Koha 1002

KOHA Javore Podgoricë e enjte, 10 mars 2022 Viti XXl Numër 1002 Çmimi 0,50

Lufta rusoukrainase dhe kali i trojës në Ballkan ISSN 1800-5696

Shtetësia malazeze, jo vetëm çështje politike

Me gara në poezi, u vlerësua kontributi i mësuesve

PËRMBAJTJE

6

10 Putini nuk duhet të ndalet, por të mposhtet

Trevat shqiptare - “Porta e Ballkanit”

14

16 Kampi i internimit në Tepelenë në imazhin e një ekspozite

“Individualiteti është për njeriun, ajo që është aroma e një luleje”

KOHA Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002.

Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.me

2

Javore KOHA

E ENJTE, 10 MARS 2022

PËRMBAJTJE

18

20 Një proces i rëndë i vetëdijësimit

Një sagë e veçantë epike

24

26 Edward Said, i pavend

Lufta jonë si e Kosovës … shpresoj të mbijetoj!

ARKIVI: www.kohajavore.me

E ENJTE, 10 MARS 2022

Javore KOHA

3

NGJARJE JAVORE

Në zgjedhjet lokale në Ulqin

Garojnë pesë lista zgjedhore

Ulqin – Në zgjedhjet lokale në Ulqin, që do të mbahen më 27 mars 2022, do të garojnë pesë lista zgjedhore, prej të cilave tre koalicione dhe dy parti politike.

Tashmë është bërë e ditur edhe renditja e listave zgjedhore në fletëvotim, ku numrin 1 do ta ketë Koliacioni Shqiptar Unioni Demokratik i Shqiptarëve dhe Lidhja Demokratike në Mal

4

Javore KOHA

E ENJTE, 10 MARS 2022

të Zi, numrin 2 Demokratët, numrin 3 Koalicioni “Për një fillim të ri”, i përbërë nga Lëvizja Qytetare URA, Partia Demokratike, Socialdemokratët, Partia Socialdemokrate dhe Alternativa Shqiptare, numrin 4 Forca e Re Demokratike dhe numrin 5 koalicioni Partia Demokratike e Socialistëve dhe Partia Boshnjake.

Afati për dorëzimin e listave ka qenë

deri më 1 mars 2022. Komisioni komunal i Zgjedhjeve ka bërë të ditur se për shkak të mos plotësimit të kushteve ligjore e ka refuzuar listën zgjedhore të Lidhjes Patriotike-Komite.

Në zgjedhjet e fundit lokale në Komunën e Ulqinit, të mbajtura më 4 shkurt 2018, Partia Demokratike e Socialistëve dhe Forca e Re Demokratike fituan nga tetë këshilltarë, Koalicioni “Zgjohu Ulqin”, i përbërë nga Partia Demokratike, Lëvizja Qytetare “Perspektiva” dhe LD në MZ shtatë këshilltarë, UDSH dhe Socialdemokratët nga tre këshilltarë, Lëvizja Qytetare URA dy këshilltarë si dhe PSD dhe Partia Boshnjake nga një këshilltar. Më pas u krijua koalicioni qeverisës paszgjedhor nga forcat fituese, kurse në opozitë mbeten vetëm Lëvizja Qytetare URA dhe PSD. (Kohapress)

NGJARJE JAVORE

Presidenti i Malit të Zi, Millo Gjukanoviq, vendosi

Dritan Abazoviq, mandatar për formimin e qeverisë së re Kryetari i Lëvizjes Qytetare URA dhe zëvendëskryeministri në detyrë, Dr. Dritan Abazoviq, është mandatuar të enjten nga Presidenti i Malit të Zi, Millo Gjukanoviq, për formimin e qeverisë së re të Malit të Zi. “Përfaqësuesit e Lëvizjes URA dhe partnerët e tyre politikë më kanë bindur pa mëdyshje se kanë shumicë parlamentare për zgjedhjen e Qeverisë së Malit të Zi në Parlamentin e Malit të Zi. I bindur se është në interesin më të mirë të Malit të Zi që sa më shpejt të jetë e mundur të formohet Qeveria, me kapacitet të plotë, veçanërisht për shkak të sfidave shtesë të sigurisë dhe politike të krijuara nga lufta në Ukrainë dhe reflektimi i saj në stabilitetin e rajonit tonë, pres që Parlamenti të mbajë një seancë dhe të vendosë për programin dhe përbërjen e Qeverisë me propozimin e mandatarit”, thuhet në deklaratën e Gju-

kanoviqit.

Abazoviqi ka afat 90 ditë nga mandatimi për formimin e qeverisë së re.

Të hënën, edhe Partia Popullore e Socialistëve ka marrë vendim që të jetë pjesë e qeverisë pakicë, duke shuar kështu dilemat nëse do të jetë apo jo pjesë e qeverisë së 43-të të Malit të Zi. Vendimi i Presidentit Millo Gjukanoviq për mandatimin e Abazoviqit është kundërshtuar nga Fronti Demokratik dhe Demokratët, që kërkojnë formimin e një qeverie teknike për organizimin e zgjedhjeve.

Ata e konsiderojnë konceptin e qeverisë pakicë si “tradhti” ndaj vullnetit zgjedhor të votuesve në zgjedhjet e 30 gushtit 2020, prandaj në Podgoricë dhe qytete të tjera malazeze po organizojnë protesta dhe bllokada duke kërkuar zgjedhje të reja. Ata akuzojnë URA-n dhe Abazoviqin për marrëveshje politike me

Partinë Demokratike të Socialistëve të presidentit Gjukanoviq.

Qeveria e Malit të Zi u rrëzua më 4 shkurt 2022, pasi që Kuvendi votoi për mocionin e mosbesimit ndaj Qeverisë së kryeministrit Zdravko Krivokapiq. Që atëherë, Kuvendi i Malit të Zi është bllokuar pasi nënkryetari Strahinja Bulajiq nga Fronti Demokratik refuzoi të caktojë një seancë pasi që sipas tij, “kushtet politike nuk janë përmbushur”. Prandaj si zgjidhje e kësaj krize parlamentare pritet që seancën ku do të zgjidhet qeveria e re e Malit të Zi ta thërrasë nënkryetari tjetër i Kuvendit, Ervin Ibrahimoviq, përndryshe kryetar dhe deputet i Partisë Boshnjake.

Në rast të formimit të qeverisë pakicë, ajo pritet të ketë tre zëvendëskryeministra dhe 18 ministra, pesë prej të cilëve do t’u takojnë partive të pakicave, përfshirë partitë shqiptare.

(Kohapress/REL)

E ENJTE, 10 MARS 2022

Javore KOHA

5

VËSHTRIM & OPINION

Një vështrim nga lufta në Ukrainë

Putini nuk duhet të ndalet, por të mposhtet Vetëm një Putin i gjunjëzuar mund të jetë i mirë dhe i padëmshëm. Sot, rinia dhe i gjithë njerëzimi duan një botë ndryshe, më të bukur, më joshëse, jo si ajo e Putinit. Ata e meritojnë, edhe nëse duhet të paguajnë çmimin më të lartë për të: liria është më e shtrenjtë se çdo gjë tjetër

Fiqret Mujeziqi/ Shtutgart Lufta në Ukrainë ka ngjallur frikë dhe habi në botë. Frikë sepse konflikti mund të eskalojë dhe fundi mund të bëhet i paparashikuar, i habitur sepse standardet e vendosura botërore dhe e drejta ndërkombëtare nuk po

6

Javore KOHA

E ENJTE, 10 MARS 2022

respektohen. Rusia po sulmon një shtet të lirë, pa ndonjë pretekst dhe pa mandatin e Këshillit të Sigurimit të OKB-së.

Rusia si një përbindësh i frikshëm tashmë ka hyrë në një aventurë të rrezikshme. Si një fuqi bërthamore, ajo përbën një kërcënim për të gjithë njerëzimin dhe botën e lirë. Ky është një shtet i oligarkëve të pasur dhe njerëzve të varfër. Me ardhjen në pushtet të V. Putinit, gjërat filluan të shkojnë në një drejtim të rrezikshëm: ai eliminoi të gjithë kundërshtarët e

tij politikë, duke favorizuar një rreth të ngushtë oligarkësh që u pasuruan jashtëzakonisht shumë, ndërsa nga ana tjetër forcoi aparatin e dhunës për të ruajtur pushtetin e tij autoritar. Më 21 mars 2014 Rusia pushtoi Krimenë, e cila me rënien e BRSSsë, më 1991, i takonte Ukrainës (N. Hrushçov më 1954 ia kishte ndarë Republikës Sovjetike të Ukrainës).

Bota nuk reagoi, sepse në njëfarë mënyre shikohej si “e drejtë“ e Rusisë mbi këtë territor, por edhe nga frika e prishjes së marrëdhënieve me Rusinë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

dhe zgjimi i demonit të fjetur.

Më vonë konflikti eskaloi gjithnjë e më tepër. Ukraina Lindore është në qendër të tensioneve me Rusinë.

Njohja nga Moska e “Republikave Popullore” të Donjetskut dhe Luhanskut e çon konfliktin në një nivel të ri. Rusia sulmon, lufta e agresionit kundër Ukrainës e planifikuar dhe e urdhëruar nga Putini filloi më 24 shkurt 2022. Sulmi në shkallë të gjerë i nisur nga Rusia në të gjithë territorin e Ukrainës shënoi një pikë kthese për të gjithë Evropën. BE dhe SHBA reaguan duke miratuar sanksione kundër Rusisë dhe zonave separatiste të Ukrainës lindore. Rusët ndeshën në një rezistencë të paparë dhe plani për pushtimin e shpejtë të Ukrainës dështoi. Kësaj radhe edhe bashkësia ndërkombëtare dhe organizatat ndërkombëtare po reagojnë.

Perëndimi nuk do t’i lërë në fatin e tyre ukrainasit, përfshirë ata që kërkojnë strehim jashtë atdheut të tyre. Nga ana tjetër, kjo luftë ka hapur dilema të mëdha se si do të duhej të përfundonte. Sidoqoftë fundi i saj, pasojat do të ndihen një kohë të gjatë, qoftë

“

“

Komuniteti ndërkombëtar duhet ta ketë të qartë se fitorja e Putinit në këtë rast nuk duhet lejuar kurrë, sepse jo vetëm Ukraina është në rrezik por i gjithë njerëzimi po kërcënohet nga një demon i tmerrshëm. Në Rusi, një punëtor fiton 400 dollarë në muaj, ndërsa një pensionist fiton 190 dollarë. Ata nuk duan luftë

në rrafshin ekonomik apo politik.

Bazuar në ngjarjet në terren, një luftë e shpejtë dhe fitore ruse është e vështirë. Nga ana tjetër, do të ishte me pasoja fatale për botën e lirë, sepse oreksi pushtues nuk do të shuhej dhe mund të shkaktonte çrregullime edhe në vendet tjera e sidomos në Ballkanin Perëndimor. Një luftë e gjatë dhe rraskapitëse do të kishte pasoja të rënda ekonomike, sociale dhe politike. Një mundësi do të ishte largimi i Putinit nga skena politike dhe rivendosja e paqes në këto hapësira. Ky skenar është po ashtu i vështirë dhe mund të ndodhë vetëm nëse do të shpërthente një revoltë gjithëpopullore në Rusi. Por edhe po të kishte ndonjë rezistencë popullore në Rusi, kjo do të shtypej nga sistemi oligark

Edhe të rinjtë rusë nuk duan të vdesin për Putinin dhe oligarkinë ruse, e cila zotëron jahte të shtrenjta dhe pasuri të pafundme. Një fitore për oligarkët rusë do ta bënte botën më të pasigurt dhe të frikshme, ndaj duhet ndaluar me çdo kusht që kjo të ndodhë. Bota e lirë dhe demokratike nuk duhet të shikojë, por të veprojë. Putini nuk duhet të ndalet, por të mposhtet

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

i Putinit.

Karakteri i këtij regjimi rus pasqyrohet se cilat vende në botë e mbështesin atë: Koreja e Veriut, Bjellorusia, Eritrea, Siria, pra vendet më diktatoriale në botë. Komuniteti ndërkombëtar duhet ta ketë të qartë se fitorja e Putinit në këtë rast nuk duhet lejuar kurrë, sepse jo vetëm Ukraina është në rrezik por i gjithë njerëzimi po kërcënohet nga një demon i tmerrshëm. Në Rusi, një punëtor fiton 400 dollarë në muaj, ndërsa një pensionist fiton 190 dollarë. Ata nuk duan luftë.

Edhe të rinjtë rusë nuk duan të vdesin për Putinin dhe oligarkinë ruse, e cila zotëron jahte të shtrenjta dhe pasuri të pafundme. Një fitore për oligarkët rusë do ta bënte botën më të pasigurt dhe të frikshme, ndaj duhet ndaluar me çdo kusht që kjo të ndodhë. Bota e lirë dhe demokratike nuk duhet të shikojë, por të veprojë. Putini nuk duhet të ndalet, por të mposhtet.

Vetëm një Putin i gjunjëzuar mund të jetë i mirë dhe i padëmshëm. Sot, rinia dhe i gjithë njerëzimi duan një botë ndryshe, më të bukur, më joshëse, jo si ajo e Putinit. Ata e meritojnë, edhe nëse duhet të paguajnë çmimin më të lartë për të: liria është më e shtrenjtë se çdo gjë tjetër.

E ENJTE, 10 MARS 2022

Javore KOHA

7

VËSHTRIM & OPINION

Lufta ruso-ukrainas kali i trojës në Ballk Qani Osmani

Në këtë kohë kur vlerat demokratike dhe qytetërimi evropian dhe e botëror po sulmohet në mënyrë më barbare nga makineria ushtarake e regjimit kriminal të Rusisë, puna më e mençur dhe e dobishme për interesin kombëtar të shqiptarëve është rreshtimi përkrah popullit liridashës të Ukrainës, veprimi në një frymë me popujt dhe vendet demokratike kundër krimeve e barbarive ushtarake ruse në Ukrainë, solidarizimi dhe ndihma në të gjitha format me popullin e Ukrainës, i cili këto ditë po përjeton krimet dhe gjenocidin e tmerrshëm, siç e ka përjetuar më parë edhe populli shqiptar, së paku në dy shekujt e fundit, nga regjimi okupator i Serbisë në Kosovë dhe në viset e tjera shqiptare.

Pas muajve të tërë të qëndrimit përreth kufijve të Ukrainës, ushtria ruse e sulmoi atë nga të katër anët – nga toka, qielli e deti. Është ky hapi të cilin shtetet perëndimore e paralajmëruan prej kohësh, kurse Rusia e mohoi, duke e prezantuar grumbullimin e armatimit dhe ushtarëve përreth Ukrainës si një manovër të zakonshme të bërë bashkë me aleaten e saj besnike, Bjellorusinë.

Putini e mashtroi botën edhe ditën kur e nënshkroi dekretin për njohjen e pavarësisë së dy krahinave separatiste ukrainase, Donetsk dhe Luhansk, duke ushqyer shpresën e botës se me kaq do të përfundojë invazionin.

Por, tash 12 ditë, ai kryen sulme të fuqishme artilerike duke mos e bërë dallimin ndërmjet infrastrukturës së armatës ukrainase dhe spitaleve,

8

Javore KOHA

E ENJTE, 10 MARS 2022

“

Me këtë rast, një punë e dobishme nga shqiptarët që e duan lirinë, kombin dhe shtetin e tyre, duhet të jetë kujdesi permanent edhe nga bandat kriminale vendëse, të cilat në mënyrë të hapur ose të sofistikuar janë në anën e kundër të historisë, janë me armikun e shqiptarëve dhe të qytetërimit evropian. Këto banda të kuqe rusomanë në media dhe rrjetet sociale, si gjithmonë mundohet të ngre krye edhe në këto rrethana, për ta njollosur dhe kompromentuar kombin shqiptar para botës dhe para historisë

shkollave e objekteve të banimit në qytetet e mëdha si Kievi, Odesa...

Këtë fashizëm të nxitur nga një mendje skizofrenike bota e ndoqi fillimisht e nemitur nga frika e një lufte eventuale bërthamore që mund ta zhdukë jetën në planetin Tokë. Por në momentin kur Putini vuri në gatishmëri të lartë armët bërthamore, ajo (bota) u zgjua,

e ndëshkoi agresorin me sanksione të rrepta, nisi ta furnizojë ushtrinë ukrainase me armë moderne mbrojtëse dhe t’ia thyejë dhëmbët një nga një, në radhë të parë falë heroizmit të pashoq që tregojnë vetë ukrainasit e gatshëm të vdesin për lirinë dhe atdheun e tyre.

Kjo rezistencë e fortë dhe e paprit-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

se dhe kan ur , ka ndalur përparimin e ushtrisë ruse dhe e ka dëmtuar atë duke ia shkatërruar armatimet e rënda dhe duke i vrarë e zënë robër mijëra ushtarë të shastisura, që pandehën se ukrainasit do t’i presin me lule. Sidoqoftë, betejat serioze posa kanë filluar dhe ka shumë gjasa që lufta të përhapet papritur edhe në vendet tjera evropiane, sepse diktatori rus ashiqare është budallepsur fare dhe sepse një tërheqje me turp nga fronti i luftës që e nxiti vetë do të shënonte fundin e karrierës së tij politike.

Dhe, sado që shtetet tjera evropiane janë bërë një me SHBA-në në dhënien fund të kësaj tragjedie që, sa çel e mbyll sytë bëri refugjatë lufte miliona njerëz të pafajshëm, gjithsecili gjen kohë për t’u kujdesur edhe për vetveten. Ata pastrojnë armët ekzistuese, blejnë me të madhe armë mbrojtëse prej më të fortëve, sigurojnë ushqimet më të

Por, shokë lojalë Putini ka edhe mes politikanëve dhe qytetarëve të Malit të Zi. Përfaqësues të partive proserbe qartazi shprehën përkrahje për Rusinë në emër të idealeve, gjë që i bëri ata të arsyetojnë një sulm agresiv ndaj një shteti të pavarur. Sa patetike është të arsyetosh një sulm të tillë, përderisa gjithë kohën të thirresh në të drejtë dhe drejtësi! Po ashtu, ka qytetarë të respektuar dhe “intelektualë të lartë” që i shpalosin hapur qëndrimet e tyre përkrahëse për Putinin. Kjo është kohë e mirë për të ndarë shapin nga sheqeri dhe për të parë ku qëndrojmë si shoqëri. Ata që janë përkrahës të agresorit, po patën rastin bëhen edhe vet agresorë të pamëshirshëm, prandaj është mirë t’i mbajmë mend domosdoshme për një periudhë të pacaktuar kohore, siç dihet, Rusia dhe Ukraina janë eksportuesit e gati 30% të drithërave të botës.

Ata e dinë se gjëja e parë që t’i ndodhë njerëzimit pas përshkallëzimit eventual të konfliktit, do të jetë mungesa e ushqimeve dhe karburanteve, prandaj janë syçelë. Kështu veprojnë të gjithë, hiq ca shtete si Shqipëria jonë që nuk mërzitet dhe mbrojtjen e atdheut e lë në duart e të tjerëve.

Të shpresojmë se kjo është pasojë e shqetësimit të pësuar për shkak të përfundimit të edicionit të Big Brother dhe pamundësisë për të vëzhguar gjithë natën e lume, kush me kë do të puthet, kush kë do ta tradhtojë etj.

Për habinë e habive të Zotit, posa u zbut pak shqetësimi i lartpërmendur dhe nisi emitimi i debateve më serioze për pasojat e mundshme që mund të ketë edhe në viset tona nga konflikti ruso-ukrainas, dolën në shesh mediat dhe gazetarucët serbofilë, të cilët nga 100 herë në ditë e përsërisin lajmin: “OKB votoi rezolutën për ndërprerjen e sulmeve të Rusisë ndaj Ukrainës, kurse Serbia votoi PRO”. Kaq iu deshtë për tu futur brenda kllapave faktin se Serbia e Vuçiqit është aleatja e vetme serioze e Putinit në kontinentin evropian, se ajo deklaron pro forma se është edhe me vëllain rus edhe me ukrainasit, por nuk përkrah në asnjë mënyrë sanksionet kundër agresorit, sepse është kryekëput proputiniste, sepse për momentin ka drojë nga humbja

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

e Putinit se ndryshe nuk do ta ulte bishtin, po do t’ua mësynte jo vetëm tokave shqiptare por edhe ballkanike me plot kuaj troje.

Por shokë luajalë Putini ka edhe mes politikanëve dhe qytetarëve të Malit të Zi. Përfaqësues të partive proserbe qartazi shprehën përkrahje për Rusinë në emër të idealeve, gjë që i bëri ata të arsyetojnë një sulm agresor ndaj një shteti të pavarur.

Sa patetike të arsyetosh një sulm të tillë ndërsa gjithë kohën të thirresh në të drejtë dhe drejtësi! Po ashtu, ka qytetarë të respektuar dhe “intelektualë të lartë” që i shpalosin hapur qëndrimet e tyre përkrahëse për Putinin. Kjo është kohë e mirë për të ndarë shapin nga sheqeri dhe për të parë ku qëndrojmë si shoqëri. Ata që janë përkrahës të agresorit, po patën rastin bëhen edhe vet agresorë të pamëshirshëm, prandaj është mirë t’i mbajmë mend.

Me këtë rast, një punë e dobishme nga shqiptarët që e duan lirinë, kombin dhe shtetin e tyre, duhet të jetë kujdesi permanent edhe nga bandat kriminale vendëse, të cilat në mënyrë të hapur ose të sofistikuar janë në anën e kundër të historisë, janë me armikun e shqiptarëve dhe të qytetërimit evropian. Këto banda të kuqe rusomanë në media dhe rrjetet sociale, si gjithmonë mundohet të ngre krye edhe në këto rrethana, për ta njollosur dhe kompromentuar kombin shqiptar para botës dhe para historisë.

E ENJTE, 10 MARS 2022

Javore KOHA

9

VËSHTRIM & OPINION

Faktori gjeopolitik shqiptar në Ballkanin Perëndimor (1)

Trevat shqiptare - “P Në raport me hapësirën ballkanike, trevat shqiptare janë cilësuar si “Porta e Ballkanit”, duke u favorizuar me praninë e kryqëzimit të rrugëve që lidhin Mesdheun Perëndimor me vendet e Ballkanit, të Azisë së Vogël dhe përmes daljes në Kanalin e Otrantos e të Korfuzit. Rrugë të shumta transiti mallrash, tregjesh e njerëzish që kapërcejnë vendin, i japin rëndësi të jashtëzakonshme

Hajrudin S. Muja

Mendimi gjeopolitik lindi në fundshekullin XIX, kur gjeografë dhe studiues të tjerë provuan të analizonin, të kuptonin dhe të shpjegonin ndryshimet dhe hapësirat shtetërore në botën “fin de siecle”. Ndonëse teoricieni i parë i gjeopolitikës konsiderohet gjermani Fredrich Ratzel (1844-1904), vetë termin “gjeopolitikë” e ka përdorur i pari suedezi Rudolph Kjellen (1864-1922). Nevoja për të lindi si pasojë e zhvillimit teknologjik dhe shkencor, të cilat zgjeruan së tepërmi perspektivat mbi botën, përkatësisht pas konsolidimit të sistemit të shteteve moderne, në kulmin e periudhës perandorake të

“ 10

fuqive evropiane, me daljen në skenë të dy fuqive jashtë-evropiane si Japonia dhe SHBA-të, por edhe nën presionin e rritjes demografike të shoqëruar me zvogëlimin e burimeve.

Nicholas Spykman shkroi njëherë se: “Faktorët që ndikojnë politikat e shteteve janë të shumtë, të përhershëm e të përkohshëm, të dukshëm dhe të padukshëm; përfshihen përveç faktorit gjeografik dhe identiteti i popullsisë, struktura ekonomike e vendit, përbërja etnike e popullsisë, forma e qeverisjes si dhe paragjykimet dhe komplekset e ministrave të jashtëm” [American Political Science Review, #1/1938, ff. 28-50]. Fjalorët e kanë përcaktuar si: “politika e jashtme e një shteti, e përcaktuar në bazë të pozicionit të tij gjeografik”, kurse Colin Flint i ka dhënë një përkufizim më të qartë: “Gjeopolitika është lufta për kontrollimin e hapësirave dhe vendeve...” [Flint:2006].

Në raport me hapësirën ballkanike, trevat shqiptare janë cilësuar si “Porta e Ballkanit”, duke u favorizuar me

praninë e kryqëzimit të rrugëve që lidhin Mesdheun Perëndimor me vendet e Ballkanit, të Azisë së Vogël dhe përmes daljes në Kanalin e Otrantos e të Korfuzit. Rrugë të shumta transiti mallrash, tregjesh e njerëzish që kapërcejnë vendin, i japin rëndësi të jashtëzakonshme: Rruga Egnatia që lidh Durrësin me Stambollin dhe me Azinë, Grykën e Kaçanikut që lidh fushën e Vardarit me pellgun e Ibrit, rrugën e “Akropolisit” që lidh Selanikun në faqen e Egjeut me Mynihun në zemër të Evropës, me portin e Tivarit që lidh Serbinë, Hungarinë, Moldavinë dhe Rumaninë në rrugën më të shkurtër me Adriatikun, rrugët kryesore Durrës – Morinë – Merdare, Rruga e Arbrit Durrës - Shkup dhe

Raporti “Faktori gjeopolitik shqiptar në Ballkanin Perëndimor” ka hetuar rolin e faktorit gjeopolitik shqiptar në Shqipëri, Kosovë dhe Maqedoni të Veriut, duke ndarë pikëpamjet dhe perceptimet e shqiptarëve në shërbim të faktorit stabilizues në rajon, në marrëdhënie me fqinjët dhe në procesin e zhvillimit, stabilitetit, demokratizimit dhe integrimit. Studimi synon të krijojë një udhërrëfyes për vitin 2030, në lidhje me faktorin gjeopolitik shqiptar dhe kontributin e tij në një sërë çështjesh kyçe të demokratizimit, sundimit të ligjit, bashkëpunimit rajonal dhe integrimit evroatlantik

Javore KOHA

E ENJTE, 10 MARS 2022

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

Porta e Ballkanit” lidhet me Detin e Zi dhe autostrada Nish – Shkup – Sofje, e cila kalon nëpër trojet shqiptare të luginës.

Një pozitë e këtillë gjeografike, gjeostrategjike dhe gjeopolitike, brenda një territori të ndarë në dy shtete shqiptare (Shqipëri dhe Kosovë), me një numër të konsiderueshëm sish në Maqedoninë e Veriut, Mal të Zi, Greqi dhe Serbi, ka bërë që të jenë vazhdimisht të pushtuara nga shumë perandori, përfshirë tri perandoritë më të mëdha (Romake, Bizantine dhe Osmane). Për më tepër, interesa të veçanta ka pasur edhe Rusia, e cila ka sjellë ndikimin e vet politik përmes vendeve me popullsi sllave. Në këtë vështrim, pozita e tyre e volitshme është bërë fatkeqësi për popullatën vendase, një shembull i rrallë ose i vetëm ku hartat politike kufizohen me shqiptarë.

Gadishulli i Ballkanit ka një zonë të përbashkët prej 550 000 km² dhe një popullsi rreth 55 milionë. Serbia zotëron një pozitë të rëndësishme në të, me rolin e dikurshëm të Beogradit si qendër ndërkombëtare, me lidhjet e vjetra tradicionale me Moskën,

Londrën, Parisin, pastaj me serbët ortodoksë në Kroaci, në Kosovë dhe në Bosnjë, i është bërë e mundur të bëhet faktor i rëndësishëm në një hapësirë mjaft të gjerë ballkanike.

Disa dispozita i japin Turqisë një rol të rëndësishëm në Ballkan, veçanërisht në rajonet me popullatë shumicë ose të konsiderueshme myslimane: Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Bosnjë dhe Bullgari. Numri i popullatës, ekonomia me rritje të shpejtë, fuqia ushtarake, pozita e saj ndërmjet Azisë dhe Evropës dhe pranë Detit të Zi, po bëhet gjithnjë e më e rëndësishme jo vetëm për lundrim, por edhe për furnizim të ardhshëm energjitik të Evropës. Aktualisht ajo po ruan një prani të qëndrueshme e të dukshme politike por edhe ushtarake në Ballkan, ku duhet veçuar rastin e Shqipërisë me marrëveshjet e bashkëpunimit ushtarak dhe marrëdhëniet e ngushta politike.

Ndërsa Italia po shfrytëzon fuqinë e vet ekonomike në hapësirën e Adriatikut Lindor, Austria ka arritur ta fuqizojë pozitën e vet politike dhe ekonomike në Evropën Juglindore dhe është bërë një ndër investuesit më të rëndësishëm ekonomikë. Gjermania, Franca dhe Anglia gjithashtu kanë interesa për furnizimin me energji, për rregullimin e naftëpërçuesve dhe gazpërçuesve. Rëndësia për SHBAtë, para së gjithash paraqitet në stabilitetin dhe animin e mospajtimeve dhe ndërlikimeve të marrëdhënieve me Rusinë. Këtu hyn edhe Kina, e cila përmes Ballkanit synon të vendosë një ‘portë’ dhe platformë tregtare transiti në Evropën Perëndimore përmes “kurthit ekonomik”.

Në kuadër të projektit “Europeanisation Beyond Process” [‘Evropianizimi përtej procesit’] të mbështetur nga “Balkans Policy Research Group” [BPRG] dhe “European Policy Institute” [EPI], është botuar përmbledhja e raporteve anketuese: “The Albanian Geopolitical Factor in the Western Balkans” (Faktori gjeopolitik shqiptar në Ballkanin Perëndimor) të një grupi autorësh shqiptarë, nën

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

redaktimin e publicistit Leonie Vrugtman, botuar në fillim të vitit të kaluar (2021). Raporti ka hetuar rolin e faktorit gjeopolitik shqiptar në Shqipëri, Kosovë dhe Maqedoni të Veriut, duke ndarë pikëpamjet dhe perceptimet e shqiptarëve në shërbim të faktorit stabilizues në rajon, në marrëdhënie me fqinjët dhe në procesin e zhvillimit, stabilitetit, demokratizimit dhe integrimit. Studimi synon të krijojë një udhërrëfyes për vitin 2030, në lidhje me faktorin gjeopolitik shqiptar dhe kontributin e tij në një sërë çështjesh kyçe të demokratizimit, sundimit të ligjit, bashkëpunimit rajonal dhe integrimit evroatlantik.

Variacionet në reputacionin, besimin dhe besueshmërinë e faktorit politik shqiptar na ndihmojnë të kuptojmë se çfarë mendojnë elitat etnike shqiptare nga Republika e Shqipërisë, Republika e Maqedonisë së Veriut dhe Republika e Kosovës për kontributin e faktorit politik shqiptar në kyçet lokale dhe rajonale. Studimi ofron një pasqyrë të vlefshme në nivelet e perceptuara të mbështetjes për narrativat nacionaliste midis aktorëve politikë dhe qytetarëve. Perceptimet e të anketuarve ndihmojnë në zhvillimin e një agjende për faktorin shqiptar, se si mund të shërbejë si një spirancë e zhvillimit socio-ekonomik dhe një shtyllë për proceset integruese evropiane në Ballkanin Perëndimor në tërësi.

Diskutimi nuk përkufizohet me marrëdhëniet e shqiptarëve me të huajt, apo të huajve me shqiptarët, por kryesisht “të shqiptarëve me vetveten”!

Në hyrje të raportit janë vënë në dukje tri dekadat post-komuniste, në të cilat shqiptarët janë përballur me pasojat e konflikteve që kanë rezultuar në varfëri, korrupsion, qeverisje të dobët dhe dëshpërim ekonomik. Ato ballafaqohen me problemet e zhvillimit dhe mbijetesës, me antagonizma të shumta të politikës së brendshme, me çështjen e kombësive dhe pakicave fetare, me ekonomi të pazhvilluar, me siguri të dobët juridike, me korrupsion etj. (vijon) E ENJTE, 10 MARS 2022

Javore KOHA

11

VËSHTRIM & OPINION

Diskursi sociopolitik

Shtetësia malazeze, jo Vendimi i Qeverisë së Malit të Zi në ditën kur humbi votëbesimin (4 shkurt), për t’ua lejuar marrjen e shtetësisë malazeze qytetarëve të huaj të cilët kanë qëndrim të përhershëm më shumë se pesë vite, është kontestuar nga opozita dhe shoqëria civile, e cila një vendim të tillë e cilëson me motive politike për të ndryshuar strukturën etnike të popullsisë, si dhe rritjen e elektoratit serb, që do të ndikojë në zgjedhjet e ardhshme parlamentare

Nail Draga

Se Mali i Zi është mjedis i pakonsoliduar politikisht, dëshmon konstatimi se në ditën e votëbesimit të Qeverisë, kryeministri Zdravko Krivokapiq, mbajti mbledhjen elektronike të Qeverisë, duke marrë vendime me rëndësi për qytetarët me shtetësi të huaj. Fjala është kryesisht për qytetarët me prejardhje nga Serbia, Bosnja dhe Hercegovina e Rusija, të cilët vite me parë janë vendosur në këtë vend, duke marrë përmasa të mëdha pas shkatërrimit të ish-Jugosllavisë (1991) e më pas.

Sipas të dhënave të mëhershme nga Ministria e Punëve të Brendshme, në Mal të Zi jetojnë 63.746 qytetarë të huaj, prej të cilëve 30.930 iu është lejuar statusi i të huajve me qëndrim të përhershëm, sepse me vite jetojnë në Mal të Zi dhe potencialisht mund të fitojnë statusin e shtetësisë, ndërsa 32.816 individëve iu lejohet qëndrimi i përkohshëm në Mal të Zi.

do të ndikojë në ndryshimin e strukturës etnike të popullsisë në Mal të Zi. Duke marrë parasysh faktin se numri i shtetasve të huaj që presin të marrin shtetësinë malazeze i përkasin kombësisë serbe, ata gjithashtu do të jenë përcaktues në mbeshtetje të subjekteve politike proserbe.

Në favor të këtij konstatimi shkon

edhe e dhëna nga CEMI, të cilët parashikojnë se në pesë vitet e ardhshme në Mal të Zi do të aplikojnë nga 25.000 - 28.000 shtetas të huaj për të fituar shtetësinë malazeze, e me këtë edhe të drejtën në regjistrin zgjedhor. Duke marrë parasysh raportet në mes popujve shumicë në këtë mjedis (malazezëve e serbëve),

Ndryshimi në strukturën nacionale

Vendimi i tillë i marrë nga kryeministri Krivokapiq në mbledhjen e Qeverisë në mënyrë urgjente, vlerësohet si i qëllimshëm i cili në mënyrë artificiale

12

Javore KOHA

E ENJTE, 10 MARS 2022

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

vetëm çështje politike del qartë se një gjë e tillë do të ndikojë në strukturën e tyre në kuadër të popullsisë së përgjithshme.

pozitës dhe opozitës në zgjedhjet e 30 gushtit 2020, e cila diferencën e kishte për një mandat deputeti.

Politizimi i shtetësisë

Sfidat e Qeverisë së re

Nëse supozojmë hipotetikisht se nga ky numër për dy vite do ta fitonin shtetësinë malazeze rreth 20.000 shtetas të huaj, që janë kryesisht serb, atëherë numri i deputetëve proserb do të rritej për katër deputetë. Do të ishte ky numër i mjaftueshëm për të qenë përcaktues në fitorën e shumicës parlamentare, nëse për bazë merret raporti aktual i deputetëve në mes pozitës e opozitës.

Duke marrë parasysh se kemi të bëjmë me një mjedis me skenë politike të polarizuar, çdo ndryshim numerik ndikon në strukturën e elektoratit, përkatësisht në rezultatin përfundimtar, ku si dëshmi kemi raportin e

Në saje të reagimeve të shumta, del qartë se Qeveria e re e cila do të formohet së shpejti e do të përballet me sfida të mëdha, sepse nga ajo do të kërkohet të aaulojë vendimin e Qeverisë të datës 4 shkurt, ngase është me pasoja për Malin e Zi. Madje, ekziston ideja e ngritjes së padisë penale ndaj ish-kryeministrit Zdravko Krivokapiq për shkelje të procedurës dhe ligjshmërisë në lidhje mbi këtë çështje. Mbetet të pritet të formohet Qeveria e cila është emërtuar si qeveri e pakicës, si dhe gatishmëria të merret me këto çështje që cilësohen të kontestuara, ku duhet të vendoset me profesionalizëm dhe

ligjshmëri. Derisa Qeveria e re të formohet, nuk ka dilemë se një numër i konsideruar i shtetasve të huaj që i plotësojnë kushtet formale do të marrin shtetësinë malazeze, e cila iu është mohuar vite më radhë për motive politike.

Rikujtojmë me këtë rast se sipas të dhënave të përgatitura më parë nga CEMI, se në saje të Ligjit për shtetësinë malazeze, është lejuar marrja e saj për rreth 31.000 shtetas të huaj për 15 vite, që përbëjnë rreth 5% e popullsisë së përgjithshme në Mal të Zi. Ndërsa sipas Ligjit për të huajt, sipas të dhënave nga Ministria e Punëve të Brendshme, janë dhënë leje për 30.052 shtetas me qëndrim të përhershëm dhe 29.042 me qëndrim të përkohshëm.

Shtetësia sipas ligjit e normave ndërkombëtare

Pasi vendimi për marrjen e shtetësisë malazeze është botuar në Gazetën zyrtare më 11 shkurt, ndërsa ka hyrë në fuqi më 19 shkurt, sipas informacioneve nga ditët e para kërkesë për shtetësi kanë paraqitur një numër i konsideruar i shtetasve të huaj. Një veprim i tillë nuk paraqet befasi, sepse ata kanë pritur vite me radhë, edhe pse këtu kanë jetuar e punuar, por pa të drejta si qytetarët e tjerë.

Ndërsa tash janë krijuar rrethana të tjera, duke u barazuar me qytetarët e tjerë në Mal të Zi. Nëse në ndërkohë nuk ka ndonjë reagim nga Qeveria e re e cila do të formohet së shpejti, marrja e shtetësisë së tyre do të ndikojë në strukturën e përbërjes etnike të popullsisë në Mal të Zi, si dhe do të ndryshojë regjistrin zgjedhor në favor të partive politike proserbe.

Përfundimisht në lidhje me këtë çështje përgjegjësi nuk ka Qeveria aktuale apo ajo që do të formohet së shpejti, por e Qeveria paraprake e cila për tridhjetë vite në pushtet nuk është angazhuar për ta zgjidhur këtë çështje sipas ligjit në fuqi dhe normave ndërkombëtare, por e kanë trajtuar sipas interesit të tyre politik.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

E ENJTE, 10 MARS 2022

Javore KOHA

13

VËSHTRIM & OPINION

Politikan apo politolog? Hobi apo shkencë?

“Individualiteti është ajo që është aroma Besoj në faktin që edhe në Ballkan shumë shpejt politikë-bërësit do jenë njerëz të fushës së caktuar politike, me eksperiencë të duhur dhe me një prapavijë të pasur shkencore, të dëshmuar në qarqet intelektuale. Koha e kërkon një gjë të tillë, dhe koha do ta sjellë atë pushtetit, të zhvillojë mendimin kritik në ndryshme politike! Në gjuhën angleze avancimin e pikëpamjeve pozitive, sido- politolog do të thotë “an expert politimos në fushën e politikës, por edhe të cal science”, përkth. ekspert i shkenKristjan rrjedhave të tjera shoqërore. Nga ana cave politike, andaj, si ekspert duhet të Dukaj tjetër, përmes syrit të një politologu ak- paraprijnë me parashikimet e veta, e që tivitetet politike dhe vendimet që duhen shërbejnë si bazë për veprimtarët pubmarrë për një bashkësi, shihen ndryshe likë ( mediat, analistët...) që bashkërisht dhe më të konceptuara, për dallim të t’i parashikojnë rrjedhat shoqërore. “Çdo gjeneratë ka një revolucionar, një politikani i cili mendon për përfitime Një politikan, veprimtarinë politike e gjenerata ime më kishte mua, po gjen- politike duke siguruar ndonjë votë më percepton si aftësi, ndërsa politologu erata juaj?” kështu fliste Napoleon shumë. ka tjetër qasje, atë shkencore, të baBonaparte shumë kohë më parë. Sot Politologu, vepron me kapacitetin dhe zuar mbi parimet e filozofisë politike. jetojmë në kohëra kur civilizimi njerëzor aftësitë e veta, për dallim nga poli- Politologu, njëjtë sikur çdo profesionka gjithnjë e më shumë nevojë për tikani i cili angazhimet e veta i valo- istë tjetër; mjeku, artisti apo psikologu, revolucionarë, ose ndryshe në kohën rizon përmes ndonjë partie politike politolog mundet por nuk e ka të oblimoderne mund të quhen ekspert të me pikësynimin kryesor për të fituar guar të jetë pjesë e jetës politike të një fushave të ndryshme për të siguruar pushtetin dhe, në këtë mënyrë, përhap- vendi. një të nesërme më të mirë; më të sigurt jen e ideve dhe vlerave të ndryshme. Pyetja që parashtrohet më së shpeshNjë politolog, si njeri i shkencës, syn- ti lidhur me këtë çështje është: nëse dhe më shpresëdhënëse.

Ndërkohë, ndërtimi i saj më së shpesh- im por edhe obligim parësor, ka që një politolog është ekspert në fushti varet nga vendimet politike në qarqe të sqarojë dhe analizojë proceset e ën e shkencave politike, atëherë pse të ndryshme për ç’gjë, më së shpeshti, na mëson historia, madje nga e kaluPolitologu vepron me kapacitetin dhe aftësitë e veta, për ara jo e largët. Po ashtu, për fat të keq, dallim nga politikani i cili angazhimet e veta i valorizon jo rrallë, qëndrime politike jo të matura mirë kanë reflektuar me pasoja të përmes ndonjë partie politike me pikësynimin kryesor për padëshiruara për breza të tërë, të cilat të fituar pushtetin dhe, në këtë mënyrë, përhapjen e ideve janë shënuar në kronikat historike në periudha të ndryshme. Andaj, si çdo dhe vlerave të ndryshme. Një politolog, si njeri i shkencës, veprimtari tjetër, edhe politika duhet synim por edhe obligim parësor, ka të sqarojë dhe analizojë avancuar përmes njerëzve, që ndryshe quhen shkencëtar politik, ose politolog. proceset e ndryshme politike! Në gjuhën angleze politolog Mirëpo, dallimi mes politikanit dhe polido të thotë “an expert political science”, përkth. ekspert i tologut, edhe pse është evident, më së shpeshti nuk është temë trajtimi në shkencave politike, andaj, si ekspert duhet të paraprijnë me qarqet shoqërore. Politologu, si njeri i parashikimet e veta e që shërben si bazë për veprimtarët shkencës, duhet të zhvillojë dhe afirmojë aftësinë analitike , sepse vetëm publik ( mediat, analistët...) që bashkërisht t’i parashikojnë në atë mënyrë, pavarësisht nga politirrjedhat shoqërore ka ditore, mund të vlerësojë suksesin e

“

14

Javore KOHA

E ENJTE, 10 MARS 2022

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

ë për njeriun, a e një luleje” vetëm politologët nuk janë akter të drejtpërdrejtë në politikë, ose shumë rrallë? Ata më së shumti janë të fokusuar në jetën e analizave politike duke u paraqitur si analist politik dhe duke u përballuar me politikan, sidomos gjatë fushatave elektorale. Mendimet janë të ndryshme, por nisur nga fakti se politika është një fushëveprim përmes së cilës, çdo individ ka mundësinë e rregullimit dhe ushtrimit të pushteti në një bashkësi, kuptohet secili individ i cili plotëson kriteret e parapara që të jetë aktiv në jetën politike. Në vendet e

vogla, siç është Ballkani, politika qoftë edhe ajo e ditës, është në interesin më të gjerë ashtu që sot, mund të vërejmë që pjesa më e madhe e politikanëve vijnë nga një fushë tjetër, jo e shkencave politike. Ngjashëm edhe në veprimtaritë tjera, respektivisht debat i njëjtë edhe kur është fjala për diplomatët e të cilët janë të kategorizuar diplomatë karriere dhe, në kategorinë tjetër, diplomatë të nderit ( të cilët i vendos politika dhe jo profesioni).

Në rrjedhat shoqërore, është sfiduese ndihmesa e politologëve në percepti-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

min sa më të plotë të proceseve politike dhe parashikimet e mundshme si refleksion i veprimeve të akterëve kryesorë në jetën politike. Besoj që brezat e rinj të politikës, me vetëdijesim politik dhe me atë shoqëror, padyshim që kërkojnë ekspert edhe në fushën e politikës për një bashkësi më funksionale dhe zgjidhje të problemeve jetësore, e të cilat nuk janë të vogla. Besoj në faktin që edhe në Ballkan shumë shpejt politik-bërësit do jenë njerëz të fushës së caktuar politike, me eksperiencë të duhur dhe me një prapavijë të pasur shkencore, të dëshmuar në qarqet intelektuale. Koha e kërkon një të tillë, dhe koha do ta sjellë atë.

Për dallim nga një politikan, i cili politikën e sheh si një hobi, si një profesion që mund ta ushtrojë, përveç profesionit primarë që ka, një politolog atë e percepton si shkencë dhe si një ndihmë për shoqërinë, njëjtë si një mjekë i cili ndihmon pacientin e vetë.

E ENJTE, 10 MARS 2022

Javore KOHA

15

KULTURË

Kampi i internimit në imazhin e një ek Për Koha Javore:

Frank Shkreli / Nju Jork Siç kemi parë shpeshherë gjatë këtyre 30-viteve “post-komunizëm” në Shqipëri, kur është fjala për financimin e projekteve të tilla kushtuar viktimave të komunizmit në Shqipëri, as ky projekt nuk është financuar nga qeveria shqiptare por nga Bashkimi Evropian (BE) dhe nga Ambasada Zvicerane, sipas faqes fejsbuk të AIDSSH. Gjithnjë sipas njoftimit në faqen e AIDSSH, ekspozita e jashtme e përhershme informuese është përgatitur me materiale të hulumtuara nga Instituti i Historisë dhe nga të dhënat arkivore mbi të internuarit në kampin me tela me gjemba të Tepelenës. Po ashtu, janë përfshirë skicat e çmuara, që paraqesin në trajtë fotografike jetën në kamp, të realizuara me mjeshtëri nga Lek Pervizi, i internuar në Tepelenë. Është interesant fakti se, më në fund, shohim një interesim pak më të madh se në të kaluarën nga diplomatët ndërkombëtarë, për të kaluarën komuniste dhe për krimet e regjimit diktatorial të Enver Hoxhës në Shqipëri, megjithëse kanë kaluar 30-vjet nga shembja e Murit të Berlinit. Shqipëria është tepër vonë, në krahasim me vendet e tjera ish-komuniste të Evropës Lindore e Qendrore, me përballimin e saj serioz dhe zyrtar me të kaluarën e saj komuniste. Të vonuar janë edhe diplomatët e demokracive perëndimore, të cilët, me ndonjë përjashtim, aty këtu, siç është rasti i ambasadës së Gjermanisë në Tiranë, që gjatë viteve u ka kushtuar vëmendje të posaçme viktimave të komunizmit

16

Javore KOHA

E ENJTE, 10 MARS 2022

në Shqipëri, të tjerët nuk i kanë kushtuar ndonjë kujdes të dukshëm as nuk kanë treguar ndonjë interesim serioz ndaj krimeve të komunizmit dhe përballimit të Shqipërisë me të kaluarën kriminale të regjimit të Enver Hoxhës.

Por, thuhet se kurrë nuk është vonë.

Më mirë vonë se kurrë, thotë populli. Vura re se në përurimin e bërë në ish-kampin e Tepelenës të hënën që kaloi, në ceremoni morën pjesë edhe dy diplomatë perëndimorë me rëndësi, Ambasadorja e Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Tiranë znj. Yuri Kim dhe Drejtori i Seksionit Politik në BE, z. Alexis Hupin. Pjesëmarrja e përfaqësuesve të lartë diplomatikë në raste të tilla, ku kujtohen dhe nderohen viktimat e komunizmit të regjimit enverist në Shqipëri, është i mirëpritur. Unë, në atë mënyrën time, u kam bërë thirrje, për një kohë të gjatë tani, diplomatëve perëndimorë në Tiranë që të takohen me përfaqësues të përndjekurve politikë dhe të vizitojnë kampet e internimit, burgjet dhe kampet e punës të kundërshtarëve politikë të regjimit të Enver Hoxhës. Para se të jetë vonë, pasi ato po zhduken një nga një nga faqja e dheut, qëllimisht, nga kjo klasë politike e cila, sot e kësaj dite, glorifikim ose mban një qëndrim indiferent ndaj komunizmit enverist, ndërsa për 30-vite tranzicion, ka refuzuar dhe refuzon të përballet me të kaluarën kriminale të regjimit kriminal të Enver Hoxhës.

Liderët shqiptarë të këtyre tre dekadave të fundit -- për krimet e diktaturës komuniste, ndryshe flasin në Shqipëri dhe ndryshe kur janë jashtë Shqipërisë. Në një fjalim dje në pritjen e organizuar me rastin e fillimit të mandatit të Shqipërisë në Këshillin e Sigurimit të OKB-së, ku ishin të pranishëm diplomatë amerikanë dhe zyrtarë të lartë ndërkombëtarë, si dhe të ftuar të posaçëm,

Kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama iu referua regjimit komunist në vendin e tij, duke thënë se “vetëm” tre dekada më parë, “Shqipëria ishte një bunker në terr, e cila pothuajse për një gjysmë shekulli, ajo u zvarrit në një nga regjimet komuniste më shtypëse në Evropë, që e bëri vendin tonë, më duhet të them, Korea Veriore e Evropës”. Fjalë shumë me vend, por Kryeministri Rama kur është në Shqipëri dhe në Kuvendin e Shqipërisë flet krejt ndryshe për të kaluarën komuniste në atë vend. Të gjithë e mbajmë mend fjalimin e tij në parlamentin shqiptar, kur është shprehur në mbrojtje të regjimit komunist, duke thënë se, “komunizmi ka qenë në anë e duhur të historisë”.

Pra, Kreu i qeverisë shqiptare, ndryshe ka folur dhe ndryshe flet për të kaluarën komuniste dhe për krimet e regjimit të Enver Hoxhës kur u flet shqiptarëve dhe kur flet para botës, siç ishte rasti dje në Nju Jork, bazuar pra, në audiencën që ka përpara.

Fjalimi i tij më kujtoi një deklaratë të një zyrtari amerikan vite më parë i cili u shpreh se liderët politikë shqiptarë kur janë, sidomos, jashtë vendit, dhe flasin sikur janë “demokratë të llojit xhefersonian”, por në vendin e tyre sillen si enveristë.

Por, diplomatët perëndimorë në Tiranë nuk duhet të ndjekin shembullin e politikanëve shqiptarë të këtyre tre dekadave dhe as të binden për pikëpamjet e tyre në lidhje me komunizmin. Dhe për vlerësimet e tyre për atë regjim kriminal, jo se jo, sepse në qoftë se përfaqësuesit diplomatikë të Uashingtonit dhe Brukselit, vërtetë, mbrojnë vlerat perëndimore të lirisë e demokracisë, apriori nuk duhet të kenë asgjë të përbashkët me vlerat dhe qëndrimet pro ose indiferente të liderëve shqiptarë ndaj diktaturës komuniste në Shqipëri. Kush mund të jetë indiferent dhe kush mund të hesht përball krimeve të një regjimi

KULTURË

në Tepelenë kspozite që Kryeministri Rama, me të drejtë, e cilësoi dje në Nju Jork, si një nga “regjimet komuniste më shtypëse në Evropë, që e bëri vendin tonë, më duhet të them, si Korea e Veriut, e Evropës”!? Dy kontinente të ndryshëm, dy qëndrime kundërshtare njëra me tjetrën, por nga njëjti kryeministër në vlerësimin e tij për regjimin komunist të Enver Hoxhës.

Por kjo nuk duhet të ndodhi me përfaqësuesit e demokracive perëndimore në Tiranë. Ata nuk duhet të heshtin. Duhet të thonë të vërtetën.

Ata duhet të gjykojnë regjimin komunist të Enver Hoxhës dhe krimet e tija, jo bazuar në shpjegimet dhe justifikimet e klasës politike shqiptare të tranzicionit të dështuar 30-vjeçarë “post-komunist” shqiptar -- por bazuar në vlerat e vendeve që ata përfaqësojnë dhe në të drejtat dhe liritë universale.

Unë e vlerësoj vizitën e përfaqësuesve diplomatikë amerikanë dhe evropianë në ish-kampin komunist të internimit në Tepelenë, por shqiptarët presin diçka më shumë se kaq prej jush, si përfaqësues të vendeve që, historikisht, kanë mbrojtur lirinë, demokracinë dhe të drejtat bazë të njeriut në përgjithësi e për shqiptarët në veçanti. Shumica e shqiptarëve presin prej jush, si përfaqësues të vendeve mike të Kombit shqiptar që, ju më në fund, të bëni thirrje publikisht dhe zyrtarisht, që Shqipëria, në qoftë se dëshiron të integrohet plotësisht në të gjitha mekanizmat euro-atlantike, përfshirë Bashkimin Evropian, atëherë Tirana zyrtare duhet të distancohet sa më parë nga e kaluara komuniste e Shqipërisë dhe të dënojë, pa asnjë hezitim, krimet më mizore të ndonjë regjimi komunist në Evropë.

Për ndryshe, vizita të tilla nga diplomatë të huaj, si ajo në kampin e internimit, këtë javë, në Tepelenë, do të konsiderohen si një shfaqje teatrale e rastit, për të mos thënë propagan-

distike nga ana e diplomatëve perëndimorë, që edhe ashtu, fatkeqësisht, konsiderohen gjerësisht si palë me qeverinë në pushtet.

Që të rivendosni sadopak para shqiptarëve besueshmërinë tuaj dhe të vendeve që ju përfaqësoni, atëherë ka ardhur koha që të ndahet shapi prej sheqerit. Ju duhet të prononcoheni, një herë e mirë, se në cilën anë të vërtetës historike jeni ju, sa i përket të kaluarës komuniste në Shqipëri. A jeni apo jo për distancimin e Shqipërisë nga e kaluara e saj diktatoriale komuniste dhe për dënimin e krimeve më çnjerëzore që ka njohur historia moderne evropiane kundër grave, fëmijëve dhe pleqve të pafajshëm, apo do vazhdoni që në heshtje të jeni palë me qeveritë shqiptare që kanë refuzuar deri tani të dënojnë, zyrtarisht, krimet e komunizmit në Shqipëri. Unë pritja që ky prononcim nga ana juaj të ndodhte pardje, por për fat të keq, nuk ndodhi as në vizitën tuaj në kampin e internimit në Tepelenë. Për më tepër unë nuk dëgjova as fjalën komunizëm gjatë fjalimeve tuaja atje. Folët, shkurtimisht, për viktimat, përfshi vdekjen e qindra fëmijëve në kampin e Tepelenës, por nuk folët se kush ishte agresori i egër që shkaktonte vdekjen e fëmijëve të pafajshëm. Jam i sigurt se ju e dini, dhe duhet ta thoni haptas dhe pa hezitim: ishte pikërisht, ai që sipas deklaratës së Kryeministrit Rama, njëri prej, “regjimeve komuniste më shtypëse në Evropë, që e bëri vendin tonë, më duhet të them, Korea Veriore e Evropës”.

Zoti Rama, por edhe ju duhet ta thoni këtë të vërtetë, aty mu në qendër të Tiranës. Mos heshtni! Të thoni se duhet të shikojmë përpara dhe jo mbrapa, nuk është një përgjigje që presin shumica e shqiptarëve prej jush, sidomos viktimat e komunizmit.

Në të vërtetë, është një ofendim nga ana e juaj për mijëra e mijëra viktima

Njoftohet se Autoriteti për Informimin mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit (AIDSSH) dhe Komisioni Ndërkombëtar për Personat e Zhdukur (ICMP), në bashkëpunim me Bashkinë Tepelenë, në mbyllje të projektit midis këtyre dy enteve “Rritja e ndërgjegjësimit të publikut për drejtësinë tranzicionale dhe të pajtimit: të zhdukurit të komunizëm”, është përuruar ditën e hënë me 14 shkurt, 2022, ekspozita e përhershme informuese mbi kampin e internimit në Tepelenë, pikërisht, në mjediset e këtij ish-kampi famëkeq të gjallë e të vdekur që kanë vuajtur aq shumë e që kanë humbur të afërmit më të dashur të tyre, viktima të komunizmit të Enver Hoxhës – shumë prej të cilëve as varret nuk u dihen, tre dekada pas shembjes së Murit të Berlinit. Unë nuk e di se si mund t’u thuhet viktimave të gjalla të komunizmit që të harrojnë të kaluarën komuniste. Viktimat e komunizmit nuk kanë kërkuar kurrë as nuk kërkojnë hakmarrje. Ata duan vetëm të vërtetën, duan drejtësi! Sepse, siç shprehet në faqen fejsbuk të Ambasadës Amerikane në Tiranë, zonja Yuri Kim, “Paqja nuk mund të vijë pa të vërtetën dhe pajtimin.”

Pa këtë të vërtetë dhe pa drejtësi, shoqëria shqiptare nuk mund të shkojë përpara, sado që pushtetarët e Tiranës dhe diplomatët e huaj të bëjnë thirrje që të harrohet e kaluara komuniste! Kurrë nuk është vonë për të bërë më të mirën, të mundur.

E ENJTE, 10 MARS 2022

Javore KOHA

17

KULTURË

Lufta ruso-ukrainase

Një proces i rëndë A.M. PERKAJ

Më 24 shkurt të këtij viti, Rusia pushtoi Ukrainën nga toka, deti dhe ajri.

Ky ishte fillimi i luftës që tashmë hyn në anale si Lufta ruso-ukrainase.

Pushtimi gradual rus i territorit ukrainas filloi në shkurt 2014, kur trupat ruse pushtuan Krimenë si pjesë të Ukrainës së pavarur dhe e aneksuan atë. Më vonë në prill 2014, filluan demonstratat pro-ruse në Donbas (pjesë e Ukrainës) që u përshkallëzuan në një konflikt të armatosur në të cilin Rusia mbështeti republikat e vetëshpallura popullore - Doneck dhe Luhansk, ku situata e tensionuar vazhdon edhe sot e kësaj dite. Që nga viti 2021, Rusia grumbulloi në mënyrë drastike forca ushtarake përgjatë kufirit me Ukrainën, gjë që tregonte qartë mundësinë e shpërthimit të një lufte në shkallë të gjerë, që përfundoi me një blitzkrieg ndaj Ukrainës në shkurt të këtij viti.

Muaj më parë, përkundër tensioneve mes dy vendeve, presidenti rus kishte siguruar me këmbëngulje opinionin ndërkombëtar se nuk do ta sulmonte shtetin fqinj. Dukej se në shekullin e 21-të, kërcënimi me luftë është vetëm pjesë e një loje psikologjike me synimin frikësimi të Ukrainës dhe BE-në. Vetëm naivët besuan në këtë.

Imazhet e Apokalipsit po arrijnë këto ditë nga Ukraina. Kolonat e grave, fëmijëve dhe të moshuarve mërgojnë në vendet fqinje evropiane. Deri në fillim të kësaj jave, në vendet e Evropës Qendrore u arratisën 1.5 milionë.

Putini ka urdhëruar që forcat bërthamore të jenë në gatishmëri.

Rusia deri më tani ka pushtuar dy nga tre termocentralet bërthamore

18

Javore KOHA

E ENJTE, 10 MARS 2022

“

Evropë, para së gjithash, konsiderohet Perëndimi, thotë historiania Catherine Horel. Ky aspekt i mentalitetit perëndimor erdhi duke u forcuar, veçanërisht pas konstituimit të Bashkimit Evropian në vitin 1989. Më vonë kur vendet e Evropës Qendrore u pranuan në BE, Perëndimit iu desh të punonte më tej për “evropeizimin” e tyre në kuadrin e BE, thotë ajo.

Pra, pason që njerëzit që e konsiderojnë veten evropianë nuk i konsiderojnë evropianë (edhe) evropianët e tjerë. Ka diç të vërtet në këtë deklaratë shokante të Horelit. Kjo shihet qartë edhe ditëve të fundit

të Ukrainës. Ashtu siç skeptikët nuk e besonin fare se do të fillonte kjo luftë e çmendur, as për këtë çështje nuk duhet të jemi optimist të tepruar.

Mediat ruse thonë se Rusia po çliron Ukrainën. “Çlirimi” ka qenë një floskulë e preferuar propagande e çdo agresori që nga antika e deri më sot.

Ta rikujtojmë, p.sh. “Çlirimin” e Sudetit (1938) që e bëri Gjermania pa kundërshtimin e Perëndimit, e pastaj, aneksimin, po ashtu të “qetë” të Aus-

trisë së pavarur. E dimë se çfarë pasoi më pas.

Ukraina e sotme u riformua si shtet në vitin 1991 pas shkatërrimit të perandorisë socialiste sovjetike, së cilës i ishte aneksuar pas një rezistence të gjatë,1917-1922.

Në fakt, Ukraina është shumë më e vjetër, me një histori të vështirë, të ndërthurur në shumë periudha me historinë ruse. Një shtet me strukturë specifike etnike dhe fetare. Shkatër-

KULTURË

ë i vetëdijësimit rimi tronditës apokaliptik i qyteteve ukrainase të kujton fjalët e Frojdit gjenial, i cili, duke folur për marrëdhëniet midis kombeve, përfundoi se, ndërsa dallimet e mëdha mes popujve shkaktojnë animozitet të pakapërcyeshëm, ashtu edhe popujt më të afërt nuk e tolerojnë njëri-tjetrin.

Ukraina e sotme ndodhet në pozitën tragjike të një vendi që është peng i pozicionit të tij gjeopolitik dhe të fqinjit shumë më të fuqishëm. Në fillim të luftës, zyrtarët ukrainas e konsideronin veçanërisht të vështirë që Ukraina nuk është anëtare e NATO-s apo BE-së. Megjithatë, kjo luftë sjell një ndërgjegjësim. Me apelin e dëshpëruar të presidentit ukrainas Zelensky për të mbyllur hapësirën ajrore të Ukrainës për aviacionin rus, Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s e ka bërë të qartë se NATO nuk do të mbyllë hapësirën ajrore të Ukrainës sepse kjo mund të çojë në rrëzimin e avionëve luftarakë rusë, e ata (NATO) nuk duan luftë me Rusinë. Poashtu, Shtetet e Bashkuara nuk duan të angazhohen ushtarakisht, sepse zyr-

tarët amerikanë konsiderojnë se çdo angazhim ushtarak i Perëndimit do të çonte në një luftë globale. Kombet e Bashkuara lënë përshtypjen e një organizate që ka një rol simbolik, për të nxjerrë njoftime dhe për të votuar rezoluta që nuk kanë një rol detyrues. Diçka e ngjashme me Lidhjen e Kombeve, themeluar në vitin 1919, pas Luftës së Parë Botërore mbi krahët e optimizmit të parandalohen luftërat e reja. E dimë se si përfundoi. Ndërsa, BE-ja është si dikush që gjendet jashtë rrjedhës së ngjarjeve.

Opinioni evropian ishte befasuar që presidenti Zelensky dërgoi një apel në BE dhe, disa ditë më vonë, nënshkroi kërkesën zyrtare që Ukraina të anëtarësohej në BE sipas procedurës urgjente. Megjithatë, duhet kujtuar se në vitin 2013, kryeministri dhe presidenti prorus i Ukrainës, Yanukovych, hodhi poshtë Marrëveshjen Ukrainase-Evropiane të Asociimit, ndërsa, po në vitin 2014, ai u hoq nga detyra në Revolucionin Ukrainas të Dinjitetit.

Me Luftën Ruso-Ukrainase disa gjëra

u bënë të qarta: Pasojat politike dhe ekonomike të luftës ruso-ukrainase do të jenë tragjike për Evropën në rrafshin ekonomik dhe politik. Për të mos folur për Ballkanin Perëndimor. E gjithë tragjedia e zvarritjes së procesit të anëtarësimit në BE të vendeve të këtij rajoni do të lënë pasoja të rënda ekonomike dhe, veçanërisht, politike.

Mali i Zi, shtet i vogël me një pozicion të rëndësishëm gjeostrategjik dhe me një situatë të brendshme plotë specifika, ka qenë lider në procesin e negociatave të Ballkanit Perëndimor, me gjithë mangësitë e tija. Megjithatë, shumica absolute e popullatës ka qenë dhe është ende ithtarë e anëtarësimit në BE. Në vend që me kohë të përshpejtohet, procesi i anëtarësimit në BE, ky është zvarritur dhe tani, duket i paarritshëm. Të mos flasim për refuzimin e BE-së për fillimin e negociatave me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut, ku Maqedonia paraprakisht pranoi ndryshimin e emrit të vendit si kusht për fillimin e negociatave. Me politikën e saj të pranimit të ngadalshëm të anëtarëve të rinj, administrata evropiane ka treguar mosnjohjen e situatës reale në Evropën Juglindore.

Aspekti tjetër është se u bë e qartë se askush nuk e bie vetën në rrezik për ta përkrahur tjetrin. Parimet e NATO-s mbi mburojën mbrojtëse (defensive shield) tani duken si floskulë e zbraztë. Mirëpo, e gjithë kjo e ka një aspekt të pozitiv. Le ta kujtojmë Frojdin dhe doktrinën e tij se njeriu nuk mund të mbetet fëmijë përgjithmonë, ai në fund duhet të dalë në “jetën armike”. Këtë ai e quan “edukim për realitetin”. Ai thotë: “Të dish se duhet të mbështetesh në forcat tua, do të thotë diçka”.

Vërtet, të presësh që dikush që ka interesin e tij, do të ngrihet për ty për të të mbrojtur dhe për të rrezikuar veten, na kthen te ky mësim i Frojdit.

Rasti i Ukrainës është shembulli më se i qartë.

E ENJTE, 10 MARS 2022

Javore KOHA

19

KULTURË

Vështrim mbi ekspozitën fotografike “Sanxhaku, histori e dhembjes kombëtare”

Një sagë e veçantë Qazim Muja

Është fakt se arkivistët dhe historianët në botë, por edhe në vendet tona, jo gjithmonë e kanë njohur fotografinë si burimin parësor historik. Materiali i ashtuquajtur - jokonvencional, apo materiali i painkuadruar brenda një libri apo vëllimi, siç është fotografia, nuk ka pasur kurrë një vend kryesor, por megjithatë është mbajtur dhe ruajtur si një material me vlerë. Regjistrimet fotografike në vazhdimësi janë mbledhur sipas të njëjtave kritere, ashtu si materialet e tjera arkivore edhe pse gjatë redaktimit të materialeve, fotografitë do të hiqeshin nga koleksionet e dokumenteve të shkruara dhe do të vendoseshin në koleksione të veçanta duke u mënjanuar rëndësia e tyre.

Për shumë vite, fotografia u përdor në mënyrë individuale dhe selektive, vetëm për t’u integruar në të ashtuquajturën antropologji vizuale, si pjesë e kërkimit në botën e dukshme sociale dhe si një burim i të dhënave të ndërmjetësuara kulturalisht mbi sistemet vizuale. Mendoj se pikërisht shkëputja nga kjo traditë është edhe synimi i kuratorit dhe autorit të kësaj ekspozite, të mirënjohurit Ismet Azizi, që të paraqesë rëndësinë historike dhe dokumentare të fotografisë, gjegjësisht të këtij koleksioni, dhe ta prezantojë atë si një metodë tjetër ose subjekt tjetër kërkimi apo dokumentimi, ku për çdo fotografi mund të thuret një foto-ese, duke analizuar përmbajtjen e tyre si lëndë historike, arkivore dhe kërkimore. Prandaj edhe ekspozita “Sanxhaku, histori e dhembjes kombëtare” e tëra, në rend të parë, është një sagë e veçantë epike.

Duke e ditur se deshifrimi i serive të

20

Javore KOHA

E ENJTE, 10 MARS 2022

“

Ky thesar fotografik si i tillë përfaqëson një trashëgimi të rëndësishme që na tregon për të kaluarën dhe ka vlerën e vet dokumentare, historike, por edhe artistike

ndërlikuara të ngjarjeve shoqërore në përgjithësi, dhe të atyre kombëtare në veçanti, autori Azizi ofron si metodë dhe qasje të veçantë për leximin e historisë, pikërisht fotografinë ose koleksionin e fotografive që mund të përdoren për të lidhur pjesët e ndara brenda një enigme të madhe, në rastin konkret në enigmën e rrudhjes së trojeve shqiptare, asimilimin e shqiptarëve, por dhe zhdukjen e tyre, jo vetëm të Sanxhakut, por në tërësi rreth e përqark Arbërisë, nga dhuna e paparë e pushteteve të ndryshme hegjemoniste.

Në këtë mënyrë kjo imazh-bërje si koleksion i veçantë, synon të kronikojë ngjarjet dhe mjediset shqiptare të tjetërsuara për të treguar një histori dhe njëkohësisht për të dërguar një mesazh nëpërmjet rrëfimit të tyre të fuqishëm dhe ndikimit vizual në situata reale socio-politike të një momenti të caktuar.

Të gjithë kemi dëgjuar për thënien e fotografit të famshëm Walter J. Lubken se “një foto vlen sa një mijë fjalë”, por kjo ndodh vetëm në kushte të veçanta – zakonisht kur ato përfshijnë ngjarje nga konteksti në të cilin është vendosur fotografia, ndërsa në shumë raste të tjera ajo mund të jetë madje edhe një histori e tërë.

Andaj dhe këto fotografi si material arkivor përmbajnë informacione unike dokumentare e edhe historike, duke marrë status parësor njohës falë kontributit të mbledhësve të tyre, në rend të parë të z. Azizi dhe po ashtu z. Ali

Daci me interes të jashtëzakonshëm për to, si material historik e dokumentar, pikërisht atëherë kur ekziston mungesa e informacionit, apo kur në mënyrën më drastike bëhen deformime të së vërtetës historike.

Ka një mori rrëfimesh që fshihen brenda këtyre fotografive të fiksuara që, sipas diçiturës datojnë që nga viti 1912 (Luftëtarët e Plavës). Mbledhja e tyre, kështu, bëhet një pjesë tjetër, gjithnjë në rritje, e të dhënave historike. Artefaktet, antropologjia, fortifikimet dhe mjediset e ndryshme shoqërore na ofrojnë një kontekst gjeografik më të qartë të historisë

KULTURË

ë epike sonë kombëtare dhe të rrënjëve tona në Sanxhakun e tjetërsuar.

Ky thesar fotografik si i tillë përfaqëson një trashëgimi të rëndësishme që na tregon për të kaluarën dhe ka vlerën e vet dokumentare, historike, por edhe artistike.

Duke e ditur se fotografitë shpesh shërbejnë si një shtesë për kërkimin, apo madje si një lëndë e veçantë kërkimore, mendoj se autori Azizi ka pasur parasysh, mbi të gjitha, që potencialin e grumbulluar të fotografive historike e dokumentare t’ua prezantojë, në rend të parë publikut të gjerë, por edhe antropologëve, i vetëdi-

Duke e ditur se deshifrimi i serive të ndërlikuara të ngjarjeve shoqërore në përgjithësi, dhe të atyre kombëtare në veçanti, autori Azizi ofron si metodë dhe qasje të veçantë për leximin e historisë, pikërisht fotografinë ose koleksionin e fotografive që mund të përdoren për të lidhur pjesët e ndara brenda një enigme të madhe, në rastin konkret në enigmën e rrudhjes së trojeve shqiptare, asimilimin e shqiptarëve, por dhe zhdukjen e tyre, jo vetëm të Sanxhakut, por në tërësi rreth e përqark Arbërisë, nga dhuna e paparë e pushteteve të ndryshme hegjemoniste jshëm se antropologjia e fotografisë zbërthen më mirë dhe më saktë kuptimin e saj, po e quaj - imazherik, për të sugjeruar dhe ndërtuar në mënyrë më të dokumentuar dhe më besnike të kaluarën tonë. Prandaj, edhe beson se roli i antropologëve është të shpjegojnë se si të ashtuquajturat fotografi etnografike ose antropologjike duhet përdorur për të përcaktuar jo vetëm kulturën, por gjithë atë që është substanciale për një popull.

Për shembull, në rastin konkret do na japin përgjigje përse vallë gjithë ata qeleshepunues në Pazarin e Ri? Ose nga ajo veshje e pastër kombëtare shqiptare tek Ago Petllaqa, Hamëz Camaj, Niko Camaj, Salih Uglla, e sidomos tek Avdullah Selimi (Homeri i Ballkanit). Dhe ja, përgjigjja na del nga fotografitë e ekspozuara, si formë e dokumentimit historik. Nisur nga kjo jam i bindur se, si ata të informuarit, si ata të painformuarit, nga kjo ekspozitë do të dalin me bindje krejt tjetër për Sanxhakun dhe etnogjenezën e popullatës së tij.

Shumë studiues kanë prirjen të fokusohen vetëm në aspektin artistik dhe personal të fotografisë, por harrojnë se fotografia nuk është thjesht një art; është edhe mbajtje e shënimeve historike, është mbamendje specifike vizuale. Sepse histori ka kudo, por dhe askund nëse ajo nuk regjistrohet. Madje fotografia mundëson që ngjarjet historike të duken më reale, sesa thjesht histori dhe ashtu si çdo burim, ato do të jenë objekt debati pasi që bëhen thelbësore për dokumentacionin historik. Të gjitha këto fotografi, e gjitha kjo ekspozitë na ofron ngjarje të rralla historike, por edhe të vërteta dhe pamje besnike

imazherike të disa figurave të njohura siç janë Shaban Polluzha, Aqif Bluta e ndonjë tjetër si dhe të luftëtarëve shqiptarë gjithandej Sanxhakut e gjetiu, që domosdo shtojnë dukshëm ligjërimin historik.

Pasi që fotografia kap ngjarjet në një mënyrë unike, në një formë që fjalët nuk munden, sepse të lexosh për një ngjarje është ndryshe nga ta shohësh atë në një foto ose ta dëshmosh atë nga dora e parë, Azizi sikur ka nxjerrë një mesazh shumë të rëndësishëm për historianët tanë, se ata duhet të kuptojnë që fotografia është bërë një mjet tjetër dokumentimi tejet i rëndësishëm dhe i pashmangshëm për deshifrimin e fateve tona kombëtare gjatë historisë që nga lindja e fotografisë, me fotografët tanë të famshëm: Marubët, Kol Idromenon, Kristaq Sotirin dhe më vonë Shani Picin e Gjon Milin, si dhe të fotografëve të huaj që përshkuan trojet arbërore.

Andaj dhe dëshira për rritjen e ndërgjegjësimit, pranimit dhe përdorimit të fotografive nga studiuesit si burime legjitime të informacionit historik ka bërë që autori dhe studiuesi i mirënjohur Azizi, si mbledhës dhe kurator, të vlerësojë dhe rivlerësojë rëndësinë e këtij koleksioni duke na i prezantuar këto fotografi përmes ekspozitës “Sanxhaku, histori e dhembjes kombëtare” jo vetëm si artefakte, por si një dëshmi të veçantë historike për ç’gjë, në emrin tim dhe tuajin e përgëzoj dhe e falënderoj.

(Vështrimi është lexuar në hapjen e ekspozitës fotografike “Sanxhaku, histori e dhembjes kombëtare”, në Galerinë e Qendrës së Kulturës – Ulqin, më 26 shkurt 2022) E ENJTE, 10 MARS 2022

Javore KOHA

21

KULTURË

Në Tuz u shënua solemnisht 7 Marsi – Dita e mësuesit

Me gara në poezi, u vlerësua kontributi i mësuesve Tuz – 7 Marsi - Dita kombëtare e mësuesit, u shënua në Tuz me një aktivitet letrar, ku për nder të kësaj date, Qendra Kulturore-Informative “Malësia” organizoi gara në poezi me moton: “Poezia na bashkon”, në të cilën morën pjesë nga dy nxënës të ciklit të dytë dhe të tretë nga shkollat me mësim në gjuhën shqipe në Mal të Zi. Në praninë e një numri të konsiderueshëm të publikut, të përfaqësuesve të Komunës së Tuzit e të institucioneve edukativo-arsimore, fillimisht u tha se kjo datë përfaqëson një ngjarje të rëndësishme kulturore në historinë e arsimit kombëtar, që vë në dukje kontributin dhe sakrificën e shumë intelektualëve nga e kaluara për edukimin dhe arsimimin e fëmijëve.

Për rëndësinë e kësaj date u shpreh vet ushtruesi i detyrës së drejtorit të QKI “Malësia” në Tuz, z. Vasel Berishaj i cili Ditën kombëtare të mësuesit

“ 22

“

Në fund të kësaj gare recitimi, juria e përbërë nga kryetari: Ismet Kallaba, anëtarët: Vasel Berishaj dhe Mark Lucgjonaj, përzgjodhen poezitë më të mira.

Nga cikli i dytë me vendin e tretë u vlerësuan Arnest Avdiu dhe Bora Kurti, me vendin e dytë Antoneta Arapaj, kurse me vendin e parë u vlerësua Hana Prenkoçaj.

Ndërkohë, nga cikli i tretë, me vendin e tretë u shpërblye Ardena Gjonbalaj, vendi i dytë i takoi Ernesës Nika, dhe vendi i parë Magdalenës Lucaj. Vendet e para u shpërblyen me vlerë monetare prej 50 euro, të dytat me 30 euro dhe vendet e treta me nga 20 euro

e uroi me fjalët e iluministit, Sami Frashërit: “Nëse do të mbjellësh për një vit, mbjell misër e grurë, nëse do të mbjellësh gjithmonë, mbjell arsim e kulturë”.

Berishaj, duke përshëndetur nxënësit, mësuesit dhe zyrtarët e pranishëm në sallë, tha se ky aktivitet për të është i veçantë, sepse siç shtoi ai, përkon me fillimin e punës së tij në

Berishaj, duke përshëndetur nxënësit, mësuesit dhe zyrtarët e pranishëm në sallë, tha se ky aktivitet për të është i veçantë, sepse siç shtoi ai, përkon me fillimin e punës së tij në këtë institucion. “ Ditën e mësuesit e bënë të veçantë dhe nxënësit me recitimet e tyre kushtuar kësaj dite.

Përpjekjet për hapjen e një shkolle laike në gjuhën shqipe ishin të njëpasnjëshme dhe me sakrifica të shumta”, theksoi Berishaj, duke shpalosur një historik të shkurtër të themelimit të Mësonjëtores së parë shqipe në Korçë më 1887, dhe duke kujtuar mësimdhënësit e saj të parë.

Berishaj tha se organizimi i këtij manifestimi ka për qëllim të shtojë dashurinë ndaj mësuesit dhe poezisë së mirëfilltë, e cila siç u shpreh, buron nga thellësia e shpirtin njerëzor.

“E sinqertë dhe e inspiruar nga ngjarje dhe përjetime që përcjellin mesazhin e dashurisë për jetën: paqen, mirëqenien, dhe lumturinë e njeriut”, u shpreh Berishaj

Javore KOHA

E ENJTE, 10 MARS 2022

“

KULTURË

këtë institucion. “ Ditën e mësuesit e bënë të veçantë dhe nxënësit me recitimet e tyre kushtuar kësaj dite. Përpjekjet për hapjen e një shkolle laike në gjuhën shqipe ishin të njëpasnjëshme dhe

me sakrifica të shumta”, theksoi Berishaj, duke shpalosur një historik të shkurtër të themelimit të Mësonjëtores së parë shqipe në Korçë më 1887, dhe duke kujtuar mësimdhënësit e saj të parë.

Berishaj tha se organizimi i këtij manifestimi ka për qëllim të shtojë dashurinë ndaj mësuesit dhe poezisë së mirëfilltë, e cila siç u shpreh, buron nga thellësia e shpirtin njerëzor.

“E sinqertë dhe e inspiruar nga ngjarje dhe përjetime që përcjellin mesazhin e dashurisë për jetën: paqen, mirëqenien, dhe lumturinë e njeriut”, u shpreh Berishaj.

Ai më tej duke shpresuar që ky manifestim të bëhet tradicional, shtoi se duke jetuar në këtë kohë të pakohë, ku vlerat po nëpërkëmbën, puna e

mësuesit nuk është vetëm profesion, por edhe mision.

Në fund të kësaj gare recitimi, juria e përbërë nga kryetari: Ismet Kallaba, anëtarët: Vasel Berishaj dhe Mark Lucgjonaj, përzgjodhen poezitë më të mira.

Nga cikli i dytë me vendin e tretë u vlerësuan Arnest Avdiu dhe Bora Kurti, me vendin e dytë Antoneta Arapaj, kurse me vendin e parë u vlerësua Hana Prenkoçaj.

Ndërkohë, nga cikli i tretë, me vendin e tretë u shpërblye Ardena Gjonbalaj, vendi i dytë i takoi Ernesës Nika, dhe vendi i parë Magdalenës Lucaj.

Vendet e para u shpërblyen me vlerë monetare prej 50 euro, të dytat me 30 euro dhe vendet e treta me nga 20 euro. Kujtojmë që 7 Marsi - Dita e mësuesit në Tuz, me përjashtim të organizimeve të shkollave, është shënuar në mënyrë solemne për herë të fundit në vitit 2015 në Bibliotekën e Qytetit, pasi që për disa vjet kjo datë e rëndësishme është lënë në harresë. t. u.

E ENJTE, 10 MARS 2022

Javore KOHA

23

KULTURË

Ese

Edward Said, i pa Bernard Çobaj

Gjatë javëve të para profesori na caktoi një ese me temë Për ndezjen e një shkrepëseje. Shkova me përkushtim në bibliotekë dhe hulumtova nëpër enciklopedi, histori të industrisë, manuale kimike në kërkim të asaj që ishin shkrepëset; Më pas, pak a shumë sistematikisht përmblodha dhe shënova atë që gjeta dhe, mjaft krenar për atë që kisha përpiluar, e dorëzova. Profesori pothuajse menjëherë më kërkoi të vija te zyra e tij dhe më komplimentoi për kërkimin tim.

Por a është kjo mënyra më interesante për të shqyrtuar se çfarë ndodh kur dikush ndez një shkrepëse?

Po sikur të përpiqet t’i vërë zjarrin një pylli, ose të ndezë një qiri në një shpellë, ose, në mënyrë metaforike, të ndriçojë errësirën e një misteri si graviteti, siç bëri Njutoni?

Fjalë për fjalë, për herë të parë në jetën time më hapi profesori një temë në mënyrë të tillë që unë iu përgjigja menjëherë dhe me emocion. Ajo që më parë ishte shtypur dhe mbytur në studimet akademike – e shtypur në mënyrë se kërkohej të jepeshin përgjigje të plota dhe të sakta për të përmbushur një planprogram të standardizuar dhe një provim rutinë, të krijuar në thelb për të treguar fuqinë e memorizimit, jo aftësitë kritike apo imagjinative – u zgjua dhe procesi i ndërlikuar i zbulimit intelektual (dhe zbulimit të vetvetes) nuk është ndalur kurrë që atëherë. Fakti që isha në çdo mënyrë i pavend, më dha nxitjen për të gjetur territorin tim, jo shoqërisht, por intelektualisht. – Edward Said, Jashtë vendit (Out of Place) Pjesa e shkëputur nga memoaret e Saidit pasqyron momentin xhojsian në zhvillimin e kredos së tij intelek-

24

Javore KOHA

E ENJTE, 10 MARS 2022

tuale.

I lindur nga prindër të pasur në Palestinë, nën mandatin britanik, në vitin 1935, Edward W. Said ia kushtoi jetën e tij të rritur ndërgjegjësimit për çështjen palestineze në skenën botërore. I rritur si protestant në një komunitet kryesisht ortodoks lindor në Jerusalem, ai kuptoi herët në jetë se kishte një identitet të ndarë. Emri i tij i parë ishte britanik, mbiemri i tij arab dhe ai mbante një pasaportë amerikane përmes shërbimit në ushtrinë amerikane të babait të tij në Luftën e Parë Botërore.

Emrin Edward e fitoi sipas princit të Uellsit, të cilin e admironte nëna e tij, i cili hoqi dorë nga froni për shkak të gruas që dashuronte. Për nënën e tij kjo ishte diçka impresive. Hilda, nëna e tij, ishte ‘shoqëruesja më e ngushtë dhe më intime në 25 vitet e para të jetës sime’. (Intensiteti i lidhjes ishte pjesërisht për shkak të humbjes së një djali nga Hilda një vit përpara se të lindte Edwardi) Në vitin 1994 Said vizitoi Jerusale-

min me familjen e tij – e gjeti shtëpinë ku kishte lindur më 1935, por nuk kishte fuqi emocionale të futej brenda. Mbeti jashtë – siç ishte predikimi i popullit të tij palestinez – të jenë dhe të ndihen jashtë vendit të vet.

Shkaku i vizitës ishte një diagnozë fatale me leukeminë në vitin 1991 – që e shtyu atë të fillonte të punonte në shkrimin Jashtë vendit (Out of Place, 1999), një histori mërgimi dhe kujtesë për të kaluarën e tij. Libri i Saidit është i mbushur me dëshirën për të dokumentuar jo vetëm një jetë, por një kohë dhe vend – Palestinën në vitet 1930 dhe ‘40 – që është zhdukur që atëherë.

Jashtë vendit është rrëfimi i jetës së Saidit përpara karrierës së tij profesionale dhe një vepër depërtuese në paradokset e shumta të identitetit të tij si intelektual publik, teoricien letrar dhe aktivist politik. Është gjeografia – veçanërisht në formën e zhvendosur të largimeve, ardhjeve, lamtumirës, mërgimit, nostalgjisë, mallit për shtëpinë, përkatë-

KULTURË

avend sisë dhe vetë udhëtimit – që është thelbi i kujtimeve të mia të atyre viteve të hershme.

Me një stil të drejtpërdrejtë, shpesh poetik, Said përshkruan historinë e tij të familjes, arsimimin e tij në shkollat britanike dhe amerikane dhe shkuarjen e tij në SHBA më 1951.

Elementet më tërheqëse të kujtimeve janë detajet e vogla personale që na ndihmojnë të kuptojmë veprën e tij të mëvonshme: dashuria e Saidit të ri për filma të tillë hollivudianë si Arabian Nights, me Maria Montez, ose romanet e Mark Twain-it dhe Fenimore Cooper-it, ofrojnë njohuri të reja në shkrimet e tij të mëvonshme rreth orientalizmit. Një rrëfim i bukur dhe prekës që qëndron më vete si një klasik në artin e kujtimeve dhe si një çelës për të kuptuar gjenezën e veprës intelektuale të Saidit.

Gjithçka nënvizon konfuzionin e identitetit që Saidi i ri përjetoi kur u pajtua me disonancën e të qenit një qytetar amerikan, një i krishterë dhe një palestinez dhe, në fund të fundit,

një i huaj. Tepër e detajuar, prekëse, shpesh e thellë, Jashtë vendit përshkruan ardhjen në moshë të një të riu dhe formësimin e një mendimtari të madh modern.

Meqenëse nuk kam dëshirë të lëndoj ndjenjat e askujt, detyrimi im i parë nuk ka qenë të jem i mirë, por të jem i vërtetë ndaj kujtimeve, përvojave dhe ndjenjave të mia të veçanta.

Familjarët e Saidit, anëtarë palestinezë të Kishës Anglikane, ishin një pakicë brenda një pakice në Egjipt.

Ata u vendosën fëmijëve të tyre emra anglezë dhe shoqëroheshin kryesisht me të krishterë të tjerë arabë nga Palestina, Libani dhe Siria. Babai Wadie, i cili ishte krenar për bardhësinë e lëkurës së tij dhe nganjëherë pretendonte se ishte nga Klivlendi, identifikohej më shumë me Amerikën sesa me Palestinën. Edwardi u rebelua kundër fshehjes dhe heshtjes që kishte imponuar humbja e Palestinës që babai i tij, William Said, e kishte pranuar, duke lënë pas, jo vetëm të kaluarën e familjes në Jeruzalem, por edhe emrin e tij arab, Wadie.

Ndërsa jetonte dhe punonte në qytetin e Nju Jorkut, lufta arabo-izraelite e vitit 1967 shënoi një pikë përcaktuese në jetën e tij. “Unë nuk isha më i njëjti person pas vitit 1967”, ka shkruar Said. Tronditja e asaj lufte më ktheu atje ku kishte nisur gjithçka, lufta për Palestinën.

Pas vitit 1967, Said përqafoi rezistencën palestineze – një akt “përkatësie”, siç u shpreh ai, një angazhim i bazuar në përkushtim. Nëse babai Wadie zgjodhi të amerikanizohej, duke mbështetur luftën në Vietnam, Edward zgjodhi palestinizimin.

“Të jesh levantin do të thotë të jetosh në dy ose më shumë botë në të njëjtën kohë, pa i përkitur asnjërës”, shkroi Said.

Sinqeriteti i tij emocional është vërtet tronditës dhe na nxit të bëhemi njerëz më të mirë. Forca e tij morale është frymëzuese, si një shembull i asaj që është e drejtë ose e denjë për njerëzimin, kurse prejardhja dhe fërkimet e tij të brendshme janë çështje të njohura humane.

Ai shquhet si ndoshta intelektuali i fundit publik i kohës sonë. Sot madje nuk ka më intelektualë publikë të këtij kalibri, ndoshta me përjashtim të Noam Chomsky-t.

Edward Said është magjepsës në një sërë frontesh. Ai është një person që pajtoi shumë kontraste në personalitetin e tij: të qenit palestinez, i krishterë, mërgimtar që u detyrua të largohej nga Jerusalemi në vitin 1948, një i diplomuar në Princeton, një profesor i letërsisë krahasuese në Universitetin e Kolumbias, një studiues, një aktivist politik, kritik letrar dhe i muzikës klasike, pianist e regjisor filmi. Nuk do t’i gjeni këto dimensione të shumëfishta te shumë njerëz në ditët e sotme. Ai shpalos aftësinë për të parë përtej të menjëhershmes dhe për të njohur kulturën që qëndron pas asaj materiale, duke parë rrënjët e dominimit në fuqinë e ideve, por me një lidhje të ndërlikuar me realitetet materiale që strukturojnë ide të tilla.

Artikulimi i tij është magjepsës, njohuritë e tij janë të thella dhe guximi i tij është marramendës. Ai është një estet i vërtetë që nuk është shitur për para apo famë, që ka parime të gdhendura në karakterin e tij dhe që fiton zemrat për shkak të talentit dhe kauzës së tij.

Të isha vetvetja do të thoshte jo vetëm që të mos isha kurrë mirë me veten, por gjithashtu të mos ndjehesha kurrë i qetë, të prisja gjithmonë të më ndërpriste ose korrigjonte tjetri, të më pushtohej privatësia dhe të dilte në pah personi i pasigurt – Said (Jashtë vendit).

Profesor Said mori disa çmime për kujtimet e tij, përfshirë Çmimin e Librit të Nju Jorkut të vitit 1999 për Jo-fiksion (Non-Fiction); Çmimin e Librit të vitit 2000 Anisfield-Wolf për Jo-fiksion; dhe Çmimin Morton Dauwen Zabel në Letërsi, dhënë nga Akademia Amerikane e Arteve dhe e Letrave.

Po ashtu, pas vdekjes së Said më 2003, regjisorët Heba Bourini dhe Mohammad Jameel realizuan filmin dokumentar që hodhi dritë mbi “identitetin e ndarë” që përjetoi Eduardi.

Jameel shtoi se ata ishin të prirur të ruanin fokusin që Said të ishte një figurë palestineze, pa lejuar që kauza palestineze dhe konflikti i gjatë palestinezo-izraelit të errësojnë dokumentarin dhe universalitetin dhe statusin e ish-dijetarit të Universitetit Columbia, si një nga kritikët letrarë më me peshë të çerekut të fundit të shekullit të 20-të.

E ENJTE, 10 MARS 2022

Javore KOHA

25

KULTURË

Shkëmbim letrash me shkrimtarin ukrainas, Dmytro Chystiak:

Visar Zhiti

Ka një javë që ka filluar lufta mes Rusisë dhe Ukrainës dhe unë kam një javë që i shkruaj një profesori të ri ukrainas në Kiev, është poet, me të cilin jam njohur në Itali, i them që ne ashtu si e gjithë bota jemi të shqetësuar për ju, për Ukrainën, për fëmijët, lutemi që të pushojë lufta, etj, dhe ai më përgjet: “Dear Visar, thank you so much for your kind words. we are in Kyiv under the air attacks but hoping to survive” – pra më falënderon që i shkruaj, është në Kiev nën sulmet e avionëve dhe shpreson të mbijetojë, se e prêt jeta, e presin punët.

Tronditëse dhe e rëndë. Më kujtoi për një çast letrat që dërgonim nga burgu, por nuk kanë të krahasuar – ata janë në luftë, nën bombardime, lidhja me botën mund të ndërpritet, ndërkaq tani mund të thonë ç’të duan me guxim, dhe të komunikojnë virtualisht, kurse ne ishim të mbyllur, robër, pa liri dhe s’na lejohej të shkruanim si të donim, por si donte komanda e burgut. Edhe ne ishim të kërcënuar nga vdekjet në minierat e rënda, nga ushtarët me armë në kullat përreth telave me gjemba, kur kurrsesi nuk ka të krahasuar me luftën. Por, burgjet tona ishin sipas atij programi që vinte nga Moska, e cila tani ka nisur ushtrinë e saj të pushtojë Ukrainën.

Dhe tani me një poet atje ne shkëmbejmë mesazhe, ai më çon pamje nga nata përreth e tij e përflakur nga bombardimet. Jemi njohur në Itali, na bashkoi poezia në qytetin e bukur të Veriut me liqenin parajsor me të një-

26

Javore KOHA

E ENJTE, 10 MARS 2022

Lufta jonë si e Kosovës … shpresoj të mbijetoj!

jtin emër Como, që atij i duket sikur i përket një tjetër jete, kështu me shkruan. Isha me time shoqe, Edën, ishte dhe një tjetër shqiptar mes poetëve nga bota, poeti nga Kosova, Jeton Kelmendi, bisedonim me Dmytro Chystiakun dhe me presidenten e festivalit, poeten Laura Garavaglia, bënim plane për shumë poezi mes nesh…

Dhe, ka një javë që ka filluar lufta dhe duket sikur ka ndryshuar, jo vetëm jetë njerëzish në Ukrainë dhe Rusi, por në të gjithë njerëzimin. Filozofi gjerman Theodor Adorno tha se pas Aushvicit e si mund të shkruash më poezi … Po, për Aushvicin, për Spaçin, për luftën në Ukrainë tani.

E gjithë bota është e shqetësuar se Ukraina, populli i saj, po luftohet nga shteti ngjitur, Rusia, me delirin stalinist të Bashkimit Sovjetik, të supershtetit të dikurshëm perandorak komunist. Ukraina po qëndron duke u bombarduar e shkatërruar e djegur, por me dinjitetin njerëzor të atij që nuk do që të bjerë, ka të drejtën e jetës, të lirisë, që ta bëjë si e do populli isaj, pa dëmtuar popuj të tjerë, se shtetet janë si njerëzit, megjithëse Rusia nuk është e gjithë si car Vladimir Putini e përkrahësit e tij. Sa po i dalin kundër?

Shpesh themi që bota është bërë më e vogël, për të kuptuar që janë shtuar njohjet mes vendeve dhe popujve dhe njerëzve, komunikimi në kohë reale, rrugët drejt njëri-tjetrit, takimet, shpejtësia e tyre marramendëse, të qenit pranë me ndihma, me shpirt,

me lutje dhe poezi, pra s’ka si të mos besohet se njerëzorja ka një shtrirje planetare …

Por, bota është bërë e vogël dhe në kuptimin tjetër, ka mbetur e egër në absurdin e saj, e gatshme për mizorira të pabesueshme për shekullin XXI, e vogël në egoizmin e shteteve si të njerëzve të tyre, që edhe pse shtojnë diturinë, mbeten parakë deri dhe në mosmirënjohjen shkatërrimtare ndaj të përditshmes njerëzore, thënë shkurt, në fund të fundit ndaj tjetrit.

U bë java e luftës mes Rusisë euroaziatike dhe Ukrainës evropiane dhe televizionet kanë lajm të parë këtë, deri edhe bisedat e zakonshme në tryezat mes miqsh e ato familjare. Është shqetësimi për të ardhmen e përbashkët. Bota është bërë e vogël.

Por, Ukraina bombardohet, e sulmon ushtria që të kujton kryqin e thyer, por të kuq dhe, ikin njerëz, dhe nga vendi i sulmuar, për të mbrojtur jetën, por dhe nga vendi që sulmon, intelektualë e qytetarë që nuk e durojnë turpin e të qënit të një vendi vrasës.

Shkencëtarë dhe artistë, priftërinj të shumtë të ortodoksisë ruse i shkruajnë letra Putinit, që të heqë dorë nga lufta, nga kjo çmenduri tragjike.

Ndërsa, në Ukrainë, që nga presidenti i vendit, e deri te çdo burrë e grua janë mobilizuar të mbrojnë vendin, aty janë dhe artistët, shkrimtarët, balerinë të njohur e deri te vajzat, fituese si mis të bukurisë. Botë moj, mos e vrit bukurinë tënde!

Putin nuk e duron dot afrimin e NATO-s deri te dera e vendit të tij, kujton

KULTURË

dhe një marrëveshje që NATO-ja nuk do të duhej të zgjerohej me vendet e Lindjes ish komuniste, ato të Traktatit të dikurshëm të Varshvës, tani të zhbërë, por më e rëndë është shkelja e sovranitetit të vendeve të tjera, të pavarura, të tradhtosh demokracitë e tyre, kur NATO-ja ka për qëllim dhe mbrojtjen e demokracisë, jo vetëm të anëtarëve të saj, por dhe të popujve që e thërrasin dhe e kërkojnë këtë ndihmë.

Kur Europa po harronte Luftën II Botërore, në Europë po vriten njerëz mes dy shteteve, njëri në rolin e pushtuesit e tjetri të atij që nuk do të pushtohet, që duket sikur duan të afrojnë një luftë të tretë, internacionale, përfundimtare, besohet.

Po vriten njerëz jo vetëm në frontet e luftës, por dhe në rrugë dhe në shtëpitë e tyre, që befas shndërrohen në gërmadha dhe pallatet ndahen përgjysmë e shëmben, ndërsa bodrumeve dhe në metrotë e stërmbushura me njerëz që duan mbrojtje, qan sfida, lindin fëmijë.

Në shtëpinë e tij në Kiev është dhe profesori i letërsisë, poeti Dmytro Chystiak, madje nuk lëviz nga tryeza e punës dhe lufta nuk duket se ka një javë që ka filluar, por vite. Edhe shekuj mbase. Brenda njeriut …

Librat i kë venë në dritare, që të mos duket brendësia e shtëpisë, thotë në një intervistë, dhënë një televizioni të Kosovës, linkun e së cilës ma nisi mua. Lufta jonë i ngjan

asaj të Kosovës, vazhdon ai, ka po ata heroizma, të fitojmë dhe ne e të bëhemi pjesë e Bashkimin Evropian.

Edhe Kosova është pjese e kulturës evropiane, duhet ta njohë sa më parë shteti i Ukrainës. Ndërkaq shton se ka ndër duar një libër studimor për poezinë shqipe, me shpresë që ta mbarojë, po t’i shpëtojë luftës… Dhe më nis imazhe plot flakë… Është ndjellje për mirë, shpresë që në mesazhet që shkëmbejmë me Dmytro Chystiakun, ne i kemi dërguar dhe libra njëri-tjetrit, flasim dhe për poezinë dhe unë i kam treguar dhe për meshat në kishën pranë shtëpisë në Çikago, ku vazhdimisht lutemi për Ukrainën, që lufta të ndërpritet sa më parë. Dhe ai beson më shumë në dashurinë njerëzore, kur i them që po përkthej poezi të tij, nga libri “Det në gur”, botuar vitin që shkoi në Itali, është pjesë e luftës për të qenë njerëz, për t’iu gjendur pranë atyre që janë të rrethuar nga lufta dhe shkatërrimi. Natyrisht poezia s’është as bukë e as ilaçe e as gjak e plumba, por poezia është njeriu. *** Kush është Dmytro Chystiak?

Poet nga Ukraina, prozator i tregimeve të shkurtra, historian i artit dhe i religjionit, kritik letrar, frankofon dhe përkthyes, një fytyrë e pastër rinore, që di të qeshë përzemërsisht. Është profesor në Universitetin Kombëtar të Kievit, “Taras Shevchenko” (poeti kombëtar i Ukrainës, i përkthyer herët

në shqip, nga Jorgo Blaci, që e çuan burgjeve, më pas diplomat në Rusi).

Dmitry Chystiak është anëtar në Qendrën Evropiane të përkthimit letrar në Bruksel, përgjegjës në Shtëpitë botuese ukrainase “Summit-Knyga” dhe franceze “L’Harmattan”. Ka botuar 65 libra, gati dyfishin e moshës së tij, disa prej të cilëve të përkthyer që nga Azerbajxhani pranë, në Belgjikë, Bullgari, Francë, Hungari, Japoni, Maqedoni, Serbi, Moldavi, Rumani dhe Kosovë. Është fitues çmimesh ndërkombëtare. Është dhe sekretar ndërkombëtar për Letrat e Akademisë në Universitetin Europian të Shkencave, Arteve dhe Letrave të Parisit. Është emëruar si Kreu i Urdhrit të Arteve të Ukrainës dhe Kalorës i Urdhrit Francez të Palmës akademike. *** Dua të them se ka gjithë këto punë. Ç’do lufta në shtëpinë e tij?

Poezia e tij është lirike, e paqtë, ruan dhe format klasike dhe rimën muzikore, ia pashë në origjinal dhe jam mundur të jenë dhe në shqip, ai është trashëgues i traditës së poezisë së vendit të tij, përdorues dhe i vargut të lirë, me imazhe dhe metafora si në poezinë moderne evropiane dhe amerikane. Është i hapur.

Ja, disa. Nuk janë nga poezitë e kësaj jave lufte, as aq, por më shumë. A është aty parandjenja? Gjithçka ndodh më parë te poetët *** E ENJTE, 10 MARS 2022

Javore KOHA

27

KULTURË

Poezi ANIJA IME

Shumë gjëra njeriu ëndërron në jetë Sa shumë plane bëjmë e gjë nuk dimë Koha na ikën shpejt, pa e hetuar fare Dallgët na i rrahin brinjët Në dete e në oqeane Na qesin në breg, na lënë në rërë Na përplasin për shkëmbi Por na lënë gjallë Anija vetë lundron në oqean Na bartë mbi valë anekënd Vala na lë mes dallgëve E ne prapë mbetemi me shpresë Sa shumë kohë kaluan Në shpinë deti lundruam E një ditë, hiç pa pritur Anija në breg Të përgjumur na qet.

GJURMË

Barra e rëndë e largimit, jashtë flakë e tym të kaluarën sfiduam me bardhësinë e shpirtit.

Arritëm ta ruajmë në njomësinë e reshjeve të bukurën.

Në gjoks tek zemra hajmalitë e vjetra thurur me groshatarë kanë ruajtur gjithmonë mirësinë.

Shamia e bardhë mbështjell edhe sot flokët e saj.

Pjesën e botës mbërthen me mirësi gjurmë që s’i fshijnë dot as shiu i dendur i vjeshtës.

FLETË LIBRI QË S’U SHKRUAN KURRË

koha shpalos fletët e kalendarit të vjetër dallgë në tempullin e paqes që u ngrit me afshin tonë përplasen sonte fort flatrat e pëllumbave bilur ruajnë paqen me degëza ulliri në gojë fluturojnë jo vetëm data, po as cili vit ka qenë nuk më kujtohen mbështetur jam mbi shpatullat e mureve në kala shijoj nektarin e natës me yje nga

28

Javore KOHA

E ENJTE, 10 MARS 2022

Ali Gjeçbritaj

buzët e virgjëra Rozafa ushqen me gji foshnjën e uritur me dorë lëmon lehtë flokët e djalit të saj nuk e di pse sonte habiteni me sjelljen time pse në heshtje nën bedenat e fortesës fus duart në gjinjtë e fryrë të princeshës o Zot më fal që shkela kodin e mirësjelljes frymëzimi më çoi aq larg në marrëzi e mendja ime e humbur hyri në kujtimet kohë nuk pyeta as edhe një herë çfarë ka trupi i saj që dridhet unë sonte zgjodha harkun e hënës në rrugëtim nuk fjeta derisa rrezja e parë lëshoi dritë mbi trupin e saj nuk shkrova as edhe një varg të vetëm sonte u skuqa si prushi, më dogje si gushti u bëra fletë libri që s’u shkrua kurrë.

NUK KAM FRIKË

nuk kam frikë nga minjtë edhe pse çajnë thesin e drithit minjtë nuk i frikësohen mullirit unë nuk jam thes drithi nuk u frikësova nga pafytyrësia e injorancës njerëzore as nga buzëqeshjet që prekin faqet e mia as nga ata që menduan se vdiqa nga i çmenduri nuk kam frikë nga pleqëria jo se jo ngadalë mosha po na ikë nuk mbështes askënd për muri as borxhe nuk kam hiç kësaj pune i kam vënë pikë andaj edhe nuk kam frikë.

MBURRAVECI

Një ditë një mburravec Doli në rrugë i skuqur spec Nuk kishte aspak mëshirë E vriste dritën me brirë.

Një plak që e pa aty

Pa një e pa dy i tha në sy Qenke një thes që shkon në këmbë Ruaje thesin mos e brej me dhëmbë.

Mburraveci kryeneç Ik or plak, ik or dreq Asgjë s’paske marrë vesh Unë jam ai që luaj treç.

Treçi yt është jetëshkurtër Do ta shpojë thesin ty Do rrëzohesh si dominotë Do të hyjnë therrat në sy.

VALË DETI

Nëse mundesh dil para tyre sa herë që kanë nevojë për ty të shkarkojnë kripën që i rëndon në shpinë.

Nëse mundesh dil pas tyre sa herë që kanë ngarkesë të rëndë kërkojnë peshën ta lehtësojnë të mos mbyten.

Nëse mundesh jepu pak vrull sa herë që u duhet shtysa kanë nevojë për vegla pune.

Ti e di si janë punët me detin aromë jodi me valë të kriposura na i çajnë brinjët e brishta.

Ti e di mirë se deti ekziston dije edhe më mirë mos ke dyshim valë deti jemi unë dhe ti, miku im.

BOTË MEMECE

Sa shumë do doja sonte të jam memec Të flas me sy, mos të dëgjoj me veshë Dua sonte të flasë vetëm heshtja Dua as ajo të mos hap gojë.

Sonte eshtrat më janë ndarë nga mishi Duroj e vetëm duroj, zë nuk qesë jashtë Në heshtje numëroj shkopinjtë e metaltë

KULTURË

KOHË, AH KOHË

Qetësia gjithandej mbretëron në kokat tona vërdallë sillet kujtesa bora ka rënë në mal, ka zbardhur flokët mbi vetulla qeparisët përkulur janë në bredhje heshtur kërkojnë shokët.

Në rrugicat e ngushta të qytezës së vjetër kujtimet kanë lënë gjurmë shprese.

Hapat tonë në rrugët me kalldrëm nuk flasin, përshëndesin me heshtje sot janë bërë shurdhmemece.

Që më thyen xhamat e syzave të mia.

E unë sonte heshtë e vetëm heshtë Zë i trishtë sonte është heshtja ime Sonte bota memece më bëri për vete Në strofullin e saj mbretëron errësira.

KOHË E MBRAPSHTË na trete si kripa në ujë ëndrrat na i vrave bartëse parazitësh e sahanlëpirësesh vrave fjalët e shenjta vlerat morale fjalën që e dhamë në qafë na more me gisht në gojë na le oreksin dot s’e ndale deri në kupë të qiellit mbretërinë e shtrove dritë nuk do kesh as në qiell, as në tokë kohë e mbrapshtë në puse të shterur një ditë ujë do pish në perëndim gjithsesi do shoqërohesh me vetminë nuk bëhemi gazi i botës që të të ndjekim ty.

IDILË E SHUAR

Me thonj e gërvishta zemrën time kur e shoh veten në pasqyrë plagët e shpirtit flejnë në shtratin tënd gjumë nuk kam përpëlitem, dremis jetoj i pafajshëm duroj dhembjet e nata rrugëton me vuajtjen time.

Sonte jam një trup që bredh në hapësirë me trëndafil të tharë në dorë në brendi të vetmisë vrapoj të zë idilin që u shua mallkoj kohën që iku dhe lotët që s’u shterën kurrë.

PLAGËT E MIA

Natës ia tregova plagët edhe gjilpërën e ndryshkur që qepi çarjet në trupin tim kur zbardhi dita, filloi shiu pikat më pastruan plagët kur u hap moti dielli më ngrohi trupin mendja m’u kthjellua ditës ia shova heshtjen nën qiell koha ndriti plagët e mia dolën sheshit turma njerëzish vrapuan koha me kujtesë u vjen pas.

Në stolat e parkut mbetur në vetmi ëndrrat janë lidhur në nyje të mëndafshta asnjëri s’i kërkon sot bredhjet në rrugë si lypsari shtrirë në prag i vetmuar jam me sy të përlotur e duar të shtrira mbi gjunjë.

Botës së pamëshirshme i kërkoj lëmoshë me kafshatë në gojë pëshpëris lehtë thinjat në kokë udhën më kanë zënë peng në kohë hapësira shkallët ka vënë kohë, ah kohë, s’e mbajte fjalën e dhënë.

SHTRËNGATË MOTESH

Ndiej shtrëngatë në pullazin e fildishtë Furtunë a madhe, qielli çahet Viktimat e daljes së dimrit mes resh Përpëliten për jetë a mort.

Të moçmit me të drejtë kanë thënë Hamsini i zgjatë ditët, ngricat s’i largon Shpatullat tona të ngrira janë Duhet pritur kryeviti, ngrohja të fillojë.

Kurban bëjmë në fillimvitin e ri Nuk i therë kasapi, as bisha në mal Xhaketën në gozhdë në mur e varim Deri në shtegtim të motit tjetër.

(Nga përmbledhja në dorëshkrim “KOHË”)

E ENJTE, 10 MARS 2022

Javore KOHA

29

MOZAIK

Zgjedhjet lokale në Ulqin

Të gjithë presin një rezultat të mirë zgjedhor

Pesë lista zgjedhore do të marrin pjesë në zgjedhjet në Ulqin, të cilat janë caktuar për 27 mars. Komisioni Komunal i Zgjedhjeve ditën e shtunë ka hedhur shortin në bazë të të cilit është përcaktuar renditja në fletëvotime.

I pari në listë do të jetë koalicioni Lidhja Demokratike në Mal të Zi dhe Unioni Demokratik i Shqiptarëve, i dyti Demokratët dhe më pas koalicioni “Për një fillim të ri” i përbërë nga URA, SD, PSD, Alternativa

30

Javore KOHA

E ENJTE, 10 MARS 2022

Shqiptare dhe Partia Demokratike.

Nën numrin katër është Forca e Re Demokratike – Forca, dhe i fundit në listë është koalicioni i PDS-së dhe Partisë Boshnjake. Të gjithë pjesëmarrësit në zgjedhje janë optimistë dhe presin një rezultat të mirë zgjedhor.

Bartësi i listës së koalicionit më të madh “Për një fillim të ri”, Omer Bajraktari shprehet i bindur se pas këtyre zgjedhjeve ky koalicion do të jetë më dominues. “Na pret një fush-

atë zgjedhore trejavore intensive, në të cilën do të tregojmë dominimin e programit tonë, cilësinë e ideve tona dhe njerëzit që njihen si stafi që do të donte çdo pushtet vendor. Jemi plotësisht të bindur se pas këtyre zgjedhjeve do të bëhemi grupimi politik më dominues, dhe kryetari i ardhshëm do të jetë nga koalicioni ynë.

Askush nuk ka dilemë se ky qytet ka nevojë për rifillim në kuptimin infrastrukturor, financiar, komunal dhe administrativ. Prandaj, të gjitha këto

MOZAIK ne do t’i trajtojmë me përgjegjësi, ashtu siç i kemi përmbushur premtimet tona për Kriporen, Valdanosin dhe hotelin “Mediteran”, përfundon Bajraktari.

“Presim një rezultat të shkëlqyer në zgjedhjet e ardhshme, si dhe që të ruajmë statusin e partisë së vetme më të fortë që kemi pasur në dy ciklet e mëparshme zgjedhore. Lista jonë përfshinë staf cilësor të cilët janë në gjendje të kontribuojnë me njohuritë dhe idetë e tyre, për të përmirësuar situatën në komunën tonë. Jemi të bindur se bashkëqytetarët tanë do ta vërejnë lehtësisht këtë cilësi dhe do të na lënë neve menaxhimin e komunës edhe në katërvjeçarin e ardhshëm. Partia Demokratike e Socialistëve është në komunikim të përditshëm me qytetarët dhe dëgjon nevojat e tyre, si dhe gjatë gjithë periudhës katërvjeçare, ku ne kemi qenë bartësit kryesorë të pushtetit në bashkinë tonë. Kryetari ynë i komunës ka arritur rezultate të jashtëzakonshme në një periudhë shumë të shkurtër kohore, dhe paraardhësve të tij nga partitë e tjera u ka treguar se si duket kur kryetari i komunës është në shërbim të qytet-

arëve”, thotë Elizabeta Mrnjaçeviq nga koalicioni PDS dhe Partia Boshnjake.

Optimist shprehet edhe Saubih Mehmeti, përfaqësues i LD në MZ dhe UDSH. “Koalicioni Shqiptar i përbërë nga dy partitë më të vjetra shqiptare në Mal të Zi, LD në MZ dhe UDSH, në këto zgjedhje del me ofertë të qartë për votuesit në Komunën e Ulqinit, si në aspektin ekonomik ashtu edhe në atë politik, por mbi të gjitha përcjell një mesazh kuptimplotë, se është koha për bashkim e jo për përçarje të mëtutjeshme të faktorit politik shqiptar. Besoj se këto mesazhe votuesi do t’i lexojë drejt”, pohon Mehmeti.

Subjekti i vetëm politik shqiptar Forca, e cila në këto zgjedhje do të garojë vetëm, synon një mandat të plotë katërvjeçar.“ Forca e Re Demokratike në këto zgjedhje ka një program gjithëpërfshirës, me theks të veçantë në reformimin e administratës publike dhe projekteve kapitale në infrastrukturë. Forca synon që të fitojë një mandat të plotë katërvjeçar në mënyrë që të krijojë një stabilitet politik, që është parakusht për zhvillimin ekonomik të Komunës së

Ulqinit”, thekson Sabri Salaj nga kjo parti politike.

Bartësi i listës së Demokratëve, Bojan Qetkoviq shprehet se lista e tyre dhe e qytetarëve të Ulqinit, është e vetmja listë që garanton se asnjë votë që do t’u jepet atyre nuk do të shkojë për PDS-në.

“Në listën tonë, e cila me pak fjalë përfaqëson Ulqinin, janë njerëz të të gjitha besimeve dhe kombeve, të profileve të ndryshme profesionale dhe njerëz që garantojnë se do të punojnë ekskluzivisht në interes të qytetit tonë dhe të gjithë qytetarëve tanë. Prandaj, presim që pushteti i ardhshëm lokal të jetë i atillë që nuk do të mund të formohet pa votën dhe mbështetjen e qytetarëve të ndershëm të Ulqinit, të cilët janë në listën tonë. Si në gjithë Malin e Zi, ulqinakët nuk e duan më PDS-në në pushtet dhe vetëm vota që do të na jepet ne garanton se kjo do të ndodhë realisht. Ulqinakët nuk duan më t’u japin përkrahje atyre që e bënë Ulqinin, që është më i pasur me resurse dhe pasuri natyrore, komunën bregdetare më pak të zhvilluar dhe më të lënë pas dore”, nënvizoi Gj. Gjonaj Qetkoviq.

E ENJTE, 10 MARS 2022

Javore KOHA

31

MOZAIK

Shtëpia e Shëndetit në Plavë

EKG aparati digjital, donacion nga Banka NLB Plavë – Me donacionin e vlershëm 2000,00 euro, Banka NLB, filiali në Beranë, ka mbështetur projektet e Shtëpisë së shëndetit në Plavë, me qëllim që pacientëve të saj – të sëmurëve kardiovaskularë, t’u ofrojë trajtimin adekuat mjekësor.

Mjetet e donuara, banka i ka orientuar për blerjen e EKG aparatit digjital më bashkëkohor, i cili do të mund të mundësojë zbulimin e hershëm me

32

Javore KOHA

E ENJTE, 10 MARS 2022

atë edhe mjekimin (kurimin) e suksesshëm të sëmundjeve kardiovaskulare.

Ky aparat i serisë më të re prodhuese mund të lidhet me llogaritës elektrik dhe llap top, dhe është i përshtatshëm për institucionet të cilave u është e nevojshme baza e pacientit me EKG incizime fotografike për përcjellje më të lehtë gjatë periudhës më të gjatë kohore. Edhe një

përparësi e EKG aparatit digjital 12 kanalesh, është ajo që mund të rrjetësohet në rrjetin lokal, ashtu që mjeku nga zyra (ordinanca) e vet mund të vëren EKG incizimin e kryer.

Sëmundjet kardiovaskulare, janë shkaku më i shpeshtë i vdekjes në botë, por edhe te ne, ashtu që preventiva është diagnostikimi i hershëm dhe mjekimi adekuat i kësaj sëmundje me rëndësi vendimtare për jetë dhe shëndet normal të njeriut. Ultrazëri i zemrës, është hapi i parë kah zemra e shëndoshë dhe enët e gjakut.

Fakti se Shtëpia e shëndetit në Plavë nuk ka disponuar me EKG aparat të rregullt, ka treguar në nevojën urgjente, që këtij institucioni t’i ndihmohet, e që e ka përcaktuar Banka NLB, që të sigurojë mjetet për blerjen sa më të shpejtë të aparatit në fjalë, me qëllim që pacientëve me sëmundje kardiovaskulare nga komunat e Plavës dhe të Gucisë t’u ofrohet trajtimi adekuat mjekues.

Donacioni Shtëpisë së shëndetit në Plavë, paraqet edhe një dëshmi të orientimit dhe përkushtimit afatgjatë të bankës bashkësisë lokale dhe përmirësimit të cilësisë së jetës të të gjithë qytetarëve të saj.

Sh. Hasangjekaj

MOZAIK

Organizata Komunale Kryqi i Kuq-Tuz organizon trajnime për të rinj

Njohuri dhe përgatitje për ndihmën e parë Tuz – Organizata Komunale, Kryqi i Kuq-Tuz, në bashkëpunim me Kryqin e Kuq të Malit të Zi dhe me të gjitha shkollat fillore dhe të mesme në Komunën e Tuzit, ka filluar trajnimin për të rinj me temën: “Ndihma e parë”.

Trajnimi i parë mbi këtë tematikë është zhvilluar para pak ditësh në ambientet e SHF “Mahmut Lekiq” në Tuz, ku në prani të nxënësve dhe mësimdhënësve, ligjëroi trajneri i liçencuar nga Kryqi i Kuq, Mark Gorvokaj.

Drejtori i Organizatës Komunale, Kryqi i Kuq-Tuz, David Junçaj, duke u prononcuar për gazetën “Koha Javore”, thotë se ky aktivitet ka për qëllim që të trajnojë të rinjtë që ata të bëhen humanë në shoqëri, për të qenë të gatshëm të japin ndihmën dhe kontributin e tyre atëherë kur kjo të jetë e nevojshme.

“Me këtë trajnim ne shpresojmë që të rinjtë do të pajisen me njohuri të reja të cilat do t’u vlejnë në jetë, ndoshta

edhe për të shpëtuar ndonjë jetë njeriu në raste tërmetesh, apo situatash të tjera të jashtëzakonshme, ku ata të mund të japin ndihmën e parë, shprehet Junçaj.

Ai shton se trajnimeve në vazhdim do t’u bashkëngjiten edhe ekspertë nga personali mjekësor, për t’i bërë ato edhe më efikase.

“Gjatë muajit maj, do të organizohen garat komunale në të cilat komisioni do të zgjedhë grupin më të mirë që do të dalë fitues, i cili më vonë do të marrë pjesë në garat shtetërore”, thekson Junçaj, duke shtuar se Organizata Komunale Kryqi i Kuq-Tuz do të vazhdojë gjatë gjithë kohës me aktivitete të ndryshme dhe aksione humanitare.

“Falënderojmë të gjithë ata që na mbështesin në aksionet tona, si dhe mediat të cilat na i pasqyrojnë aktivitetet që ne i realizojmë”, thotë Junçaj.

Trajnimi me temën: “Ndihma e parë” do të zgjasë dy muaj. t. u.

E ENJTE, 10 MARS 2022

Javore KOHA

33

MOZAIK

Në kuadër të projektit “Trashëgimia kulturore – thesar i rajonit tejkufitar”

Në Guci është organizuar seminari Guci – Komuna e Gucisë, në bashkëpunim me Komunën e Pejës, me të cilën është e binjakëzuar, realizon projektin “Trashëgimia kulturore – thesar i rajonit tejkufitar”, i cili është lejuar në kuadër të thirrjes (ftesës) tejkufitare Mali i Zi – Kosova. Këtë projekt e financon bashkësia evropiane e cila do të sigurojë 357.884,31 euro, që është 85% e pjesëmarrjes, kurse 15% të tjera të kontributit, do t’i sigurojnë komunat e Gucisë dhe të Pejës.

Qëllimi kryesor i projektit është rritja e vëllimit, cilësisë dhe dukshmërisë së ofertës turistike, kur është në pyetje valorizimi i trashëgimisë kulturore, derisa qëllimi specifik i projektit është avancimi i turizmit kulturor të rajonit tejkufitar të Bjeshkëve të Nemuna.

Ekipi projektues i Komunës së Gucisë, më 28 shkurt 2022, ka orga-

34

Javore KOHA

E ENJTE, 10 MARS 2022

nizuar seminarin, në të cilin kanë marrë pjesë më se 15 pjesëmarrës të sektorit turistik. Qëllimi i seminarit ka qenë që të tregojë në rëndësinë e promovimit të potencialeve turistike përmes trashëgimisë së begatë kulturore të Komunës së Gucisë, si të asaj materiale, po ashtu edhe jo materiale, ndërsa pjesëmarrësit kanë pasur rast që të njoftohen edhe me përvojat më të mira nga rrethina, kur është në pyetje sektori i turizmit kulturor.

Gjatë pjesës së dytë të seminarit, i cili është i planifikuar për muajin mars 2022, pjesëmarrësve do t’u shoqërohen partnerët nga Peja, me qëllim që të definojnë fushën e bashkëpunimit dhe produktet e përbashkëta turistike të këtyre dy rajoneve.

Trajnimet (ushtrimet), i zbaton pronarja e Agjencisë turistike Montenegro Adventures, znj. Sllavica Vukçeviq, e

cila përmes punës shumëvjeçare në sektorin e turizmit ka përfituar përvojë të rëndësishme në planifikimin dhe zbatimin e trajnimeve.

Komuna e Gucisë, në përbërje të këtij projekti në periudhën e kaluar, ka realizuar një vistër aktivitetesh të tjera të rëndësishme, duke kyçur blerjen e audio dhe tour rrugërrëfyesve, displejit interaktiv, ndërtimin e info punktit në hyrje të Gucisë, ku turistët do të mund të marrin të gjitha informatat lidhur me ofertën turistike të Gucisë. Në periudhën e ardhshme do të vendosen sinjalizimi dhe mobiliari gjatë tërë rrugës kulturore e cila lidhë 19 pika, e janë planifikuar edhe një sërë aktivitetesh të tjera promovuese, të cilat do të realizohen gjatë verës së këtij viti.

Realizimi i këtij projekti, do të zgjasë deri në muajin shtator 2022.

Sh. Hasangjekaj

SPORT

Armando Broja kushton 70 milionë euro?!

Futbollisti më i shtrenjtë shqiptar i të gjitha kohërave Chelsea ka marrë disa oferta për Brojën, por ka një kusht për ta lënë të lirë: sulmuesi do të shitet vetëm nëse vjen një ofertë 70 milionë euro, disa milionë më shumë sesa kushton sot Romelu Lukaku (45-50 milionë euro) Armando Broja vazhdon të dhurojë paraqitje spektakolare në fushë.

Sulmuesi shqiptar, i cili ndodhet në pronësi të Chelsea deri më 2026, është huazuar te Southampton këtë sezon.

9 gola me “Shenjtorët” mes kampionatit, Kupës së Ligës dhe FA Cup

në 27 ndeshje për 20-vjeçarin e talentuar, statistika që kanë tërhequr vëmendjen e klubeve të ndryshme.

Chelsea ka marrë disa oferta për Brojën, por ka një kusht për ta lënë të lirë: sulmuesi do të shitet vetëm nëse vjen një ofertë 70 milionë euro, disa milionë më shumë sesa kushton

sot Romelu Lukaku (45-50 milionë euro).

Trajneri Thomas Tuchel e vlerëson shumë djaloshin nga Malësia e Madhe, por e ardhmja e tij do të varet edhe nga pronarët e rinj që pritet të blejnë klubin e nxjerrë në shitje nga Roman Abramovich.

E ENJTE, 10 MARS 2022

Javore KOHA

35

kohajavore.me