Koha 716

KOHA Javore Podgoricë e enjte, 26 maj 2016 Viti XV Numër 716 Çmimi 0,50

TURP AKADEMIK

dhe fyerje për shqiptarët ISSN 1800-5969

Dëshmi për mbijetesën e Ulqinit

Ansambli Folklorik “Shqiponja“ fitoi çmimin e parë në festivalin botëror të folklorit në Bullgari

2

Përmbajtje

e enjte, 26 maj 2016

Javore KOHA Opinion

Podgoricë e enjte, 7 janar 2016 Viti XIV / Numër 696 Çmimi 0,50

www.kohajavore.co.me

Si po tjetërsohet Kraja?!

Javore KOHA

Kulturë

Javore A KOH

Podgoricë e enjte, 14 janar 2016 Viti XV / Numër 697 Çmimi 0,50

www.kohajavore.co.me

Testament për

Vit dështimi vendin magjik për Ulqinin

Kulturë

e HA Javor KO Vit i humbur për shqiptarët në Mal të Zi

Podgoricë e enjte, 21 janar 2016 Viti XV / Numër 698 Çmimi 0,50

www.kohajavore.co.me

Personalitet që sot i mungon Kosovës

Kulturë

ore A OH KJav Shqiptarët vazhdojnë të jenë të ndarë

Podgoricë e enjte, 28 janar 2016 Viti XV / Numër 699 Çmimi 0,50

www.kohajavore.co.me

Dëshmi se Ulqini ka talentë

OH ore A KJav

Kalaja e Ulqinit do të nominohet për UNESCO Podgoricë e enjte, 26 maj 2016 Viti XV

Numër 716 Çmimi 0,50

Shkarkohet kryetari i Kuvendit Ranko Krivokapiq fq 4

TURP AKADEMIK

dhe fyerje për shqiptarët 9 ISSN 1800-596

Dëshmi për mbijetesën e Ulqinit

Ansambli Folklorik “Shqiponja“ fitoi çmimin e parë në festivalin botëror të folklorit në Bullgari

Javore KOHA

Vlerësohen marrëdhëniet miqësore dhe bashkëpunimi rajonal

fq 5

Idiotizmi i akademisë malazeze fq 6

Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë Numri i parë doli më 21 shkurt 2002.

Botues: Këshilli Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi: Fahrudin Gjokaj (Sistem Inxhinjer & redaktor teknik) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Bulevar revolucije 15, Podgoricë Telefon & fax: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.org Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen

Botim bibliografik për arbëneshët e zarës fq 12

ORA që trandë trumbetat e lashta ilire fq 14

Përmbajtje

e enjte, 26 maj 2016

3

Javore KOHA

Dëshmi e parardhësve tanë fq 16

Koha e të sakatosurve mendërisht fq 18

Laureat i Çmimit Vjetor të gazetës “Nacional” për përkthimin më të mirë fq 23

Si dhe kur erdhën familjet malazeze në Mal të Brisë? fq 24

144 maturantë defiluan nëpër sheshin krysorë fq 28

Konkurs Dërgoni fotografitë në email: kohajavore@t-com.me

4

Ngjarje javore

e enjte, 26 maj 2016

Javore KOHA

Kuvendi i Malit të Zi miratoi Ligjin për zbatimin e Marrëveshjes mbi krijimin e kushteve për zgjedhje të lira dhe fer

Shkarkohet kryetari i Kuvendit Ranko Krivokapiq Podgoricë – Kuvendi i Malit të Zi ka miratuar Ligjin për zbatimin e Marrëveshjes mbi krijimin e kushteve për zgjedhje të lira dhe fer, të ashtuquajtur Lex specialis.

Seanca e cila ka filluar të mërkurën ka zgjatur deri në orët e hershme të mëngjesit të ditës së enjte dhe është karakterizuar nga diskutimet dhe debatet e shumta.

Miratimi i këtij ligji ka qenë kusht i opozitës për të hyrë në qeveri.

Kuvendi ka miratuar edhe ndryshimet në qeveri. Kështu nënkryetar i Qeverisë

nga radhët e opozitës do të jetë Milorad Vujoviq, kurse nga PDS-ja Petar Ivanoviq. Ministër i Punëve të Brendshme është zgjedhur Goran Danilloviq, ministër i Financave Rashko Konjeviq, ministër i Punës dhe Mirëqenies Sociale Boris Mariq dhe ministër i Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural Milenko Popoviq.

Kuvendi ka miratuar po ashtu propozimin e shumicës për shkarkimin e kryetarit të Kuvendit të Malit të Zi, Ranko Krivokapiq, i cili ka qenë 13 vjet në krye të këtij institucioni. Për shkarkimin e tij kanë votuar 43 deputetë të PDS-së,

Malit të Zi Pozitiv, Socialdemokratëve të Malit të Zi, Forcës së Re Demokratike, Iniciativës Qytetare Kroate dhe Partisë Liberale, një votë ka qenë kundër, ndërsa 18 vota të pavlefshme. Në votim nuk kanë marrë pjesë deputetët e PSD-së, Demos-it, Lëvizjes Qytetare URA dhe deputeti i Alternativës Shqiptare, Nik Gjeloshaj.

Ndër detyrat kryesore të qeverisë së re është krijimi i kushteve për zgjedhje parlamentare të lira, fer dhe demokratike, të cilat do të mbahen më 9 tetor të (Kohapress) këtij viti.

Ngjarje javore

e enjte, 26 maj 2016

5

Javore KOHA

Presidentët e Shqipërisë dhe Kosovës, Bujar Nishani e Hashim Thaçi, morën pjesë në ceremonitë e kremtimit të 10-vjetorit të Pavarësisë së Malitë të Zi

Vlerësohen marrëdhëniet miqësore dhe bashkëpunimi rajonal Budva – Presidenti i Republikës së Shqipërisë, Bujar Nishani, dhe Presidenti i Republikës së Kosovës, Hashim Thaçi, kanë marrë pjesë të shtunën në ceremonitë me rastin e kremtimit të 10-vjetorit të Pavarësisë së Malit të Zi. Në kuadër të këtyre ceremonive, ata kanë zhvilluar takime dypalëshe me Presidentin e Malit të Zi, Filip Vujanoviq, të cilin e kanë uruar për përvjetorin si dhe për arritjet e përgjithshme të Malit të Zi në agjendën euroatlantike.

Në njoftimin për media të Presidencës së Republikës së Shqipërisë thuhet se Nishani vlerësoi marrëdhëniet miqësore e të bashkëpunimit mes dy vendeve, si dhe e siguroi Presidentin Vujanoviq për angazhimin e plotë e të sinqertë të Shqipërisë në promovimin e mëtejshëm të këtyre marrëdhënieve dhe të fqinjësisë së mirë.

“Jam këtu për të shprehur urimet më të mira dhe të sinqerta të Shqipërisë dhe shqiptarëve, për ju dhe të gjithë qytetarët e Malit të Zi, në këtë përvjetor shumë të rëndësishëm të pavarësisë, si dhe t’ju përgëzoj për finalizimin e procesit të integrimit në NATO, të cilin e shoh si një kontribut për të gjithë rajonin tonë”, është shprehur Nishani.

Ai ka vlerësuar gjithashtu edhe rolin shumë domethënës të shqiptarëve në Mal të Zi, duke i konsideruar ata një urë lidhëse të fuqishme miqësie mes dy vendeve.

Ndërkaq në takim me Presidentin e Republikës së Kosovës, Hashim Thaçi, është konstatuar avancimi konstant i marrëdhënieve ndërmjet Malit të Zi dhe Kosovës, me mundësi të zhvillimit të mëtejshëm të bashkëpunimit ekonomik.

Sipas njoftimit për media të Presidencës së Malit të Zi, Vujanoviq ka shprehur respekt për avancimin e pozitës së pakicës malazeze në Kosovë.

Bashkëbiseduesit shprehën mbështetjen për bashkëpunimin rajonal dhe forcimin e marrëdhënieve mes vendeve të rajonit në frymën e fqinjësisë së mirë e të bashkëpunimit.

Krahas presidentëve të Shqipërisë dhe Malit të Zi, në ceremonitë shtetërore të kremtimit të 10-vjetorit të Pavarësisë së Malit të Zi kanë marrë pjesë edhe Presidenti i Këshillit Evropian Donald Tusk, si dhe shumë liderë dhe autoritete të tjera nga rajoni dhe Evropa.

Mali i Zi e ka fituar pavarësinë në referendumin e zhvilluar më 21 maj 2006, ku mbi 55 për qind e popullsisë kanë votuar për shkëputje nga Serbia.

(Kohapress)

6

Vështrime & Opinione

e enjte, 26 maj 2016

Javore A KOHA KOH

Insinuatat antishqiptare të Akademisë malazeze

Idiotizmi i akadem Për Koha Javore:

Hajrullah Koliqi/ Prishtinë

Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Malit të Zi, në “Fjalorin e gjuhës popullore e letrare malazeze” 1 (2016), “provoi shkencërisht” se shqiptarët në Malin e Zi, e paskan vazhduar me sukses traditën e hershme të shqiptarizimit të sllavëve ortodoksë, të njohur në historiografinë serbo-malazeze si “poarnauqeni serbi”. Çudi, shqiptarët me shekuj të pushtuar nga të tjerët, na qenkan shndërruar në pushtues dhe agresorë të tyre. Çudia bëhet edhe më idiotike, kur Akademia “dëshmon” se procesi i shqiptarizimit të ortodoksëve sllavë në këtë Republikë paska qenë më i theksuar pas Luftës së Dytë Botërore!

O Akademi e mjerë, pjellë e Akademisë dhe e Kishës Ortodokse Serbe, motër e Akademisë së Shkencave të Maqedonisë, e financuar nga Shteti malazez!

Po, si ka mundësi që shqiptarët në Republikën e Malit të Zi të shqiptarizojnë të tjerët, kur ata janë aq pak nga numri (rreth 50.000) dhe janë e kanë qenë vetë ata vazhdimisht të diskriminuar, të përçmuar dhe të fyer, edhe pas Luftës së Dytë Botërore, si në periudhën e socializmit, ashtu edhe në këtë të demokracisë? Pikërisht shqiptarët në këtë Republikë kanë qenë dhe janë komuniteti më i diskriminuar, nën presionin e vazhdueshëm të tjetërsimit, sllavizimit dhe të mbijetesës.

Pra, shqiptarët në Malin e Zi, pa pushtet real, marrë botën në sy, ndërsa Akademia e Malit të ky “zbulim” ka edhe anën pozitive. Kjo është e Kishës Ortodokse Serbe) për të gjitha ata shqipt do t’i çrrënjosë mitet, opsesionet e projektet a tarë, të cilët i mb

Me dhembje kujtojmë represionin permanent kriminal të UDB-së, të organeve të sigurimit mbi shqiptarët në këtë Republikë, të udbashëve të tipit të Gosheviqit, Peroviqit, Brajeviqit etj.;

Akademikët malazezë të profilit të Dobreçiqit, Cvijiqit, Joviqeviqit, Llukiqit, Radoviqit dhe të simsiles së tyre punojnë, nuk flenë për realizimin e ideve dhe projekteve antishqiptare, nën hundën ose të mbështetur edhe nga adminstrata shtetërore malazeze

ndarjen administrative të shqiptarëve në pesë komuna, me qëllim defaktorizimin e tyre; sllavizimin e patronimeve dhe të toponimeve; administratën në gjuhën sllave; arsimin me kurrikula sllave-malazeze, me përmbajtje qesharake shqiptare; ndalimin e përdorimit të simboleve kombëtare, për të arritur te tjetërsimi dhe sllavizimi i popullsisë së trevave të tëra shqiptare në këtë Republikë (Plava, Tivari, Shestani etj). Për sllavizimin e tyre, kontribut të veçantë është duke dhënë Kisha Orto-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrime & Opinione

e enjte, 26 maj 2016

7

Javore KOHA

misë malazeze

, votuan për pavarësinë e tij, luftojnë për mbijetesë, shumë prej tyre kanë ë Zi i akuzon për shkombëtarizimin (shqiptarizimin) e të tjerëve. Natyrisht, edhe një kambanë zgjimi (kambanë akademike madje, sikur kambanat e tarë që jetojnë me iluzionin se demokracia (si dikur vëllazërim-bashkimi) antishqiptare në Ballkan, për të gjithë ata politikanë shqiptarë e jo shqipbyllin sytë për pozitën thellësisht diskrimuese të shqiptarëve në Malin e Zi

dokse Serbe, pikërisht tani në kohën e demokracisë, padyshim me përkrahjen e heshtur të autoriteteve shtetërore të Malit të Zi. Politika sistematike shkombëtarizuese antishqiptare në Malin e Zi ka arritur deri në atë pikë sa shqiptari i Gjon Buzukut të deklarojë me krenari dhe me arrogancë se nuk është shqiptar, se gjuhën shqipe nuk e ka gjuhë amtare, se nuk i duhet shkolla me mësim në gjuhën shqipe… Çfarë tjetërsimi moral dhe shpirtëror: mohon gjuhën, kulturën, historinë, gjyshërit e vet në

shtëpi të vet!

Shqiptarët në këtë Republikë janë të braktisur dhe të harruar edhe ekonomikisht. Mungojnë investimet, mungojnë kushtet elementare për jetë. Dëshmi për këtë është Komuna e Ulqinit, me gjithë ato potenciale turistike dhe ekonomike dhe me aq pak interesim dhe investime kapitale nga Shteti.

Ndërsa dëshmia më domethënëse për gjendjen e dhimbshme të shqiptarëve në Malin e Zi është emigrimi masiv i popullsisë, i të rinjve dhe të rejave...

Fshatrat shqiptare po boshatisen, numri i nxënësve po zvogëlohet, shkollat po mbesin me 2-3 nxënës dhe po mbyllen …

Pra, shqiptarët në Malin e Zi, pa pushtet real, votuan për pavarësinë e tij, luftojnë për mbijetesë, shumë prej tyre kanë marrë botën në sy, ndërsa Akademia e Malit të Zi i akuzon për shkombëtarizimin (shqiptarizimin) e të tjerëve.

Natyrisht, ky “zbulim” ka edhe anën pozitive. Kjo është edhe një kambanë zgjimi (kambanë akademike madje, sikur kambanat e Kishës Ortodokse Serbe) për të gjitha ata shqiptarë që jetojnë me iluzionin se demokracia (si dikur vëllazërim-bashkimi) do t’i çrrënjosë mitet, opsesionet e projektet antishqiptare në Ballkan, për të gjithë ata politikanë shqiptarë e jo shqiptarë, të cilët i mbyllin sytë për pozitën thellësisht diskriminuese të shqiptarëve në Malin e Zi. Akademikët malazezë të profilit të Dobreçiqit, Cvijiqit, Joviqeviqit, Llukiqit, Radoviqit dhe të simsiles së tyre punojnë, nuk flenë për realizimin e ideve dhe projekteve antishqiptare, nën hundën ose të mbështetur edhe nga administrata shtetërore malazeze. Si pinjoll i atyre anëve, e vlerësoj shumë profesoreshën e nderuar nga Cetinja, zonjën Jelena Shushanj për reagimin dhe guximin e saj intelektual dhe të gjithë ata që shprehën neveri dhe u revoltuan kundër insinuatave antishqiptare të Akademisë së Malit të Zi. E vlerësoj shumë sjelljen dinjitoze dhe kombëtare të deputetit Nik Gjeloshaj në Parlementin malazez dhe diskutimin e deputetes Ledi Shanku në Parlamentin shqiptar.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

8

Javore A KOHA KOH

e enjte, 26 maj 2016

Vështrime & Opinione

Fjalori i Akademisë së Shkencës dhe Artit të Malit të Zi

Turp akademik dhe f

“Sipas jush, ne nuk jemi shqiptarë. Me këtë veprim i keni bërë dëm vetes tuaj, por edhe të gjithë a Ne jemi autoktonë këtu dhe nuk do të pranojmë falsifikimin e historisë të cilën doni t’ia impononi Akademia Malazeze e Shkencave dhe Arteve (CANU) ka botuar së fundmi vëllimin e parë të Fjalorit të gjuhës popullore dhe letrare malazeze, i cili vjen në 10-vjetorin e Pavarësisë së Malit të Zi. Por terminologjia e përdorur për shqiptarët dhe shpjegimi i tyre në këtë fjalor nuk i përgjigjet realitetit dhe nuk është bazuar në të dhëna shkencore, por në paragjykime. Kështu për shembull, për nocionin „albanizacija“ (shq. shqiptarizimi) jepet shpjegimi „imponim i gjuhës, kulturës dhe tradi-

tave shqiptare popujve të tjerë“, ndërsa për „albanizirati“ (shq. shqiptarizoj) theksohet se „edhe pse malësorët janë shqiptarizuar, e folmja e tyre dallon ndjeshëm nga shqipja standarte“.

Fjalori ka hasur në kritika të shumta dhe ka ngjallur reagime, kryesisht te popullata shqiptare.

I pari që ka reaguar ka qenë deputeti i Alternativës Shqiptare, Nik Gjeloshaj, i cili ka thënë se fjalori i paraqet shqiptarët si agresorë dhe okupatorë. ”Autorët e këti fjalori nuk e dinë se Shqipëria është shteti amë i të gjithë

„Si Deputete e Kuvendit të Shqipërisë, si Anëtare e Komisionit Parlamentar të Edukimit dhe Kulturës, si Studiuese e Shqipes dhe historisë së saj dhe si Shqiptare, i kërkoj zyrtarisht Akademisë së Shkencave të Malit të Zi, që në respekt të së vërtetës shkencore dhe të Konventave Europiane të bashkëjetesës, ta tërheqë një orë e më parë këtë Fjalor nga qarkullimi, duke u kërkuar ndjesë shqiptarëve e duke ndrequr shtrembërimet e rënda në të“, shprehet në „Letër e hapur për mendjet e mbyllura“ gjuhëtarja dhe deputetja Ledi Shamku – Shkreli

shqiptarëve kudo që ata jetojnë.

Shqipëria është anëtare e NATO-s, shqiptarët janë faktori më i madh i paqes dhe i stabilitetit në Ballkan, që shqiptari është lider nga orientimi dhe shteti në Ballkan. E di që disave nuk u shkon në favor kjo e vërtetë, prandaj histerinë e tyre kundër shqiptarëve e promovojnë dhe në botime të tilla”, ka theksuar ai.

Gjeloshaj ka shprehur keqardhje për faktin se një institucion i tillë shkencor, si Akademia Malazeze e Shkencave dhe e Arteve përhap gënjeshtra dhe promovon vepra të tilla.

Ai ka kërkuar nga kjo akademi që ta heqë nga përdorimi Fjalorit dhe që autorët e tij të kërkojnë falje, ndërsa nga institucionet shtetërore që të reagojnë. Gjeloshaj madje ka paralajmëruar se do të ngrejë padi nëse nuk vepron prokuroria.

Këshilli Kombëtar i Shqiptarëve në Malin e Zi i ka cilësuar si fyese dhe shoviniste përkufizimet që kanë të bëjnë me shqiptarët në Fjalorin e Akademisë Malazeze të Shkencave dhe Arteve.

“Ne mendojmë që ky veprim do të thellojë më shumë hendekun ndërmjet këtij institucioni, i cili do duhej të

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrime & Opinione

e enjte, 26 maj 2016

9

Javore KOHA

fyerje për shqiptarët

akademikëve tuaj, të cilët do të duhet që publikisht të distancohen nga kjo punë. i gjeneratave të ardhshme”, thekson reagimi i KKSH-së ishte kuvend i diturisë dhe i mirëkuptimit e jo gjenerator i përçarjes dhe i shovinizmit me të gjithë popullin shqiptar. Shqiptarët janë popull autokton në këto treva, por fatkeqësisht ende ballafaqohen me të pavërteta, paragjykime dhe diskriminim”, thuhet në reagim.

KKSH thekson se ky fjalor nuk do t’i pengojë shqiptarët të jenë ata që janë.

“Sipas jush, ne nuk jemi shqiptarë. Me këtë veprim i keni bërë dëm vetes tuaj, por edhe të gjithë akademikëve tuaj, të cilët do të duhet që publikisht të distancohen nga kjo punë. Ne jemi autoktonë këtu dhe nuk do të pranojmë falsifikimin e historisë të cilën doni t’ia impononi gjeneratave të ardhshme.

Sepse brezat që vijnë duhet të edukohen dhe mësojnë të vërtetën, e jo në frymën e Naçertanies, Pashiqit e Millosheviqit, me të cilën janë edukuar në shekullin e kaluar”, theksohet në reagimin e kryetarit të KKSH-së, Genci Nimanbegu.

Edhe UDSH ka shprehur indinjatë për fjalorin e Akademisë Malazeze të Shkencave dhe Arteve.

“Aty, në mes tjerash shkruan që malësorët, sipas tyre, qenkan sllavë të

shqiptarizuar, të cilët gjuhën shqipe e flasin disi ndryshe nga shqipja zyrtare.

Ky skandal dhe fyerje nuk është gjë tjetër veçse një dëshmi që edhe Akademia Malazeze, kur janë në pyetje shqiptarët, nuk qenka gjë tjetër veçse një ekspoziturë e Akademisë Serbe”, thuhet në reagim.

Sipas UDSH-së, ky fjalor është edhe një dëshmi që të gjitha fatkeqësitë të cilat goditën trevat e ish Jugosllavisë burimin e kanë mu në këto ide dhe vepra “Çubrilloviqiane”, të cilat ende kultivohen në kokat pseudo-akademike.

“UDSH fton të gjithë ithtarët e Malit të Zi multietnik dhe multikonfesional që të reagojnë kundër këtyre falsifikimeve dhe ofendimeve ndaj shqiptarëve”, theksohet në reagim.

Përpos subjekteve politike, Fjalori i gjuhës popullore dhe letrare malazeze ka hasur në reagime të shumë personaliteteve nga fusha e shkencës, gjuhës dhe kulturës jo vetëm nga Mali i Zi, por edhe jashtë tij.

Në „Letër e hapur për mendjet e mbyllura“, gjuhëtarja dhe njëkohësisht deputetja në Kuvendin e Republikës së Shqipërisë, Ledi Shamku – Shkreli shprehet se „si Deputete e Kuvendit

të Shqipërisë, si Anëtare e Komisionit Parlamentar të Edukimit dhe Kulturës, si Studiuese e Shqipes dhe historisë së saj dhe si Shqiptare, i kërkoj zyrtarisht Akademisë së Shkencave të Malit të Zi, që në respekt të së vërtetës shkencore dhe të Konventave Europiane të bashkëjetesës, ta tërheqë një orë e më parë këtë Fjalor nga qarkullimi, duke u kërkuar ndjesë shqiptarëve e duke ndrequr shtrembërimet e rënda në të“.

Për Shamku – Shkrelin, ky është turp akademik dhe fyerje jo e vogël, e cila ka atë përmasë që nuk mund të quhet lajthitje, ngaqë vjen nga një Akademi dhe gjendet në një fjalor të sapobotuar. „Anakronizëm i shëmtuar shovinist, për të cilin besoja se një shtet fqinj me ne si Mali i Zi, që kërkon të integrohet në Europën e të Drejtave dhe të Vërtetave, duhej ta kishte hedhur pas shpine si diçka të rrejshme e të dalë kohe“, thekson ajo në letër.

Fjalorin e gjuhës popullore dhe letrare malazeze të botuar nga Akademia Malazeze e Shkencave dhe e Arteve e kanë dënuar edhe shumë personalitete dhe intelektualë shqiptarë, por (Kohapress) edhe malazezë.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

10

Vështrime & Opinione

e enjte, 26 maj 2016

Javore A KOHA KOH

Ulqinakët dhe shqiptarët e tjerë me banim në Malin e Zi (2)

Apelojnë për të d Për Koha Javore:

Zyhni Beqiraj

(vijon nga numri i kaluar) Në këtë prag jubileu, 10 vjet të shpalljes së Pavarësisë nga Serbia, si edhe të statusit si Republikë Parlamentare, kërkesa dhe lufta për të garantuar këto të drejta, marrin një peshë dhe forcë të madhe. Në kuadrin edhe të lirive të realizuara që mundësojnë dhe gëzojnë popujt në vendet me orientim evropiano-perëndimor, kur për më tepër Mali i Zi aspiron të jetë edhe vend anëtar i NATO-s me të drejta të plota, këto më shumë se kurrë përbëjnë imperativin e punës dhe të luftës politike, që duhet të ketë një dimension të ri. Kjo realizohet së pari nga vetë forcat përparimtare dhe partitë politike nacionale shqiptare, të cilat kanë treguar dhe po tregojnë vullnet të plotë për të ecur në këtë rrugë. Zhvillimet e fundit kanë treguar për pjekurinë e duhur të subjekteve politike e partive nacionale shqiptare. Koalicioni qeverisës i krijuar me rreth 82% përfaqësimi të tij në Këshillin Komunal të Ulqinit, si dhe me spektër të gjerë, po e tregon këtë pjekuri të faktorit politik shqiptar. Vetë puna, politikat vendimmarrëse zhvillimore në interes të zhvillimit të Ulqinit dhe të uljes së frymës së konfliktualite-

Shqiptarët në Malin e Zi, e në veçanti ulqinakët, kan për mbështetje, e cila duhet të realizohet në dimensio paruara e organizmat ndërkombëtarë, që i garantoj momente tejet specifike zhvillimesh rajonale, mbështet përbën më shumë se kurrë detyrim kombëtar. Por jo ve tashmë si shtet i pavarur, më shumë se kurrë e ka d shqiptarçe, jo vetëm t’u gjendet pranë ulqinakëve në re krizës kosovare, p tit atje, flasin shumë. Ulqinakët edhe një herë po tregojnë se janë dhe se dinë të sillen si evropianë të vërtetë, të bashkëpunojnë e të bëjnë edhe kompromise dobiprurëse, në interes të tyre dhe zhvillimeve demokratike.

Por kjo nuk mjafton. Shqiptarët në Malin e Zi, e në veçanti ulqinakët, kanë nevojë më shumë se kurrë për mbështetje, e cila duhet të realizohet në dimesione të tjera nga vendet e përparuara e organizmat ndërkombëtare, që i garantojnë ato. Mbi të gjitha, në këto momente tejet specifike zhvillimesh rajonale, mbështetja nga shteti amë, Shqipëria, përbën më shumë se kurrë detyrim kombëtar. Është momenti që edhe në kuadër të Mbledhjes së Asamblesë Parlamentare të vendeve anëtare të NATO-s në Tiranë, po në këtë muaj, nga përfaqësuesit e Shtetit Shqiptar të kërkohet krijimi dhe fermentimi i një klime imponuese te vendet anëtare të NATO-s ndaj Malit Zi, që me çdo kusht të arrihet sanksionimi,

garantimi si dhe realizimi sipas të gjitha standardeve evropiane i të drejtave të shqiptarëve në Malin e Zi. Ky është momenti që mundëson më shumë se kurrë realizimin e tyre, pasi edhe kujdesi i Shqipërisë për të drejtat e shqiptarëve të Malit Zi, deri tani disi të harruar, si rrallë herë duket se është në rritje.

Politika shqiptare nëpërmjet të gjitha institucioneve përfaqësuese të shtetit si, Presidenca, Parlamenti, Qeveria, duhet ta realizojë jo vetëm si detyrim kombëtar të shtetit amë, por edhe si detyrim moral. Qenia e Kryeministrit të Shqipërisë, z. Edi Rama, “Qytetar Nderi” i Ulqinit, e obligon atë dhe Qeverinë që drejton, me më shumë detyrime e përgjegjësi, për të punuar dhe luftuar për të drejtat dhe liritë e “bashkëvendësve” të tij ulqinakë, siç thonë atje, duke qenë njëherësh edhe Kryeministri i një vendi anëtar i NATO-s me të drejta të plota.

Por jo vetëm Shqipëria. Edhe Kosova, tashmë si shtet i pavarur, më shumë se kurrë e ka detyrimin që, vëllazërisht

Shqiptarët në Ulqin, në rrethinat e tij, si dhe në trojet e tjera etnike shqiptare ku jetojnë si autoktonë, apelojnë për të siguruar të drejtat dhe liritë e tyre. Të përfaqësuar simbolikisht edhe nga Kalaja e Ulqinit, e stërlashtë mbi 2500-vjeçare, e cila sipas gazetarit Marin Mema i ngjan një anijeje që lundron në det, si gjithmonë do të tregojnë sipas traditës ulqinake të detarisë, se në detin e trazuar plot dallgë e furtunë, dinë ta drejtojnë “anijen” e tyre që të vazhdojë lundrimin sipas “kodit detar kombëtar”, të ruajtjes së vlerave dhe identitetit kombëtar si deri më sot Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrime & Opinione

e enjte, 26 maj 2016

drejtat e tyre!

në nevojë më shumë se kurrë one të tjera nga vendet e përjnë ato. Mbi të gjitha, në këto tja nga shteti amë, Shqipëria, etëm Shqipëria. Edhe Kosova, detyrimin që, vëllazërisht dhe espekt edhe të ndihmës gjatë por edhe si detyrim kombëtar dhe shqiptarçe, jo vetëm t’u gjendet pranë ulqinakëve në respekt edhe të ndihmës gjatë krizës kosovare, por edhe si detyrim kombëtar. Kosova dhe kosovarët, të përfaqësuar edhe nga Presidenti i Republikës, z. Hashim Thaçi, edhe ky “Qytetar Nderi” i Ulqinit, e dinë dhe e njohin më mirë së kushdo vuajtjen, represionin, mungesën e lirive dhe të drejtave, pasi pak më shumë se para 15 vitesh, pra para se të çliroheshin edhe me kontributin e shteteve demokratike me në krye SHBA, kanë qenë objekt i shtypjes, represionit dhe dhunës sllavo-serbe për vite, dekada dhe shekuj.

Ndaj në të drejtën e tyre evropiane, shqiptarët në Ulqin, në rrethinat e tij, si dhe në trojet e tjera etnike shqiptare ku jetojnë si autoktonë, apelojnë për të siguruar të drejtat dhe liritë e tyre. Të përfaqësuar simbolikisht edhe nga Kalaja e Ulqinit, e stërlashtë mbi 2500-vjeçare, e cila sipas gazetarit Marin Mema i ngjan një anijeje që lundron në det, si gjithmonë do të tregojnë sipas traditës ulqinake të detarisë, se në detin e trazuar plot dallgë e furtunë, dinë ta drejtojnë “anijen” e tyre që të vazhdojë lundrimin sipas “kodit detar kombëtar”, të ruajtjes së vlerave dhe identitetit kombëtar si deri më sot.

(Fund) (Autori është kryetar i Shoqatës Kulturore “Ulqini” – Durrës)

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

11

KOH Javore A KOHA

12

Kulturë

e enjte, 26 maj 2016

Javore A KOHA KOH

V

tr ësh

im

Botim bibliografik p Nail Draga

Pra ky vit është viti jubilar i 290-ti i vendosjes së tyre në mjedisin e ri, duke krijuar vendbanimin e tyre me emrin Arbanasi, në Zemunik të Zarës. Por, ndonëse kanë kaluar rreth tre shekuj, popullsia arbëneshe e Zarës, ndonëse e vogël në numër dhe e shkëputur nga vendi ame Shqipëria veriore, ata nuk e kanë humbur identitetin e tyre kombëtar. Ata si të shpërngulur nga zona e Shestanit në pjesën veri-perëndimore të Krajës, me plot sakrifica mbijetuan dhe sfiduan rrethanat e kohës, duke bërë emër në mjedisin e ri përmes kuadrove të njohura në veprimtari të ndryshme shoqërore.

Interesimi për arbëneshet sipas informacioneve që disponojmë është i dukshëm nga fundi i shek. XIX, e më pas, nga del se nga ajo kohë janë shkruar artikuj dhe studime të ndryshme për këtë diasporë shqiptare.

Në gamën e gjerë të studiuesve vend kryesor zënë gjuhëtarët, sepse e folmja arbëneshe është arkaike dhe me shumë interes për zhvillimin historik të gjuhës shqipe dhe të leksikut të saj. Madje për ketë të folme janë mbrojtur edhe disertacione nga autoritete shkencore siç është psh. dr.I.Ajeti etj.

Arbëneshët e Zarës kanë dhënë personalitete nga fusha e letërsisë siç është Josip Rela, artit muzikor Shime Deshpali, shkencës Kruno Kërstiqi, Aleksandër Stipçeviqi, sportit Josip Gjergja etj. Për këto veprimtari por edhe të tjera, autori i këtij botimi sjell të dhëna më interes, që japin mundësi për hulumtime të mëtutjeshme.

Nuk ka dilemë se personaliteti më madhor i arbëneshëve të Zarës, ishte akademiku Aleksandër Stipçeviqi (1930-2015) që ishte studiues shumëplanësh si në arkeologji, ilirologji, albanologji, histo-

Prof.dr.Aleksandar Stipçeviq, SHQIPTARËT PËR ARBËNESHËT E ZARËS, Botoi: Kisha Katolike-Braticë, Ulqin 2016 Trajtimi i temave në lidhje me diasporën shqiptare paraqet çështje me interes shumëdimensional, nga vetë fakti se ata janë pjesë e pandarë e kujtesës sonë kombëtare. Në kuadrin e diasporës historike bën pjesë edhe ajo e Arbëneshëve të Zarës, të cilët janë vendosur në ketë mjedis në dekadën e tretë të shekullit XVIII, përkatësisht në vitin 1726 ri, etnologji, bibliologji e sociologji të librit i pranuar në përmasa kombëtare dhe ndërkombëtare.

Në saje të përgatitjes profesionale dhe njohjes së disa gjuhëve të huaja, veprimtaria shkencore e A.Stipçeviqit zhvillohet në disa drejtime, ndërsa dy prej tyre mbesin kryesore, arkeologjia dhe bibliologjia. Ka botuar në publikimet nacionale dhe ndërkombëtare rreth 40 libra dhe më shumë se 200 punime shkencore dhe profesionale në gjuhën kroate, italiane, shqipe, angleze, franceze, arabe e perse.

Ndër botimet kryesore veçojmë: ”Arti dhe religjioni i Ilirëve”, “Ilirët”, “Bibliografia e Ilirëve”, “Ilirët-historia, kultura, jeta”, “Simbolet e kultit të Iliret”, “Historia e librit”, “Censori i përsosur”, “Historia sociale”, “Tradita kulturore e arbëneshëve të Zarës” etj.

Për veprimtarinë e tij shkencore është dekoruar me tituj të ndryshëm, ku në mes tjerash edhe nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë Rexhep Mejdani në vitin 2001, me dekoratën “Naim Frashëri i Artë” me motivacion ”për kontribut në zbardhjen e historisë së Ilirëve” , si dhe me dekoratën “Gjergj Katstrioti-Skënderbeu” nga presidenti Bujar Nishani në vitin 2015, “për meritat shkencore, publicistike dhe kombëtare”.

Nga opusi i gjerë kriues i A.Stipçeviqit

ka mbetur emblematike thënia e tij se “historia e Ballkanit fillon me Ilirët”, duke u bërë testament për studiuesit seriozë nga fusha e historisë së kohës së vjetër.

Autori në këtë studim bibliografik na paraqet një regjistër të gjerë autorëve shqiptarë të cilët kanë trajtuar tema të ndryshme në lidhje me arbëneshet e Zarës. Të dhënat më të numërta nga kjo gamë janë nga botimet në Prishtinë, Shkup, Tiranë dhe Ulqin.

Me këtë rast duhet veçuar revistën BUZUKU në Ulqin, të drejtuar nga dr.Simë Dobreci e cila në disa numra ka botuar materiale që kanë të bëjnë me arbëneshet e Zarës. Dhe nuk ka si të jetë ndryshe, sepse është origjina e përbashkët e kësaj popullsie e cila është prezantuar përmes letërsisë popullore por edhe artikujve të ndryshëm të fushave të tjera.

Duke shfletuar këtë botim bibliografik bie në sy se më i madh është numri i autorëve nga Kosova, Maqedonia e Mali i Zi, ndërsa më i vogël i atyre nga Shqipëria. Duke marrë parasysh se gjysma e popullit shqiptar ishte në kuadër të ish-Jugosllavisë, ka edhe logjikë që shqiptarët në këtë shtet e kanë pasur më lehtë mundësinë e komunikimit me arbëneshët e Zarës. Por, nga ana tjetër, qëndrimi pasiv apo më mirë të themi indiferent i Shqipërisë është e pasojë e

Kulturë

e enjte, 26 maj 2016

13

Javore KOHA

për arbëneshët e Zarës

rrethanave politike në kohën e diktaturës moniste ku në rend të parë ishte qasja ideologjike e jo ajo kombëtare, çështje kjo e cila ishte me pasoja për kombin shqiptar në tërësi, që janë të pranishme deri në ditët tona.

Por, është për të ardhur keq se Shqipëria, përkatësisht institucionet përkatëse nuk janë duke luajtur rolin e tyre që iu takon edhe me Kushtetutën e Shqipërisë edhe tash në pluralizëm.

Sepse duhet të jetë detyrë parësore e shtetit shqiptar, përkatësisht e institucioneve të tij, për t’u interesuar për pjesëtarët e popullit shqiptarë kudo

që janë ata, sikurse veprojnë shtetet e tjera anekënd botës. Qëndrimi indiferent në këtë kohë nuk mund të arsyetohet me asgjë, sepse edhe kjo diasporë është pjesë e pandarë e kujtesës sonë historike.

Botimi i këtij libri bibliografik, në dy gjuhë-në kroatisht dhe në shqip, i përkthyer nga dr.Simë Dobreci, paraqet një nismë me vlerë sa kulturore aq edhe shkencore dhe si e tillë do të jetë i domosdoshëm për të gjithë ata që do të trajtojnë tema të ndryshme për arbëneshet e Zarës. Sepse bibliografia paraqet fazën parësore për çdo qasje të

punimeve shkencore.

Edhe pse kemi të bëjmë me një botim të tipit të broshurës, të dhënat e prezantuara në të ardhmen duhet të plotësohen, sepse indeksi i regjistrit bibliografik duhet të jetë me i lartë, detyrë kjo që mbetet të realizohet nga autorë të tjerë.

Nuk ka dilemë se një veprim i tillë do të jetë në favor të botimeve dhe hulumtimeve shkencore nga fusha e bibliografisë në veçanti dhe kulturës sonë kombëtare në përgjithësi, ku arbëneshët e Zarës do të mbesin një pikë pozitive referimi në historinë tonë kombëtare.

14

Kulturë

e enjte, 26 maj 2016

Javore A KOHA KOH

Pranvera në Anë të Malit

ORA që zgjon trum Argëzon Sulejmani

ORA - për kaq vite, që nuk është se janë shumë as pak, ka arritur të zgjojë në radhë të parë vetëdijen e bashkëvendësve për truallin ku çojnë jetë e më pastaj edhe të vet bashkëkombësve të tyre se, e kaluara është e shenjtë dhe se duhet kërkuar degëzimet e rrënjëve të përbashkëta skaj më skaj. Në anën tjetër, mesazhi ka kaluar dhe te veët vendi ku sot bashkëjetojnë e me këtë, anipse simbolikisht, kanë hapur një kapitull të ri për brezat e rinj e perspektivë që e duan të ardhmen e përbashkët mbi të kaluarën e vërtetë si gurëthemel.

Kjo, patjetër, tashmë i hapë udhën një filozofie të re të menduarit e të gjykuarit.

Toka më nuk mund të shihet pa nëntokën, siç qielli nuk mund të përhumbet nga mjegullitë sado të mbyllëta. Tendenca për t’i parë livadhet, kodrat e arat e kësaj treve si panoramë lokale me tufa bagëtish, misër, barinj e rrëmihës nisë të vetëvenitet. Nëntoka merr pjesën e vet meritore në faqet e kohëve të këtyre anëve. Interesimi për enigmatikën poshtë tokës rritet dita-ditës, siç zgjohet kureshtja për ta studiuar këtë lokalitet, për ta vizituar, për ta ruajtur e përmirësuar. Në logjikën e funksionimit të organizmit qenjësor, do thuhej: gjymtyrët kanë arritur të përçojnë sinjalin deri tek truri. Ndërkohë, nëpër majat ku në

Sivjet, për të trembëdhjetin vit radhazi, “Shoqata Ora” ishte nikoqire e, edhe një të kremteje pranverore në viset e Anës së Malit, tej Muriqanit. Organizimi treditor i parvjetshëm është konceptuar ashtu që të zgjojë interesim te të gjitha moshat, te të gjithë profilet e veprimtarive ditore, te bashkëvendësit, miqtë, turistët e rastit, etj. Kjo ide e pikënisjes, është një shkas më tepër për të rinjtë energjikë e sfidantë se bashkëveprimi dhe inkurajimi sinergjik kapërcejnë çdo pengesë të djeshmen e përdhunuar lëshoheshin shputa barinjsh e thundra bagëtish, nisën të dukeshin thinjoçë studiues, akademikë, njohës të kulturave, artistë e intelektualë. Shasi me të drejtën e vet të pamohueshme, falë mendjeve e duarve të të parëve tanë, nisë ridimensionim. Trajtimi i vlerave të të kaluarës, nuk do mend që e faktorizon popullsinë vendase të këtij lokaliteti e jo vetëm. E sotmja kapitaliste dhe tranzicioni i zgjatur që sheh nga rrokaqiejtë e Tiranës e Prishtinës, normalisht që nuk është favorizues për “lavërtarinë e nëntokës”, e cila do duhej të ishte ndër prioritetet tona kombëtare. Fundja, zhbirimi i ndërfilleve identitare nuk ka dhe nuk duhet të marrë çmim. Vallë, aq shumë na kushton në buxhete e kohë njohja me të kaluarën e gdhendur në shkëmb, në - dhe - për të cilët shkëmbinj janë ndërruar jetë të tëra!? Ndoshta dhe pandoshta, që të na bëhet neve e qartë e

Me nismë të ORA-s, ndër të tjera u shfaqë monodrama “Apologjia e Sokratit”, në ambientin e lashtë të Shasit, ngjarje të cilën vet Artisti i Popullit, Mirush Kabashi e përfshin ndër të veçantat e jetëshkrimit të tij. Në ambientet e përshtatura kudo nëpër Anë të Malit, me angazhimin e ORA-s janë prezantuar emra të dinjitetshëm të krijimtarisë sonë mbarëkombëtare, si: Reshat Arbana, Çun Lajçi, Ansambli Shota, Teatri i Gjilanit, etj.

nesërmja përmes të së kaluarës: fati ynë binjak me gurin.

Për kaq vite është punuar më shumë seç do të mund të cekej zakonisht. Nëse do të kërkohej një panoramë blic e të arriturave, ajo padyshim do të duhej të niste me Pllakën Përkujtimore në nder të paraardhësve tanë e të përmbyllej, njëkohësisht, me Amfiteatrin në Kalanë e Shasit.

Pllaka Përkujtimore, e zbuluar në vitin 2005, poshtë mbetjeve të qytetërimit të Shasit, në emër të Ilirëve si paraardhës të argumentuar të tij më pas të kombësisë tonë në Gadishullin e Ballkanit, përbën ogurmirën në të gjithë aktivitetet e mëpastajmë. Përkujtimorja në fjalë, me shumë gjasë unike në trevat autoktone të shqiptarëve në Mal të Zi për arsyen që mbanë vulën e bashkëvendësve, bashkësive lokale të Anës së Malit dhe guxon të gërryejë në mermer atë çka, anipse e vërtetë - heshtet si në pakt, tashmë krenare hapë çdo vit Festën Ilire në stinën e ripërtëritjes nën emërtimin “Pranvera në Anë të Malit”. Festë, e cila më pas do të begatohej me të përvjetshmin cikël “Ana e Malit ndër vite” e për të kulmuar me mbjelljen e 100 rrënjëve ullinj në të gjithë lokalitetet e Anës së Malit në vitin 2012, në nder të 100 vjetorit të shpalljes së mëvetësisë së shtetit të parë shqiptar.

Botimi “Shasi i lashtë - monument i

Kulturë

e enjte, 26 maj 2016

15

KOH Javore A KOHA

mbetat e lashta ilire

kulturës”, ku janë të përfshira kumtesa nga Sesioni Shkencor me të njëjtin titull, është një tjetër projekt me vlerë që dritëzohet nga Shoqata Ora. Emra të shquar të akademisë e historisë sonë përfshihen në mes të kopertinave që është sall një qelizë nga organizmi kompleks i lokalitetit nën emërtimin Shas. Gërshetuar me konzervimin dhe prezantimin e eksponateve të gjetur poshtë gërmadhave të të njëjtit lokalitet projekti përmbyll suksesshëm hapin e parë në drejtim të rrugës së saponisur kërkimore. Studime e punime të reja thuhet se janë në proces thënë figurativisht. Shasi tashmë (si gjithnjë) është madhështor në raport me ORA-n, është më i madh se vet përkufizimi Ulqin, Tivar, Shkodër, etj. Ora e kurdisur ka rënë dhe Shasi do duhej të shpallej projekt kombëtar. ORA është e vetëdijshme për këtë,

shasnjanët si trashëgimtarë të qenjes dhe traditës sonë anamalase gjithnjë kanë bërë të ditur që Shasi përbën subjekt kulturor me vlera gjithëpërfshirëse, siç do duhej të qartësohej te të gjithë ata që me ngjyrimet lokale, konfesionale e predikuese minojnë të vërtetën dhe njohjen me Shasin si emërues i përbashkët i bashkimit tonë.

Me nismë të ORA-s, ndër të tjera u shfaqë monodrama “Apologjia e Sokratit”, në ambientin e lashtë të Shasit, ngjarje të cilën vet Artisti i Popullit, Mirush Kabashi e përfshin ndër të veçantat e jetëshkrimit të tij. Në ambientet e përshtatura kudo nëpër Anë të Malit, me angazhimin e ORA-s janë prezantuar emra të dinjitetshëm të krijimtarisë sonë mbarëkombëtare, si: Reshat Arbana, Çun Lajçi, Ansambli Shota, Teatri i Gjilanit, etj.

Në ketë kuadër është jetësimi i Amfiteatrit të Kalasë së Shasit, i cili paraqet lashtësinë kulturore të kësaj treve. Tradicionalisht manifestimi nisë pikërisht mbi themelet mijëravjeçare e përballë Liqenit vezullues të (ish)qytetit ndoshta uvertyrë të Ulqinit, Tivarit e Shkodrës.

Dërrasat e kësaj skene modeste janë dridhur nga mendje e zëra të veçantë të kulturës mbarëkombëtare. Kjo e kompleton plotësisht projektin e promovimit të Shasit me të gjithë elementet e një atraktiviteti kulturor-historik.

Shasi do duhej shpallur projekt (ndër) kombëtar, gërmimet do duhej të marrin karakter serioz studimor dhe në lokalitetin e Shasit do ishte e udhës që në një të ardhme të afërt të viheshin bazat e para të një pike atraktive turistike me tipare shumëdimensionale.

ORA vështirë e mat më kohën e vetme.

16

Intervistë

e enjte, 26 maj 2016

Javore A KOHA KOH

Intervistë me Mr. Ali Bardhin lidhur me projektin “Varrezat në Anë

Dëshmi e paraardhës Së shpejti, pritet të dalë nga shtypi, monografia “Varrezat në Anë të Malit-Ulqin”, që edhe është publikimi i parë I këtij lloji për këtë trashëgimi kulturore. Zaten, kjo qasje më inkurajoi që të intervistoj autorin e librit, në mënyrë që lexuesi të ketë informacionin e parë.

Libri botohet me firmën e SHAI “Art Club” të Ulqinit Koha Javore: Cili ka qenë motivi që të bëni këto hulumtime interesante në një mjedis siç është Ana e Malit ?

Mr. Ali Bardhi: Sa herë që vija me pushime në vendlindje nga studimet në Stamboll, ballafaqohesha me varreza e gurëvarre me mbishkrime arabe-osmane që dukeshin të vetmuara e të shkreta. Koha e gjatë rrezikonte që pasardhësit e tyre të zbehnin kujtesën rreth të parëve të tyre. Çdoherë që rrija me të moshuarit në ndeja apo tubime të ndryshme, gjeja rastin që t’i pyesja rreth këtyre varreve, por përgjigjja e tyre ishte se ato janë të moçëm dhe se në to janë të varrosur të parët e tyre, por që fatkeqësisht nuk dinin t’i lexonin. Duke e parë këtë gjendje të popullit, dëshira e madhe për të ditur më tepër rreth paraardhësve tanë, si edhe duke vërejtur se nuk kishte ndonjë studim rreth vendvarreve dhe varrezave në trevën e Anës së Malit për asnjë periudhë historike, më lindi kureshtja të nisi një hulumtim dhe studim të tillë.

Koha Javore: Është i ndërlidhur libri juaj me ndonjë institucion shkencor lokal, shtetëror, apo thjesht, është personalisht i Juaji?

Mr. Ali Bardhi: Ky libër është rezultat i projektit tim privat “Hulumtimi dhe studimi i varrezave në trevën e Anës së Malit (Ulqin)”, i mbështetur nga Fondi për Mbrojtjen dhe Realizimin e të Drejtave të Pakicave në Mal të Zi, që filloi në vitin 2012 dhe përfundoi në vitin 2015.

Koha Javore: Jeni përqendruar vetëm te varret e besimit islam apo keni regjistruar edhe varret e riteve të tjera fetare në Anë të Malit ?

Mr. Ali Bardhi: Si fillim duhet thënë se ky studim përfshin vetëm varrezat e pjesës së trevës së Anës së Malit që i përket Ko-

munës së Ulqinit, kurse pjesa e Anës së Malit e mbetur brenda Bashkisë së Shkodrës nuk është përfshirë.

Në këtë pjesë të Anës së Malit ku është fokusuar studimi janë regjistruar të gjitha varret e riteve fetare që banorët e trevës i njohin. Studimi detyrimisht që ka pasur si qëllim varret me mbishkrime. Sikur të na kishte rezultuar ndonjë gurëvarri prej periudhave të ndryshme historike të shkruara me alfabet me mbishkrime që do të duhej të deshifroheshin apo transkriptoheshin të çfarë do lloj besimi dhe periudhe do të trajtoheshin në punim. Por duke qenë se studimi përfshin vetëm varret e ndodhura mbi sipërfaqen e tokës na ka rezultuar që gurëvarri i parë me mbishkrim të jetë i vitit 1707.

Kështu që hulumtimi dhe studimi i varrezave të Anës së Malit (Ulqin) paraqet vendvarret dhe varrezat pa mbishkrime si edhe ato me mbishkrime.

Pra siç thamë, në kapitullin e parë kemi paraqitur varrezat dhe vendëvarret pa mbishkrime, të hulumtuara nga grupe pune kërkimore në bashkëpunim me banorët e këtyre fshatrave, nëpërmjet dëshmive dhe kallëzimeve të cilëve u evidentuan lloje të ndryshme varrezash në shumë fshatra të kësaj treve. Varret në Anë të Malit, mbështetur në rrëfimet e popullsisë dhe hulumtimet shkencore të bëra deri tani, u takojnë periudhave të ndryshme, prej të cilave përmendim vendëvarret e periudhës ilire të cilat njihen me emrat mogile, tuma, kodra apo suka, pasi edhe sot ato i mbartin këto emra, varrezat e periudhës antike, të periudhës bizantine, që përkon me sundime të ndryshme, të periudhës së Balshajve, të periudhës venedikase, osmane dhe bashkëkohore. Këto varre janë ende të pastudiuara nga arkeologët dhe studiuesit. Për momentin ne jemi mjaftuar

vetëm me gjetjen e vendndodhjes së tyre në mënyrë që në të ardhmen ky hulumtim për vendëvarret pa mbishkrime të shërbejë si udhëzues për studiuesit.

Kurse në kapitullin e dytë janë përfshirë varrezat me gurëvarret me mbishkrime arabe-osmane, të cilët ndodhen mbi sipërfaqen e tokës. Ky kapitull është trajtuar më gjerësisht edhe për arsye të nevojës që paraqet transkriptimi dhe përkthimi i tekstit të gurëvarrit.

Koha Javore: Ku i keni gjetur varret më të vjetra në Anë të Malit, në zonën fushore apo atë më të lartë ?

Mr. Ali Bardhi: Ashtu siç u cek edhe më lartë vendëvarret dhe varrezat në Anë të Malit, mbështetur në rrëfimet e popullsisë dhe hulumtimet shkencore të bëra deri tani, u takojnë periudhave të ndryshme, duke filluar nga periudha ilire e me radhë deri në periudhën bashkëkohore. Këto varre ndodhen në të gjithë trevën e Anës së Malit dhe se janë ende të pastudiuara nga arkeologët dhe studiuesit. Për momentin ne jemi mjaftuar vetëm me gjetjen e vendndodhjes së tyre në mënyrë që në të ardhmen ky hulumtim për vendëvarret pa mbishkrime të shërbejë si udhëzues për studiuesit.

Duke qenë se këto varre janë pa mbishkrime nuk mund të flitet se në cilën zonë janë më të vjetra. Varret e këtyre periudhave të hershme parahistorike nuk janë të hulumtuara edhe në lokalitetin e Shasit ku janë bërë gërmimet arkeologjike. Kështu që kronologjia e hershme e varreve në Anë të Malit mbetet të studiohet. Kurse gurëvarri më i hershëm me mbishkrim është gjetur në pjesën fushore, në varrezat e xhamisë së fshatit Shtodër dhe që i përket vitit 1707. Duhet theksuar se për periudhën që shtrihet para gurëvarrit të parë

Intervistë

e enjte, 26 maj 2016

17

Javore KOHA

të Malit - Ulqin”

sve tanë të gjetur me mbishkrim, prej hulumtimeve tona në terren, nuk ka rezultuar ndonjë gurëvarr tjetër më i hershëm me mbishkrim se gurëvarri i vitit 1707.

Koha Javore: Në cilën gjuhë, çfarë mbishkrimesh dhe simbolesh vërehen në gurët e varreve?

Mr. Ali Bardhi: Gurvarri me mbishkrim i gjetur mbi sipërfaqe i përket periudhës osmane.

Epitafet në Perandorinë Osmane janë të shkruara në osmanisht, me shkrim arabo-osman, pasi gjuha zyrtare e kësaj perandorie ka qenë osmanishtja me shkronja arabe ashtu siç kanë qenë gjuhë zyrtare latinishtja në Perandorinë Romake dhe greqishtja në Perandorinë Bizantine.

Në ndonjë rast janë përdorur edhe shprehje apo fraza në gjuhën arabe të cilat janë vendosur për arsye fetare me qëllim lutjeje, ashtu sikurse latinishtja dhe greqishtja që kanë qenë gjuhë liturgjie në Perandorinë Romake dhe Perandorinë Bizantine (Romeje).

Ndonjëherë ndodh që në gurëvarret me mbishkrime arabe-osman të mos përcaktohet gjuha e epitafit të varrit, pasi përveç emrit dhe datës së vdekjes së të ndjerit janë cekur edhe fjalët fetare si merhum, fatiha etj., të cilat janë të shkruara si të vetme. Kjo gjë e bën të vështirë përcaktimin e gjuhës së epitafit, pasi shprehje të tilla janë përdorur nga të gjithë myslimanët e kombeve të Perandorisë Osmane. Në këtë mënyrë, këto shprehje janë bërë edhe pjesë e lutjeve edhe për myslimanët shqiptarë.

Një element tjetër me rëndësi në gurëvarret me mbishkrime arabe-osmane në trevën e Anës së Malit janë edhe simbolet dhe motivet dekorative të gdhendura, nga të cilat, në ndonjë rast mund të kuptohet edhe statusi që ka pasur i ndjeri gjatë jetës së tij, por ndodh që të ketë edhe simbole të gdhendura me qëllim dekorimin e gurëvarrit. Gati rreth gjysma e këtyre gurëvarreve i kanë të gdhendura simbolet e trajtuara, si: gjysmëhëna, ylli me gjashtë cepa apo vula (myhyri) e Sylejmanit, ylli shumëcepash, svastika, suavastika, shpata, kama (thika), selvia, lulja e jetës. Gjithashtu janë gjetur edhe dekorime të tjera, si gjerdani, lule dhe motive të ndryshme bimore etj.

Koha Javore: Gjatë punës suaj kërkimore, keni siguruar ndonjë informacion se kush kanë qenë gurgdhendësit e varreve edhe nga janë furnizuar me lëndën e parë?

Mr. Ali Bardhi: Sa i përket gurit të përdorur në varret e kësaj zone, mbi bazën e pohimeve të mjeshtërve të varreve aktuale në Ulqin, ato janë disa llojesh, si gur vendas dhe i importuar. Kurse sa i përket punimit të gurit nuk kemi fakte se ku mund të jenë gdhendur ato. Vetëm se në varrezën e vjetër afër xhamisë së Katërkollës kemi gjetur një gurëvarr të vitit 1865, në të cilin është shkruar “Amele Adem Dibra”, që d.m.th. “E punoi Adem Dibra. Duke iu referuar mbiemrit Dibra, paraardhësit e tij mund të kenë qenë nga Dibra. Në Shtodër ka jetuar imam Jashar Dibra, me origjinë nga Dibra, i cili ka vdekur në Shtodër në fillim të vitit 1910. Aktualisht këtu jetojnë edhe trashëgimtarët e tij.

Koha Javore: Projekti Juaj ka vetëm fotografi e fjalë apo edhe eksponate të tjera që cilësojnë përmbajtjen e tij?

Mr. Ali Bardhi: Ky libër i cili vjen si rezultat i projektit të cekur më lart përmban fjalë dhe fotografi. Përveç vendëvarreve dhe varrezave pa mbishkrime të cilët janë trajtuar me fjalë, për varrezat me mbishkrime kemi paraqitur gjithsej 1240 fotografi, ku bëjnë pjesë fotografitë e gjashtëqind (600) gurëvarreve me mbishkrime arabe-osmane të gjetura në trevën e Anës së Malit (Ulqin), si venëdvarre në varreza apo të veçuara. Pranë fotografisë epitafet e gurëvarreve pas transkriptimit janë paraqitur në gjuhën shqipe. Në pjesën e fundit të punimit janë dhënë disa tabela që tregojnë numrin e gurëvarreve me mbishkrime arabe-osmane në total për të dyja gjinitë, llojet e pjesës së kokës së gurëvarrit - turbanëve, simbolet, tekstet e shkruara me të gjitha temat dhe karakteristikat e tjera.

Gjithashtu në shtojcë kemi paraqitur edhe hartën e hulumtimeve tona në terren.

Koha Javore: Dorëshkrimi tashmë ndodhet në shtyp. Kur do të jetë në duart e lexuesve?

Mr. Ali Bardhi: Tani kanë përfunduar të gjitha përgatitjet e librit për botim dhe se shpejti pritet që të dal nga shtypi për lexuesit.

Koha Javore: Keni pasur ndonjë përkrahje financiare institucionale apo individuale, apo vullneti juaj i ka sfiduar të gjitha vështirësitë?

Mr. Ali Bardhi: Së pari ka qenë vullneti dhe përkushtimi im për fillimin e këtij studimi.

Por nuk duhet lënë pa përmendur Fondin për Mbrojtjen dhe Realizimin e të Drejtave të Pakicave në Mal të Zi si mbështetësin e këtij projekti, ku gjej rastin ta falënderoj, , redaktorin Phd. (c) Ermal Nurja, recensentin Dr. Nail Draga, konsulentët Phd. (c) Behlul Kanaqin për çështje fetare dhe studiuesin Gazmend Kovaçi për ndihmesën e dhënë në sigurimin e raporteve arkeologjike dhe trajtimin e kronologjisë, lektorin Phd. (c) Ismet Kallaba, fotografin Krenar Kurti, dizajnuesin Bledar Xamën, Muho Dushkun i cili përgatiti hartën e hulumtimeve, të gjithë ata që më ndihmuan gjatë hulumtimeve të vendëvarreve në terren, emrat e të cilëve janë shënuar në listën përkatëse të mirënjohjes në libër, si edhe OJQ Horizontin.

Koha Javore: Do ta vazhdoni këtë formë të evidentimit të trashëgimisë kulturore edhe në mjediset e tjera, apo projekti Juaj ishte vetëm një nxitës për hulumtuesit tjerë?

Mr. Ali Bardhi: Ky studim i këtij lloji është i pari në trevën Anës së Malit (Ulqin).

Shpresoj që ky studim në të ardhmen do të nxisë dhe hap rrugën e studiuesve të tjerë (historianëve, arkeologëve, etj.) në vendëvarret dhe varrezat pa mbishkrime që kemi identifikuar duke filluar nga raportet arkeologjike të lokalitetit të lashtë të Shasit dhe gjithë fshatrave të tjerë të kësaj treve.

Nëse Zoti na jep shëndet dhe mundësi ,në të ardhmen kam plan që të filloj një hulumtim të tillë edhe për varrezat brenda pjesës urbane të Ulqinit, e më pas do të ishte mirë një studim i tillë të vazhdohet edhe në trevat e tjera. Intervistoi: Ibrahim Berjashi

18

Kulturë

e enjte, 26 maj 2016

Javore KOHA

Ese për librin “Shtigjet e përgjakura” të autorit Ali Daci

Koha e të sakatos Për Koha Javore:

Safet Vrbiçki Hadroviq

E tëra le të mbetet e shkruar Si një mësim, si një porosi Për ata që do të vijnë pas nesh Të gjitha këto na i thotë poeti dëshmitari i kohës.

Ditët e Kurban Bajramit muaji mars 1999. Rozhajë.

Rrënjët e së keqes dhe kontinuiteti i vazhdimësisë së tyre

Me vite të ushqyer me epikën e mitit të Kosovës, madje edhe me vargjet e poetëve modernë: Sa ushtri para nesh, aq tokë pas nesh, mençurakët serbë të Akademisë se Shkencave, të kreut të Kishës Serbe të Shën Savës, gjithanshëm të ndihmuar nga Ushtria e atëhershme Popullore Jugosllave, duke pasuar projektet luftarake Ram dhe Toka e djegur “3 – Z” të digjen, të robërohen, të theren; të konceptuara fshehtësisht nga vetë kreu ushtarak i viteve të nëntëdhjeta të shekullit të kaluar, me makinerinë e gjithmbarshme të përcjellë në pikë të ditës nga vetë qendra e Beogradit, stolisur me kurora lulesh, ishte nisur në shkatërrimin e hapur të shtetit i cili atëbotë quhej Jugosllavi.

Prapa tyre, pas atij oktapodi të harbuar, nga dita në ditë, nga muaji në muaj, nga viti në vit kanë mbetur fshatra të djegura e të shkrifëruara, rajone të tëra, kanë mbetur qytete të rrënuara, kurse krimet bëheshin gjithnjë e më të mëdha dhe gjithnjë më të pakuptueshme për mendjen e shëndoshë.

Kjo çmenduri mori edhe legjitimitet të heshtur prej politikës botërore perfide, e cila për krimet e paimagjinueshme të bëra kundër boshnjakëve në Bosnje dhe

(Ali Daci, Krvave staze, Ars Poetika, Prishtinë, 2015)

Këto rrugë të të zhgënjyerve të cilët ëndërronin se me kapërcimin e Hajlës përplot borë dhe të bjeshkëve përreth do të gjenin strehim dhe shpëtim në Rozhajë dhe në fshatrat e saj përreth u ujiten me gjakun e tyre të pafajshëm, u shndërruan në shtigje të përgjakura, siç dëshmon edhe libri me të njëjtin titull, të cilin si një dëshmi besnike për kohën e mallkuar dhe njerëzit e ligj, e përgatiti për botim dhe e publikoi publicisti Ali Daci ndaj shqiptarëve në Kosovë kishte sjellë në vokabularin politik e pastaj edhe juridik nocionin - spastrim etnik, sikur të ishte fjala për largimin e domosdoshëm nga hapësirat e gjithmbarshme shtetërore të dy shteteve - Bosnjes e Kosovës, të diçkaje të papastër dhe të pashëndoshë, që duhej gjithsesi të spastrohej që të mos ekzistonte, e jo se ishte fjala për gjenocid kundër popullit domicil, që kishin e kanë vazhdimësi mijëvjeçare e që të vetmin faj kishin se ishin besimtarë islamë.

Ajo kohë me të drejtë e quajtur si kohë e mallkuar - kohë e shpërthimit të çmendurakëve, për të cilët njëri nga prijësit e tyre të parë Karaxhiqi nga Durmitori duke u lavdëruar kishte thënë mendimin blasfemik, se në atë mandatin e tyre edhe vetë Zoti ishte serb, kohë kur ishte asgjë tjetër pos kohë e lulëzimit të së keqes, kohë e të sakatosurve mendërisht. Kudo që kanë shkuar, e kanë shkuar kudo që kanë dashur dhe kanë bërë gjithë atë që u ka rënë ndërmend, pas tyre kanë mbetur vetëm shtigje të përgjakura.

Akti i fundit i tragjedisë se çmendurisë, fajtorë të cilit janë pjesëtarët aktivë të po asaj Ushtrie Jugosllave (atëherë Serbia dhe Mali i Zi nuk ishin të ndara) është bërë gjatë pranverës dhe verës se vitit 1999 kur iu zinin pritë, i ndjeknin dhe me snajperë pamëshirshëm i vrisnin fëmijët, gratë dhe pleqtë të cilët po nga ajo ushtri kishin ikur nga Kosova, duke lënë gjithë pasurinë e tyre që si refugjatë të gjenin shpëtim në

Mal të Zi, i cili atëherë, sipas deklarimeve të zyrtarëve të tij nuk ishte në luftë.

Vrasja e refugjatëve, rrëmbimet dhe torturat

Këto rrugë të të zhgënjyerve të cilët ëndërronin se me kapërcimin e Hajlës përplot borë dhe të bjeshkëve përreth do të gjenin strehim dhe shpëtim në Rozhajë dhe në fshatrat e saj përreth (shumica e tyre këndejpari kishin familjarë dhe të afërm) u ujitën me gjakun e tyre të pafajshëm, u shndërruan në shtigje të përgjakura, siç dëshmon edhe libri me të njëjtin titull, të cilin si një dëshmi besnike për kohën e mallkuar dhe njerëzit e ligj, e përgatiti për botim dhe e publikoi dhe duke e publikuar e ruan nga harresa publicisti Ali Daci.

Pa dyshim, ky libër na dëshmon se në Fushën e Gilit janë vrarë Faruk Murati nga Treboviqi, i cili kishte vetëm 18 vjet, trupi i të cilit ishte masakruar. Është vrarë edhe Arif Arifaj, i cili pasi që e kishte vendosur familjen në vendstrehimin kolektiv në Fabrikën e Letrës “Dekor” - Rozhajë ishte kthyer në bjeshkë që të kujdesej për bagëtinë, kishte 40 lopë dhe viça. Ishte zënë nga ana e ushtrisë, ashtu që pas torturimit ishte vrarë dhe hedhur në një gropë.

Libri dëshmon për vrasjen e tre vëllezërve Rexhaj - Mehmetit, Ajetit dhe Hatemit, të vrarë më 21 maj në afërsi të fshatit Ballotiq.

Kulturë

e enjte, 26 maj 2016

19

Javore KOHA

surve mendërisht

Libri na dëshmon për vrasjen e plakut Musa Rexhaj, i cili tërë jetën është marrë vetëm me bujqësi dhe bagëti. Para se ta rrihnin, së pari i kishin marrë 500 marka. E vranë para syve të familjarëve, duke mos lejuar as ta varrosin. Për shtatë javë rresht askënd nuk kanë lejuar që ti afrohet kufomës që ta merrnin. Në atë grup të refugjatëve, mes të cilëve ishte edhe plaku Musa Rexhaj, ishin 54 meshkuj - refugjatë.

Të gjithë ishin zënë robër, ishin dërguar në kazamatin e Andrijevicës, ku ishin keqtrajtuar e torturuar brutalisht - plot 12 ditë e net. Libri na dëshmon për vrasjen e Muhamed Blakajt, kufoma e të cilit është gjetur shumë vonë, më 13 korrik 1999.

Libri dëshmon për vrasjen e të moshuarit Sadik Ramçaj, i cili ka vdekur me duar të lidhura së bashku me Ali Beqirin, i cili ka vdekur po ashtu nga shuplakat e Ushtrisë Jugosllave, trupi i të cilit është humbur pa lënë gjurmë.

Libri na flet për vrasjet në Hajlë, ku snajperistët vranë Sokol Lajçin, Ramë Lajçin dhe plakën Tane Husaj. Sokoli kishte vetëm 15 vjet, kurse Tane Husaj 70 vjet.

Libri na dëshmon për vrasjet brutale në fshatin Husaj, ku u vranë Labinot Kastrati, djalë i vetëm në mesin e gjashtë motrave.

Kishte vetëm 14 vjet. Milazim Pelaj, plaka Nemka Brahimaj Demiq, nënë e pesë fëmijëve e cila kishte plot 69 vjet.

Janë vrarë tre vëllëzërit Brahimaj - Rexhe-

pi, Murseli dhe Sherifi. Libri dëshmon për viktimat, personat e quajtur Afrim Gjuraj dhe Selim Kelmendi, të vrarë në Bukel Nalt. Libri na dëshmon për rrëmbimin e 16 shqiptarëve nga ushtria më 18 prill 1999 (më gjerësisht në fq. 108).

Libri po ashtu na dëshmon për burgosjen e tre meshkujve nga kushërinjtë Mavraj, të dy grave dhe të një fëmije. Gruaja dhe fëmija janë mbajtur për dymbëdhjetë ditë të burgosur në një kasollë bjeshke.

Dauti, Aliu dhe Idriz Mavraj janë mbajtur katër ditë e net të lidhur duar e këmbë në borë duke i rrahur kohë pas kohe. Pastaj me xhip ushtarak i kanë dërguar në Novi Pazar, me justifikimin se i kanë marrë si armiq të rrezikshëm të shtetit ku janë dënuar me procedurë të përshpejtuar, pa avokat dhe porotë, me nga 30 ditë burgim.

“Gjatë 25 ditë qëndrimi në burgun e Novi Pazarit takohen edhe me shqiptarë tjerë të kidnapuar: Sabiti, Idrizi dhe babai i tyre nga Klina, dy të tjerë nga Mitrovica, që jetonin në Novi Pazar” (më gjerësisht në fq. 109).

Një vlerë e pamohueshme e këtij libri, si një dokument historik që i referohet kohës së lulëzimit të së keqes, konsiston në faktin se krahas emrave të viktimave janë dhënë edhe fotografitë e tyre me shënimet e plota biografike. Libri përmban edhe faktin e pamohueshëm se ishte fjala për refugjatë, e refugjatët sipas të gjitha normave të së drejtës zakonore dhe atyre në fuqi te të gjithë popujt e civilizuar janë kategori e mbrojtur, janë ata të cilëve iu ruhet dhe mbrohet nderi, fytyra dhe jeta, e që fatkeqësisht me këtë rast nuk janë respektuar.

Po kështu libri përmban të dhënat e plota të dëshmitarëve të krimit: emrat e tyre, fotografitë, dëshmitë. Libri përmban edhe emrat e kryesve të krimeve. Pra, libri “Shtigjet e përgjakura” përmban të gjitha faktet e rëndësishme për nisjen e procedurës penale për krimet e ushtruara ndaj popullatës civile.

Me të gjitha këto fakte të pamohueshme janë njoftuar me kohë të gjitha subjektet relevante ndërkombëtare si dhe opinioni

publik.

Procedura gjyqësore dhe mohimi i krimit

Të autorizuar nga familjet e nga të afërmit e viktimave, avokatët Velija Muriq në emër të Komitetit të Juristëve për Mbrojtjen e të Drejtave e Lirive në Rozhajë dhe Zenel Mekaj nga Peja, në emër të Këshillit për Mbrojtjen e Lirive e të Drejtave të Njeriut kanë paraqitur fletëparaqitjen e parë penale Prokurorit Suprem Shtetëror të Malit të Zi - për prokurorin special, më 18 prill 2005. Plotësimin e denoncimit penal në adresën e njëjtë e kanë paraqitur më 14 prill 2006.

Procedura është zhvilluar ndër vite ashtu që në fund të vitit 2013 të gjithë të akuzuarit për krime të bëra ndaj civilëve janë liruar, sepse sipas fjalëve të gjykatësit Boshkoviq “nuk janë dëshmuar pretendimet e akuzës”. Një mohim i tillë i krimit nga gjyqtari i Gjykatës Supreme të një shteti mund të formulohet vetëm si tallje dhe përqeshje e drejtësisë.

Libri si dëshmi e pamohueshme për çmendurinë e një kohe

Duke e njohur si një njeri kombëtarisht të vetëdijshëm se çfarë duhet bërë pas të gjitha këtyre, publicisti Ali Daci që ta shkruante këtë libër për atë kohë të turpshme dhe për viktimat e pafajshme të bashkëkombësve të vet, ka pyetur dëshmitarët, ka mbledhur lëndën e domosdoshme që në fund pas gjithë kësaj ta shkruante librin me titullin e vetëm të arsyeshëm “Shtigjet e përgjakura”.

Libri është mbarështruar ashtu si duhet dhe çfarë i duhet një libri me tematikë të tillë, si përgatitur. Ky libër do të ketë kohëzgjatje, si një dëshmi e pamohueshme, se atëherë jetonim në kohën e njerëzve të sakatosur mendërisht.

E gjitha le të mbetet e shkruar si një mësim, si një porosi Atyre që vijnë pas nesh Të gjitha këto ua thotë poeti Dëshmitar i kohës.

20

e enjte, 26 maj 2016

Javore KOHA

Inva Mula me „La Boheme“ në Beograd

Kënga e Kampionatit Evropian hapet me flamurin kuqezi

Panoramë

Sopranoja e famshme shqiptare Inva Mula është prezantuar mbrëmë në Beograd me shfaqjen operistike “La Boheme”.

Dhe pikërisht për këtë paraqitje, artistja shqiptare të martën është pritur edhe nga kryeministri i Serbisë, Aleksandër Vuçiq, i cili edhe i ka uruar mirëseardhje.

Ky prezantim skenik i artistes së madhe shqiptare Inva Mula në Shtëpinë e Operës së Beogradit vlerësohet të jetë i rëndësishëm, pasi që prej vitit 1945, në këtë skenë nuk është ngjitur ndonjë artist shqiptar.

Edhe vetë Inva Mula është shprehur të jetë e lumtur për këtë prezantim artistik. Mula njihet për interpretimet e saj të veçanta në vende të ndryshme të botës, duke përfshirë performancat e saj në skenat më prestigjioze në botë.

Pak ditë para fillimit të Kampionatit Evropianit “Francë 2016”, ku për të parën herë do të marrë pjesë Shqipëria, është publikuar në kanalin “Youtube” edhe videoklipi që do të çelë turneun më të madh futbollistik në kontinent.

Kënga e në bashkëpunim ne Zara Larson mban titullin “This One’s For You”.

Videoklipi hapet me flamurin kuqezi dhe më pas kënga ilustrohet me plane nga flamuj të 23 kombëtareve të tjera pjesëmarrëse, si dhe me fragmente nga finalet e garat e kaluara.

Kulturë

e enjte, 26 maj 2016

21

KOH Javore A KOHA

Në Ulqin u përurua libri “Agjentët perandorakë” i studiuesit britanik Sir Noel Malcolm

Dëshmi për mbijetesën e Ulqinit Studiuesi britanik ka rrëfyer se ideja për këtë libër i ka lindur pas leximit të një libri në gjuhën italiane, të shkruar në shekullin XVI, ku autori ka shkruar për një traktat, një dorëshkrim për kushtet brenda në Perandorinë Osmane, ku ndër të tjera thotë se “në qoftë se doni të lexoni më shumë për shqiptarët, duhet të lexoni Traktatin sepse autori z. Antonio Bruni është bashkatdhetar i tyre” Ulqin – Këshillit Kombëtar i Shqiptarëve të Malin e Zi organizoi të mërkurën e kaluar në sallën e konferencave të hotelit “Otrant” përurimin e librit “Agjentët perandorakë” të gazetarit, historianit dhe studiuesit britanik Sir Noel Malcolm.

Libri është botuar në gjuhën shqipe nga “Botimet Dudaj”.

Sipas autorit Noel Malcolm, i cili pothuajse tërë kohën ka folur në gjuhën shqipe, ndonëse është “ankuar” se e flet dobët atë, libri është një tregim, histori e shqiptarëve, që fillon në Ulqin sepse në qendër të tij janë familjet Bruni dhe Bruti nga ky qytet.

Malcolm ka treguar se kur katër vjet më parë ishte për të parën herë në Ulqin, as që i shkonte ndërmend dhe nuk kishte ide për të shkruar një libër për historinë e Ulqinit.

“Por pastaj, kur e kam filluar projektin tim për librin, kam menduar shumë për Ulqinin dhe çdo fakt, çdo hollësi që kam gjetur në hulumtimet e mia ishte me vlerë për mua”, është shprehur ai.

Studiuesi britanik ka rrëfyer se ideja për këtë libër i ka lindur pas leximit të një libri në gjuhën italiane, të shkruar në shekullin XVI, ku autori ka shkruar për një traktat, një dorëshkrim për kushtet brenda në Perandorinë Osmane, ku ndër të tjera thotë se “në qoftë se doni të lexoni më shumë për shqiptarët, duhet të lexoni Traktatin sepse autori z. Antonio Bruni është bashkatdhetar i tyre”.

Malcolm ka thënë se pas shumë kërkimesh, ka arritur ta gjejë Traktatin në dorëshkrim, në Bibliotekën e Vatikanit. Por fillimisht ideja e tij ka qenë për ta botuar traktatin si artikull në ndonjë revistë shkencore, me një parathënie prej

dy-tri faqesh.

“Edhe kur kam filluar për ta shkruar librin, nuk e kam pasur idenë se do të ishte një libër me 600 faqe”, ka pohuar ai.

Malcolm ka treguar se për shkrimin e librit kishte disa qëllime.

“Në radhë të parë, qëllimi im ishte që të shkruaj një seri jetëshkrimesh për anëtarët e familjes, për çdo njeri që kishte një rol interesant”, është shprehur ai, ndërkohë që ka thënë se qëllim i tij ka qenë po ashtu “për të shkruar për Ulqinin sepse gjatë hulumtimeve të mia besova se mund të shkruaj në hollësi për rënien e qytetit nën pushtimin osman. Dhe kam shkruar një kapitull të veçantë për këtë, me shumë të dhëna”.

Një vështrim për librin e ka bërë Dr. Ilir Çapuni, pedagog në Universitetin “Epoka” në Tiranë Sipas tij, libri “Agjentët perandorakë” është “një dëshmi për mbijetesën e Ulqinit, një pasqyrë e mentalitetit ulqinak”, ndërsa familjet Bruni dhe Bruti janë shembull i kësaj mbijetese. Çapuni ka thënë se ajo çfarë e shquan këtë libër është se nuk është “rezultat i përrallës dhe fiksionit, por i dokumentacionit, logjikës dhe narracionit të përkryer”.

Për të, ky libër tregon se Ulqinin e kanë mbajtur gjallë njerëzit që jetojnë aty dhe njerëzit që kanë jetuar jashtë tij, por me Ulqinin në zemër.

“Ky libër është një pasqyrë e gjeopolitikës së shekullit XVI, të dinamikës së mëvonshme në shekullin XVII, e treguar si

një histori me njerëz të thjeshtë… Dhe tërë këto rrëfenja, intriga, të vërteta kishin një emërues të përbashkët – mbijetesën dhe gjeturinë”, është shprehur ai.

Presidentja e Shtëpisë Botuese “Botimet Dudaj”, Arlinda Dudaj, ka thënë se “është shumë e rëndësishme që ky libër të lexohet mirë, për të kuptuar se nga erdhëm dhe ku po shkojmë”.

Ajo ka thënë se për shtëpinë e saj botuese ky është një nga librat më të rëndësishëm. “Është ky libër që e futi Shqipërinë në hartën e botës mesdhetare të shekullit XVI”, ka theksuar ajo, duke cituar gazetën “The Wall Street Journal”.

Të pranishmit në përurimin e librit i ka përshëndetur kryetari i Komunës së Ulqinit, Nazif Cungu, ndërsa në mungesë të kryetarit të KKSH-së, Genci Nimanbegu, fjalën e tij përshëndetëse e ka lexuar sekretari i KKSH-së, Faik Nika.

Në fund të përurimit, autori i librit “Agjentët perandorakë” Sir Noel Malcolm i është përgjigjur interesimit të publikut për shumë çështje që trajtohen në libër.

Noel Malcolm, profesor në All Souls College në Oksford, është studiues shkencor i historisë së hershme të mendimit dhe marrëdhënieve mes Evropës Perëndimore e botës otomane islamike. Ndikimi i Lindjes në mendimin politik të Perëndimit, interesi për Ballkanin, sidomos për territorin shqiptar janë lëndë e kërkimeve të fundit. Malcolm ka shkruar mbi 11 libra historie, biografi dhe ese, mes të cilave histori të Bosnjës (1994) dhe Kosovës (1998), të njohura e të diskutuara në rrafsh ndërkombëtar. Është anëtar i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës dhe anëtar i Akademisë Britanike, i vlerësuar me titullin Kalorës nga Mbretëresha Elizabet. i.k.

22

Mozaik

e enjte, 26 maj 2016

Javore KOHA

Ansambli Folklorik “Shqiponja“ fitoi çmimin e parë në Festivalin Botëror të Folklorit në Bullgari

Pllumaj: Fillimi i sukseseve tona artistike Ansambli Folklorik “Shqiponja“ u shpërblye me çmimin më të lartë të folklorit burimor në botë nga Asociacioni Evropian i Festivalit Folklorik me medaljen e artë “World Cup of Folklore- Veliko Tarnovo 2016,” për folklorin autentik si dhe fitues i çmimeve të tjera, të diplomave dhe kupave të arta, kurse drejtuesi i këtij ansambli, Agron Pllumaj në natën e parë dhe të dytë u shpall drejtuesi më i mirë artistik, në Festivalin Botëror të Folklorit që u mbajt nga data 12 deri më 22 maj në Veliko Tarnovo të Bullgarisë.

“Në natën e parë të prezantimit tonë, ne shfaqëm 12 pika folklorike-burimore të cilat i vërejti menjëherë juria profesionale të cilët u mahnitën me paraqitjen tonë, sikurse edhe gjithë publiku i pranishëm. Në natën e dytë jemi prezantuar

me 14 pika folklorike të cilat i kishim ndërthurur në kohë rekord në mënyrë që programin 2 orësh ta paraqesim pothuajse brenda 15 minutash dhe ia arritëm qëllimit duke u bërë fitues të çmimit më të madh të folklorit burimor në botë”, u shpreh për Koha Javore drejtuesi artistik i ansamblit “Shqiponja“, Agron Pllumaj.

Ndërkaq suksesi i këtij ansambli nuk u ndal as në natën e finale të festivalit, përkundrazi, anëtarët e rinj në këtë natë të muzikës së stilizuar me pjesë etno, sërish fituan vendin e parë në eurofolk të kësaj kategorie.

Për pjesëmarrjen në këtë festival me renome botërore, drejtori dhe udhëheqësi artistik i ansamblit në fjalë Agron Pllumaj, falënderoi Don Gabriel Grabanicën dhe “Trëndafilat e Nënë Terezës“

nga Ulqini të cilat siç tha, në çdo moment japin kontribut të çmuar për ruajtjen e trashëgimisë kulturore.

“Ndjehem i privilegjuar dhe tepër i lumtur që arrita të fitoj çmimet më të larta në jetën time, duke shpresuar se ky është vetëm fillimi i sukseseve tona artistike”, përfundoi Pllumaj duke u prononcur për Koha Javore. Çmimi i parë në botë në kategorinë e folklorit të stilizuar i takoi nikoqirit, ansamblit shtetëror të Bullgarisë.

Ansambli “Shqiponja” ka tetë vite që ka filluar veprimtarinë e tij artistike duke punuar pandalur me talentë të rinj në ruajtjen dhe avancimin e trashëgimisë sonë të lashtë kulturore duke marrë pjesë në shumë koncerte në vend dhe t.u. rajon.

Mozaik

e enjte, 26 maj 2016

23

Javore KOHA

Përkthyesi Qazim Muja

Laureat i Çmimit Vjetor të gazetës “Nacional” për përkthimin më të mirë Qazim Muja prej vitesh shquhet si personaliteti më serioz dhe i suksesshëm në fushën e përkthimit të letërsisë shqipe në gjuhët e popujve të ish-Jugosllavisë, si dhe të poezisë dhe prozës malazeze dhe jo vetëm, në gjuhën shqipe Tiranë / Ulqin - Piktorin, kritikun letrar dhe përkthyesin Qazim Muja, njërin ndër ish-kryetarët e Shoqatës së Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club”, gazeta prestigjoze “Nacional” që botohet në Tiranë e ka nderuar me Çmimin Vjetor për përkthimin më të mirë për vitin 2015.

Qazim Muja prej vitesh shquhet si personaliteti më serioz dhe i suksesshëm në fushën e përkthimit të letërsisë shqipe në gjuhët e popujve të ish-Jugosllavisë, si dhe të poezisë dhe prozës malazeze dhe jo vetëm, në gjuhën shqipe.

Në këtë frymë, ka përkthyer prozë nga romancieri i mirënjohur i letrave të

sotme shqipe, të autorit nga Kraja, Mehmet Kraja, të poetit Basri Çapriqi, Ali Podrimjes e shumë të tjerë, dhe shumica e këtyre përkthimeve janë publikuar në revistën e spikatur “Sarajevske sveske”.

Ndërkaq, nga shkrimtarët malazias ka përkthyer Marash Martinoviq, Mlladen Llompar, Jevrem Bërkoviq etj.

Sivjet pritet të dalë në dritë në gjuhën malazeze Antologjia e poeteshave mbarëshqiptare.

Qazim Muja, përkthimet e tij nga letërsitë e popujve të ish- Jugosllavisë i boton në të përjavshmen letrare “Nacional” të Tiranës dhe lexuesit e saj i kanë vlerësuar lart këto prurje të artit letrar ballkanik. Siç duket, ky ka qenë edhe moti-

vacioni kryesor që Muja të nderohet me këtë vlerësim të veçantë.

Ndër të tjerë që kanë kontribuar me përkthimet e tyre tash disa vjet dhe kanë marrë këtë çmim janë edhe Anton Papleka nga Tirana, Baki Ymeri nga Rumania, Gjekë Martinaj - SHBA, Fahri Ali - Stamboll etj.

“Përvoja individuale e secilit përkthyes është e gjatë dhe konkurruese në tregun shqiptar të përkthimeve. Ata veç e veç dhe në stilin e tyre kanë ndihmuar për të vënë në dispozicion të lexuesve shqiptarë disa nga emrat më të njohur të letërsisë botërore”, shkruan “Nacional” në arsyetimin mbi laureatët.

Përgatiti: Ibrahim Berjashi

24

Mozaik

e enjte, 26 maj 2016

Javore A KOHA KOH

Si dhe kur erdhën familjet Mali i Brisë , bazuar në dokumente arkivore të Cetinës, në kohën e sundimit turk ka qenë i banuar me malësorë nga Kelmendi, Shkreli e Kastrati, të cilët këtë lokalitet e shfrytëzonin gjatë stinës së dimrit, sepse konsiderohej si vend i përshtatshëm për kullosa të mira. Supozohej se në këtë territor, përveç atyre që vinin çdo dimër, kishte të vendosura rreth 70 familje të përhershme malësorësh Për Koha Javore:

Gjekë Gjonaj

Edhe pse në shkrimet e kësaj natyre nuk kërkohet një qasje shkencore e kaluara e këtij vendbanimi të preferon dhe të imponon nevojën e shkëputjes të një copëz historie të hidhur të këtij vendbanimi të kolonizuar me sllavë. Mali i Brisë , bazuar në dokumente arkivore të Cetinës, në kohën e sundimit turk ka qenë i banuar me malësorë nga Kelmendi, Shkreli e Kastrati, të cilët këtë lokalitet e shfrytëzonin gjatë stinës së dimrit, sepse konsiderohej si vend i përshatshëm për kullosa të mira. Supozohej se

në këtë territor, përveç atyre që vinin çdo dimër, kishte të vendosura rreth 70 familje të përhershme malësorësh.

Malësorët këtë territor, pronësia e të cilit ishte e padefinuar, e shfrytëzonin edhe për pyje , për prodhimin e qymyrit dhe të gëlqeres. Disa nga ata, edhe pse me përfundimin e dimrit ktheheshin në bjeshkët prej nga kishin ardhur, pas disa kohe filluan të vendosen si banorë të përhershëm, duke rrethuar disa qindra parmendë tokë.

Ky veprim i malësorëve nuk pengohej nga pushteti turk. Por pas marrjes së këtij territori nga Mali i Zi malësorëve nuk u është njohur kjo e drejtë. Secili që ka pretenduar këtë është dashur të posedojë tapinë ligjore për tokën në të cilën ka jetuar. Për këtë qëllim në vitin 1883 është ngritur një komision sipas të cilit vetëm një malësor ka pasur tapinë e tokës. Këtë rrethanë Mali i Zi e ka shfrytëzuar dhe në vitin 1884 e shpall Malin e Brisë pronë të shtetit.

Sipas rregullores të aprovuar nga Ministria e Punëve të Bredshme , më 1 prill 1902, mbi ndarjen dhe kolonizimin e Malit të Brisë, çdo familjeje malazeze i është ndarë nga dy parmendë tokë dhe hapësirë për ndërtimin e shtëpisë. Për numrin e familjeve koloniste malazeze në Mal të Brisë nuk ka të dhëna, por në dokumente historike thuhet se pas shpërnguljes së malësorëve kishin ardhur 100 familje kuçase, kurse në vitin 1898 kanë ardhur 516 frymë. Ndërkaq gjykuar sipas nenit 2 të Ligjit mbi kolonizimin e Malit të Brisë, i cili është miratuar më 9 shkurt 1910, ky numër nuk ka mundur të jetë më i madh se 60

Me këtë vendim të qeverisë malazeze malësorëve u ndalohet shfrytëzimi i mëtejshëm i tokës, kullotave dhe pyjeve pa pagesë në këtë territor.Të njëjtin vit qeveria malazeze urdhëron që çdo malësor që ka qenë banor i përhershëm dhe dëshiron të shfrytëzojë pronën shtetërore si kullosë duhet të paguajë rreth 400 napoleona në vit. Shpallja e Malit të Brisë pronë shtetërore nga krajli dhe qeveria malazeze u bë me qëllim të konfiskimit final të kësaj toke, largimit (zhvendosjes) të malësorëve dhe kolonizimit me banorë malazezë. Këtyre synimeve ogurzeza dhe qëllimkëqij të krajlit dhe qeverisë malazeze malësorët u rezistuan deri në vitin 1891, kur edhe largohen me luftë nga ky lokalitet. Malin e Brisë pas largimit të malësorëve krajli e shpall “ Territor të vetin të paprekshëm ” . Pas largimit të malësorëve ky rajon

Mozaik

e enjte, 26 maj 2016

25

KOH Javore A KOHA

t malazeze në Mal të Brisë?

u lejohet ta shfrytëzojnë kuçasit dimrit për kullosa. Kuçasit, sikurse më parë malësorët, vinin çdo dimër me bagëti, duke i shfrytëzuar kasollat ( dbanet) e malësorëve, të cilat kanë mbetur pas tyre. Kolonizimi i Malit të Brisë realizohet në vitin 1902. Atë vit krajli vendosi që toka e punueshme në këtë territor t’u ndahej familjeve malazeze të cilat kishin ardhur më parë dhe ishin vendosur në rajonin e Ulqinit. Sipas rregullores të aprovuar nga Ministria e Punëve të Bredshme , me 1 prill 1902, mbi ndarjen dhe kolonizimin e Malit të Brisë, çdo familjeje malazeze i është ndarë nga dy parmendë tokë dhe hapësirë për ndërtimin e shtëpisë. Për numrin e familjeve koloniste malazeze në Mal të Brisë nuk ka të dhëna, por në dokumente historike thuhet se pas shpërnguljes së malësorëve kishin ardhur 100 familje kuçase, kurse në vitin

1898 kanë ardhur 516 frymë. Ndërkaq gjykuar sipas nenit 2 të Ligjit mbi kolonizimin e Malit të Brisë, i cili është miratuar më 9 shkurt 1910, ky numër nuk ka mundur të jetë më i madh se 60.

Me këtë ligj familjeve koloniste u është njohur e drejta e shfyrtëzimit të tokës të cilën e kanë punuar deri tash ( rreth 120 parmendë). Përveç kësaj u është ndarë edhe nga 4 parmendë ograjë. Çdo banor i ri, i cili do të vendoset në Malin e Brisë, do të fitonte ndihmë nga shteti një ka dhe 150 perperë, me kusht që aty të jetojë si i përhershëm ose të paktën tri vjet radhazi.Kolonistët janë bërë pronarë të ligjshëm të tokës 10 vjet pas hyrjes në fuqi të këtij ligji, respektivisht nga dita e vendosjes së tyre nëse janë vendosur pas miratimit të të këtij ligji. Tokën që e kanë fituar nuk ka munduar t’ua marrë askush derisa kanë banuar aty dhe derisa e kanë

punuar. Në të kundërtën toka ka kaluar në pronësi të shtetit. Secila familje ka qenë e detyruar ta rrethojë tokën.

Pjesa tjetër e hapësirës tokësore të Malit të Brisë e cila nuk është shpërndarë është shpallur pronësi e të gjitha familjeve të vendosura në Mal të Brisë.

Thuhet se numri i familjeve të vendsoura në këtë rajon menjëherë pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore nuk ka qenë më i madh se 60-70.

Kërkesat për të fituar të drejtë vendosjeje në këtë territor shtoheshin vazhdimisht. Në mesin e shumë familjarëve malazez që paraqitën kërkesën zyrtare për të jetuar në Mal të Brisë është edhe Luka i Tomës ( sllavisht Lluka Tomov) nga Trieshi, e cila do t’i mundësonte atij që ta shfrytëzonte edhe kullosën shtetërore përreth shtëpisë , ashtu siç e shfrytëzonin edhe malazezët e tjerë.

26

Mozaik

e enjte, 26 maj 2016

Javore A KOHA KOH

Nga e kaluara

Fillimet e turizmit në Ulqin Prim. dr. Gani Karamanaga

Hoteli “Republika” i familjes Beroviq ishte në lagjen Rana, 30 m nga deti. Në vitin 1946, pushteti i atëhershëm e nacionalizoi hotelin “Republika”, duke i bërë disa përmirësime të vogla. Hoteli kishte restorantin me bahçe të bukur dhe kapacitet prej 120 shtretër.

Ky hotel u zhduk (rrëzua) pas tërmetit, më 1979, dhe nuk u rindërtua më. Ishte ndër simbolet e Ulqinit

Familja Beroviq ishte nga Shkodra. Në lagjen Ranë, pas ardhjes së Malit të Zi në Ulqin kanë pasur shtëpinë e vjetër.

Në vitin 1936, ata në këtë vend filluan ndërtimin e hotelit. Kjo gjë përputhet edhe me fillimin e ndërtimit të ho-

televe “KOO-P” (më vonë hoteli “Galeb”) dhe hotelit “Jadran” (faza e parë).

Hoteli “Republika” i kësaj familjeje ishte në lagjen Rana, 30 m nga deti.

Në vitin 1946, pushteti i atëhershëm e nacionalizoi hotelin “Republika”, duke i

Mozaik

27

KOH Javore A KOHA

Rrëfimi i parë

Në semestrin e gjashtë, në vitin e tretë të studimeve, filluam të dëgjojmë ligjëratat nga Mjekësia interne. Praktikën e kam bërë në klinikën interne „B“, e cila ka qenë në afërsi të Dekanatit. Profesori i cili na dha mësim për herë të parë ishte prof. dr. Radivoje Beroviq, i cili njëkohësisht ishte edhe drejtor i këtij institucioni. Më kujtohen disa fjalë të tij: “Kur t’i përfundoni studimet e mjekësisë duhet vazhdimisht të lexoni dhe të përsëritni diturinë. Ai mjek, i cili pesë vite pas diplomimit nuk lexon asgjë, është 50 për qind i humbur për mjekësi, kurse ai i cili dhjetë vite pas mbarimit të studimeve nuk përsërit e lexon ndonjë gjë, nuk mundet më të jetë mjek, por duhet të regjistrohet përsëri në vitin e parë“.

Bashkëshortja e Prof. Radivoje Beroviqit, prof. Zagorka Beroviq ishte drejtoreshë e Institutit Reumatologjik në Beograd. Djali i tyre Nikolla Beroviq (1936) jeton në Birmingen (Angli). Çdo verë vjen në Mal të Zi. Në Herceg Novi kanë apartamentin.

Më vonë kam mësuar se prof. R. Beroviqi e kishte prejardhjen nga Foto: KOHA

bërë disa përmirësime të vogla. Hoteli kishte restorantin me bahçe të bukur dhe kapacitet prej 120 shtretër. Ky hotel u zhduk (rrëzua) pas tërmetit, më 1979, dhe nuk u rindërtua më. Ishte ndër simbolet e Ulqinit.

Në dekadën e gjashtë të shekullit XX filloi zhvillimi i turizmit masov vendor, si edhe i turizmit ndërkombëtar në Ulqin. Hoteli “Republika” ishte më bukuri në lagjen Rana. Në bahçen e hotelit, verës ka pasur orkestra me muzikë popullore dhe të lehtë. Restoranti ishte në katin përdhes. Kuzhina është ndërtuar si pjesë shtesë pas hotelit, në pjesën verore.

Më kujtohet se në hotelin “Republika” kanë punuar: Mustafë Karaminxhoja, Ismail Malo Hajdinaga, Ibro Zenunoviqi, Jelisaveta Miloti, Kabil Karamanaga, Nikollë Niloviqi. Meto Mehmeti (Rejzi) në vitin 1967 ishte drejtues i hotelit, kurse kontabilistë Qamil Hoxha dhe Myfit Katana. Të gjithë këta nuk jetojnë më. Një kohë të gjatë ka punuar edhe Halil Canka. Gjithashtu në këtë hotel ka punuar edhe Vladimir Mijanoviqi. Daut Myrtoja ishte recepsionist.

e enjte, 26 maj 2016

Shkodra dhe në vendin ku ka qenë hoteli “Republika“ përpara ka qenë shtëpia e Beroviqëve. Këtë ma tregoi Maliq Sulejmani, i cili ka qenë punëtor i vjetër i turizmit.

Rrëfimi i dytë

Më 14 gusht të vitit 1971, pas kurorëzimit me Fitneten u takuam në bahçen e hotelit “Republika” me babain e saj Gani Xhemal Kapllanbegun (1925-1995) dhe Ali Sulejman Peshkun (1931 - daja i Fitnetes).

Rrëfimi i tretë

U takova me avokatin e njohur ulqinak, Ibrahim Mehmed Cungun (1949), lidhur me disa pyetje për familjen Beroviq. Ai ishte avokati i kësaj familjeje për kthimin e pronës ku ka qenë më përpara hoteli “Republika”. Ai ma dha një kartolinë të cilën ia kishte dërguar gjyshit të tij, hafiz Jusuf Mehmed Cungut në vitin 1936 nga Çekia z.

Janosh Urban, në atë kohë redaktor i një gazete. Ky e kishte vizituar Ulqinin më përpara dhe ishte mysafir i hafizit të përmendur.

Hafiz Jusuf Mehmed Cungu (18741952) ishte imam i dalluar i asaj kohe.

Ka qenë djali i Sulltanë dhe Mehmed Cungut. Sulltana Idrizaga Cungu ishte gruaja që i doli përpara Dervish pashës kur ai hyri dhe e pushtoi Ulqinin në vitin 1880. Ajo ia kapi frerët e kalit dhe i tha: “Aman, more Pashë, për hatër të Zotit, mos na shtjerë në dorë të hasmit. Ma mirë të na mbysësh se sa të na lësh nën shqa…”

Ky dokument e vërteton faktin se turistët e parë ndërkombëtarë në Ulqin kanë qenë nga Çekia. Gjithashtu edhe në një bisedë para 15 viteve me të ndjerin Maliq Sulejmani kam shkruar se në Ulqin ka pasur atëherë edhe turistë nga Franca.

Por, në atë kohë regjistrohen edhe mysafirët nga Shkodra, të cilët e vizitonin plazhin dhe shëtitoren e Ranës në Ulqin, Hafiz Jusuf Mehmed Cungu me këtë e tregon veten si njeri me kulturë të lartë, me mirëkuptim dhe angazhim që të takohet me turistët e huaj të atëhershëm. Njëkohësisht, kjo gjë tregon se feja islame edhe atëherë ka qenë për tolerancë, horizonte të reja, për lidhje ndërkombëtare. Kjo kartolinë mund të jetë edhe shembull për disa besimtarë të cilët e kanë humbur rrugën e tyre.

28

Mozaik

e enjte, 26 maj 2016

Javore KOHA

Maturanët e Gjimnazit “25 Maji” në Tuz përmbyllën zyrtarisht shk

144 maturantë defiluan Tuz- Gjenerata e 41-të e Gjimnazit “25 Maji” në Tuz zyrtarisht ka përmbyllur katër vite të shkollimit të mesëm me ceremoninë solemne të zhvilluar në qendër të qytezës së Tuzit.

Qindra maturantë kanë defiluar nëpër sheshin kryesor të qytezës në prani të një numri të madh ndjekësish të cilët edhe përkundër motit të shoqëruar me reshje shiu, nuk u penguan që të dalin t’i ndjekin çiftet teksa defilonin.

Në këtë natë të veçantë për ta, të gjithë maturantët u dukën më mirë se asn-

jëherë më parë, duke shkëlqyer me kostumet e tyre të përzgjedhur dhe fustanet vezulluese që kishin veshur enkas për këtë natë të shënuar dhe të paharruar për ta.

Të gjitha çiftet që parakalonin u ndoqën me shumë kënaqësi dhe entuziazëm nga të gjithë individët të cilët e kishin pushtuar këtë shesh në të dyja anët e rrugës, duke i duartrokitur ata, duke i fotografuar, xhiruar dhe duke ju uruar suksese në shkollimin e tyre të mëtejshëm.

Të pyetur nga Koha Javore se si ndjehen

dhe çfarë kujtojnë gjatë këtyre katër viteve, disa nxënës të cilët dëshiruan të mbeten anonimë, u shprehën se kjo është nata më e veçantë e jetës së tyre e cila u ngjallë shumë nostalgji dhe kujtimet më të bukura të cilat kaluan së bashku nën shoqërimin e njëri-tjetrit për këtë periudhë katër-vjeçare. “Është nata më emocionale pasi po e festojmë natën e fundit së bashku si gjeneratë, do të na mungoj shoqëria, profesorët e shkolla”.

Pothuajse të gjithë maturantët bashkën-

Mozaik

e enjte, 26 maj 2016

29

KOH Javore A KOHA

kollimin e mesëm

n nëpër sheshin krysor danë të njëjtat opinione në këtë natë solemne të përfundimit të shkollimit të mesëm, ata shprehën emocione gëzimi e hareje, nostalgji për kohën e shkuar por edhe ndonjë pikë loti, të vetëdishëm për ndarjen nga njëri-tjetri dhe për shkëputjen nga kjo periudhë dhe aventurë e bukur jetësore e cila do të mbetet gjatë e pashlyer në kujtesën e çdonjërit.

Në gjeneratën e sivjetme të cilën e përbënin 144 nxënës të ndarë në paralele në gjuhën amtare dhe zyrtare, 38 e përfunduan vitin e fundit me sukese të

shkëlqyer, 18 nga ata do të jenë fitues të çmimit “Pishtar”, 8 “Pishtari 1” dhe 10 nxënës fitues të çmimit “Pishtari 2”.

Ndërkohë drejtori i këtij institucioni në deklaratën për media theksoi se kjo gjeneratë definitivisht ka qenë më e mira mbi baza të sjelljes dhe raporteve të mira dhe në aktivitete brenda dhe jashtë shkollës.

“Do t’i kujtojmë për potencialin që kemi arritur ta kanalizojmë në mënyrën më të mirë e po ashtu do ta kujtojmë për aktivitete humane të cilat këtë gjeneratë e kanë bërë para së gjithash, qytetar të

denjë dhe të ndershëm. Uroj që edhe në shkollimin e mëtejshëm të kenë sukses, shëndet e lumturi në çdo plan të jetës”, përfundon Laleviq në deklaratën e tij.

Atmosfera festive e kësaj nate ka vijuar në restorantin “Troja” në Tuz, festë e cila ka zgjatur deri në orët e para të mëngjesit ku maturantët patën mundësi të bashkëndajnë edhe pak momente të shoqërimit bashkë e për t’i dhënë njëri-tjetrit lamtumirën e fundit për këtë periudhë të artë që kaluan së bashku. t.u.

30

Mozaik

e enjte, 26 maj 2016

Javore KOHA

U mbajt edicioni i 13-të i manifestimit “Pranvera në Anë të Malit”

Festa ilire në Shas Dita qendrore e manifestimit është konceptuar si një minifestival folklorik, i titulluar “Festa ilire në Shas”, ku kanë marrë pjesë Ansambli “Tradita”, SHKA “Ana e Malit”, ndërsa mysafir special ka qenë SHKA “Lidhja e Prizrenit” nga Prizreni. Pjesëmarrësit e shumtë në numër kanë pasur mundësi të ndjekin ekspozitën e veshjeve kombëtare shqiptare nga të gjitha krahinat, të stilizuara nga mjeshtrja Servete Kastrati nga Kosova në bashkëpunim me Shoqatën “Labeatët” – Ulqin Shoqata “Ora” ka organizuar gjatë fundjavës edicionin e 13-të të manifestimit “Pranevera në Anë të Malit”.

Manifestimi ka filluar të enjten mbrëma në skenën e ndërtuar impozante në Kalanë e Shasit, ku fillimisht është hapur ekspozita e artistes nga Ulqini, Halide Pelingu – Shllaku, e cila jeton në Sarajevë. Ajo është prezantuar para publikut me disa punime tejet interesante, të punuara me pe prej ari dhe nga bakri. Për veprat e saj ka folur dr.

Nail Draga, drejtor i Qendrës së Kulturës – Ulqin.

Për të pranishmit më pas është shfaqur koncerti me këngë qytetare shkodrane nga orkestra e Shkollës Artistike “Prenkë Jakova” – Shkodër. Për rreth një orë, formacioni muzikor i përbërë nga pedagogë dhe nxënës të kësaj shkolle kanë kënaqur publikun e pranishëm.

Ditën e shtunë – dita e sportit janë mbajtur gara në volejboll, futboll ndërmjet institucioneve dhe në ping pong, ndërsa pasdreke është organizuar pikniku në Shas.

Dita qendrore e manifestimit është konceptuar si një minifestival folklorik,

i titulluar “Festa ilire në Shas”, ku kanë marrë pjesë Ansambli “Tradita”, SHKA “Ana e Malit”, ndërsa mysafir special ka qenë SHKA “Lidhja e Prizrenit” nga Prizreni. Pjesëmarrësit e shumtë në numër kanë pasur mundësi të ndjekin ekspozitën e veshjeve kombëtare shqiptare nga të gjitha krahinat, të stilizuara nga mjeshtrja Servete Kastrati nga Kosova në bashkëpunim me Shoqatën “Labeatët” – Ulqin. Publiku po ashtu ka shijuar ushqimet tradicionale të Anës së Malit, ndërsa janë mbajtur edhe lojërat popullore në kërcim së gjati dhe

Mozaik

hedhjen e gurit.

Manifestimi “Pranvera në Anë të Malit” ka për qëllim ruajtjen e vlerave tradicionale dhe promovimin e turizmit të Anës së Malit. I ideuar në fillim si një veprimtari ku para së gjithash do të bashkohen

e enjte, 26 maj 2016

31

KOH Javore A KOHA

qytetarët e trevës së Anës së Malit dhe të trevave të tjera, „Pranvera në Anë të Malit“ është shndërruar tashmë në një veprimtari prestigjioze, ku kanë marrë pjesë shumë artistë shqiptarë me famë, duke i tejkaluar kufijtë e një manifestimi

me karakter lokal. Ndërkaq vendosja e Shasit në qendër të këtij manifestimi ka bërë që të rikthehet vëmendja te ky qytet i lashtë, duke e promovuar atë si një qendër të zhvillimit të turizmit historik dhe kulturor. i.k.