BOULEVARD MAGAZINE
Veertigste editie! Theaterfestival Boulevard
Daverende familiemusical
Theater Artemis, Het Zuidelijk Toneel en hetpaleis
Op expeditie naar
een geheime plek
Het Houten Huis en Theater Stap
Dit is een uitgave van Theaterfestival Boulevard 2024 nr. 1
2 LA N GER G E B R O UWE N HJ_Grandpilsener_boodschappen_200x270_5mmbld.indd 1 09-06-2023 12:18
Een feest met veren
Inleiding
Vieren zonder wegkijken
Interview met Dana Kibbelaar en Tessa Smeulers
Dierlijke extase in Karrasekare
Karrasekare | IGOR X MORENO
Op expeditie naar een geheime plek
Voor ze verdwijnen | HET HOUTEN HUIS/THEATER STAP
Dansen tussen tweehonderd basilicumplanten
Dance is not for us | OMAR RAJEH/MAQAMAT
Let’s go Alabama
Alabama | BERLIN/FIEN LEYSEN
Winkeldiefstal
Alles moet weg | DRIES VERHOEVEN
Steffen Morrison in style
Legacy | STEFFEN MORRISON
Augurken op het slagveld
Tortot | LAIKA & THEATER FROEFROE
Het hart spreekt!
Een leuk avondje uit | THEATER ARTEMIS/ HET ZUIDELIJK TONEEL/HETPALEIS
Geen wei is zo grazig als wij
DEEP/END | CLUB GEWALT EN DE DANSERS
Een hemel van taal
De herontdekking
de hemel | MANU &
Boulevard 1985-2004
Beschouwing
Vrijwilligers maken het festival mogelijk
Bondgenoten van Boulevard
Interview met Marieke Verhoeven en Patrick Kloth
Adieu, Stijle, Want…
Toni Ronaldoni | DE STIJLE, WANT...
VOICE NOISE geeft stem aan vrouwen
VOICE NOISE | JAN MARTENS/GRIP
Buurvrouw & Buurvrouw
Grote Mensen | COMPAGNIE BARBARIE
Erbij zijn, erbij horen
Publieksverbinding
Nieuwe intimiteit
Motus Mori CORPUS | KATJA HEITMANN
Geef een toegift
koop een kaartje voor jezelf en een ander
Remedie tegen regen alle dagen zon met kunstenaar Rogier Roeters
Word vriend
Sponsors
Vooruitblik
3 foto cover Kurt van der Elst | Een leuk avondje uit | THEATER ARTEMIS/HET ZUIDELIJK TONEEL/HETPALEIS
5 6 8 10 12 14 16 17 18 20 22 24
van
.MULTIBEAT
foto Willem Popelier
INHOUD 25 29 30 31 34 36 38 39 41 42 44 45 46
foto's Karin Jonkers
artwork Rogier Roeters 4
EEN FEEST MET VEREN
Toch wonderlijk. Je zegt vier, maar geen viertig. Het is veertig. Een donzen woord, een vogelwoord. Alsof het opeens zingend weg kan vliegen. Dat mag, maar op z'n vroegst pas zondagnacht 11 augustus. Niet eerder. Want voordat we veertig gezamenlijk uitzwaaien – daar gaat ze, hoger en hoger! – willen we langdurig vieren dat ze bij ons is. In de Bossche binnenstad, op de Parade, in tenten, in zalen en zelfs op een landgoed. Het is ook niet niks, zo’n veertigste editie van Theaterfestival Boulevard. Ja, we zijn jarig! Het zou volledig tegen onze natuur ingaan om deze dankbare reden voor feest te laten lopen. Oftewel: leve het vieren! Van teugels, van verbeeldingskracht, van leven, lust en liefde. Sowieso heeft veertig een speciale betekenis. In sprookjes en religies staat veertig vaak voor terugblikken, inzichten opdoen en sterker weer op pad gaan. En een extra high five als je liefje in Boekarest woont – veertig is het landnummer voor wie naar Roemenië wil bellen.
Ook Boulevardbezoekers kennen de veerkracht van veertig. Sinds 1985 heeft het festival enkele duizenden makers uit binnen- en buitenland podia geboden. Zij speelden op in totaal 247 verschillende locaties in en om Den Bosch, de stad die onverbrekelijk met het festival is verbonden. Veertig jaar, dat is een huwelijk van robijn. Volgens kenners staat die rode steen symbool voor licht in de duisternis, moed, levensplezier, spontaniteit en verbondenheid. Mooi. Doe maar een kilo of veertig, om uit te delen.
Tot snel, tot augustus!
Team Boulevard
5
VIEREN ZONDER WEGKIJKEN
De wereld schudt en schokt. Bemoedigend nieuws: het bordje Nooduitgang flakkert elf augustusdagen boven Den Bosch. Gesprek met haar directeurbestuurders Dana Kibbelaar en Tessa Smeulers over veertig jaar Theaterfestival Boulevard.
De stofzuiger in Pand 18, het hoofdkwartier van Theaterfestival Boulevard, zal pas op 1 augustus – de eerste jubileumdag – veel confetti tegenkomen. Gewetensvragen hebben minder geduld. Wanna know now: zijn Dana en Tessa zelf feestdieren? Gelach aan tafel in de Sint Josephstraat. Tessa opgewekt: “Ik vier alles wat er te vieren valt. Bloesem aan een boom die uitkomt, een heel moeilijk gesprek dat nieuwe inzichten oplevert, maar ook verschillen kan ik vieren. Boulevard zie ik als een verjaardag met heel veel mensen over de vloer.” Dana heeft evenmin last van cherofobie, angst voor vreugde.
Vrolijk: “Op feestjes spring ik erin. Volgens m'n moeder was ik als kind ook dol op schoolfeesten en schoolreisjes.”
SPIEGEL
Oekraïne, Midden-Oosten, klimaatverandering, de opmars van radicaal-rechts en nog minstens zes andere doosjes hoofdpijnpoeders. Is er wel reden voor feest? “De wereld staat in brand”, erkent Tessa en asbest is het laatste dat ons gaat redden.
Volgens de Vlaamse psychiater Dirk De Wachter leven we zelfs in borderline times. Vaste grond onder de voeten is verdwenen, een ontzaglijke leegte gaapt. De remedie van velen: consumeren, André Hazes jr. op repeat ['Leef, pak alles wat je kan!'] en elk ongemak mijden. Die hang naar verdoving
6
artwork Rogier Roeters
botst deels met de essentie van Boulevard. Tessa: “We willen duwen, prikken, spiegelen. Maar niet iedereen zit op een spiegel te wachten, zeker niet als er een barst in zit. Onderwerpen van het leven – daar moet je niet voor wegkijken. Maar aandacht voor verdriet of pijn, sluit zin hebben in een feestje allerminst uit. Dat bewijst Boulevard al jaren. We zoeken de vierende mens en vieren de zoekende mens.”
VOOR DE LEEUWEN
De werkruimte van Dana en Tessa ligt achter in een voormalig klaslokaal – ruim een eeuw was Pand 18 een onderwijscomplex. De belangrijkste les van veertig jaar Boulevard? Dana: “Dat mensen in een gemoedelijke sfeer het onbekende aan durven te gaan. Zonder feestje lukt het misschien niet zo goed. De goede festivalsfeer 'versuikert' thema's die anders niet aan bod zouden komen of zouden worden ontweken.”
De twee kartrekkers delen de overtuiging dat kunst een inspiratiebron is – zeker in een tijd waarin samenlevingen op drift zijn en nieuwe koersen zoeken.
Juist nu hebben we kunst nodig, benadrukken ze. Wat Dana en Tessa verenigt: ze zijn sterk bevlogen, maar hebben ook de aardsheid van een kuub potgrond. Tessa, nuchter: “Je kunt wel zeggen dat je de verschillen tussen mensen wil vieren, maar dat verlangt ook iets van jezelf. Je moet je ervoor inspannen, jezelf voor de leeuwen werpen, ongemakken durven ervaren en jezelf aankijken.”
Als je wil dat Boulevard een festival van radicale gelijkwaardigheid is, moet je ook iets in jezelf overwinnen, onderschrijft Dana. “Daar moet je voor willen gáán. Niet de makkelijkste weg, maar wel onze keus.”
THUISKOMST
De veertigste editie is ook het jaar van de thuiskomst. Na omzwervingen keert het festival
terug in de binnenstad. Vanwege de verbouwing van Theater aan de Parade en de pandemie moest Boulevard uitwijken naar het Zuiderpark. Maar tegen heimwee bestaat geen medicijn. “We gaan terug naar de wieg”, zegt Tessa monter. “Het Zuiderpark had veel voordelen, waaronder de natuur en de koelte op warme dagen. Ook trok het nieuw, vaak jonger publiek. Maar we raakten ook bezoekers kwijt. Je publiek verleiden voor een nieuwe locatie kost tijd.”
“We zoeken de vierende mens en vieren de zoekende mens.”
Er is veel bijval voor de keuze om terug naar de Parade en omgeving te gaan, stelt Dana vast. “We gaan het plein ook meer dan voorheen opengooien. Maar de natuur zit nog altijd bij ons aan tafel: we zoeken manieren om het groen van het park door te zetten. Zo zijn we bijvoorbeeld blij dat we de tuin van de Sint-Jan mogen gebruiken.”
NIEUWSGIERIG EN GULZIG
Hoe het festival zich in de loop van veertig jaar heeft ontwikkeld, krijg je zelfs in een extra lange aflevering van Andere Tijden niet samengebald. Laat staan welke enorme veranderingen de cultuursector, Den Bosch en de wereld sinds 1985 hebben doorstaan. Een kleine greep: “De wet- en regelgeving is strikter. Daarnaast is onze organisatie fijnmaziger en selectiever geworden,” zegt Tessa, “en we zijn nog meer stem gaan geven aan verzwegen of ongehoorde verhalen. Ook sta je meer stil bij je eigen woorden, je keuzes en posities. Zo probeer je naast alle festivalplezier maatschappelijke processen op gang te brengen.”
Dana: “Als team hebben we steeds scherper zicht op welke kennis en expertise nodig is om een festival te zijn waar je welkom bent zoals je bent. Dat is winst.”
Wat nooit is veranderd? Tessa meteen: “Het karakter van onze bezoekers: ze zijn nieuwsgierig, gulzig en hartelijk, maar ook genereus in hun reactie op voorstellingen. Altijd al geweest.”
De dagsluiting is voor Dana: “Ongeacht de koers van de Nederlandse samenleving zal Boulevard inspiratie, troost, stof tot nadenken, hoop en plezier blijven bieden.” [EA]
7
foto Karin Jonkers
DIERLIJKE EXTASE IN Karrasekare
In vervoering stampen de performers rond, met handgemaakte maskers, half-dierlijke kostuums en gehoornde hoeden. Zo bevrijden ze zich van hun identiteit, in een golvend sneeuwlandschap. Tot de zaal trilt. Van de spanning, van dronkenschap, van de losbandigheid en de kracht van het samenzijn. In de dansvoorstelling Karrasekare van IGOR X MORENO voeren zeven performers je mee in een roezig ritueel, dat op de heidense carnavalstradities uit Sardinië en Baskenland is geïnspireerd. Ze rouwen om de wereld van nu en de vernieling van de aarde, maar proberen hun pijn te verzachten op het eeuwenoude ritme van carnaval. Het carnaval van vóór Christus. Toen het nog geen carnaval heette, maar een feestelijke traditie was om de winter achter te laten. Onbegrensd vieren de zeven performers hun menselijke instincten. Als collectief. Als instinctief dier. Ze drinken, dansen, schreeuwen en zingen. Indringende symbolische en filmische beelden volgen elkaar op. Tot de eerste lentezonnestralen doorbreken. [SdH]
Karrasekare | IGOR X MORENO | IT | dans | 1 en 2 aug | Theater aan de Parade, Casinozaal | 80 min | €21 | vriend €19 | NL première
foto Fabio Sau 8
Karrasekare
9
OP EXPEDITIE NAAR EEN GEHEIME PLEK
De wereld van de wetenschap staat op z’n kop. In een beschermd natuurreservaat bij Den Bosch is een kolonie van de bijna uitgestorven Homo parvalis punctuum gevonden. Deze kleinere variant van de mens draagt veelal een opvallende muts en wordt in de volksmond kabouter genoemd.
Tijdens Boulevard zijn er expedities om dit zeldzame volk nader te kunnen bestuderen. Dat gebeurt op de specifieke tijden waarop de kabouters verschijnen. Elien van den Hoek, artistiek leider en regisseur van het Groningse gezelschap Het Houten Huis, mocht de geheime locatie al in voorjaar 2024 bezoeken. “Als kind was ik al gefascineerd door kabouters. Toen ik in de krant las dat een Poolse wetenschapper een kolonie in Nederland had ontdekt, wilde ik daar meer over weten. Ik heb gelijk contact met hem opgenomen.”
De Poolse wetenschapper dr. R. Fedyk doet al zijn hele carrière onderzoek naar dit bijzondere volk. Lange tijd is verondersteld dat ze niet in Nederland voorkwamen. Mogelijk heeft de klimaatverandering de Homo parvalis punctuum toch doen besluiten van leefgebied te veranderen. Er zijn drie kolonies in Nederland gevonden, waaronder het reservaat nabij Den Bosch. Elien: “De
populatie is zorgwekkend ongezond. Ze zijn slechts met z’n eenentwintigen, terwijl een gezonde populatie uit zeker zestig à zeventig kabouters bestaat. Samen met natuurbeheerder Roelofs en de professor ben ik naar hun vindplaats gegaan om de kabouter te observeren. Dat bracht me op het idee om in 2024 geen voorstelling te maken, maar een kleinschalige expeditie op te zetten. Vanwege een gezamenlijke fascinatie voor deze nieuw ontdekte soort werkt Het Houten Huis voor deze tocht samen met Theater Stap.”
HARMONIEUS VOLK
Het viel Elien vooral op hoe zachtaardig ze zijn:
“Ze leven erg harmonieus met elkaar en de natuur. Ze vormen een collectief. Het woord individualisme kennen ze hoogstwaarschijnlijk niet, hoewel hun taal nog niet helemaal ontcijferd is.”
Meest opmerkelijk is dat ze een hartbrein hebben. Daarmee monitoren ze voortdurend de groep en hun natuurlijke omgeving. “Ze zijn enorm behulpzaam, optimistisch en creatief. Het meest inspirerend vind ik dat zij zich niet boven andere soorten plaatsen, zoals de mens dat wel kan doen.”
Qua uiterlijk lijken ze op Homo sapiens, maar dan
10
vele malen kleiner. Naast taal communiceren ze met geur. Hun vermogen om te ruiken is enorm ontwikkeld. Dat doen ze niet alleen met hun neus, maar ook met de tong. “Die is langer dan die van Homo sapiens en hangt vaak naarbuiten”, weet Elien. “Zo kunnen ze tot wel twee kilometer afstand ruiken.”
Verder is lang gedacht dat ze net als Homo sapiens baby’s in de buik dragen, maar uit recent onderzoek blijkt dat ze zich voortplanten middels eieren. Ze lijken hierin op het vogelbekdier. Een vrouwtje legt maar één à drie eieren in haar leven.
OP EXPEDITIE
Techniek gaat een handje helpen:
veld zorgt er overigens voor dat wij hen wel kunnen waarnemen, maar zij ons niet. Op die manier kunnen wij hen in hun natuurlijke staat observeren.” Op dit moment loopt er nog een onderzoek van de professor waarin hij een nieuwe hypothese onderzoekt.
"Ze reageren op de vibraties van muziek"
“Dankzij de Parva Detector, een 3D-vergrootglas, is het mogelijk om de Homo parvalis punctuum 1293% te vergroten. Hierdoor lijken ze ongeveer zo groot als de mens. Het landschap om hen heen wordt niet uitvergroot, wat de toeschouwers in het begin lichte duizeligheid kan bezorgen. Een spectrometisch
Hij veronderstelt dat Homo parvalis punctuum op de vibraties van muziek reageert. Mogelijk is dit onderzoek tijdens de expeditie nog gaande. Het reservaat is veilig, stelt Elien gerust. “Maar de natuur kan onvoorspelbaar zijn. Daarom raden wij deze expeditie af voor kinderen onder de elf jaar.” Nog een waarschuwing op de valreep: “Let erop dat je de kabouters niet voert. Ons voedsel is niet goed voor hen, maar door voedseltekorten bestaat er een risico dat ze alles eten wat ze aangereikt krijgen.” [SdH]
Voor ze verdwijnen [11+] | HET HOUTEN HUIS/THEATER
STAP | NL/BE | theater | 2 t/m 7 aug | op locatie/pendelbus | 95 min | €19,50 | vriend €18
11
DANSEN TUSSEN TWEEHONDERD BASILICUMPLANTEN
Hoe ga je als danser om met machtsstructuren en hiërarchieën die je lichaam opslaat? Hoe doorbreek je die? In de solo Dance is not for us schept de Libanese choreograaf Omar Rajeh van dansgezelschap Maqamat ruimte voor vragen en hoop.
Kun je iets over de titel zeggen?
“Dance is not for us zou direct de vraag op moeten roepen voor wie dans dan wél is. Het suggereert dat er mensen uitgesloten worden van dans – wat zo is. Waarom is dat? Wie wordt waardig beschouwd om te dansen en wie stelt die norm?”
Waar gaat de voorstelling over?
“In de kern over machtsstructuren en hiërarchieën. In ons dagelijks leven worden we met allerlei vormen daarvan geconfronteerd. Vaak nemen we ze als vanzelfsprekend aan. Neem bijvoorbeeld een theatergebouw. De hiërarchie en macht zit al in de duidelijke scheiding tussen publiek en performer. Dance is not for us bevraagt de betekenis van macht in culturele gebouwen op sociaal en politiek niveau. Maar ook vanuit artistieke context. Want wanneer is iets dans? En wie bepaalt dat? Daarnaast gaat de voorstelling over herinneringen en verlies.”
Hoe verhoudt Dance is not for us zich tot Beytna [2018] en #minaret [2019], je eerdere voorstellingen op Boulevard?
“Al mijn voorstellingen zijn min of meer politiek. Ze bevragen bepaalde structuren en gedrag. Daarnaast vind ik de relatie met het publiek belangrijk. Zo eindigt het publiek in Beytna op het podium, met allerlei Libanese kleine hapjes. Publiek is voor mij niet enkel een groep mensen die kijkt. Ze zijn. En ze hebben gekozen om in mijn voorstelling te zijn – om wat voor reden dan ook.
Dit keer is het geen ensemble-voorstelling, maar een solo. Die vorm is ontstaan omdat Dance is not for us veel herinneringen en autobiografische elementen bevat.”
Ik hoorde dat je met zo’n tweehonderd basilicumplanten op het podium staat.
“Ja, klopt. Basilicum is altijd aanwezig geweest in mijn jeugd. De geur herinnert mij aan m'n kindertijd, aan Libanon, aan de bergen. Maar welke rol het in de voorstelling speelt, ga ik nog niet verklappen.”
Hoe ervaar je de situatie in Libanon in relatie tot het conflict in Israël en Gaza?
“Als angstaanjagend. Niet alleen om de ondraaglijke wreedheid die op dit moment plaatsvindt, maar ik ben ook bang voor de nasleep. Wat er nu gebeurt, beïnvloedt de toekomst. Libanon is een land van diversiteit, van rijkdom, van verschillende religies en culturen. Maar mensen zijn bang. En als mensen bang worden, worden ze steeds conservatiever.”
In welke zin gaat de voorstelling over hoop?
“Het dansend lichaam creëert zijn eigen regels en structuur, vanuit z’n eigen inspiratie. En dat is voor mij een daad van hoop.” [SdH]
Dance is not for us | OMAR RAJEH/MAQAMAT | LB | dans | 3 en aug | Verkadefabriek, Grote Zaal | 60 min | €19,50 | vriend €18 | NL première
12
"Als mensen bang worden, worden ze steeds conservatiever"
13
foto Elizabeth Pearl
Maakte de sheriff van Birmingham haar vader deputy?
Of is het een wildwestverhaal?
14
foto Jessica Ridderhof
LET’S GO ALABAMA
DE TIJD VERSTRIJKT, MAAR HET GEMIS VAN HAAR VADER BLIJFT. GELUKKIG IS ER EEN AMERIKAANSE
STAD WAAR ZIJN VOETSTAPPEN NOG LIGGEN. OF ZIJN ZE AL WEGGESLETEN?
ON THE ROAD MET FIEN LEYSEN EN BERLIN IN DE MULTIMEDIALE THEATERVOORSTELLING ALABAMA.
In 1978 reisde BRTverslaggever Kris Leysen naar Alabama. Hij maakte een reportage over jonge mensen, hun zoektocht naar The American Dream en de kloof tussen arm en rijk. Leysen overleed tien jaar geleden. Tot zijn nalatenschap behoren enkele vraagtekens, weet zijn dochter Fien. Want klopt het dat de sheriff van de stad Birmingham haar vader op de avond van zijn aankomst tot deputy bombardeerde, zodat de bevolking hem sneller zou vertrouwen? Of is het een wildwestverhaal? Leeft de sheriff nog? Hoe zou het met de geïnterviewden van toen zijn? En hoe hangt de vlag in Alabama er nu bij?
Vijfenveertig jaar later kriskrast theatermaker Fien door Birmingham [195.000 inwoners], waar ze talloze mensen interviewt en vragen stelt die haar vader liet liggen. Ze ontdekt dat de stad ingrijpend is veranderd. Ook de angst is gegroeid. Haar vader noemde Birmingham een van de meest veilige steden van de VS.
Tegenwoordig is de vrees voor school shootings groot. Leerlingen in Birmingham oefenen in reanimeren en krijgen bleeding control kits uitgedeeld.
HARDNEKKIG
Wat niet is veranderd, zijn de kloven tussen arm en rijk en zwart en wit. Alabama heeft er een bedenkelijke reputatie in. Legendarisch is de affaire-Rosa Parks. In 1955 weigerde zij om haar zitplaats in de zogenoemde 'black section' van een bus aan een witte man af te staan. Parks won, maar vijf jaar later zou de aartsconservatieve gouverneur Wallace plechtig beloven: “I draw the line in the dust and I say: segregation now, segregation tomorrow, segregation for ever.” Hoe hardnekkig het racisme is, leerde een referendum in 2004. Een nipte meerderheid van de bevolking sprak zich uit tegen het schrappen van een dode bepaling in de Grondwet van Alabama dat "white and colored children” op aparte scholen horen te zitten.
GREATEST CITY
Mixen maakt gelukkiger, weet Fien. Dat geldt ook voor media:
in de theatertrip Alabama vervlecht ze videobeelden uit 1978 met rake verhalen van nu. Trefwoorden: ontroering en humor. Live klanken zijn er ook, van de muzikale grootheid Steven De bruyn. Zijn spel doet recht aan Alabama, inspiratiebron voor talloze muzikanten. Zo zwalkten The Doors van café naar café in Alabama Song [Whisky Bar], hun bewerking van het nummer dat Bertolt Brecht en Kurt Weill in 1927 schreven. Lynyrd Skynyrd maakte furore met de honky-tonk countryrock van Sweet Home Alabama, dat op Spotify 1.280.288.132 keer is beluisterd. Nee, geen tikfout: 1,2 miljard keer. Ook Randy Newman liet van zich horen: zijn Birmingham – “greatest city in Alabama’” – is een liefdesverklaring aan de gelijknamige stad. En Kris Leysen? Tijdens autoritten luisterde hij, met Fien naast zich, het liefst naar het melancholieke Alabama Rain van Jim Croce. Keep driving, keep looking, keep replaying. [EA]
ALABAMA | BERLIN/FIEN LEYSEN | BE | theater | 7 t/m 11 aug | Verkadefabriek, Kleine Zaal | 80 min | €19,50 | vriend €18 | NL première
15
ERIC ALINK
WINKELDIEFSTAL
We stonden op het te kleine kantoortje. Met z'n vijven. Voor de stemverheffing van mijn vader-de-drogist was er nog amper plek over. “Als die jongen later gaat studeren, heeft-ie dure boeken nodig”, bulderde hij. “Maar die kan ik niet betalen als jullie hier de boel leeg blijven jatten!” De drie betrapte meiden van de nabijgelegen Huishoudschool keken me strak aan. Ik hunkerde naar een hap rattenkruid. Vijftien was ik, pakweg net zo oud als zij. Soms is jong sterven de beste optie. Zwijgend leegden ze hun broekzakken. Twee doosjes mascara van Max Factor, een lippenstift van Binella. Tijdens mijn vaders preek over mijn en dijn bleven ze me neerbuigend aankijken.
Het middelste meisje maakte van haar mond een gymlokaal. Een kauwgompje doorstond dubbele salto's en halve schroeven. Ik vond haar onbereikbaar mooi en stoer. Ook dat nog.
Een potje Oil of Olaz zou ik haar willen geven. Nee, twee. Of drie! Van m'n eigen zakgeld, als zalvig sorry. Aan het minachten van een middenstandszoontje mocht ze geen fronsrimpel overhouden. Na de litanie van m'n vader vertrok het drietal. Onaangedaan leken ze, gesterkt zelfs. Terwijl ik verder ging met muntdrop afwegen, groeide de verwarring. Zij hadden gestolen, maar ik voelde schaamte, want ik hoorde ongewild bij de bezittende klasse. Nou ja, die van lippenstift en mascara. Dat ongemak zou snel wijken. Anderhalf jaar later hing een opheffingsplakkaat voor ons raam. Het buurtwinkeltje legde het af tegen Kruidvat, Etos en andere grootwinkeldieven. Dat was in de vorige eeuw, toen de uitverkoop van dromen begon. De laatste jaren rukt het affiche met 'Alles moet weg' op. Het klinkt urgent en nihilistisch, maar ook begeerlijk. Het inspireert zelfs, wereldwijd. De democratie moet weg, de rechtsstaat, de wetenschap. Het regenwoud, denkers op bankjes in het park, de laatste raadsels op aarde. Alles moet weg. Maar ik waarschuw nu alvast: blijf van m’n dromen af.
Alles moet weg | DRIES VERHOEVEN | NL | installatie/theater | 2 t/m 6 aug en 9 t/m 11 aug | Huis73, Hofzaal | 30 min | €15 | vriend €13,50
COLUMN
16
foto Willem Popelier
Steffen Morrison in style
Zijn hit Positivity
is op Spotify al 2,3 miljoen keer beluisterd. Snappen we! Wegens eerder succes op Boulevard laten soulzanger Steffen Morrison en The Band Of Brothers
opnieuw horen hoe een feestje klinkt.
'Verleidelijk, rauw, opzwepend.' Dat zijn mooie complimenten, maar het juwelenkistje zit nog voller. De zang en performance van Steffen Morrison [1978] worden ook steengoed, hypnotiserend en swingend genoemd. Legacy [2024], zijn vierde album, bevestigt het.
Voor de enkeling die hem nog niet kent: Steffen groeide op in volksbuurt Abrabroki in Paramaribo. Op 3 oktober 1992 verhuist hij naar AmsterdamZuidoost, één dag voor de Bijlmerramp. Vijf jaar later mag hij toetreden tot het Korps Mariniers. Maar lang kan navy blue hem niet betoveren: in het Mariniersmuseum ontdekt hij dat de Nederlandse regering 'de Jantjes' in de achttiende eeuw op strafexpedities naar Suriname stuurde om opstanden van tot slaafgemaakten neer te slaan. Steffen breekt met Defensie. Liever slaat hij zijn slag op het podium. In 2013 neemt hij deel aan The Voice of Holland en krijgt nationale bekendheid met A song for you van Donny Hathaway, zijn favoriete soulzanger.
Verder mag je Steffen in the heat of the night wakker maken voor oude soulzangers als Otis Redding, Marvin Gaye en James Brown, maar ook modernere artiesten als Macy Gray en Gnarls Barkley.
Zijn verschijning? Op het podium zul je hem nooit in joggingbroek of jeans zien. Hij kiest voor eigentijdse pakken en hoeden: a well-dressed man, well-known for his soul. [EA] Legacy | STEFFEN MORRISON | NL | muziek | 2 en 3 aug | Theater aan de Parade, Pleinzaal | 90 min | €19,50 | vriend €18
17
foto Jaap Kroon
AUGURKEN OP HET SLAGVELD
Geen oorlog kan zonder kok, weet Tortot in zijn veldkeuken. Maar wie stilt de honger naar hoop? In het spektakel Tortot verenigen Laika en FroeFroe zintuiglijk theater, fanfaremuziek, poppen en fantasierijk eten. “Onze voorstelling is aanzienlijk smakelijker dan rats, kuch en bonen.”
Nee, de navigatie kan uitblijven – ze kennen de weg naar Den Bosch. Komende editie speelt het Antwerpse gezelschap Laika voor de veertiende keer op Boulevard; stadsgenoot FroeFroe voor de vijfde maal. Laatstgenoemde maakt bejubelde voorstellingen, waarin spelers poppen tot leven wekken – en de poppen de spelers. Laika, op haar beurt, maakt beeldrijk theater waarin zinnenprikkelend eten zelden ontbreekt. Tot Laika's odes aan zowel papillen als pupillen behoren PEEP&EAT, Opera Buffa en BALSAM. Al vaker werkten de twee gezelschappen samen, onder meer in Pentamerone.
OVERBIEDEN
Tortot is een ijzersterke theaterbewerking van de jeugdromans Hoe Tortot zijn vissenhart verloor [2016] en Hele verhalen voor een halve soldaat [2020]. Schrijver Benny Lindelauf zag beide boeken bekroond. Artistiek leider en regisseur Jo Roets van Laika: “Tortot gaat over vriendschap in een oorlog. Een actueel thema, maar zonder dat de precieze tijd of plaats aan bod komt. Uniformen of geweren ontbreken ook. Het gaat ons er vooral om de mechanismen van oorlog te laten zien.” Hij noemt er drie. Een: het bieden en overbieden. Twee: de hiërarchie. Drie: het spreken over vrede, maar die niet echt willen. “Dat zie je ook in Gaza. In Tortot zitten
zelfs enkele zinnen die in het Israëlisch/Palestijnse conflict zijn uitgesproken, zoals: ‘Wij zijn voor vrede, maar we moeten nog één keer oorlog voeren’.” Naast hem zit Peter De Bie, bedenker van Laika's zintuiglijke concepten. Hij knikt instemmend en wijst op nog twee bronnen van ellende: “De ijdelheid, vlak die niet uit. Maar ook het opportunisme van mensen, het meewaaien met de sterkste wind. Beide zijn tijdloos.”
AUGURKEN
Eten en oorlog bijten elkaar niet, wist de Spaanse schrijver Arrabal al. Van hem is Picknick op het Slagveld [1961], een absurdistische toneelstuk dat de spot met la guerra drijft. Ook Peter De Bie snuift liever kruiddan kruitdampen: “Eten is een verbinder. Dat is de essentie ervan, zelfs in een oorlog. Eten maakt conflicten bespreekbaar.” Tegelijkertijd ruikt onze taal naar oorlogseten: kogelbiefstuk, flodderbonen, granaatappels en zure bommen. Ook de mitraillette – een Brusselse lekkernij – misstaat niet op het slagveld: stokbrood gevuld met gehakt, friet en groenten. Maar op welk loopgravenmaal de bezoeker bij Tortot mag rekenen?
Peter zwijgt. Wel wil hij kwijt dat augurken een beslissende rol spelen.
Voor het toneelbeeld vond hij inspiratie in de zogenoemde militaire collectie van Gerrit Rietveld: “In 1923 ontwierp hij een kruk, tafel en stoel, waarbij hij voor het eerst bouten en moeren in plaats van houten deuvels gebruikte. Tijdelijke meubels voor het leger.”
Hé, wappert daar ook een witte vlag? Ja. Zonder verzet geven Laika en FroeFroe zich over aan muziek, al zullen
18
liefhebbers van Napalm Death of Wargasm bot vangen. Geen gruizige skullmetal in Tortot, wel fanfareklanken. Jo: “Onze hoofdcomponist heeft enkele muziekstukken gecomponeerd, die we met tien lokale fanfareleden gaan uitvoeren. Zelf nemen we ook twee muzikanten mee.” De twaalfkoppige fanfare symboliseert het leger, vertelt Jo. Geen vreemde associatie, bewijzen militaire showorkesten op taptoes.
DRESDEN
Tortot lijkt een reactie op de inval van Rusland in Oekraïne. Maar het ligt anders, zegt Peter: “Al vóór februari 2022 kregen we de vraag van theater junge generation in Dresden of we een voorstelling over oorlog wilden maken. Dat werd Der Koch und der halbe Soldat, naar een idee dat we al lang op de plank hadden liggen.” Historisch bezien is Dresden, waar ook veel Oekraïense vluchtelingen leven, een beladen plek. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het aan gruzelen
gebombardeerd. Jo: “In de jaren tachtig heeft Poetin er nog als KGB-spion gewoond.” In die periode zag 'kleine Volodja' zoals collega's hem noemden, de Muur, de DDR en de Sovjet-Unie voorgoed omvallen – volgens kenners de kiem voor Poetins verbittering en wraaklust. Tijdens het maken van Der Koch und der halbe Soldat in Dresden ontdekten Jo en Peter hoe gevoelig het thema oorlog in Duitsland nog altijd is. Een pop die zijn benen aan amputatie verliest, vindt men al snel te heftig voor de zerbrechliche Kinderseele. Toch werd de voorstelling een succes. Jo: “Inhoudelijk en in vorm wijkt Tortot er wat vanaf. Maar het blijft een anti-oorlogssprookje.”
Peter deelt in de geestdrif: “Het is vooral een volle voorstelling, een totaaltheaterspektakel.” Nu al zin in.
Vrij naar Brecht: Lebe der Magen-Darm-Kanal! Erst das Fressen, dann die Moral! [EA]
Tortot [10+] | LAIKA & THEATER FROEFROE | BE | theater | 7 t/m 11 aug | op locatie | 90 min | €33 | vriend €30 | jeugd €22 | NL première
19
artwork Stefanie Skoulos
Het hart
foto Kurt van der Elst 20
Achttien kolossale neonletters gloeien aan de gevel van het theater. Zie ze lokken: Een leuk avondje uit. Want geen lelijk woord over Broadway of West End, maar deze musical blaast The Sound of Music, Ciske de Rat, Jesus Christ Superstar en Mamma Mia! moeiteloos weg. Nooit eerder kreeg het publiek de voyeuristische kans om te zien wat zich achter de goudgestikte schermen van een musical afspeelt. Afgemeten commentaren, gefluisterde roddels, aarzelende bekentenissen en ongewenste types die hun opwachting maken. Welke uitdagingen wachten de drie theatertechnici? Waarom zoeken sommige ogen de nooduitgang? En blijft het achtkoppige showballet glimlachen? Een leuk avondje uit is een daverende familiemusical van Theater Artemis, hetpaleis en Het Zuidelijk Toneel die bij iedereen binnenkomt – en is het niet linksom dan rechtsom. Bevrijd jezelf, terwijl je zachtjes die ene zin uit de tekst herhaalt: “Soms hoef je geen sorry te zeggen voor wat je voelt.” In een regie van Jetse Batelaan, the master of stardust [EA]
Een leuk avondje uit [8+] | THEATER ARTEMIS/HET ZUIDELIJK TONEEL/HETPALEIS | NL/BE | [muziek]theater | 9 en 10 aug | Theater aan de Parade, Casinozaal | 90 min | €21 | vriend €19 | jeugd €10
spreekt!
21
22
foto Maartje & Merel
‘Het individu is failliet. Leve het collectief!’ Als Club Gewalt en De Dansers met een spandoek op het podium zouden staan, dan zou dat hun leus zijn. De dans- en zangvoorstelling
is een liefdesverklaring aan wederzijdse afhankelijkheid.
Hoe het begon? Met de Bolero van Ravel. De Dansers uit Utrecht waren uitgenodigd voor een punkavond in de Rotterdamse kelder van Club Gewalt. Ze kenden elkaar al, van korte samenwerkingen op muziekfestival Down The Rabbit Hole. Maar op die kelderavond ontstond een geïmproviseerde mars, rond de Bolero van Ravel. Guy Corneille van De Dansers: “Vanaf dat punt zijn we verder gaan denken. Repetitieve muziek, marcheren en de blik op de toekomst richten werd het uitgangspunt voor DEEP/END.”
Deze meeslepende danszangvoorstelling is een ode aan wederzijdse afhankelijkheid, een demonstratie van compromisloze liefde. Suzanne Kipping van Club Gewalt: “Radicaal van elkaar houden is een vorm van activisme. Om voor elkaar te kiezen en bij die keuze te blijven, is niet makkelijk. Het roept angst op en veel vragen: kan ik vertrouwen? Mag ik leunen? Hoeveel kunnen we met elkaar dragen? Hoeveel individu kan een groep aan?”
In DEEP/END vertalen die vragen zich in vallen, tillen, dragen, leunen, loslaten, samenzijn, samen in het diepe springen. Want we weten het: het diepe is er, of de afgrond, en we staan met elkaar aan de rand. Met elkaar, dat wil zeggen: niet alleen. Guy: “De positie van het individu mag wel iets minder heilig worden in de maatschappij. Alles wordt bekeken vanuit het idee dat je als individu tegenover een buitenwereld staat. En andere mensen horen bij de buitenwereld. Ja, dat geeft individuele vrijheid en eigenheid en expressie. Maar het is ook beperkend.
Want wat als ik me juist een deel van een geheel voel?
Van een dorp, een leefgemeenschap, een familie, de natuur?”
NIET ZWARTGALLIG
In DEEP/END staan ze met zijn tienen op het podium. Tien dansers, tien zangers, tien instrumentalisten. Allemaal delen van één geheel. Het wordt een zoekend, soms onzeker, dan weer dwingend geheel: veel zang, veel herhaling, minimalistisch, lichtvoetig. Met een grondtoon van melancholie en een stuwend, hoopvol ritme eronder.
Guy: “We doen alles samen. Dat is spannend, want we zijn allemaal anders, hebben niet allemaal evenveel ervaring. Bij Club Gewalt zitten ze qua zang op een superhoog niveau en sommigen van De Dansers hebben ongetrainde stemmen. Maar ook daarin, in die kwetsbaarheid, zoeken we elkaar op en dragen we elkaar.”
Suzanne: “De voorstelling is uit een bepaalde zwartgalligheid ontstaan, maar we willen geen mistroostige blik op de toekomst bieden. Je kunt er namelijk samen naar kijken en dan met elkaar een toekomst verbeelden die er anders uitziet. In die gezamenlijkheid zit een enorme levenslust. We gaan het publiek daar ook bij betrekken, want we willen het plezier van 'samen' met het publiek delen!” Nieuwsgierig, uitnodigend en vastberaden vieren Club Gewalt en De Dansers de onvoorwaardelijke liefde. Hun DEEP/END is een levenslustige, meeslepende afhankelijkheidsverklaring die meer zegt dan honderd spandoeken. [LG]
DEEP/END | CLUB GEWALT EN DE DANSERS | NL | dans/muziek | 8 t/m 10 aug | Theater aan de Parade, Pleinzaal | 60 min | €19,50 | vriend €18
23
DEEP/END
Een hemel van taal
In den beginne was het woord en het woord was aan Manu van Kersbergen: schepper, taaltovenaar en herontdekker van de hemel. Samen met de muzikale drie-eenheid .multibeat beweegt Manu hemel en aarde, op zoek naar een nieuwe taal om de sterk veranderde wereld te beschrijven.
Wat gaan we beleven?
“De herontdekking van de hemel is een voortdurende dialoog tussen woordkunst en compositie: een melting pot van spoken word, storytelling, poëzie en songwriting. Muziekcollectief .multibeat –Boudewijn Pleij [toetsen], Thijs van Zutphen [bas] en Aron Smit [drums]
– ontwikkelt live een organische sound van soulvolle hiphop en jazz, maar ook experimentele soundscapes waar mijn woorden in thuiskomen. Ik kom zelf uit de hiphop-scene en ben erg gecharmeerd van live hiphop. Denk aan The Roots, August Greene en Loyle Carner. Zo inspirerend!”
En wat voor hemel ontdek je dan?
Een onbewolkte? Een loodgrijze?
“Ik geloof stellig dat we al in een hemel leven. We kiezen er echter voor om die vaak tot een hel te maken. Ik wil in de voorstelling vooral wijzen op de scheppingskracht van taal. En dat we door taal in staat zijn om tot een nieuwe verbeelding te komen. Daarvoor grijp ik in de voorstelling terug op bijvoorbeeld persoonlijke en alledaagse anekdotes over mijn moeder, mijn dochter en de liefde. Hoe dan ook: veel tekst en veel muziek!”
‘In den beginne was het woord’, zegt de bijbel. Wat zoek je in dat woord?
“Het woord geeft onze werkelijkheid vorm en legt die
vast. Vreemd genoeg stond ik als schrijver en performer nooit echt stil bij de scheppingskracht van taal. Dat veranderde toen mijn dochter begon te praten. Klakkeloos was ik alles aan het duiden voor haar: ‘Kijk, dit is een stoel, dat is een koe, een banaan is geel.’ Gek genoeg kreeg ik zelf steeds meer de behoefte om taalconstructies, woorden en begrippen te bevragen – en zelfs te ontleden. Er is namelijk zoveel vastgelegd en gestold in taal wat niet meer bestaat of zelfs nooit bestaan heeft. Neem zoiets als ras. Wetenschappelijk gezien bestaat ras helemaal niet. Toch zullen negen van de tien mensen het tegendeel beweren. Taal is de stille vennoot in het creëren van de werkelijkheid.”
Je schrijft ‘In het begin was het woord en het woord schiep God.’
Hoe dan?
“Vrij simpel eigenlijk. Ik wil wel beweren dat taal er vóór God was. Eerst was er taal. Een gereedschap waarmee we onze verbeelding kunnen archiveren. Waarmee we collectieve overeenkomsten over de werkelijkheid kunnen sluiten. Religie is een sociaal construct [knutselwerk – red.] dat daar een uitkomst van is. Ons hele leven hangt van zulke constructen aan elkaar. Ze bestaan bij de gratie van taal. Dat wilde ik kritisch bekijken. Welke afspraken maken we met elkaar? Welke concepten houden we in stand? En welke zijn nog actueel?
“Nationalisme als sociaal construct is een goed voorbeeld. Zonder collectieve verbeelding bestaat er namelijk niet zoiets als ‘Nederland.’ Het is een afspraak, want landsgrenzen zijn fictief. En het is een fictie die onze identiteit vormgeeft. De huidige klimaatproblematiek heeft evenwel geen boodschap aan landsgrenzen. We staan voor grote, grensoverschrijdende uitdagingen, maar de taal beperkt ons in de aanpak. Daarom wil ik op zoek naar een nieuwe taal.” [LG]
De herontdekking van de hemel | MANU & .MULTIBEAT | NL | [muziek]theater | 3 t/m 5 aug | Podium Azijnfabriek | 70 min | €19,50 | vriend €18 | première
24
BOULEVARD 1985-2004
Goede zaak, de opmars van vegan. Maar kippenvel hou je niet tegen, voelt de festivalredacteur. Met opgestroopte mouwen tikt hij zijn sterkste herinneringen aan de eerste twintig jaar Boulevard.
1991 | La Fura dels Baus | Noun 25 foto's Joep Lennarts
Vrijdag 9 augustus 1985, ’s middags tegen vijven. Op de Parade klonteren zo'n honderd mensen samen. Sfeer: zonnig, uitgelaten.
Aftrap van de vrijmibo? Nee, dat woord moet nog uitgevonden worden, net als selfie, xtc, boomer, klimaatneutraal en beltegoed. De wereld is nog overzichtelijk of houdt in ieder geval die schijn op. Toch zal dat deze dag veranderen. Iets na vijven heffen de aanwezigen het glas op de eerste Bossche editie van Boulevard of Broken Dreams. Hart van dit reizend festival: het Danspaleis, een Belgische spiegeltent aan de voet van de Sint-Jan.
Zo viert Den Bosch met theater, muziek, dans en andere broodnodige ontregeling haar achthonderdjarig bestaan. Tien dagen lang, maar slechts op de helft van de Parade. Vanaf de cafékant is een rood-wit afzetlint naar de overzijde van het plein gespannen. Een plaats delict, met aan de ene kant van het lint de Boulevard en aan de andere kant zo'n tweehonderd auto's – in die tijd is heel de Parade nog parkeerplaats. De eerste
festivaleditie, die zo'n vijftig voorstellingen en concerten biedt, zal vijftigduizend bezoekers trekken. Tot de artiesten behoren Werkteater, Carrousel, Loes Luca, Jozef van den Berg, Jenny Arean, Jan Decleir en de Red Hot Peppers, maar zonder Chili. Eindconclusie: volgend jaar weer, alsjeblieft.
ADIEU?
Zo ontstaat een jonge traditie. Het van oorsprong Amsterdamse initiatief Boulevard of Broken Dreams bezoekt niet alleen Nederlandse steden, maar steekt in 1987 – inclusief 280 artiesten, medewerkers, tenten en decors – ook de oceaan over. In Toronto en Montreál beleven ze veel succes. Maar financieel gaat de Boulevard het schip in. In maart 1988 wordt het faillissement uitgesproken. Treurnis in Den Bosch: adieu, theaterfestival?
Nee. Enkele Bossche culturele instellingen besluiten het evenement zelfstandig voort te zetten. Wel sneuvelt de toevoeging ‘of Broken Dreams’ in de beschermde naam. Kartrekker is Wim Claessen, die tot 2004 directeur zal blijven. Samen met Schouwburg Casino [voorloper Theater a/d Parade], Theater Bis [voorloper Verkadefabriek] en de Willem II Concertzaal lukt het hem om het publieksfestival als kool te laten groeien. Gemiddeld aantal bezoekers: 135.000.
26 1991 | Vis à Vis | Topolino
1997 | Cirque Plume | L'harmonie est-elle municipale?
FIAT 500
De jaren negentig kennen veel grootschalige theatervoorstellingen, met nadruk op beeldkracht. Geliefde gezelschappen zijn Dogtroep, Sèmola Teatre uit Noord-Spanje, Theatergroep Vis à Vis – met onder meer Topolino, een krankzinnige ode aan de Fiat 500 –en de anarcho-rebellen van La Fura dels Baus uit Barcelona. Met Noun trekt laatstgenoemd gezelschap in totaal 4.500 bezoekers naar de verduisterde Brabanthallen. Het publiek bevindt zich in een helse arena zonder tribunes. Veelzeggend is de contractueel verplichte ambulance, die elke avond naast de hal staat. Tussen 1991 en 2005 zal La Fura vijfmaal op Boulevard spelen –het liefst met vuur, collectieve angst en verlangens, beeldmanipulatie en live flamenco rock.
ZING, VECHT, HUIL, HERINNER
De anarcho-rebellen van La Fura dels Baus veranderen de Brabanthallen in een helse arena
uit de theater- en muziekwereld strikt om werk van hun favoriete artiest te zingen. Huub Stapel eert Joe Cocker; Kaz Lux bijt zich vast in Otis Redding, Leoni en Adelheid Roosen laten nummers van Simon & Garfunkel horen. Ook Ramses Shaffy zal zingen – hits van Frank Sinatra – ondanks zorgen over zijn gezondheid. Een festivalmedewerker haalt hem thuis in Amsterdam op. Maar in de provisorische kleedkamer van de Operatent – een trailer met wat kaptafels en spiegels – slaat de desoriëntatie toe. Shaffy weet niet waar hij is of wat hij komt doen. Al langer vecht hij met haperingen van zijn geheugen. Maar verzaken wil hij niet.
In 1972 schreef hij ‘We zullen doorgaan | als niemand meer verwacht | dat we weer doorgaan | in een sprakeloze nacht.’ Ramses houdt woord, stapt het podium op en bewijst dat zingen het ongeschondene in elke mens tevoorschijn haalt. De ovatie zal lang duren.
Legendarisch is een tricky woord, maar soms onvermijdelijk. Dat geldt zeker voor het muziekprogramma Boulevard Speciaal [1991 t/m 1994]. Artistieke spil is Leoni Jansen, die kopstukken
BELGEN
Zeven edities geeft ook Guido Belcanto, zoon van caféhouders in het Vlaamse dorpje Wortel,
27
uitzinnige concerten. Als koning van het zilte levenslied laat hij overtuigend horen waarom Het verdriet van België van Hugo Claus maar liefst 715 pagina's dik is. Al vanaf het eerste jaar heeft Boulevard een grote liefde voor Belgische makers. De verwantschap? Die zit in het zuidelijke en zinnelijke, maar ook in de zucht naar beeldkracht en licht absurdisme. Bovendien hebben Belgen aanleg voor feesten. Afijn, pak een plumeau. Want op de volgende namen uit de periode 1985-2004 hoort geen stof: Victoria, Les Ballets C. de la B., De Dolfijntjes, Paul Peyskens, Blauwe Maandag Compagnie, Arno Hintjes, Jo Lemaire, Kamagurka en nog een dozijn zuiderburen. Boulevard is ook een voorloper in aandacht voor l'autre cirque. Het gaat om eigentijds, veelzijdig circus, hoofdzakelijk van Franse bodem, zonder dieren. Geen poedels die de tafel van dertien blaffen, maar artiesten die in vaak poëtische voorstellingen hun verlangens en angsten ontkooien. Enkele hooggeëerde namen: Cirque Plume, Que-Cir-Que, Collectif AOC en Les Arts Saut.
ANDERE TIJD
Hoe ingrijpend de wereld is veranderd, besef je pas als je herinneringen ophaalt. Vooral de festivaljaren 1985-1995 lijken in een ander intergalactisch stelsel te hebben plaatsgevonden. Een paar constateringen: al
te strikte wet- en regelgeving levert bij de organisatie indertijd glazige blikken op – van Arbo heeft amper iemand gehoord; alle transacties zijn cash; in de eerste jaren is Philip Morris de kwistig sigaretten uitdelende hoofdsponsor; internet, e-mail en social media bestaan nog niet; vrouwen krijgen in de podiumkunsten minder kansen; sociale omgangsvormen in Nederland zijn losser maar ook rauwer; seksisme levert vooral lacherigheid op; lhbtiq+ snijdt in die tijd evenveel hout als de willekeurige letterreeks bflmow+ en marketing is in de culturele sector nog een beschimpt woord.
NO LIMIT
Wel gaat het sociaal-economisch voor de wind, vooral in the nineties. Nederland viert feest op de beat van No Limit, de hit van 2 Unlimited uit 1993. Die zorgeloosheid is ook sterk voelbaar op Boulevard, zowel in voorstellingen als op de terrassen. Van stikstofcrisis, Lampedusa, covid, klimaatverandering, cyberwar, openbare koranverbranding of de terugkeer van Gordon is nog geen sprake. Een tamelijk vredige tijd ook: in 1989 is de Muur gevallen en op de klanken van Wind of Change van de Scorpions lichten wereldwijd aanstekers op. Nog meer onschuld: Pim Fortuyn krijgt carte blanche in uitzendingen op het Mediapark in Hilversum, Theo van Gogh mag vriend en vijand beledigen, de Twin Towers vrezen geen enkele wolk die nadert. Toch hangt er iets in de lucht: de opkomst van digitale technologie, zondebokpolitiek en grenzeloos individualisme. Maar ook: verzwegen stemmen die aandacht voor hun verhalen vragen, het besef dat de planeet uitgeput raakt en de opmars van the future is female. Vanaf 2005 begint Boulevard haar tweede periode van twintig jaar, minder onbewolkt maar in scherper bewustzijn.
GEPLUNDERDE BAR
Nog één anekdote, one for the road. Een warme augustusnacht in 1991, tegen 02.00 uur. Het festival krijgt een telefoontje van een oververhitte portier van De Witte in Vught, waar het omvangrijke gezelschap van La Fura dels Baus logeert. De nachtwaker stelt een ultimatum: de festivalorganisatie komt nu ingrijpen of hij gaat de politie bellen. ¿Que?
In het – officieel al uren gesloten – zwembad van het motel blijken zo'n vijftien Catalanen te spartelen. Naakt. Ze feesten en zingen. Eerder hebben ze grondig enkele hotelkamers verbouwd en de bar van een partyzaal geplunderd. Vooral de voorraad sterke drank is uitgedund. Twee Boulevard-medewerkers vertrekken spoorslags naar Vught, met een kofferbak vol diplomatie, tact en verontschuldigingen. Het zwembadwater komt tot bedaren, de rust in het motel keert weer. Enkele weken later zal de rekening voor de schade ruimhartig vereffend worden. Tot anirà bé, zegt een Catalaanse wijsheid, oftewel 'Alles komt goed'. Hopelijk een eeuwige geldigheid. [EA]
28
1993 | Dogtroep | De mandarijn
VRIJWILLIGERS MAKEN BOULEVARD MOGELIJK
Tijdens Theaterfestival Boulevard helpen vrijwilligers om alles op rolletjes te laten lopen. We zijn heel erg blij met hun inzet als publieksbegeleider, medewerker Tickets & Info en productiemedewerker. Wil jij – met je wervelende enthousiasme, creatieve betrokkenheid en tomeloze gastvrijheid – ook deel zijn van dit fijne team? Meld je aan als vrijwilliger!
29
Bondgenoten van Boulevard
Wat zijn je sterkste herinneringen aan veertig jaar Boulevard? En moet je niet of juist wel feestvieren als het flink spookt in de wereld? Twee partners van het festival vertellen.
tekst Eric Alink | foto's Karin Jonkers
Marieke Verhoeven directeur boekhandel Adr. Heinen
Heinen levert steun aan Boulevard met boeken en publiciteit. Logisch, vindt Marieke: “Zowel het festival als wij zien de kracht van verhalen. Ze zijn nodig om mensen bij elkaar te houden en om verbeeldingskracht en inlevingsvermogen te versterken. Zelfs als je uit escapisme [het verlangen om de werkelijkheid te ontvluchten – red] een romannetje leest, word je nog uitgedaagd om je te verplaatsen in situaties en mensen die je niet kent. Dankzij verhalen maak je kennis met andere werelden. In boeken, op podia.” Marieke groeide op met Boulevard. “Als Bosch tienermeisje bezocht ik De Stijle, Want... Moest je in je eentje naar binnen. Superspannend, al stond je zo weer buiten en moest je zwijgen als het graf over wat je had beleefd. Een hogere vorm van charlatanerie, maar ontzettend leuk. Verder staat Reuzen [2015] van Theater Artemis me sterk bij. Een voorstelling over ouders, in een zandverstuiving bij Nuland. Ze zijn bang om hun kinderen te verliezen. Ik zat al na tien minuten te huilen. Zo raak, zo voorstelbaar. Feesten? Jazeker! Zelfs zonder een rond getal, zoals veertig. Je moet nooit wachten met vieren. Het is zelfs noodzaak. Want feest biedt tegenwicht aan het zuur in de wereld, verleid je om het onbekende en onbekenden te leren kennen en levert weer nieuwe verhalen op.”
Patrick Kloth eigenaar Kleefkracht
Sinds 2009 verzorgt zijn bedrijf Kleefkracht alle prints en signing van Boulevard – van bewegwijzering tot vlaggen en banieren. Een voorstelling die in z'n geheugen gegrift staat: “De locatievoorstelling Duikvlucht [2013] van het Vlaamse gezelschap Studio ORKA. Je stapt uit de bus, bij een rafelig gebiedje op De Rietvelden, kijkt schaapachtig om je heen en denkt: 'Hûh?!' Een kleine man met een drie meter hoge rugzak, auto's met piepende band, groteske ruzies. Echt hilarisch. Er schiet me nog een geweldige voorstelling van ORKA te binnen: Chasse Patate, waarbij je in een weiland vóór je ogen een volledig huis in de grond ziet zakken. En nog een derde: Homo Desperatus van Dries Verhoeven oftewel talloze maquettes van onheilsplekken – van de kernreactor in Fukushima tot Guantanamo Bay – waarin zeventigduizend mieren rondlopen. Wel of geen feest? Wel, want het leven gaat verder. Als ik iets vier, besef ik ook dat ik dat kan omdat ik in een vrij land leef waar het vrede is. Tegelijkertijd is Boulevard voor mij echt meer dan feesten. Het is ook een plek van ontmoeting en reflectie. Verder ben ik blij dat Boulevard haar toegankelijkheid blijft vergroten. Dat moet ook. We hebben als mens voor de ander te zorgen. Leven is delen, niet alleen maar wetgeving uitpluizen op kansen om belasting te ontlopen.”
30
Adieu, Stijle, Want…
31 foto's Karin Jonkers
Tentjestheater. Zo heet het genre waar Boulevard [of Broken Dreams] en later Reizend Festival De Parade sterk op leunden. Aan nieuwsgierig publiek nooit gebrek, wisten oude kermisexploitanten al: achter hun pluchen gordijnen wachtte Het Meisje Dat In Een Pauw verandert of De Man die Vijftig Hardgekookte Eieren Verslindt. Motto: 'Meemaken, Errrrrbij zijn!’ Vanaf 1985 loopt tentjestheater op Boulevard uiteen van vaudeville, stand up comedy en freaky variété tot aan dans, talkshow, film, kleinkunst, taalacrobatiek en bekentenistheater.
Illustere acts uit de vorige eeuw: meezingers bij de Levende Jukebox, live softporno van Arjan Ederveen, Tosca Niterink en Pieter Kramer – plus een poedel – in Petit Populair en op het hakblok gelegde sprookjes bij Het Verkeerde Beentje. Uit die rauwe, grofkorrelige tijden stamt ook De Stijle, Want... Na veertig jaar geven haar laatste twee leden er komende herfst de brui aan. Een geruststelling: tentjestheater bestaat nog altijd op Boulevard.
In 2034 zou De Stijle, Want… haar vijftigjarig jubileum kunnen vieren. Met een Looprekjestour. Maar Harrie en Adrie wachten dat niet af. Hun geest heeft nu nog de scherpte van een vlindermes. Afscheidsgesprek met twee aartsvaders van het Nederlandse tentjestheater.
ZZe zien er nu al tegenop: dacryoadenitis, ontstoken traanklieren. Want janken wordt het, komende herfst. Dan speelt De Stijle, Want… na veertig jaar haar allerlaatste voorstelling op Festival Circolo in Tilburg. Harrie Verkerk [69], in een vlaag van zelfreflectie: “Dâ wordt keizat naar huis.” Maar eerst nog de wereld in. Tot half oktober voert hun Grande Finale naar festivals in onder meer Hasselt, Detmold, Roeselaere en
Karlsruhe. “We hebben de leukste plekken uitgezocht om ons afscheid te vieren”, zegt Adrie Pinxten [63]. “Daar hoort de Boulevard ook bij. Den Bosch zit in onze top vijf van meest bespeelde festivals. Nergens hebben we zo'n grote fanclub.” Hun vaarwel komt niet als een roestige koelkast uit de lucht vallen. Al langer kost het intensieve reizen de mannen fysiek veel kruim. Telkens op pad met een van hun tenten – Onzen Dries en Bellevue – en decorstukken, die in een oude Oisterwijkse kippenstal liggen opgeslagen. Adrie: “Zelf alles opbouwen, zelf ook weer afbreken. Als je dan in Italië staat en ontdekt dat je het verkeerde dakzeil hebt meegenomen, wil je even niet meer.”
BIJDEHAND
Entre-sort thêatre, noemen de Fransen het genre van De Stijle, Want... Binnenkomen en binnen enkele minuten weer vertrekken. Al veertig jaar is het de beproefde formule van het Tilburgse gezelschap. Het begint met boniseren, een kermiskunst waarin De Stijle, Wanters excelleren: nieuwsgierige voorbijgangers om hun vinger winden, nadat ze magie, gouden bergen en levensveranderende minuten hebben beloofd. “Je moet bijdehand zijn”, weet Harrie. “Slim, charmant en brutaal.”
Waaghalzen en geluksvogels mogen voorbij het roodpluchen gordijn. “Binnen vallen ze in een situatie, waarin ze onvoorzien de hoofdrol spelen”, vertelt Harrie. “Dat kan een voetbalwedstrijd of rodeo zijn, maar ook een bruiloft of een
filmset. Na maximaal drie minuten is het feest voorbij.”
STERVENDE PAUS
Negen edities speelden ze op Boulevard, voor het laatst in 2011. Aanvankelijk als piccolo's in rode pakjes, later als de RoemeensHongaarse familie Basovic-Langer. Van meet af aan vormden ze een roedel. Een vaste kern van gemiddeld zeven theaternomaden, met eromheen tientallen gastspelers. Harrie: “Namen? Loes Luca, Jules Deelder Gerardjan Rijnders, maar ook Job Cohen als masseur.”
In de gloriejaren tachtig en negentig reisde het gezelschap met drie tenten rond: Royaal Theatre Modern, Studio 7 – van de vader van VPRO-documentairemaker Cherry Duyns – en Bellevue. In dat laatste tentje konden festivalbezoekers tegen betaling ook overnachten. Een gammel tweepersoonsbed, maar romantisch en inclusief ontbijtje. Een geliefd format was Vers van de pers, hun show met spijkerharde actualiteit. “Elke avond belden we naar de redactie van de regionale krant”, vertelt Harrie. “Onze vraag: wat staat er morgen in? Uit het lijstje onderwerpen kozen we de leukste voor een voorstellinkje. Hard werken, want de deadline was de volgende middag om één uur.” Een gewijde herinnering van Harrie: “Er lag een paus op sterven. Toen hebben we een ziekenhuisbed geregeld, waarie kreunend in lag. Als bezoeker moest je de zegelring aan zijn uitgestoken hand kussen.”
32
TENTJESTHEATER
ONGENADE
Met haar feestelijke absurdisme doet De Stijle, Want… recht aan bakermat Tilburg, de stad van permanente geestelijke kortsluiting dankzij Gummbah, Jeroen de Leijer, Tilburg Cowboys, S. Lloyd Trumpstein en – nog even – zijzelf. Gemene deler: alles niet zo serieus nemen. “Het is ook zeldzaam dat bezoekers het niet leuk vinden”, verzekert Adrie. Lachbuien zag hij veelvuldig tot vroegtijdige ontspanning van de blaasspier leiden. Wel stonden ze een keer op Oerol, in de voortuin van een boer. Op hun uitnodiging bezocht hij de voorstelling.
“Verdómd origineel, môr ik kan ’t niet waardeer'n”, luidde z'n
eenregelige gesproken recensie.
Sommige vondsten van De Stijle, Want… zouden nu ook in ongenade kunnen vallen, vanwege culturele toeeigening, mansplaining of andere omstreden zaken. Harrie zwijgt, Adrie staart naar een bokkenpootje van de Jumbo. Eerstgenoemde aarzelend: “Ik vind dat je met alles mag spotten. Maar in de loop van de tijd pas je je toch wat aan. Noem het grensoverschrijdende voorzichtigheid.”
kent: het is rauw maar goei volk, met een groot hart. Dat valt ook zonder cardiologisch onderzoek te concluderen. Harrie, die een bruine hoody van FC Sankt Pauli uit Hamburg draagt, wijst trots naar het doodskoplogo van de club op z'n borstkas. Hij is fan: “Het is vanouds een antifascistische cultclub, die nadrukkelijk voor verdraagzaamheid en gemoedelijkheid kiest. Dat spreekt me aan.” In hun liefde voor lichte anarchie hebben de Stijle, Wanters ook een zwak voor festivals in Italië
met 2-1 van Celtic won”; de antikernwapendemonstratie van oktober 1983 die 550.000 betogers op de been bracht; de Kamerplantenbeurs 1994 in Zutphen – achteraf bezien wel het hoogtepunt – en Fidel Castro's terugtreding in 2008. Toch kan niets tippen aan veertig wilde jaren De Stijle, Want… met optredens in half Europa, Canada, Australië en NieuwZeeland. Opvolgers? Harrie: “Rond 2000 zijn we met jonge makers uit het hele land aan de slag gegaan. Maar die zagen in De Stijle, Want… toch vooral een opstap naar het grote theater. Tsja, toen hield het op. Afzien is een keuze.”
SEKTE
Even later scannen ze in gedachten hun repertoire. Voorzichtige conclusie: enkele acts scoren mogelijk op de Schaal van Cancel. Adrie, hardop mijmerend: “Die van het Wilde Westen, met die indiaan. Hmm, lastig".
OOST-DUITSLAND
Toch even een geruststelling, voor wie De Stijle, Want… niet
en vroegere Oostbloklanden. Minder strak, minder dit-mag-niet. Harrie: “Zo gaan we begin september naar at.tension in Lärz, in voormalig Oost-Duitsland. Het is een festival op een voormalige militaire luchtmachtbasis. Relaxte sfeer, veel neo-hippies. Geen security, geen opzichtige sponsoring. Als je je tentje naast het hoofdpodium wil zetten, dan ga je je gang maar.”
AFZIEN
In de zestig zijn ze nu, Harrie tikt deze zomer de zeventig aan. Hoogte- en dieptepunten uit hun leven? Vooruit, een wilde greep: de film Ben Hur uit 1958; de Europa Cup 1-finale in mei 1970 in Milaan, “toen Feijenoord
Is er leven na de Stijle, Want…? Adrie betwijfelt het, maar hoopt troost te vinden in zijn werk als trainingsacteur. “Het is leuk en afwisselend. Soms speel ik een rechter. Maar het kan ook een boer zijn die in veredeld zaad handelt.” Harrie ziet het somberder in.
Mismoedig: “Welbeschouwd zijn we een sekte. Met Kerstmis maken we er wat mij betreft collectief een eind aan.” Een stoet koetsen met zwarte paarden, lijkt hem wel wat. Inclusief koffietafel voor de hardcore fans, met god als boniseur.
Tot die tijd hoopt Harrie nog wat in z'n Tilburgse volkstuin te werken. Wieden in rust is een weldaad. Lof en applaus heeft hij al genoeg geoogst. Voortaan rode kool en pastinaak. Ook mooi, zeker met een zon die langzaam zakt. [EA]
Toni Ronaldoni | DE STIJLE, WANT... | NL | circus/theater | 1 t/m 4 aug | Parade | 151 seconden | €2 | kaartverkoop aan de tent
33
2011 | De Stijle, Want...
VOICE NOISE GEEFT STEM AAN VROUWEN
Een groot vierkant vlak. Daarvoor een rij met zes microfoons op verschillende hoogtes. Achter de microfoons zes silhouetten in mistige donkerte.
VOICE NOISE van de Vlaamse choreograaf
Jan Martens is een voorstelling die met de stem begint en zich piepend, krijsend, kreunend en blazend uitbreidt tot dans. Redacteur Saskia de Haas bezocht de première in Antwerpen.
Waanzin, hekserij en de dood. Daarmee wordt het vrouwelijk stemgeluid geassocieerd. In Anne Carsons essay The gender of Sound lees ik dat de hoge stem van de vrouw zelfs het bewijs is van een slecht karakter. Volgens Aristoteles dan: “Want wezens die dapper zijn, zoals leeuwen, stieren of de man, hebben diepe volle stemmen.” Ik moet lachen als ik het lees. Het klinkt meer als een kinderachtige belediging dan als een oprechte gedachte van een van de grootste denkers uit de Griekse oudheid. De microfoons gaan opzij, de dansers ook. Op de tonen van Prime Numbers van songwriter Cheri Knight komen de lichamen van de dansers één voor één in beweging. Ieder op zijn eigen manier, vanuit z’n eigen bewegingstaal. Ze dansen alleen,
in hun eigen wereld, en toch voelt het intiem. Als op een huisfeest waar iedereen z’n favoriete en meest onbekende nummer opzet. Ik krijg zin om mee te dansen.
ZIEL
Het nummer Mouthpiece 1 van Erin Gee opent een compleet andere wereld. Danser Loeka Willems absorbeert de klanken van deze vrouwelijke componist, om ze vervolgens geloofwaardig uit haar lijf te laten glippen. Door haar indrukwekkende danssolo voelt het alsof ik nog dichter bij de stemcompositie kan komen. Zij belichaamt de muziek. Ook de danssolo van Courney May Robertson op het nummer Trio van Maja S.K. Ratkje zal ik niet snel vergeten. Het kleine krachtige lichaam van Robertson beweegt schokkerig, versneld, beestachtig,
34
haast monsterlijk. Het gekrijs en gegil lijkt uit het diepst van de ziel van de aarde te komen. Het is bevrijdend en angstaanjagend tegelijk. Het herinnert me aan een filmscene uit het laatste seizoen van Twin Peaks van David Lynch, waarin het pure kwaad in de vorm van een krijsend vrouwenlichaam verschijnt. En ik denk aan de Sirenen uit de Odysseus van Homerus, die verleiden en vermoorden. Waar komt die angst voor de vrouwenstem toch vandaan?
NIET BANG ZIJN
VOICE NOISE, dat vooral solo’s en duetten omvat, biedt een reeks grensverleggende en vergeten vrouwenstemmen uit de afgelopen honderd jaar muziekgeschiedenis. Een andere sterke troef: elk
“I’m no one’s little girl, oh no, I’m not I’m not gonna be –cause I don’t wanna be I never shall be on your family tree –Even if you ask me to I’m gonna turn you down”
nummer opent met een nieuwe stem, een nieuwe sfeer en een eigen wereld. Het is een van de stemmen die in VOICE NOISE klinkt. Stemmen die eerder niet of nauwelijks werden gehoord. En wij als publiek luisteren. Naar de stiltes die soms ongemakkelijk stil zijn. Naar het gehoest van het publiek – over voice noise gesproken. Naar de klanken die de dansers maken met stem en lijf. Naar dertien muzieknummers en hun sociale of politieke lading. Ineens overvalt me de vraag of we het ooit gaan kunnen als mens: luisteren. Echt luisteren. Naar alle stemmen, zonder bang te zijn voor de onbekende. [SdH]
VOICE NOISE | JAN MARTENS/GRIP | BE | dans | 7 en 8 aug | Theater aan de Parade, Casinozaal | 90 min | €21 | vriend €19
35
foto Phile Deprez
Buurvrouw & Buurvrouw
Er is een lek, maar geen loodgieter te bereiken. Bovendien begint het steeds harder te druppelen. Help! Compagnie Barbarie laat in Grote Mensen zien dat volwassenen óók maar wat doen. Gesprek met actrice Amber Goethals.
Compagnie
Barbarie is een Brussels theatercollectief van vijf vrouwen. Hun handelsmerk: sterk visuele, humoristische familievoorstellingen, waarin ze liefdevol clichés mangelen en vooroordelen vierendelen. Zo lieten ze eerder in Modders zien dat moeders niet heilig zijn, en in hun liefde, wanhoop en controledrift maar wat aanmodderen. In Grote Mensen veroorzaakt een Buurman & Buurman-achtige situatie ontreddering bij vijf spelers.
Hoe ontstond Grote Mensen?
“Vanuit de gedachte ‘wat zouden kinderen denken dat hun ouders de godganse dag doen?! Zorgen ze voor de wereld? Maken ze er
een potje van?’ Zo is een absurde, tragische horror-komedie ontstaan.
Grote Mensen laat vooral zien hoe volwassenen denken dat ze de touwtjes in handen hebben.”
Wat zouden kinderen denken dat hun ouders de godganse dag doen?!
Wat doen volwassenen als ze in de knel komen?
“Dan gaan ze kinderlijk gedrag vertonen: anderen de schuld geven, doorzichtige uitvluchten bedenken, halve excuses verzinnen,
symptomen in plaats van oorzaken aanpakken. Ze nemen hun verantwoordelijkheid niet.”
Roept Grote Mensen mededogen met grote mensen op?
“Ja, en vooral herkenning. Je ziet vijf volwassenen in hun pogingen er het beste van te maken. Elk van hen zou veel liever spelen, maar ze blijven gehoorzamen aan hun volwassenen stem. Veel volwassenen nemen afscheid van het kind in zich. Spijtig. Het is ook een groot misverstand dat dat niet anders kan. Geef het kind een rol, naast de volwassene, zodat je in dubbele schoonheid leeft. Kinderen kunnen oplossingen bedenken die misschien niet altijd efficiënt zijn, maar je wel leren dat je onorthodoxe paden moet durven inslaan.”
Jullie hebben zelf kinderen?
“Ja, elk van ons. We zijn veertigers met pubers. Ze zijn komen kijken. Moesten erg lachen. Maar kleuters gaan nog een stap verder. Die gaan helemaal mee in wat er gebeurt.”
Waar komt jullie liefde voor licht absurdisme vandaan?
“Het is eigen aan Vlamingen. Je moet alles niet al te serieus nemen en blijven lachen om je eigen onbekwaamheid.” [EA]
Grote Mensen [4+] | COMPAGNIE BARBARIE | BE | theater | 4 en 5 aug | Theater aan de Parade, Pleinzaal | 55 min | €12,50 | jeugd €7,50 | NL première
36
37 foto Karin Jonkers
ERBIJ ZIJN, ERBIJ HOREN
Volgens NRC-columniste Japke-d. Bouma leven we in de eeuw van de EHBO, gelet op de sterke roep om
te verbinden. Gelukkig ziet Boulevard in dat werkwoord geen letsel maar kracht.
Onder de Nederlandse festivals is Boulevard één van de koplopers in publieksverbinding.
“Dat willen we ook blijven”, zegt Coralie den Adel vastberaden. Zij coördineert alle inspanningen van Boulevard om een [nog] diverser publiek naar het festival te krijgen.
Voor een goed begrip: “We zijn blij met onze huidige bezoekers, maar sommige mensen moeten nog altijd hindernissen overwinnen om aan het festival te kunnen deelnemen.” De drempels kunnen fysiek, psychisch of verstandelijk van aard zijn, naast bestedingskracht, taal en herkomst. Waar mogelijk verkleint of verwijdert Boulevard zichtbare en onzichtbare struikelblokken.
“We zijn een festival voor een groot en breed publiek,”
benadrukt Coralie, “je bent er welkom zoals je bent.”
Sinds 2015 wint publieksverbinding terrein binnen Boulevard. Aanvankelijk beperkte het zich tot gratis aanbod en voorzieningen als gebarentolken voor doven en schrijftolken voor slechthorenden, live beschrijvingen van voorstellingen [audiodescriptie] voor blinden en slechtzienden, menukaarten in braille en rolstoelhellinkjes. Inmiddels omvat het veel meer, waaronder contextprogrammering en marketing voor doelgroepen. “We dagen onze festivalmedewerkers en makers uit om hun eigen denken over toegankelijkheid op te rekken. Dat levert geweldige gesprekken en inzichten op, maar ook voorstellingen met oog voor
'vergeten' groepen.” Daarnaast werkt Boulevard samen met kennis- en belangenorganisaties, waaronder Onbeperkt
Genieten, Quiet Community Den Bosch, Theater met Tolk en ervaringsdeskundige adviseurs.
VOORUITGANG
Enkele bredere voorstellingen die Coralie graag vol in het licht zet: Voor ze verdwijnen van Het Houten Huis en Theater
Stap [zie pag. 10], Motus Mori CORPUS van choreograaf Katja Heitmann [pag. 39] en Mondo Perfetto van Guilherme Miotto, die de verbindingskracht van een gigantische marimba bewijst. “Verder kijk ik uit naar de dansvoorstelling Falling van Misiconi en de installatie Binnenste Buiten van Boukje Schweigman en Johannes Bellinkx.”
Coralie volgt ook internationale ontwikkelingen in publieksverbinding. Met name Engeland ligt enkele zeemijlen op Nederland vóór. “Gebarentolken staan er niet ‘los’ op een podium, maar krijgen vaak een gelijkwaardige rol. Ze horen erbij. Ook zijn er theatermakers en choreografen, onder wie Ben Duke – te gast op Boulevard 2018, 2020 en 2022 – die twee scripts ontwikkelen: een voor de spelers en een voor de blindentolk.”
VEELKANTIGHEID
Zover is het nog niet in Nederland. Maar de vooruitgang is zichtbaar, ook bij Boulevard: in haar vierjarenplan 2025-2028 is publieksverbinding geen bijlage die met Leukoplast is aangehecht. Oog voor veelkantigheid zit in elk hoofdstuk. Het is een kernbegrip geworden. [EA]
Gebarencafé
38
foto Karin Jonkers
Nieuwe intimiteit
Sinds 2019 bouwt choreograaf Katja Heitmann aan Motus Mori, een almaar uitdijend archief met karakteristieke bewegingen van alledaagse mensen uit heel Europa. CORPUS is het derde hoofdstuk.
Bijna tweeduizend [!] mensen hebben hun bewegingen gedoneerd, onder wie ook Bosschenaren. In haar eerdere hoofdstukken MUSEUM en RELIQUIEM – beiden op Boulevard te zien geweest – werkte Katja Heitmann met professionele dansers. Dit keer gaat ze aan de slag met zowel professionele dansers als performers die geen dansopleiding volgden maar hun eigen fysieke expertise hebben.
Het idee voor CORPUS is in Leeds [UK] ontstaan en krijgt een voortzetting op Boulevard. Het begon in 2023 met een workshop aan een groep van dertien Engelsen. In augustus komen ze naar Den Bosch. De jongste is twintig, de oudste zesentachtig jaar. Allemaal mensen met een hoge fysieke intelligentie, omdat ze in het dagelijks leven door bijvoorbeeld ouderdom, spasme of stijfheid genoodzaakt zijn om aan hun manier van bewegen extra aandacht te geven.
Katja: “Bij professionele dansers begint de repetitie pas in de studio. Nu begint het eigenlijk al op het moment dat iemand uit de auto gehaald wordt. Dat alleen al kan een hele acrobatische act zijn.”
ROLSTOELVOETEN
Katja Heitmanns manier van werken is gedetailleerd en zorgvuldig. Ze neemt het lijf zoals het is, met al zijn grenzen. Zo heeft een van de performers Parkinson. Waar normaal de trillende linkerhand verstopt wordt, mag die nu juist getoond worden. “Er ligt zo’n enorm taboe op. We zien het als zwakte. Het liefst ontkennen
we de kwetsbaarheid en vergankelijkheid, terwijl juist daar de schoonheid in schuilt. De Engelse performers hadden nooit eerder op deze artistieke manier gewerkt. Ze moesten vertrouwen krijgen dat ze in 'het goede licht' zouden worden gezet.”
Ook andersom was het nieuw. Zo had Katja er niet bij stilgestaan dat het voor de performers een enorme stap zou zijn om op blote voeten te werken. “Daar zit veel schaamte. Menselijke voeten zijn kwetsbaar. Rolstoelvoeten zien er anders uit dan die van een tachtigjarige die haar hele leven heeft gelopen.”
ONTROEREND
CORPUS is een ontroerende, rituele performance waarin lichamen met uiteenlopende kwaliteiten proberen om elkaars bewegingen te herhalen – wat voor een bijzondere intimiteit zorgt. Uiteindelijk worden de bewegingen zelfs overgedragen aan het publiek. Katja Heitmann gelooft dat in deze belichaamde kennis de basis voor menselijke empathie ligt. “Je kunt de ander beter begrijpen door hun beweging te ervaren.” Het is een opzichzelfstaand werk. Je hoeft de twee eerdere hoofdstukken niet gezien te hebben. Hoeveel hoofdstukken er nog precies zullen volgen, weet Katja niet. Haar bron is onuitputtelijk. Uiteindelijk wil ze een monument maken, zodat de bewegingen van generatie op generatie kunnen worden overgedragen. Als een bespiegeling van deze tijd. [SdH]
Motus Mori CORPUS | KATJA HEITMANN | NL | dans | 2 t/m 4 aug | Huis73, Pleitzaal | 45 min | €19,50 | vriend €18 | NL première
39
foto Michael Godsall
Q ueer ARTS
40 PROGRAMMA 24 /25 theateraandeparade.nl MET VOORSTELLINGEN VAN O.A. MINOUX DE WARME WINKEL Alida Dors | Theater Rotterdam KIRSTEN VAN TEIJN Naomi Velissariou | Theater Utrecht JETSE BATELAAN Theater Artemis/HZT/hetpaleis bestelnu! bestelnu! bestel nu in de verkoop FESTIVAL
verkadefabriek.nl/queer 7-8-9 JUNI
GEEF EEN TOEGIFT: KOOP EEN KAARTJE VOOR JEZELF EN EEN ANDER
Stel: je bent verzot op theater, dans en muziek, maar je portemonnee laat het niet toe om een toegangskaartje te kopen. Of je zou het wel een keer willen proberen, maar je kunt je geld beter besteden aan boodschappen.
Voor deze mensen is er ‘Geef een Toegift’: een campagne waarbij bezoekers van Nederlandse festivals worden opgeroepen een kaartje voor een ander – iemand uit de omgeving met een krappe beurs – te kopen.
Theaterfestival Boulevard doet al jaren mee en heeft al veel mensen met weinig financiële mogelijkheden blij kunnen maken. Hoe werkt het?
In je online winkelmandje kun je een extra kaartje stoppen voor iemand die graag een voorstelling op Boulevard zou willen bezoeken. Samen met onder meer Quiet Community Den Bosch en het Centraal Orgaan opvang asielzoekers [COA] zorgen we ervoor dat jouw ‘toegift’ goed terechtkomt bij mensen uit de buurt.
‘Geef een toegift’ is een landelijke campagne van de Verenigde Podiumkunstenfestivals.
41
42
43
DRAAG JE THEATERFESTIVAL BOULEVARD
EEN WARM HART TOE? EN WIL JE HET FESTIVAL GRAAG STEUNEN?
WORD VRIEND!
Boulevard werkt aan een toegankelijk festival met een uitdagend programma. Om blijvend eigenzinnige [internationale] voorstellingen te programmeren voor een breed publiek en te investeren in [nieuwe] makers en projecten, kunnen wij je hulp als fan en vaste bezoeker goed gebruiken.
Voor € 50,- per jaar ben je Vriend van Boulevard en heb je altijd een streepje voor:
• 10% korting op een selectie voorstellingen
• Voorrang bij online voorverkoop
• Exclusieve bijeenkomsten, waaronder een programmapresentatie
• Speciale nieuwsbrieven
Ga voor meer informatie naar de site via de QR-code. Meteen aanmelden kan daar ook.
LIEVER EENMALIG DONEREN? DAT KAN!
Als donateur kun je Theaterfestival Boulevard ondersteunen met een [eenmalige] financiële bijdrage naar keuze. Jouw donatie maakt het mogelijk om ons festival toegankelijk te houden voor een breed publiek en om te blijven investeren in innovatieve kunstvormen.
“Sinds 2018 ben ik vriend van Boulevard. Ieder jaar weer een periode die in het teken staat van nieuwe ontdekkingen, werelden, ontmoetingen en even weg zijn van de dagelijkse sleur. Boulevard biedt mij een andere blik op de wereld en geeft mij nieuwe inzichten waar ik het bestaan nog niet van wist. Ik voel mij een ambassadeur van Boulevard, omdat ik mag meedenken en uitdragen waar het festival voor staat.”
– Willem Rog –
44
Co-funded by the Creative Europe Programme of the European Union
SUBSIDIËNTEN
SPONSORS EN SUPPORTERS
Theaterfestival Boulevard 2024 zou niet mogelijk zijn zonder de betrokken steun van onze vrienden en vrijwilligers.
45
HBW He nk b oe r w in ery
EN BEGUNSTIGERS
HET VOLGENDE NUMMER VERSCHIJNT OP 20 JUNI MET DAARIN NOG VEEL MEER VOORSTELLINGEN EN CONCERTEN.
BOULEVARD MAGAZINE nr. 2
OM NAAR UIT TE KIJKEN:
Corpo Máquina Society
In Mondo Perfetto trilt alles. De dansers, de reuzegrote marimba, het werk van Bach.
Tienmaal jeugdtheater
Leuker dan TikTok, gegarandeerd algoritmevrij
Een Parade vol tenten.
We’re back. Op het plein met de vele verhalen. We raapten de mooiste op.
Happy hardcore
Sinds 1985 beleefde de Boulevard ruim vierhonderd festivaldagen. Nooit sloeg hij er een over. Nooit. Gesprek met Jean Philipse.
Ben en zijn maatjes
De helden van de gratis pendelbussen
Voelen met je ogen
Schweigman& en Bellinkx maken je zintuigen zakmesscherp
Vuurwerk!
Oud en nieuw: twee generaties Boulevardmedewerkers in gesprek
Handig programmaoverzicht
Voorgenieten, plannen, niets missen
46
foto Karin Jonkers
foto Jean Philipse
artwork Rogier Roeters
VOOR ALLE VOORSTELLINGEN
Postbus 1704 5200 BT ’s-Hertogenbosch Festivalboulevard.nl 073 6124505
Deel je ervaring op social media en gebruik #boulevard2024
@tfboulevard
/festivalboulevard
festival_boulevard
Boulevard Magazine nr. 1 is een uitgave van Theaterfestival Boulevard ’s-Hertogenbosch
Redactie Eric Alink [tevens eindredactie], Moniek de Zeeuw Teksten Eric Alink, Liesbeth Goedbloed, Saskia de Haas Medewerkers Nina Aalders, Tessa Smeulers, Dana Kibbelaar, Kitty Becht, Maartje Bogaerts van de Vossenberg, Gido Broers Campagnebeeld artwork Rogier Roeters Grafische vormgeving Yell & Yonkers Drukwerk Dekkers van Gerwen
47
COLOFON
DIT
ZIJN NU AL KAARTEN TE KOOP. EXTRA INFORMATIE VIND JE OP ONZE WEBSITE OF VIA DEZE QR-CODE:
GAAT OP 20 JUNI IN DE VERKOOP
UIT
MAGAZINE
ONS HELE PROGRAMMA
Aftellen naar de veertigste Boulevard. We kijken naar je uit!
48 do
aug festivalboulevard.nl #boulevard2024
Rogier Roeters
1 t/m zo 11
artwork