nëntor 1949.

Prej fëmijërisë së hershme jetoi një jetë të vështirë në majën e lartë të Sukës së Grudës. U përball me shumë halle e probleme. Në moshën

28

Javore Koha

e enjte, 31 tetor 2019

13 vjeçare, për shkak të rrethanave familjare, Kolës i takon detyra shumë e rëndë e kryeshtëpiakut të familjes prej shtatë anëtarësh, nënës , tre vëllezërve dhe dy motrave. Të gjithë më të vegjël se ai. Ishte kjo një barrë shumë e rëndë për Kolën, duke ditur moshën e mitur të tij.

Mësimin fillor e kreu me sukses të shkëlqyeshëm në Shkollën Fillore ‘’Gjergj Kastrioti Skënderbeu’’ në Triesh. Mrija, nëna e Kolës, edhe pse jetonte shumë vështirë, në varfëri të madhe e kushte të mjerueshme, ishte shumë e preokupuar që Kola gjithsesi ta vazhdojë shkollimin. Ajo për t’ia arritur këtij qëllimi i drejtohet për këshillë Gjon Gjekës Lucajt (ish-mësues në Triesh) i cili ia jep asaj një letër të shkruar për t’ia dërguar drejtorit të shkollës normale në Gjakovë, duke kërkuar nga ai që ta pranonte në këtë shkollë djalin e saj Kolën, edhe pse kishte kaluar afati i regjistrimit. Kur Mrija shkoi në Gjakovë , drejtuesit e shkollës normale e kundërshtojnë pranimin e djalit të saj ( Kolës), duke e bindur me fjalë se ka kaluar afati i regjistrimit dhe se nuk ka vend të lirë. Por Mrija këmbëngul, duke ua shpjeguar atyre situatën e familjes në të cilën gjendet, dhe gjithnjë kërkon e insiston me çdo kusht që t’ia mundësojnë regjistrimin e Kolës në shkollë. Në fund ata për demonstrim mbushin një kovë me ujë dhe i japin edhe një filxhan plot me ujë

duke i thënë: “Nëse e hedhim edhe ketë filxhan në kovë, uji do të derdhet!” Mrija u përgjigjet : ,, Atë filxhan mund t’ia vini kovës pas vegshit dhe uji nuk do të derdhet’’. Të habitur me përgjigjen urtake të Mrisë, ata shikuan me habi njëri – tjetrin dhe e pranuan Kolën në shkollën normale.

Kola shkollën normale e kreu në afat dhe me sukses të shkëlqyeshëm.

Duhet theksuar ndihmën e pashoq të dajës së Kolës, të ndjerin Vat Marash Tomën me familje (kushëriri i Mrisë) që i bëri Kolës gjatë shkollimit, por edhe të vëllait të tij Zefit, i cili më vonë kreu shkollën e tregtisë në Gjakovë.

Pas kryerjes së shkollës normale Kolë Gjokaj punësohet në shkollën fillore në Zym të Hasit, fshat i bukur i Komunës së Prizrenit. Në të njëjtën kohë vazhdon studimet në shkollën e lartë pedagogjike për histori dhe gjeografi. Këtë hap Kola e bën jo vetëm për të vazhduar shkollimin e vet, por edhe për të shkolluar edhe vëllain Zefin, i cili po ashtu atje me sukses dhe në afat e kreu shkollën e mesme të tregtisë.

Kola, pas përfundimit në afat rekord dhe me sukses të shkollës së lartë pedagogjike, kthehet në vendlindje dhe punësohet në Shkollën Fillore ‘’Gjergj Kastrioti Skënderbeu’’ në Triesh, ku punoi deri në vitin 1978, kur punësohet në Shkollën Fillore ,,Jedinstvo” (Bashkimi’) në Skorraq-

Mozaik

Hot. Dy vjet më vonë punësohet në Shkollën Fillore ,,Mahmut Lekiq’’ në Tuz, ku punoi deri në vdekje në vitin 1982. Krahas misionit të tij të shenjtë si arsimtar shumë i dalluar, ai tregon edhe një përkujdesje shumë të madhe për prindërit e tij, sidomos për motrat dhe vëllezërit e vegjël.

Roli i Kolë Gjokajt ishte shumë i madh në ndërthurjen e vlerave edukativo-arsimore sidomos për vëllezërit e tij të vegjël. Ai kultivoi në familjen e Rrok Gjokës vlera të larta njerëzore dhe arsimore. Falë këtij përkushtimi, vëllezërit e tij përfunduan studimet akademike. Dhe jo vetëm kaq, por familja Gjokaj krijoi një traditë familjare për arsimimin e brezit të ri, ashtu sikurse i edukoi ai vetë. Prandaj, çdo sukses i kësaj familjeje është meritë e Kolës, për ç ’gjë vëllezërit,

motrat, nipat dhe mbesat e tij i janë mirënjohës dhe gjithherë e kujtojnë me mall dhe admirim të posaçëm.

Ashtu siç e kishte shprehur ndihmesën e pakursyer, dëshirën e madhe dhe shpresën e zjarrtë për t’i arsimuar vëllezërit e motrat e tij të dashur, kjo ëndërr e bukur, për fat të mirë, u realizua. Gjatë veprimtarisë së shkurtër, por shumë të begatshme edukativo – arsimore, Kola vazhdoi edhe studimet në Universitetin e Prishtinës në degën e gjeografisë, por vdekja e parakohshme e ndau nga diploma e profesorit të kësaj lënde.

Arsimtar Kolën sa e kam njohur unë e ka karakterizuar etja e madhe për dije e kulturë dhe puna e palodhur plot pasion, Ai do të mbetet i paharruar si për kolegë ashtu edhe për të gjitha gjeneratat e të gjitha shkol-

lave ku ka punuar, si në Zym ashtu edhe në Malësi. Sepse dinte të respektonte çdokë për punën krijuese.

E shihte punën e kolegut me dashuri, duke thënë fjalë miradije aty ku e shihte të nevojshme. Ishte këmbëngulës në punën e vet, por edhe nxitës i krijuesve të rinj. Në nderim të këtyre vlerave njerëzore e profesionale të Kolës, gjenerata e tij e studimeve në Gjakovë sivjet e përkujtoi atë me rastin e 50 - vjetorit të kryerjes së normales dhe 37 - vjetorit të vdekjes.

E them me bindje se Kolë Rroku Gjokaj edhe pse jetëshkurtër ka lënë kujtimin e një arsimtari të palodhur, me horizont të gjerë, të njeriut të ndershëm e fisnik, i cili një pjesë të jetës së tij, me dashamirësinë dhe zemërgjerësinë që e karakterizon, ia kushtoi përgatitjes së brezit të ri. e enjte, 31 tetor 2019

Javore Koha

29

kulturë

Në Ulqin u përuruan romanet “Fshati i heshtjes” dhe “Ligji i maskave” të shkrimtarit Mark Lucgjonaj

Vrazhdësia e absurdit, ekstremet dhe dritëhijet bardhë e zi Duke bërë një krahasim ndërmjet dy romaneve, poeti Hajredin Kovaçi ka thënë se “përderisa te ‘Fshati i heshtjes’, ku jetojnë të çmendurit, fshat me shumë mistere e histori të çuditshme, te ‘Ligji i maskave’ autori paraqet një realitet tjetër, të një fshati apo qyteze ku çdo gjë shikohet përmes vrimave të maskës” Ulqin – Pas Tuzit, Shkodrës, Prishtinës, Lezhës dhe Tiranës, romanet “Fshati i heshtjes” dhe “Ligji i maskave” të shkrimtarit Mark Lucgjonaj nga Malësia janë përuruar të premten mbrëma në Bibliotekën e Qytetit në Ulqin.

Vetë autori ka treguar se në fillimet e tij ka botuar një përmbledhje me poezi, por më vonë e ka gjetur veten te proza dhe se shkrimi i dy romaneve i ka marrë tetë vite kohë.

“Me këto dy libra kam punuar tetë vjet: me ‘Fshatin e heshtjes’ gjashtë, kurse me ‘Ligjin e maskave’ dy”, ka thënë ai.

Lucgjonaj ka theksuar se ndër lexuesit e romanit të tij të parë ka qenë krijuesi dhe studiuesi Dimitrov Popoviq, i cili e ka nxitur për ta botuar.

“Kjo më ka dhënë vullnet për ta botuar. Edhe kur e kam botuar, nuk pendohem. Jo për gjë tjetër, por secili që e ka lexuar më ka thënë që e kam lexuar me një frymë. E unë nuk pres që dikush tjetër ka me doktoruar në librat e mi ose ka për t’u bërë familjar më i mirë sepse nuk është ndonjë manual se si përgatiten ushqimet ose si të mos ngatërrohesh me grua, por është thjesht një mendim i shfaqur në

30

Javore Koha

e enjte, 31 tetor 2019

atë mënyrë”, është shprehur ai.

Ai ka vijuar duke thënë se te romani i dytë, “Ligji i maskave”, ia ka bërë qejfin vetes më shumë.

“E kam marrë atë mendim që ndoshta edhe nuk guxohet të shfaqet dhe e kam qitur pa maskë”, ka thënë Lucgjonaj.

Ai ka falënderuar të gjithë ata që e kanë përkrahur dhe vazhdojnë t’i përkrahin të gjithë krijuesit.

Në vështrimin e tij për romanin “Fshati i heshtjes”, poeti Argëzon Sulejmani ka thënë se ky roman ka në thelb

vrazhdësinë e absurdit, ekstremet dhe shpërfaqjen e botës nën dritëhijet bardhë e zi.

“Pavarësisht që ky është romani i parë i këtij autori, ai guxon të luajë përnjëmend me ngjarjen, me personazhet, me rrethanat, me kohën dhe me vështrimtarët e mundshëm letrarë. Mjegullnaja semantike vjen e lehtëdepërtueshme falë një rrjedhe të natyrshme dhe stilit origjinal që respekton standardin dhe krijon standarde”, ka thënë ai.

Sulejmani ka thënë se autori në

kulturë qendër të rrëfimit vë ngjarjen, kurse personazhet dhe stilistikën e vë në funksion të saj.

“Me të mbaruar leximin, mund të vëreni se si rrëfimi vazhdon t’u japë jetë personazheve, sikurse gjuha e pasur po ashtu”, ka theksuar ai.

Sipas tij, romani vë në pah kontrastet, kundërthënjet, në të gjitha planet dhe “Fshati i heshtjes” është në fakt fshati i mendjes ose i çmendjes.

“Nuk është një fshat idiot. Autori ka durimin ta shpjegojë faqe më faqe një gjë të tillë. Heshtja në çdo kohë kërkon psikanalizën, të cilën autori rreket ta thërrasë në ndihmë herë pas here. Ballkani është i mbushur me vajazanë e fshatra të heshtjes, siç është po kaq i pasur me topikë ose topose debile dhe të liga. Fshatrat ku flitet gjuha jonë, fatmirësisht, në asnjë rast nuk i kanë merituar përcaktorët e fundit”, ka thënë poeti Sulejmani.

Për romanin e dytë, “Ligji i maskave”, ka folur poeti Hajredin Kovaçi.

Duke bërë një krahasim ndërmjet dy romaneve, ai ka thënë se “përderisa te ‘Fshati i heshtjes’, ku jetojnë të çmendurit, fshat me shumë mistere e histori të çuditshme, te ‘Ligji i maskave’ autori paraqet një realitet tjetër,

“

“Pavarësisht që ky (Fshati i heshtjes) është romani i parë i këtij autori, ai guxon të luajë përnjëmend me ngjarjen, me personazhet, me rrethanat, me kohën dhe me vështrimtarët e mundshëm letrarë. Mjegullnaja semantike vjen e lehtëdepërtueshme falë një rrjedhe të natyrshme dhe stilit origjinal që respekton standardin dhe krijon standarde”, ka thënë poeti Argëzon Sulejmani

të një fshati apo qyteze ku çdo gjë shikohet përmes vrimave të maskës”.

Më tej, Kovaçi ka thënë se nuk ka rëndësi nëse ngjarja është reale apo imagjinare, me rëndësi është shtjellimi artistik e letrar i syzheut të veprës.

“Maska kemi edhe sot, ndoshta edhe më shumë se asnjëherë, këtu te ne, atje ku jeton autori, gjithandej, por që mungon guximi të bëjmë me gisht.

Të gjithë dëshirojmë që maskat të bien, por kur, s’e dimë! Është e pamundur që gjithmonë të jetojmë nën pushtetin e maskave, e pafalshme që s’i godasim e s’i luftojmë dhe nëse kjo nuk ndodh, atëherë bëhemi bashkëfajtorë dhe do të mbesim nën ligjin e maskave përgjithmonë”, është shprehur ai.

Kovaçi ka thënë se “personazhi qendror në këtë roman, Aleksandri, një i ri i shkolluar, me perspektivë, vjen në situatë që të ketë nevojë për psikolog, sepse s’i bën dot ballë presioneve të të atit, nënës, shoqërisë.

Atij i duhej të mbante maskë, të fliste ndryshe ngase mendonte dhe të vepronte në kundërshtim me parimet e veta”.

Në emër të organizatorit, të pranishmit i ka përshëndetur kryetari i Shoqatës së Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club”, Ismet Kallaba.

Në fjalën e tij, ai ndër të tjera ka theksuar mungesën e njohjes dhe të bashkëpunimit kulturor ndërmjet Ulqinit dhe Malësisë, gjegjësisht ndërmjet trevave shqiptare në Mal të Zi. “Pikërisht ky është edhe qëllimi i këtij takimi si dhe i shumë takimeve tjera kulturore që organizon Shoqata jonë – vendosja e urave të munguara të komunikimit kulturor, në radhë të parë ndërmjet vetë shqiptarëve në Malin e Zi e pastaj edhe në hapësirën kulturore mbarëshqiptare dhe më gjerë. Para se të na njohin të tjerët, ne duhet të njohim njëri-tjetrin”, ka theksuar ai.

Mark Lucgjonaj është një krijues i ri nga Malësia, i cili deri tani ka botuar përmbledhjen me poezi “Zhurma e mendimeve”, si dhe romanet “Fshati i heshtjes” dhe “Ligji i maskave”. Ai ka mbaruar studimet për gjuhë dhe letërsi shqipe në Prishtinë, ndërsa studimet master – për etnografi dhe letërsi në Shkodër. Ka punuar si mësimdhënës i gjuhës dhe letërsisë shqipe në Shkollën Fillore “Mahmut Lekiq” në Tuz, kurse aktualisht punon në Komunën e Tuzit.

Përurimi është organizuar nga SHAI “Art Club” në bashkëpunim me Bibliotekën e Qytetit – Ulqin. Në fund të përurimit, autori ka ndarë libra falas i. k. për të pranishmit. e enjte, 31 tetor 2019

Javore Koha

31

kulturë

Në Galerinë e Qendrës së Kulturës – Ulqin u hap ekspozita me punimet e Punishtes artistike të fëmijëve

Fryt i talentit dhe i përkushtimit Në ekspozitë janë paraqitur disa dhjetëra punime të fëmijëve të moshave të ndryshme, të punuara në letër dhe në pëlhurë. Udhëheqësja e Punishtes së fëmijëve, piktorja Vahida Hasanaga – Nimanbegu, ka treguar se kjo punishte ka filluar punë para 14 vitesh dhe se për çdo vit organizojnë ekspozita në Ulqin dhe qytete tjera në Mal të Zi dhe jashtë Ulqin – Në Galerinë e Qendrës së Kulturës – Ulqin, të hënën mbrëma u hap ekspozita e punimeve të Punishtes së fëmijëve nga Ulqini.

Në ekspozitë janë paraqitur disa dhjetëra punime të fëmijëve të moshave të ndryshme, anëtarë të kësaj punishteje, të punuara në letër dhe në pëlhurë.

Udhëheqësja e Punishtes së fëmijëve, piktorja Vahida Hasanaga – Nimanbegu, ka treguar se kjo punishte

32

Javore Koha

e enjte, 31 tetor 2019

ka filluar punë para 14 vitesh dhe se për çdo vit organizojnë ekspozita në Ulqin dhe qytete tjera. „Siç e shihni edhe vetë, punimet janë me të vërtetë të mrekullueshme. Kjo falë punës sepse ka fëmijë që vijnë tash dhjetë vite në punishte”, ka thënë ajo në hapje të ekspozitës.

Nimanbegu ka treguar se një pjesë e ekspozitës përbëhet nga punimet e nxënësve më të rritur, të cilët tani janë në gjimnaz, ku vërehen të arritu-

rat e punishtes artistike sepse veprat e tyre janë me të vërtetë të nivelit të lartë artistik, kurse pjesa tjetër nga punimet e fëmijëve të moshës më të vogël dhe të atyre të klasave VIII dhe IX. Ajo ka vijuar duke thënë se veprat flasin shumë dhe se secili punim i bukur e bën të lumtur fëmijën, por edhe prindërit e tij.

Piktorja Mersiha Mavriq, mësimdhënëse e artit figurativ, ka

kulturë

përgëzuar fëmijët për punimet e tyre të shkëlqyera, piktoren Vahida Nimanbegu për punën me fëmijët si dhe prindërit të cilët e kanë kuptuar se aktiviteti është gjëja kryesore për një fëmijë.

“Fëmijët duhet të merren me kreativitet sepse janë të talentuar dhe zhvillojnë emocione. Prindërit e kanë parë rëndësinë që fëmijët nuk duhet të rrinë para ekraneve, gjë që është shumë e dëmshme”, është shprehur

ajo.

Edhe drejtori i Qendrës së Kulturës - Ulqin, Musa Hoxhiq, ka falënderuar fëmijët e Punishtes artistike të cilët kanë arritur që me punën e tyre të palodhshme të hapin këtë ekspozitë në Ulqin, ashtu siç kanë hapur apo kanë marrë pjesë në ekspozita edhe në qytete tjera.

“Dua ta përgëzoj udhëheqësen e kësaj punishteje, Vahida Hasanaga – Nimanbegun, për punën e saj, dhe

gjithashtu dëshiroj që në të ardhmen të ketë sa më shumë fëmijë që me anë të talentit të tyre të paraqesin piktura sa më bukura në qytetin tonë”, ka thënë ai.

Përpos në Ulqin, fëmijët e Punishtes artistike i kanë ekspozuar punimet e tyre edhe në Podgoricë, Tiranë, Berat, Beograd, Londër etj., duke dëshmuar përkushtimin dhe talentin e tyre në fushën e artit. i. k.

e enjte, 31 tetor 2019

Javore Koha

33

Kulturë

Grupi letrar i Shkollës së Mesme të Përzier “25 Maji” në Tuz – “Historianët e rinj”

Aktiv në shënimin e datave të rëndësishme historike Tuz – “Historianët e rinj”, një skuadër letrare e pasionuar dhe me kurajë për të mësuar mbi historinë tonë kombëtare, për ngjarjet që kanë ngjarë në periudha të ndryshme kohore dhe për personalitete të spikatura të kombit vazhdon misionin me të njëjtin intensitet ashtu sikurse në fillim të punës, qëkur u themelua para njëmbëdhjetë vitesh, ndërsa vepron në kuadër të Shkollës së Mesme të Përzier “25 Maji” në Tuz. Inicuesi dhe themeluesi i këtij grupi letrar, prof. Mark Junçaj për gazetën “Koha Javore” shprehet se grupi që ai drejton është shumë aktiv dhe i përkushtuar në shënimin e datave të rëndësishme historike, siç janë festat kombëtare: 28 nëntori, 6 prilli, 2 marsi – Besëlidhja e Lezhës, Lidhja e Prizrenit dhe data të tjera të karakterit historik.

“Që nga momenti i themelimit e deri më sot, grupi “Historianët e rinj”, me aktivitetet e veta e ka shtuar interesimin që nxënësit t’i bashkëngjiten grupit në masë më të madhe, kështu që numri i nxënësve është gjithnjë në rritje. Nxënësit e paraleleve të ndryshme të shkollës sonë paraqesin

34

Javore Koha

e enjte, 31 tetor 2019

interesim për kyçjen në aktivitete e ndryshme të këtij grupi. Rezultatet e këtij grupi janë pozitive, sepse nxënësit kanë mundësi që të njihen më mirë me ngjarjet më të rëndësishme të historisë sonë kombëtar”, u shpreh Junçaj.

Ai shton se tek nxënësit zhvillohet edhe mënyra e hulumtimit, ngase ata vetë e përgatisin materialin, duke kërkuar literaturën e duhur për temën e caktuar si dhe paraqiten para publikut, duke bërë moderimin e programeve.

“Gjatë viteve të kaluara kemi bashkëpunuar edhe me grupin letrar “Jehona”, që funksionon në kuadër të shkollës sonë. Sivjet kemi shënuar 6 prillin së bashku me KKSH-në të cilët na kanë mbështetur në organizimin e kësaj date historike”, theksoi Junçaj.

Rikujtojmë se nxënës të cilët e përbëjnë këtë grup letrar me talentin e tyre dhe dëshirën për të mësuar lëndën

e historisë kanë shënuar suksese të herëpashershme gjatë pjesëmarrjes së tyre nëpër gara të ndryshme të nivelit shtetëror të shkollave të mesme në Mal të Zi. t. u.

mozaik

Ushtruesja e detyrës së sekretares së Sekretariatit për Bujqësi dhe Zhvillim Rural të Komunës së Tuzit, Ismeta Gjoka, u takua me drejtorin e Agjencisë për Mbrojtje të Mjedisit Jetësor të Malit të Zi, Nikolla Medenica

Bashkëpunim për të mbrojtur mjedisin jetësor Podgoricë – Ushtruesja e detyrës së sekretares në Sekretariatin për Bujqësi dhe Zhvillimi Rural të Komunës së Tuzit, Znj. Ismeta Gjoka, zhvilloi një takim me drejtorin e Agjencisë për Mbrojtje të Mjedisit Jetësor të Malit të Zi. Z. Nikolla Medenica.

Në kumtesën për media të lëshuar nga Zyra e Marrëdhënieve me Publikun e Komunës së Tuzit thuhet se në këtë takim informues, Gjoka ka folur në lidhje me obligimet ligjore të Komunës së Tuzit dhe për mënyrën e realizimit të veprimtarive që kanë të

bëjnë me mbrojtjen e mjedisit jetësor.

“Pritja nga ana e drejtorit Medenica ishte e përzemërt. Ai u tregua tejet i gatshëm për bashkëpunim. Gjithashtu u cekën çështje me rëndësi për ne si komunë e re, duke filluar nga: Plani aksional lokal për mbrojtjen e mjedisit jetësor në territorin e Komunës së Tuzit, plani për hedhjen e mbeturinave, plani i mbrojtjes së biodiverzitetit, plani i zhvillimit të qëndrueshëm, plani për mbrojtje nga zhurma, plani mbi mbrojtjen e shëndetit të

qytetarëve të komunës, etj.”, thuhet në këtë njoftim.

Nga ana tjetër, drejtori Medenica – vijon njoftimi – ka pohuar se agjencia që ai përfaqëson ka për detyrë organizimin e trajnimit për njohjen e procedurës së krijimit të rrjetit “NATYRA 2000”, të cilit i takon edhe Mali i Zi, ku mund të marrin pjesë të gjithë të punësuarit në administratën lokale por edhe personat e tjerë të interesuar. t. u.

e enjte, 31 tetor 2019

Javore Koha

35