KOHA Javore Podgoricë e enjte, 12 maj 2022 Viti XXl Numër 1010 Çmimi 0,50
Me probleme që përsëriten nga viti në vit ISSN 1800-5696
Qeveria e pakicës me mandat të kufizuar
Kryetari i komunës dhe mosnjohja e ligjit!
PËRMBAJTJE
4
14 Pak histori
Kryetari i Gjykatës Ekonomike, arrestohet nën dyshime për vepra kriminale
16
18 Metaforë e të jetuarit nën trysninë e një bote të kriminalizuar
Na e hiqni kishën ortodokse serbe nga Rumia e shenjtë
KOHA Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002. Botues: Këshilli
Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:
Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.me
2
Javore KOHA
E ENJTE, 12 MAJ 2022
PËRMBAJTJE
22
26 Do të përpiqem që të jem më aktiv dhe më afër problematikave
Frymëzues i artistëve anembanë botës
28
34 Ekspozitë me punime skulpturore të veçanta
Përjetimet jetësore në vargje
ARKIVI: www.kohajavore.me
E ENJTE, 12 MAJ 2022
Javore KOHA
3
NGJARJE JAVORE
Kryetari i Gjykatës Ekonomike, arrestohet nën dyshime për vepra kriminale Në Mal të Zi, Kryetari i Gjykatës Ekonomike Blazho Jovaniq dhe disa persona të tjerë u arrestuan të hënën me urdhër të Prokurorisë Speciale, nën dyshimin për krim të organizuar dhe shpërdorim detyre. Kryeministri Dritan Abazoviq përshëndeti aksionin e Prokurorisë Speciale të Shtetit duke thënë se ai paraqet përgjigjen më e mirë ndaj kritikave për përpjekje të pamjaftueshme në luftën kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit. Edhe ministri i Punëve të Brendshme të Malit të Zi, Filip Axhiq, e përshëndeti aksionin e Drejtorisë së Policisë, duke thënë se është treguesi më i mirë i përkushtimit dhe luftës së pakompromis kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit, i cili është vendosur si një nga prioritetet kryesore të Qeverisë së re. Përfaqësuesit e bashkësisë ndërkombëtare, shoqëria civile dhe disa media malazeze , për një kohë të gjatë, kanë tërhequr vëmendjen se “në Mal të Zi ekziston e ashtuqua-
4
Javore KOHA
E ENJTE, 12 MAJ 2022
jtura “mafia e falimentimit”, e cila përbëhet nga një rrjet gjyqtarësh të korruptuar dhe administratorësh të falimentimit …”. “Ata kanë përvetësuar prona shtetërore, me çmime të volitshme, duke fituar pasuri të mëdha në dëm të Malit të Zi dhe qytetarëve të tij, si dhe punëtorëve të ndërmarrjeve të mëdha shtetërore, të cilat u shkatërruan në këtë mënyrë dhe u kthyen në prona private të personave të afërt me regjimin e kaluar,” thuhet në reagimin e tyre. Një rol të veçantë në këto falimentime, sipas disa analistëve ekonomike dhe gazetarëve, pati kryetari i Gjykatës Ekonomike Blazho Jovaniq. “Ai do të mbahet mend si më përgjegjësi për shpërndarjen e mundshme diskriminuese të rasteve të falimentimit në gjykatë, ku në vetëm një vit kalendarik, më shumë se gjysma e të besuarve të licencuar nuk u punësuan kurrë . Jovaniq reduktoi numrin e këshillave tregtare vendimmarrëse gjatë mandatit të tij dhe kështu kishte
kontroll të plotë mbi kundërshtimet në të gjitha procedurat përmbarimore,” thanë ata. Arrestimi i sotëm pason atë të 18 prillit të ish-kryetares së Gjykatës së Lartë të Malit të Zi, Vesna Medenica, nën dyshimet për krijim të organizatës kriminale dhe ndikim të paligjshëm. Medenica është ndaluar në aeroportin e Podgoricës nën dyshimet për krijim të organizatës kriminale dhe ndikim të paligjshëm. Arrestimi i saj erdhi pasi mediat publikuan transkriptet e mesazheve të shkëmbyera mes djalit të saj, Milosh Medenica dhe oficerit të policisë Darko Laloviq, në të cilat ata organizonin blerjen e kokainës dhe cigareve kontrabandë në portin e Tivarit. Në transkriptet e bisedave në një aplikacion të koduar të mesazheve, Milosh Medenica pretendonte se nëna e tij ishte në dijeni të biznesit të tyre të paligjshëm dhe se ajo do t’i mbronte. a.s. (VOA)
NGJARJE JAVORE
Fondi Humanitar Shqiptaro-Amerikan “Trojet tona” dhe Fondacioni i Familjes Lukaj ndanë bursa për studentë
30 500 dollarë për 49 studentë nga Ana e Malit Fondi Humanitar Shqiptaro-Amerikan “Trojet tona” së bashku me Fondacionin e Familjes Lukaj kanë ndarë të premten në Katërkollë bursat për studentët nga treva e Anës së Malit. Përfitues të bursës janë 49 studentë nga Ana e Malit, të cilët studiojnë në universitet publike në Kosovë, në Shqipëri dhe në Malin e Zi. Shuma e përgjithshme e mjeteve të ndara për bursa është 30 500 dollarë amerikanë. Nga Fondi Humanitar “Trojet tona” kanë bërë të ditur se në bazë të kritereve të konkursit, studentët që kanë përfituar bursë janë ndarë në tre grupe. Grupi i parë i studentëve kanë përfituar nga 800 dollarë, grupi i dytë që përbën edhe pjesën më të madhe nga 500 dollarë dhe grupi i tretë, më i vogël, nga 300 dollarë. Po ashtu, të shtunën janë ndarë edhe gjashtë
bursa (ndihma) për studentë të trajtuar si raste të veçanta. Në deklaratën për shtyp, Fondi Humanitar Shqiptaro-Amerikan “Trojet tona” shpreh falënderim për Fondacionin e Familjes Lukaj, i cili ka mbuluar gjysmën e mjeteve që janë ndarë për studentët. Nga ana tjetër, edhe nga Fondacioni i Familjes Lukaj është shprehur i kënaqur rreth bashkëpunimit me Fondin Humanitar “Trojet tona”. “Fondacioni i familjes sonë vazhdon të promovojë arsimin e lartë të të rinjve dhe të rejave nga treva jonë. Pikëpamja jonë e palëkundur është se nuk ka mënyrë më të mirë për të transformuar shoqërinë tonë dhe për të përshpejtuar zhvillimin ekonomik sesa promovimi i arsimit për të rinjtë tanë”, kanë deklaruar nga Fondacioni i Familjes Lukaj rreth ndarjes së bur-
save dhe bashkëpunimit me Fondin Humanitar “Trojet tona”. Nga ky fond (Trojet tona) kanë falënderuar të gjithë mërgimtarët që kanë kontribuar me mjete financiare për realizimin e këtij aktiviteti, sidomos Margaret dhe Xhevdet Hajdari që kontribuuan me 5 000 dollarë, Husein dhe Ese Beqoviq me 3 000 dollarë, Dina dhe Ahmet Kurmemaj me 1000 dollarë si dhe Avni Veliqi me 1 000 dollarë. Fondi Humanitar “Trojet tona” ka përgëzuar studentët përfitues të bursave, duke iu dëshiruar suksese në vazhdim të studimeve dhe që pas përfundimit të tyre, të kontribuojnë në të ardhmen për vendlindjen e vet. Ky është viti i dytë që Fondi Humanitar Shqiptaro-Amerikan “Trojet tona” ndan bursa për studentë. (Kohapress)
E ENJTE, 12 MAJ 2022
Javore KOHA
5
VËSHTRIM & OPINION
Diskursi politik
Qeveria e pakicë mandat të kufizu
Qeveria e re e Malit të Zi, e cila u votua më 28 prill, e njohur si qeveria e pakicës, parashihet që të ketë mandat të kufizuar prej një viti, duke qenë “eksperimentale”, në krahasim nga e mëparshmja e cila ishte e “ekspertëve”, e cila do të përballet me objektivat e programuara në rrethana jo të favorshme ekonomike e politike në këtë mjedis
Nail Draga
Në sajë të dekompozimit të ish shumicës parlamentare Qeveria e pakicës u votua nga 45 deputetë pro dhe 3 kundër, përbëhet nga 18 ministri dhe 2 ministra pa portofol. Për nga sasia e ministrive në krahasim nga e mëparshmja e cila kishte 12 ministri, një veprim i tillë do të dëshmoi në praktikë arsyeshmërinë e tillë në realizimin e objektivave qeveritare. Në saje të biografive të prezantuara nga ministrat e kabinetit qeveritar, analistet kanë vlerësuar se kemi të bëjmë me individ pa përvojën e duhur dhe mungesë të përgatitjes profesionale në detyrat ku janë vendosur, sepse me përjashtim të disa individëve të tjerët janë fillestarë në detyra të tilla me përgjegjësi.
çështjeve nuk ka dilemë se vend parësor zënë lufta kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar. Një qasje e tillë nuk është e panjohur sepse edhe qeveria e mëparshme e dalur nga zgjedhjet parlamentare të 30 gushtit 2020, edhe pse arriti të veprojë në këtë drejtim, angazhimi i tillë mbeti vetëm në nismë sepse iu ndërpre funksionimi. Madje angazhimet e tyre janë përshëndetur nga opinioni në vend e jashtë sepse
individët dhe klanet e ndryshme kriminale kanë vepruar për tridhjetë vite të pa prekur nga ana e pushtetit(DPS), nga del se ata kanë pasur koordinim të përbashkët.
Korrupsioni dhe kriminaliteti
Lufta kundër korrupsionit dhe kriminalitetit të organizuar janë çështjet kyçe qe duhet të dëshmohet me procesuimin e individëve në nivelin më
Dy objektivat kryesore
Në saje të prezantimit të ekspozesë nga kryeministri Dritan Abazoviqi, del qartë se qeveria e re do të synojë të realizojë dy objektiva kryesorë të cilat janë: funksionimi shtetit ligjor dhe zhvillimi ekonomik. Në këtë gamë të
6
Javore KOHA
E ENJTE, 12 MAJ 2022
Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„
VËSHTRIM & OPINION
ës me uar të lartë. Burgosja te ish kryetares së Gjykatës Supreme MZ V.Medenica në këtë aspekt është hap që duhet përshëndetur por opinioni vendas dhe ai ndërkombëtarë presin që të vazhdohet në këtë drejtim, sepse nuk ka të pa prekshëm ku sistemi ligjor duhet të jetë i barabartë për të gjithë. Për të arritur objektivat e planifikuara kryeministri Dritan Abazoviqi duhet të mbështetet nga shumica parlamentare por edhe nga opozita sepse shteti ligjor është në favor të gjithë qytetarëve. Por, duhet cekur se roli i DPS-it mbetën parësor, sepse pa mbështetjen e tyre nuk mund të realizohet objektivat për reforma. Duke marrë parasysh faktin se Presidenti i Malit të Zi, M.Gjukanoviqi është në rol të dyfishtë, por për të avancuar raportet shoqërore, nuk duhet të sillet si kryetar partie por si president i vendit. Vetëm me një qasje të tillë mund
të bëhen ndryshime dhe avancim të integrimeve europiane që është synim i vazhdueshëm i qeverisë në Mal të Zi.
Duhet të shfrytëzohet okupimi i Ukrainës
Në sajë pushtimit të Rusisë në Ukrainë ndryshuan raportet gjeopolitike ndërkombëtare që janë në favor të vendeve të cilët synojnë të jenë pjesë e Bashkësisë Evropiane. Një veprim i tillë do të ishte në favor të stabilizimit në Ballkan, duke marrë parasysh rolin destruktiv të Serbisë, si në të kaluarën e në ditët tona. Duke marrë parasysh se në këtë drejtim ne krahasim ndaj vendeve tjera në regjion Mali i Zi është në përparësi andaj duhet të shfrytëzohet momenti gjeopolitik. Po ashtu një moment i tillë do të ndikonte për të ndaluar ndikimin rus dhe kinez në Mal të Zi. Në këtë aspekt duke mbështetur qeverinë e pakicës jo vetëm nga shumica aktuale parlamentare por edhe nga opozita. Mali i Zi ka shansin historik për tu distancuar nga politika e kaluar duke qenë e pranueshme për qytetarët dhe faktorin ndërkombëtar.
Privatizimi i dështuar
Ndër çështjet me të cilat do të ballafaqohet qeveria e pakicës, ka të bëjë me rishqyrtimin e të gjitha vendimeve që kanë të bëjnë me procesin e pri-
Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„
vatizimit. Dhe nuk ka si të jetë ndryshe, sepse privatizimi i ndërmarrjeve shtetërore në tërë vendin pothuaj ka dështuar në tërësi, duke i plaçkitur nga individë apo klane të ndryshme të lidhur me qarqe të pushtetit. Theksojmë me këtë rast Ulqinin si shembull praktik i privatizimit të dështuar, duke veçuar hotelet, kriporen, ndërmarrjet “Primorje”, “AgroUlqini”, “Ultep”, “Otrantcomerc” etj.
Valdanosi iu kthehet ish- pronarëve
Nga ndryshimi i pushtetit pas tridhjetë viteve në lidhje me çështjen e privatizimit ndodhi hapi i parë pozitiv. Fjala është për ullishtën e Valdanosit i cili në vitin 1978 iu mori pronarëve me kompensim minimal, për qëllime të ushtrisë së asaj kohe. Ndonëse për rikthimin e ullishtës së Valdanosit ish pronarëve ka qenë ide e vazhdueshme e partive politike shqiptare, madje janë organizuar protesta, takime e tubime të ndryshme, por kundër ishte pushteti, përkatësisht DPS-i, sepse për të realizuar një ide e tillë duheshin votat në parlament. Dhe një mrekulli e tillë ndodhi pas zgjedhjeve parlamentare(30.8.2020) kur DPS-i kaloi në opozitë. Në sajë të vendimit të parlamentit(11.62021) me 49 vota për nga shumica parlamentare dhe disa partive tjera opozitare, ullishta e Vladanosit iu kthehet ish pronarëve pas 43 vjetëve. Duhet cekur së në procesin e votimit deputetët nga DPS-i dhe Partia Boshnjake nuk ishin në sallë, duke dëshmuar qëndrimin e tyre ndaj rikthimit të ullishtës së Valdanosit pronarëve të tyre. Në këtë drejtim, roli i Dritan Abazoviqit asohere në cilësinë e zëvendës kryeministrit ka pasur peshë të veçantë, i cili me votat e shumicës parlamentare realizoj një të drejtë të mohuar ndaj qytetarëve të Ulqinit. Ndërsa më pas kemi angazhimin e tij për rikthimin e Kripores së Ulqinit, si pronë shtetërore, e cila ka mundësi reale për rikthimin e veprimtarisë së mëparshme, në prodhimin e kripës. Ndërsa tash qytetarët e Ulqinit presin të vazhdojë me këtë elan në këtë drejtim por tash në funksionin e kryeministrit të Qeverisë së Malit të Zi, në favor të investimeve dhe zhvillimit ekonomik dhe të mirëqenies së qytetarëve në këtë mjedis. E ENJTE, 12 MAJ 2022
Javore KOHA
7
VËSHTRIM & OPINION
Kryetari i komun dhe mosnjohja e Qani Osmani
Kemi dëgjuar dhe dëgjojmë kryetarë apo kandidatë për kryetarë komunash, që njohuritë mbi legjislacionin e punës së tyre i kanë në nivele të mjerueshme. Shikojmë përballjet publike të kandidatëve në fushata zgjedhore, se si i ngatërrojnë kompetencat thelbësore, se si arsyetohen nga përgjegjësia e veprimit apo mosveprimit karshi shkeljes së ligjit, pikërisht nga mungesa e mosnjohjes së ligjit. Të qenit kandidat apo kryetar komune, nënkupton njohjen e mjaftueshme të legjislacionit me të cilin përballet puna e ndërlikuar e drejtuesit të pushtetit lokal. Kandidati dhe kryetari komunal, është i mangët të kryejë detyrën nëse për shembull nuk ka njohurinë e Ligjit për vetëqeverisje lokale, Ligjit për planifikim urbanistik, Ligjit për policinë, Ligjit për veprimtarinë komunale, Ligjit për ndërtim, Ligjit për legalizim e ndërtimeve ilegale, Ligjit për mbrojtje mjedisore. Njohuria mbi këto ligje hap rrugën e përgatitjes psiqike e morale për fazën e dytë të rëndësishme, zbatimin ligjor kundrejt trysnive politike, interesit personal, ndikimit nga faktorë kriminal dhe krimit të organizuar. Njohja e ligjit, guximi për ta zbatuar atë, janë esenciale në drejtimin e pushtetit lokal. Realisht, komunat plagën me të madhe nuk e kanë nga mungesa e ideve të projekteve dhe financave që duhet të vijnë nga jashtë, sepse programe e premtime projektesh “copy-paste” të animuara, mund të bëhen me qindra dhe janë bërë me qindra në fushatat
8
Javore KOHA
E ENJTE, 12 MAJ 2022
e kaluara. Financat janë ato varen sipas fuqisë së të ardhurave komunale, dhe kjo gjendje dihet edhe para se të kërkohen mandatet, prandaj edhe përllogatiren projektet premtuese të fushatave zgjedhore. Komunat plagën më të rëndë e kanë mënyrën e realizimit të deformuar të projekteve, rendom i atyre 20-30% pro-
jektesh të realizueshme nga 100% që premtohen në fushata zgjedhore. Komunat në përgjithësi vuajnë nga shkatërrimi i të mirave ekzistuese, uzurpimi i hapësirave publike, hapësirave të gjelbra, burimeve natyrore, shkatërimi i kulturës dhe objekteve historike, vuajnë nga tenderimet antiligjore dhe keqmenaxhimi i buxhe-
Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„
VËSHTRIM & OPINION
nës e ligjit! tit komunal. Mosnjohja e ligjit dhe zbatimi i tij nga një pjesë e konsiderueshme e kandidatëve, kryetarëve, po edhe kandidatët dhe këshilltarët komunal, e shndërron këtë gjendje në një të keqe të heshtur, pa përballje ligjore dhe pa rrugëzgjidhje të qëndrueshme. Mosnjohj e ligjeve adekuate ndodh edhe me kandidatë e kryetarë që
Mosnjohja e ligjeve elementare, e bën kandidatin për kryetar komune të pamjaftueshëm e të heshtur para fenomeneve negative. E bën që në pjesë të madhe të përballjeve të shërbehet me klishe, propagandë partiake. E kuptojmë se në kulturën e politikëbërjes sonë, kemi kryetarë të partive politike të nivelit lokal e qendror, kryetarë komunash dhe kandidatë partiakë nga të gjitha partitë, që nuk kuptojnë dhe zbatojnë drejt as statutin partiak, dhe që ndoshta gjysmën e vendimeve e kanë antistatutore, megjithatë të keqen nuk mund ta marim si të mirëqenë, pavarësisht ngjyrave partiake, etnike apo fetare kanë të mbaruar shkencat juridike dhe që më pas kanë mungesë leximi, në kuptimin e legjislacionit dhe me atë çka pretendojnë të përfaqësojnë. Ka prej kandidatëve që thirren në atë se institucioni komunal ka sektorin juridik dhe kinse janë të mbuluar në këtë drejtim, por jo, ky është arsyetim i palogjikshëm, tallës me veten dhe detyrën, rrjedhimisht me popullatën. Një menaxher Đkomunal që nuk e njeh ligjin përkatës, jo që nuk mund të ketë ide se si t’i avancojë me zgjidhje problemet, por më tepër edhe mund të manipulohet nga faktorë të tjerë. Mund të thirren edhe në arsyetimin se nuk janë avokatë, ekspertë juridikë, ekonomista, arkitektë apo inxhinierë, por është e pashmangshme që për të qenë të suksesshëm, së paku duhet të njohin 5-6 ligjet me të cilat përballet përditshmëria e punës së tyre. Në mungesë të kësaj njohurie, ne sot shohim kryetarë komunash e kandidatë të cilët flasin atë që nuk kuptojnë çka flasin. Ju mbetet vetëm dëshira për të kandiduar, si ambicje personale karrieriste. Në anën tjetë, mosnjohja e ligjit të bën të paaftë të përballesh me kundër-kandidatin mbi punët antiligjore, gjithashtu edhe me premtimet false, të cilat rëndom janë premtime propagandistike e të parealizueshme kundrejt kapacitetit financiar e mundësive ligjore në vetëqeverisjen lokale. Në shtetet si ky i yni, ku sundimi i ligjit është si në vendet e pazhvilluara, njohja e ligjit të bën të kuptosh,
Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„
të aftëson në bindjen e votuesit se në cilat raste një akt i padrejtë komunal ka pasur mbrojtje nga gjyqësori dhe prokuroria e politizuar dhe jo-profesionale. Aktgjykimet nuk janë çdoherë drejtësi. Drejtësi është vetëm interpretimi i drejtë dhe zbatimi rigoroz i ligjit. Mund të korruptosh apo shantazhosh gjyqësorin dhe prokurorinë, por nuk mund të zhbësh ligjin material, nuk mund ta fshehësh atë nga gjykimi publik dhe gjykimi i drejtësisë së të nesërmes. Shembull, mund të ndërtosh një rrugë në kundërshtim me planin urbanistik, të legalizosh objekt në kundërshtim me ligjin, të japësh leje ndërtimi për banesa kolektive vend e pa vend, të realizosh tenderime të paligjshme, dhe njëkohësisht këto akte antiligjore të kenë mbrojtje me vendime të plotfuqishme gjyqësore e prokuroriale. Mosnjohja e ligjeve elementare, e bën kandidatin për kryetar komune të pamjaftueshëm e të heshtur para fenomeneve negative. E bën që në pjesë të madhe të përballjeve të shërbehet me klishe, propagandë partiake. E kuptojmë se në kulturën e politikëbërjes sonë, kemi kryetarë të partive politike të nivelit lokal e qëndror, kryetarë komunash dhe kandidatë partiakë nga të gjitha partitë, që nuk kuptojnë dhe zbatojnë drejt as statutin partiak, dhe që ndoshta gjysmën e vendimeve e kanë anti-staturore, megjithatë të keqen nuk mund ta marim si të mirëqenë, pavarësisht ngjyrave partiake, etnike apo fetare. E ENJTE, 12 MAJ 2022
Javore KOHA
9
VËSHTRIM & OPINION
Të njohurat dhe “të panjohurat” e konfliktit ruso-ukrainas! (3)
Teoritë konspirative mbi shkaqet e luftë Ka zëra që ‘argumentojnë’ se ky konflikt nuk është tjetër përveçse një luftë “ndërmjet dy pandemive” - e asaj që shkoi dhe “asaj që do të vijë”, që ka për qëllim gjunjëzimin e ekonomisë dhe varfërimin e shtresave mesatare të popullsisë. Sikurse lufta, ashtu edhe pandemia janë “vazhdime të politikave me mjete të dhunës”. Është pikërisht Perëndimi, veçanërisht Amerika ajo që e detyroi Putinin të ndërhyjë në Ukrainë duke mos i lënë zgjidhje tjetër tarake për të ndihmuar Ukrainën “nga një pushtim i mundshëm rus” [Times, 24. 02. 2022]. Amerika nuk mund të ketë të drejtë të zgjerojë influencën e saj deri në kufijtë e Rusisë dhe, prandaj ajo do të ishte Hajrudin S. Muja mirë të mësojë nga këshillat e rëndësishme politike të intelektualëve si George Keenan, Henry Kissinger dhe John Mearsheimer, të cilët kanë thënë për një kohë të gjatë se: “Zgjerimi i (vijon nga numri i kaluar) Disa analistë të politikës mendojnë se NATO-s në lindje do ta çojë botën në lufta e Putinit në Ukrainë ka për ob- katastrofë”. Tensionet dita-ditës vijnë e jektiv përfundimtar “forcat e jashtme”, shtohen. Ndërsa Presidenti amerikan përkatësisht SHBA-të, të cilat i quajti Joe Biden shpall Putinin “kriminel të “perandoria e gënjeshtrës”. Në vizionin luftës” [WSJ, 17. 03. 2022] dhe kushtëe tij, pas rënies së Bashkimit Sovjetik, zon zgjidhjen e konfliktit përmes “Luftës SHBA-të dhe aleatët e saj “u përpoqën së Tretë Botërore”, ose me çmimin që të na shtypin, të na mposhtin dhe të na Rusia duhet të paguajë “për shkeljen zhdukin... Ne e kujtojmë këtë dhe nuk e të drejtës ndërkombëtare”, zyrtarët do ta harrojmë kurrë”. Me këtë ai bëri të e Rusisë kërcënojnë se: “Stacionin ditur se ndërmarrja e Rusisë në Ukrainë Hapësinor [Roscosmos] nga orbita nuk është thjesht një ”konflikt lokal”, por do ta rrëzojmë mbi kokat tuaja”, duke si një hakmarrje e tij kundër Perëndimit aluduar në SHBA-të dhe Evropën. në përgjithësi dhe SHBA-ve në veçan- Kina, Irani dhe vendet tjera po vëzhgoti. Fjalimin e tij gjysmëorësh Putini e jnë dhe qëndrojnë larg nga kjo lojë e përmbylli me kërcënimin se: “Kushdo rrezikshme, apo po presin për ndonjë që përpiqet të na pengojë, do të për- mundësi të disponueshme përfitimi [Atballet me pasojat e atij lloji me të cilat lantic, 7. 03. 2022]. Vetë Putini është nuk është përballur kurrë në historinë shprehur disa herë se “nuk do të ndalet e tij”. Ai nuk specifikoi se cila mund të deri të arrijë objektivat e parapara”, që ishte mbështetja dhe nëse “mbështet- në konstatimin e ‘ekspertëve’ janë marrje” e konsideronte edhe ofrimin e qindra ja nën kontroll e brigjeve veriore të Detit milionë dollarëve që SHBA-të i dhanë të Zi, ndryshimi i hartës gjeografike dhe Ukrainës vitin e kaluar, si ndihmë ush- ristrukturimi organizativ i OKB-së.
10
Javore KOHA
E ENJTE, 12 MAJ 2022
Krahas arsyeve politike të Putinit, u dëgjua fuqishëm edhe zëri i Patriarkut të Rusisë, Kirill, i cili nga Katedralja e Krishtit Shpëtimtar në Moskë, e justifikoi luftën në Ukrainë si një luftë të Ortodoksisë së Krishterë kundër dekadencës perëndimore të promovuar nga regjimi i Zelenskyt: “Kjo është një
Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„
VËSHTRIM & OPINION
e ës luftë për ruajtjen e krishterimit kundër promovimit të modeleve mëkatare antikristiane të jetës që na sollën paradat e homoseksualëve”, tha ai. Kjo duhet luftuar si: “një mëkat i dënuar nga Fjala e Perëndisë”. Ai kërkoi rezistencë kundër “vlerave” të përdala: “Nëse njerëzimi pranon se mëkati nuk është një shkelje e ligjit të Zotit dhe nëse njerëzimi pajtohet me këtë lloj sjelljeje njerëzore, atëherë qytetërimi njerëzor do të përfundojë këtu”. Deklarata e Kirillit i dha shkas Alessandro Trocino-s, i cili për “Corriere della Sera” konstatoi se “ajo që po luftohet është gjithashtu një luftë fetare”, ose të konstatimit të Antonello De Oto në Formiche, se: “Konflikti i Ukrainës nuk përfaqëson vetëm zgjidhje politike, por edhe zgjidhje të një problemi të identitetit fetar”. Në fakt, çështja fetare në Ukrainë paraqet një problem më vete. Besimtarët ortodoksë të Kishave të Moskës dhe Kievit numërojnë rreth 140 milionë, nga gjithsej 220 milionë që janë në botë. Në vitin 2018, ngjau një përçarje historike që çoi në krijimin e Kishës Autoqefale të Ukrainës, e cila u njoh nga patriarku ekumenik i Konstantinopojës – Bartolomeu, të cilin Kirilli e shkishëroi dhe i ndërpreu marrëdhëniet me të. Ndërsa Kisha autoqefale përfaqësohet nga Epifanij, në Kiev ekziston edhe një kishë ortodokse ende e varur nga Moska, që përfaqësohet nga Mitropoliti Onufrio, tanimë i distancuar nga Rusia. Ka edhe një kishë “Greko-Katolike”, që udhëheqet nga Kryepeshkopi Sviatoslav Schevchuk. Përveç kësaj, pati edhe zëra se Zelensky po përgatitej të nënshkruante një lloj konkordati me Selinë e Shenjtë, duke lënë disi në hije shumicën ortodokse. Madje edhe vetë Izraeli, që deri tani i ka shkelur të gjitha rendet ndërkombëtare, përmes ministrit të Jashtëm Yair Lapid, dënoi “sulmin rus” mbi Ukrainën si “shkelje serioze e rendit ndërkombëtar” [The New Yorker, 28. 02. 2022].
“
Çështja fetare në Ukrainë paraqet një problem më vete. Besimtarët ortodoksë të Kishave të Moskës dhe Kievit numërojnë rreth 140 milionë, nga gjithsej 220 milionë që janë në botë. Në vitin 2018, ngjau një përçarje historike që çoi në krijimin e Kishës Autoqefale të Ukrainës, e cila u njoh nga patriarku ekumenik i Konstantinopojës – Bartolomeu, të cilin Kirilli e shkishëroi dhe i ndërpreu marrëdhëniet me të. Ndërsa Kisha autoqefale përfaqësohet nga Epifanij, në Kiev ekziston edhe një kishë ortodokse ende e varur nga Moska, që përfaqësohet nga Mitropoliti Onufrio, tanimë i distancuar nga Rusia. Ka edhe një kishë “Greko-Katolike”, që udhëhiqet nga Kryepeshkopi Sviatoslav Schevchuk
Kjo deklaratë e komprometoi Izraelin në vështrimin e Ehud Olmertit, i cili u shpreh: “Si mund t’i dënojë Izraeli rusët, kur ata vetë mohojnë të drejtën e një populli tjetër për vetëvendosje për pesëdhjetë e pesë vjet?” [The New Yorker, 28. 02. 2022]. Edhe pse Ukraina është shtëpia e rreth 200 000 banorëve që kualifikohen për nënshtetësinë izraelite të migrimit dhe në krye të saj qëndron hebreu Zelensky, nga Izraeli vijnë zëra të dyshimtë. Në kryetitullin e gazetës ”Haaretz”, Allison Kaplan Sommer shkroi se “Nuk do të më shqetësonte nëse Perëndimi do të merrte goditje në prapanicën e tij - izraelitët në anën e Putinit”, ndërkohë që një numër i konsiderueshëm i tyre kanë mbështetur me kujdes një qasje neutrale, për arsye strategjike, për të mos dëmtuar interesat që kanë me Rusinë [Haaretz, 2. 03. 2022]. Për më shumë, në Rusi jetojnë rreth 175 000 hebrenj, në mesin e tyre oligarkë miliarderë që kanë qenë afër Putinit, por që kanë investuar në Izrael, më i shquari prej të cilëve është manjati i naftës Roman Abramovich, i cili kohëve të fundit dha një kontribut prej dhjetë milionë dollarësh për muzeun e Holokaustit “Yad Vashem” në Jerusalem. Ambasadori i Ukrainës në Izrael - Yevgen Korniychuk, i tha “Times”-it se Izraeli “po përpiqet të kuptojë se ku gjendet në këtë fushë shahu” [The New Yorker, 28. 02. 2022]. Zëra të tjerë e paraqesin këtë luftë si një konflikt ndërmjet zionistëve dhe pjesës tjetër të botës. Për më shumë, deklarata e Zelenskyt se Ukraina nuk do bëhet një vend i demilitarizuar sikurse Zvicra, por “do të bëhet një Izrael
Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„
i Madh” [Jerusalem Post, 5. 04. 2022], u jep shkas në konkluzionin e tyre. Zëra të tjerë ‘argumentojnë’ se ky konflikt nuk është tjetër përveçse një luftë “ndërmjet dy pandemive”, e asaj që shkoi dhe “asaj që do të vijë”, që ka për qëllim gjunjëzimin e ekonomisë dhe varfërimin e shtresave mesatare të popullsisë. Sikurse lufta, ashtu edhe pandemia janë “vazhdime të politikave me mjete të dhunës”. Është pikërisht Perëndimi, veçanërisht Amerika ajo që e detyroi Putinin të ndërhyjë në Ukrainë duke mos i lënë zgjidhje tjetër. Këta mendojnë se Evropa është “Kali i Trojës” në duart e amerikanëve. Nëse ajo nuk do të arrijë të shkatërrojë Rusinë, zgjidhja e dytë për të është shkatërrimi i Evropës, veçanërisht i Gjermanisë, Francës dhe Italisë, dhe këtë nuk do ta bëjë me luftë, por me prodhimin e krizave dhe gjunjëzimin ekonomik. Së paku deri tani, përfituesja e luftës ruso-ukrainase është Amerika! Ajo po iu shet armë vendeve të Evropës, Rusinë e shkatërroi ekonomikisht duke e vendosur në një “Embargo Kontinentale”, Gjermaninë po e shkatërron ekonomikisht, sa po flitet për deindustrializimin e vendit, meqë industria gjermane funksionon me gazin dhe naftën e Rusisë! Ka edhe një teori tjetër që pohon se lufta në Ukrainë nuk është tjetër veçse një luftë ndërmjet “Sorosizmit ndërkombëtar” nga një anë dhe Islamit e Krishterimit nga ana tjetër. Pretendimet e tyre mbështeten në një hartë të ndërkombëtarëve, ku bëjnë pjesë vetëm Amerika, disa shtete të Evropës, Izraeli dhe Australia, të tjerat nuk pyeten për asgjë! (vijon) E ENJTE, 12 MAJ 2022
Javore KOHA
11
VËSHTRIM & OPINION
Dita Botërore e Lirisë së Medias
Me probleme që përsëriten nga viti në vit “Edhe krahas rritjes së pagave, gazetarët/et dhe punonjësit/et mediatikë/e, mbesin të mbingarkuar, për shkak të rritjes së volumit të punës, krahas ngjarjeve intensive shoqërore e politike, por kjo shpesh edhe për shkak të numrit të pamjaftueshëm të personave në redaksi. Një pjesë e tyre punon përtej orarit të punës, dhe për këtë nuk paguhen, derisa shumë janë të detyruar që krahas gazetarisë të punojnë edhe punë të tjera, në mënyrë që të kenë një ekzistencë stabile”, thuhet në këtë artikull Në një artikull kushtuar Ditës Botërore të Lirisë së Medias, Sindikata e Medias e Malit të Zi, evidenton një sërë problematikash të cilat edhe këtë vit preokupojnë mediat dhe punonjësit mediatik, ndonëse, siç kanë konstatuar ata, Ditën Botërore të Lirisë së Medias e presin në një ambient ekonomik pak më të mirë dhe me një mbrojtje me të fuqishme ligjore-penale nga sulmet, krahasuar me të kaluarën. Megjithatë, nga kjo sindikatë njoftojnë se probleme dhe sfida të shumta mbeten dhe se nevojitet edhe shumë punë, që të mund të zgjidhen. “Një numër i madh i të punësuarve në media ka fituar ngritje të pagës në filllim të vitit, duke iu falënderuar programit “Evropa tani”, derisa vetëm një muaj më heret pagat e tyre mesatare kanë qenë poshtë mesatares së nivelit shtetëror. Megjithatë, një numër i madh i të punësuarve në transmetuesin lokal publik, nuk kanë fituar ende këtë ngritje të pagave, sepse, krahas vonesave, marrin rroga nga viti i kaluar”, theksohet në
12
Javore KOHA
E ENJTE, 12 MAJ 2022
këtë artikull. Në këtë kuadër, vijon artikulli, pozita e punëtorëve në këto media nuk është përmirësuar, ndërsa Ligji i ri për shërbimet mediatike audio-vizuale, i cili është dashur të ndreq gjerat, nuk miratohet që tre vjet. “Edhe krahas rritjes së pagave, gazetarët/et dhe punonjësit/et mediatik/e, mbesin të mbingarkuar, për shkak të rritjes së volumit të punës, krahas ngjarjeve intensive shoqërore e politike, por shpeshë edhe për shkak të numrit të pamjaftueshëm të personave në redaksi. Një pjesë e tyre punon përtej orarit të punës, dhe se për këtë nuk paguhen, derisa shumë janë të detyruar që krahas gazetarisë të punojnë edhe punë të tjera, në mënyrë që të kenë një ekzistencë stabile”, thuhet në këtë artikull. Artikulli vijon duke treguar se të gjitha këto janë probleme të cilat përsëriten nga viti në vit, dhe se pa zgjidhjen e tyre, nuk mund të kemi liri të plotë të medias në vendin tonë. “Sindikata e Medias e Malit të Zi, kohëve të fundit ka ngritur inicia-
tivën ndaj Unionit të Punëdhënësve për fillimin e negociatave mbi kontratën e re kolektive, pasi që ajo e deritanishmja nga viti 2004, pushoi së vlefshmi. Presim që negociatat të fillojnë së shpejti dhe të vijmë deri tek marrëveshja me të cilën do të përmirësohet ligji i punës dhe statusi ekonomik i të punësuarve në media, por besojmë se është në interes edhe të pronarëve që të kenë të punësur që janë të kënaqur”, theksohet në artikull. Nga Sindikata e Medias e Malit të Zi njoftojnë se këtë 3 Maj-Ditën Botërore të Lirisë së Medias, Mali i Zi e pret edhe me ndryshimin e Kodit Penal, me të cilin është fuqizuar mbrojtja ligjore-penale e gazetarëve/ eve dhe e punonjësve mediatik, përkatësisht me rritje të dënimit për sulme ndaj gazetarëve/eve. “Kjo ka qenë një nismë disavjeçare e Organizatës Joqeveritare “Aksioni për të Drejtat e Njeriut”, të cilës i është bashkëngjitur Sindikata e Medias, e më vonë edhe shtatë organizata të cilat merren edhe me mediat.
Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„
VËSHTRIM & OPINION
Viti i kaluar ishte më i keqi për nga numri i sulmeve ndaj gazetarëve/eve në Mal të Zi, me madje madje 28 sulme, por janë shënuar edhe disa incidente këtë vit, prandaj besojmë
se prokuroria dhe gjykatat do të kenë rast shumë shpejtë që të zbatojnë Kodin e ri Penal, që të dënojnë më ashpër sulmet, ose pengimin e gazetarëve/eve gjatë punës së tyre”,
Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„
theksohet ndër të tjera në këtë artikull që mban autorësinë e Këshillit kryesor të Sindikatës së Medias së Malit të Zi. t. u. E ENJTE, 12 MAJ 2022
Javore KOHA
13
VËSHTRIM & OPINION
Pak histori Luftëtarët mikenas luftuan kundër burrave këmbëzbathur, të zhveshur, pa armaturë mbrojtëse. Duke pasur parasysh se ikonografia e Egjeut përshkruante vetëm Egjeasit që luftonin me Egjejtë, këta burra ishin banorë malorë të Epirit e Peloponezit. Këta janë Dorianët që ndoshta kanë qenë të parët në historinë evropiane që kanë përmbysur me revolucion kushtet e robërisë së tyre. Të tjerët, si Pelezët dhe Danët, përbënë “popujt e detit” që u dyndën nga të gjitha anët në Mesdhe dhe u përzien me popujt e tjerë duke ruajtur zakonet e tyre
Për Koha Javore:
Astrit Lulushi / Uashington Mikena, qyteti më i fuqishëm i epokës së bronzit, ishte viktimë e kolapsit. Ajo u shkatërrua nga zjarri rreth vitit 1200 p.e.s….nuk dihet saktësisht nga kush,
14
Javore KOHA
E ENJTE, 12 MAJ 2022
por kohët e fundit janë zbuluar prova të forta të identitetit të tyre. Porta e Luanëve të Kalasë së Mikenës, me gjurmët e zjarrit, janë ende të dukshme. Imazhi nga studimi i ri zbulon se qytetërimi i lashtë mikenas mund të jetë shembur për shkak të kryengritjes ose pushtimit. Në atë kohë gjithë rajoni i Mesdheut, po kalonte një thatësirë që zgjati rreth 300 vjet. Dështimi i të korrave dhe uria që pasoi kishin destabilizuar tashmë regjimin mikenas, i cili ishte në rënie për dekada të tëra. Me
pak fjalë, njerëzit ishin të uritur, të shkatërruar dhe të zemëruar. Dekada para djegies së qytetit, fshatrat dhe qytetet e vogla në rajon u shkatërruan. Më në fund një pjesë e qytetit u dogj; pallati u shkatërrua totalisht dhe pati një shkatërrim të pjesshëm brenda dhe jashtë kështjellës, pasuar nga plaçkitje. Si rezultat, qyteti mbeti i braktisur për pjesën tjetër të epokës së bronzit. Asnjë lloj arme nuk është gjetur. Mungesa e armëve në rrënojat e pallateve,
Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„
VËSHTRIM & OPINION
të parashtruar ndonjëherë si argument kundër hipotezës së konfliktit të armatosur, nuk është bindëse. Shumica e pallateve u boshatisën, më e besueshme u plaçkitën. Përveç kësaj, armët do të ishin mbledhur rregullisht nga ushtria fitimtare dhe/ose nga popullsia që jetonte në zonën e fushës së betejës. Njerëzit që sulmuan qytetin zakonisht quhen Dorian. Kush ishin ata? Kali i Trojës në greqisht quhet Kali Dorian (Kali i Drurit). Dorian është druri. Historianët e periudhës klasike kur flisnin për prejardhjen e Dorianëve, kishin parasysh njerëz që vinin nga pyjet. Nëse e çojmë pak më tej, Dorianët ishin druvarët, kodrinorët, njerëzit e varfër që u goditën më së shumti nga thatësira dhe regjimi mikenas nuk
“
“
Njerëzit që sulmuan qytetin zakonisht quhen Dorian. Kush ishin ata? Kali i Trojës në greqisht quhet Kali Dorian (Kali i Drurit). Dorian është druri. Historianët e periudhës klasike kur flisnin për prejardhjen e Dorianëve, kishin parasysh njerëz që vinin nga pyjet. Nëse e çojmë pak më tej, Dorianët ishin druvarët, kodrinorët, njerëzit e varfër që u goditën më së shumti nga thatësira dhe regjimi mikenas nuk kishte arritur t’i mbështeste. Ndoshta kemi një përshkrim të tyre. Ndërsa trazirat vazhdonin për dekada, një afresk i gjetur në Pylos (pyll) mund të jetë imazhi i tyre
kishte arritur t’i mbështeste. Ndoshta kemi një përshkrim të tyre. Ndërsa trazirat vazhdonin për dekada, një afresk i gjetur në Pylos (pyll) mund
Mungesa e armëve në rrënojat e pallateve, të parashtruar ndonjëherë si argument kundër hipotezës së konfliktit të armatosur, nuk është bindëse. Shumica e pallateve u boshatisën, më e besueshme u plaçkitën. Përveç kësaj, armët do të ishin mbledhur rregullisht nga ushtria fitimtare dhe/ose nga popullsia që jetonte në zonën e fushës së betejës
Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„
të jetë imazhi i tyre. Luftëtarët mikenas luftuan kundër burrave këmbëzbathur, të zhveshur, pa armaturë mbrojtëse. Duke pasur parasysh se ikonografia e Egjeut përshkruante vetëm Egjeasit që luftonin me Egjejtë, këta burra ishin banorë malorë të Epirit e Peloponezit. Këta janë Dorianët që ndoshta kanë qenë të parët në historinë evropiane që kanë përmbysur me revolucion kushtet e robërisë së tyre. Të tjerët, si Pelezët dhe Danët, përbënë “popujt e detit” që u dyndën nga të gjitha anët në Mesdhe dhe u pëzien me popujt e tjerë duke ruajtur zakonet e tyre.
E ENJTE, 12 MAJ 2022
Javore KOHA
15
VËSHTRIM & OPINION
Letër e hapur Kryeministrit të Malit të Zi, zotit Dritan Abazoviq
Na e hiqni kishën serbe nga Rumia Prof. Dr. Hajrullah Koliqi
Shumë i nderuari Kryeministër, zoti Dritan Abazoviq. Quhem Hajrullah Koliqi, me origjinë nga Kraja, profesor shumëvjeçar në Universitetin e Prishtinës, tani në pension. Fillimisht, Ju uroj me gjithë zemër zgjedhjen Tuaj për Kryeministër të Malit të Zi. Shpreh simpatinë time për guximin intelektual dhe orien-
16
Javore KOHA
E ENJTE, 12 MAJ 2022
timin Tuaj politik, qytetar, proevropian. Zgjedhja Juaj për Kryeministër të Malit të Zi u bën nder forcave politike progresive në Mal të Zi dhe afirmon pozitën e shqiptarëve në këtë republikë. Lajtmotivi i kësaj letre të hapur, zoti Kryeministër, është lujtja ime shumë dashamirëse: NA E HIQNI KISHËN ORTODOKSE SERBE NGA RUMIA E SHENJTË! Për këtë kishë serbe në maje të Rumisë, e cila është thellësisht cezaropapiste e hegjemoniste, është folur, diskutuar dhe shkruar shumë. Ju e dini “historinë” e saj (ndoshta më mirë se unë), por më lejoni të theksoj se nuk ka
kurrfarë dokumenti që të dëshmojë se në Rumi ka pasë kishë më parë. Shkencëtarët dhe tradita shumëshekullore dëshmojnë se ajo ka qenë një vend pelegrinazhi pagan. Siç mund ta dini, ideatori dhe shuguruesi i Kishës Ortodokse Serbe (Sveta Trojica) në maje të Rumisë, ishte mitropoliti serbomadh Amfillohije Radoviq, tani i ndjerë. Në marrëveshje me organet shtetërore serbo-malazeze të kohës, ajo kishë “zbriti” nga qielli nëpërmjet një helikopteri ushtarak. Kështu, Rumia në shekuj e lirë dhe e të gjithë njerëzve vullnetmirë, u uzurpua dhe u serbizua në mënyrë djallëzore dhe të
Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„
VËSHTRIM & OPINION
Lajtmotivi i kësaj letre të hapur, zoti Kryeministër, është lutja ime shumë dashamirëse: NA E HIQNI KISHËN ORTODOKSE SERBE NGA RUMIA E SHENJTË! Për këtë kishë serbe në maje të Rumisë, e cila është thellësisht cezaropapiste e hegjemoniste, është folur, diskutuar dhe shkruar shumë
n ortodokse a e shenjtë jashtëligjshme. Këtë padrejtësi e provoi edhe gjyqi, i cili vendosi, urdhëroi që ky institucion ilegal të hiqet dhe Rumia të çlirohet. Por, çuditërisht organet ligjzbatuese malazeze nuk reaguan fare. Kisha gjithnjë qëndron (tani edhe e përforcuar) për të dëshmuar se “ovo je srpska zemlja” (kjo është tokë serbe). Rumia e shenjtë nuk duron as kishë ortodokse serbe apo malazeze, as kishë katolike apo protestane, as xhami, teqe apo objekte të tjera të kultit. Prandaj, Ju lutem zoti Kryeministër Abazoviq, na e hiqni këtë “kishë të sherrit”, na e lironi këtë mal simbol dhe
“
Rumia e shenjtë nuk duron as kishë ortodokse serbe apo malazeze, as kishë katolike apo protestane, as xhami, teqe apo objekte të tjera të kultit. Prandaj, Ju lutem, zoti Kryeministër Abazoviq, na e hiqni këtë “kishë të sherrit”, na e lironi këtë mal simbol dhe ekzotik nga përdhosja serbe
ekzotik nga përdhosja serbe. Kjo është, jo vetëm lutja dhe dëshira ime, por edhe e shumë njerëzve të tjerë qëllimmirë, shqiptarë e joshqiptarë (me përjashtim të atyre që synojnë Serbinë “od Beča do Carigrada”). (Nga Vjena deri në Stamboll). Do të ishte në nderin Tuaj, zoti
Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„
Kryeministër, që ta ndërmerrni një hap të tillë, natyrisht vetëm në respekt të ligjit dhe të dinjitetit njerëzor. Duke pritur lajmin e mirë, unë Ju uroj seksese të njëpasnjëshme në detyrën Tuaj shtetërore me shumë përgjegjësi! Ju priftë e mbara! Dalshi faqebardhë! I Juaji, Hajrullah Koliqi. E ENJTE, 12 MAJ 2022
Javore KOHA
17
KULTURË
Në QKI “Malësia” u bë promovimi i librit “Humbja” i autorit Mark Lucgjonaj
Metaforë e të jetuarit nën trysninë e një bote të kriminalizuar Tuz – Qendra Kulturore-Informative “Malësia”, të hënën mbrëma, më 9 maj 2022, organizoi promovimin e librit “Humbja” të autorit, Mark Pashko Lucgjonaj . Për këtë vepër letrare në prani të një numri të konsiderueshëm të adhuruesve të librit, folën Flaka Surroi, drejtoreshë e Shtëpisë Botuese “Koha”, Nikollë Camaj, profesor i gjuhës dhe i letërsisë shqipe dhe Denion Ndrenika, gazetar dhe publicist nga Tirana. Këtë mbrëmje e hapi moderatori Idriz Gjokaj, i cili në detaje ka shpalosur atë çfarë autori ka dokumentuar në këtë libër, por edhe krijimtarinë letrare të shkrimtarit, Lucgjonaj. Fillimisht, përshëndeti drejtori i QKI “Malësia” Vasel Berishaj, i cili duke i
18
Javore KOHA
E ENJTE, 12 MAJ 2022
falënderuar të gjithë të pranishmit, tha se ky është një libër që ka konkurrentë të fortë, sepse, siç tha, ai ka marrë shpërblimin e parë “Rexhai Surroi”. Berishaj në mes tjerash, u shpreh se kjo është hera e parë që një autor nga Malësia shpërblehet me një çmim kaq të lartë, duke nderuar jo vetëm autorin por edhe krejt Malësinë. Ndërkohë, mbi jetësimin e Çmimit
“
“Rexhai Surroi” dhe për fituesit e edicioneve të këtij çmimi ndër vite, foli Flaka Surroi. Ajo duke folur mbi fituesin e sivjetshëm të këtij çmimi i cili është libri “Humbja” i autorit Mark Pashko Lucgjonaj, vlerësoi lart krijimtarinë letrare të autorit. Në të njëjtën kohë, gazetari dhe publicisti, Denion Ndrenika duke folur mbi
Duke folur për romanin e promovuar “Humbja”, Lucgjonaj tha se me këtë libër është përpjekur që të prek ato që i ndjen. “Dhe ato që më shqetësojnë jo vetëm mua, por edhe përditshmërinë e shoqërisë tonë. Pra, është një dhimbje e jashtëzakonshme që nëse vazhdon një avaz i tillë atëherë se di se cila është vërtetë rruga e rinisë tonë”, theksoi Lucgjonaj
KULTURË
librin “Humbja”, theksoi se dukuritë që trajtohen në libër janë të pranishme edhe në Shqipëri, si braktisja e vendit nga rinia, etj. Ndërkaq profesori i gjuhës dhe letërsisë shqipe, Nikollë Camaj në vështrimin e tij mbi librin, ndër të tjera theksoi se “ajo që përshkon veprën, nga prologu e deri tek epilogu, nuk është asgjë tjetër por sikur ato veprat paraprake, një metaforë e të jetuarit nën trysninë e një bote të kriminalizuar që shtrihet nga Ballkani e deri në Evropë, por që në bazë të emrave kuptojmë që lidhet me botën shqiptare, madje me atë malësore. Për ne kohanikët, pothuajse nuk ka asgjë të re, pasi që një botë e këtillë po na shpaloset para syve, por siç dihet, aftësia e krijuesit artistik dëshmohet kur prodhon befasi nga çështjet dhe gjërat e njohura, e në këtë drejtim Marku është shumë kreativ”, u shpreh Camaj. Autori Mark Lucgjonaj para se të fliste mbi atë çfarë trajton romani “Humbja”, shpalosi atë se çfarë do të thotë të shkruash, çfarë e nxit atë të shkruaj, dhe çfarë synimi ka ai kur krijon. “Nuk shkruaj për t’ia bërë qejfin dikujt, apo për t’ia shëruar komplekset, për të kënaqur dikë apo që të ma marrë inat dikush, por nëse letërsia që nuk e ngacmon lexuesin mendoj se ajo
“
Ndërkaq profesori i gjuhës dhe letërsisë shqipe, Nikollë Camaj në vështrimin e tij mbi librin, ndër të tjera theksoi se “ajo që përshkon veprën, nga prologu e deri tek epilogu, nuk është asgjë tjetër por sikur ato veprat paraprake, një metaforë e të jetuarit nën trysninë e një bote të kriminalizuar që shtrihet nga Ballkani e deri në Evropë, por që në bazë të emrave kuptojmë që lidhet me botën shqiptare, madje me atë malësore. Për ne kohanikët, pothuajse nuk ka asgjë të re, pasi që një botë e këtillë po na shpaloset para syve, por siç dihet, aftësia e krijuesit artistik dëshmohet kur prodhon befasi nga çështjet dhe gjerat e njohura, e në këtë drejtim Marku është shumë kreativ”, u shpreh Camaj
nuk e ka arritur qëllim e vet”, shprehet Lucgjonaj. Ndërsa, duke folur për romanin e promovuar “Humbja”, Lucgjonaj tha se me këtë libër është përpjekur që të prek ato që i ndjen. “Dhe ato që më shqetësojnë jo vetëm mua, por edhe përditshmërinë e shoqërisë tonë. Pra, është një dhimbje e jashtëzakonshme që nëse vazhdon një avaz i tillë atëherë se di se cila është vërtetë rruga e rinisë tonë”, theksoi Lucgjonaj. Kujtojmë se Romani “Humbja” është fitues i shpërblimint “Rexhai Surroi”
për vitin 2021. Mark (Pashku) Lucgjonaj, u lind në Podgoricë më 1986. Studimet katërvjeçare për gjuhë dhe letërsi i përfundoi në Prishtinë. Studimet postdiplomike i përfundoi në Shkodër në drejtimin Etnokulturë dhe letërsi shqipe. Deri më tani ka botuar: “Fshati i heshtjes” roman; “Ligji i maskave” roman; “Zhurma e mendimeve” poezi, dhe të fundit “Humbja” roman. Ky libër është përuruar të martën mbrëma edhe në Librarinë “Ulqini” në Ulqin. t.u.
E ENJTE, 12 MAJ 2022
Javore KOHA
19
KULTURË
Rikard Ljarja - i Miri dhe i Bukuri te një i Ka njerëz të cilët e dëshmojnë praninë edhe me mungesën e tyre. Madje shpesh mungesa e bën më të fortë praninë. Njëlloj si heshtja që ndodh të ulërijë më shumë se zhurma
Lorenc Vangjeli
Ka njerëz me të cilët koha vepron ndryshe: i sheh, i ndjen dhe i dëgjon në moshë të re; duken të pashëm, të ndritshëm nga drita e suksesit, të largët, të përjetshëm e të paprekshëm dhe në të njëjtin moment ua ndjen rrjedhën e viteve, mundimin e
20
Javore KOHA
E ENJTE, 12 MAJ 2022
lodhjes, peshën e heshtjes dhe virtytin e thinjave. Rikard Ljarja kishte epërsinë e jashtëzakonshme që jep ekrani i kinemasë. Atë mund ta takoje njëkohësisht edhe në filmat e tij, nga bardh e zija e kohës së dikurshme gri të Shqipërisë, edhe në pjekurinë e pashmangshme e plot me ngjyra të moshës. E takoje në celuloid, e takoje edhe në shoqërinë e miqve të tij të shumtë – Roki, Koli, Beni apo dhe Tosi që ka ikur përpara tij – mes të cilëve ai fekste si kujtim adoleshence. Rikardi zemërartë vendosi të ikë në
kohë të keqe! Duke bërë të ndjehen keq të gjithë ata që ndjeheshin mirë që e kishin njohur dhe trishtoi atë shumicë dërmuese shqiptarësh që e kishin dashur nëpër vite. Qoftë kur ishte “i Miri” në filmat e tij, qoftë kur ishte “i Keqi”, por duke qenë gjithmonë “i Bukuri”: njeriu i bukur në mendje dhe i mrekullueshëm në shpirt. Përgjithësisht, njerëzit e zakonshëm kanë vetëm dy nga këta tre mbiemra. Rikardi, falë filmave të tij, kishte një më shumë gjithmonë! Fati është kapricioz. Njeriu që mund të recitonte si pakkush fjalimin e Mark
KULTURË
i, i Keqi individ Antonit në funeralin e Jul Cezarit, shkodrani më i famshëm i Tiranës, bashkudhëtar i jetës së së paku dy breza shqiptarësh, e bëri me shumë pak vetë udhëtimin e tij të fundit. Kësaj here në drejtimin e kundërt, nga Tirana drejt Shkodrës. Dy skaje shumë më afër sot se dje, në kohë dhe hapësirë, por sot shumë më të izoluar prej njëri-tjetrit se nga e djeshmja e largët, për shkak të hallit të përbashkët. Në një kohë normale do të ishte ndryshe. Shumë ndryshe. Dhe, çdo spektator, lexues apo edhe thjesht i njohur i Rikard Ljarjes, do të mund të thoshte në funeralin e tij se kishte ardhur “jo të varroste, por të lëvdonte me lotë mikun e pamunguar”! Bota e ka provuar edhe herë të tjera izolimin e sotëm. Tri dekada më parë shqiptarët e dinin shumë mirë se çdo të thoshte të ishte mbas një gardhi me tela me gjemba. Deri në momen-
tin që të lindurit në kafaz nuk i dallonin më hekurat e kafazit, nga ku ftonte për pak arrati lirie edhe Rikardi. E keqja harrohet shpejt kur largohet. Njeriu për të fat të mirë ka kujtesë të shkurtër. Nëse do të mbante mend gjithçka, me siguri do të çmendej. Por, vlen herë pas here e liga për të kuptuar të mirën. Ia vlen herë pas here mbyllja në errësirë për të kuptuar dritën. Ia vlen të mbash frymën për të kuptuar mrekullinë e mbushjes së gjoksit me ajër. Ia vlen edhe pandemia e koronavirusit që të marrin kurorën e duhur gjërat e vogla të së përditshmes. Edhe takimi i miqve në funeralin e një miku. Edhe ndjesia dhe prova se jeta përbëhet nga një mori gëzimesh të vogla që në përditshmëri nuk ndjehen, nuk dallohen dhe nuk i llogarit askush. Si për të kuptuar edhe më mirë kontrastin. Si për të afruar një bindje më shumë se në fund të fundit, triumfon gjithmonë kontrasti sepse gjithçka varet nga kontrasti dhe pika e krahasimit. Këshilla e hershme e Dantes së madh, autorit të Komedisë hyjnore, mund të ndihmojë këdo për të kuptuar më mirë dramën e përditshme të gjithësecilit. “Nuk ka mjerim më të madh se kur kujton kohën e lumtur atëherë kur ke rënë në fatkeqë-
si”! Fatkeqësia e përbotshme, në të gjitha mënyrat ngjan se është një nga ato të këqija që nuk vijnë vetëm për të bërë keq. Njëlloj si malli i pakujtuar për Rikardin kur ishte në Tiranë që ulërin tani kur ai vendosi të kthehet sërish në Shkodër. Dhembja dhe vuajtja, frika për atë që është duke ndodhur dhe ankthi për atë që mund të ndodhë, pasiguria, zymtësia, izolimi apo edhe prishja e rutinës së zakonshme të gjithësecilit, në pjesën më të madhe të globit, janë të mjafta për ta klasifikuar si të frikshme përditshmërinë e gjithësecilit. Stacione të tilla dramatike kujtojnë se njeriu është gjithmonë e më shumë krijesë e vetvetes dhe e dramave që krijon vetë me vetëpërshtatjen. Ikja e Rikard Ljarjes kujton më shumë praninë e tij. Që kishte vite që nuk binte në sy në Tiranën kaotike, që rend nga mëngjesi në darkë në luftën për mbijetesë, e shtyrë nga nevoja dhe vaniteti, nga dëshira apo pamundësia, nga etja për pushtetin e përkohshëm dhe përkohshmëria e çdo pushteti tjetër veç vdekjes. Rikardi, i Miri, i Keqi dhe i Bukuri tek një individ i vetëm, do të jetë gjithmonë njeriu, të cilit në funeralin e tij të gjithë do të donin t’i thoshin se kishin shkuar ta takonin dhe ta lëvdonin me lotë mirënjohjeje dhe malli.
E ENJTE, 12 MAJ 2022
Javore KOHA
21
INTERVISTË
22
Javore KOHA
E ENJTE, 12 MAJ 2022
INTERVISTË
Intervistë me ministrin e të Drejtave të Njeriut dhe të Pakicave, z. Fatmir Gjeka
Do të përpiqem që të jem më aktiv dhe më afër problematikave Koha Javore: Z. Gjeka, sapo jeni emëruar ministër i Ministrisë të të Drejtave të Njeriut dhe të Pakicave i Qeverisë së 43-të të Malit të Zi. A mund të na thoni cilat do të jenë prioritetet e punës Tuaj për aq kohë sa do të qëndroni në krye të këtij dikasteri qeveritar? F. Gjeka: Duke ditur se si ka rrjedhur kriza parlamentare, me një qeveri që u shkarkua në shkurt, mendoj që vetë procesi në të cilin ndodhet Mali i Zi, si i vetmi vend që i ka hapur të gjithë kapitujt drejt integrimit në Bashkimin Evropian, në këtë aspekt edhe Ministria e të Drejtave të Njeriut dhe të Pakicave është e rëndësishme, dhe është a paanshkalueshme. Sa më afër BE-së, edhe rëndësia e kësaj ministrie ngritet. Kështu që, me detyrat dhe organizimin e ri që do të marrim, mendoj që sa më shpejtë duhet të fillojmë me projekte të cilat janë shumë të rëndësishme. Pra, do të jem afër të gjitha problemeve që kanë të bëjnë me të drejtat e njeriut dhe të pakicave. Do të japim maksimumin në të gjitha detyrat që kemi, për ta shtyrë para gjithë procesin e integrimit të Malit të Zi në Bashkimin Evropian.
Koha Javore: Në gjykimin Tuaj, çfarë janë mangësitë të cilat ju i evidentoni në fushën e të drejtave të njeriut dhe të pakicave në Malin e Zi, dhe si do të mund të avanconin ato? F. Gjeka: Kur bëhet fjalë për të drejtat e njeriut, ju e dini se ekzistojnë disa sondazhe që jepen për inferioritetin midis popujve: shqiptarëve, romëve, egjiptianëve, personave me invaliditet, personave LGBT etj, dhe për këtë duhet të punojë Ministria. Kurse kur bëhet fjalë për popujtë pakicë, ne duhet të fokusohemi tek përfaqësimi, që ai të jetë sa më i madh në nivelin lokal e shtetëror, dhe të mbështeten të gjitha projektet kulturore, arsimore, etj. Më pas rritja e kuotave të studentëve për universitetet në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni të Veriut. Pra, Ministria do të marrë përsipër të qëndrojë afër kërkesave të të rinjve nga Mali i Zi. Koha Javore: Nga përvoja juaj e deritanishme si deputet dhe si lider i një partie nacionale shqiptare, cila është situata e shqiptarëve në Malin e Zi, përkatësisht statusi i tyre, dhe cili do të jetë angazhimi Juaj si ministër për të permirësuar të
drejtat e shqiptarëve në Mal të Zi? F. Gjeka: Dua të vë theksin më shumë tek problemet ekonomike, që të rinjtë të mos ikin për shkak të papunësisë, sepse të rinjtë duan punë dhe zhvillim ekonomik. Shqiptarët në Mal të Zi e kanë arritur një shkallë kur bëhet fjalë për përfaqësimin, kurse sa u përket të drejtave të shqiptarëve do të thosha se Ligji zgjedhor është pak i komplikuar dhe aty duhet të japim kontributin tonë për të ndryshuar këtë ligj, e po ashtu nga Qeveria e re, edhe në sferën ekonomike mund të kemi fryte, sepse viset ku banojnë shqiptarët janë më të pazhvilluarat në Mal të Zi, duke filluar nga Ulqini, Malësia, etj. Koha Javore: Si e vlerësoni veprimtarinë e deritanishme të dikasterit që ju aktualisht drejtoni? F. Gjeka: Nuk po them se do jem më i mirë se paraaedhësit e mi në këtë post, por do të përpiqem që të jem më aktiv dhe më afër problematikave. Mendoj që në këtë proces duhet të jemi më shumë aktiv për problemet e qytetarëve të popujve pakicë, pra për ato detyra që duhet t’i kryej kjo Bisedoi: Toni Ujkaj Ministri. E ENJTE, 12 MAJ 2022
Javore KOHA
23
KULTURË
Në 25-vjetorin e shkuarjes së saj në amshim
Inagurohet shtatorja e Nënë Terezës në Panama
Këtu në Shtetet e Bashkuara, këtë vit po shënohet 25-vjetori i kalimit në amshim të Nënë Terezës (5 shtator, 1997) në moshën 87-vjeçare. Duket se janë në plan një mori aktivitetesh, anembanë botës, për të shënuar këtë përvjetor, përfshirë komunitetin shqiptaro-amerikan, duke filluar nga Detroiti, Bostoni dhe Nju Jorku
Për Koha Javore:
Frank Shkreli / Nju Jork Nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës ku komuniteti shqiptaro-amerikan në Nju Jork dhe në Detroit, si dhe Universiteti Xhorxhtaun në Uashington dhe Universiteti Harvard në Boston, ditët e fundit kanë organizuar aktivitete në nderim të Shën (Nënë) Terezës e deri në Panamanë e largët, ku u inaugurua shtatorja e Shenjtëreshës shqiptare, Shën Nenë Tereza, me një ceremoni ku mori pjesë edhe Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani. Për këtë aktivitet mësova nga faqja zyrtare e Presidentes Vjosa Osmani, e cila njofton nga Panamaja, një shtet transkontinental që lidhë
24
Javore KOHA
E ENJTE, 12 MAJ 2022
Amerikës Qendrore me Amerikën Jugore, për inaugurimin e shtatores së murgeshës shqiptare. “Sot në Panama, bashkë me ministren e Punëve të Jashtme, Erika Mouynes dhe Kryepeshkopin e Panamasë, José Domingo Ulloa, zbuluam shtatoren e shëenjtores shqiptare Nënë Terezës, e punuar nga skulptori kosovar Bashkim Beqiri”, njofton lajmin zonja Osmani nga Panamaja. “Me humanizmin e saj”, komenton me këtë rast udhëheqë sja e Kosovës në portalin e saj, “Nënë Tereza i shpalosi mbarë njerëzimit vlerat morale të saj, por edhe traditën e mirë të kombit tonë shqiptar, nga e cila ishte frymëzuar për t’u shërbyer nevojtarëve. Ndihemi tepër të lumtur që sot Panamaja po e monumentalizon kujtesën për të. Si bashkëkombës të saj, jemi shumë krenarë me shëmbëlltyrën e Shën Terezës. Ajo i dha botës shembullin nga i cili do të mësojnë breza
të tërë”, mbyll komentin e saj Presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani nga Panama. Presidentja Osmani gjendet në Panama për një vizitë zyrtare në atë vend, për të shkuar pastaj edhe në Kosta Rika, gjithashtu për vizitë zyrtare. Kosta Rika ishte ndër vendet më të para që njohu pavarësinë e Kosovës. Në Panama, yzonja Osmani u takua me Presidentin Laurentino Kortizo Kohen, si dhe me zyrtarë të tjerë të lartë të atij vendi. (Fotot nga portali i Presidencës së Republikës së Kosovës). Ndërkaq, këtu në Shtetet e Bashkuara, këtë vit po shënohet 25-vjetori i kalimit në amshim të Nënë Terezës (5 shtator, 1997) në moshën 87-vjeçare. Duket se janë në plan një mori aktivitetesh, anembanë botës, për të shënuar këtë përvjetor, përfshirë komunitetin shqiptaro-amerikan, duke filluar nga Detroiti, Bostoni
KULTURË
dhe Nju Jorku. Disa prej veprimtarive në kujtim të Nënë Terezës kanë filluar këto ditë këtu në Amerikë. Unë jam munduar t’i pasqyroj sadopak këto aktivitete për lexuesit e interesuar. Aktiviteti më i fundit u organizua më 3 maj, 2022. “Shën Tereza” bashkoi shqiptarët, pa dallim feje a krahine, në Kishën Zoja e Shkodrës – tubim ky i
organizuar nga Qendra Nëna Tereze e Kishës Katolike Zoja e Shkodrës në Nju Jork, në bashkëpunim me Federatën Pan-Shqiptare Vatra dhe me Gazetën shqiptaro-amerikane, Illyria, me rastin e 25-vjetorit të ndarjes nga kjo jetë të Shën Nënë Terezës, që shënohet sivjet. Këtu morën pjesë organizata të ndryshme të komunite-
tit, diçka për të cilën Nënë Tereza do ishte krenare, por që na bën krenar edhe të gjithë neve që morëm pjesë në atë aktivitet, shqiptarë-mërgimtarë nga të gjitha trevat shqiptare dhe përfaqësues të feve kryesore të shqiptarëve – të gjithë pa dallim, të bashkuar rreth Shën Nënë Terezës shqiptare. E ENJTE, 12 MAJ 2022
Javore KOHA
25
KULTURË
Në Galerinë e Qendrës së Kulturës – Ulqin u hap ekspozita “Portrete të Skënderbeut gjatë sheku
Frymëzues i artistëv
“Në këtë ekspozitë Gjergj Kastrioti - Skënderbeu na shfaqet madhështor, sikurse edhe ka qenë gjatë gjithë jetës së tij, në punime të ndryshme nga artistë të ndryshëm për një periudhë tejet të gjatë, një periudhë mbi 570-vjeçare, nga viti 1451, kur e kemi letrën e parë, ndërsa në vitin 1455 edhe portretin e tij të parë, deri më 2022, i cili është i fundit, për momentin”, ka thënë profesori i historisë Mark Junçaj Ulqin – Pas Prishtinës dhe Tuzit, Ulqini është qyteti i tretë shqiptar ku artisti Luan Tashi ka hapur ekspozitën “Portrete të Skënderbeut gjatë shekujve”, në të cilën janë prezantuar 65 vepra artistike dhe artefakte, që datojnë që nga viti 1455 deri në vitin
26
Javore KOHA
E ENJTE, 12 MAJ 2022
2022. Dorëshkrime, vula, gravura, ksilografi, litografi, piktura, skulptura, mozaikë, monedha, medalje, pulla postare, manuskripte mbi pergamenë, buste në mermerë, vepra diversive të punuara në teknika të ndryshme etj.
janë ekspozuar të premten mbrëma para publikut në Galerinë e Qendrës së Kulturës në Ulqin. Ekspozita është rezultat i punës kërkimore të artistit nga Kosova rreth portreteve të heroit kombëtar. “Këto janë vetëm një pjesë, mund të
KULTURË
ujve” e artistit Luan Tashi
ve anembanë botës them lirisht që është vetëm një e pesta e librit, i cili është botuar me rastin e 550-vjetorit të vdekjes së Skënderbeut, në vitin 2018”, ka thënë autori Tashi. Ai ka treguar për vështirësinë e përzgjedhjes së veprave të prezantuara, sepse sipas tij, çdo vepër për Skënderbeun e ka vlerën e vet dhe dëshmon sakrificën me të cilën është punuar. Rreth figurës së Skënderbeut dhe veprave të paraqitura në ekspozitë ka folur Mark Junçaj, profesor i historisë në Shkollën e Mesme “25 Maji” në Tuz. Ai ka thënë se në këtë ekspozitë Gjergj Kastrioti - Skënderbeu na shfaqet madhështor, sikurse edhe ka qenë gjatë gjithë jetës së tij, në pun-
ime të ndryshme nga artistë të ndryshëm për një periudhë tejet të gjatë, një periudhë mbi 570-vjeçare, nga viti 1451, kur e kemi letrën e parë, ndërsa në vitin 1455 edhe portretin e tij të parë, deri më 2022, i cili është i fundit, për momentin. Junçaj ka thënë se Skënderbeu “për së gjalli ka tërhequr vëmendjen, jo vetëm të sundimtarëve të ndryshëm evropianë, por edhe të artistëve të ndryshëm”, kurse pas vdekjes së tij numri i portreteve të tij do të jetë në rritje e sipër. “Por të gjithë jemi të vetëdijshëm se në të ardhmen do të ketë sërish punime të ndryshme mbi Skënderbeun, pasi që bëhet fjalë për një figurë madhështore, e cila ka frymëzuar, frymëzon dhe do të frymëzojë edhe në
të ardhmen artistë të shumtë anembanë botës”, ka thënë ai. Drejtori i Qendrës së Kulturës – Ulqin, Musa Hoxha, ka thënë se kanë zgjedhur 6 majin për të hapur ekspozitën në Ulqin, sepse kjo datë përkon me 617-vjetorin e lindjes së heroit tonë kombëtar, i cili sa ka qenë figurë historike, po aq ka qenë edhe figurë artistike. Ai ka treguar se ekspozita do të qëndrojë e hapur dy javë. Autori Luan Trashi ka thënë se pas Ulqinit, ekspozita do të vijojë rrugëtimin e saj në Shkodër, pastaj në Shkup dhe Tetovë, duke “mbuluar pothuajse të gjitha territoret arbërore” me qëllim që “ta prezantojmë Skënderbeun në dritën më të mirë të mundshme”. i. k.
E ENJTE, 12 MAJ 2022
Javore KOHA
27
KULTURË
Në Galerinë “Kulla e Balshajve” në Kalanë e Ulqinit u hap ekspozita e skultorit Sabri Shaqiri
Ekspozitë me punime skulpturore të veçanta Ulqin – Ekspozita e titulluar “Forca dhe fuqia e krijimit artistik” e skulptorit Sabri Shaqiri, pedagog në Fakultetin e Arteve të Universitetit të Prishtinës “Hasan Prishtina”, është hapur të hënën mbrëma në Galerinë “Kulla e Balshajve”, në mjediset e Muzeut në Kalanë e Ulqinit. Në këtë ekspozitë skulptori është
28
Javore KOHA
E ENJTE, 12 MAJ 2022
paraqitur me punime të veçanta në mermer dhe dru, ku ai ka përdorur teknika specifike. Skulptori ka treguar se për punimet në mermer janë përdorur pesë teknika të ndryshme, ku secila dallon prej njëra-tjetrës. Ndërsa 11 skulpturat prej druri paraqesin torzon e femrës dhe relievin tokësor. “Të gjitha këto teknika, nuk i sheh
tek autorët tjerë”, ka thënë Shaqiri. Ai është shprehur i kënaqur pasi që është hera e parë që ekspozon në Ulqin, por edhe për mjedisin muzeal shumë të përshtatshëm për prezantimin e veprave skulpturore. “Skulptura është material pak më i ndjeshëm. Dihet që skulptura është vepër muzeale, prandaj ky është ambient i ngrohtë për vepra të ar-
KULTURË
Në këtë ekspozitë skulptori është paraqitur me punime të veçanta në mermer dhe dru, ku ai ka përdorur teknika specifike. Skulptori ka treguar se për punimet në mermer janë përdorur pesë teknika të ndryshme, ku secila dallon prej njëra-tjetrës. Ndërsa 11 skulpturat prej druri paraqesin torzon e femrës dhe relievin tokësor tit”, ka thënë skulptori, duke nënvizuar se edhe ata që e kanë ndërtuar muzeun kanë qenë mjeshtër të gurit. Në fjalën e saj me rastin e hapjes së ekspozitës, skenografja dhe kostumografja Jetmira Hoxha, ish-studente e Shaqirit, ka thënë se kemi të bëjmë me një ekspozitë të veçantë, me vepra interesante,
që nuk janë shpalosur më herët në Ulqin. “Keni sjellë një pjesë të artit tuaj këtu në Ulqin dhe doni të na afroni edhe neve pak me një anë tuajën, që edhe ne të familjarizohemi me punën tuaj si artist”, është shprehur ajo duke iu drejtuar Shaqirit. Sabri Shaqiri ka lindur në fshatin Vrapçiq, komuna e Gjilanit. Gjatë
viteve 1990-1994 ka kryer studimet në Fakultetin e Arteve – Dega e Skulpturës në Prishtinë, në klasën e Prof. Agim Çavdarbashës. Në vitin 1997 ka fituar titullin magjistër i skulpturës. Është profesor asistent në Fakultetin e Arteve - Prishtinë. Deri tani ka pasur disa ekspozita personale dhe ka marrë pjesë në i. k. shumë ekspozita kolektive.
E ENJTE, 12 MAJ 2022
Javore KOHA
29
REPORTAZH
Me Qendrën Kulturore Shqiptare nga Shtutgarti nëpër Shqipëri
Kruja, qyteti i krenar Kruja është një vend magjik për çdo shqiptar. E kisha vizituar disa herë, por çdo herë më dukej sikur po zbuloja diçka të re Më 24 prill 2022, Qendra Kulturore Shqiptare nga Shtutgarti vendosi të vizitojë veriun e Shqipërisë. Fillimisht do të vizitonim Krujën, qytet me një pamje mahnitëse piktoreske dhe që ruan në gjirin e tij historinë e heroit kombëtar Gjergj Kastriotit - Skënderbeut. U nisëm në drejtim të Krujës me fur-
“
30
gonin që kryetari i Shoqatës, Vitor Spaqi, kishte porositur të na shoqëronte gjatë qëndrimit në Shqipëri. Kruja është një vend magjik për çdo shqiptar. E kisha vizituar disa herë, por çdo herë më dukej sikur po zbuloja diçka të re. Ishim të gjithë të veshur me bluza të shoqatës dhe po ngjitnim shkallët e rrugicës drejt ka-
Pasi bëmë disa foto para shtatores së heroit kombëtar, sheshi filloi të gumëzhinte nga këngët arbëreshe. Ishte një përvojë e papërshkrueshme teksa këndonin shqip për Skënderbeun dhe shumë këngë të tjera arbëreshe që na prekën shpirtin dhe na forcuan krenarinë që i përkasim racës arbërore… Ishte një gëzim i vërtetë të shihje arbëreshët duke kënduar e kërcyer. Ata, sot ishin bërë një me këta gurë, me këto male, me këtë kala, me këtë popull
Javore KOHA
E ENJTE, 12 MAJ 2022
lasë. Atje tek një pemë ulliri e vjetër, u ndalëm për të bërë disa foto. Vëmë re një djalë që po nxitonte me hapa të shpejtë nga porta e kalasë dhe i thamë të na bënte disa foto. Ai pranoi me kënaqësi dhe pasi pa bluzat tona, na pyeti se nga vinim dhe pasi mori përgjigjen tonë, filloi të na shpjegonte se sot ishte një ditë e shënuar për Krujën dhe që pritej të vinin arbëreshët e Italisë dhe një pasardhës i heroit kombëtar. Sot, në 555-vjetorin e çlirimit të tretë të Krujës dhe vrasjes së Ballaban Pashës, do të përurohej sheshi dhe busti i komandantit të shquar Tanush Topia. Shikova fytyrat e anëtarëve të kryesisë së QKSH-së dhe sikur po lexoja: jemi me fat sot! Më pas shkuam në muze. Udhërrëfyesi që e kisha fytyrë të njohur, sepse e kisha takuar disa herë këtu, na shoqëroi dhe pastaj na u lut, nëse ka mundësi të bëjmë disa fotogra-
REPORTAZH
risë sonë kombëtare fi për historikun e muzeut. Pranuam me kënaqësi! Vazhduam edhe pak nëpër muze dhe vëmë re se Hasimja, anëtare e kryesisë së QKSH-së, po qëndronte përballë një figure të heroit legjendar Lekë Dukagjini dhe kur pa që po e shikonim, tha: ”Edhe ti Lekë, je këtu”? Grupi shpërtheu në të qeshura! Pasi pimë kafe, vendosëm që unë dhe Vitori, Vilsoni, Gustini të shkonim në qytetin e Krujës, ndërsa Gjylija, Hasimja dhe gratë tona të qëndronin në kala. Para bustit të heroit kombëtar shohim një turmë njerëzish të mbledhur dhe një burrë shtatlartë me flamur kombëtar dhe një shtizë edhe më të gjatë. E njoha menjëherë: ishte Irfani që valëviti flamurin në Krajë në “Ditën e Gështenjave”. U afrova, ai hapi sytë sikur kishte parë diçka të çuditshme dhe pa e hequr flamurin nga dora, më përqafoi fort dhe më pas vazhdoi: ”Jam i burgosuri i fundit për flamur në Mal të Zi”. Ndërkohë deputeti i zonës Denisi, që ishte një djalë i ri plot energji, na njofton për rrjedhën e programit të ditës së sotme dhe pritjen e grupit të
“
Para bustit të heroit kombëtar shohim një turmë njerëzish të mbledhur dhe një burrë shtatlartë me flamur kombëtar dhe një shtizë edhe më të gjatë. E njoha menjëherë: ishte Irfani që valëviti flamurin në Krajë në “Ditën e Gështenjave”. U afrova, ai hapi sytë sikur kishte parë diçka të çuditshme dhe pa e hequr flamurin nga dora, më përqafoi fort dhe më pas vazhdoi: ”Jam i burgosuri i fundit për flamur në Mal të Zi”
arbëreshëve. Nuk vonoi shumë dhe arbëreshët mbërritën dhe me ta edhe pasardhësi i heroit kombëtar, Loris Castriota Skanderbegh. Erdhi Bora Zukali, kryetar i Shoqatës “Vatra” të shqiptarëve në Stamboll të Turqisë dhe një grup patriotësh nga Kosova kanë ardhur me flamujt kuq e zi. Pasi bëmë disa foto para shtatores së heroit kombëtar, sheshi filloi të gumëzhinte nga këngët arbëreshe. Ishte një përvojë e papërshkrueshme teksa këndonin shqip për Skënderbeun dhe shumë këngë të tjera arbëreshe që na prekën shpirtin dhe na forcuan krenarinë që i përkasim racës arbërore. Me arbëreshët përjetuam ndjenjën
e të qenit një popull. Ecëm nëpër rrugët e ngushta të Krujës nën admirimin e vendasve dhe të shoqëruar nga tingujt e këngëve arbëreshe. Më në fund arritëm në kështjellë, ku u bashkuam me pjesën tjetër të grupit tonë. Ceremonia filloi. Ishte një gëzim i vërtetë të shihje arbëreshët duke kënduar e kërcyer. Ata, sot ishin bërë një me këta gurë, me këto male, me këtë kala, me këtë popull. U përshëndetëm duke u dhënë lamtumirën këtyre miqve të shtrenjtë, me një ndjenjë gëzimi dhe dëshirë për t’u takuar përsëri, vazhduam marshimin drejt qytetit më verior të Shqipërisë, ShkoFiqret Mujeziqi drës së bukur.
E ENJTE, 12 MAJ 2022
Javore KOHA
31
Familja Mehmedoviq, nga Zogajt e Ulqinit
MOZAIK
Shqiptarët e Ulqini bashku festën e B Besimtarët e fesë islame në Komunën e Ulqinit, pas përfundimit të muajit të madhërishëm të Ramazanit , kremtuan festën e Fitër Bajramit ( Bajramit të Madh). Kjo festë për besimtarët islamë është një moment shumë i gëzueshëm, sepse afron familjen, farefisin, miqtë, shokët e të tjerët. Derisa dy vitet e kaluara shumica e ceremonive të kësaj feste u zhvilluan në shtëpi për shkak të pandemisë Covid- 19, këtë vit qindra besimtarë morën pjesë në ceremonitë e faljes së Bajramit të Fitrit në xhamitë e kësaj komune. Kjo festë e shenjtë sivjet u kremtua në një atmosferë festive si dikur, duke shijuar mirësitë e saj, me vizita të ndërsjella të të gjitha besimeve fetare, duke uruar dhe përgëzuar njëri-tjetrin.
32
Javore KOHA
E ENJTE, 12 MAJ 2022
Ditëve të Bajramit të Madh në Ulqin me rrethinë festuan së bashku shqiptarët e besimit të krishterë dhe islam, sipas traditës shumëshekullore. Familjet shqiptare pa dallim feje vazhdojnë ta ruajnë frymën e tolerancës e harmonisë fetare. Shumë familje katolike ishin për vizitë tek familjet e vëllezërve të tyre të besimit islam, për të kremtuar së bashku këtë festë, duke iu uruar të gjithë njerëzve që festojnë begati, paqe, rehati e mirëkuptim. Dhe, nuk ka vlerë më të madhe se kjo e cila përshkruan dhe dëshmon tolerancën fetare tek shqiptarët, pikërisht ashtu siç thoshte Atë Gjergj Fishta “ vërtetë ne kemi Bajram dhe Pashkë, por shqiptarinë e kemi bashkë”. Ky respekt i shqiptarëve të të dyja feve që t’ua kthejnë festat njëri-tje-
trit, kryesisht Pashkët dhe Krishtlindjen ( Kërshëndellat) me festën e Bajramit, por edhe festa të tjera që në këtë komunë nuk janë të pakta, nuk ka munguar kurrë dhe kjo traditë do të vazhdojë edhe në të ardhmen. Ulqini gjithmonë ka qenë shembull i tolerancës etnike dhe fetare, ndërsa ky mozaik është pasuri e çmuar e shqiptarëve, të cilëve as kësaj here, si përherë, nuk i ka munguar kënaqësia vëllazërore. Qytetarët e Ulqinit përmes festave çdoherë e më shumë po i forcojnë vlerat e përbashkëta në shërbim të paqes e mirëqenies. Kjo festë solli atmosferë gëzimi në çdo familje të besimit islam, pavarësisht kushteve financiare. Kështu ishte edhe në familjen e Sadik Mehmedoviqit nga fshati Zogaj, i cili jeton në Ulqin. Familja e tyre brez pas brezi
MOZAIK
it festuan së Bajramit të Madh e ka trashëguar mikpritjen e gjithkujt, që do të thotë të presin njerëz edhe të besimeve të tjera. “Ne Bajram e Pashkë i kemi festuar gjithmonë bashkë. Kështu vazhdojmë t’i festojmë edhe sot sepse jemi të gjithë vëllezër”, thotë kryefamiljari Sadik Mehmedoviq. Ai shprehet se u gëzohet të gjithë njerëzve të besimeve të tjera të cilët e vizitojnë për festa fetare, njëlloj sikurse më të afërmve dhe farefisit të tij. Shton se ajo që i bën të bukura festat është respekti dhe dashuria për njëri-tjetrin. Ndërkohë bashkëshortja e tij Zyhraja, nënë e dy djemve binjakë, Fatit dhe Florit, e lindur në fshatin Kllezën-vendbanim i përzier myslimano-katolik, i njohur për respektimin e feve, na tregon për përgatitjet dhe gatimet tradicionale që sipas
traditës janë ruajtur ndër vite për këtë festë shumë të bukur. “Sipas traditës që është ruajtur me vite, për këtë festë përgatisim sofër të pasur me disa gatime tradicionale siç janë japraku, pite të ndryshme, mishi i qengjit dhe kecit me pilaf e supa të shijshme. Ëmbëlsirat po ashtu janë pjesë e rëndësishme të kësaj feste dhe ato nuk do të duhej të mungonin në tavolinen ( tryezën) e asnjë besimtari të fesë islame. Ndër ëmbëlsirat më tradicionale që përfaqësojnë këtë festë janë bakllavaja - “ mbreti “ i sofrës”, kadaifi, tufahija, hallva, tullumbat, trileqet…”, rrëfen Zyhraja. Ky çift bashkëshortor mban mend që e festonin shumë festën e Bajramit edhe më parë. Ata i kanë të freskëta kujtimet kur prindërit e tyre u blinin gjëra të reja dhe vizitat që
shkëmbenin me të afërmit. Me mall flasin edhe për të kaluarën kur si fëmijë u janë gëzuar ëmbëlsirave dhe parave të cilat u dhurohen fëmijëve për Bajram. Kjo familje e ndershme shqiptare dëshiron që të gjitha traditat e kësaj feste t’ua përcjellë pasardhësve të saj, siç e do tradita. Vlen të përmendim se në kohën kur shqiptarët e Ulqinit dhe të tjerët në Malin e Zi shijuan mirësitë e kënaqësitë e kësaj feste, në shumë shtete të botës kemi konflikte, luftra e gjakderdhje, ku popullata e pafajshme po përballet me padrejtësi, shkatërrime, vrasje e dëbime. Prandaj, shqiptarët të gjithë së bashku, krahas urimeve e përgëzimeve, të bëjnë thirrje për solidaritet e paqe në këto kohë të vështira që po kalon Gj. Gjonaj njerëzimi. E ENJTE, 12 MAJ 2022
Javore KOHA
33
KULTURË
Botime të reja
Përjetimet jetësore në vargje (Albana Kashoxha, Zemra e shprehur, S HAI “Art Club”, Ulqin, 2022)
Krijuesja Albana Kashoxha ka botuar këto ditë pëmbledhjen me poezi, të titulluar “Zemra e shprehur”. Vëllimi poetik përbëhet nga 51 poezi, të ndara në katër cikle. Përmes poezive, ajo shpreh kryesisht përjetimet e saj jetësore. Prehjen shpirtërore e gjen te fjala dhe vargu poetik, që buron natyrshëm nga zemra e saj e çiltër. Mesazhi poetik që
34
Javore KOHA
E ENJTE, 12 MAJ 2022
rrjedh nga gulçimet e zemrës së saj për padrejtësitë e jetës, dëshpërimin, gabimet, dashurinë e vrarë, ndjenjat e ndrydhura etj. është i qartë dhe i drejtpërdrejtë. Ajo preferon stilin klasik të poezisë, duke mos dashur të eksperimentojë. Libri është botuar nga Shoqata e Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club”, ndërsa është shtypur në shtypsh-
kronjën IVPE – Cetinë. Libri është përgatitur për shtyp dhe redaktuar nga poeti dhe studiuesi i letërsisë Dr. Haxhi Shabani, kurse redaktor teknik është Gazmend Çitaku. Albana Kashoxha ka mbaruar shkollën e mesme për turizëm në Ulqin. Pasionin dhe talentin e saj për poezinë e ka shprehur që në fëmijëri. Ky është libri i parë i autores. i. k.
SPORT
Dy garuese të Klubit të Taekwondosë “Ulqini” morën pjesë në Turneun ndërkombëtar “Sweden Open 2022” në Stokholm
Pikë të vlefshme për rang-listën botërore dhe Lojërat Olimpike Arta Ismailaga pati një paraqitje të mirë. Ajo arriti të fitojë dy ndeshje, kundër garueses vendase të Suedisë dhe asaj të Greqisë, ndërsa në gjysmëfinale humbi nga garuesja tjetër greke. Në këtë mënyrë ajo u kurorëzua me medalje të bronztë, duke siguruar pikë të vlefshme për rang-listën botërore. Ndërkaq Sara Kraja, njëra prej garuesve më të suksesshëm të KT “Ulqini”, u ndalua që në ndeshjen e parë, pasi që humbi në sekondat e fundit me një pikëdallim Dy garuese të Klubit të Taekwondosë “Ulqini” kanë marrë pjesë në Turneun ndërkombëtar “Sweden Open 2022”, që është mbajtur më 30 prill dhe 1 maj në Stokholm të Suedisë. Sara Kraja dhe Arta Ismailaga kanë qenë në mesin e 1066 sportistëve pjesëmarrës nga 58 vende, në këtë turne të nivelit G2/E2, në sportin olimpik të taekwondosë, të vlefshëm për grumbullimin e pikëve që shërbejnë për rang-listën botërore dhe Lo-
jërat Olimpike. Garuesja Arta Ismailaga pati një paraqitje të mirë. Ajo arriti të fitojë dy ndeshje, kundër garueses vendase të Suedisë dhe asaj të Greqisë, ndërsa në gjysmëfinale humbi nga garuesja tjetër greke. Në këtë mënyrë ajo u kurorëzua me medalje të bronztë, duke siguruar pikë të vlefshme për rang-listën botërore. Ndërkaq Sara Kraja, njëra prej garuesve më të suksesshëm të KT
“Ulqini”, u ndalua që në ndeshjen e parë, pasi që humbi në sekondat e fundit me një pikëdallim. Nga KT “Ulqini” kanë deklaruar se garuesit e tij i presin në të ardhmen aktivitete shumë të rëndësishme në arenën ndërkombëtare, siç janë European Multi Games, Kampionati Evropian për shtetet e vogla dhe Kampionati Botëror, ku ata shpresojnë të arrijnë rezultate të mira. (Kohapress) E ENJTE, 12 MAJ 2022
Javore KOHA
35
kohajavore.me