Koha 1020 by fgjokaj

KOHA Javore Podgoricë e enjte, 28 korrik 2022 Viti XXl Numër 1020 Çmimi 0,50

Tradita 30-vjeçare dhe rikthimi në Kalanë e Ulqinit ISSN 1800-5696

Marrëveshje e dëmshme për shqiptarët!

Vendit i shtohet gjallëria

PËRMBAJTJE

10 Evoluim

Pa praninë e opozitës

16 Magjia e Thethit

Qindra familje malësore imigruan sipas kuotës amerikane të emigracionit

KOHA Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002. Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.me

Javore KOHA

E ENJTE, 28 KORRIK 2022

PËRMBAJTJE

24 Institucion me vlerë për gjuhën dhe veprën shqipe

Mjet i pastrimit etnik të trojeve shqiptare

30 Prof.Dr. Nikollë Ujkaj, pedagog me kulturë të gjerë dhe njohuri të thella profesionale

Faik Rexha (1949-2022)

ARKIVI: www.kohajavore.me

E ENJTE, 28 KORRIK 2022

Javore KOHA

NGJARJE JAVORE

Ministria e Jashtme e Malit të Zi reagon ndaj deklaratës së ministrit të jashtëm rus, Sergej Lavrov

Miqësia me popullin rus është më e madhe se politika e agresionit “Mali i Zi dhe Rusia janë krenarë për 311 vjet marrëdhënie diplomatike. Miqësia me popullin rus është më e madhe se politika, sepse ka politika të drejta dhe të gabuara.” Kështu ka komentuar të dielën, Ministria e Jashtme e Malit të Zi një deklaratë të ministrit të Jashtëm rus, Sergej Lavrov, i cili një ditë më parë, tha se “Bashkimi Evropian dhe NATO po përpiqen ta kthejnë Malin e Zi dhe Maqedoninë e Veriut në një instrument në lojën anti-ruse”. Ministria e Punëve të Jashtme përmes një reagimi tha se populli rus do të ketë gjithmonë miq në Mal të Zi, por jo politikën e agresionit dhe ekspansionizmit tragjik. “Mali i Zi dhe Rusia janë krenarë për

Javore KOHA

E ENJTE, 28 KORRIK 2022

311 vjet marrëdhënie diplomatike. Miqësia me popullin rus është më e madhe se politika, sepse ka politika të drejta dhe të gabuara. Kjo është arsyeja pse Vladimir Visocki donte të ishte malazez. Populli rus do të ketë gjithmonë miq në Mal të Zi, por jo politikën e agresionit dhe ekspansionizmit tragjik. Politikanët rusë vinin në Mal të Zi dhe ishin të mirëpritur derisa ia kthyen shpinën Bashkimit Evropian dhe sistemit evropian të vlerave”, ka thënë kjo ministri. Sipas një deklarate të z. Lavrov, dhënë mediave ruse, “Malit të Zi dhe Maqedonisë së Veriut iu premtua hyrja në BE, por iu kërkua të anëtarësohen në NATO, t’i bas-

hkohen sanksioneve dhe të mbajnë një qëndrim të hapur anti-rus”. Duke komentuar këto pretendime, Ministria e Punëve të Jashtme thotë se “politika e agresionit ndaj kandidatit për anëtarësim në BE – popullit sllav ukrainas, tregon dëmshmërinë e politikës që e kthen viktimën dhe fituesin e Luftës së Dytë Botërore në agresor dhe humbës të luftës kundër Ukrainës, viktimë e agresionit”. “Mali i Zi është krenar për arritjet e tij në agjendën evropiane dhe euroatlantike dhe do të vazhdojë të jetë një aleat i besueshëm”, përfundon reagimi i Ministrisë së Jashtme të Malit të Zi. (a. s.)

NGJARJE JAVORE

Delegacioni i Republikës së Kosovës në vizitë komunave Plavë dhe Guci

Hapja e kalimit kufitar nëpër Çakorr dhe ndërtimi i rrugës Plavë-Deçan, synime të përbashkëta ndërshtetërore Plavë/Guci - Në takimin që ministri i Administrimit të Pushtetit Lokal të Qeverisë së Republikës së Kosovës, Elbert Krasniqi, dhe kryetari i Komunës së Pejës, Gazmend Muhaxheri me bashkëpunëtorë, ua bëri komunave të Plavës dhe Gucisë, më 19 korrik 2022, kryetari i Komunës së Plavës, Nihad Canoviq, në fjalën e rastit theksoi se në vazhdimësi duhet të bëhen të gjitha përpjekjet e duhura që qeverive të Malit të Zi dhe të Republikës së Kosovës t’ua tregojmë rëndësinë e hapjes së pikës kufitare nëpër Çakorr dhe ndërtimin e aksit rrugor ndërshtetëror Plavë-Deçan. Sipas fjalëve të kryetarit të Komunës së Plavës, ndërtimi i rrugës dhe hapja e kalimit kufitar në fjalë, do të hapin hapësirë të rëndësishme për zhvil-

limin e aktiviteteve ekonomike dhe bashkëpunim më të mirë të qytetarëve nga të dy anët e kufirit. “Për hir të realizimit të qëllimeve të përbashkëta në mirëqenie të banorëve dhe qeverisjeve lokale, është i nevojshëm krijimi i kushteve për shfrytëzimin e të gjitha potencialeve të përbashkëta dhe në atë mënyrë të hapen mundësi të reja për bashkëpunim, shkëmbim të përvojave pozitive dhe avancim të marrëdhënieve të tërësishme”, ka konfirmuar kryetari i Komunës së Plavës, Nihad Canoviq. Ministri Krasniqi është pajtuar me përparësitë e cekura dhe ka theksuar që nga pozita në të cilën gjendet në Qeverinë e Kosovës, do të mbështesë qëndrimin që të realizohen këto

dy projekte jashtëzakonisht të rëndësishme. Bashkëbiseduesit në takim janë pajtuar që projektet IPA gjithashtu paraqesin rast të mirë për bashkëpunim të komunave kufitare, dhe pas takimit, me drejtorin e ndërmarrjes komunale të Plavës, Ervin Toshiq, kanë inspektuar Qendrën ricikluese, e cila është ndërtuar në kuadër të projektit të përbashkët të komunave Plavë dhe Gjakovë. Në takim, në emër të Komunës se Plavës, kanë marrë pjesë edhe kryetarja e Kuvendit të komunës, Jasmina Cikotiq, administratori kryesor Ervin Kandiq, sekretari i përgjithshëm i komunës, Hasim Radonçiq, drejtori për Investim dhe Mjedis Hapësinor, Fuad Feratoviq, menaxheri i komunës, Merdin Purishiq, dhe ndihmësi i sekretarit, Ibër Hoti. Edhe në Komunën e Gucisë, temë kryesore e shqyrtimit kanë qenë projektet ndërkufitare të cilat Komuna e Gucisë i zbaton në bashkëpunim me Komunën e Pejës, me të cilën është e binjakëzuar, dhe mundësia e zgjerimit dhe koordinimit edhe me komuna të tjera të Republikës së Kosovës. Në takimin dypalësh, po ashtu është biseduar edhe për mundësitë e aktivizimit të serishëm, përkatësisht hapjes së kalimit kufitar nëpër Çakorr. Komunën e Gucisë, në takimin në fjalë, e kanë përfaqësuar kryetarja e komunës Anella Çekiq dhe kryetari i Kuvendit të komunës, Bujar Hasangjekaj, me bashkëpunëtorë. Shaban Hasangjekaj E ENJTE, 28 KORRIK 2022

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Marrëveshja e Qeverisë së Malit të Zi me Kishën Ortodokse Serbe

Marrëveshje e dëmshme për shqiptarët! Për çudi, askush nga përfaqësuesit politikë shqiptarë dhe subjektet e tyre politike nuk reaguan dhe nuk morën qëndrim nga aspekti i interesit kombëtar të shqiptarëve në këtë shtet

Xheladin Zeneli

Me rastin e miratimit të Marrëveshjes bazë ndërmjet Malit të Zi dhe Kishës Ortodokse serbe , kohë më parë nga ana e Qeverisë së Malit të Zi, subjektet politike shqiptare dhe përfaqësuesit e tyre politikë, kryesisht u rreshtuan në dy taborë : disa pro Marrëveshjes dhe

Javore KOHA

E ENJTE, 28 KORRIK 2022

disa kundër, varësisht nga interesat e tyre partiake dhe politike të momentit. Konkretisht ky rreshtim i tyre u bë edhe sipas vijave (të kundërta) të dy krerëve shtetëror në Mal të Zi, atij të kryeministrit aktual Dritan Abazoviq si nënshkrues e kësaj Marrëveshje dhe atij të Presidentit aktual të Malit të Zi, Millo Gjukanoviq, kundërshtues i kësaj Marrëveshjeje. Por, për çudi, askush nga përfaqësuesit politikë shqiptarë dhe subjektet e tyre politike nuk reaguan dhe nuk morën qëndrim nga aspekti i interesit kombëtar të shqiptarëve në këtë shtet.

Millo Gjukanoviq dhe Dritan Abazoviq, sipas pozitës që ata mbajnë, mbrojnë dhe këqyrin interesin shtetëror të Malit të Zi, kurse ata që janë zgjedhur të përfaqësojnë interesat e shqiptarëve , pra do të duhej të shikonin interesin e popullit të tyre në këtë shtet. Rikujtojmë lexuesit se trevat shqiptare kanë qenë gjithmonë në shënjestër të Kishës Ortodokse serbe si pjesë e strategjisë së tyre për uzurpimin dhe përvetësimin e monumenteve të historisë dhe të kulturës kombëtare të shqiptarëve. Gjatë tre dekadave të fundit jemi

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION dëshmitarë të disa tentimeve të tilla të uzurpimit dhe për këtë më së miri flasin rastet e qytetit të lashtë të Shasit, në malin e Rumisë ,në Ostros të Krajës ,në Martinaj të Gucisë e gjetiu, raste këto të cilat kanë nxitur disa herë protesta kundër politikës së tyre uzurpuese ndaj e popullsisë shqiptare të këtyre vendbanimeve. Është fakt i njohur tashmë dhe i pamohueshëm se KOS-i ka qenë gjithmonë frymëzim i ultra nacionalizmit serb dhe si dorë e zgjatur e regjimeve të Serbisë, pra vazhdimisht i ka shërbyer politikës ekspanizioniste serbomadhe. Pasojat e përgjakshme të veprimeve të KOS-it i kemi parë me rastin e luftërave të fundit në ish-Jugosllavi gjatë viteve “90-ta, kur klerikët e tyre ishin frymëzuesit kryesorë të politikës luftënxitëse të Serbisë ndaj republikave të tjera të ish Jugosllavisë, posaçërisht kundër shqiptarëve. Mendoj se është naivitet të besohet se KOS-i, ka ndryshuar, është distancuar apo ka hequr dorë nga politika e saj e së kaluarës. Përkundrazi ajo është gjithnjë prezentë dhe me ndikim në politikëbërjen e Serbisë dhe të Malit të Zi. Beogradi zyrtar sot, kinse në emër të mbrojtjes së të drejtave dhe “trashëgimisë fetare” të serbëve jashtë Serbisë, e lënë të lirë të veprojë ketë kishë , pasojat destruktive të së cilës vërehen më së miri në Kosovë dhe tani po vërehen edhe në Mal të Zi. Shqiptarët nuk mund të jenë avokat i çështjeve dhe konflikteve ndërfetare të sllavëve, të cilët datojnë shekuj më radhë, pra (mos)Marrëveshjet fetare në

“

Shqiptarët nuk mund të jenë avokat i çështjeve dhe konflikteve ndërfetare të sllavëve të cilët datojnë shekuj me radhë, pra (mos)marrëveshjet fetare në mes sllavëve nuk janë çështje që iu takon shqiptarëve që t’i zgjidhin, por ata duhet të përqendrohen dhe të sigurohen që asnjë marrëveshje në mes tyre, duke përfshirë edhe Marrëveshjen e fundit në mes KOS-it dhe Qeverisë së Malit të Zi ,mos të cenojnë të drejtat dhe qenien etnike të shqiptarëve në këtë shtet

mes sllavëve nuk janë çështje që iu takon shqiptarëve që t’i zgjidhin, por ata duhet të përqendrohen dhe të sigurohen që asnjë marrëveshje në mes tyre, duke përfshirë edhe Marrëveshjen e fundit në mes KOS-it dhe Qeverisë së Malit të Zi , të mos cenojnë të drejtat dhe qenien etnike të shqiptarëve në këtë shtet. Me rastin e miratimit të Marrëveshjes në fjalë, e shoh të rëndësishme të ngrin disa pyetje: -A siguron Marrëveshja në fjalë, e miratuar nga Qeveria e Malit të Zi, heqjen e objektit fetar në Rumi, të vendosur në mënyrë ilegale dhe antiligjore në vitin 2006 nga ana e Kishës Ortodokse të Serbisë?, -A garanton Marrëveshja në fjalë ndalimin e ekspeditave tendencioze dhe mbajtjen e liturgjive të klerikëve të KOS-it ,që kohë pas kohe ata i bëjnë monumenteve të caktuara të trashëgimisë kulturore dhe historike në trevat autoktone të shqiptarëve të cilët i zotërojnë ato monumente shumë shekuj para ardhjes së sllavëve në këtë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

rajon? -A siguron Marrëveshja në fjalë ndaljen e pretendimeve për tjetërsimin, përvetësimin dhe sllavizimin e monumenteve të kulturës shqiptare nga ana e Kishës Ortodokse serbe ?, etj. Teksti i Marrëveshjes bazë i nënshkruar nga Qeveria e Malit të Zi dhe Kisha Ortodokse serbe më 8 Korrik 2022 , me gjuhën e saj të ambiguitetit jo vetëm që nuk u jep përgjigje pyetjeve të parashtruara më lart, por njëkohësisht ajo nuk adreson dhe nuk sqaron pasojat negative që implementimi i kësaj Marrëveshjeje mund të kenë në raport me etninë shqiptare në Mal të Zi dhe me monumentet e trashëgimisë së tyre kulturore dhe historike. Prandaj, duke pasur parasysh çfarë u tha më lart, Marrëveshja Bazë në mes Qeverisë së Malit të Zi dhe KOS-it, duhet të konsiderohet si një marrëveshje e cila dëmton interesat kombëtare të shqiptarëve dhe si e tillë duhet të kundërshtohet unanimisht dhe fuqimisht nga gjithë faktori politik shqiptar në Mal të Zi.

E ENJTE, 28 KORRIK 2022

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Evoluim Në thelb, gjithçka që e bën “dizajnin” tonë një evolucion “perfekt” është një pjesë e madhe e asaj që na bën më pak efektivë si primatë. Kemi këmbyer shumë për qëndrimin e drejtë. Ka, sigurisht, mënyra për të kompensuar këto kënde të çuditshme dhe tendosje të sikletshme, por fakti mbetet se ndërkohë që kemi ndryshuar ekuilibrin dhe qëndrimin tonë të përgjithshëm për të qenë më të drejtë, nuk kemi ndryshuar qëndrimin tonë ose modelin e shpatullave

Për Koha Javore:

Astrit Lulushi / Uashington Si evoluan njerëzit në një dizajn kaq të përsosur? Arrogancë klasike në maksimum; njeriu nuk është i përsosur. Shumë është thënë në lidhje me disa nga papërsosmëritë tona të dukshme fiziologjike; veçanërisht, shikimi ynë jashtëzakonisht i mangët, dhimbjet e shpinës (për shkak të kokave tona të mëdha), kyçet e dobëta, lindja jonë tepër e dhimbshme dhe e rrezikshme.

“ 8

Ne jemi gjithashtu shumë të ndjeshëm ndaj infeksioneve bakteriale, parazitare dhe virale. Jo se organizmat e tjerë nuk janë, por ne kemi më shumë gjasa të vdesim nga më e keqja prej tyre; edhe një ftohje na e bën të vështirë frymëmarrjen. Por merrni parasysh këtë: pse kaq shumë njerëz vuajnë nga gjunjët dhe shpatullat? Nuk bëhet fjalën vetëm për njerëzit me mbipeshë. Shumica e njerëzve përjetojnë këto sëmundje kronike. Pse?! Ne jemi unikë midis primatëve sepse ecim drejt. Kjo është e bukur kur bëhet fjalë për gjëra të tilla si përdorimi i duarve për të punuar; “të papunë sepse nuk duan të punojnë”, thuhet... Sa keq.

Por ajo që ne nuk evoluuam ishte një strukturë shumë e ndryshme e ijeve ose e shpatullave për të qëndruar drejt. Legeni ka evoluar në vendosje më të drejtë të kyçit të kofshës. Por vetë nyja është ende me kënd. Dhe ky kënd prodhon diçka që quhet këndi Q i femurit midis nyjës së kofshës dhe gjurit. Tek njerëzit, për të mbajtur veten lart, ky kënd është shumë i theksuar. Vetëm pesë gradë zhvendosjeje (në fakt jo më pak se dy gradë) mund të zhvendosë kapakun e gjurit si nga brenda ashtu edhe nga jashtë. Kjo tendosje vendos tension të tepërt në ligamentet që mbajnë nyjen së bashku, gjë që shkakton inflamacion në

Shumë është thënë në lidhje me disa nga papërsosmëritë tona të dukshme fiziologjike; veçanërisht, shikimi ynë jashtëzakonisht i mangët, dhimbjet e shpinës (për shkak të kokave tona të mëdha), kyçet e dobëta, lindja jonë tepër e dhimbshme dhe e rrezikshme. Ne jemi gjithashtu shumë të ndjeshëm ndaj infeksioneve bakteriale, parazitare dhe virale. Jo se organizmat e tjerë nuk janë, por ne kemi më shumë gjasa të vdesim nga më e keqja prej tyre; edhe një ftohje na e bën të vështirë frymëmarrjen. Por merrni parasysh këtë: pse kaq shumë njerëz vuajnë nga gjunjët dhe shpatullat? Nuk bëhet fjalën vetëm për njerëzit me mbipeshë. Shumica e njerëzve përjetojnë këto sëmundje kronike. Pse?! Ne jemi unikë midis primatëve sepse ecim drejt. Kjo është e bukur kur bëhet fjalë për gjëra të tilla si përdorimi i duarve për të punuar; “të papunë sepse nuk duan të punojnë”, thuhet... Sa keq

Javore KOHA

E ENJTE, 28 KORRIK 2022

“

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

tendinat dhe e detyron trupin të stabilizojë ligamentet me kocka - dhe kjo është osteoartriti me pak fjalë. Primatët ulen dhe i japin një kënd kofshëve pak nga jashtë. Ky është pozicioni në të cilin duhet të jenë këmbët tona. Por, ne kemi evoluar “në mënyrë të përsosur” për të qëndruar gabimisht, duke i tendosur ijet dhe gjunjët. Supet janë prapa, duart janë përpara shpatullës, bërrylat jashtë për mbështetje; ky është një pozicion i mirë i shpatullave të primatit. Ekziston një arsye pse muskujt tanë të pjesës së sipërme të shpinës janë shumë më të mëdhenj dhe më të fortë se muskujt e gjoksit, dhe pse tricepsi

ynë është 3/4 e masës së krahëve të sipërm. Kjo ndodh sepse ne në fakt jemi të strukturuar për të lëvizur në këtë pozicion. Si rezultat, forma e shpatullës në pozicionin e saj vertikal është mjaft e dobët. Është e lehtë të zhvendosësh një shpatull vetëm me forcë vertikale, dhe ajo që ne mendojmë është lëvizja e fortë (heqja e diçkaje para nesh, ose lart), në të vërtetë shumë e rrezikshme për kyçin. Pra, çuditërisht, ne shpesh - shumë më shpesh se primatët e tjerë - zhvendosim shpatullat tona, marrim goditje që kërkojnë operacion dekompresimi dhe grisim muskujt e manshetës rrotulluese. Përveç kësaj,

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

ecja drejt na jep pjesën e sipërme të shpinës së dobët, gjë që na bën të përkulemi, gjë që shkakton edhe më shumë dhimbje në qafë, kokë dhe në pjesën e poshtme të shpinës. Në thelb, gjithçka që e bën “dizajnin” tonë një evolucion “perfekt” është një pjesë e madhe e asaj që na bën më pak efektivë si primatë. Kemi këmbyer shumë për qëndrimin e drejtë. Ka, sigurisht, mënyra për të kompensuar këto kënde të çuditshme dhe tendosje të sikletshme, por fakti mbetet se ndërkohë që kemi ndryshuar ekuilibrin dhe qëndrimin tonë të përgjithshëm për të qenë më të drejtë, nuk kemi ndryshuar qëndrimin tonë ose modelin e shpatullave. E ENJTE, 28 KORRIK 2022

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Procesi i bisedimeve të Tiranës për anëtarësim në BE

Pa praninë e opo

Kjo klasë politike shqiptare është aq e pashpresë për të ardhmen e Shqipërisë dhe të kombit shqiptar saqë edhe po të duam të gëzohemi për një rast të gëzueshëm, këta nuk të lenë as të gëzohemi si shqiptarë kudo që jemi. E kam fjalën për hapjen, zyrtarisht, të bisedimeve midis Shqipërisë dhe Bashkimit Evropian, megjithëse ky proces, sipas zyrtarëve të BE-së, është një rrugë shumë e gjatë. Megjithkëtë, nuk na lenë të festojmë as për një ditë, të pakën derisa të ktheheshin në Tiranë, që ta na bindnin se asgjë nuk ka ndryshuar

Për Koha Javore:

Frank Shkreli / Nju Jork

gjithë shqiptarëve -- u përgjigj me ironi: nuk dimë kush është opozita, “Nuk e dimë se kush është në krye të partisë”, tha ai. Z. Varhelyi u shpreh se procesi

kërkon dhe nevojit gjithëpërfshirje, duke shtuar se, “Negociatat kanë natyrë shtrënguese. Do ketë një ndikim madhor, pozitiv te shoqëria dhe na duhet që gjithsecili të bëhet pjesë

Shqipëria dhe shqiptarët kudo, kishim nevojë të dëgjonin një lajm të mirë për Kombin tonë, përballë grindjeve dhe konflikteve, përballë korrupsionit që është jashtë kontrollit në të gjitha nivelet e qeverisë dhe të shoqërisë, përballë drogës dhe vrasjeve të përditshme midis grupeve kriminale, çmimeve të larta, papunësisë dhe zbrazjes së vendit nga rinia. Të gjithë u gëzuam kur morëm lajmin se Bashkimi Evropian ka vendosur të çel, zyrtarisht, negociatat me Shqipërinë, pa marrë parasysh se kush sundon sot në Tiranë dhe më gjithë rrugën e gjatë përpara. Komisionari për Zgjerim i Bashkimit Evropian, Z. Oliver Varhelyi gjatë fjalës së hapjes zyrtare të procesit të negociatave me Shqipërinë u shpreh gjatë një konference të përbashkët shtypi me Kryeministrin e Shqipërisë Z. Rama se në këtë rrugë të gjatë nevojitet një “konsensus mbarë-ndërkombëtar” dhe se për të dal me sukses na “duhen të gjithë në Shqipëri”. Pyetjes së një gazetari se pse në delegacionin e Shqipërisë nuk kishte asnjë përfaqësues të opozitës, Kryeministri -- të pakën në letër i të

Javore KOHA

E ENJTE, 28 KORRIK 2022

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

ozitës e kësaj rruge”, ka thënë ai. Duket se Z. Rama nuk është në të njëjtat valë me Bashkimin Evropian sa i përket gjithëpërfshirjes në procesin e anëtarësimit të Shqipërisë në BE, pozitë, opozitë, shoqëri civile, e tjera grupe të interesit. Kjo dukuri në Bruksel dje më solli në kujtesë nënshkrimin e Memorandumit të rivendosjes së marrëdhënieve diplomatike midis Shqipërisë dhe Shteteve të Bashkuara më 15 mars 1991. Kur për këtë qëllim në SHBA kishte ardhur delegacioni shqiptar me në krye Ministrin e Jashtëm të Shqipërisë të asaj kohe, Z. Muhamet Kapllani, komuniteti shqiptaro-amerikan vuri re se në atë delegacion nuk kishte anëtarë të opozitës së re të posa themeluar në Shqipëri. Si për-

fundim, komuniteti nguli këmbë që Memorandumi të mos nënshkruhej për derisa të mos ketë në atë ceremoni edhe përfaqësues të opozitës shqiptare, të posa formuar. Me fjalë tjera, që ceremonia në Departamentin e Shtetit të ishte një akt mbarë kombëtar, gjithëpërfshirës shqiptar. Ashtu edhe ndodhi, kërkesa e komunitetit tonë këtu u pranua nga Departamenti i Shtetit dhe pak më vonë edhe Ministri Kapllani ra dakord se kërkesa e komunitetit shqiptaro-amerikan ishte e justifikuar. Ceremonia e nënshkrimit u vonua derisa në Uashington arritën përfaqësuesit e Partisë Demokratike të Shqipërisë, të posa themeluar, zotërinjtë Dr Sali Berisha dhe Gramoz Pashko. Arsyetimi i komunitetit shqiptaro-amerikan ishte se Uashingtoni nuk duhej të rivendoste marrëdhëniet me një regjim komunist, i cili për 50-vite vetëm urrejtje shprehte ndaj Amerikës, por duhej të përfshinte në delegacionin shqiptar edhe për-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

faqësues të segmenteve të tjera të shoqërisë shqiptare, që në atë kohë ishin të pakta ose jo-ekzistuese. Sepse -- në prag të ndryshimeve të mëdha në Shqipëri me shembjen e Murit të Berlinit -- këto nuk ishin marrëdhënie të Amerikës vetëm me një regjim diktatorial në Tiranë, por ishte një ceremoni për ri-vendosjen e marrëdhënieve historike, popull-mepopull, pa marrë parasysh se kush sundonte në Tiranë, në atë kohë. Mungesa e opozitës shqiptare në Bruksel të martën nuk mund të bindi askënd dhe më pak vet BE-ën, se Kryeministri Rama është vërtetë serioz për anëtarësimin e Shqipërisë në Bashkimin Evropian. Sepse Bashkimi Evropian nuk pranon vende mono-partiake, siç është Shqipëria. Për këtë arsye, rruga e anëtarësimit të Shqipërisë në BE -- edhe në qoftë se ndodhë eventualisht -- do të jetë shumë më e gjatë se ç ‘pritet normalisht. Fatkeqësisht, mospërfshirja që tani e opozitës shqiptare në këtë proces është një fillim i mbrapsht i këtij procesi të gjatë. I para-destinuar të dështojë dhe i cili nuk premton shumë për anëtarësimin eventual të Shqipërisë në Bashkimin Evropian. Është vështirë të thuhet nëse -- çelja zyrtare e negociatave të BE-së me Shqipërinë pardje në Bruksel -është “fillimi i fundit apo fundi i fillimit”, i nuk di se çkaje. Fatkeqësisht, të martën Zoti Rama ishte në Bruksel për propagandën e radhës, por sytë e mendjen i ka gjithnjë të drejtuar kah nisma “Ballkani i hapur”, ruso-serbe, e shpinën ia ka kthyer Bashkimit Evropian me kohë! Mungesa e cilëve do përfaqësues të opozitës shqiptare në Bruksel, të martën që kaloi, nuk është një shenjë pozitive as nuk tregon vullnet të mirë nga autoritetet e Tiranës që negociatat midis Shqipërisë dhe BE-së në të ardhmen, do të dalin me sukses. Mos ftesa e përfaqësuesve të opozitës politike shqiptare në Bruksel, ishte një hap tepër i gabuar, sido që ta shikosh. Një mentalitet ky i një republike bananesh, i padenjë për Kombin shqiptar! Si gjithmonë, edhe punët e mbara – siç është nënshkrimi i hapjes së negociatave me Bashkimin Evropian – politika shqiptare i fillon për mbrapshti. E ENJTE, 28 KORRIK 2022

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Diaspora e Malësisë në Shtetet e Bashkuara dhe dashuria e saj për atë tokë të bekuar (1)

Qindra familje malë kuotës amerikane të Gjekë Gjonlekaj / New York Malësorët shqiptarë janë shpërngulur nga trojet e tyre qysh në kohërat antike. Pushtimet e perandorive të ndryshme, duke filluar nga ato romake, sllave e otomane e të tjera bënë që iliro-arbërorët dhe më vonë pasardhësit e tyre shqiptarët të nguliten në toka të huaja, ku gëzonin më shumë liri se në atdheun e tyre të robëruar. Shumë nga ato shpërngulje nuk janë shënuar dhe kështu janë humbur gjurmët e tyre pa asnjë shenjë. Nuk është bërë pothuajse asgjë për vendet ku ishin vendosur malësorët pas largimit nga atdheu i tyre. Malësorët shqiptarë kishin zbritur drejt Epirit e Thesalisë, pjesa tjetër drejt Italisë, Dalmacisë deri në Lindjen e Mesme dhe në Egjipt, arbëreshët katolikë të Italisë pas më shumë se një shekulli ishin asimiluar në shumicë duke u përzier me popullin italian dhe kështu kishin humbur gjuhën shqipe, traditat kombëtare, çfarë nuk ndodhi me arbëreshët ordodoksë ngase ata

“ 12

i qëndruan besnikë gjuhës arbëreshe, pastaj historisë dhe kulturës kombëtare. Pothuajse të gjithë autorët e njohur arbëreshë të Italisë ishin të besimit ortodoks. Ata shkuan atje pothuajse 600 vjet më parë dhe një pjesë e dukshme e tyre flasin arbërisht sot e kësaj dite, duke qenë krenarë për të kaluarën e tyre. Heroi i tyre kombëtar është sot e kësaj dite Gjergj Kastrioti - Skënderbeu dhe kudo në qytetet arbëreshe mund të vërehen përmendoret dhe lapidaret e heroit tonë kombëtar. Natyrisht se edhe malësorët e Labeacisë dhe më vonë arbërorët e Malësisë kishin braktisur nëpër shekuj trojet e tyre. Para pak më shumë se një shekull, disa malësorë ishin vendosur në dy-tri vende të Evropës dhe në Shtetet e Bashkuara. Ata ishin vendosur atje përkohësisht dhe kjo tregon qëllimin e tyre. Ata ishin kthyer pa fitime të dukshme, por pas disa vjetësh ata ishin kthyer në vendlindjet e tyre. Por një shpërngulje e madhe, më mirë të them një eksod i trishtueshëm i malësorëve filloi në fund të viteve ‘60 të shekullit të kaluar dhe vazhdoi deri para disa vjetësh. Ikjet në shumicë nga fushat dhe malet e Malësisë ishin fenomene të dhimbshme, ndonjëherë edhe tragjike. Mund të shtrohet pyetja se pse emi-

grimet e malësorëve ishin aq masive? Përgjigjja është shumë e lehtë. Malësorët u larguan kryesisht nga varfëria ekonomike që ishte pasojë e politikës diskriminuese, fillimisht jugosllave dhe më vonë serbo-malazeze. Malësorët shqiptarë që prej Lidhjes Shqiptare të Prizrenit i kishin humbur pothuajse të gjitha të drejtat kombëtare nga regjimet e knjazëve, të krajlave dhe më vonë të diktatorëve komunistë. Por as demokracia serbo-malazeze pas viteve ‘90 nuk bëri asnjë ndryshim të dukshëm për të mirën e Malësisë. Unë personalisht i kam përjetuar në Malësinë tonë episodet e Migjenit: “A do qymyr zotni?”. I kujtoj me dhimbje gratë dhe burrat malësorë që niseshin herët në

Largimi pa dhunë ishte përgatitur në zyrat e sigurimit malazez, në bashkëpunim me disa shqiptarë që kishin qenë besnikë të tyre. Ata jetonin në Itali dhe kishin qenë besnikë të Sigurimit qysh në kohën kur kishin braktisur Shqipërinë diktatoriale dhe ishin pritur mirë gjatë qëndrimit të përkohshëm në Mal të Zi. Në fund të viteve ‘60 e deri në vitet e para të vitit ’70, malësorët hynin në kampet e refugjatëve të Italisë. Ata gjatë këtyre viteve rrëfenin para autoriteteve italiane se gjoja ishin nga Shqipëria komuniste dhe e kishin braktisur atdheun për gjendjen e tyre katastrofike në atdhe. Ata i zhduknin pasaportat jugosllave para se të hynin në kampet e refugjatëve

Javore KOHA

E ENJTE, 28 KORRIK 2022

“

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

ësore imigruan sipas ë emigracionit mëngjes, më mirë të them para drite, për të shitur qymyrin e tyre në Podgoricë. Këtu fillonte mjerimi dhe vazhdonte në forma të ndryshme. Këto dhe shumë padrejtësi të tjera bënë që malësorët të braktisin njëherë e përgjithmonë vendlindjet e tyre. Makineria politike serbo-malazeze i kishte vënë në veprim të gjitha mekanizmat politike dhe ekonomike për largimin e shqiptarëve nga trojet e tyre në Malësi. Kështu ndodhi edhe me viset tjera shqiptare në këtë republikë të vogël jugosllave. Demonstratat e vitit 1968 në Kosovë kishin qenë shumë shqetësuese për Jugosllavinë e atëhershme. Kjo protestë për të drejta kombëtare u njoftua zyrtarisht nga të gjitha agjencitë ndërkombëtare të lajmeve. Bile gazetarët e huaj në një konferencë shtypi e kishin pyetur Josip Broz Titon për demonstratat e Kosovës në Prishtinë. Ky kishte qenë grushti më i madh politik kundër Jugosllavisë pas Luftës së Dytë Botërore. Ata kishin frikë se udhëheqësit e këtyre protestave kishin lidhje me Shqipërinë dhe se këto aktivitete mund të zgjeroheshin përtej Kosovës, sidomos në zonat kufitare me atdheun e tyre mëmë. Largimi pa dhunë ishte përgatitur në zyrat e sigurimit malazez, në bashkëpunim me disa shqiptarë që kishin qenë besnikë të tyre. Ata jetonin në Itali dhe kishin qenë besnikë të Sigurimit qysh në kohën kur kishin braktisur Shqipërinë diktatoriale dhe ishin pritur mirë gjatë qëndrimit të përkohshëm në Mal të Zi. Në fund të viteve ‘60 e deri në vitet e para të vitit ’70, malësorët hynin në kampet e refugjatëve të Italisë. Ata gjatë këtyre viteve rrëfenin para autoriteteve italiane se gjoja ishin nga Shqipëria komuniste dhe e kishin braktisur atdheun për gjendjen e tyre katastrofike në atdhe. Ata i zhduknin pasaportat jugosllave para se të hynin në kampet e refugjatëve.

“

Një shpërngulje e madhe, më mirë të them një eksod i trishtueshëm i malësorëve filloi në fund të viteve ‘60 të shekullit të kaluar dhe vazhdoi deri para disa vjetësh. Ikjet në shumicë nga fushat dhe malet e Malësisë ishin fenomene të dhimbshme, ndonjëherë edhe tragjike

Zyra e Emigracionit Amerikan kishte një qëndrim politik shumë human dhe të drejtë për emigrantët politikë nga Shqipëria diktatoriale. Qindra e qindra familje malësore imigruan sipas kuotës amerikane të emigracionit. Kuotë të madhe për hyrjen e qytetarëve të Shqipërisë në Shtetet e Bashkuara. Trajtimi i mirë i shqiptarëve nga zyrat e larta të emigracionit amerikan kishte filluar në kohën kur John F. Kennedy ishte President i këtij vendi dhe as administrata të tjera nuk kishin ndryshuar qëndrim për çështjen e imigrimit të shqiptarëve në Amerikë, që do të thotë se kombi shqiptar ishte i privilegjuar nga zyrat e larta të emigracionit amerikan. Flitet se kjo ndërhyrje ishte bërë nga Papa Gjoni i 23-të gjatë takimit me Presidentin Kennedy në Romë. Emigrantët e vërtetë nga Shqipëria komuniste kishin pritur imigrimin në Shtetet e Bashkuara që prej vitit 1945 e deri në fillim të viteve ‘60. Ata bënin një jetë të vështirë në kampet italiane të refugjatëve. Por edhe pasi u mbyllën kampet italiane për refugjatët malësorë, ata gjetën rrugë tjera për të imigruar në Amerikë. Në Romë vepronin zyra private të emigracionit dhe malësorët vendoseshin në qytetet pranë Romës dhe bënin kërkesat e duhura në Konsullatën Amerikane në Romë ose Napoli për të imigruar në këtë vend. Ata jetonin me shpenzimet e veta dhe nuk merrnin asnjë lloj ndihme nga Italia dhe as nga zyrat ndërkombëtare të refugjatëve. Malësorët qëndronin në ato qytete ku

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

ishin vendosur gjashtë muaj ose më shumë derisa merrnin të drejtën për imigrim në Shtetet e Bashkuara. Në atë kohë zyrat amerikane ishin shumë serioze që në ato grupe të mos kishte komunistë, fashistë e jo se jo nazistë. Ishte e ndaluar hyrja në Amerikë edhe për kriminelë lufte dhe ordinerë. Pak a shumë kërkohej një biografi e mirë familjare dhe shoqërore. Më vonë, pas rënies së diktaturave, këto qëndrime kanë ndryshuar, duke i lehtësuar kriteret e imigrimit në Amerikë. Përpara se të miratohej imigrimi në Amerikë, zyrat përkatëse kërkonin një institucion privat, siç ishin për shembull kishat katolike ose edhe individë të dërgonin një letër garanci private, kështu që personi ose familja që emigronte duhej të priste në aeroport të qytetit ku do të vendosej. Malësorët bënin garancione për njëri-tjetrin dhe ndihmonin për gjetjen e punëve dhe të banesave ose të shtëpive për banim. Shumica e malësorëve ishin vendosur në Miçigan, kryesisht në qytetin Detroit. Ishin vendosur atje sepse në Detroit vepronin tri industritë më të mëdha të prodhimit të automjeteve më të ndryshme. Fabrika General Motors, Ford dhe Chrysler kishin vende të hapura dhe shumica e malësorëve filluan punën nëpër ato fabrika që paguanin shumë mirë, por punët në ato fabrika gjigante ishin shumë të vështira. Shumica qëndruan atje deri kur dolën në pension. Shumica e malësorëve u vendosën në atë kohë në Miçigan, por nuk munguan as në Nju Jork dhe në Kaliforni. (vijon) E ENJTE, 28 KORRIK 2022

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Manifestimi letrar “Kalimera Poetike – Basri Çapriqi”

Tradita 30-vjeçare dh rikthimi në Kalanë e “Kalimera Poetike” është përpjekur dhe ka arritur të ruajë cilësinë e saj, duke ftuar jo shkrimtarët më në “modë” të kohës, por ata që me shkrimin e tyre kanë lënë gjurmë në letërsi. Ajo ka krijuar një traditë të mirë, por të ruash vazhdimësinë dhe traditën është gjëja më e vështirë sot ka shumë manifestime letrare. “Kalimera Poetike” ka për qëllim promovimin e letërsisë shqipe dhe të letërsive që krijohen në vendet dhe gjuhët e Ismet tjera, por edhe njohjen e shkrimtarëve Kallaba me njëri-tjetrin dhe krijimtarinë e tyre. Në të trajtohen edhe probleme të letërsisë, hidhen ide për bashkëpunime etj. Në rrugëtimin e saj 30-vjeçar, “KaliNë kohën e infoobezitetit, në kohën mera Poetike” ka kaluar nëpër faza të kur dukja dominon mbi përmbajtjen, ndryshme, e ka ndryshuar konceptin kur “lufta” kryesore zhvillohet për më fillestar dhe është shndërruar nga një shumë klikime në rrjetet sociale, në manifestim masiv në një aktivitet elitar kohën kur çdokush që ka para mund të duke promovuar vlerat më të mira lebotojë libra dhe veten e quan shkrimtar trare. secili që boton një libër... është gjithnjë “Kalimera Poetike” është përpjekur dhe e më e vështirë të dallosh të mirën nga ka arritur të ruajë cilësinë e saj, duke e keqja. Pavarësisht faktit se të jetosh ftuar jo shkrimtarët më në “modë” të nga letërsia sot është (pothuajse) e pa- kohës, por ata që me shkrimin e tyre mundur, shkrimtarët e vërtetë përpiqen kanë lënë gjurmë në letërsi. Ajo ka ta ruajnë rolin e saj iluminues në sho- krijuar një traditë të mirë, por të ruash qëri. vazhdimësinë dhe traditën është gjëja Në hapësirën shqiptare dhe më gjerë më e vështirë. E personifikuar me emrin

“ 14

e poetit dhe studiuesit të ndjerë Basri Çapriqi, edhe pas 30 vitesh ajo zhvillohet me po të njëjtin pasion të fillimit, duke ruajtur identitetin shqiptar në këto treva. Pas dy viteve, për shkak të pandemisë, “Kalimera Poetike” rikthehet në folenë e vet, në Kalanë e Ulqinit, sepse “Kalimera Poetike” dhe Kalaja e Ulqinit janë një binom i pandarë. Ky shesh, të cilin disa e quajnë “Sheshi i robërve”, me plot të drejtë mund të quhet edhe “Sheshi i shkrimtarëve” apo “Sheshi i artistëve” falë “Kalimerës Poetike” dhe aktiviteteve të tjera kulturore që zhvillohen këtu. Së këndejmi, çdo shkrimtar pjesëmarrës ka vendosur një gur në “kalanë” e “Kalimerës Poetike”. “Kalimera Poetike” do të bashkojë edhe në këtë edicion jubilar letërsi, gjuhë, breza të ndryshëm të krijuesve. Janë tre autorë, ku secili krijon në mënyrën e vet, në forma dhe tematika të larm-

“Kalimera Poetike” do të bashkojë edhe në këtë edicion jubilar letërsi, gjuhë, breza të ndryshëm të krijuesve. Janë tre autorë, ku secili krijon në mënyrën e vet, në forma dhe tematika të larmishme, te krijimtaria e të cilëve mishërohet më së miri letërsia si art i fjalës dhe na përkujton se e para është (mbetet) fjala. Shkrimtari shqiptar Ylljet Aliçka - i njohur për lexuesin e huaj po aq sa për atë shqiptar, letërsia dhe skenaret e të cilit ironizojnë absurditetin komunist dhe të transicionit shqiptar; Donika Dabishevci – një zë femëror i veçantë dhe i fuqishëm në letërsinë shqipe, e cila lirinë poetike e përdor për të thyer tabutë; dhe Dragan Radulloviq – shkrimtari malazias që letërsinë e sheh si pjesë e angazhimit të tij shoqëror

Javore KOHA

E ENJTE, 28 KORRIK 2022

“

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

he e Ulqinit

“

Pas dy viteve, për shkak të pandemisë, “Kalimera Poetike” rikthehet në folenë e vet, në Kalanë e Ulqinit, sepse “Kalimera Poetike” dhe Kalaja e Ulqinit janë një binom i pandarë. Ky shesh, të cilin disa e quajnë “Sheshi i robërve”, me plot të drejtë mund të quhet edhe “Sheshi i shkrimtarëve” apo “Sheshi i artistëve” falë “Kalimerës Poetike” dhe aktiviteteve të tjera kulturore që zhvillohen këtu Arkiv

ishme, te krijimtaria e të cilëve mishërohet më së miri letërsia si art i fjalës dhe na përkujton se e para është (mbetet) fjala. Shkrimtari shqiptar Ylljet Aliçka i njohur për lexuesin e huaj po aq sa për atë shqiptar, letërsia dhe skenaret

e të cilit ironizojnë absurditetin komunist dhe të transicionit shqiptar; Donika Dabishevci – një zë femëror i veçantë dhe i fuqishëm në letërsinë shqipe, e cila lirinë poetike e përdor për të thyer tabutë; dhe Dragan Radulloviq –

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

shkrimtari malazias që letërsinë e sheh si pjesë e angazhimit të tij shoqëror. (Fjala e hapjes në edicionin e 30-të të manifestimit letrar “Kalimera Poetike – Basri Çapriqi” 2022) E ENJTE, 28 KORRIK 2022

Javore KOHA

REPORTAZH

Reportazh

Magjia e Thethit Edith Durham, udhëpërshkruese dhe shkrimtare angleze, vizitoi Thethin në vitin 1908, e cila me këtë rast ka thënë se “nuk mendoj se kam parë ndonjë vend tjetër ku jeton njerëzimi që të më ketë lënë përshtypjen e një izolimi magjik nga e gjithë bota.”

Donika Lulgjuraj

Ora pesë e gjysmë e mëngjesit na gjen në Shkodër, pranë Agjencisë turistike “Kopliku Travel”, të cilët janë edhe guida jonë. Sugjerimi dhe destinacioni ynë i radhës për këtë fundjavë është Thethi. Me një grup fantastik nisemi drejt destinacionit. Ndalesa jonë e parë është Ballkoni i Bogës, rreth një orë e njëzet minuta larg Shkodrës. Ndalesë ca minutash për të shijuar pamjen që ofron ky ballkon dhe për të shkrepur ca fotografi. Mes këngësh të ndryshme vazhdojmë drejt destinacionit tonë final Thethit. Fshati i Thethit, me rreth 300 shtëpi, është pjesë e rajonit të Shkodrës dhe shtrihet mes majave nga ku buron lumi i Shalës; Majave të Radohimes,

Javore KOHA

E ENJTE, 28 KORRIK 2022

Harapit, e Alisë, majës së Hekurave dhe majës së Zorgjit. Legjenda thotë se u themelua rreth 400 vjet më parë nga gjashtë vëllezër. Pjesë të veçanta të fshatit mbajnë ende emrat e këtyre vëllezërve. Sipas banorëve të Thethit, fshati u themelua si një strehë për t’i shpëtuar konvertimit në islam nga osmanët. Dy festat themelore të këtij fshati janë: festa e Shën Marisë dhe festa e Shën Gjonit. E para festohet më 15 gusht, e cila quhet ndryshe edhe festa e bijave, bijave të cilat janë të martuara larg fshatit dhe në këtë datë kthehen së bashku me fëmijët e tyre në fshatin e lindjes dhe të fëmijërisë. E dyta festohet më 26 dhjetor, me miq nga zonat e ndryshme të Kelmendit, por edhe të vendeve të tjera. Disa nga atraksionet që ofron Thethin janë: Syri i Kaltër, Ujëvara e Grunasit, Kulla e Ngujimit, Kisha e Thethit etj. Syri i Kaltër është atraksioni më i vizituar në Theth, ndodhet në fshatin Kaprre, afërsisht 7 km larg qen-

drës së fshatit Theth. Syri i Kaltër si pjesë dhe rreth 4-5 m i thellë, i cili formohet nga rrjedha e Lumit të Zi që zbret nga Kaprrea e sipërme, i vendosur mes shpateve shkëmbore dhe të gjelbra, me thellësinë e tij ky pus merr ngjyrat e blusë dhe smeraldit në varësi të stinës, duke formuar një peizazh magjepsës për të gjithë vizitorët. Burimi i Lumit të Zi në Majën e Zezë ushqehet kryesisht nga shkrirja e borës dhe në Nderlysë bashkohet me lumin e Shalës për t’u derdhur në lumin Drin / Liqeni i Komanit. Për të arritur në këtë destinacion duhet të llogaritni plotësisht duke ecur 3.5 orë në këmbë në një drejtim, ose të kombinuara me një transport plus ecje, 20 minuta transport dhe 40 minuta ecje të lehtë deri në mesatare. 5 km e parë nga Thethi në Nderlysa është jashtë rrugës rurale përgjatë lumit të Thethit, lumit të Shalës. Nga Nderlysa deri te Syri i Kaltër duhen 40 minuta ecje, ndër të cilat vetëm gjysma e parë është më e

REPORTAZH

vështirë për t’u ngjitur, ndërsa pjesa e dytë është paksa më e lehtë. Vërtet që rruga deri te Syri i Kaltër paraqet paksa vështirësi, ama ju premtojmë se pamjet që do të shihni ia vlejnë çdo nivel pengese. Për të arritur drejt pikës tjetër turistike që ofron ky vend na duhen rreth 50 min., duke u nisur nga qendra e fshatit Theth, 20 min. ecje fushore të lehtë, që kalon buzë lumit që përshkon fshatin mes për mes, dhe rreth 30 min. ngjitje e një vështirësie mesatare. Alpinistët mund ta arrijnë këtë destinacion për 1.5 orë vajtje-ardhje. Po flasim për ujëvarën e Grunasit. Kjo ujëvarë është një tjetër bukuri natyrore në brendësi të Parkut Kombëtar të Thethit. E shpallur monument natyre që në vitin 2002, ndodhet në shpatin perëndimor të luginës së Thethit në Alpet Shqiptare. Nis në rrëzën perëndimore të majës së Boshit, ku formon një lug të ngushtë shkëmbor nëpër një shpat gëlqeror, pastaj uji bie menjëherë nga një lartësi prej 25 m. Në fundin e ujëvarës është formuar një pellg, prej të cilit uji derdhet në luginën e Thethit, tek fillimi i kanionit të Grunasit. Gjithë shpati ku thyhen ujërat e kësaj ujëvare është i mbuluar nga një pyll i dendur. Për shkak të pikave të ujit që bien rreth ujëvarës, në ditët me diell ajo shoqërohet thuajse gjithnjë nga ylbere në pjesën e poshtme të saj. Panorama qe ju shfaqet me të mbërritur është mbresëlënëse. Kulla e Ngujimit ruan një histori mjaft interesante në vete dhe krejtësisht të ndryshme nga ajo që mund të kemi imagjinuar nga

vetë fjala ngujim. Kulla është e përbërë nga tre kate. Kjo kullë na sjell mbrapa te ligjet e Kanunit të Lekë Dukagjinit, përkatësisht fenomenit të gjakmarrjes. Kur kjo ka ndodhur, janë thirrur pleqtë njohës të mirë të Kanunit, të cilët kanë hetuar ngjarjen. Gjatë hetimit të ngjarjes vrasësi ose gjakmarrësi është shoqëruar te kjo kullë pa armë dhe me roje. Pra, me njëfarë të drejte kullën mund ta quajmë edhe paraburgim, ndërsa pleqtë që merrnin vendimin mund t’i quajmë gjyqtarë e djemtë që rrinin si roje e ruanin kullën policë. Pleqtë e zgjedhur kanë bërë çdo gjë të mundur për ta mbyllur gjakmarrjen. Vlen të përmendet se një nga mënyrat ishte edhe kjo. Në odën e Kullës silleshin burrat e familjes së të vrarit, në praninë e tyre sillej një foshnjë djalë në djep dhe djepin e vendosnin përmbys me fëmijën në të. Pastaj pleqtë u drejtoheshin famil-

jarëve të të vrarit, duke i pyetur se a e falin këtë kërthi apo e lenë të vdes? Ndërsa të tjerët e prisnin me ankth përgjigjen... Kisha e Thethit e ndërtuar në vitin 1892, në po të njëjtin vend që është sot. Një nga famullitarët e kësaj kishe më me zë ka qenë At’ Shtjefën Gjeçovi, i cili në vitin 1917 hapi shkollën dhe ua mësoi fëmijëve shkrimin dhe leximin në gjuhën shqipe. Këtë traditë ndoqën edhe priftërinjtë e tjerë të kësaj kishe. Edith Durham, udhëtare dhe shkrimtare angleze, e vizitoi Thethin në vitin 1908, e cila me këtë rast ka thënë se “nuk mendoj se kam parë ndonjë vend tjetër ku jeton njerëzimi që të më ketë lenë përshtypjen e një izolimi magjik nga e gjithë bota.” Ne mund të flasim pa fund për këtë vend, por asgjë nga kjo nuk vlen përderisa ky vend të vizitohet nga vetë ju. E ENJTE, 28 KORRIK 2022

Javore KOHA

KULTURË

Publiku në Malësi po shijon një sërë aktivitetesh kulturore

Vendit i shtohet gjallëria Ngjarjet kulturore në vend filluan me takimet e krijuesve artistikë, “Një gotë për Gjeloshin”, aktivitet që organizohet në përkujtim dhe nderim të veprimtarisë artistike të piktorit të madh, Gjelosh Gjokaj, ngjarje kjo që nga viti në vit mbledh piktorë dhe artistë të njohur nga të gjitha trevat shqiptare si nga Mali i Zi, Shqipëria, Kosova dhe Maqedonia e Veriut. Artistët pjesëmarrës, edhe këtë vit krijimtarinë e tyre artistike e ekspozuan në disa lokacione piktoreske dhe institucione në Malësi Malësi – Organizimi i ngjarjeve të ndryshme të cilat kontribuojnë në zhvillimin dhe avancimin e shoqërisë së një vendi, qofshin ato kulturore apo të fushave të tjera, janë të mirëseardhura kurdoherë, veçanërisht për vendin tonë nëse marrim parasysh të kaluarën kur ato mungonin dukshëm. Sot, fatmirësisht situata qëndron ndryshe dhe admiruesit e fjalës së shkruar, të artit, të kulturës, të pikturës, të muzikës, etj mund të shijojnë aktivitete të herëpashershme të cilat nga fundi u muajit qershor po i organizon Komuna e Tuzit, përmes ‘Verës kulturore në Malësi 2022’. Ngjarjet kulturore në vend filluan me takimet e krijuesve artistik, “Një gotë për Gjeloshin”, aktivitet që organizohet në përkujtim dhe nderim të veprimtarisë artistike të piktorit të madh, Gjelosh Gjokaj, ngjarje kjo që nga viti në vit mbledh piktorë dhe artistë të

Javore KOHA

E ENJTE, 28 KORRIK 2022

njohur nga të gjitha trevat shqiptare si nga Mali i Zi, Shqipëria, Kosova dhe Maqedonia e Veriut. Artistët pjesëmarrës, edhe këtë vit krijimtarinë e tyre artistike e ekspozuan në disa lokacione piktoreske dhe institucione në Malësi. Publikut vendas gjithashtu iu mundësua të ndjek koncertin e shfaqur nga Qendra Kulturore “Pjetër Gaci” nga Shkodra më 1 korrik 2022, në vendin piktoresk të Vitojës, në të cilin adhuruesit e muzikës qytetare shkodrane shijuan këngë të përzgjedhura nga repertori i pasur i artistëve pjesmarrës. Ndërkaq, më 5 korrik në QKI “Malësia” në Tuz është hapur për herë të parë në Malësi, “Java e filmit shqiptar” ku morën pjesë publik i gjerë, përfaqësues të institucioneve lokale dhe qëndrore, dhe personalitete të fushave të ndryshme.

Gjatë aktivitetit në fjalë, për disa netë rrest janë shfaqur filma me metrazh të shkurtër dhe të gjatë, ndërsa natën e parë publiku shikoi filmat: “Nëntori i ftohtë” i regjisorit, Ismet Sijarina, dhe filmi “Paqja” me regji të Gabriel Camajt. Ndërkaq, nga data 19 deri më 21 korrik 2022, po në Vitojë është organizuar “Kampi veror i fëmijëve”, aktivitet që mbledh numër të konsiderueshëm të fëmijëve për t’u argëtuar së bashku, por edhe për të shpalosur talentin e tyre në fusha të ndryshme. Gjithashtu, të martën më 26 korrik, në oborrin e Gjimnazit “25 Maji” në Tuz, në orën 19, u mbajt aktiviteti për fëmijë, “Cirku i fëmijëve”. Nga Komuna e Tuzit kanë njoftuar se ngjarje kulturore në vend do të ketë edhe gjatë muajit gusht. t. u.

MOZAIK

Mali i Zi, shtetet evropiane dhe botërore po përballen me vatra zjarresh

Zjarret kërcënuan disa zona edhe në Malësi Natyra dhe resurset e saj të pasura dhe të çmuara, nuk duhen dëmtuar dhe shkatërruar, përkundrazi ato duhen mbrojtur dhe valorizuar kurdoherë. Ne duhet ta mbrojmë dhe ta ruajmë natyrën të pastër dhe të bukur, të tregojmë qytetari dhe civilizim për t’ua lënë të padëmtuar edhe brezave pasardhës Stina e verës ka sjellë temperatura ekstremisht të larta të cilat po i përjetojmë ne dhe miliona njerëz të kontinentit evropian, SHBA-së, etj. Vala e të nxehtit afrikan fatkeqësisht ka shkaktuar edhe viktima në njerëz, dhe shpërthim të vatrave të zjarrit në shumë vise evropiane dhe më gjerë, të cilat me vete po sjellin dëme kolosale e gjurmë shkatërrimi që po lënë pas flakët e zjarrit, të cilat po përbëjnë një kërcënim të vazhdueshëm. Shpërthimi i vatrave të zjarrit gjatë stinës së verës, në këtë mot ekstrem, është bërë tashmë një kërcënim serioz për shumë shtete, pasi që nga dita në ditë ato po luftojnë me vatra zjarresh të cilat janë zgjeruar në përmasa marramëndëse. Më së shumti kanë pësuar Italia, Britania e Madhe, Greqia dhe Franca, por edhe Gjermani e cila po përjeton temperatura gjithnjë e më ekstreme. Çështjen e zjarrëvënie të qëllimshme apo të shpërthimit të zjarreve gjatë

stinës së verës e kemi trajtuar me dhjetëra herë, duke apeluar për kujdes, që të ndalohet ndezja e zjarreve në ambiente të hapura publike, në mënyrë që të shmangen pasojat, si në njerëz, ashtu edhe natyrë dhe prona. Por pavarësisht apelit të vazhdueshëm të mediave dhe të përfaqësuesve të institucioneve vendore, ditëve të fundit zjarret kanë kërcënuar edhe vendin tonë, ku disa zona rurale të Malësisë u përfshinë nga flakët dhe tymi, duke kërcënuar kështu dhe rrezikuar shtëpi, prona e objekte të tjera në zonat përreth. Rikujtojmë se Komuna e Tuzit përmes një njoftimi, ka urdhëruar ndalimin e ndezjes së zjarreve në hapsirë, nga data 10 qershor deri më 30 shtator të vitit 2022. “Në periudhën e përmendur në pikën 1 të këtij urdhëri, ndezja e zjarrit në tokat bujqësore, kampe dhe hapësira të tjera të hapura është e mundur

vetëm me miratimin e Shërbimit të Mbrojtjes dhe Shpëtimit të Kryeqytetit, Podgoricë. Personat juridikë dhe fizikë të cilët me veprimet e tyre të pakujdesshme shkaktojnë shfaqjen dhe përhapjen e zjarrit dënohet në pajtim me dispozitat e Ligjit për Mbrojtje dhe Shpëtim”, thuhet në këtë njoftim të lëshuar nga zyra e shërbimit të kryetarit të Komunës së Tuzit. Gjithashtu, edhe Ministria e Punëve të Brendshme e Malit të Zi ka apeluar tek qytetarët që të mos ndezin zjarre në ambient të hapur dhe të mos përdorin mjete piroteknike. Natyra dhe resurset e sajë të pasura dhe të çmuara, nuk duhen dëmtuar dhe shkatërruar, përkundrazi ato duhen mbrojtur dhe valorizuar kurdoherë. Ne duhet ta mbrojmë dhe ta ruajmë natyrën të pastër dhe të bukur, të tregojmë qytetari dhe civilizim për t’ua lënë të padëmtuar edhe brezave pasardhës. t. u. E ENJTE, 28 KORRIK 2022

Javore KOHA

LETËRSI

Poezi Ali Gjeçbritaj

HISTORI E GABUAR

E shkruat historinë Me gënjeshtra të përdredhura Ma shpërlatë trurin tim dikur Të vërtetën s’e mësova Nga ju kurrë. Sot paftyrësia juaj Barazohet me vetë plehrat A ju huton pafytyrësia e djeshme? Apo ende s’u skuqen faqet? Ma vodhët të shkuarën Ma vure në peshojë Rëndë më ofendove Më le edhe pa gojë. Sot më erdhi zëri M’u hap goja, do të flas Deri në kupë të qiellit Zëri im të kumbasë Me sa zë kam Unë do bërtas Shpatullat e mia S’mi shtrinë dot përtokë sot.

KËRKESË ABSURDE

Dua të udhëtoj larg, sa më larg Të fluturoj përtej detit me aeroplan Të marr trupin tim të nxirë Me ahengun e dasmës pa nuse. Dua të lundroj larg, sa më larg Me barka velbardha me fuqi ere Të marr nuse pa dasmë me tupan Me ahengun e muzgut të lagur. Dua, dua e vetëm dua, sa më larg Në udhëkryqet e botës mjegullnajë Të gjej motet e hijeve të rëna Me ahengun në mesnatën prush. Dua e çka nuk dua në shekullin e ri Hartën e globit ta mbaj në pëllëmbë Rrjedhën e lumenjve ta drejtoj me gishta Me ahengun e kohës moderne. Dua, dua e çka unë sot nuk dua Vërdallë u solla duke kërkuar Pa asnjë kurorë pa ahengje Mbeta beqar pa u martuar fare.

Javore KOHA

E ENJTE, 28 KORRIK 2022

HESHTJA IME

Heshtje, heshtje e vetëm heshtje Ec e hape gojën po deshe Antena e televizorit veshur me heshtje Kah Taraboshi më rrin. Heshtje gjithandej dikur Gojë mbyllur, kyçur me dry Dyer druri në heshtje Rebeluar në gur e mur. Mbështetur në heshtje Në trupin tim të hollë Plagë dhembjeje e krimi Rrokullisen nëpër këmbë. Çfarë mëkati bëra nuk e di Pafajësinë e dëshmova me heshtje Antenat drejtuar kah qielli Luten gjithë ditën për drejtësi.

AJO

Dikur anash i hapte kapakët e drunjtë të dritares Mbështetur mbi duar gjysmë lakuriqe në pragun e gurtë Me gjinj të fryrë si shalqinj me aromë ftonjsh vjeshtorë Mallkova në moment Omer Khajamin dhe vargun e tij. Ajo sot me pëshpëritje ledhatuese përshëndet kalimtarët Në mesin e tyre edhe unë sot rrugëtoj në heshtje Nuk e di a më vuri re në mes turmës si dikur nga dritarja Në rrugët kalldrëme të qytetit te kroi i lotëve tash ka dalë Të mbushë ujë me poçin e ujit në dorë mbushur me mall. Tash ka rënë muzgu dielli në perëndim pas malit iku Nga hëna e plotë vetëm një hark i kthyer kah deti ka mbetur Stina e shirave vendin ngrohtësisë e vapës së verës ia ka zënë Ajo lundron flokëthinjur në detin e ha-

pur në ëndrra E unë në kohë lakuriq fundosem në kujtime moshe.

MOMENT

E dua pa fjalë gurin në mur E trarin e nxirë nga tymi i zjarrit Mbrëmjen e dimrit me borë Shtrirë në hapësirë kurorë. Ah sa mirë kur isha shumë i ri M’u duk se kisha gjithë botën Krahët e mi bënin gjimnastikë Shpatullat e mia kalë shalimi. Ikën motet në ballë dolën rrudha Në heshtje sa shpejt ikin vitet Edhe lisi në ograjë u plak Moment hitie në shpirtin tim Asgjë nuk flas para flijimit E kotë larja në liqenin tim Dreq o punë as zjarri nuk ngroh Nuk u shemb kulla as guri Moment hitie e trupit tim.

LISI

Sa i lartë u rrite, qiellin kape me dorë Kur ti prenë rrënjët mbijetove Kur ti këputen degët shumë lëngove Sopatën kur ta vunë përtokë të rrafshuan Lot e vuajtje në xhaketën e varur Në trungun tënd mriz i zanave Dheu që shkela këmbëzbathur Në hijen e dikurshme rrjedh loti Degët e thara rrinë pezull mes valës Në një pyll që ngadalë po kalbet Unë rreth vetes kërkoj i pashpresë Përmes rrufeve të kohëve që ikën Freskinë e dikurshme dhe dritën e syve Unë tash po iki i dëshpëruar pa fund Më këtu nuk dua të kthehem kurrë Nën kurorën tënde thurëm ëndrrën Kurorë me degë ulliri e pendë pëllumbi Ligështia e tjerëve na i preu shpresat Ashtu si sëpata trupin tënd tinëzisht

LETËRSI

RRUGË TË BRAKTISURA

Një mijë e një shkallë deri te pesë ublat Një mijë e një hapa deri te pusat e shterur Rrugë të braktisura pa kalimtarë Karvane të plakura me kuaj pa shalë. Mrize pa grigja, pa ogiç, pa këmborë Grigjë pa barinj, pa fyej, pa zumare Lumenj të shterrrur pa ujë të tharë Kullosa të djegura pa gjethe, pa bar. Maja bjeshkësh pa bardhësi bore Shpate malesh pa madhështi kurore Rrokaqiej mjegullnajash si në fallnamë Rrugë që braktisëm me duar e me këmbë. Zbres te bregliqeni shkallë për shkallë Vanet janë braktisur, s’ka lundërtarë Barkat janë mbytur, s’shoh as peshkatarë Rrjetat e zbrazura lundrojnë përmbi valë. Shtëpi të braktisura pa fëmijë duke qarë Mure me shpatulla pa ngjyrë të bardhë Lisa të lartë pa zogjtë këngëtarë Ara të papunuara, vaji me të marrë. Një mijë e një shkallë brenda shpirtit tim Një mijë e një shkallë në trupin e brishtë

Nga maja e shkallës një mijë e një fjalë Shikoj liqenin, ndiej në sy shumë mall. Për vendlindjen time kam shumë nostalgji Shpirti im atje një ditë do të gjej freski Mbushur me frymëzim këtu s’kam qetësi Një mijë e një shkallët i drejtoj kah ti.

SHI

rrah Koha me hapësirën krah për krah Çajnë me gjoks rrugëtimin me vrap Pa kolonë udhëtarësh pa pushkë në krah Gjurmë lashtësie në rrugë monopatesh Kah Mali i Gjanë e shpatet e Rumisë Në majë të Shkallës shkruan historinë Karvane me drithë e arka me flori

E gjithë hapësira mbuluar me mrrolje Hajt e merre vesh çfarë do ndodhë sonte Do vijë dritë apo ringjallje e kotë Asgjë nuk di unë as mjegulla që vlonte.

Borë gjithandej kah Shtegu i Vashës Në qafë mali na pret mullizeza Qielli mbi kokë më rrinte para syve si sot Vraji ata që shkelen bardhësinë o Zot

Në çast u zhyta me shpejtësi në kohë Kërkova gjurmë në moçalet e ndotura Unë djalë në të pesëdhjetat e shekullit njëzet Në mjegullnajën e hapësirës sikur u treta.

POETI PLAK

Do vijë një ditë besova se do hapim sy e veshë Do vijë e gjithë bota në heshtje me shpresë Me shiun e verës do ndërtojmë lapidare Sot brezi im po hap derën e botës së madhe. BORË Nëpër rrugët marramendëse nëpër

Dy vargje lirike sonte i thura Zemra thonë s’u plakka kurrë Jam kthyer pas shumë në kohë Kur në kokë kisha shumë flokë. Grave që pinin kafe me lezet Vargjet ua lexova sikur poet Ik or plak matuf gruaja bërtet Trutë në qafë të kanë rënë haj medet. Unë sot Ju s’kam gjë tjetër t’u qerasë Përveç këtyre vargjeve të ëmbla mjaltë Ik ore se na prishe muhabetin thanë Eh sa keq që më erdhi edhe ky vakt. (Poezi nga përmbledhja në dorëshkrim “KOHË”) E ENJTE, 28 KORRIK 2022

Javore KOHA

KULTURË

Vizita në Mësonjëtoren e Korçës

Institucion me vlerë gjuhën dhe veprën s Luljeta Avdiu-Cura

Dëshira për ta vizituar Korçën nis më së shumti nga fakti për të vizituar Mësonjëtoren e parë që në fakt është shkolla e parë kombëtare e gjuhës shqipe. Ky institucion kaq me vlerë është bërë qendra e shumë vizitorëve nga krejt hapësira shqiptare dhe jo vetëm. Ky vend është shenjë e idealizmit, përkushtimit dhe vullnetit për fjalën, gjuhën dhe veprën shqipe. Siç e dijmë Mësonjëtorja kombëtare shqipe e Korçës u hap më 7 mars 1887.E kush mund të ishte ideatori i kësaj shkolle përveç shkrimtarit të madh Naim Frashërit i cili në bashkëpunim me të vëllaun Sami Frashëri dhe rilindës të tjerë shqiptarë, ia dolën të marrin leje nga Porta e Lartë në emër të Pandeli Sotirit për ta hapur një shkollë shqipe në Korçë. Mësues dhe drejtor i kësaj shkolle u caktua Pandeli Sotiri.Por, kjo shkollë kishte veçantinë e vet sepse ishte shtëpi dhe nga dashuria e flaktë për vend dhe gjuhë këtë shtëpi e dhuroi me qëllim të shëndrrimit në shkollë, atdhetari Diamant Terpo. Mësimin në gjuhën shqipe fillimisht e ndoqën 35 nxënës .Në të mësonin fëmijët e të gjitha shtresave. Kishte një klasë përgaditore si edhe katër klasa të rregullta.Në këta klasa mësoheshin shkrimi, këndimi, gramatika e gjuhës shqipe, historia, gjeografia, aritmetika, dituria natyrore dhe edukimi fizik. Në periudha të ndryshme kohore kjo shkollë ishte mbyllur dhe hapur.Në

Javore KOHA

E ENJTE, 28 KORRIK 2022

tetor 1891 Gjerasim Qiriazi sëbashku me të motrën Sevasti Qiriazi hapën në këtë shkollë edhe Mësonjëtorën e vajzave.Mësonjëtorja e vajzave sigurisht do të kishte për bazë mësimin e gjuhës shqipe dhe kulturës kombëtare. Ne patëm fatin e mirë që ditën e mbërritjes në Korçë ishte edhe dita e fillimit të Karnevaleve të Korçës. Korça njihet edhe për festivalin e karnevaleve që këtë qytet e bën të njohur përtej hapësirës etno-gjeografiko shqiptare.Pazari është objekt me vlera të hershme historike, kulturore dhe artistike. Karakterizohet nga ndërtesa përgjithësisht një dhe dy katëshe, rrugica të ngushta e një stil ndërtimi që tërheq vëmendjen e vizitorëve. Në shekujt e kaluar pazari ka qenë vendi i shkëmbimeve të tregtarëve që vinin nga Turqia, Greqia, Trieste dhe Venecia. Ai ka qenë i shquar për hanet e vendosur njëri pas tjetrit ku ia vlen të veçohet Hani i Elbasanit dhe Hani i Manastirit të cilët shërbenin si fjetore për njerëzit që vinin nga jashtë qytetit. Tregu me rreth 1.000 dyqane arriti kulmin e tij gjatë fundit të shekullit të XIX dhe fillimit të shekullit të XX. Në strukturën urbanistike të qytetit, pazari krijonte një ansambël më vete. Të dy pjesët e pazarit që ndaheshin nga lumi lidheshin me ura të drunjta, ndërsa rruga kryesore që vinte nga qyteti, e kalonte lumin mbi një urë të gurtë me qemerë, sipër së cilës ngrihen dyqane. Pazari është djegur tre herë por është ndërtuar sërish. Duke shëtitur në Korçë të bjen në sy me madhështinë e saj Xhamia Iljaz Bej Mihrahori e ndërtuar në 1494 (sipas E. Vlorës që më 1465) nga Iljaz bej Mirahori në vakëfin e tij, tregues ky i të parit vakëf në trojet shqiptare. Është xhamia e pare me kube e ndërtuar në Shqipëri. Xhamia është ngri-

tur mbi themelet e kishës së vjetër të Shënapremtes. Së bashku me një numër ndërtimesh përreth saj si imareti, banja, furra etj., Xhamia e Mirahorit formonte në mesjetë një qendër urbane pranë tregut të qytetit. Përbëhet nga salla e lutjeve me përmasa të mëdha, e mbuluar me kupolë mbi tambur, e cila paraprihet nga hajati I hapur nga një arkadë me harqe të mprehta mbi mbështetje masive, i mbuluar me tri kupola të vogla. Në skajin veriperëndimor të sallës ngrihej minareja. Mori statusin monument kulture në vitin 1948.

KULTURË

ë për shqipe Katedralja e Korçës është ndërtuar në vitin 1992, dhe i përket besimit ortodoks. Nga përmasat e saj cilësohet si më e rëndësishmja në Korçë dhe më e madhja në Shqipëri. Dikur në të njëjtën vend ekzistonte një tjetër katedrale e quajtur Katedralja e Shën Gjergjit, ndërtesë me rëndësi historike, e cila gjatë fushatave antifetare të vitit 1968 u shkatërrua totalisht së ekzistuari. Kjo katedrale ka nje vleresim jashtzakonisht të madh nga qytetarët korçarë, dhe është kthyer në një simbol, një mjet identifikimi për Korçën. Të nesërmen autobusi mori drejtimin

për në katundin piktoresk të Voskopojës. E meriton plotësisht atë ç’ka thotë Kadareja për Voskopojën “Jeruzalemi i Ballkanit”! Për Voskopojën, është folur e shkruar shumë. Janë shkruar mbi 200 libra nga autorë vendas dhe të huaj si një nga qendrat më të rëndësishme ekonomike,tregtare kulturore dhe shoqërore. Zhvillimin më të madh ekonomik, shoqëror, kulturor e tregtar, e arriti në shekullin e XVIII-të duke vendosur lidhje të ngushta e me preferenca të veçanta me shumë qytete si Manastirin, Korçën, Kosturin, Janinën etj. etj. Banorët e parë ishin arumunët, të cilët e zgjodhën këtë vend të bekuar nga natyra rreth vitit 1330. Kishin bredhur shumë vende të tjera vllahët nga familjet e pasura të familjeve Muzaka, por kur ata panë majat e maleve me rrobull e pishe, luginën nën këmbët e tyre, të gjatë e të gjerë të mbushur me bar e me lule kundërmuese, të njomur nga uji i kulluar i lumenjve, të ëmbël e të qetë, plot diell e freski, sytë i mbetën këtu. Si askund tjetër mushkëritë e tyre të lodhura nga udhëtimet e shumta nuk u mbushën me ajër të pastër si në këtë vend të bekuar ku mbetën të mahnitur. E kapën me syrin e tyre të regjur dhe ndjenë instinktivisht vlerën, bukurinë e saj, por nuk e shprehën atë me stilin tonë të sotëm “Ç’bukuri përrallore”, “Ç’panoramë madhështore”, “Çfarë vendi i begatë për jetesë, për kullota”, por e shprehën në praktikë. Nuk e bënë dysh vendimin e tyre, ndaluan karvanin, ndalën kopetë e bagëtive, vendosën stanin e ngritën kolibet e tyre, për të mos lëvizur për shekuj me radhë. Behari kaloi dhe shirat e vjeshtës zunë vendin e ditëve me diell. Vllahët nomadë, mblodhën stanin dhe ngarkuan mushkat. Gratë lidhën në kurriz djepat dhe fëmijët e vegjël dhe nisën kopetë për tatëpjetë. Ishin këto lëvizje për disa kohë rreth viteve 1330, kur në dimër largoheshin e në verë ktheheshin përsëri (Sipas Pandeli Bardhi). Në njërën nga kishat në Voskopojë ishte edhe ikona e Gjon Vlladimirit. Në kohën e betejave sllave për Dioklen, krahas monastireve (kuvende) ekzistuese, funksiononte edhe një monastir që i ishte kushtuar “Shën

Mërisë Virgjër” dhe gjendej rrëze liqenit të Shkodrës në krahinën e Krajës, në fshatin Ostros i vogël, apo Kranj, në zonën e Arbneshit. Ky monastir i “Marisë Virgjer”, sipas Shufflay, dhe disa autorëve të tjerë është ngritur në shek. X, dhe është ndërtuar nga princi i Diokles, Shën Gjon Vlladimiri (970-1016). Princi i Dioklës, Shën Gjon Vlladimiri, në vitin 997, më gjithë qenien e tij luftoi në mbrojtjen e Dioklës nga Bullgarët, dhe jeta e Vlladimirit kishte përfunduar nga një tradhti e kurdisur, në mënyrë tragjike duke iu pre koka nga mbreti Jovan Vlladislav, me 20 maj, në vitin 1016 në Prespa të Bullgarisë. Kronika vazhdon, së trupi i tij, më vonë qe sjell në manastirin e Shën Marisë në krahinën e Krajës, për tu rivarrosur nga e bashkëshortja Kosara, ku më vonë edhe ajo në vitin 1018, qe varrosur në të njëjtin vend me bashkëshotin e saj Vlladimirin. Në kronikat dhe legjendat e më vonshme të shek. XVI e në vazhdime, ku pas tre shekujve heshtje përgojohet Gjon Vlladmiri, mësohet se trupi i tij qe marr në vitin 1215 nga Kraja nga princi Epirot despoti, Mihail Engjelli Komnena (1204-1216) dhe që dërguar në Durrës në ruajtje. Dhe në vitin 1381, sipas burimeve studimore, eshtrat e shenjtorit janë sistemuar në Elbasan në Shqipëri, në monastirin e rindërtuar, nga princi i Shqipërisë, nga Karlo Topia, (1359-1383), kushtuar në emrin e Shën Gjon Vlladimirit. Pas përfundimit të vizitës në Voskopojë autobusi mori drejtimin drejt qytetit të Pogradecit. Përshkruar magjishëm nga poezitë e shkrimtarit Lasgush Poradeci (Llazar Gusho) qyteti i Pogradecit dhe liqeni krah tij kanë një peizazh si për kartolina.Ky qytet juglindor buzë liqenit të Ohrit – 40 kilometra në veri të Korçës të mahnit me bukurinë e tij. Pogradeci njihej në lashtësi me emrin Enkelana dhe ishte kryeqendra e fisit ilir të enkelejve. Zbulime të ndryshme arkeologjike tregojnë se rrethinat e Pogradecit janë banuar që në periudhën e neolitit, ndërsa në fshatin Lin – 20 kilometra në veri të qytetit – janë zbuluar gjurmë vendbanimesh ilire dhe një bazilikë paleokristiane e cila mendohet të jetë e shekullit të V-VI para Krishtit. E ENJTE, 28 KORRIK 2022

Javore KOHA

FEJTON

Çarmatimi dhe kalimi me dhunë i shqiptarëve në Mal të Zi në fenë ortodokse sipas dokumenteve arkivore të Arkivit Shtetëror të Malit të Zi në Cetinë (7)

Mjet i pastrimit etnik të trojeve shqiptare Politika e konvertimit me dhunë të shqiptarëve, Malit të Zi i shërbeu si mjet i spastrimit etnik të trojeve shqiptare ose, së paku për ndryshimin e strukturës etnike të popullsisë në favor të malazezëve

Hajrullah Hajdari

(vijon nga numri i kaluar) II. 4. Në vend të përfundimit Nga përmbajtja e dokumenteve arkivore në lidhje me kryqëzimin e shqiptarëve, punës së komisionit hetimor për veprimet e paligjshme të organeve shtetërore, qendrore, lokale, të individëve si përfaqësues të pushtetit dhe të popullsisë vendase pravosllave në lidhje me këtë çështje, del qartë se shqiptarët (myslimanë dhe katolikë) u konvertuan në fenë pravosllave pa dëshirën e tyre, gjegjësisht me dhunë dhe me dijen e plotë të pushtetit dhe vetë krajl Nikollës. Fakti se shqiptarët kërkuan vetë të kalonin në fenë pravosllave është i papranueshëm, së paku për këto arsye: - Nën presionin e përhershëm të pushtetit dhe ushtrisë malazeze dhe premtimit të tyre se ata që kalojnë në fenë pravosllave do të gëzojnë privilegje të ndryshme, do të trajtohen mirë nga pushteti, aty-këtu ndonjëri edhe do të punësohej në administratë, do t’u ulej tatimi, do të marrin

Javore KOHA

E ENJTE, 28 KORRIK 2022

ndihma të ndryshme materiale etj., disa nga shqiptarët, të udhëhequr nga dëshira që t’i shmangen dhunës ushtarako-policore malazeze, u lajmëruan për të ndërruar fenë e tyre me fenë pravosllave. Lajmërimi vullnetar i tyre në asnjë rast nuk është shoqëruar me nënshkrimin e tyre, madje as në gjuhën osmane, që pa dyshim shumë nga qytetarët dinin shkrim e lexim në atë gjuhë, veçse kërkesat në çdo rast janë nënshkruar nga vetë zyrtarët malazezë; - Kundër atyre që nuk pranuan të ndërrojnë fenë e tyre të cilët nuk kishin arritur të ikin, pushteti ushtarako-policor merrte masa nga më të egrat, rrihte, plaçkiste, burgoste e pushkatonte, veprime të cilat i shtynin shqiptarët të lajmëroheshin për ndërrimin e fesë, por gjithsesi nën kërcënime, me forcë dhe dhunë e në asnjë mënyrë me dëshirën e tyre; - Gjatë procesit të kryqëzimit me dhunë, për të mos pranuar kryqëzimin, një numër i madh i shqiptarëve të krahinës së Plavës dhe Gucisë i lëshuan shtëpitë e veta stërgjyshore; - Pas proklamatës së Krajlit, se çdokush është i lirë të predikojë fenë e vet, pothuaj të gjithë të konvertuarit u kthyen në fenë e tyre të mëparshme – muhamedane apo katolike, veprim i cili në themel e shfuqizon mendimin e kujtdo se shqiptarët e kishin pranuar konvertimin në fenë pravosllave (ort-

odokse) me vullnetin e tyre; - Kryqëzimi, në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohet si incident apo rastësi e kryer nga disa njerëz pa dijeninë e qeverisë dhe Krajl Nikollës. Fakti se me fillimin e kryqëzimit “vullnetar” u njoftuan Ministria e Punëve

FEJTON të Brëndshme, Ministria e Arsimit, institucioni fetar dhe pushteti lokal dhe ata komunikuan ndërmjet vete, dhanë udhëzime për veprim dhe i dhanë ndihmë financiare të gjithë atyre që shpenzonin të holla për këtë çështje, ashtu siç e dokumentuam me dokumente konkrete, po ashtu hedh poshtë të gjitha tezat e historiografisë malazeze se konvertimi në fenë pravosllave ka qenë incident i përkohshëm dhe është kryer pa dijeninë e pushtetit dhe Krajl Nikollës. Sipas Kushtetutës së Malit të Zi, të vitit 1905, e cila në kohën e kryqëzimit ishte në fuqi, Knjazi është kreu i shtetit dhe, si i tillë ka të gjitha të drejtat e pushtetit shtetëror (neni 2), është urdhëruesi suprem i të gjitha forcave ushtarake të shtetit (neni 5), emëron të gjithë zyrtarët qeveritarë dhe nën kontrollin e tij suprem, ata ushtrojnë autoritetin e tyre në të gjithë vendin (neni 8, al.2), Këshilli Ministror qëndron drejtpërsëdrejti nën urdhrat dhe kontrollin e Knjazit (neni 105), ministrat janë përgjegjës ndaj Knjazit për aktet e shërbimit dhe veprimet e tyre zyrtare (neni 108). Në fund, ministrat, në afatin prej 5 vjetëve nga dita e kryerjes së veprës, mund të akuzohen

“

Konstatimi për përgjegjësinë e drejtpërdrejtë të Krajl Nikollës dhe zyrtarëve të tij shtetërorë për krimet e bëra ndaj shqiptarëve dhe cilësimi i tij si përgjegjës dhe iniciator është krejtësisht i bazuar në dokumentet arkivore të shtetit, prijës i të cilit ishte ai vetë

nga Knjazi apo Kuvendi Popullor (neni 111, al. 1, pika 5 dhe 113). Atëherë shtrohet pyetja, a ka qenë Krajl Nikolla në dijeni për fillimin dhe ecurinë e kryqëzimit? Edhe po të ishte e vërtetë se ministrat nuk e kanë njoftuar me kohë, atëhërë pse asnjëherë, për pesë vjet, nuk e shfrytëzoi të drejtën për denoncimin e ministrave, madje atë s’e bëri as Kuvendi Popullor. Faktet e prezentuara vërtetojnë se Krajl Nikolla ka qenë në dijeni të veprimit poshtërues ndaj shqiptarëve, përndryshe është dashur t’i denoncojë dhe dënojë ministrat qeveritarë, por këtë s’e bëri! Fakti se krajli formoi komisionet hetuese për hetimin e veprimeve të organeve shtetërore apo individëve ndaj shqiptarëve, nuk e liron Krajlin nga përgjegjësia, aq më tepër kur dihet se të procesuarit janë dënuar me dënime të lehta, madje disa nga ata janë kthyer edhe në punë! - Nëse në relacionin Këshilli ministror – Krajl Nikolla vërtet ka pasur çarje ose mosbashkërendim të punëve, po ashtu Krajl Nikollën nuk e liron nga përgjegjësia sepse dokumentet e paraqitura dëshmojnë për pasojat e rënda dhe vuajtjet e popullit shqiptar të këtyre trojeve, kryesisht nga organet shtetërore. - Në krye të të gjitha veprimeve johumane ndaj shqiptarëve kanë qenë brigadierë e komandantë të ushtrisë malazeze, komandant suprem i të cilëve ishte Krajl Nikolla, dhe më i theksuari ndër ta Avro Cemoviqi. Nëse Cemoviqi, brigadier i nisur për të qetësuar situatën në krahinën e Plavës dhe Gucisë nga vetë komandanti suprem, ka qenë bartës i të gjitha veprimeve barbare ndaj shqiptarëve, atëherë shtrohet pyetja: Kush ishte iniciatori dhe me urdhër të kujt veproi Cemoviqi? Në rregullimin shtetëror monarkist, ku monarku i ka të gjitha të drejtat e komandimit civil dhe ushtarak, është e pamundur që ai të punonte krye në vete, përndryshe ai do të burgosej që në fillimin e

veprimeve e jo të pritej deri kur Komisioni Hetimor t’i mbarojë hetimet. - Nëse i shikojmë të gjitha dokumentet arkivore një nga një e të gjitha së bashku dhe pasojat të cilat kanë prodhuar veprimet jonjerëzore ndaj shqiptarëve dhe nëse i referohemi Kushtetutës në fuqi, e gjithë përgjegjësia bie mbi komandantin suprem dhe mund të përfundojmë se iniciatori i kësaj masakre ishte vetë Krajl Nikolla. - Të gjitha veprimet e paligjshme, si çarmatimi dhe kryqëzimi, pushkatimet e të moshuarve por edhe të fëmijëve, plaçkitjet, djegia e shtëpive dhe objekteve fetare, të marra një nga një e të shqyrtuara si një tërësi dokumentesh e veprimesh, përmbajnë elemente të gjenocidit ndaj njerëzimit dhe në rastin konkret ndaj shqiptarëve në përgjithësi e ndaj shqiptarëve myslimanë e katolikë, të krahinës së Plavës dhe Gucisë, në veçanti. Gjithsesi politika e konvertimit me dhunë të shqiptarëve, Malit të Zi i shërbeu si mjet i pastrimit etnik të trojeve shqiptare ose, së paku për ndryshimin e strukturës së popullsisë në favor të malazezëve. Në fund, dua të shtoj se konstatimi për përgjegjësinë e drejtpërdrejtë të Krajl Nikollës dhe zyrtarëve të tij shtetërorë për krimet e bëra ndaj shqiptarëve dhe cilësimi i tij si përgjegjës dhe iniciator është krejtësisht i bazuar në dokumentet arkivore të shtetit, prijës i të cilit ishte ai vetë. Këtë nuk e bëra për ta denoncuar personalitetin e tij, sepse është shumë vonë, por e bëra për të mësuar të kaluarën tonë me qëllim që të mësojmë nga ajo, sepse ka ardhur koha që gjërat të thuhen ashtu siç janë, për ne e në veçanti për gjeneratat e reja. (Fund) (Kumtesa është paraqitur në Konferencën vjetore të Arkivistikës Shqiptare, mbajtur në Tuz, më 5 qershor 2021) E ENJTE, 28 KORRIK 2022

Javore KOHA

MOZAIK

Përkujtimore në 96 - vjetorin e lindjes dhe 4-vjetorin e vdekjes

Prof. Dr. Nikollë Ujkaj, ped të gjerë dhe njohuri të the

Më 16 janar të këtij viti janë mbushur katër vite të ndarjes nga jeta, në moshën 92-vjeçare të ba njohur nga Malësia e Madhe në Universitetin e Prishtinës. Për punën e tij të palodhur shumë produktive në qarqet shkencore në Kosovë dhe më gjerë për fat të keq dihet fare pak, ashtu siç ndodh me shum madhe ose krejt veprimtarinë e vet e kanë ushtruar larg vendlindjes, jashtë Malit të Zi, në Kosovë, Shq

Gjekë Gjonaj

Fatin e hidhur të shumë figurave të shquara shqiptare të cilët që nga fëmijëria e hershme u detyruan të lënë familjen dhe trojet stërgjyshore që të shkollohen, arsimohen dhe të punojnë larg vendlindjes, e pati edhe Nikollë Ujkaj, i cili u lind në vitin 1926 në fshatin Cem të Trieshit, në një familje të njohur trieshjane ( shqiptare) nga fshati Bëkaj të Trieshit. Babai i tij Sokol Luci Ujkaj ( 1888-1955) , ka qenë ndër të rrallët malësorë të shkolluar të asaj kohë. Ai ka kryer shkollën e oficerëve në Cetinë dhe ka pasur gradën kapedan i klasit të parë. Ishte organizator dhe pjesëmarrës i luftës kundër ushtrisë turke në vitin 1912 me malësorët ( shqiptarët) në Malësi, në rrethimin e Shkodrës, në Kosovë dhe vende të tjera.

Shkollimi, fillor i mesëm dhe universitar

Prof.Dr. Nikollë Ujkaj u shkollua jashtë vendlindjes dhe gjirit familjarë. Shkollën fillore e përfundoi me sukses të shkëlqyer në fshatin Rahojë të Kuçit në gjuhën joamtare. Me të njëjtin përkushtim dhe suk-

Javore KOHA

E ENJTE, 28 KORRIK 2022

ses kreu gjimnazin në Tivar, prej ku vazhdon mësimet dhe studimet në Prishtinë (Kosovë), në Nish ( Serbi) , në Shkup ( Maqedonia e Veriut), në Beograd ( Serbi) dhe në Romë (Itali). Nga viti 1952-54 përfundoi studimet si student i gjeneratës në Shkollën e Lartë Pedagogjike në Nish – dega Gjeografi-Histori . Në vitin 1960 u diplomua në Fakultetin e Shkencave Natyrore, në Shkup në Katedrën e Gjeografisë . Në vitin 1967 përfundon studimet pasdiplomike në Fakultetin e Shkencave Natyre në Beograd, në të cilin mbrojti edhe magjistraturën në lëmin e turizmit “ me temë “ Komuna dhe Turizmi” . Po në këtë universitet mbrojti tezën e doktoratës me titull “ Valorizimi ekonomik i mundësive potenciale të zhvillimit të turizmit në regjionin e Pejës” në vitin 1973. Në vitin 1984 qëndron në Romë të Italisë , si bursist i qeverisë italiane, ku gjurmoi dhe projektoi punimin shkencor” Zhvillimi i turizmit në Itali dhe mundësimi i planifikimit të ofertës turistike të Jugosllavisë në tregun italian”.

Kontributi dhe aktiviteti i tij profesional dhe shkencor

Prof. Dr. Nikollë Ujkaj gjatë punës dhe karrierës të tij të suksesshme afro dyzet vjeçare ka ushtruar detyra të ndryshme dhe ka mbuluar pozita të rëndësishme në disa institucione me rëndësi në Kosovë, Serbi e Maqedoninë e Veriut dhe në Tuz ( Malë-

si). Ka punuar si sekretar dhe edukator në Gjimnazin e Prishtinës dhe në Drejtoratin Krahinor për Arsim dhe Kulturë. Ishte njëri prej themeluesve të Bibliotekës Krahinore, e cila me themelimin e Universitetit të Prishtinës u shndërrua në Bibliotekën Universitare. Ka punuar si mësimdhënës në Shkollën Ekonomike në Prishtinë dhe në Shkollën e Lartë Komerciale në Pejë . Një vit shkollor ka punuar edhe në Shkollën Fillore “ Mahmut Lekiq” në Tuz, pastaj në Shkollën Fillore “ Lira” në Shkup, ndërsa në

MOZAIK

dagog me kulturë ella profesionale

ashkëvendësit tim, Prof. Dr. Nikollë Ujkaj, njëri ndër pedagogët më të e , shkencore dhe kontributin e tij të jashtëzakonshëm dhe të çmuar më personalitete të tjera shkencore nga Malësia , të cilët pjesën më të qipëri e shtete të tjera

vitin 1963 zgjidhet si ligjërues në Fakultetin Ekonomik në Prishtinë dhe pastaj gradualisht avancohet si ligjërues i lartë, prof.inordinar dhe prof. ordinar. Në këtë universitet ka dhënë lëndën “ Ekonomika e Turizmit”. Ka qenë shef katedre për degën ekonomike të këtij fakulteti. Njihet si pedagog me kulturë të gjerë dhe njohuri të thella profesionale . Prof. Dr. Nikollë Ujkaj ka qenë i angazhuar edhe në organizata turistike të Kosovës, të Serbisë dhe Jugosllavisë. Ka qenë anëtar i Lidhjes

Turistike të Kosovës, Serbisë dhe i sesionit të punonjësve shkencorë në turizëm pranë Lidhjes Turistike të Jugosllavisë. Në të gjitha këto detyra me rëndësi shoqërore dhe qeverisëse me përgjegjësi dhe me përgjegjësi ai derdhi tërë energjinë e vet intelektuale e kombëtare e derdhi në të mirën e institucioneve ku ka punuar. Ishte autor i afro 50 punimeve shkencore , të cilat i ka botuar në revista të ndryshme më të njohura të asaj kohë, si: “ Rilindja”, “ Përparimi” ( Prishtinë), “ Štampa” e Beogradit e të tjera. Me punën e tij të palodhur shumë produktive dhe shkencore, me mendjen e tij prodhuese e origjinale të shkencëtarit la vulën e vet për kohën në të gjitha vendet ku ka punuar dhe vepruar. Për kontributin e tij të madh në fushën arsimore dhe shkencore është dekoruar me Medaljen për Punë me Kurorë të Artë nga Kryesia e Republikës Federative Popullore të Jugosllavisë dhe me Pllakatën e Artë nga Fakulteti Ekonomik i Universitetit të Prishtinës .

Largimi nga Universiteti i Prishtinës

Duke e ditur dhe vlerësuar Fakultetin Ekonomik të Universitetit të Prishtinës si institucion të rëndësishëm arsimor , kulturor dhe e shkencor në Kosovë, për popullin shqiptar Prof. Dr. Nikollë Ujkaj , tërë potencialin e vet intelektual e vuri në shërbim të këtij fakulteti dhe kontribuoi në

afirmimin dhe rritën e tij. Gjithmonë, që nga ditët e para të punës së tij në universitetin e Prishtinës qëndroi pranë tij , u ngarkua me punë e obligime, por edhe hapte detyrime e angazhime për të tjerët, me qëllim të përparimit shkencor dhe mbrojtjes së këtij institucionit të cilin e donte shumë, posaçërisht në periudhën më të vështirë dhe më dramatike të jetës dhe të rritës së tij, siç ishte periudha e pas vitit 1990 e këndej, kur Serbia u vërsul me të gjitha mjetet dhe metodat për zhbërjen e tij dhe për zhbërjen e arsimit dhe kulturës shqiptare në përgjithësi, siç do ta vërtetojnë ngjarjet në vijim, sidomos dhuna, terrori dhe gjenocidi shtetëror serb i vitit 1998/1999 ndaj popullit shqiptar të Kosovës. Profesor doktor Ujkaj , sikur të gjithë kolegët e tij shqiptarë në Kosovë e kishte të qartë se Serbia komuniste ishte duke u përgatitur për një fushatë të egër ndaj shkollës shqipe në përgjithësi dhe Universitetit të Prishtinës në veçanti. Ai përjetoi çaste të vështira nga metodat e më të vrazhdët e brutale të regjimit okupues serb të Millosheviqit, terrorit policor ushtarak mbi rininë shqiptare të Kosovës, mbi shkollën shqipe dhe vlerave të ndritshme të popullit shqiptar. Në këto rrethana të tmerrshme të dhunës dhe shkatërrimit të të gjitha themeleve të shkollës shqipe, të cilat ishin bërë halë në sy për forcat pushtuese serbe, të cilat universitetin e Kosovës vazhdonin ta quajnë “bastion, kështjellë, vatër…” e nacionalizmit dhe separatizmit shqiptar, e përjashtuan atë nga puna, në vitin 1991 bashkë me profesorët e tjerë shqiptarë të Universitetit të Prishtinës. Pas pensionimit kthehet afër vendlindjes në Mal të Zi, në Budvë bashkë me bashkëshorten, vajzën dhe mbesën. Gjatë qëndrimit të tij në këtë qytet bregdetar angazhohet për të dhënë kontributin e tij profesional e shkencor në Shoqatën “ Adhuruesit e lumit Cem” , e cila kishte për qëllim mbrojtjen ruajtjen dhe valorizimin e këtij margaritari të natyrës, ku ai ruante kujtimet e para të jetës së tij. Vdiq më 16 janar 2028, ndërsa u varros në varrezat familjare në Cem të Trieshit. E ENJTE, 28 KORRIK 2022

Javore KOHA

KULTURË

Mbi studimin “Sanxhakët e Pazarit të Ri dhe Nishit, dy treva të lashta të qytetërimit iliro-dardan që nuk shuhen”, të autorit Azgan Haklaj (2)

Kontribut për ndriçimin e rrjedhës së identitetit shqiptar

Gjatë periudhës komuniste, sanxhaku mbeti ekonomikisht i pazhvilluar. Kështu, në vitin 1960, janë dëbuar 30 mijë banorë myslimanë nga Pazari i Ri për në Turqi. Në këtë periudhë kemi asimilimin masiv të shqiptarëve, thekson autori Azgan Haklaj, duke shtuar se të njëjtën politikë kanë zbatuar edhe në Kosovë

Shaban Hasangjekaj (vijon nga numri i kaluar) “Bashkimin e të gjitha vilajeteve në një vilajet të vetëm dhe mëvetësimin, pra pavarësinë dhe krijimin e Shtetit Komb të shqiptarëve”. Në betejat e Ushtrisë së Lidhjes Shqiptare të Prizrenit për mbrojtjen e trojeve shqiptare, luftuan me trimëri, jo vetëm qindra luftëtarë nga Sanxhaku i Pazarit të Ri, por edhe muhaxhirë të ardhur nga Nishi dhe rrethinat e tij. Luftërat shkatërrimtare ballkanike, Lufta e Parë Botërore, ku trojet shqiptare u shndërruan në fushëbetejë, rënia e Perandorisë Austrohungareze, e cila ishte aleate e garante e të drejtave të shqiptarëve, sollën tragjedi të reja për popullin shqiptar, shkruan në shënimin e vet autori Haklaj dhe shton: “Konferenca e Londrës në vitin 1913 dhe ajo e Versajës në Paris një shekull më parë, lanë më shumë se gjysmën e trojeve tona jashtë kufijve

Javore KOHA

E ENJTE, 28 KORRIK 2022

të Shqipërisë londineze”. Konferenca e Versajës krijoi Mbretërinë Serbo-Kroate-Sllovene, e cila i goditi pamëshirshëm shqiptarët. Nishit dhe rrethinave ia ndryshuan strukturën e popullsisë. E njëjta histori u përsërit pas Luftës së Dytë Botërore ndaj Sanxhakut të Pazarit të Ri, megjithëse shqiptarët kishin luftuar me heroizëm të pashoq kundër nazifashistëve. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Sanxhaku i Pazarit të Ri u nda mes tre shteteve. Nën tutelën fashiste u krijua Shqipëria e madhe, në të cilën u përfshinë Rozhaja e Tutini, nën pushtimin gjerman mbeti Pazari i Ri (Novi Pazari), kurse rrethet e Pri-

“

bojit, Sjenicës, Dezhevës, Zllatarit, Maleshevës, Shtavicës nën Serbi, ndërsa Bolanica, Bjellopolisi, Llozani nën Malin e Zi. Çetnikët serbë, të udhëhequr nga Drazha Mihajlloviqi, shkretuan vendin si stërgjyshërit e tyre hunët e Atilës. Masakrat e tyre nuk rrëfehen e s’përshkruhen dot, shkruan autori Haklaj, dhe shton se në Masakrën e Bihorit në vitin 1943, të ndihmuar nga italianët, vranë 10 mijë vetë. Ata ndërmorën një ekspeditë rrënuese, rrafshuan 82 fshatra, si Sjenicën, Rozhajën, Tutinin, Beranën, Peshterin, Ribariqin e Kollashinin, vranë mijëra vetë, mes të cilëve gra, vajza e fëmijë, u morën qindra robër, dhe u dëbuan mijëra të

Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Sanxhaku i Pazarit të Ri u nda mes tre shteteve. Nën tutelën fashiste u krijua Shqipëria e madhe, në të cilën u përfshinë Rozhaja e Tutini, nën pushtimin gjerman mbeti Pazari i Ri (Novi Pazari), kurse rrethet e Pribojit, Sjenicës, Dezhevës, Zllatarit, Maleshevës, Shtavicës nën Serbi, ndërsa Bolanica, Bjellopolisi, Llozani nën Malin e Zi

KULTURË

tjerë përgjithmonë. Barbarët ishin të frymëzuar nga doktrina e Vasa Çubrilloviqit për “nxjerrjen e shqiptarëve jashtë”, apo spastrimi i pykës shqiptare, publikuar në vitin 1937, si dhe filozofia e Dobrica Qosiqit: “Të gënjesh për Serbinë, është patriotizëm”. Lumenjtë e Rashkës, Ibrit e Limit, u skuqën nga gjaku i shqiptarëve. Kjo masakër ia kalon përmasave të asaj të Srebrenicës. Forcat jugosllave pushtuan Sanxhakun në dimrin e viteve 1944-1945. Autori Azgan Haklaj në këtë kontekst shkruan se marrëveshja e fshehtë Rankoviq – Popoviq synonte ndarjen e Sanxhakut mes Serbisë e Malit të Zi, taktikë e njëjtë kjo me atë marrëveshje që patën bërë Ribentropi me Molotovin për ndarjen e Polonisë. Në mars të vitit 1945, Aleksandër Rankoviqi ia arriti qëllimit në bashkëpunim me Gjillasin, si përfaqësues i Malit të Zi. Pas takimit Tito – Kyprylliu në Split dhe pas Paktit Ballkanik Turqi – Jugosllavi – Greqi, në shkurt të vitit 1953 u organizua dëbimi masiv i shqiptarëve. Gjatë periudhës komuniste, sanxhaku mbeti ekono-

mikisht i pazhvilluar. Kështu, në vitin 1960, janë dëbuar 30 mijë banorë myslimanë nga Pazari i Ri për në Turqi. Në këtë periudhë kemi asimilimin masiv të shqiptarëve, thekson autori Azgan Haklaj, duke shtuar se të njëjtën politikë kanë zbatuar edhe në Kosovë. Në vitet 1951-1968, nga Kosova për në Turqi janë shpërngulur mbi 400 mijë shqiptarë dhe në Kosovë kanë sjellë mbi 60 mijë kolonë serbë. Sot sanxhaku ka shumicë boshnjake. Shqiptarët jetojnë në tri fshatra të rrethinës së Rozhajës. Në vitin 1999, gjatë luftës për çlirimin e Kosovës, priten shumë vëllezër shqiptarë dhe dhanë kontribut për çlirimin e saj. Sanxhaku i Pazarit të Ri dhe Nishit janë pjesë të trojeve tona, historisë, gjuhës, kulturës së kombit shqiptar, shprehet kah fundi i tekstit të shënimit të vet autori Haklaj dhe atë e përfundon me fjalët: “Kush mendon se jemi të vonuar, apo më keq akoma të gabuar, në të drejtën tonë historike, ju sjell në vëmendje historinë e hebrenjve, të cilët pas 2500 vitesh pa atdhe, valëvitën flamurin dhe yllin e Davidit në trojet e tyre bib-

like, apo spanjollët pas 6-7 shekujsh, dëbuan pushtuesit arabë nga atdheu i tyre”. Autori Azgan Haklaj, shënimin e vet e përmbyllë me thënien se “Sanxhaku dhe Nishi, ashtu si Presheva, Ulqini, Plava-Gucia, Tivari, Shkupi, Tetova, Çamëria, janë sot e përgjithmonë pjesë e pandarë dhe e patjetërsuar e tokës së shqiponjave, me të drejtën historike e bekimin e vetë Zotit”. Në fund të këtij vështrimi, pa ngurrim dhe me plot gojë konfirmojmë se veprimtari i denjë dhe i paepur i studimit dhe trajtimit shtjellues të çështjes së identitetit gjithëpërfshirës mbarëkombëtar shqiptar, Azgan Haklaj, ka dhënë një kontribut të rëndësishëm në shpalosjen, ndriçimin dhe reflektimin e rrjedhës së identitetit shqiptar në trojet shqiptare ndër shekuj, me përkushtim dhe theks të veçantë në trevat e Sanxhakut të Pazarit të Ri dhe të Nishit, shënim ky që vërtet ka peshë dhe vlerë të lartë në fushën e trashëgimisë shumëpërfshirëse kombëtare shqiptare, i cili pa dyshim në opinionin e gjerë publik shqiptar ka zgjuar interesim dhe është çmuar lart. (Fund) E ENJTE, 28 KORRIK 2022

Javore KOHA

IN MEMORIAM

Faik Rexha (1949-2022)

Të shtunën, më 23 korrik 2022, ndaloi së rrahuri zemra e njeriut të mirë, pishtarit të demokracisë, atdhetarit, të persekutuar politik, Faik Rexha. Ai u lind në vitin 1949, në fshatin Kllezën të Anës së Malit. Shkollën fillore e kreu në Katërkollë, kurse shkollën e mesme për zanatin e ëmbëlsirave në Titograd. Menjëherë pas përfundimit të shkollës, u kthye në Katërkollë, ku hapi ëmbëltoren e parë, më pas restorantin “Skënderbeu”. Ishte guxim i rrallë, në atë kohë, të përcaktohej për atë emër. Restoranti “Skënderbeu” u bë qendër frekuentimi e të rinjve, intelektualëve të Anës së Malit etj., të cilët punonin për ngritjen e vetëdijes kombëtare dhe emancipimin e shqiptarëve në Ma-

Javore KOHA

E ENJTE, 28 KORRIK 2022

lin e Zi. Aty mund të gjeje fytyrat më eminente të popullit shqiptar, pjesë të trashëgimisë kulturore, e mbi të gjitha, aty këndohej shqip. “Magnetofoni im nuk di të këndojë serbisht”, kishte thënë gjoja Faiku dhe për këtë u dënua me tre muaj burg. Për veprimtarinë e tij, ai ra shpejt në sy të UDB-së, përcillej vazhdimisht dhe me një skenar të përgatitur mirë, përsëri u arrestua dhe u dënua me 60 ditë burg, që e vuajti në burgun e Kotorrit. Pas vuajtjes së dënimit, s᾽e lënë rehat, UDB-ja i përgatitë padi penale, ku sipas nenit të famshëm 133 parashihej dënimi prej 1-10 vjet heqje lirie. U dënua me dy vite burg, kohë të cilën e kaloi në burgun e Spuzhit. Burgu nuk e përkuli, ai vazhdimisht

qëndronte krenar dhe thoshte me shaka se “burgu është për burra“, duke u dhënë kurajë edhe të tjerëve që vuanin dënimin në të njëjtën kohë. Pas vuajtjes së dënimit, në vitet ‘90të, Faiku kyçet në proceset demokratike dhe është bashkëthemelues i subjektit të parë të shqiptarëve në Malin e Zi - Lidhjes Demokratike në Mal të Zi. Edhe më tutje, Faiku vazhdoi të merret me hoteleri. Rikthehet me restorantin “Diamant”, ku punoi me sukses deri në fund të jetës së tij. Ai la pas bashkëshorten dhe dy djem të mrekullueshëm, Diamantin dhe Granitin. I lehtë të qoftë dheu i Klleznës, qofsh mirë me Zotin, Faik Rexha! Hajredin Kovaçi

MARKETING U. S. EMBASSY PODGORICA Announces an open position for

Mechanical Engineer (OBO) •

BASIC FUNCTION OF THE POSITION

Working under the Construction Manager/Project Director of the Overseas Buildings Operations (OBO) team, the Mechanical Engineer is responsible for overseeing and inspecting all work elements of the construction site, reviewing shop drawings and other construction plans, developing change orders and cost estimates for the New Embassy Compound (NEC). Incumbent must be capable of working independently.

• 1.

QUALIFICATIONS REQUIRED

EDUCATION: University degree in mechanical engineering from an accredited institution is required. EXPERIENCE: At least five years of experience in mechanical engineering related to building construction and renovation on large scale residential or commercial development projects, of which, two years of experience in construction project management and oversight is required. LANGUAGE: Level 4 (Fluent) Speaking/Reading/Writing of English is required. (This will be tested). Level 4 (Fluent) speaking/Reading/Writing of Montenegrin language is required. KNOWLEDGE: Must have comprehensive understanding of DOS/OBO construction regulations and guidelines, OBO commissioning and construction guidebook. Knowledge of local building and construction codes, local safety and security rules. Must be familiar with the local government structure and jurisdictions and the key personnel in order to facilitate authorization and related engagement. Must have professional knowledge in mechanical design calculations and criteria, preparation of engineering drawings and specifications. SKILLS AND ABILITIES: Good working knowledge of Microsoft Office Suite (Word, Excel, Power Point, Outlook) and Internet Research. Professional skills and experience in using construction management software such as Microsoft Project and Primavera. Ability to create mechanical engineering cost estimates and review mechanical construction drawings for code compliance. Ability to operate documenting and measuring equipment such as cameras, infrared thermometers, flow meters, calipers and measuring tools. CLOSING DATE FOR THIS POSITION: August 5, 2022

HOW TO APPLY: Applications must be completed and submitted through Electronic Recruitment Application (ERA). The instructions are available on U.S. Embassy Podgorica website. Paper or e-mailed applications are no longer accepted. Please look for more information on this Vacancy Announcement on the following website https://me.usembassy.gov/embassy/jobs/ An Equal Opportunity Employer EQUAL EMPLOYMENT OPPORTUNITY: The U.S. Mission provides equal opportunity and fair and equitable treatment in employment to all people without regard to race, color, religion, sex, national origin, age, disability, political affiliation, marital status, or sexual orientation. The Department of State also strives to achieve equal employment opportunity in all personnel operations through continuing diversity enhancement programs. The EEO complaint procedure is not available to individuals who believe they have been denied equal opportunity based upon marital status or political affiliation. Individuals with such complaints should avail themselves of the appropriate grievance procedures, remedies for prohibited personnel practices, and/or courts for relief.

E ENJTE, 28 KORRIK 2022

Javore KOHA

MARKETING U. S. EMBASSY PODGORICA Announces an open position for

•

Economic-Commercial Assistant

BASIC FUNCTION OF THE POSITION

The incumbent is responsible for following, analyzing, and reporting on the breadth of economic developments in Montenegro. The position provides research support to political-economic officers on complex issues, including draft legislation, laws, government decisions, regulations, and statistics. The incumbent is the primary economic advisor at the mission and briefs the political-economic section officers, deputy chief of mission, and Ambassador as required.

• 1.

QUALIFICATIONS REQUIRED

EDUCATION: Bachelor’s Degree or equivalent in business, management, economics, marketing, finance or international trade required. EXPERIENCE: From three to four years of progressively responsible experience in marketing/investment, economic/business development in an office environment, and with an international organization or foreign Embassy, business, or NGO. LANGUAGE: Level 4 (Fluent) Speaking/Reading/Writing of English is required. (This will be tested). Level 4 (Fluent) speaking/Reading/Writing of Montenegrin language is required. KNOWLEDGE: A comprehensive knowledge of the concepts, principles, techniques and practices in the areas of U.S. and Montenegrin business practices, assigned areas, economic growth, legal and policy issues in field as described in duties of position. The work performed concerns and requires a high degree of knowledge of: market structure, including domestic and global trends; domestic trade practices, including distribution channels and costs; the domestic banking sector, including business financing and credit practices, trade restrictions and channels; local and national government structure, including ability to identify key governments stakeholders for various economic projects or policies; overall depth of knowledge about the business climate/environment, and domestic legal and regulatory framework. SKILLS AND ABILITIES: The incumbent is required to be able to: obtain, analyze, and evaluate a variety of data; organize and present technical information in concise written and oral form; plan, develop, manage and evaluate key issues independently; furnish information and advice in assigned areas objectively; follow oral instructions, details and demonstrate proficiency in word processing, spreadsheets, databases and other computer applications (i.e. Microsoft Office, Excel, PowerPoint, etc.) CLOSING DATE FOR THIS POSITION: August 5, 2022

Javore KOHA

E ENJTE, 28 KORRIK 2022

MARKETING

U. S. EMBASSY PODGORICA Announces an open position for

•

Electrical Engineer (OBO)

BASIC FUNCTION OF THE POSITION

Working under the Construction Manager/Project Director of the Overseas Buildings Operations (OBO) team, the Electrical Engineer is responsible for overseeing and inspecting all work elements of the construction site, reviewing shop drawings and other construction plans, developing change orders and cost estimates for the New Embassy Compound (NEC). Incumbent must be capable of working independently.

• 1.

QUALIFICATIONS REQUIRED

EDUCATION: University degree in electrical engineering from an accredited institution is required. EXPERIENCE: At least five years of experience in electrical engineering related to building construction and renovation on large scale residential or commercial development projects, of which, two years of experience in construction project management and oversight is required. LANGUAGE: Level 4 (Fluent) Speaking/Reading/Writing of English is required. (This will be tested). Level 4 (Fluent) speaking/Reading/Writing of Montenegrin language is required. KNOWLEDGE: Must have comprehensive understanding of DOS/OBO construction regulations and guidelines, OBO commissioning and construction guidebook. Knowledge of local building and construction codes, local safety and security rules. Must be familiar with the local government structure and jurisdictions and the key personnel in order to facilitate authorization and related engagement. Must have professional knowledge in electrical operation calculations and criteria, preparation of engineering drawings and specifications. SKILLS AND ABILITIES: Good working knowledge of Microsoft Office Suite (Word, Excel, Power Point, Outlook) and Internet Research. Professional skills and experience in using construction management software such as Microsoft Project and Primavera. Ability to create electrical engineering cost estimates and review electrical works for code compliance. Ability to operate documenting and measuring equipment such as cameras, electric probes and meters, surveying equipment, and measuring tapes. CLOSING DATE FOR THIS POSITION: August 5, 2022

Javore KOHA

MARKETING

CRNA GORA MALI I ZI Opština Tuzi Komuna e Tuzit Predsjednik Kryetari Žiri za dodjelu Opštinske nagrade Juria për ndarjen e Çmimit të Komunës „1. Septembar – Dan Opštine” „1 Shtatori – Dita e Komunës”

Në bazë të nenit 7 të Vendimit mbi përcaktimin dhe ndarjen e Çmimit të Komunës „1 Shtatori – Dita e Komunës” („Fleta zyrtare e Malit të Zi – dispozitat komunale”, nr. 19/21), Juria për ndarjen e Çmimit të Komunës „1 Shtatori – Dita e Komunës” shpall

THIRRJE PUBLIKE

për paraqitjen e propozimit të kandidatit për dhënien e Çmimit të Komunës „1 Shtatori – Dita e Komunës” për vitin 2022 1. Ftohen të gjithë qytetarët, grupet e qytetarëve, shoqëritë afariste, institucionet, sektori joqeveritar, partitë politike dhe subjektet e tjera me vendqëndrim gjegjësisht me seli në territorin e Komunës së Tuzit apo jashtë tij, të propozojnë kandidatët për ndarjen e çmimit „1 Shtatori – Dita e Komunës”, i cili si formë e veçantë e njohjes publike ndahet me rastin e Ditës së Komunës së Tuzit. 2. Mund të propozohen persona juridikë dhe individë të cilët e kanë selinë, gjegjësisht vendqëndrimin në territorin e Komunës së Tuzit ose jashtë tij, për rezultatet më të mira të realizuara dhe kontributin e dhënë për zhvillimin e Komunës në fushën e afarizmit, shkencës, arsimit, shëndetësisë, kulturës, sportit, dhe fushave të tjera të jetës shoqërore, sipas vlerësimit të propozuesve, e që kanë vlerë të veçantë për Komunën e Tuzit. Çmimi mund t’i ndahet personit të njëjtë vetëm një herë. Në rast se për këtë ekzistojnë arsye veçanërisht bindëse, Çmimi mund të ndahet edhe pas vdekjes. 3. Propozimet për ndarjen e Çmimit të Komunës „1 Shtatori – Dita e Komunës” dorëzohen në formë të shkruar krahas arsyetimit dhe dokumentacionit në bazë të cilit Juria mund të vlerësojë rezultatet të arritura të kandidatëve të propozuar. 4. Propozimet dorëzohen drejtpërsëdrejti në arkivin e Komunës së Tuzit ose përmes postës në zarf të mbyllur në adresën: Komuna e Tuzit – Juria për ndarjen e Çmimit të Komunës „1 Shtatori – Dita e Komunës”, Tuz, Rruga nr. 1/44, 81206, më së voni deri me 13.08.2022. 5. Kjo thirrje publike do të publikohet në ueb faqen e Komunës së Tuzit www.tuzi.org.me, përmes transmetuesit lokal TV Boin, në Kohën Javore dhe në tabelën e publikimeve të Komunës. Formulari mund të merret drejtpërsëdrejti në arkiv ose në ueb faqen e Komunës. 6. Për informacione shtesë mund të kontaktoni në numrin e telefonit 020/875-167 dhe përmes e-mail-it tuzi@tuzi.org.me.

JURIA PËR NDARJËN E ÇMIMIT TË KOMUNËS „1 SHTATORI – DITA E KOMUNËS” 34

Javore KOHA

E ENJTE, 28 KORRIK 2022

MARKETING

U. S. EMBASSY PODGORICA Announces an open position for

•

Civil Engineer (OBO)

BASIC FUNCTION OF THE POSITION

Working under the Construction Manager/Project Director of the Overseas Buildings Operations (OBO) team, the Civil Engineer is responsible for overseeing and inspecting all work elements of the construction site, reviewing shop drawings and other construction plans, developing change orders and cost estimates for the New Embassy Compound (NEC). Incumbent must be capable of working independently.

• 1.

QUALIFICATIONS REQUIRED

EDUCATION: University degree in civil engineering from an accredited institution is required. EXPERIENCE: At least five years of experience in civil engineering related to building construction and renovation on large scale residential or commercial development projects, of which, two years of experience in construction project management and oversight is required. LANGUAGE: Level 4 (Fluent) Speaking/Reading/Writing of English is required. (This will be tested). Level 4 (Fluent) speaking/Reading/Writing of Montenegrin language is required. KNOWLEDGE: Must have comprehensive understanding of DOS/OBO construction regulations and guidelines, OBO commissioning and construction guidebook. Knowledge of local building and construction codes, local safety and security rules. Must be familiar with the local government structure and jurisdictions and the key personnel in order to facilitate authorization and related engagement. Must have professional knowledge in civil design calculations and criteria, preparation of engineering drawings and specifications. SKILLS AND ABILITIES: Good working knowledge of Microsoft Office Suite (Word, Excel, Power Point, Outlook) and Internet Research. Professional skills and experience in using construction management software such as Microsoft Project and Primavera. Ability to create civil engineering cost estimates and review civil construction drawings for code compliance. Ability to operate documenting and measuring equipment such as cameras, infrared thermometers, surveying equipment, levels, plumbs, and measuring tapes. CLOSING DATE FOR THIS POSITION: August 5, 2022

Javore KOHA

kohajavore.me