Koha 1034

KOHA Javore Podgoricë e enjte, 3 nëntor 2022 Viti XXl Numër 1034 Çmimi 0,50

Zgjedhjet lokale - test për ato parlamentare

ISSN 1800-5696

Si e humbën shqiptarët Tivarin?

Në përkujtim të veprës dhe jetës së Vasel Sinishtajt

PËRMBAJTJE

8

12 Larg etikës dhe kritereve profesionale

Hapja e dosjeve, peng e politikës

14

18 I jepet lamtumira e fundit kryeadministratorit të Komunës

Votimi plebishitar i shqiptarëve në zgjedhjet e para lokale dhe parlamentare

KOHA Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002.

Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Qani Osmani Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.me

2

Javore KOHA

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

PËRMBAJTJE

20

22 Dinosha – kryeqendër paraurbane e pellgut verilindor të Dokleas

Jahja Domnori - drejtori i shkollës së parë shqipe në Ulqin (1941-1942)

24

26 Besimtari duhet ta mbajë fjalën e dhënë, duhet të jetë i drejtë…

Shkrimtari Zija Çela, laureat i Çmimit “Teuta”

ARKIVI: www.kohajavore.me

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

Javore KOHA

3

NGJARJE JAVORE

U nënshkrua Memorandumi i bashkëpunimit ndërmjet Malit të Zi dhe Republikës së Kosovës

Do të ndërtohen tri akse rrugore ndërshtetërore – Rozhajë-Pejë, Plavë-Deçan dhe Prishtinë-Pejë-Kollashin Rozhajë - Nënkryetari i Qeverisë së Malit të Zi për zhvillim rajonal dhe ministër i Investimeve Kapitale, Ervin Ibrahimoviq dhe ministri i Mjedisit Jetësor, Planifikimit Hapësinor dhe Infrastrukturës së Republikës së Kosovës, Liburn Aliu, të premten më 28 tetor 2022, kanë nënshkruar Memorandumin mbi mirëkuptimin dhe bashkëpunimin në realizimin e projekteve infrastrukturore në mes të Malit të Zi dhe Kosovës.

Memorandumi është nënshkruar në ambientin e Qendrës për Kulturë në Rozhajë, ku në takimin e ministrave kanë qenë të pranishëm edhe ambasadorja e Republikës së Kosovës në Mal të Zi, Ariana Zherka me bashkëpunëtorë, kryetari i Komunës së Rozhajës, Rahman Husoviq, dhe përfaqësuesit e komunave të Bijello Poles, Gucisë dhe Andrijevicës.

“Memorandumi i nënshkruar sot

4

Javore KOHA

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

paraqet hap përpara kah thellimi i qëndrimeve bilaterale të dy fqinjëve, dhe veç janë arritur marrëveshjet e projekteve konkrete të cilat do të jenë temë e bashkëpunimit të mëtejmë”, ka theksuar Ibrahimoviq, duke shtuar se zhvillimi i projekteve infrastrukturore do të ketë ndikim të fuqishëm në zhvillimin e komunave të cilat gravitojnë në këtë trevë dhe padyshim do të mundësojnë qarkullimin e sigurt të mallrave dhe udhëtarëve.

Realizimi i projekteve me interes të përbashkët ndërshtetëror është gjithsesi në linjën e politikës së BEsë mbi nxitjen e hapësirës së përbashkët ekonomike, derisa debutimi i përbashkët kah investitorët potencialë krijon parashikime për joshje të partnerëve të mëdhenj ndërkombëtarë. Fuqizimi i lidhjeve infrastrukturore me Kosovën do të thotë lidh-

je më të mirë të Portit të Tivarit me pjesën e tregut të tij potencial.

Me Memorandum është paraparë formimi i ekipeve të cilat operativisht do të veprojnë në krijimin e parakushteve për realizimin e projekteve infrastrukturore dhe do të shkëmbejnë planet strategjike dhe informatacionet. Po ashtu, palët janë pajtuar rreth listës së projekteve parësore, realizimi i të cilave është me rëndësi të dyanshme rajonale. Projektet të cilat tani janë të njohura me interes të përbashkët janë ndërtimi i akseve ndërshtetërore rrugore Rozhajë-Pejë, Plavë-Deçan dhe Prishtinë-Pejë-Kollashin (pjesë e aksit të dikurshëm rrugor SEETO 6b). Siç është porositur nga takimi i dy ministrave, kjo listë mund të revidohet shtesë varësisht nga pjekuria e projekteve dhe të interesit strategjik të të dy Shaban Hasangjekaj anëve.

NGJARJE JAVORE

Në zgjedhjet lokale të Komunës së Plavës

Koalicioni “Së bashku ngadhënjyeshëm për Plavën”- SD, PDS, PSD - fitoi shumicën absolute të mandateve Plavë – Zgjedhjet lokale që më 23 tetor 2022 u mbajtën në Podgoricë dhe 13 komuna të tjera në Mal të Zi, në Komunën e Plavës ndër gjashtë listat zgjedhore (tri subjekte politike të pavarura dhe tri koalicione) sa garuan në 22 vendvotime për 31 kandidatë për këshilltarë, sa do të numërojë Kuvendi i komunës edhe në mandatin e ardhshëm katërvjeçar, Koalicioni “Së bashku ngadhënjyeshëm për Plavën” - SB, PDS, PSD, fitoi shumicën absolute të mandateve. Me 2.281 vota të fituara siguroi 16 mandate. Këtë e dëshmoi Komisioni Komunal i Zgjedhjeve me rastin e shpalljes së rezultateve preliminare të nxjerra nga raporti i hartuar më 24 tetor 2022, ndaj të cilin nuk ka pasur vërejtje.

Pesë listat zgjedhore të tjera pjesëmarrëse në zgjedhjet lokale të komunës, shënuan këto rezultate:

Partia Boshnjake “Korrektësisht për Plavën” - 1.046 vote ose 7 mandate, Lëvizja “Evropa tani – për Plavën”140 vota pa mandate të fituara (nuk e kaloi cenzusin), Koalicioni Lëvizja qytetare URA – Alternativa Shqiptare “Mundet Plava, mundet Mali i Zi”- 549 vota ose 3 mandate, PSP (Partia Socialiste Popullore “Themelësisht për Plavën” 219 vota ose 1 mandat dhe Koalicioni Partia Popullore Demokratike - Demokracia e Re Serbe - Mali i Zi i Drejtë “Për ardhmërinë tonë” - 648 vota ose 4 mandate.

Ndonëse listën zgjedhore të kandidatëve për këshilltarë të Kuvendit e ka dorëzuar edhe dega e Lidhjes Demokratike të Shqiptarëve në Mal të Zi, ajo nuk është pranuar nga Komisioni Komunal i Zgjedhjeve për shkak te parregullsive, e cila po ash-

tu nuk është pranuar (është refuzuar) edhe nga Komisioni Shtetëror i Zgjedhjeve. Subjekti politik në fjalë, para ditës së zgjedhjeve lokale ia ka dërguar ankesën për shqyrtim Gjykatës Kushtetuese të Malit të Zi. Meqenëse ajo në mungesë të numrit të gjyqtarëve për marrje vendimesh është në bllokadë, Komisioni Shtetëror i Zgjedhjeve duke vendosur sipas kërkesës së Komisionit Komunal të Zgjedhjeve në Plavë, me shumicë votash është deklaruar se rezultatet përfundimtare të zgjedhjeve në këtë komunë nuk mund të shpallen.

Në fund theksojmë se prej gjithsej 9.364 votuesve që janë gjendur në regjistrat e 22 vendvotimeve, të drejtën e vet ligjore e kanë shfrytëzuar 4.883 votues ose 52,14% fletëvotimet e të cilëve kanë qenë të Shaban Hasangjekaj vlefshme.

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

Javore KOHA

5

VËSHTRIM & OPINION

Diskursi politik

Zgjedhjet lokale - test për ato parlamentare Zgjedhjet lokale në Mal të Zi dëshmuan se në skenën politike kemi një konfigurim të ri politik, që duhet të verifikohet në nivel shtetëror me mbajtjen e zgjedhjeve të parakohshme parlamentare, por iu mbetet partive politike të vendosin për datën e mbajtjes së tyre, si të veçanta apo së bashku me ato presidenciale, në pranverë të vitit të ardhshëm

dellët, që u dëshmua në zgjedhjet lokale më 23 tetor. E dhëna se nga 14 komuna pësuan humbje në 11 prej Nail tyre, është dëshmi e mjaftueshme se Draga ajo është në krizë të vazhdueshme.

Madje edhe në këto tri komuna, ajo do të jetë e detyruar të bëjë koalicione me subjekte të tjera që cilësoAnaliza e hartës politike në Mal të hen si tradicionale me këtë parti, ku Zi sipas komunave pas zgjedhjeve veçohen boshnjakët dhe shqiptarët, lokale të 23 tetorit, dëshmon qartë që dëshmohet edhe nga harta e zgse këtu kanë ndodhur ndryshime të jedhjeve lokale. Nëse këtyre tri komucilat tregojnë se kemi të bëjmë me nave ua shtojmë edhe dy komuna të dekompozimin politik, dukuri e cila e mëparshme, del se PDS ka pushtetin ka përfshirë tërë vendin. Në këto zg- për momentin vetëm në pesë komuna jedhje qyteti kryesor, përkatësisht ko- nga 25 sa ka Mali i Zi. (shih hartën) muna më e rëndësishme ishte Pod- Ndonëse është pritur që kjo parti pas gorica (149.000 votues), sepse kush humbjes në vitin 2020 do të pësojë do ta fitonte atë, ai do të fitojë edhe ndryshime, ajo nuk është reformuar, zgjedhjet parlamentare të cilat do ndërsa Kongresi i saj në vitin 2021 të mbahen më së voni deri në pran- ishte me ndryshime kozmetike pa verë të vitit të ardhshëm. Dhe ishin ndryshime të brendshme, sidomos qytetarët ata të cilët me votën e tyre në luftën kundër kleptokracisë, ndërvendosën që pas 24 vitëve PDS-në sa në pozitat kyçe në parti kanë mbeta largojnë nga pushteti loka l(24 tur individët të cilët janë të njohur për këshilltarë), duke votuar opozitën aferat e ndryshme korruptive.

(34 këshilltarë), e cila ka rastin të Nga ana tjetër, duke qenë në opozitë dëshmojë aftësitë e saj organizative tash dy vite në nivel shtetëror, ata e profesionale në qeverisje. kanë humbur monopolin e resurseve që ka qenë burim kryesor për klienAskush nuk dëshiron telën e tyre partiake. Duke bartur hikoalicion me PDS-në potekat e qeverisjes shumëvjeçare, Partia e PDS-së e cila ka udhëhequr ata nuk kanë afruar në koalicion në Mal të Zi nga viti 1990, humbjen subjekte të tjera politike përveç atyre në zgjedhjet parlamentare më 30 tradicionale që kanë numër të kugusht 2020 e ka përjetuar si shok, fizuar votuesish. Pikërisht nga një qanga del se e ka të vështirë të kën- sje të këtillë, askush nuk dëshiron me

6

Javore KOHA

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

PDS-në të bëjë koalicion, as në nivelin lokal e as në atë shtetëror, edhe pse në përgjithësi mbetet grupimi politik më i madh në vend.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION Në saje të rezultatit të zgjedhjeve, partitë politike të cilat nuk janë treguar të suksesshme në këto zgjedhje kanë mundësi të reflektojnë për rezultatin e tyre, që do të dëshmohet shumë shpejt në zgjedhjet parlamentare. Këtu e kemi fjalën për partitë kryesore në qeverinë aktuale, ndonëse me pushtet ekzekutiv (PSP dhe URA) nuk janë mbeshtetur nga elektorati sipas parashikimeve.

Befasia e zgjedhjeve - “Evropa tani”

Se qytetarët janë ngopur me premtime partiake parazgjedhore dhe me figura të konsumuara politike, u dëshmua në zgjedhjet lokale ku grupimi politik me emrin „Evropa tani“ ishte befasia e zgjedhjeve.

Si akterë të ri në politikë, pa ndonjë përvojë, por në saje të programit ekonomik të ofruar, fituan simpatinë e elektoratit, duke arritur sukses të rrallë, duke dalur më të votuarit nha radhët e opozitës. Madje me numrin prej 13 këshilltarësh, ku së bashku

me opozitën kanë 34 këshilltarë, janë komod për të zgjedhur kryetarin e Podgoricës.

Duke marrë parasysh se një pjesë e madhe e elektoratit është i pakënaqur me gjendjen ekzistuese, çdo deklarim për ndryshime në aspektin ekonomik pranohet si risi që do të mbeshtetet. Në këtë aspekt, grupimi politik i „Evropa tani“ ia arriti qëllimit, sepse ata si ish-ministra në qeverinë e formuar nga zgjedhjet e 30 gushtit 2020, arritën që paga minimale nga 220 euro të rritet në 450 euro, ku fituan simpati të elektoratit. Nga ana tjetër kanë premtuar se posa të vijnë në pushtet, pensioni më i ulët do të jetë 450 euro, ndërsa paga mesatare 1.000 euro, e dhënë kjo që do të ndikojë te qytetarët për mbështetje edhe më të lartë se në zgjedhjet lokale.

Pikërisht qasja ekonomike gjeti mbështetje të votuesit e pakënaqur dhe të mashtruar vite me radhë nga partitë politike. Me këtë mbështetje, ata i hapin rrugë mundësisë që në zgjedhjet parlamentare të bëhen subjekti politik me mbështetje më të lartë, ku së bashku me partitë te jera politike opozitare që fituan pushtetin lokal në Podgoricë, të arrijnë të jenë konstituent të qeverisë së ardhshme në Mal të Zi.

Zgjedhjet parlamentare si zgjidhje

Duke marrë parasysh se qeveria aktuale është me status teknik, nga del sa ka humbur legjitimitetin politik, dhe se nga ana tjetër janë prishur marrëdhëniet e brendshme të koalicionit qeverisës, zgjedhjet e parakohshme parlamentare duhet të mbahen sa më parë. Madje edhe zgjedhjet lokale janë dëshmi se çdo tentim tjetër është humbje kohe, që nuk është në favor të stabilitetit qeveritar, duke marrë parasysh se pas këtyre zgjedhjeve kemi një dekompozim politik, ku grupimi politik „Evropa tani“ do të luajë një rol me peshë të veçantë në zgjedhjet e parakohshme parlamentare dhe në formimin e qeverisë së re.

Në saje të konfigurimit të ri politik pas zgjedhjeve lokale, të gjitha partitë politike e kanë të qartë se zgjedhjet e parakohshme parlamentare janë obligim para qytetarëve. Mbetet vetëm të merret vendimi se kur do të Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

mbahen ato, para apo së bashku me zgjedhjen e presidentit në pranverën e vitit të ardhshëm. Çdo hezitim në këtë aspekt do të ishte dëshmi e joseriozitetit të tyre, se luftojnë për interesa personale e partiake e jo për interesa të qytetarëve. Ndërsa si do vijojë kursi qeveritar, ku sipas të gjitha gjasave presidenti i vendit nuk do ti’a japë mandatin e kryeministrit Miodrag Lekiqit, gjendja duket konfuze dhe e patolerueshme.

Andaj iu mbetet partive politike të shumicës aktuale parlamentare ta vlerësojnë dhe të vendosin për shpërndarjen e Parlamentit dhe mbajtjen e zgjedhjeve të parakohshme parlamentare. Në këtë aspekt është i nevojshëm kompromisi i partive politike për të gjetur zgjidhje optimale, për të zhbllokuar zgjedhjen e Këshillit Gjyqësor dhe të Gjykatës Kushtetuese, ku do të obligohen për dalje nga kriza e cila deri tash ka qenë e panjohur në jetën politike pluraliste në Mal të Zi.

Listat e hapura - kërkesë e kohës Në zgjedhjet parlamentare nëse do të ekzistojë vullneti politik, do të ishte e udhës të ndryshojë Ligji zgjedhor, sepse deri më tash kemi pasur iniciativa nga Parlamenti, por pa ndonjë realizim konkret. Është përshtypje e përgjithshme se kjo çështje ka ngecur, sepse partitë politike iu frigohen listave të hapura në listat zgjedhore.

Nuk ka dilemë se një veprim i tillë do të dëshmojë nivelin me të lartë të demokracisë, sepse qytetari ka mundësi të drejtpërdrejtë të zgjedhë kandidatin që e mbeshtet në saje të profesionit dhe angazhimit në shoqëri në avancimin e çështjeve preokupuese në mjedisin përkatës.

Vetëm në këtë formë qytetari ka mundësi praktike për të votuar kandidatin e preferuar, e jo si deri më tash duke votuar listat partiake, ku kanë përfituar individët të cilët po të ishin listat e hapura do të mbeteshin jashtë tyre. Pikërisht këtu qëndron edhe problemi, sepse kryetari i partisë apo stafi i ngushtë i saj vendosin në listat zgjedhore individët më të përshtatshëm e jo ata më të përgatiturit që do të ishin meritor në atë mjedis. Sepse, vetëm listat e hapura zgjedhore do të eliminonin një dukuri të tillë si kudo në botën demokratike.

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

Javore KOHA

7

VËSHTRIM & OPINION

Partitë politike dhe procesi i përzgjedhjes së individëve në institucionet publike

Larg etikës dhe krit Duke filluar nga këshillat apo bordet drejtuese e deri te pozita e drejtorit, partitë politike zgjedhin persona pa kredibilitet, me ç’rast vlerësohen librezat partiake dhe aktiviteti i tyre në terren gjatë fushatës elektorale ar me kontrata me qëllim që sa më Punësimet partiake kanë krijuar raste gjatë të mbahen peng për qëllimet të shumta abuzimesh dhe strategjinë partiake. se të punësuarit do t’i paguajë shteti Vetëm në Komunën e Ulqinit statis- e do të përfitojë partia. tikat tregojnë se numri i të punësu- Edhe emërimet e drejtorëve bëhen Ali Salaj arve me kontrata është me dhjetëra përmes mekanizmit politik, pa përveta. Vetëm ditëve të fundit, pushteti fillur përgatitjen shkollore dhe proi ri ka punësuar një mori militantësh fesionale. Drejtorët e institucioneve me kontrata të përkohshme dhe pa nuk mbështesin interesin publik apo menaxhimin ekonomik të ndërmarrKoha e paszgjedhjeve te shqiptarët ndonjë transparencë. në Mal të Zi, posaçërisht në Ko- Ndërkohë, Komisioni Evropian shpe- jeve, por ata u shërbejnë interesave munën e Ulqinit, paraqet një mobi- shherë në raportin e tij për vendet e të konjukturave të caktuara politike. lizim të veçantë, ku kemi të bëjmë Ballkanit, ka nënvizuar për rrezikun e Në këtë kuadër, edhe ish-drejtorët me dukurinë e emërimeve partiake dhe klienteliste nëpër institucionet e Punësimet dhe favorizimet politike, përveç që përbëjnë ndryshme publike.

Partitë shndërrohen në ente punësishkelje ligjore, cenojnë edhe të drejtat e njeriut dhe për mi, ku ithtarët dhe militantët e tyre pa të rinjtë, që janë të kualifikuar për punë, rruga e mërgimit asnjë kriter sistemohen nëpër pozita dhe vende të ndryshme. mbetet e vetmja alternativë Duke filluar nga këshillat apo bordet drejtuese e deri te pozita e drejtorit, partitë politike zgjedhin persona pa punësimeve të këtilla, të cilat shka- që nuk treguan asnjë performancë të kredibilitet, me ç’rast vlerësohen li- ktojnë mbingarkesa në administratë duhur në menaxhim, riemërohen drebrezat partiake dhe aktiviteti i tyre në dhe cenojnë mirëbesimin e qytet- jtor në një ndërmarrje tjetër. arëve.

Kështu fjala vjen nga Ndërmarrja terren gjatë fushatës elektorale.

Kështu në Komunën e Ulqinit gati të Kjo mënyrë e punësimit ka krijuar një Publike “Gjuetia”, ku nuk u shënua gjithë të punësuarit janë anëtarë ose mendësi se librezat partiake, diplo- asnjë aspekt zhvillimor dhe efikamilitantë të partive politike që vepro- mat dhe provimet e blera vlerësohen sitet i të hyrave, i njëjti militant i parmë shumë se arsimi i mirëfilltë i të tisë bëhet drejtor në një ndërmarrje jnë në këtë komunë.

Më e keqja është se një numër i kon- rinjve dhe referencat e tyre profesio- shumë të rëndësishme komunale siç është NP “Ujësjellës dhe Kanalizimi”. siderueshëm i tyre janë të punësu- nale.

Ndërkohë vendin e tij e zë një militant partiak, i cili nuk ka asnjë ditë Në sistemet e zhvilluara demokratike, procesi i përzgjedhjes tjetër përvojë pune, por vetëm është lojal së këshillave drejtuese parashikon që anëtarët e këshillave ndaj lidershipit dhe partisë që e përtë ndërmarrjeve publike të jenë të paanshëm politikisht. Si- faqëson.

Ose në NP “Qendra për Kulturë”, pas kësaj rregulloreje, një kandidat, të paktën 3 vjet para që me vite e shoqërojnë problemet dhe e pagat e vonuara, datës së aplikimit nuk mund të jetë zyrtar i zgjedhur, i financiare emërohet personi partiak pa ndonjë emëruar politik ose bartës i një posti vendimmarrës në një përvojë të theksuar në këtë post. Në vend që drejtoresha e re për situatën parti politike e krijuar të denoncojë në organet

“

“ 8

Javore KOHA

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

tereve profesionale e drejtësisë, ajo nxjerr të palarat e ndërmarrjes në opinion.

Në anën tjetër, në Qendrën për Kulturë gati çdo drejtor ka punësuar familjarët e ngushtë (djalin, vajzën, bashkëshorten...) duke e shndërruar këtë ndërmarrje në shembullin tipik të nepotizmit te shqiptarët në Mal të Zi. Edhe këshillat drejtuese veprojnë me të njëjtat metoda, ku në to përfshihen vetëm militantë të partive, të cilët nuk mbështeten në parimet e interesit

“

Edhe emërimet e drejtorëve bëhen përmes mekanizmit politik, pa përfillur përgatitjen shkollore dhe profesionale. Drejtorët e institucioneve nuk mbështesin interesin publik apo menaxhimin ekonomik të ndërmarrjeve, por ata u shërbejnë interesave të konjukturave të caktuara politike

publik, por u qasen lojërave politike.

Shumica e tyre nuk e kanë as përgatitjen e duhur arsimore ose nominohen në këto këshilla me diplomat

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

e shkollave të mesme.

Në sistemet e zhvilluara demokratike, procesi i përzgjedhjes së këshillave drejtuese parashikon që anëtarët e këshillave të ndërmarrjeve publike të jenë të paanshëm politikisht. Sipas kësaj rregulloreje, një kandidat, të paktën 3 vjet para datës së aplikimit nuk mund të jetë zyrtar i zgjedhur, i emëruar politik ose bartës i një posti vendimmarrës në një parti politike.

Po ashtu, specifikimet ligjore mbi kriteret profesionale të kandidatëve për këshillat dhe bordet drejtuese parashikojnë një diplomë të shkollës së lartë si dhe pesë vjet përvojë pune në një fushë të lidhur me funksionet e ndërmarrjes publike për të cilën aplikon.

Këto emërime dhe punësime pa ndonjë përfillje të kritereve, për çdo ditë e më shumë po prodhojnë situata që të rinjtë nuk besojnë në trajtim të barabartë në punësime.

Politizimi i posteve e vështirëson funksionimin efikas të institucioneve dhe dëmton interesat e qytetarëve.

Kjo shkakton efekt negativ në besimin afatgjatë të votuesve në proceset demokratike dhe te partitë politike. Është më se evidente që postet përdoren si shpërblim për rekrutimin e kandidatëve në radhët e ndonjë partie, ose si mjet për të shpërblyer apo mbajtur lojalë anëtarët e vet. Një praktikë e tillë është tërësisht jo etike dhe shkon kundër parimit të konkurrencës mbi të cilin bazohet një shoqëri demokratike.

Punësimet dhe favorizimet politike, përveç që përbëjnë shkelje ligjore, cenojnë edhe të drejtat e njeriut dhe për të rinjtë, që janë të kualifikuar për punë, rruga e mërgimit mbetet e vetmja alternativë.

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

Javore KOHA

9

VËSHTRIM & OPINION

Qasje

Si e humbën shq

Sot në Tivar nuk mund të gjesh pothuajse asgjë shqiptare, me përjashtim të ndonjë toponimi si gjurmë dhe dëshmi e së kaluarës. Kemi vetëm dy institucione fetare (katolike dhe myslimane) që drejtohen nga shqiptarët, por ku mungon fjala e shkruar shqipe (shkrimi shqip), ashtu siç mungon të paktën një pllakë përkujtimore te Monopoli i Tivarit, ku është kryer krimi ndaj viktimave të Masakrës së Tivarit. Ata pak shqiptarë që sot jetojnë në Tivar, të lënë në mëshirën e fatit, janë në krizë të identitetit

Ismet Kallaba

Tivari paraqet një qytet me rëndësi historike për shqiptarët. Ky qytet, dikur shqiptar, ishte pjesë e hapësirës iliro-arbëroro-shqiptare që shtrihej përgjatë Adriatikut.

Pothuajse në të gjitha tekstet e historisë, Ulqini dhe Tivari na shfaqen si dy qytete që ndanin fatin e njëri-tjetrit, ashtu si Hoti dhe Gruda apo Plava dhe Gucia. Lufta për mbrojtjen e Tivarit (1877-1878) paraqet një ndër shembujt e heroizmit të pashoq të popullatës vendase dhe ushtrisë turke, por edhe për mizoritë e kryera

“ 10

nga ushtria malazeze. Megjithëse të rrethuar, ata e mbrojtën Kalanë e Tivarit për dy muaj. Kjo luftë, para 145 viteve, për nga taktika luftarake, të ngjanë me luftën e sotme ruso-ukrainase, ku rusët, ashtu si malazezët dikur, përdorin të gjitha format, jo vetëm ato ushtarake, për të arritur qëllimin, duke e lënë popullsinë e qyteteve të rrethuara pa ushqim, ujë, rrymë etj.

Në këtë qytet është edhe selia e Argjipeshkvisë së Tivarit (1089), gjë që tregon për rëndësinë që ai ka pasur edhe në organizimin kishtar të Kishës Katolike.

Në historinë më të re, Tivari njihet si qyteti ku u krye një prej masakrave më të mëdha ndaj shqiptarëve në përfundim të Luftës së Dytë Botërore. Kështu që sa herë që përmendim Tivarin, mendja të shkon te

Masakra e Tivarit, ku mijëra shqiptarë të Kosovës u vranë pabesisht vetëm për shkak të përkatësisë së tyre kombëtare. Në këtë mënyrë, Tivari u bë një varr i madh për shqiptarët.

Politika shtetërore diskriminuese jugosllave dhe malazeze ndaj shqiptarëve ka bërë që ata të asimiloheshin dhe që numri i tyre në këtë qytet të zvogëlohet vazhdimisht, ashtu si dhe në trevat tjera shqiptare në Malin e Zi të sotëm. Të dhënat statistikore flasin për tkurrjen e vazhdueshme të numrit të shqiptarëve në pjesën urbane të qytetit dhe në Komunën e

Politika shtetërore diskriminuese jugosllave dhe malazeze ndaj shqiptarëve ka bërë që ata të asimiloheshin dhe që numri i tyre në këtë qytet të zvogëlohet vazhdimisht, ashtu si dhe në trevat tjera shqiptare në Malin e Zi të sotëm.

Të dhënat statistikore flasin për tkurrjen e vazhdueshme të numrit të shqiptarëve në pjesën urbane të qytetit dhe në Komunën e Tivarit në përgjithësi. Përballë kësaj politike diskriminuese, shqiptarët nuk u përgjigjen me ndonjë politikë apo formë të organizuar për mbrojtjen e identitetit kombetar

Javore KOHA

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

qiptarët Tivarin?

Tivarit në përgjithësi. Përballë kësaj politike diskriminuese, shqiptarët nuk u përgjigjen me ndonjë politikë apo formë të organizuar për mbrojtjen e identitetit kombetar.

Vitet ’90 të shekullit të kaluar ishin vite shprese dhe të zgjimit kombëtar për shqiptarët në Malin e Zi, përfshirë ata në Tivar. Megjithatë lufta vëllavrasëse në ish-Jugosllavi, si pasojë e nacional-shovinizmit serbo-malazez, zbehu shpresat për ndonjë ndryshim rrënjësor të pozitës së shqiptarëve në këtë qytet. Për shkaqe dhe arsye të ndryshme (politike, arsimore, kulturore, social-ekonomike etj.) shqiptarët do të vijojnë të largohen nga Tivari. Ndërkohë që politika shqiptare, e personifikuar në fillim nga Lidhja Demokratike në Malin e Zi si subjekti i vetëm politik shqiptar në Malin e Zi (më vonë këtë politikë do ta ndjekin edhe partitë tjera shqiptare) do të bëjë gabimin historik duke mos e vendosur zyrën e kësaj partie/ dege në Tivar, përkundrejt të gjitha rreziqeve dhe pasojave të kohës, por në Ostros (Krajë). Në këtë mënyrë do t’i kontribuojë vetëgetoizimit të shqiptarëve dhe lëshimit të hapë-

“

Kjo politikë e pamenduar dhe jo e mençur më ngjason shumë me atë të partive shqiptare në Maqedoni, të cilat u larguan nga Shkupi, dikur qyteti më i madh shqiptar për t’i vendosur selitë e tyre në Tetovë, duke e promovuar këtë qytet e jo Shkupin historik si qendër të re të shqiptarëve në Maqedoni.

Një gabim historik që shqiptarëve në Tivar (Malin e Zi) dhe atyre në Maqedoni do t’u kushtojë shumë në të ardhmen

sirës së tyre natyrore dhe historike.

Kjo politikë e pamenduar dhe jo e mençur më ngjason shumë me atë të partive shqiptare në Maqedoni, të cilat u larguan nga Shkupi, dikur qyteti më i madh shqiptar për t’i vendosur selitë e tyre në Tetovë, duke e promovuar këtë qytet e jo Shkupin historik si qendër të re të shqiptarëve në Maqedoni. Një gabim historik që shqiptarëve në Tivar (Malin e Zi) dhe atyre në Maqedoni do t’u kushtojë shumë në të ardhmen.

Sot në Tivar nuk mund të gjesh pothuajse asgjë shqiptare, me përjashtim të ndonjë toponimi si gjurmë dhe dëshmi e së kaluarës. Kemi vetëm dy institucione fetare (katolike dhe mys-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

limane) që drejtohen nga shqiptarët, por ku mungon fjala e shkruar shqipe (shkrimi shqip), ashtu siç mungon të paktën një pllakë përkujtimore te Monopoli i Tivarit, ku është kryer krimi ndaj viktimave të Masakrës së Tivarit.

Ata pak shqiptarë që sot jetojnë në Tivar, të lënë në mëshirën e fatit, janë në krizë të identitetit.

Zgjedhjet e fundit lokale në Komunën e Tivarit vulosën situatën reale me shqiptarët në Tivar. Nëse në zgjedhjet e para lokale, shqiptarët (LD në MZ) arritën të fitonin katër këshilltarë në Kuvendin e Komunës së Tivarit, në zgjedhjet e fundit (23 tetor 2022) për herë të dytë në pluralizëm, ashtu si dhe në zgjedhjet lokale të vitit 2018, partitë shqiptare nuk arritën të sigurojnë asnjë mandat këshilltari (me përjashtim të Alternativës Shqiptare, e cila mori pjesë në zgjedhje në koalicion me Lëvizjen Qytetare URA, partitë tjera shqiptare nuk garuan në këto zgjedhje). Në këtë mënyrë vijon erozioni i shqiptarëve dhe i politikës shqiptare në Tivar.

Megjithatë, regjistrimi i popullsisë që është dashur të mbahet vitin e kaluar (regjistrimi i fundit është mbajtur në vitin 2011. Sipas tij, në Komunën e Tivarit jetojnë 2515 shqiptarë apo 5.98% e popullsisë së përgjithshme) do të tregojë gjendjen reale të shqiptarëve në këtë qytet. Pavarësisht kësaj, mund të thuhet se shqiptarët e humbën në njëfarë mënyre vetë Tivarin pasi që u larguan nga ai duke ua lënë të tjerëve. Tashmë për Tivarin mund të flasim vetëm si një qytet që dikur ishte shqiptar.

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

Javore KOHA

11

VËSHTRIM & OPINION

Dosjet e fshehta të komunizmit (6)

Hapja e dosjeve, p

Shqipëria dhe Kosova janë rast unik i vendeve të Evropës Lindore, ku edhe pas tridhjetë viteve të tranzicionit ende nuk janë hapur dosjet! Shumë njerëz mendojnë se dosjet më të inkriminuara janë shkatërruar shumë kohë më parë nga anëtarët ose trashëgimtarët e elitës së vjetër që janë ende në pushtet. Për këtë arsye ligji i shumëpritur për hapjen e “Dosjeve sekrete” do të duhet të presë shumë më gjatë qëndrojnë opozitë çdo kërkese të hapjes së dosjeve, duke arsyetuar se shumë prej personave të përfshirë kanë vdekur ose ata që kanë mbeHajrudin S. tur gjallë janë detyruar me dhunë të Muja bashkëpunojnë me organin shtetëror më të tmerrshëm të ish-diktaturës hoxhiste [Sot, 11.8.2022].

Një tjetër synim është të sillet trans(vijon nga numri i kaluar) parencë në skenën politike shqiptare, Një individ 26-vjeçar u akuzua si ku politikanët vazhdojnë të përdorin “bashkëpunëtor i amerikanëve” dhe si armë akuzat dhe kundërakuzat për u burgos. E ndjeu veten “me fat” që bashkëpunim me regjimin: “Procesi i nuk u gjet në mesin e atyre dhjetëra hapjes së dosjeve në Shqipëri është djem nënash fatkeq që jepnin jetën një proces i mbajtur peng për shkak varur zinxhirëve e litarëve të biru- të elitës politike dhe për shkak të së cave ku bënin hetuesinë. Pas 25 shkuarës dhe mëkateve që kasta vjetësh doli nga burgu dhe shkoi në politike e drejtimit të këtyre dekatokën për të cilën pagoi gjithë rininë dave të fundit ka në vend” [VOA, pa shkelur asnjëherë në të. Kur u 29.3.2017]. kthye nga Amerika, u ndie i zhgën- Edhe historianët thonë se pengesat jyer dhe i vrarë shpirtërisht: “Ata ishin për zbardhjen e dosjeve kanë ardhur të gjithë atje”! Së paku tre prej atyre më së shumti nga politika! Në vend që e kishin torturuar mbanin status që të punohet për të ardhmen, ajo të veçantë! Të tillët natyrisht do t’u mbetet skllave e së kaluarës. Ako-

“ 12

ma më keq, një pjesë jo e vogël e shqiptarëve vazhdojnë t’u “besojnë” pa qenë të detyruar si dikur [Dielli, 13.8.2022]. Hapja e dosjeve nuk do të thotë që spiunët të vendosen në gijotinë, por që “të ndahet shapi prej sheqerit” dhe është pikërisht “shapi” ai që frikësohet nga hapja e tyre. Të mos falësh nuk do të thotë detyrimisht të hakmerresh, por t’u vendosësh emrin që kanë gjërave, ta quash krimin – krim dhe torturuesin – torturues, pastaj të bësh drejtësi, por mbi të gjitha të mos harrosh as gjakun e vuajtjet e tua, as metodat dhe njerëzit që t’i shkaktuan.

Megjithëqë subjekt diskutimi këtu është Shqipëria, edhe në Jugosllavi kishte langonj shqiptarë. Paul Shoup në “Communism and the Yugoslav National Question” [New York 1968] thotë se gjatë periud-

Hapja e dosjeve nuk do të thotë që spiunët të vendosen në gijotinë, por që “të ndahet shapi prej sheqerit” dhe është pikërisht “shapi” ai që frikësohet nga hapja e tyre. Të mos falësh nuk do të thotë detyrimisht të hakmerresh, por t’u vendosësh emrin që kanë gjërave, ta quash krimin – krim dhe torturuesin – torturues, pastaj të bësh drejtësi, por mbi të gjitha të mos harrosh as gjakun e vuajtjet e tua, as metodat dhe njerëzit që t’i shkaktuan

Javore KOHA

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

peng e politikës hës komuniste në Jugosllavi, ndërmjet viteve 1953 dhe 1966, kishin migruar në Turqi diku rreth 80.000 njerëz, për të cilët thuhej që ishin “turq”, por që nuk e flisnin turqishten, sepse në të vërtetë ishin myslimanë sllavë ose shqiptarë që shfrytëzonin këtë “identitet” për t’i shpëtuar komunizmit jugosllav [Shoup:1968, ff.

181-182]. Komunizmi atje nuk ishte aq i ashpër sa në Shqipëri, por bashkëpunëtorë të UDB-së jugosllave në mesin e shqiptarëve nuk mungonin.

Nga 2.200 ‘agjentë’ që kishte Ballkani, mbi 700 ishin në Kosovë. Për “armiqtë” e Jugosllavisë, partia kishte rezervuar ishullin “Goli Otok”, ku sipas analistit Vladimir Dedijer janë burgosur, vetëvrarë, ekzekutuar, kanë vdekur nga uria ose nga semundjet prej 31.000 deri në 32.000 qenie njerëzore. Kuvendi i Kosovës ende nuk ka ndërmarrë guximin të miratojë një rezolutë me të cilën do të dënohen këta langonj të komunizmit (1945-1990).

Shqipëria dhe Kosova janë rast unik i vendeve të Evropës Lindore, që edhe pas tridhjetë viteve të tranzicionit ende nuk janë hapur dosjet!

Shumë njerëz mendojnë se dosjet më të inkriminuara janë shkatërruar shumë kohë më parë nga anëtarët ose trashëgimtarët e elitës së vjetër që janë ende në pushtet. Për këtë arsye ligji i shumëpritur për hapjen

“

Shqiptarët vetëm i dhanë një dorë shembjes së komunizmit, por vetëm si qeverisje dhe si sistem politik, ata nuk e larguan dot si filozofi politike dhe as si mentalitet. Ata e lanë “të nesërmen” në dorën e funksionarëve të regjimit, pranuan metamorfozën e atij sistemi dhe natyrisht s’ke pse pret që ata të pranojnë hapjen e dosjeve. Ata që adhurojnë politikanë, që shkojnë pas tyre verbërisht dhe nuk lënë gjë pa bërë në shërbim të tyre, janë fatkeqësi më e madhe se vetë liderët që i mbrojnë. Këta të fundit do të vazhdojnë të hedhin valle të huaja me muzikë dhe koreografi shqiptare

e “Dosjeve sekrete” do të duhet të presë shumë më gjatë.

Në librin “Zërat e mbijetesës” Nebil Çika (i riu) thotë se të gjitha fabrikat, sikurse të gjitha veprat tjera të komunizmit, u ngritën mbi kufomat e martirëve të Shqipërisë. Aeroporti në Rinas u ngrit me djersën e të burgosurve, por ende mungon një pllakë ku të thuhet se “kjo vepër është ngritur nga puna e të burgosurve politikë të komunizmit”! Po nuk nderuam vuajtjet njerëzore, sakrificat e tyre dhe punën e tyre, do të mbetemi me mëkate dhe do të shtiremi sikur jemi në demokraci. Është e njohur thënia se “një histori që harrohet është e destinuar të përsëritet”, dhe nëse nuk përsëritet në format e atij regjimi gjakatar, në mënyra të tjera e kanë përsëritur në këto 30 vite, sepse më të privilegjuarit e atij regjimi janë sot elita politike e vendit. Është ajo elitë për të cilën H. W. Tilman mund të thotë: “Ka disa qenë që thonë kanë prejardhje prej ujku dhe, si duket, nuk janë në gjendje të harrojnë atë që trashëgojnë”. Ata si produkti më i zi që komunizmi la pas si vazhdimësi të tij, jo vetëm që nuk lejojnë hapjen e dosjeve, por nuk u japin as hapësirë historive rozë të drejtuesve komunistë, në mënyrë që të fshijnë rrëfimet tragjike nëpër të cilat kaluan shqiptarët. Ndonjë ndërmarrje private për

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

të zbuluar ndonjë varr masiv, me kufoma të futura në qese të zeza, që u ekzekutuan fshehurazi me armë zjarri gjatë viteve të errëta të sundimit komunist: “Politikanët thjesht nuk u interesojnë... Ata janë shumë të zënë duke bërë para”, i kishte thënë një 46-vjeçar Fred Abrahams-it, autorit të librit “Modern Albania – from Dictatorship to Democracy in Europe” [New York 2015].

Ka një frazë të vlefshme Mentor Kikia: “Komunizmi kishte rënë! Ne rrëzuam bustin, ndërsa komunistët mbetën” [Tema, 20.2.2020]. Duket, pra, se shqiptarët vetëm i dhanë një dorë shembjes së komunizmit, por vetëm si qeverisje dhe si sistem politik, ata nuk e larguan dot si filozofi politike dhe as si mentalitet. Ata e lanë “të nesërmen” në dorën e funksionarëve të regjimit, pranuan metamorfozën e atij sistemi dhe natyrisht s’ke pse pret që ata të pranojnë hapjen e dosjeve. Ata që adhurojnë politikanë, që shkojnë pas tyre verbërisht dhe nuk lënë gjë pa bërë në shërbim të tyre, janë fatkeqësi më e madhe se vetë liderët që i mbrojnë. Këta të fundit do të vazhdojnë të hedhin valle të huaja me muzikë dhe koreografi shqiptare. Do të thoshte Branko Merxhani: “Poshtë maska e hipokrizisë” [Përpjekja Shqiptare, #7/1937, ff. 3-7].

(Fund) E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

Javore KOHA

13

VËSHTRIM & OPINION

Shpalosje politike (3)

Votimi plebishitar i shqiptarëve në zgjedhjet e para lokale dhe parlamentare Organizimi politik i shqiptarëve në Mal të Zi, për kohën ishte më se i nevojshëm dhe i shumëpritur dhe pa dyshim të gjithë nismëtarët për themelimin e asociacionit apo partisë politike meritojnë respekt të veçantë. Gjithsesi, dita e formimit të Forumit Demokratik të Shqiptarëve në Mal të Zi është ditë e shënuar në kalendarin historik të shqiptarëve në Mal të Zi

Hajrullah Hajdari

(vijon nga numri i kaluar) Numri i shqiptarëve që kishin aderuar në partitë politike joshqiptare (Lidhja Liberale e Malit të Zi) dhe në partitë e ashtuquajtura qytetare (LKJ-DPS, Reformistët, PSD) nuk ishte i pakonsiderueshëm! Njohësit e rrethanave të asaj kohe mund të dallonin qartë dy grupe: - Grupin e parë e përbënin ishanëtarët e Lidhjes Komuniste të Jugosllavisë, të cilët i kishin kontribuar atij sistemi dhe kërkonin t’i ruanin pozitat favorizuese edhe në rrethanat e reja të krijuara. Pra, mendonin vetëm për veten e tyre.

- Në grupin e dytë bënin pjesë ata të cilët, për arsye të pakënaqësisë e braktisën LKJ-në dhe në rrethanat e reja të krijuara kërkonin strehim në ndonjë subjekt të ri politik, ku përsëri do të kishin mundësinë të jenë në vende udhëheqëse ose të ruajnë privilegjet e vjetra. Pra, mendonin vetëm për veten e tyre, Kryesisht në këtë grup bënin pjesë ata intelektualë dhe masa të tjera popullore që ishin

14

Javore KOHA

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

shkolluar në gjuhën serbokroate, pa përjashtuar edhe ndonjë që ishte shkolluar në gjuhën amtare.

Ndërkaq, në LD në MZ aderuan intelektualët e rinj, rinia, klasa punëtore dhe masa e gjerë popullore me vizione të reja për proceset shoqërore dhe interesat kombëtare, të cilët, pa marrë parasysh pasojat që mund të kishin, nuk kishin parësore veten e tyre, por interesin e përgjithshëm të shqiptarëve në Mal të Zi.

Zgjedhjet e para parlamentare dhe lokale - shqiptarët për herë të parë shprehin lirshëm vullnetin e tyre zgjedhor

LD në MZ me të gjitha strukturat e saj organizative punonte me të madhe për pjesëmarrjen në zgjedhjet e para parlamentare dhe lokale, ndërkaq FDSH-ja nuk kishte ingerenca të kësaj natyre, kështu që aktiviteti i tij kishte mbetur disi nën hijen e veprimeve partiake për organizimin e zg-

“

jedhjeve të para pluraliste në Mal të Zi. Kudo që u votua në territoret shqiptare, më 9 dhjetor 1990, LD në MZ fitoi bindshëm, aq sa disa opinionistë e analistë e konsiderojnë si votim plebishitar të shqiptarëve. Vërtet afro 2/3 (64%) të shqiptarëve votuan LD në MZ-në, partinë e parë shqiptare, duke shprehur kështu indinjatë të thellë për të gjitha padrejtësitë dhe arrogancën e pushtetit në 112 vitet e kaluara nën sundimin malazez. Në shikim të parë, duke marrë parasysh rrethanat politike të kohës, vërtet votimi në numër kaq të madh për partinë e parë shqiptare mund të konsiderohet si votim plebishitar! Por, fakti se për dy listat zgjedhore – Lidhja e Komunistëve të Jugosllavisë dhe Lidhja e Forcave Reformiste në Ulqin, votuan afër 3.000 shqiptarë (për LD në MZnë 7.412) është një fakt i hidhur, i cili shqiptarët do t’i përcjellë deri në ditët e sotme, madje diferenca do të thellohet në dëm të shqiptarëve.

Në LD në MZ aderuan intelektualët e rinj, rinia, klasa punëtore dhe masa e gjerë popullore me vizione të reja për proceset shoqërore dhe interesat kombëtare, të cilët, pa marrë parasysh pasojat që mund të kishin, nuk kishin parësore veten e tyre, por interesin e përgjithshëm të shqiptarëve në Mal të Zi

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

Ndërkombëtarizimi i çështjes shqiptare në Jugosllavi

“

Në LD në MZ aderuan intelektualët e rinj, rinia, klasa punëtore dhe masa e gjerë popullore me vizione të reja për proceset shoqërore dhe interesat kombëtare, të cilët, pa marrë parasysh pasojat që mund të kishin, nuk kishin parësore veten e tyre, por interesin e përgjithshëm të shqiptarëve në Mal të Zi

Gjatë viteve 1991 dhe 1992, çështja shqiptare në Jugosllavi, sadopak ishte aktualizuar dhe ndërkombëtarizuar. Proceset demokratike të viteve ‘90-të në Ballkanin Perëndimor dhe veçanërisht ngjarjet e zhvilluara pas rënies së Murit të Berlinit, u përcollën me sfida të ndryshme krahasuar me ato që përballeshin akterët ndërkombëtarë gjatë Luftës së Ftohtë. Këtë më së miri e dëshmoi shpërbërja e dhunshme e Jugosllavisë. Në rajonin e ish-Jugosllavisë këto procese u shoqëruan me konflikte dypalëshe dhe shumëpalëshe, me luftëra rajonale e lokale, me përplasje politike dhe etnike. Faktori ndërkombëtar ndërhyri aktivisht që nga koha e konfliktit në Bosnje e Hercegovinë dhe më pas

mbajtën në Bruksel, Londër, Gjenevë e Podgoricë. Bisedimet në këtë temë, sigurisht për çështje ideologjike dhe për shkak të interpretimeve historiografike, nuk u konkretizuan kurrë.

Delegacionin shqiptar e përbënin: Mehmet Bardhi, Gjergj Gjokaj, Lekë Lulgjuraj.

Duke parë se gjendja e shqiptarëve në kuadër të trazirave në Jugosllavi po vështirësohej edhe më shumë e me qëllim të koordinimit të veprimeve, në

në Kosovë e Maqedoni. Kështu, në fund të gushtit të vitit 1991, Bashkimi Evropian organizoi Konferencën mbi Paqen në Jugosllavi, të udhëhequr nga Lordi Peter Karrington dhe krijoi Komisionin e Arbitrazhit, i njohur si Komisioni i Badinterit.

Në Konferencë u ftuan vetëm përfaqësuesit e gjashtë republikave sllave në Jugosllavi. Si palë e interesuar u pranuan edhe shqiptarët e Kosovës dhe vendeve të tjera, serbët e Bosnjës, myslimanët e Sanxhakut dhe hungarezët e Vojvodinës. Shqiptarët në Mal të Zi, me ndërmjetësimin e ambasadorit Gert Arens, morën pjesë në bisedime me Qeverinë e Malit të Zi për definimin e statusit të shqiptarëve në Mal të Zi. Takime të tilla u

Prishtinë më 22 korrik 1991, partitë politike shqiptare të Kosovës u pajtuan dhe morën vendim që të themelojnë Këshillin Koordinues të Partive Politike Shqiptare të Kosovës, me qëllim të zhvillimit, bashkëpunimit dhe koordinimit të aktivitetit ndërmjet tyre, si subjekte politike të popullit shqiptar, të konstituimit të ndërsjellë të tyre dhe ndërtimit të platformës dhe të strategjisë së përbashkët për të realizuar synimet e shqiptarëve. Kryetar i Këshillit Koordinues të Partive Politike Shqiptare të Kosovës u zgjodh Dr. Ibrahim Rugova. Anëtarë të këtij Këshilli u bënë edhe partitë shqiptare jashtë Kosovës: Partia e Prosperitetit Demokratik - Tetovë, Lidhja Demokratike në Mal të Zi – Tuz dhe

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Partia për Veprim Demokratik – Preshevë. Ndërkaq, më 11 tetor 1991 në Prishtinë, është miratuar e nënshkruar Deklarata politike e Këshillit Koordinues të Partive Politike Shqiptare në Jugosllavi. Deklarata e 11 partive politike kishte tri mundësi për zgjidhjen e çështjes shqiptare në Jugosllavi, ku për shqiptarët në Mal të Zi dhe në Luginën e Preshevës parashikonte autonomi kulturore në kuadër të shtetit ku jetojnë.

Në ndërkohë në Mal të Zi, më 1 mars 1992, u organizua Referendumi për Pavarësinë e Malit të Zi. Përkrahësit e pavarësisë së Malit të Zi fituan vetëm 4.04% të votave, kështu që fitoi opsioni për bashkimin me Serbinë.

Këtu duhet cekur vendimin e qëlluar për kohën të Lidhjes Demokratike në Mal të Zi për bojkotimin e referendumit, duke u bërë thirrje të gjithë shqiptarëve në Kosovë, Maqedoni e Luginë të Preshevës për forcimin e bashkëpunimit me qëllim të forcimit të lëvizjes shqiptare në kuadër të shkatërrimit të Jugosllavisë. Mirëpo 14 vite më vonë shqiptarët do të votojnë për pavarësinë e Malit të Zi, veprim i cili do të vlerësohet apo gjykohet nga historia.

Duke u nisur nga faktet e injorimit të interesave të shqiptarëve në përgjithësi e në veçanti të shqiptarëve në Malin e Zi, e duke pasur tanimë edhe një dokument gjithëpërfshirës të Partive Politike Shqiptare në Jugosllavi, Forumi Demokratik i Shqiptarëve në Mal të Zi, më 12 shtator 1992 në Ulqin, miratoi Memorandumin mbi Statusin Special të Shqiptarëve në Mal të Zi. Po të njëjtën ditë, kryesia e LD në MZ-së këtë dokument e aprovoi si program të vetin politik. Ky dokument do t’u shërbejë përfaqësuesve të shqiptarëve në Mal të Zi si pikënisje dhe bazë për bisedime në Konferencën mbi Paqen në Jugosllavi.

(vazhdon) E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

Javore KOHA

15

IN MEMORIAM

Në përkujtim të vepr jetës së Vasel Sinish Gjokë Dukaj

Javën e kaluar banorët e Malësisë i dhanë lamtumirën e fundit njërit prej veprimtarëve të dalluar në tri dekadat e fundit, juristit të diplomuar, Va-

16

Javore KOHA

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

sel Sinishtaj i cili u nda nga jeta në moshën 65-vjeçare. Në karrierën e tij profesionale, ai u dëshmua si profesionist i përkushtuar në drejtësi, kudo që punoi dhe veproi. Si njëri nga veteranët në këtë profesion nga treva e Malësisë, ishte i njohur në qarqet juridike në Podgoricë, ku punoi në institucione të larta të kryeqytetit, kryesisht në Qendrën për Punë Sociale ku erdhi në shprehje humanizmi i tij, për të udhëzuar dhe ndihmuar njerëzit në nevojë. Edhe pse mjaft shpesh

i kufizuar nga normat e parapara në këtë fushë, ai falë ndjenjave humane që kishte kultivuar gjithë jetës dhe orientimit shpirtëror të tij për të ndihmuar të tjerët, asnjëherë nuk hezitoi të ndihmonte njerëzit pa dallim. Ajo që duhet veçuar për tashmë të ndjerin Vasel, është dashuria e madhe që ndjente për vendlindjen e tij, për bashkëvendësit dhe bashkëkombësit kudo e që edhe vet Vaselin e kishte bërë shumë të dashur për të gjithë ata që e njihnin apo kishin pa-

IN MEMORIAM

rës dhe htajt sur rastin t’i drejtohen për udhëzime, apo ndonjë ndihmë tjetër. Edhe nga përvoja personale jo e pakët, jam bindur shumë herë në dashamirësinë e tij ndaj vlerave kombëtare që i theksonte kudo, pavarësisht ambientit apo zyrës ku punonte përreth 35 vite të plota. E përsëris atë që e kam thënë haptas në ndonjë rast të angazhimeve të përbashkëta se zyra ku punonte Vaseli, ka qenë zyre e njohur ku flitej shqip në kryeqytet, për ç’gjë janë bindur shumë banorë të Malë-

sisë dhe të tjerë, që i janë drejtuar kësaj zyre për nevoja dhe procedura të ndryshme. Falë emrit të mirë të fituar me përkushtim vite e dekada të tëra, Vaseli në angazhimin e tij partiak në subjekte politike nacionale, arriti të fitojë mandatin si deputet në Parlamentin e Malit të Zi, ku pikërisht nga vetë ai u dëgjua fjala shqip edhe në pushtetin ligjdhënës të këtij vendi.

Ndërkohë ai nuk hezitoi asnjëherë të flasë me zë të lartë për nevojat dhe kërkesat e banorëve shqiptarë në Mal të Zi. Si njohës i mirë i normave ligjore, konventave kombëtare e ndërkombëtare, Vaseli gjithnjë insistonte në përmbushjen e detyrimeve ligjore nga cilido pushtet, në respektim të drejtave dhe kërkesave, sidomos të pjesëtarëve të popujve pakicë në Mal të Zi. E gëzonte shumë çdo avancim në këtë drejtim dhe gjithherë dëshironte që të arriturat e ng-

jashme t’i ndante me bashkëveprimtarët e tij. Si njohës i mirë i rrjedhave në vend dhe profesionist i afirmuar në fushën e drejtësisë, Vaseli ishte i respektuar edhe nga kundërshtarët e vet politikë, pasi ai gjithherë ishte në anën e së drejtës, i gatshëm për marrëveshje e kompromise në arritjen e synimeve të parapara në interesin më të gjerë. Dy vitet e fundit, ai ishte në detyrën e kryeadministratorit në Komunën e Tuzit dhe gjithherë i gatshëm në përkrahje të kolegëve të rinj, me qëllim të funksionimit sa më të mirë të komunës së re të Tuzit.

Veprat e njerëzve vullnetmirë, profesionist në punë dhe të përkushtuar për të ndihmuar të tjerët, nuk i shlyen koha por është mirë ndonjë rresht përkujtimi nga bashkëkohësit e vet në nderim të figurës së përgjithshme të njerëzve tanë, siç ishte tashmë i ndjeri, Vasel Sinishtaj.

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

Javore KOHA

17

IN MEMORIAM

Komuna e Tuzit organizoi Orë përkujtimore në nderim të jetës dhe veprës së të ndjerit, Vasel Sin

I jepet lamtumira e kryeadministratorit Tuz – Në prani të familjarëve, të afërmve, miqve, kolegëve, të figurave politike e publike në vend, dhe të një numri të madh të publikut në sallën e QKI “Malësia”, iu dha lamtumira e fundit kryeadministratorit të Komunës së Tuzit, politikanit, aktivistit dhe humanistit, z. Vasel Sinishtaj, i cili disa ditë më parë ndërroi jetë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Moderatori i kësaj ore përkujtimore, Nikollë Berishaj tha se sëmundja tradhëtare ndërpreu një jetë përplotë ide dhe plane që prisnin realizimin. Ndërkohë, ai ftoi të pranishmit që me një minutë heshtje t’i jepet lamtumira e fundit të ndjerit, Vasel Sinishtaj.

Berishaj më pas ndau disa kujtime të shoqërimit me Vaselin e ndjerë që nga kohët e hershme të fëmijërisë, nga shkollimi fillor dhe ai mesëm.

“Ai jo vetëm që ishte nxënës i dal-

18

Javore KOHA

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

luar, por ishte shok, ishte njeri në kuptimin e plotë të fjalës. Gjithmonë i gatshëm për ndihmë, për aksion, për punë”, tha ndër të tjera Berishaj.

Ndërkaq, për veprën e Vasel Sinishtajt dhe për bashkëpunimin shumëvjeçar me të, foli kryetari i parë i Komunës së Tuzit (atëherë komunë urbane) z. Smail Maliq Çunmulaj, i cili tha se Malësia me Vaselin fitoi një ndër juristët e parë të diplomuar në Universitetin e Prishtinës, që punoi nëpër qendrat administrative të shtetit të Malit të Zi. “Me dinjitet dhe kujdes iu versul punës në sferën profesionale juridike. Popullata e Malësisë kishte nevojë për një personalitet të tillë dhe si asisoi, kurrë nuk përtoi që t’u dalë në ndihmë njerëzve në nevojë, e ata asokohe ishin të shumtë. Këto ditë kur ai ndërroi jetë, duke kërkuar mjekim edhe në spitalet e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, dhimbja

e madhe e kaploi Malësinë dhe më gjerë”, u shpreh Çunmulaj.

Ai shtoi se jeta dhe vepra e Vaselit ishte e gjithëanshme dhe se Vaseli, me shumë të tjerë nga treva e Malësisë, ishte nga ata të parët kur bëhej fjalë për avancimin e të drejtave të mbarë shqiptarëve në Mal të Zi, e që në vend të parë për të ishte themelimi i pushtetit vendor.

“Duke trokitur në dyer, deri atëherë të mbyllura të udhëheqësisë së këtij shteti, pa prituar dhe pa hezituar, madje edhe në shumë zyra diplomatike në Podgoricë, Bruksel e deri në Shtetet e Bashkura të Amerikës. Të gjitha këto të koordinuara me diasporën tonë, dhe të gjitha me nismën e tij”, tha ndër të tjera Çunmulaj.

Ai potencoi arritjet dhe sukseset e z. Sinishtaj, si aktivist i zellshëm në veprimtarinë parlamentare, si zë dinjitoz i përfaqësimit, si deputet i Kuvendit të Malit të Zi, në ngritjen

IN MEMORIAM

nishtaj

fundit të Komunës dhe avancimin e të drejtave të popullatës që ai përfaqësonte.

“Në veçanti gjatë mandatit të tij të parë në Parlamentin e Malit të Zi, kur për fat të keq ndodhi i famëkeqi “Fluturimi i shqiponjës”, ku Vaseli u përkushtua në mënyrë të veçantë, duke u angazhuar pakursim rreth kësaj dhe kërkesava paqësore që të vihej deri tek Komuna e plotë e Malësisë së tij që ai e deshti shumë”, tha Çunmulaj.

Ai vuri në dukje përkushtimin e tij të vazhdueshëm dhe kërkesat e pakompromis për arritjen e statusit të komunës së plotë si dhe përfaqësimin e tij dinjitoz në arritjen e të drejtave të shqiptarëve në Mal të Zi, si dhe humanizimin, zemergjerësinë dhe bujarinë që Sinishtaj kishte në shoqëri.

Kryetari i Komunës së Tuzit, z. Nik Gjeloshaj duke folur për figurën dhe veprimtarinë e Vasel Sinishtajt,

e konsideroi atë si njërin ndër drejtuesit kryesor të Komunës së Tuzit, kryeadministratorin e saj Vasel Sinishtaj.

“Të ndahesh nga bashkëpunëtori i ngushtë, është tejet e vështirë, veçanërisht kur bëhet fjalë për një punëtor të zellshem, profesionist, aktivist të pakompromis të së mirës së Malësisë, dhe para së gjithash nga njeriu i parimeve dhe idealeve të shëndosha”, tha ndër të tjera Gjeloshaj.

Ai shtoi në mes tjerash se Sinishtaj ndodhej aty ku kundërshtoheshin politikat asimiluese të pakicave në Mal të Zi, duke qenë, siç tha ai, përherë me të sulmuarin dhe me të shkelurin, por askurrë me sulmuesin dhe shkelësin.

“Fjala e tij shqipe u dëgjua nga foltorja e Parlamentit malazez kur ajo ishte gati e paimagjinueshme. Fjala e tij u dëgjua kur Malësia luftonte

për kthimin e komunës së vet. Ishte njëri nga ata që gjenin rrestat e parë të rrugëtimit për fitim të saj. Prandaj, ishte krejtësisht e kuptueshme që falë njohurive dhe profesionalizmit të tij të merrte përgjegjësinë për njërin nga postet më përgjegjëse të komunës, kryeadministratorit të saj”, theksoi Gjeloshaj.

Ai shtoi se Sinishtaj ishte njeriu më me përvojë nga të gjithë të punësuarit në komunën e re, duke mos ngurruar që edhe të tjerët ta pyesnin për gjerat dhe profesionin e tij, dhe jo vetëm.

“Ai i qetë, gjithmonë ishte i gatshëm për ndihmë, me udhëzime dhe punë jurike bënte që edhe situatat në shikim të parë të vështira të zgjidheshin, para së gjithash në të mirë të qytetarëve tonë. Vaseli ka merita të panumërta që do të kërkonin kohë vetëm për t’i numëruar. Por idetë dhe planet e tij ishin të shumta, për këtë arsye edhe e ndjejmë më tepër mungesën e tij”, tha Gjeloshaj duke premtuar se ato ide dhe biseda që kishin do t’i vazhdojë dhe do të përpiqet që t’i realizojë.

Funerali për të ndjerin Vasel Sinishtaj u bë më 25 tetor 2022, në Qendrën Funerale “Malësia”, ndërsa po të njëjtën ditë u bë varrimi i tij t. u. në varrezat famljare.

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

Javore KOHA

19

MOZAIK

Dinosha – kryeqe e pellgut verilindo Teksti dhe fotografitë:

Gazmend Çitaku

Që nga themelimi i grupit eksplorues “Ilirët” nga Ulqini, qëllimi parësor ishte identifikimi dhe vizita e vendbanimeve ilire në territorin e Malit të Zi. Data 9 tetorit 2022 na gjeti te miku ynë Muhamed Gjokaj në Dinoshë të Tuzit.

Dinosha paraqet një vend ideal për të jetuar, çka e vërteton edhe kalaja ilire së bashku me muret ciklopike në Gjytezë, e që gjenden në kodrën mbi pjesën që vendasit e quajnë Dinosha e vjetër.

Atë mëngjes u nisëm nga Ulqini unë, Sami Flamuri dhe Fatmir Markashi.

Kur arritëm në Milesh (3 km larg Dinoshës) nuk ishte e mundur të vazhdonim rrugën e të mos ndaleshim para përmendores së luftëtarit të lirisë, Baca Kurtit Gjokaj (1807-1887).

Për të gjithë ata që nuk kanë informata: Baca Kurti ishte njëri nga komandantët në Betejën e Nokshiqit (lufta e organizuar nga Lidhja Shqiptare e Prizrenit për mbrojtjen e Plavës dhe Gucisë, dhjetor 1879 – janar 1880).

Ai ishte njëri nga pesëmbëdhjetë krerët e Shqipërisë së Veriut që mori pjesë në Kongresin e Berlinit si përfaqësues nga Perandoria Osmane (Shqipëria pavarësohet pas 32 vitesh, pra më 1912). Patriot i cili sakrifikoi çdo gjë për çështjen kombëtare dhe duke qenë i tillë e helmojnë. Pra, pabesisht e mbysin.

Ne i bëmë homazh dhe i përcollëm ngrohtësinë njerëzore figurës së bronztë të Baca Kurtit, kurse Samiu si dhëndër i kësaj vëllazërie me krenari na tregon se me profesionalizëm dhe mjeshtri të madhe e kishte

20

Javore KOHA

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

punuar skulptori, Tal Istrefi.

Duke u përshëndetur me Baca Kurtin vazhdojmë drejt Dinoshës, ku miku ynë Muhamed Gjokaj (njëri nga pasardhësit e Baca Kurtit) na priste me shega tivari këputur në kopshtin e tij e që është plot e përplot me lloj-lloj pemësht të cilat Muhamedi vetë i ka mbjellë dhe tani i vjel frutet e tyre.

Pas një pushimi të vogël u nisëm drejt mureve ciklopike të Gjytezës së Dinoshës. Informatat që dispononojmë janë se jemi duke shkuar drejt një vendi që është fare pak apo më mirë të themi aspak i hulumtuar. Miku ynë ulqinak, arkeologu Anton Lulgjuraj në punimin e doktoraturës [Trashëgimia arkeologjike e zonës juglindore në territorin e Malit të Zi], e përmend Gjytezën si një vend ku dallohen dy shtresime kulturore: ajo ilire që i takon shek. III-II p.e.r me murin e njohur ciklopik, dhe shtresimi dytë i antikitetit të vonë. Duke hulumtuar literaturën e këtij lloji, gjejmë të dhëna nga akademiku Apollon Baçe që na thotë se kjo kështjellë shtrihet në 2,5 ha dhe duke e ditur se kjo është një shtrirje e madhe për qytetet e periudhës së hekurit, konstaton se kemi të bëjmë me Dinoshën si kryeqendër krahinore. Pra, ai thotë se: “Nëse Gajtani ka qenë kryeqendër paraurbane e pellgut

juglindor të liqenit, fushës së Shkodrës, Dinosha ka qenë kryeqendër e pellgut verilindor, atij të Dokleas” [Qytetet dhe qytezat ilire dhe në Iliri]. Lidhur me emrin e Dinoshës kemi shpjegime të ndryshme, por unë parapëlqej ta lidhi me ilirishten. Duke lexuar diçka lidhur me periudhën ilire, hasa në një fotografi arkeologjike me shpjegim të çuditshëm. “Dinosa me fëmijë të varrosur”. Eureka – ja ku e gjeta Dinoshën tonë. Lidhur me këtë gjetje, kërkoj ndihmë nga miku im arkeolog, Helidon Sokoli. Ai menjëherë më dërgon mesazhin me shpjegim “Dinos ose Dinoi është vazo e madhe me bark të gjërë, pa qafë dhe me grykë të gjerë. Zakonisht përdorej në Greqinë e lashtë si enë përzierjeje të ujit me verën për rituale fetare”.

Të gjitha dilemat më bien, Dinosha jonë sot mban emrin e kësaj ene të antikitetit të hershëm. Madje më kujtohet kur në maj të po këtij viti u ngjitëm në kodrën e Pllanicës përballë kësaj kështjelle, nikoqiri ynë thoshte se po ngjitemi drejt faltores ilire në maje të kodrës. Atëherë identifikuam katër tumulla e që mesiguri në afërsi do të ketë pasur edhe të tjera. Shtrohet pyetja: Vallë vendasit a i kanë shfrytëzuar këto enë të quajtura DINOSA që unë parapëlqej ta lidh

MOZAIK

endër paraurbane or të Dokleas me emrin e Dinoshës së sotme? Sa çudi! Qytetet e vdekura ilire që po i vizitojmë, vazhdimisht po na dhurojnë nga një fjalë që përdornin ilirët e që ende po gjallërojnë me ne.

Ngjitemi me veturë deri në pikën më të lartë ku mund të shkojë vetura.

Kaluam pranë xhamisë së Dinoshës ku mësojmë se në oborrin e saj gjendet një kolonë antike. Madje si kuriozitet Muhamedi tregon se një bashkëfshatar i tij gjatë hapjes së gropës septike ka hasë në një dysheme me mozaik dhe që sot e gjithë ditën ai ende ruhet po në atë gropë!!! Kjo e dhënë vërteton se poshtë në fushë janë zhvilluar aktivitetet e përditshme jetësore, ndërsa lart në kështjellë ka qëndruar paria. Parkojmë veturën dhe marrim rrugën nëpër shkurret plot me therra. Duke qenë të kujdesshëm dhe vigjilent ndaj rrezikut të gjarprinjve, mund të them se gjatë gjithë ngjitjes që zgjati diku 40 minuta, asnjëherë nuk pamë e as nuk dëgjuam ndonjë shushurimë gjarpri. Ngjitja ishte relativisht e lehtë, shpesh relievi i vrazhdë guror të jepte përshtypje se po ecim nëpër shkallë të mëdha të ndonjë amfiteatri. Hasnim nëpër mure të thata, por kurreshtja ishte te disa stela vertikale që të bënin të mendosh se po hyje nëpër porta

imagjinare që ndoshta dikur edhe ato porta ishin të vërteta. Muhamedi parapëlqen t’i quaj porta, kurse mua më shumë më gjasonin në stela kulti, të ngjashme me stelën maje malit të Sumës. Ngjitemi në një lartësi mbidetare prej 100 m dhe tani gjendemi në Gjytezë, nën malin Sukë. Muhamedi shpjegon se kalaja gjendet në mallin e fisit Dukaj nga Dinosha. Para se të zbresim disa metra më poshtë te muri ciklopik, ndalemi të pushojmë dhe të freskohemi me mandarinat që kishim sjellë nga Ulqini. Unë bëj një gjiro rreth e rrotull kalasë dhe vërej disa vende me grumbuj gurësh. Do të jenë çerdhe mitralozi, e dikur në periudhën ilire ndonjë tumull. Mundohem të gjej gjurmë të ndonjë vendi ku do të ketë qenë e mundur grumbullimi i ujit ,sepse poshtë kalasë kalonte lumi Cem i cili ka ujë të bollshëm. Për këtë ujë të bollshëm dhe të pastër, ilirët e Duklës ndërtuan akuaduktin më të gjatë në Iliri prej 14 km (Dinoshë-Dukël) dhe e morën ujin e Cemit për qytetarët e vet. Po kjo kala në kodër prej nga do ta ketë marrë ujin?

Ulemi pak më poshtë dhe na shfaqen muret ciklopike ilire. Konstatojmë se kemi të bëjmë me murin ciklopik të njohur për ne dhe që e kemi hasur deri më tani te të gjitha qytetet ilire si: Shkodra, Ulqini, Risani, Meteoni, Lezha, Daorsoni etj. Nga vendi ku ndodhemi shumë mirë kontrollohet e gjithë lugina e Cemit. Prej këtu është një komunikim fantastik me malin e Pllanicës ku në majen e tij gjendet tumulla gjigande ilire. Atje kur ishim në muajin maj identifikuam po ashtu edhe tri tumulla më të vogla, e që për fat të keq ishin vjedhur nga gjahtarët e thesareve. Ndjenja dhe pamja nga kjo kala ishte fantastike.

Gurët ciklopik shumëtonësh vallë si do të jenë vendosur njëri mbi tjetrin madje me lidhje të thatë? Muhamedi na shpjegon se në vitin 2013, Gjytezën e vizitoi edhe një ekspeditë

arkeologjike polake që hulumtonin në Risan dhe ata mbetën të mahnitur me atë çka hasën këtu. Por, kjo mbeti vetëm me aq. Samiu kishte vizituar Gjytezën edhe në muajin shkurt. Nuk ishim bashkë sepse unë atëherë isha me Kovid, por nga përshkimin që ia bëri rrugëtimit, u bë e mundur që edhe unë ta përjetoja siç e përjetoi ai. Kësaj here Samiu na shpjegon se diku këtupari gjendej një tunel nëpër të cilin ka qenë e mundur të dalësh rrënxë kodrës lart. Ky tregim ishte i ngjashëm me tunelin që shkonte nga Kalaja e Ulqinit e deri në kodrën e Pinesit, djalit të Agronit, përballë kalasë.

Ke muri ciklopik kyçemi në rrjetet sociale dhe përmes një emetimi LIVE, e bëjmë të mundur që edhe ndjekësit tanë të kenë mundësi të përjetojnë atë çka shihnim ne. Secili prej nesh jepte të dhëna që kishim lexuar lidhur me këtë vend, që nga historia (Samiu), shtrirja gjeografike (Muhamedi), grupet e gjakut të banorëve të këtij rajoni (Fatmiri), ngjashmëria arkitektonike dhe komunikimi me kalatë që shihen nga këtu (Gazi) etj. Të gjihtë ne ishim nën emocione të veçanta dhe pas nja dy orë eksplorimi erdhi koha që të fillojmë zbritjen.

Të përmbushur me frymëzim filluam ngadalë, në heshtje të zbresim.

Nëpër kokë secilit prej nesh na kalonin mendime sa të ndryshme, aq të ngjashme. Ndalemi të pushojmë nën hijen e dardhës së egër ku unë mora një qese të vogël dhe e mbusha me frute. Vizituam edhe gjurmët e akuaduktit që datonte nga shek.II e.r, dhe pastaj nuk ishte e mundur që të ktheheshim në Ulqin pa u kthyer për bukë në shtëpinë e nikoqirit, Muhamed Gjokaj. Tryeza përplot, Zoti ia shtoftë. Pasi pushuam mirë, vërejtëm se nata veç kishte rënë. Atëherë duke iu falënderuar për mikpritjen e dhamë fjalën që së bashku të vizitojmë edhe pikat e tjera ilire që gjenden në këtë trevë.

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

Javore KOHA

21

MOZAIK

Jahja Domnori - drejto së parë shqipe në Ulq

Luljeta Avdiu Cura

(vazhdon nga numri i kaluar) Në shkollë tue punue nxansit krijohet nji farë zelli (calltije) me ja kalue njëni tjetrit. Kjo punë ka nji njoftje të madhe për fmi deri sa të ruhet e të mos kalohet kufini.

Në shkollë, fmija din me njoftë fuqitë e veta mendore e trupore e mos me i besue vetes.

Ma teper se sa vjen, pra i zhduket madhështija.

Në shkollë, ku pa ndryshim rrin e mëson si i vobegti si pasaniku, përp-

22

Javore KOHA

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

jeket e afrohet ma teper gjaja shoqnore. Ktu fillon pra, me ja diet pasaniku të vobegtit, zengjini fukarasë.

Ktu meson fmija ç’asht zeqati, sadakaja, buka e Shna Ndout. Sidomos në kohë të sotshme, ku popujt nji palë kanë rrezervue kapitale e nji palë të tjerë janë dënue me vdekë ujë, për ktë shkak po perligjen me lufta e gjaqe.

Dhima për të vobegtin e drejtsia për të gjithë jane bazat esenciale të shkolles së sotshme.

Këtu do t’ju flas pak për edukimin e përbashkët ku do të mësojnë pa ndryshim varzat edhe djelmtë.

Në statistiken qi kam në dorë, shof se janë regjistruem 227 djelm e 97 varza.

Kjo gja më ban me dyshue mbi formimin e nanave shqiptare (ulqinake) prej të cilave do të mvaret e ardhshmja e fëmivet.

Ndeja e pandame e djelmve me varza i ban të parët ma të paqët në fjalë.

Kur të dy palët do të edukohen në shkollë do të kenë respekt për njëri tjetrin.

E keqja asht, kur prindja i lanë fëmit, djelm e varza pa shkollë, ku asnji njeri s’merr mbi ta kurrfarë përgjegjsije.

Prandaj ju thrras, o vllazen ulqinakë qi të mos i lëni fëmit t’u rrugve, pse ktu në shkolle ecin zbashku djalë e vajzë, si në votër vllau me motër.

Prej shka thame deri ktu, kuptohet se shpija asht baza e edukatës, ndërsa shkolla i çon përpara me disiplinen e vet. Prandej shkollë e shpi duhet të kenë nji lidhni e krahasueme si njëna dorë lanë tjetren e të dyja lajnë fytyrën.

Fëmija në shkollë huen 6 vjetsh, e aj i ka kenë shtrue edukatës së prindve e vazhdon gjithnji nën mbikqyrjen e

MOZAIK

ori i shkollës qin (1941-1942)

tyne.

Në qoftë se nji fëmi kalon nji orë në shkolle e shumë ore në shpi ç’do të ngjante në qoftë se familja asht në kundërshtim me shkollën.

Po e xamë se në shkollë ndalohet kumbara, alkooli etj, çdo të ngjante në qoftë se familja i ep letra me luejt për natë ose pjek rakinë vet. Puna e mësuesit në ktë mnyrë shkon në Buen. Pra nji gja qi e ndalon mësuesi

duhet të jetë e ndalueme edhe prej prindve.

Për ktë asht e domosdoshme me përmbledhë njohuni mbi jeten e fmive tuej. Nji prind ankohet se djali s’kap liber me dorë.

Mësuesi ankohet se djali vjen vonë në shkollë.

Ka fmi që rrinë të merzitshëm në shkollë, mësuesi duhet të dijë në qoftë se ka ndonji hall apo ndon-

ji smundje, e tue dijtë shpirtin e nji fëmije, din me gjetë edhe dermanin për të.

Ka fmi qi vuejn me smundje të ndryshme, prindi duhet të bisedojë me msuesin, e mësuesi ka me kënë i gadshëm me u sjellë me të si i perket.

Shumë fëmi që kanë probleme, vëhen në rrugë të mbarë prej nji mësuesi specialist, kur prindi e mësuesi punojnë zbashku. Por nji gja duhet me pasë parasysh, mos me i msue fëmit vetëm me urdhna.

Fmija e sahati nuk duhen me u ngrehë shpesh por duhen lanë me ecë edhe vetiut. Në daç me e vu fëmin në rrugë të mbarë duhet me i kallxue atç ç’ka do të bajnë e jo kurrë gjanë e ndalueme.

Në qoftë se mësojmë nji fëmi me punue vetem me urdhna, ka me mbetë gjallë e ngusht,e kur t’i bien ndonji gja mbi krye s’ka me diet me e plotsue.

Fjala qi i thue fëmis duhet me kënë nji mur çeliku, nuk duhet të thyhesh e të bajnë atë qi nuk e ke lejue ma parë.

Kurrë mos i fol me gjak të nxetë, e aty ku mundesh me krye punën me nji fjalë t’ambel. Fmija bindet ma shpejt me fjalë të mira se sa me fjalë te ashpra apo me rrahje.

Fëmija asht tue u formue dhe na duhet ta respektojmë atë qi edhe ai mandej të na respektojë ne.

Pëndesa: Mungon ”.

Materiali nga fjalimi i Jaho Domnorit me rastin e hapjes së shkollës së parë në gjuhën shqipe në Ulqin, si edhe fotot, më janë dërguar në e-mail nga zonja Pertefe Domnori Leka, vajza e Jahja Domnorit, dhe janë pjesë e arkivit tim personal. Njohja me Pertefen ishte një moment i veçantë në jetën time. (fund) E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

Javore KOHA

23

INTERVISTË

Intervistë me Behlul Kanaqin, Doktor i shkencave islame

Besimtari duhet ta mbajë fjalën e dhënë, duhet të jetë i drejtë…

Koha Javore: Z. Kanaqi, para disa vitesh keni mbrojtur disertacionin e doktoraturës ku arritët kualifikimin Doktor i shkencave islame, titull të cilin e mbani aktualisht vetëm Ju në Mal të Zi. A mund të na tregoni se si filloi rrugëtimi Juaj drejt teologjisë, sfidat gjatë studimeve, deri në mbrojtjen e titullit?

B. Kanaqi: Po, rrugëtimi im ka filluar që nga shkolla e mesme medreseja, të cilën e kam kryer në Shkodër.

Kjo ka lidhje me traditën familjare por edhe me vetë dëshirën. Ndarja nga familja që në moshën 14 vjeçare nuk ishte e lehtë, mirëpo teksa isha në Shkodër, qëndrimi im te familja e Qemuran Muratej, djalit të axhës së nënës sime për mua ka qenë një lehtësim i madh. Një familje e mrekullueshme që është kujdesur për mua si të isha djali i tyre. Gjëja e vetme që duhej të bëja ishte të mësoja. Sfida tjetër ishte ajo e Turqisë si vend krejtësisht i panjohur për mua.

Pengesa e parë ishte gjuha turke, pastaj edhe ambientimi në një vend të madh si Turqia. Mirëpo falë disa studentëve nga Ballkani, gjegjësisht Kosova dhe Maqedonia e Veriut, arrita që dalëngadalë të mësohesha me ambientin e ri. Kushtet i kemi pasur të mira, sidomos ato në kursin e turqishtesh ishin tejet të mira, kursi zhvillohej me mjetet më moderne të kohës. Pas një viti kurs në Ankara, Fakultetin e Teologjisë e kam ndjekur në qytetin e Samsunit, qytet në bregun e Detit të Zi. Po aty kam kryer

24

Javore KOHA

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

edhe magjistraturën ku kam qëndruar deri në vitin 2005. Vetë fakti që kam qëndruar një kohë relativisht të gjatë në Turqi, rreth 11 vite së bashku me vitet e Bursës, mendoj se është një sfidë më vete. Në shtëpi vija në pushimet verore dhe ato dimërore sipas mundësive. Pasi kam regjistruar doktoraturën kam qëndruar edhe tri vite në Bursa derisa kam kryer provimet përkatëse dhe kam zgjedhur temën. Pastaj jam kthyer në Mal të Zi nga ku kam vazhduar kërkimet dhe punimin e temës, ndërkohë që isha punësuar në Bashkësinë Islame. Më duhej të shkoja shpesh në Bursa në mënyrë që të mbesja i kyçur në doktoraturë. Tema e doktoraturës ishte shumë kërkuese. Përveç bibliotekës së shkollës duhej të lëvizja që të merrja informacione shtesë, qoftë në biblioteka të ndryshme në qytete dhe shtete të ndryshme, qoftë të takoja persona që mund të më ndihmonin për temën po ashtu në qytete dhe shtete të ndryshme, në Ankara, Izmir, Stamboll, Prishtinë, Sarajevë dhe Graçanicë.

Koha Javore: Studimet e magjistraturës dhe të doktoraturës i keni vazhduar në Turqi në qytetet Samsun dhe Bursa. Na tregoni mbi eksperiencën Tuaj atje.

Si është të studiosh në Turqi, çfarë perspektive ofron studimi në fakultete të huaja?

B. Kanaqi: Në Fakultetin e Shkencave Islame, por edhe në fakultete të tjera ka pasur shumë nxënës nga

vende të ndryshme të botës. Konkretisht, në Fakultetin e Teologjisë si në Samsun ashtu edhe në Bursa, ka pasur dhe ka ende sot nxënës nga shtete të huaja. Nxënësit nga shtetet e huaja ndajnë të njëjtin ambient me nxënësit turq, si në fakultet ashtu edhe në konvikt për ata që banojnë aty. Një tjetër gjë shumë pozitive është se nxënësit vendas shoqërohen me nxënësit e huaj, pra nuk ka një vijë ndarëse dhe kjo në një farë mënyre të bën të ndihesh si pjesë e asaj shoqërie. Shembull: në Fakultetin e Teologjisë gjersa isha në Bursa ka pasur nxënës nga Ballkani (Kroacia, Bosnja, Shqipëria, Greqia, Bullgaria Rumania, Serbia, Kosova), ndërsa në fakultetet tjera ka pasur nxënës edhe nga shtete të tjera si dhe të përkatësive të tjera fetare dhe kombëtare nga Rusia dhe ish-republikat Ruse, Kina, Iraku dhe vendet e tjera Arabe dhe Afrika. Vinin studentë edhe nga shtete të Evropës përmes programeve “Erasmus” e të ngjashme. Kjo të jep mundësi të njihesh me kultura dhe botëkuptime të tjera, gjë që ta hap horizontin dhe mendjen duke mos e parë botën vetëm nga një kënd por edhe më gjërë.

Edhe stafi i mësimdhënësve ishte i larmishëm. Në përgjithësi profesorët ishin nga Turqia, një pjesë e tyre i kishin kryer mësimet pasuniversitare dhe specializimet në Angli, Gjermani, SHBA, Irak, Siri etj, kuptohet flas për kohën time. Të dëgjosh ligjërata nga profesorë të tillë besoj se do të thotë diçka. Turqia dallohet në botën

INTERVISTË kontribuoj së bashku me kolegët e mi në rritjen e kualitetit të mësimit. Si mësimdhënës besoj se ky është investimi më i mirë që mund të bëhet sot për sot. Përveç kësaj, kam marrë pjesë dhe jam duke marrë pjesë nëpër konferenca dhe seminare të ndryshme në Mal të Zi dhe jashtë.

islame për lirinë akademike në fushën e teologjisë.

Koha Javore: A mund të na specifikoni se çfarë ka qenë objekt i studimit dhe hulumtimit Tuaj teksa keni mbrojtur tezën e diplomës për magjistraturë dhe atë të disertacionit për doktoraturë?

B. Kanaqi: Tema e magjistraturës ka pasur lidhje të drejtpërdrejtë me fushën e Hadithit/Traditës Islame.

Ka pasur të bëjë me fjalët e profetit Muhammed s.a.s. dhe mundësinë e studiuesve dhe kritikëve për t’i dalluar fjalët apo ndarë thëniet të cilat i ka artikuluar ai nga thëniet apo fjalët e njerëzve të tjerë, si dhe metodën që mund të na ndihmojë të bëjmë dallim mes këtyre thënieve. Ndërsa tema e doktoraturës ka qenë për Muhammed Tajjib Okiqin nga Bosnja dhe Hercegovina dhe vendin e tij në shkencën e Hadithit. Në këtë temë kam studiuar jetën e këtij përsoni si dhe punimet e tij në fushën e Traditës Islame pra Hadithit, si dhe këndvështrimin e tij për çështje të ndryshme të kësaj fushe. Tajib Okiqi ka qenë profesori i parë i lëndëve fetare në Fakultetin e Teologjisë në Universitetin e Ankarasë. Fakulteti Teologjik është hapur në vitin 1950.

Koha Javore: Cili do të jetë kontributi Juaj që do të jepni për Bashkësinë Islame në Mal të Zi si doktor i parë i kësaj shkence në vend?

B. Kanaqi: Tani për tani më shumë jam i koncentrar në mësimdhënie në Medresenë në Tuz ku jap lëndën e Hadithit/Traditës Islame, kuptohet përveç detyrave që kam si zv/Reis.

Të gjithë ekperiencën dhe dijen që kam marrë gjatë viteve të studimeve, mundohem ta ndaj me nxënësit, kuptohet brenda kufirit pedagogjik. Me këtë kam për qëllim që sadopak të

Koha Javore: Prej disa vitesh jeni zv/Reis i Bashkësisë Islame në Mal të Zi. Na tregoni mbi kompetencat Tuaja dhe mbi aktivitetet që keni organizuar qëkur jeni në këtë post?

B. Kanaqi: Si zëvendës/Reis jam në sektorin e marrëdhënieve me Turqinë se dhe sektorin e ndihmave humanitare. Përsa i përket ndihmave humanitare kemi dy organizata: “Horizontin” dhe “Zekatin”. “Zekati” merret ekskluzivisht me ndihma humanitare. Ndërsa “Horizonti” spektrin e aktiviteteve e ka më të gjërë, mirëpo ndihmat humanitare zënë një vend të rëndësishëm në aktivitetet e kësaj organizate.

Koha Javore: Prej më shumë se dhjetë vitesh jeni mësimdhënës në Medresenë “Mehmed Fatih” në Milesh (Tuz). Na flisni mbi punën Tuaj aty, kushtet e punës dhe numrin e nxënësve që ndjekin mësimin aktualisht në këtë shkollë?

B. Kanaqi: Në rrethana të cilat jetojmë dhe ku jetojmë kushtet e punës janë të mira, kuptohet gjithmonë ka vend për përmirësime. Kemi literaturë si në shqip ashtu edhe në boshnjakisht/malazezisht. Nxënësit kanë të disponueshme bibliotekën, klasën e informatikës të pajisur me kompjuterë, sallën e sportit po ashtu të pajisur me të gjitha mjetet e duhura. Kanë fusha sportive në ambientet e jashtme.

Për ata që dëshirojnë të qëndrojnë në konvikt kanë të siguruar ushqimin tri herë në ditë. Medresenë e kemi në dy gjuhë, atë shqipe dhe boshnjake/malazeze. Kështu që çdo prind shqiptar mysliman i cili ka dëshirë që fëmija i tij të marrë edhe edukatë fetaro-morale në shkollën e mesme e shkolla të jetë në gjuhën shqipe, e ka mundësinë që ta bëjë këtë duke e dërguar fëmijën e tij në Medresenë Mehmed Fatih në Tuz. Tani Medreseja ka mbi 350 nxënës.

Koha Javore: Medreseja në Milesh, nga viti në vit nxjerrë të rinj/të reja të suksesshëm/me që pastaj studimet i vazhdojnë edhe në Turqi. Çfarë njohurish përfitojnë të gjithë të interesuarit që shkollimin e mesëm synojnë ta vazhdojnë në këtë medrese, duke ditur që përveç lëndëve teologjike, planprogrami shkollor përfshinë edhe lëndë shkencore dhe sociale?

B. Kanaqi: Në fakt, pjesa më e madhe e nxënësve vazhdojnë studimet në fakultetet në Mal të Zi, disa në Kosovë, Bosnje dhe Shqipëri.

Një numër shumë i vogël shkon në Turqi. Po ashtu duhet ta theksoj se megjithëse medrese, shumica e nxënësve studimet i vazhdojnë në fusha të tjera sociale a shkencore, një numër i vogël vazhdon për shkencat islame. Nxënësit kanë mundësi të zgjedhin në cilën gjuhë dëshirojnë të mësojnë, në shqip apo boshnjakisht/malazezisht. Përveç mësimit të rregullt nxënësit kanë aktivitete vullnetare dhe mundësi të marrin pjesë në gara të ndryshme brenda Malit të Zi dhe jashtë, si në aktivitete mësimore ashtu edhe sportive. Kemi marrëdhënie shumë të mira me shkolla të ndryshme të shtetit brenda Malit të Ti dhe jashtë.

Koha Javore: Si Doktor i shkencave islame, si e shikoni sot përkushtimin e besimtarëve ndaj fesë, sa i përmbushin ata obligimet dhe ritet fetare?

B. Kanaqi: Personalisht mendoj se tek obligimet dhe ritet fetare nuk jemi keq. Mirëpo shpeshherë më krijohet përshtypja se fenë e kemi mbyllur në faltore. Besoj se duhet të reflektojmë më shumë si besimtarë në punët e përditshme gjatë jetës sonë. Në marrëdhënie me njerëzit, me mjedisin ku jetojmë e pse jo edhe në sjelljet ndaj kafshëve. Besimtari duhet ta mbajë fjalën e dhënë, duhet të jetë i drejtë, duhet ta respektojë tjetrin, duhet ta ruajë mjedisin ku jeton. Besimtarit nuk i ka hije nëse e hedh një send apo plehra kudo duke ndotur ambientin e krijuar papastërti vizuale dhe biologjike. Jam i mendimit se ne si besimtarë duhet të bëjmë më shumë në këtë aspekt të botëkuptimit dhe praktikimit të fesë.

Intervistoi: Toni Ujkaj

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

Javore KOHA

25

KULTURË

Në Rahovec dhe Podgoricë u mbajt edicioni X i Manifestimit Letrar Trekufitar “Muzat e Alpeve”

Shkrimtari Zija Çela, laureat i Çmimit “Teuta”

“Kemi pasur sfida të shumta. Mendoj se kemi bërë diçka, kemi korrur edhe sukseset tona.

Unë me këtë rast falënderoj të gjithë ata që ishin, që janë dhe po na bashkëngjiten ditë pas dite që ta pasurojmë ‘Teutën’ tonë, ta rrisim, ta ngrisim tutje. Unë jam e lumtur sot shumë që në këtë 10-vjetor kemi arritur që të dalim edhe me botimet tona që janë gjashtë botime në dy gjuhë”, është shprehur kryetarja e ShRSh “Teuta”, Ajetë Beqiraj.

Shoqata Rajonale e Shkrimtarëve “Teuta” ka organizuar më 29-30 tetor edicionin e dhjetë të Manifestimit Letrar Trekufitar “Muzat e Alpeve”.

Mikpritës të këtij edicioni kanë qenë qyteti i Rahovecit në Kosovë, ku të shtunën ka filluar manifestimi dhe janë zhvilluar disa aktivitete, dhe Podgorica në Malin e Zi, ku ndër të tjera është ndarë Çmimi për vepër jetësore “Teuta”.

Kryetarja e ShRSh “Teuta”, poetja dhe gazetarja Ajetë Beqiraj, dhe shkrimtari Mirash Martinoviq, kanë folur për idenë dhe historinë e themelimit të kësaj shoqate, duke nënvizuar se manifestimi “Muzat e Alpeve” ka përshkuar deri tani 22 qytete në Kosovë, Shqipëri dhe Mal të Zi. “Karvani i shkrimtarëve ka kaluar qytete, vende dhe në këtë mënyrë ka kryer një mision fisnik dhe specifik, njohjen e diversitetit, kulturave, e përmes tyre edhe të afrimit”, ka thënë shkrimtari Martinoviq.

Ndërsa Beqiraj ka thënë se gjatë këtyre dhjetë viteve kanë pasur sfida të shumta.

“Kemi pasur sfida të shumta. Mendoj se kemi bërë diçka, kemi korrur edhe sukseset tona.

Unë me këtë rast falënderoj të gjithë

26

Javore KOHA

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

ata që ishin, që janë dhe po na bashkëngjiten ditë pas dite që ta pasurojmë ‘Teutën’ tonë, ta rrisim, ta ngrisim tutje”, ka thënë ajo.

Beqiraj dhe Martinoviq kanë vlerësuar si shumë të rëndësishëm edicionin e botimeve të Shoqatës “Teuta”.

“Unë jam e lumtur sot shumë që në këtë 10-vjetor kemi arritur që të dalim edhe me botimet tona që janë gjashtë botime në dy gjuhë”, është shprehur kryetarja e ShRSh “Teuta”.

Zija Çela, shkrimtari më origjinal dhe më profilik i prozës në gjuhën shqipe

Shoqata Rajonale e Shkrimtarëve “Teuta” ka vendosur që Çmimi për Vepër Jetësore “Teuta” këtë vit t’i ndahet shkrimtarit të mirënjohur Zija Çela. Në motivacionin e përgatitur nga shkrimtari Rudolf Marku në emër të kësaj shoqate thuhet: “Zija Çela, ndoshta shkrimtari më origjinal dhe më profilik i prozës në gjuhën shqipe, përbën një rast unik në letrat tona.

Ai shfaqet si një planet letrar, krejt më vete, i pakrahasueshëm, prandaj i rëndësishëm dhe vetvetja. Në librat e Zija Çelës ngjarjet mund të ndodhin kurdorherë. Dhe kjo u jep romaneve të autorit një dimension të përtejshëm e të përjetshëm. Me

krijimtarinë e tij Zija Çela ka provuar se letërsia e madhe i shpëton tiranisë së kohës. Kohës kalendarike. Por jo asaj ku rrinë së bashku veprat më të mira të letërsisë e të krijimtarië shpirtërore, në atë zonë ku qëndron me dinjitet dhe krijimtaria e tij”.

Në fjalën e tij pas marrjes së Çmimit, shkrimtari Çela ka thënë se mbase mund t’u duket e çuditshme, por ai e ka ditur që prej 70 vitesh se do të vinte një ditë që ai do të ndodhej në Podgoricë.

Ai ka treguar një histori të bisedës së nënës së tij dhe të fqinjes, e cila ishte nga Podgorica dhe fliste një gjuhë tjetër. Nëna e tij, analfabete, po mësonte një gjuhë të huaj. “Çfarë ishte ajo fuqi? Qysh atëherë unë kam besuar në një gjë. Kjo gjuha nuk e ka rrënjën në gojë. Gjuha e ka rrënjën në zemër. Zonjat nuk e dinin se si padashje në ndërgjegjen e shkrimtarit të ardhshëm po mbillnin idenë e njeriut të hapur, e atyre gjërave që sot shprehen me terma moderne: empati, fqinjësi e mirë, Evropë e Bashkuar, globalizëm etj.”, ka thënë Çela.

Shkrimtari ka lavdëruar punën e Shoqatës “Teuta”, për të cilën ka thënë se ka bërë më të mirën e vet.

“Përveç tjerave, të përmbledhësh ve-

KULTURË

prat e dhjetë autorëve bëjnë një bibliotekë të tërë. Dhe kjo bibliotekë do të mund të quhej ‘Teutë’”, ka thënë Çela.

Duke iu referuar letrës së akademikut Rexhep Qosja lidhur me propozimin e tij për Çmimin Nobel, Çela ka thënë se e koncepton ndryshe atë propozim.

“E konceptoj si një ripohim i fuqishëm se në Ballkan, në këtë vatër gjenetike të letërsisë, ka pasur e ka sot e kësaj dite prozatorë e poetë të një niveli të cilët meritojnë të njihen përtej e përtej rajonit”, ka theksuar shkrimtari. Çmimin për Vepër Jetësore “Teuta”, Shoqata Rajonale e Shkrimtarëve “Teuta” e ndanë në kuadër të Manifestimit Letrar Trekufitar “Muzat e Alpeve”, për shkrimtarët më eminentë, veprat e të cilëve kanë lënë gjurmë të ndritura në letërsinë shqipe dhe malazeze. Laureatë të deritanishëm të këtij çmimi janë: Jevrem Brkoviq, Dritëro Agolli, Ramiz Kelmendi, Mirash Martinoviq, Moikom Zeqo, Nazmi Rrahmani, Zuvdija Hoxhiq – Berisha, Xhevahir Spahiu, Rexhep Qosja dhe Zija Çela.

Përurohen përmbledhja me poezi “Perla poetike” dhe romani “Ora e Zooparkut”

Në kuadër të këtij manifestimi është bërë përurimi i përmbledhjes në dy gjuhë (shqip dhe malazezisht) me poezi “Perla poetike”. Në të janë përfshirë dymbëdhjetë poete shqiptare dhe malazeze: Natasha Lako,

Flora Brovina, Edi Shukriu, Lena Ruth – Stefanoviq, Svetlana Kaleziq – Radonjiq, Lindita Arapi, Entela Kasi, Ilire Zajmi, Raimonda Moisiu, Mimoza Çobo. Tanja Bakiq dhe Dragana Tripkoviq.

Shkrimtari Mirash Martinoviq, i cili së bashku me akademikun Zuvdija Hoxhiq ka shkruar recensionin për këtë përmbledhje, është shprehur krenar për këtë botim që, sipas tij, është i pari i këtij lloji. “’Të ngjashme në dallime, të ndryshme në ngjashmëri’, këto janë personalitete të fuqishme që shkatërrojnë paragjykimet dhe stereotipet e rrënjosura në rolin dhe vendin e poezisë ‘femërore’, duke shkruar poezi që i mirëpresin (si të vetat) lexues të traditave të tjera dhe të ndryshme dhe të kulturës së përgjithshme, duke i vlerësuar si arritje artistike të jashtëzakonshme. Poezia e tyre është moderne, komunikuese, universale, e rrënjosur në kultura dhe tradita të gjata, të tyre dhe të tjerëve.

Me arsim të lartë dhe shumë të talentuara, poetet tona shkruajnë njëkohësisht në gjuhë të huaja, duke ruajtur traditën letrare që i përkasin, gërshetojnë shpirtin e tyre me vlera universale që do të mbijetojnë ndër shekuj”, ka thënë ai.

Poezitë janë përkthyer nga Qazim Muja, Nikollë Berishaj dhe Dimitrov Popoviq, ndërsa biografitë e poeteve nga Smajl Smaka.

Përkthyesi Nikollë Berishaj ka folur për sfidat e përkthimit.

Sipas tij, të përkthesh një poezi prej gjuhës malaziase në atë shqipe, gjegjësisht anasjelltas, është ta njohësh shpirtin e këtyre dy popujve, popujve fqinj, dhe para së gjithash ta njohësh autorin përfaqësues të cilin dëshiron ta prezantosh në gjuhën tjetër. “Është shumë interesant se sa pak njihemi e sa të ngjashëm jemi. Ndodh që autorët në këtë libër, jo se e kanë interesimin e ngjashëm, por aty-këtu kam hasur në shprehje gati-gati identike. Domethënë një shpirt që frymon këndej dhe andej kufirit politik, se poezia kufij nuk ka, din të marrë atë që është më e mira, si bleta kur e merr nektarin, më e mira prej kulturës, prej shpirtit të një populli e në dëshirën, në mundësinë e përkthyesit është që ajo t’i prezantohet një kulture të re, gjithmonë me dëshirë që mos të humbë nga mesazhi që autori origjinal ia ka dedikuar lexuesit të vet në gjuhën e vet amtare”, ka thënë Berishaj.

Disa nga poetet dhe poetët pjesëmarrës në aktivitet kanë lexuar vargje nga krijimtaria e tyre.

Përpos librit me poezi të zgjedhura të poeteve shqiptare dhe malazeze është përuruar edhe romani “Ora e Zooparkut” i shkrimtarit Zija Çela, përkthyer në gjuhën malazeze nga Qazim Muja.

Pjesë e programit të manifestimit që është mbajtur në Bibliotekën e Qytetit “Radosav Lumoviq” ka qenë edhe filmi dokumentar “10 vjet Teuta”, i cili pasqyron rrugëtimin e këtij manifestimi që ka filluar në vitin 2013 si dhe aktivitetet që janë zhvilluar në qytete të ndryshme të Kosovës, Shqipërisë dhe Kosovës.

“Jemi munduar të bëjmë diçka që të kemi një pasqyrë, të lëmë një gjurmë pas të atyre aktiviteteve tona”, ka thënë Ajetë Beqiraj, kryetare e ShRSh “Teuta”.

Në pjesën përmbyllëse të manifestimit aktori nga Struga, Xhevat Limani, ka deklamuar vargje nga poeti Migjeni.

Shoqata Rajonale e Shkrimtarëve “Teuta” tubon krijues nga Kosova, Shqipëria dhe Mali i Zi. Që prej vitit 2013, kjo shoqatë organizon Manifestimin Letrar Trekufitar “Muzat e Alpeve”, në kuadër të të cilit ndanë edhe Çmimin për vepër jetësore “Teuta”. i. k.

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

Javore KOHA

27

MOZAIK

Të gjithë së bashk të pastër dhe të sh Gjekë Gjonaj

Komuna e Tuzit po bën përpjekje që ajo çdo ditë të marrë pamje të re, të bukur dhe të lulëzuar. Me gjithë angazhimin e vazhdueshëm të institucioneve përgjegjëse për mirëmbajtjen dhe rregullimin e mjedisit , që ai të jetë i gjelbër dhe i pastër, Tuzi me rrethinë, si shumë qytete tjera po lëngon nga ndotja dhe hedhja e mbeturinave në shumë raste aty ku nuk e kanë vendin, pranë koshave të plehrave, duke krijuar madje edhe deponi të egra përgjatë rrugëve.

Kjo pamje e shëmtuar e ambientit të jashtëm nga mbetjet urbane është edhe dukuri shqetësuese e cila rrezikon shëndetin dhe mirëqenien e çdo qytetari. Si e tillë, kohën e fundit ka zgjuar vëmendjen e popullatës vendore, por edhe të kalimtarëve të rastit. Pjesa më e ndotur nga hedhja e materialit është identifikuar nga Dheu i Zi e deri në qendër të Tuzit.

Në atë zonë periferike të qytetit javën e kaluar u organizua një aksion për pastrimin e mbeturinave të hedhura përgjatë rrugës, një përpjekje kjo për ndërgjegjësimin e komuniteteve lokale për mbrojtjen e mjedisit të për-

“ 28

bashkët natyror. Ky aksion vullnetar, në të cilin u përfshinë punonjësit e Ndërmarrjes Komunale të Tuzit dhe qytetarë të ndërgjegjshëm të cilët e duan një mjedis të pastër, dëshmoi për nevojën e ndërgjegjësimit të popullatës vendore, por edhe të institucioneve mbi domosdoshmërinë e mbrojtjes së ambientit të jashtëm.

Të gjithë pjesëmarrësit me shembul-

“

Komunitetet lokale nga veprimet e tilla të kontributit vullnetar të qytetarëve të Tuzit në të mirë të shëndetit të tyre dhe zhvillimit të qëndrueshëm, duhet të nxjerrin mësim dhe ta kuptojnë një herë e përgjithmonë se ata vetë janë konsumatori kryesor dhe si të tillë janë edhe ndotësit më të mëdhenj të mjedisit

lin e tyre treguan se mbrojtja e mjedisit nuk është asgjë tjetër përveçse mbrojtja e jetës dhe se ruajtja e mjedisit është ruajtja e vetë jetës së njeriut, pra edhe e tyre.

Mesazhi i tyre ishte i qartë: “Të kujdesemi të gjithë së bashku për një mjedis të pastër dhe të shëndetshëm”. Parimi dhe apeli i tyre ishte: “ Mos ndotni!” Dhe të mos ndotësh ka dy parime. Parimi i parë është edukata qytetare, kurse parimi i dytë është ndëshkimi ligjor. Njëri parim pa tjetrin është i pasuksesshëm, andaj duhen gërshetuar të dyja. Ishte kjo një thirrje që të gjithë qytetarët

Nisma e fundit që ka marrë Ndërmarrja Komunale e Tuzit për pastrimin e zonave periferike dhe urbane të këtij qyteti, nuk duhet të ndalet. Ajo duhet të vijojë edhe në të ardhmen, derisa komuniteti lokal ta kuptojë se mjedisi rreth nesh nuk është vetëm hapësira jonë individuale, por është hapësira e bashkëjetesës sonë qytetare

Javore KOHA

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

e Malësisë ( Komunës së Tuzit) së bashku të solidarizohen në pastrimin e oborrit të shtëpisë së tyre të përbashkët. Aq më tepër ishte edhe një mision qytetar që gjithsecili prej tyre ka ndaj qytetit e zonës ku jeton. Dhjetëra thasë të grumbulluar atë ditë me lloj-lloj mbetjesh, treguan se jo vetëm pastrimi ka rëndësinë e vet, por edhe mirëmbajtja e mjedisit ku

jetojmë e veprojmë çdo ditë është shumë e rëndësishme.

Komunitetet lokale nga veprimet e tilla të kontributit vullnetar të qytetarëve të Tuzit në të mirë të shëndetit të tyre dhe zhvillimit të qëndrueshëm, duhet të nxjerrin mësim dhe ta kuptojnë një herë e përgjithmonë se ata vetë janë konsumatori kryesor dhe si të tillë janë edhe ndotësit më të mëdhenj të mjedisit. Ky problem i madh kërkon zgjidhje, prandaj qytetarët duhet ta kuptojnë se ata janë aktorët , që nuk mund të zëvendësohen për të evituar këtë lloj ndotje të mjedisit, e cila vret dhe flet në mënyrë të çuditshme me pasojat që u shkakton të gjithëve. Veprimtaria më e mirë, e domosdoshme dhe e pazëvendësueshme sot për sot në këtë fushë është përmirësimi dhe rritja e kontributit qytetar, përsa i përket vendosjes së rregullit dhe zbatimit të ligjit në ofrimin e shërbimit të përshtatshëm për menaxhimin e mbetjeve urbane. Ka ardhur koha që qytetarët t’u japin rëndësi aktivi-

MOZAIK

ku për një Tuz hëndetshëm teteve shoqërore si një standard për integrim. Në këtë mënyrë do të rritet efikasiteti i ruajtjes dhe mbrojtjes së mjedisit dhe do të zvogëlohet dukshëm rreziku i madh që vjen nga mbetjet urbane e cila vret jetën e kujtdo. Në një shoqëri të brishtë siç jemi ne, në të cilën qytetarët ende kanë nevojë të mësojnë më shumë për pasojat e mëdha që vijnë nga një mjedis i papastër, nisma e fundit që ka marrë Ndërmarrja Komunale e Tuzit për pastrimin e zonave periferike dhe urbane të këtij qyteti, nuk duhet të ndalet. Ajo duhet të vijojë edhe në të ardhmen, derisa komuniteti lokal ta kuptojë se mjedisi rreth nesh nuk është vetëm hapësira jonë individuale, por është hapësira e bashkëjetesës sonë qytetare.

Pa një Tuz të pastër, nuk ka Tuz të shëndetshëm. Pa një Tuz të pastër, nuk ka Tuz të pasur. Vetëm një Tuz

“

Ky aksion vullnetar në të cilin u përfshinë punonjësit e Ndërmarrjes Komunale të Tuzit dhe qytetarë të ndërgjegjshëm të cilët e duan një mjedis të pastër, dëshmoi për nevojën e ndërgjegjësimit të popullatës vendore, por edhe të institucioneve mbi domosdoshmërinë e mbrojtjes së ambientit të jashtëm. Të gjithë pjesëmarrësit me shembullin e tyre treguan se mbrojtja e mjedisit nuk është asgjë tjetër përveçse mbrojtja e jetës dhe se ruajtja e mjedisit është ruajtja e vetë jetës së njeriut, pra edhe e tyre

i pastër, është një Tuz i mirë për të gjithë qytetarët e tij dhe mysafirët që e vizitojnë.

Tuzi i ka shumë vlera që mund t’i japë natyra një vendi apo qyteti. Ka natyrën, ka liqenin, lumin, historinë dhe njerëzit e mirë. Por, zhvillimi urban i një qyteti ka edhe pasoja për

ndotjen dhe infrastrukturën e tij.

Prandaj pakësimi i mbetjeve urbane nga organet e menaxhimit dhe strukturave përkatëse për një Tuz të pastër, është domosdoshmëri që ky qytet të jetë vendbanim ku vihet e qëndrohet, e jo vendbanim nga i cili detyrohesh të largohesh.

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

Javore KOHA

29

MOZAIK

Lena Çataliq, Drejtoreshë e Spitalit “Ilyria”

Për shqiptarët në Nj zërin e babait tonë.

Rrëfimi 2.

Këto ditë ishim në vizitë te Lena dhe Nikollë Çataliqi, në shtëpinë e re të

Gani Karamanaga Rrëfimi 1.

Matija. Në dekadën e pestë-gjashtë transporti i mallrave ka qenë më tepër nëpër rrugën detare.

Një rol të veçantë e kanë pasur anijet dhe barkat e vogla. Ato për t’u strehuar kur deti ishte i trazuar, shpeshherë janë lidhur në Bunë, në Shënkoll.

Në afërsi të lumit kanë qenë disa shtëpi të vendasve. Njëra prej tyre ishte edhe shtëpia e Mati Çataliqit.

Hasan Karamanaga dhe Jakup Idrizaga kanë punuar atëherë në një barkë dyvagonësh. Nganjëherë kanë ndalur te Matija. Nga Ulqini i kanë sjellë vaj guri për drita (atëherë në këtë vend nuk kishte drita elektrike), vaj ulliri dhe ndonjë gjë tjetër nga tregu. Matija me bashkëshorten Lezen, kanë qenë mikpritës të mirë. Baba me Jakupin vinin duke ecur në këmbë deri në Kala. Baba thoshte: “Kemi ecur mirë, por Jakupi ishte më i gjatë dhe hapat i tij ishin më të mëdhenj”.

Kaluan ato kohra, barkat e vogla mbetën të lidhura në Shënkoll.

Pas disa viteve ato u kalbën dhe u zhdukën.

Kështu filloi një epokë tjetër e transportit - lundrimi dhe udhëtimi.

Shumë më vonë,vëllai Shyqyri-Çylo, ka sjellur material ndërtimor te shtëpia e Çataliqve, në Shtojin e Epërm. Matija kishte ndërruar jetë, por bashkëshortja e tij Lezja ishte e moshuar dhe e kishte humbur pamjen e syve. Çyli i foli plakës. Ajo menjëherë i tha: “A j, ti djali i Canit!? (Hasan Karamanagës).

Plaka e kishte mbajtur në kujtesë

30

Javore KOHA

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

ndërtuar në Shtojin e Epërm. Ata kanë punuar një kohë të gjatë në Amerikë.

Me Lenën kam bashkëpunuar prej vitit 2007-2009 lidhur me ardhjen e

MOZAIK

ju Jork mjekëve nga Nju Jorku për ndihmesë në Shtëpinë e Shëndetit. Ishim së bashku me mikun tim Nikë Selçaninin.

Me ne së bashku ishte dhe Rrok

Selçanini. Biseduam dhe kur u tregova Lenës edhe Rrokut për miqësinë e babait tonë me Matinë, Rroku më tha: “Unë jam djali i Matisë, tash jemi miq edhe më të mirë”.

E pyeta:”Ku ka qenë kasolla e vjetër e Matisë? „Në vend të kasollës sot është garazhi”, ishte përgjigjja e Nikollë Çataliqit.

Rrëfimi 3.

Prej vitit 2007 fillon bashkëpunimi i Shtëpisë së Shëndetit - Ulqin me mjekët nga Amerika. Nismëtari i këtij projekti ishte Prof. Alan Ros nga Univerziteti „Collumbia“ dhe “Jacobi Hospital Center“ nga Bronksi, Nju Jork si edhe Dr. Evia Nano, mjeke shqiptare e cila punon tash 17 vite në SHBA. Para 10 viteve në kuadër të „Jacobi Medical Center“ u themelua Qendra e Mjekësisë Familijare “Illiria”, Jacobi Medical Center, në Pelham Parkuei Sauth, Bronks, Nju Jork 10461. „E drejta e gjithkujt është që të komunikojë në gjuhën e vet amtare”.

Ky qe mendimi i Prof. Alan Ros për të arsyetuar hapjen e kësaj klinike të parë për mjekimin e emigrantëve shqiptarë në Nju Jork.

Drejtoreshë e këtij spitalit ishte Lena Çataliq, e cila para shumë viteve emigroi në Nju Jork – SHBA. Iniciatore për këtë bashkëpunim ishte Lena Çataliq e cila një vit më parë më vizitoi në Shtëpinë e Shëndetit në Ulqin. Ajo foli për gatishmërinë e mjekëve nga Amerika për të ndihmuar shëndetësinë, konkretisht Shërbimin e Emergjencës së Ulqinit.

Rrëfimi 3.

Biografia Lena Çataliq u lind në fshatin Reç në afërsi të Lumit Buna. Atëherë Reçi ishte me shumë shtëpi, kurse sot aty jetojnë tri ose katër familje. Tjerët kanë emigruar kryesisht në SHBA. Lena dy klasë të shkollës fillore i mbaroi në Reç. Ishte vajza e parë e cila vazhdoi shkollimin në shkollën e Shtojit.

Martohet në moshë të re me Nikollë Çataliqin. Së shpejti emigrojnë për Amerikë. Atje fillon jetë tjetër dhe Lena vazhdon emancipimin dhe shkollimin. Me propozimet e Prof.

Alan Ros vazhdon dy vite shkollimi

për menaxhere.

Si kuriozitet: Në një aktivitet për drejtat e kombit shqiptar u takua me presidentin e SHBA-së Bill Klinton.

Kështu Lena Çataliq do të zgjidhet drejtoresha e parë në spitalin i cili u themelua në kuadër të “Jacobi Hospital Center”. Ky spital ishte vendstrehimi i të sëmurëve, por edhe i të gjithë atyre që kishin problem me letra për qëndrimin në SHBA, ose problem papunësie, familjare etj.

Lena ishte e hapur për të gjithë emigranët shqiptarë, por edhe të tjerët.

Më 9 qershor të vitit 2009, ishim në festimin lidhur me 10-vjetorin e punës të Spitalit “Illyria”në Bronks Nju Jork. Aty ishin mërgimtarët tanë, përfaqësuesit e Nju Jorkut bashkë me majorin, përfaqësuesit e konfesioneve fetare. Takuam shumë të njohur: shokun tim nga shkolla e mesme për infermieri në Cetinë Zef Gojçaj me bashkëshorten, vajzën e Prenkë dhe Age Ivanaj nga Shtoji, Mark Shkrelin, imamin Edin Gjonin, Etrita Ibroçin...

Në këtë tubim madhështor, fjalën përshëndetëse e ka pasur edhe Lena Çataliq. Ajo shprehet: “Për Jacobi Hospital kam punuar tepër. Për popullin tim shqiptar gjthmonë jam angazhuar pa lidhur çfarë feje, ose çfarë ngjyre janë... Njërëzit më kanë besuar shumë... Zoti më ka çua shëndet që të qëndroj në këto angazhimet e mia...”.

Para dy viteve Nikollë Çataliqi ndërroi jetë. Shkaku ishte sëmundja e pashërueshme.

Lena vjen dy herë në vit në Shënkoll, ku kanë ndërtua shtëpi të bukur. Por djemtë e Lenës janë amerikan dhe rrallë vijnë në Ulqin.

Kur u kthyem nga Nju Jorku në vitin 2009 mikut tim Nikë Selçaninit i fola për Lenën. Ai më tha: “Lena ishte nga fshati jonë, më vjen mirë që ka përparua, që i ndihmon popullit tonë dhe të gjithë të tjerëve...”.

Në fund.

Lena ka pasur shumë takime lidhur me ndihmesën e popullit shqiptar. Nuk e harron vendlindjen. Është luftëtare e madhe për të drejtat e kombit shqiptar. Disa herë e ka vizitua edhe Vatikanin lidhur me Ditët e Nënë Terezës.

(Nga libri në dorëshkrim “Mërgimtar”) E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

Javore KOHA

31

MOZAIK

Instituti Suedez i Medias dhe Sindikata e Medias e Malit të Zi, organizuan konferencën “Sfidat

Të avancohet suguria punonjësve mediatik nëpërmjet matjes ade të shkallës së rreziku “Përgjegjësinë duhet ta marrin edhe punëdhënësit e shtëpive mediatike, të cilët duhet të sigurojnë mbrojtjen e gazetarëve, të paktën atë bazë, siç është ajo e shkallës së rrezikut, mundësimi i paisjeve, plani i mbrojtjes së ngjarjeve të rrezikshme, ndihma psikologjike, e të mos flasim për ndihmën gjatë raportimit nga zonat e rrezikshme siç është Ukraina”, ka thënë kryetarja e Federatës Evropiane të Gazetarëve, Maja Sever

32

Javore KOHA

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

MOZAIK

e gazetarisë: pengesë për demokracinë”

ae kë ekuate ut

Në konferencën “Sfidat e gazetarisë: pengesë për demokracinë”, u tha se gazetarët/et përherë e më shumë janë të ekspozuar ndaj sulmeve, kërcënimeve dhe frikësimeve, kurse udhëzimet për matjen e rrezikut gjatë raportimit, janë një hap para në sigurimin dhe mbrojtjen e sigurisë së tyre.

Kështu theksohet në një artikull të Sindikatës së Medias së Malit të Zi i cili pasqyron çështje të ndryshme të cilat u diskutuan në këtë konferencë

që u mbajt para pak ditësh në Podgoricë.

Kryetarja e Federatës Evropiane të Gazetarëve, Maja Sever, ka thënë se për shkak të sulmeve gjithnjë e më të shpeshta, duhet që të gjithë së bashku të punojmë në mbrojtje të sigurisë së të punësuarve në media.

“Përgjegjësinë duhet ta marrin edhe punëdhënësit e shtëpive mediatike të cilët duhet të sigurojnë mbrojtjen e gazetarëve, të paktën atë bazë, siç është ajo e shkallës së rrezikut, mundësimi i paisjeve, plani i mbrojtjes së ngjarjeve të rrezikshme, ndihma psikologjike, e të mos flasim për ndihmën gjatë raportimit nga zonat e rrezikshme siç është Ukraina”, ka thënë kryetarja e Federatës Evropiane të Gazetarëve, Maja Sever.

Ndërkaq, kreu i Sindikatës së Medias në Mal të Zi, Radomir Kraçkoviq, ka thënë se viteve të fundit është rritur rrezikshmëria e sigurisë ndaj gazetarëve, ndërsa apeloi tek kompetentët që të merren me zgjidhjen e rasteve të pazbardhura të sulmeve ndaj gazetarëve.

“Zyrtarët dhe politikanët në Mal të Zi duhet që në mënyrë joselektive të dënojnë sulmet ndaj mediave, pa-

varësisht nëse raportimet u pëlqëjnë ose jo”, është shprehur Kraçkoviq.

Ai më tej ka paralajmëruar që Sindikata e Medias e Malit të Zi së shpejti do të prezantojë udhëzimet për mbrojtjen më të mirë të gazetarëve nga sulmet e mundshme.

Ndër të tjera ai ka theksuar se këto udhëzime do të japin propozime se si të raportohet dhe të kihet kujdes teksa raportohet nga ngjarja me rrezikshmëri të lartë, siç janë demostratat, protestat, katastrofat natyrore, krizat shëndetësore, etj.

“Se si të mbrohen gazetarët më mirë nga sulmet online, veçanërisht gazetaret, se si të mbrohen ose të ulin rrezikun nga sulmet gjatë raportimit”, ka thënë Kraçkoviq.

Në mes tjerësh, drejtori gjener i Drejtorisë për Media në Ministrinë e Kulturës dhe Medias, Nedelko Rudoviq, ka njoftuar se dikasteri që përfaqëson në bashkëpunim me asociacionet mediatike dhe organizatat joqeveritare, po përgatisin strategjinë e parë në Mal të Zi, dhe një sërë ligjesh të reja për mediat.

Konferenca në fjalë u organizua nga Instituti Suedez i Medias FOJO dhe Sindikata e Medias e Malit të Zi. t. u.

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

Javore KOHA

33

MOZAIK

Bektashinjtë Shqiptaro-Amerikanë në vizitë tek Papa Françesku

Për Koha Javore:

Frank Shkreli / Nju Jork Teqeja Bektashiane Shqiptare në Detroit të Shteteve të Bashkuara --Frank SHKRELI/ Teqeja Bektashiane në Amerikë-Nderi i Kombit, feston 60-vjetorin e themelimit | Gazeta Telegraf -- themeluar në vitin 1954, ka botuar në portalin e saj një njoftim mbi vizitën që një delegacion i saj ka bërë, disa ditë më parë në Vatikan, ku janë takuar me Papa Françeskun dhe me zyrtarë të tjerë të Vatikanit. Albania-American Bektashi Monastery. - Posts | Facebook

34

Javore KOHA

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

Në njoftimin e saj, Teqeja e Detroit thotë se,”Me 26 Tetor, patëm mundësinë të bënim një vizitë zyrtare tek papa Françesku në Vatikan City.

Kjo vizitë u bë falë një ftese nga Enti i Vatikanit që merret me marrëshëniet ndërfetare”. Sipas njoftimit, ftesa i ishte drejtuar Të ndershmit Dervish Eliton-it, udhëheqësit të Teqesë së Parë Bektashiane Shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Në njoftimin e Qendrës Bektashiane shqiptare në Detroit theksohet se ceremonia e vizitës në Vatikan ishte një burim shprese për të gjithë bektashinjtë anë e mbanë botës, por edhe një hap i parë pë[rpara në marrëdhëniet midis Vatikanit dhe Teqesë Bektashine në Amerikë.

Në deklaratë, thuhet më tej se ndër çeshtjet që u biseduan, ndër të tjera, midis përfaqsuesve të Bektashizmit shqiptaro-amerikan dhe zyrtarëve të Vatikanit, ishin të përbashkëtat që

lidhin myslimanët dhe të krishterët.

Dervishi Eliton citohet të ketë thenë gjatë takimit me Papa Framçeskun se, “Myslimanët dhe të Krishterët kanë më shumë gjëra të përbashkëta se sa ndryshime midis tyre dhe se janë të përbashkëtat ato mbi të cilat duhet të përqndrohemi.”

Në fund të njoftimit të Teqesë Bektashiane të Detroitit u nenvijua se takimi i përfaqësuesev të saj me Papa Françeskun dhe zrytarë të tjerë të Vatikanit, shënoi ngjarjen e parë nga programi në të ardhmen e ngjarjeve që ka në plan të organizoj Teqeja, me qëllim që të përhapë mesazhin e paqës, dashurisë, dhe respektit, anë e mbanë botës.

Baba Rexhepi, themeluesi i Teqesës së parë Bektashiane Shqiptare në Shtetet e Bashkuara, 1954 – njëri prej burrave më të dalluar të komunitetit shqiptaro-amerikan dhe të mbarë Kombit.

MOZAIK

Sekretarja e Sekretariatit për Bujqësi dhe Zhvillim Rural, Ismeta Gjoka zhvilloi takim me përfaqësues të Agjencisë “Tika” në Mal të Zi

Dakordësi për trajnim të fermerëve

Tuz – Prodhimtaria agrare në sera, numri i prodhuesve që kanë sera në këtë lloj veprimtarie, sipërfaqja që kultivojnë dhe problematikat me të cilat ballafaqohen fermerët në trevën e Malësisë, kanë qenë tematikë e takimit që zhvilloi sekratarja e Sekretariatit për Bujqësi dhe Zhvillim Rural, Ismeta Gjoka me përfaqësues të Agjencisë Turke për Marrëdhënie Ndërkombëtare dhe Koordinim

“TIKA” në Mal të Zi. Nga kjo agjenci të pranishëm kanë qenë Abdurrahman Toprak – koordinator, si dhe inxhinieri i bujqësisë, Ali Kurti.

Pas takimit dy palësh, ekspertët kishin rastin që të takohen me prodhuesit agrarë, ti shohin nga afër, që të njihen me problemet dhe sëmundjet kryesore të bimëve të cilat kultivohen në këto sera.

Ekspertët nga Agjencia Turke për

Marrëdhënie Ndërkombëtare dhe Koordinim “TIKA” në Mal të Zi, janë dakorduar që të planifikohet trajnim për prodhuesit bujqësorë të cilët posedojnë sera, e që do të mund të marrin infomacione të duhura për mbrojtjen e bimëve dhe për mënyrën se si ata e kultivojnë prodhimin e tyre.

t. u.

E ENJTE, 3 NËNTOR 2022

Javore KOHA

35

“Koha Javore” në versionin online,

mund ta lexoni

në linkun:

www.kohajavore.me

kohajavore.me