BK4GR4 | Analyseverslag

PUBLIEK DEN HAAG LIJN 2 ‘BLAUWE’ LIJN BESLOTEN PLEINENREEKS

PAUL KUITENBROUWER BK4GR4 17-04-2020

_[2A]: BO VISSERS 4730461 - PLEIN _[2B]: MARIT SMIT 4858557 - BINNENHOF _[2C]: FATIH SARIKAYA 4866320 - BUITENHOF _[2D]: JULIAN WIJNEN 4858484 - KERKPLEIN

I N H O U D S O P G AV E INLEIDING BLAUWE LIJN

3

VOORONDERZOEK HISTORISCHE STEDENBOUWKUNDIGE ONTWIKKELINGEN LIJN 2 IN VOGELVLUCHTPERSPECTIEF GEBOUWTYPOLOGIEN EN VERKAVELIG RUIMTELIJKE STRUCTUREN EN OVERGANGEN REDUCTIETEKENINGEN RUIMTELIJKE STRUCTUUR EN OVERGANGEN INFRASTRUCTUUR

4 5 11 12 13 15 19

PROJECTEN UIT DE LIJN PLEIN - BO VISSERS Inleiding Referentie plannen Interventie: Context Structuur Representatie: Tijdlijn Gevels Verhoudingen Perceptie: Sfeer Ontsluiting Overgang Planvergelijking Conclusie BINNENHOF - MARIT SMIT Inleiding Referentie plannen Interventie: Binnenhof Plan in stedelijke context Open ruimte Gebouw, plein en water Representatie: Gebouw in zijn omgeving Gevelbeelden Perceptie: Aanzicht op gebouw en plein Gebouw in zijn omgeving Ontsluiting Planvergelijking Conclusie BUITENHOF - FATIH SARIKAYA Inleiding Referentie plannen Interventie

21 24 25 27 29 31 33 35

Stedelijk structuur Relatie met de openbare ruimte Representatie: Gevelbeelden rond het ensemble Gevelbeelden rond het ensemble Perceptie: Stadswandeling Plan in stedelijk context Vogelvluchtperspectief Planvergelijking Conclusie KERKPLEIN - Julian Wijnen Inleiding Referentie plannen Interventie: Bebouwingsstructuur Plan in relatie tot de openbare ruimte Representatie: Gevelbeelden rond het ensemble Kenmerkende gebouwen in het ensemble Perceptie: Plan in stedelijke Context

Straatprofielen Planvergelijking Conclusie

77 81 83 85 93 95 99 100 101 103 104 105 107 109 111 113 115 117 118

37 39 41 43 44 45

CONCLUSIE - GEZAMENLIJK

119

48 49 52 53 55 57 59 61 62 63 65 66 67 69 71 72 73 75 76

LITERATUUR PLEIN - Bo Vissers BINNENHOF - Marit Smit BUITENHOF - Fatih Sarikaya KERKPLEIN - Julian Wijnen

121 122 123 123 123

APPENDIX THUIS EXCURSIE WEEK 1 Bo Vissers Marit Smit Fatih Sarikaya Julian Wijnen

125 126 136 141 150

INLEIDING Den Haag, mooie stad achter de duinen. De derde grootste stad van Nederland en een belangrijk onderdeel van het land. Den Haag is het politieke centrum van Nederland en speelt een belangrijke rol door de residentie van het Koninklijk Huis en vele ambassades en ministeries. In dit verslag wordt onderzoek gedaan naar de Blauwe Lijn uit het boek Publiek Den Haag, de 7 lijnen. (Jansen, 1994).

De blauwe lijn wordt gevormd door een reeks stedelijke pleinen; Plein, Binnenhof, Buitenhof en Kerkplein.

Deze pleinen worden gekenmerkt door hun eigen individuele gebruik van de openbare ruimte en omliggende bebouwing. Het begrip beslotenheid verbind de reeks pleinen tot een samenhangende lijn.

Het doel van deze analyse is de hedendaagse betekenis van de ‘Blauwe Lijn’ in kaart te brengen, door te kijken naar de begrippen interventie, representatie en perceptie. De hoofdvraag luidt als volgt: Wat is de hedendaagse betekenis van het plein, buitenhof, binnenhof en kerkplein voor de blauwe lijn in Den Haag, met betrekking tot de basisbegrippen interventie, representatie en perceptie?

In het eerste deel van het verslag wordt onderzoek gedaan naar de lijn als geheel. Dit vooronderzoek is verdeeld in verschillende onderwerpen. Allereerst worden de Historische, stedenbouwkundige ontwikkeling van Den Haag binnen de singels toegelicht van 1300 tot nu. Vervolgens worden de gebouwtypologiën en de verkaveling in beeld gebracht. Daarna zijn de ruimtelijke structuren en overgangen van privé naar openbaar weergegeven. Ook is er een reductie tekening met route die langs de 4 pleinen toegevoegd. Als laatste is de infrastructuur in kaart gebracht.

In het tweede deel van het verslag worden de vier stedelijke pleinen apart geanalyseerd door middel van een planvergelijking. Hierin doet Bo onderzoek naar het Plein, Marit onderzoekt het Binnenhof, Fatih onderzoekt het Buitenhof en Julian doet onderzoek naar het Kerkplein. Elk plein wordt op verschillende aspecten onderzocht. Deze onderzochten onderwerpen zijn ieder te vatten onder een van de basisbegrippen: inventarisatie, representatie en perceptie. Aan de hand van alle ordening tekeningen wordt er voor ieder project een conclusie getrokken.

Tot slot worden de deelconclusies van ieder project samen gevoegd, en wordt er gekeken welke invloed deze conclusies hebben op de Blauwe Lijn in zijn geheel.

Voor dit analyseverslag zijn verschillende onderzoeksmethodes gebruikt. Er is gebruik gemaakt van kaartmateriaal, foto´s, Google Earth, theorie en literatuurstudie, eigen en andermans ervaringen en filmmateriaal.

3

VOORONDEROEK LIJN 2 GEZAMENLIJK

4

DEEL

H I S TO R I S C H E S T E D E N B O U W K U N D I G E O N T W I K K E L I N G E N - M A R I T DEN HAAG BINNEN DE SINGELS Den Haag is gebouwd op de strandwallen die ver voor onze jaartelling door de zee zijn gevormd. Het begin van de stad is ontstaan met het kasteel van de graaf Floris IV van Holland in 1230. Het gebied rondom Den Haag is echter al vroeg voordat er sprake was van een dorp bewoond geweest, zo zijn er archeologische vondsten uit 3000 v. Chr. gedaan in de omgeving van het Binnenhof. In 1248 werd door graaf Willem II een nieuw kasteel gebouwd aan een duinmeer, de huidige hofvijver. Den Haag bleef hierna lange tijd een residentie van graven van Holland en groeide langzaam tussen de Hollandse steden. Aan het begin van de 14de eeuw bestond Den Haag uit twee kernen, het Hof ter Hage en het dorp Die Haghe. In de loop van de 14de eeuw groeiden deze kernen samen en ontwikkelde Den Haag zich tot een stad.

LEGENDA

In de 15de en 16de eeuw stagneerde de bloei en werd de stad meerdere keren overvallen, geplunderd en bezet. In 1587 verbeterde de economie met de vestiging van het bestuur van Holland, waarna de stad profiteerde van de Welvaart aan het begin van de Gouden Eeuw. Rond 1600 worden er nieuwe waterwerken en singels gegraven die moesten dienen als verdedigingswerken.

Binnen de singels ontstond een scheiding tussen de chique stad rond het hof (op het zand) en de arbeidersstad rond de havens (op het veen).

Groen Water Wegen

Door de vestiging van het bestuur van Holland bleef de stad gestaag door groeien en kreeg Den Haag in 1815 de functie als provinciestad. Toch bleef de stad binnen de cirkels. Na de aanleg van de spoorlijn in 1843 verranderde dit en werd de stad uitgebreid buiten de singels.

Bebouwing N

Situatie 1300

Situatie 1600

Situatie 1800 5

H I S TO R I S C H E S T E D E N B O U W K U N D I G E O N T W I K K E L I N G E N - M A R I T

Situatie 1900

LEGENDA Groen Water Wegen Bebouwing Tram

N

Situatie 1960

DE TRAM EN PLAN VAN BERLAGE Vanaf 1860 breidt de stad Den Haag zich in hoog tempo buiten de singels uit. Er is een groot verschil in de kwaliteit van de woningen, bepaald door de ondergrond. De stad wordt uitgebreid met uiteenlopende wijken en ook richting zee komen steeds meer wijken, er wordt een verbinding gemaakt met het vissersdorp Scheveningen waarna deze groeit tot een populaire badplaats.

Ook binnen de singels worden nieuwe woningen gebouwd, er worden herenhuizen gebouwd vele nieuwe wegen aangelegd en grachten worden gedempd wat zorgt voor meer ruimte. Aan het stadsbeeld verrandert veel in de loop van de 19de eeuw, er rijzen meerdere neogotische kerken op en aan het Plein komen grote ministeriegebouwen in neorenaissancestijl. Ook komen er nieuwe gebouwtypes in de stad, bijvoorbeeld de Passage en grote warenhuizen.

Van 1912-1914 wordt het wegennetwerk aangepakt waarbij de kleine straatjes rond het Buitenhof verdwijnen. In 1914 bouwt Berlage hier het monumentale winkelpand Meddens. Ook ontwerpt Berlage in 1923 de vijverdam bij de Gevangenpoort.

6

N

H I S TO R I S C H E S T E D E N B O U W K U N D I G E O N T W I K K E L I N G E N - M A R I T

DE BESTAANDE BEBOUWING LEGENDA Gebouwd voor 1600 Gebouwd 1600-1700 Gebouwd 1700-1800 Gebouwd 1800-1900 Gebouwd 1900-2000 Gebouwd 2000-heden N 7

schaal 1:2500 Bebouwing door de jaren

H I S TO R I S C H E S T E D E N B O U W K U N D I G E O N T W I K K E L I N G E N - M A R I T

Gebouwd voor 1600

Gebouwd 1800-1900

LEGENDA Gebouwd 1600-1700

Gebouwd 1900-2000

Gebouwd voor 1600 Gebouwd 1600-1700 Gebouwd 1700-1800 Gebouwd 1800-1900 Gebouwd 1900-2000 Gebouwd 2000-heden N

Gebouwd 1700-1800

Gebouwd 2000-heden 8

H I S TO R I S C H E S T E D E N B O U W K U N D I G E O N T W I K K E L I N G E N - M A R I T

LEGENDA Gebouwd voor 1600 Gebouwd 1600-1700 Gebouwd 1700-1800 Gebouwd 1800-1900 Gebouwd 1900-2000 Gebouwd 2000-heden N 9

schaal 1:2500 Bebouwing door de jaren

H I S TO R I S C H E S T E D E N B O U W K U N D I G E O N T W I K K E L I N G E N - M A R I T

Kerkplein Binnenhof

Buitenhof Plein

LEGENDA Gebouwd voor 1600 Gebouwd 1600-1700 Gebouwd 1700-1800 Gebouwd 1800-1900 Gebouwd 1900-2000 Gebouwd 2000-heden

10

L I J N 2 I N V O G E LV LU C H T P E R S P E C T I E F - J U L I A N

11

G E B O U W T Y P O LO G I E Ă‹ N E N V E R K AV E L I N G - J U L I A N LEGENDA pand met woonfunctie horeca winkel onder woning winkel(centrum) overheidsgebouwen bedrijfskantoren pand met religieuze functie musea pand met onderwijs functie

schaal 1:5000 Bebouwing typologie en verkaveling 12

N

RUIMTELIJKE STRUCTUREN EN OVERGANGEN - BO LEGENDA

4

OPENBAAR STRATEN/PLEINEN OPENBARE GEBOUWEN

3

SEMI-OPENBARE GEBOUWEN PRIVÉ GEBOUWEN

2 UITLEG - Openbare gebouwen: - Musea - Kerken - Gemeente - Biblotheek

- Semi-openbare gebouwen: - Winkels - Cafés - Restaurants

1

1 - KERKPLEIN 2 - BUITENHIOF 3 - BINNENHOF 4 - PLEIN

Schaal 1:2500 Overgangen openbaar - semi-openbaar - priv’e 13

N

LEGENDA

OPENBAAR STRATEN/PLEINEN OPENBARE GEBOUWEN SEMI-OPENBARE GEBOUWEN PRIVÉ GEBOUWEN

Symbolische weergave Overgangen openbaar - semi-openbaar - privé

1 - KERKPLEIN

2 - BUITENHIOF

3 - BINNENHOF

4 - PLEIN

- PLEIN VOLLEDIG OMSLOTEN - PLEIN RONDOM OPENBAAR GEBOUW - PLEIN OMSLOTEN DOOR SEMI-OPENBARE GEBOUWEN

- PLEIN HALF OMSLOTEN/HALF OPEN - PLEIN OMSLOTEN DOOR SEMI-OPENBARE GEBOUWEN EN ÉÉN PRIVÉ GEBOUW

- PLEIN VOLLEDIG OMSLOTEN - PLEIN RONDOM BELANGRIJK PRIVÉGEBOUW - PLEIN OMSLOTEN DOOR PRIVE GEBOUWEN

- PLEIN VOLLEDIG OMSLOTEN - HALF OMSLOTEN DOOR PRIVÉ GEBOUWEN - HALF OMSLOTEN DOOR SEMI-OPENBARE GEBOUWEN

14

REDUCTIETEKENING RUIMTELIJKE STRUCTUUR EN OVERGANGEN- BO LEGENDA

BELANGRIJKE BEBOUWING OPENBARE RUIMTE GROEN

2 3

WATER

4

ROUTE LIJN 2

1

5 6

8

7

9

Schaal 1:2500 Structuur en overgang lijn 2 15

N

1

2

3

4

5

6

7

8

9

16

RUIMTELIJKE STRUCTUREN EN OVERGANGEN - BO LEGENDA

NIET OPENBAAR OPENBARE WATER

Schaal 1:2500 Nollikaart 17

N

LEGENDA

OPENBAAR NIET OPENBARE WATER

Omgekeerde Nollikaart 1:2500

N

1 - KERKPLEIN

2 - BUITENHOF

3 - BINNENHOF

4 - PLEN

DE OPENBARE KERK WORDT VOLLEDIG OMSLOTEN DOOR EEN OPENBAAR PLEIN. ER IS DUS EEN GELEIDELIJKE OVERANG VAN PLEIN NAAR BEBOUWING, HIERMEE WORDT DE KERK IS ONDERDEEL VAN HET PLEIN. OOK GRENZEN ER VEEL STRATEN AAN HET PLEIN, DUS ER IS EEN STERKE VERBINDING MET DE OMGEVING.

HET OPPENBARE PLEIN WORDT DOOR DE WEG VERDEELD IN TWEE DELEN. HET IS TE ZIEN DAT HET RECHTER DEEL AAN HET WATER GRENST. ER IS EEN DUIDELIJK CONTRAST TUSSEN DE OMLIGGENDE BEBOUWING EN HET PLEIN. OOK GRENZEN ER VEEL STRATEN AAN HET PLEIN, DUS ER IS EEN STERKE VERBINDING MET DE OMGEVING.

HET OPENBARE PLEIN WORDT VOLLEDIG OMSLOTEN DOOR EEN PRIVÉGEBOUW. ER IS EEN DUIDELIJK CONTRAST TUSSEN DE BEBOUWING EN HET PLEIN. OOK IS ER OP DIT PLEIN GEEN CONNECTIE MET ANDERE OPENBARE RUIMTE.

HET OPENBARE PLEIN WORDT OMSLOTEN DOOR NIET OPENBARE BEBOUWING. ER IS EEN DUIDELIJK CONTRAST TUSSEN BEBOUWING EN PLEIN. WEL GRENZEN ER VEEL STRATEN AAN HET PLEIN, ER IS DUS EEN STERKE VERBINDING MET DE OMGEVING.

18

I N F R A S T R U C T U U R - FAT I H LEGENDA

Tramlijn Fietspad Voetgangerspad Lokale weg Parkeervlak

schaal 1:4000 Infrastructuur 19

N

I N F R A S T R U C T U U R - FAT I H

schaal 1:4000 1. Infrastructuur - Lokale wegen

schaal 1:4000 3. Infrastructuur - Fietspaden

schaal 1:4000 2. Infrastructuur - Trambanen

N

N

schaal 1:4000 4. Infrastructuur - Voetpaden 20

N

N

PLAN EN REFERENTIES 2 A

P L E I N

21

-

B O

PLEIN

Bo Vissers 4730461

DE BLAUWE LIJN

Afbeelding [1.1] 22

D R I E LU I K O P D R A C H T - B O 2

1 3

2

Schaal 1:2500 Luchtfoto Plein en omgeving

Het Plein in Den Haag bevat twee sferen zoals in afbeelding 1 te zien. Enerzijds de gebouwen van justitie en anderzijds de vele cafĂŠs. Hier wil ik de nadruk op leggen in het analyseverslag. Op afbeelding 2 zie je een perspectief vanaf het plein en op afbeelding 3 een perspectief van hoe je het plein opkomt. Ook deze twee invalshoeken wil ik terug laten komen in het onderzoek. Hierbij zijn de volgende twee begrippen van belang:

N

1

Google Earth streetview Perspectief vanaf het plein

3

- REPRESENTATIE: Wat drukt de stedelijke en architectonische omgeving uit?

- PERCEPTIE: Hoe wordt de stedelijke en architectonische omgeving ervaren?

Schets 2 sferen 23

Google Earth streetview Perspectief vanaf de straat

Afbeeldingen [1.2]

INLEIDING - BO Het plein in Den Haag staat bekend om haar twee sferen; de Tweede kamer omgeven door vele cafés. Na vijfen komen dan ook geregeld politici een drankje doen op het Plein. En zeg nu eerlijk, wie wil er niet een biertje drinken met premier Rutte op 1,5 meter afstand?

Het doel van deze analyse is de hedendaagse betekenis van het Plein in kaart te brengen, door te kijken naar de begrippen interventie, representatie en perceptie. De hoofdvraag luidt als volgt: WAT IS DE HEDENDAAGSE BETEKENIS VAN HET PLEIN VOOR DE BLAUWE LIJN IN DEN HAAG? Door het plein in Den Haag te vergelijken met de Markt in Venlo, Place des Vosges in Parijs, Place dauphine in Parijs, Piazza san Carlo in Turijn en Piazza Palazzo di Citta in Turijn worden er conclusies getrokken die invloed hebben op de ´Blauwe Lijn´ in Den Haag. Het onderzoek is gedaan door het analyseren van kaartmateriaal, foto´s, Google Earth, theorie en literatuurstudie, eigen en andermans ervaringen en filmmateriaal.

“ T E R U G N A A R D E S F E E R VA N D E G O U D E N E E U W ” -MARK RUTTE-

Bij het begrip interventie is er gekeken naar de context van het plein in de stad met de bijbehorende grootte en het aantal inwoners, ook is geanalyseerd hoe het plein zich in de stedelijke structuur verhoudt.

Het begrip representatie is geanalyseerd door middel van een tijdlijn, welke betekenis het plein en omliggende architectuur door de jaren heen hebben gehad. Verder zijn de verschillende soorten gevels onderzocht op het gebied van uniformiteit en verscheidenheid, dit geeft de representatie van de architectuur rondom het plein weer. Ook de verhoudingen in breedte van het plein en hoogte van de bebouwing geeft de representatie weer.

Bij het begrip perceptie zijn als eerst de verschillende sferen op en aan het plein geanalyseerd. Welke soorten activiteiten er plaats vinden en waardoor. Ook de ontsluiting is in kaart gebracht, vanaf welke kanten en hoe je het plein kan betreden. Als laatste is de overgang van bebouwing naar het plein onderzocht met de verschillende soorten materialen.

Dit geeft aan hoe de bebouwing in contact staat met het plein en hoe makkelijk het plein betreed baar is.

24

Tekst

[1.1]

REFERENTIEPLANNEN - BO PLEIN, DEN HAAG

MARKT, VENLO

PLACE DES VOSGES, PARIJS

Het plein in Den haag is een groot vierhoekig plein dat omsloten wordt door terrassen en regeringsgebouwen. Het werd in 1632 aangelegd en moest lijken op Place des Vosges in Parijs. Doordat het Plein grenst aan het Binnenhof, worden er vaak politieke demonstraties gevoerd.

De Markt in Venlo is een klein plein omsloten door terrassen, met uitzicht op het stadhuis. Verder bevindt dit plein zich midden in het winkelgebied en is daarmee alleen toegankelijk voor voetgangers.

Place des Vosges is het oudste plein van Parijs. Het is groot, vierkant en volledig omsloten door gelijkuitziende huizen met winkels en cafĂŠs in de plint. Het plein is te herkennen aan het vele groen en de vier fonteinen.

25

Afbeeldingen [1.3]

PLACE DAUPHINE, PARIJS

PIAZZA SAN CARLO, TURIJN

PIAZZA PALAZZO DI CITTÀ, TURIJN

Place Dauphine is het tweede koninklijke plein in Parijs. Het is redelijk klein, heeft een driehoekig vorm en ligt op Île de la Cité, wat grenst aan de Pont Neuf. Het plein is omgeven door woningen en cafés met aan het breedste stuk het paleis van justitie van Parijs.

Piazza San Carlo is een van de belangrijkste pleinen van Turijn. Het is een groot vierhoekig plein omgeen door uniforme gevels en twee kerken. In de plint bevinden zich vele winkels en cafés. Het plein wordt ook wel de onvangstkamer van Turijn genoemd door de toegankelijkheid en sfeer.

Piazza Palazzo di Città is een klein plein in Turijn omgeven door uniforme gevels, gelegen midden in de stad. Aan het plein grenst het Palazzo Civico (centrale bestuur) en verschillende cafés. Het staat bekent om de wekelijkse groentemarkt en intieme sfeer.

26

Afbeeldingen [1.3]

INTERVENTIE - CONTEXT- BO LEGENDA STAD PLEIN WATER DEN HAAG

Context plein in stad verhoudingen

VENLO

PARIJS

TURIJN

27

N

UITLEG Links is de ligging van de pleinen te zien in de stedelijke context. De grote pleinen zijn met een grote rode stip aangegeven en de kleine pleinen met een kleine rode stip. De grote van de steden zijn na verhouding geïllustreerd.

Onderstaande figuren geven d.m.v. verhouding de grote van de stad in KM2 weer in vergelijking met het aantal inwoners.

STAD VERGELIJKING KM2 CENTRUM DEN HAAG VENLO

98,12 62,09 105,4

PARIJS

130,2

TURIJN

STAD VERGELIJKING INWONERS CENTRUM DEN HAAG VENLO

474.292

101.808 2.138.551

PARIJS TURIJN

870.456

28

Tekst

[1.2]

INTERVENTIE - STEDELIJKE STRUCTUUR - BO 1 - Plein, Den Haag

- Groot vierhoekig plein

- Volledig omsoten door bebouwing

- Belangijke bebouwing verspreidt rondom het plein

- Water bereikbaar via de bovenzijde van het plein 2 - Markt, Venlo

- Klein vierhoekig plein

- Volledig omsloten door bebouwing

- Één belangrijk gebouw aan bovenzijde van het plein

- Water bereikbaar via de linkerkant van het plein 3 - Place des Vosges, Parijs

- Groot vierhoekig plein

- Volledig omsloten door belangrijke bebouwing

- Groene indeling van het plein 1 - Plein, Den Haag

2 - Markt, Venlo

4 - Place Dauphine, Parijs

- Klein driehoekig plein

- Volledig omsloten door bebouwing

- Op het breedste punt grenst belangrijke bebouwing

- Water bereikbaar via biede kanten van het plein

- Groen indeling van het plein 5 - Piazza San Carlo, Turijn

- Groot vierhoekig plein

- Volledig omsloten door bebouwing

- Belangrijke bebwouwing aan de onderkant en beide

lange zijdes van het plein 6 - Piazza Palazzo di Città, Turijn

- Klein vierhoekig plein

- Volledig omsloten door bebouwing

- Belangrijke bebouwing aan de linker kant van het plein

3 - Place des Vosges, Parijs

4 - Place Dauphine, Parijs

LEGENDA BEBOUWING GROEN WATER BELANGRIJKE BEBOUWING AAN PLEIN N 5 - Piazza San Carlo, Turijn

6 - Piazza Palazzo di Città, Turijn 29

Schaal 1:5000 Bebouwing, groen en water

UITLEG Uit de inventatisatie van de plattegronden met bebouwing, groen en water (links), is de stedelijke structuur af te leiden.

Oftewel het stratennetwerk rondom het plein en de vorm van het plein. Ook is de plaats van de belangrijke bebouwing meegenomen in de schematische weergave.

1 - Plein, Den Haag

2 - Markt, Venlo

3 - Place des Vosges, Parijs

4 - Place Dauphine, Parijs

LEGENDA BELANGRIJKE BEBOUWING HOOFDSTRUCTUUR PLEIN

N 5 - Piazza San Carlo, Turijn

6 - Piazza Palazzo di CittĂ , Turijn 30

Schaal 1:5000 Structuur omgeving

R E P R E S E N TAT I E - T I J D L I J N - B O

13e eeuw Kooltuin van het grafelijk kasteel Het plan was om de hele tuin vol te bouwen, maar Frederik Hendrik wilde het plein omringen door stadswoningen Omgevormd tot paradeplein

Constantijn Huygens bouwde Huygenshuis

Standbeeld Willem van Oranje geplaatst, gemaakt door Louis Royer Gebouw voor ministrie van kolonien gebouwd, ontworpen door W.N. Rose

17e eeuw

Plein aangelegd, werd Cruys genoemd

1632 1637 1737

1597 Logement Amsterdam gebouwd

1848

Het plein werd de vleeschmarkt genoemd, doordat het vleeshuys aan dit plein lag

Standbeeld Lodewijk XIII werd geplaatst

Koning Henri IV bouwde het koninkijke paviljoen ontworpen door Baptiste du Cereau, de omliggende huizen moesten hetzelfde 1639 ontwerp volgen

Nieuwe Steenen Huys werd gebouwd, vanaf dit moment werd het plein de grote markt genoemd

1792 1861

1876

Gebouw voor ministerie afgebroken en nieuwe Tweede Kamer gebouwd

1604

13e eeuw

16e eeuw

De naam van het plein werd veranderd naar Place des fédérés

1793 De naam van het plein werd

Fontein geplaatst voor t stadhuis

Tramlijnen moesten van duitse bezetters wegehaald worden

3 - Place des Vosges, Parijs

2 - Markt, Venlo

1 - Plein, Den Haag

veranderd naar Place des l’Indivisibilité

1632

Huygenshuis afgebroken vervangen door gebouw van ministierie van justitie door C.H. Peters

De naam van het plein werd veranderd in de naam van het eerste departement van Parijs door Napoleon, omdat ze hiervoor betaalde. Het werd Place des Vosges genoemd

1940

1988 Plein werd gebruikt voor publieke strafmatregelen

18e eeuw

19e eeuw

31

Fontein weggehaald

1793

1960 De regering heeft een groot restauratieproject gedaan in deze wijk. Ook de inrichting van het plein is hierbij aangepakt. Bomen, fonteinen, banken, lantaarnen

Het plein werd officieel de markt genoemd

Afbeeldingen [1.4] Tekst [1.3]

4 - Place Dauphine, Parijs

Palais de la cité gebouwd, tijdens de tijd van Lodewijk IX en diende als de residentie van de koningen van Frankrijk

1214

1620

1314 Vroeger bestond dit gebied uit 3 kleine eilandjes, hier werd grootmeester van de orde van tempeliers terechtgesteld

Bouw van de brug Pont Neuf en hereniging van de 3 eilandjes

Ruiterstandbeeld van Hendrik IV werd gemaakt

6 - Piazza Palazzo di Città, Turijn

5 - Piazza San Carlo, Turijn

1578 1607

1618

Plein gebouwd in opdracht van Henri IV, en is vernoemd naar zijn zoon Dauphin. Hij wilde huzien bouwen voor het volk

Portieken ontworpen door Carlo di Castellamonte

Romeinse tijd

1638 1644

De bouw van de kerk Santa Cristina is voltooid

De ontwerpen voor de kerk Santa Christina en San Carlo zijn gemaakt, vanaf dit moment start de bouw

Palazzo Solaro del Borgo werd gebouwd naar het ontwerp van Carlo di Castellamonte

Francesco Lanfranchi kreeg de opdracht om een nieuw hoofdkantoor voor het stadsbestuur te bouwen, Palazzo Civico

1663

1718 1756 De portieken rondom het hele plein werden ontworpen door architect Benedetto Alfieri

1753 Het paleis werd uitgebreid door de nieuwe eigenaar Isnardi di Caraglio

Palazzo Civico werd uitgebreid en verhoogd en de naam is veranderd in Municipio di torino

19e eeuw 1853

1834 De bouw van de kerk San Carlo 1860

Het paleis werd herbouwd door de architecten Joseph-Louis Duc en Honoré Daumet en diende als paleis van de justitie

Rechthoekig plan hangt samen met de grootte van het forum van Julia Augusta Taurinorum

Standbeeld van de groene Graaf en de Moor door Pelagio Palagi geplaatst

Borromea is voltooid

Ruiterstandbeeld van Emmanuel Philibert (Hertog) geplaatst

1838

1874 Huizenrij afgebroken, zodat er vrij zicht naar het paleis van justitie was, de overige huizen werden herbouwd

Gehele plein is gerestaureerd en tramlijnen werden weggehaald

32

1955

Afbeeldingen [1.4] Tekst [1.3]

R E P R E S E N TAT I E - G E V E L - B O 1 - Plein, Den Haag - Stadswoningen - Tweede Kamer - Justitie 2 - Markt, Venlo - Stadswoningen - Stadhuis 3 - Place des Vosges, Parijs - Uniforme woningen 4 - Place Dauphine, Parijs - Stadswoningen - Paleis van justitie 1 - Plein, Den Haag

5 - Piazza San Carlo, Turijn - Kerk San Carlo - Kerk Santa Christina - Paleis - Uniforme woningen

2 - Markt, Venlo

6 - Piazza Palazzo di Città, Turijn - Gemeente Turijn - Uniforme woningen

3 - Place des Vosges, Parijs

4 - Place Dauphine, Parijs

N 5 - Piazza San Carlo, Turijn

6 - Piazza Palazzo di Città, Turijn 33

Schaal 1:5000 Gevelbeeld

UITLEG Uit de inventarisatie van de soorten gevels is de uniformiteit of fragmentatie van het gevelbeeld af te lezen. Met uniformiteit wordt een eenzijdig repeterend gevelbeeld bedoeld. Met gefragmenteerd wordt een verscheidenheid van hoogtes, materialen en gevelopeningen bedoeld.

1 - Plein, Den Haag

2 - Markt, Venlo

3 - Place des Vosges, Parijs

4 - Place Dauphine, Parijs

LEGENDA UNIFORM GEVELBEELD GEFRAGMENTEERD GEVELBEELD

N 5 - Piazza San Carlo, Turijn

6 - Piazza Palazzo di CittĂ , Turijn 34

Schaal 1:5000 Gevelbeeld

R E P R E S E N TAT I E - V E R H O U D I N G E N - B O 1 - Plein, Den Haag - Groot plein - Redelijk vierkant 2 - Markt, Venlo - Klein plein - Redelijk vierkant 3 - Place des Vosges, Parijs - Groot plein - Vierkant 4 - Place Dauphine, Parijs - Klein plein - Driehoekig 1 - Plein, Den Haag

5 - Piazza San Carlo, Turijn - Groot plein - Rechthoekig

2 - Markt, Venlo

6 - Piazza Palazzo di Città, Turijn - Klein plein - rechthoekig

3 - Place des Vosges, Parijs

4 - Place Dauphine, Parijs

LEGENDA BEBOUWING WATER OPENBARE RUIMTE

N 5 - Piazza San Carlo, Turijn

6 - Piazza Palazzo di Città, Turijn 35

Schaal 1:5000 Nollikaart

-

UITLEG Uit de inventarisatie van de Nollikaarten (links) wordt de breedte en lengte van de bebouwing en pleinen duidelijk zichtbaar. Hieruit volgen de onderstaande belangrijkste doorsneden met bijbehorende breedte van het plein en gemiddelde hoogte van de omliggende bebouwing. Bij Place Dauphine is de breedste en smalste maat van het plein aangegeven, omdat dit plein een driehoekige vorm heeft.

22M

17M 35M

110M

2 - Markt, Venlo

1 - Plein, Den Haag

25M

18M 65M

150M

15M 3 - Place des Vosges, Parijs

4 - Place Dauphine, Parijs

LEGENDA DOORSNEDE 24M

25M

85M 5 - Piazza San Carlo, Turijn

45M 6 - Piazza Palazzo di CittĂ , Turijn 36

AANZICHT

N

Schaal 1:1250 Doorsnede plein

PERCEPTIE - SFEER - BO

UITLEG

UITLEG

UITLEG

- Er bevindt zich een belangrijk gebouw: de Tweede Kamer - Links en rechts van het plein is een winkelgebied aanwezig - Midden op het plein staat een standbeeld, dit is een belangrijk ontmoetingspunt - Rechts onder in de hoek van het plein bevinden zich veel cafés

- Er bvindt zich een belangrijk gebouw: het stadhuis - Links onder in de hoek bevinden zich verschillende cafés met terrassen die op het plein gevestig zijn - Rechts onder in de hoek grenst het plein aan het winkelgebied

- De winkels en cafés bevinden zich rondom de hele bebouwing en zijn gemengd - Midden op het plein staat een standbeeld, dit is een belangrijk ontmoetinspunt - Rondom het het hele plein bevindt zich belangrijke bebouwing - Het plein is erg groot en daarom geschikt om een wandeling te maken - Het gras is ideaal om op spelen voor kinderen - Tussen de bomen bevinden zich bankjes voor recreatie

37

UITLEG

UITLEG

UITLEG:

- Aan beide kanten van het plein bevinden zich cafés - Er bevindt zich een belangrijk gebouw op het breedste punt: Paleis van Justitie - Tussen de bomen bevinden zich bankjes voor recreatie - Tussen de bomen is een afgebakende ruimte, ideaal om te spelen voor kinderen

- De winkels en cafés bevinden zich rondom de hele bebouwing en zijn gemengd - In het midden van het plein staat een standbeeld, dit is een belangrijke onmoetingsplaats - Aan de onderkant van het plein staan twee belangrijke gebouwen: Kerk San Carco en kerk Santa Cristina

- Rondom het gehele plein bevinden zich cafés - In het midden van het plein staat een standbeeld, dit is een belangrijke ontmoetingsplaats - Links aan het plein bevindt zich een belangrijk gebouw: Gemeente van Turijn

38

INTERVENTIE - ONTLSUITING- BO

1 - Plein, Den Haag

2 - Markt, Venlo

3 - Place des Vosges, Parijs

4 - Place Dauphine, Parijs

LEGENDA BELANGRIJKE BEBOUWING AAN PLEIN GROEN WATER OPENBARE RUIMTE N 5 - Piazza San Carlo, Turijn

6 - Piazza Palazzo di Città , Turijn 39

Schaal 1:5000 Bebouwing, groen en water

UITLEG Uit de inventarisatie van de contouren van bebouwing en de aangegeven openbare ruimte (links), is de ontsluiting te geanalyseerd. Er is te zien hoeveel straten er aansluiten op het plein en hoe omliggen belangrijke bebouwing hierop aansluit.

1 - Plein, Den Haag

2 - Markt, Venlo

3 - Place des Vosges, Parijs

4 - Place Dauphine, Parijs

LEGENDA BELANGRIJKE BEBOUWING AAN PLEIN OPENBARE RUIMTE

N 5 - Piazza San Carlo, Turijn

6 - Piazza Palazzo di Città , Turijn 40

Schaal 1:5000 Ontsluiting plein

PERCEPTIE - OVERGANG BEBOUWING PLEIN - BO

1 - Plein, Den Haag

2 - Markt, Venlo

3 - Place des Vosges, Parijs

UITLEG

UITLEG

UITLEG

De overgang van gebouw naar plein is zeer toegankelijk en open, maar wel gescheiden van elkaar: - Gebouw - Straat met klinkers in verband gelegd - Opstap van natuursteen - Plein met klinkers in een ander verband gelegd - Rij bomen

De overgang van gebouw naar plein is zeer toegankelijk en open: - Bebouwing - Plein, bestaat uit een straat deel van klinkers in verband gelegd, een rij natuursteen en daarna kinderkopjes

De overgang van gebouw naar plein is minder toegankelijk en open: - Lage/brede arcade met betonvloer - Straat van asfalt - Opstap van natuursteen - Plein van zand - Hek - Bomen

41

4 - Place Dauphine, Parijs

5 - Piazza San Carlo, Turijn 6 - Piazza Palazzo di CittĂ , Turijn

UITLEG

UITLEG

UITLEG

De overgang van gebouw naar plein is minder toegankelijk en open: - Bebouwing - Stoep van natuursteen - Afstap - Straat van kinderkopjes - Opstap - Paaltjes - Plein van zand - Bomen

De overgang van gebouw naar plein is toegankelijk en open: - Hoge/brede Aacade met natuursteenvloer - Plein, deels natuursteen deels kinderkopjes

De overgang van gebouw naar plein is toegankelijk en open: - Hoge/smalle arcade met natuursteenvloer - Plein van natuursteen

42

PLANVERGELIJKING - BO INTERVENTIE

PROJECT

CONTEXT

REPRESENATIE STRUCTUUR

GEVELS

PERCEPTIE SFEER

VERHOUDINGEN

PLEIN, DEN HAAG 22M

110M

MARKT, VENLO 17M 35M

PARIJS

PLACE DES VOSGES, PARIJS 18M

PROJECT REFERENTIES

150M

PLACE DAUPHINE, PARIJS 25M

65M

PIAZZA SAN CARLO, TURIJN 24M

85M

PIAZZA PALAZZO DI CITTA,

TURIJN 25M

45M

43

ONTSLUITING

OVERGANG

CONCLUSIE - BO Aan de hand van verschillende inventarisatie en ordenings tekeningen van het hoofdproject ‘Plein’ uit de Blauwe Lijn in Den Haag en die van de verschillende referentieplannen, is een planvergelijking opgesteld (zie linker pagina). Op de verticale as staan de verschillende plannen en op de horizontale as de onderwerpen waar de plannen op zijn onderzocht. Deze onderzochten onderwerpen zijn ieder te vatten onder een van de basisbegrippen: inventarisatie, representatie en perceptie. Aan de hand van de planvergelijking zal een conclusie worden getrokken over de begrippen van het onderzochte ensemble.

PERCEPTIE Sfeer De activiteit die kunnen plaatsvinden op en om het plein beinvloeden de sfeer. Bij elk plein is er belangrijke bebouwing aanwezig en veel cafés, dus er zullen in alle gevallen veel mensen aanwezig zijn. De bedreivigheid rondom het plein wordt versterkt door aansluiting op winkelgebieden (Plein, Markt, Place des Vosges en Piazza Palazzo di Cita). Bomen met bankjes en gras zorgt voor recreatie en de mogelijkheid om te spelen voor kinderen (Place des Vosges, Place Dauphine). De grootte van het plein en de aanwezigheid van paden biedt de mogelijkheid voor een wandeling (Place des Vosges).

Een belangrijk herkenningspunt op het plein is een manier om bij elkaar te komen. (Plein, Place des Vosges, Piazza San Carlo en Piazza Palazzo di Cita). Er valt te concluderen dat inrichtingselementen op en rondom het plein de activiteiten en daarmee de sfeer van de pleinen bepaald. Het Plein in Den Haag is een druk plein op het gebied van de vele terrassen, de aansluiting op het winkelgebied, een belangrijk ontmoetingspunt, en toeristen die naar belangrijke bebouwing komen kijken.

INVENTARISATIE Context Ten eerste is de ligging van de pleinen te vergelijken. In Den Haag ligt het Plein aan de bovenkant van de stad, in Venlo rechts van de rivier, in Parijs op de rivier en erboven en in Turijn beide links van de rivier. Het ‘Plein’ ligt van alle steden het minst centraal gelegen.

Verder is er te zien dat Turijn het grootste oppervlakte heeft als stad zijnde, maar dat Parijs er bovenuit steekt met het aantal inwoners. Den Haag komt qua grootte redelijk overeen met Parijs maar heeft heel water minder inwoners, dit betekent dat Den Haag minder dicht bevolkt is dan Parijs, maar zeker mogelijkheden heeft om uit te groeien tot grotere Metropool.

Ontsluiting Het plein sluit aan op 7 omliggende straten, in vergelijking met andere pleinen is dit veel. Hierdoor is het Plein als makkelijk toegankelijk en openbaar te beschouwen, mensen zullen zich welkom voelen op het plein te betreden. Verder is te zien dat Place des Vosges, Place Dauphine, Piazza San Carlo en Piazza Palazzo di Citta op een langwerpige as liggen, dit heeft weer te maken met de structuur van het wegennetwerk (interventie).

Structuur De stedelijke structuur rondom de pleinen in Den Haag en Venlo lijken ongestructureerd. In Parijs is er een redelijk gestructureerd netwerk en in Turijn is er een zeer gestructureerd netwerk. Er is te zien dat de vorm van het plein zich aanpast aan de stedelijke structuur. Zo lopen de contouren van het ‘Plein’ in Den Haag en de ‘Markt’ in Venlo niet helemaal recht, oftewel deze hebben geen symmetrische vorm.

Alle overige pleinen hebben wel een symmetrische vorm, doordat ze aangepast zijn aan de omliggende structuur.

Overgang De overgang van bebouwing naar plein geeft aan hoe teogankelijk en open het plein voelt. Zo zorgt een opstap voor echt een toetreding van het plein (Plein, Place des Vosges, Place Dauphine). En rij bomen of paaltjes bakend het plein af (Plein, Place des Vosges, Place Dauphine). Een hek zorgt ervoor dat het plein minder toegankelijk voelt (Place des Vosges). Verschil in materiaal maakt vooral bij de overgang op 1 niveau duidelijk waar het plein begint. Het Plein in Den Haag is redelijk makkelijk toegankelijk, het bevat een deel klinkers met een opstapje van natuursteen, afgebakend met een rij bomen met daarna het plein van klinkers.

REPRESENTATIE Gevels Alle pleinen bevatten een uniform gevelbeeld, maar ze bevatten niet allemaal een gefragmenteerd gevelbeeld. Het uniforme gevelbeeld bevindt zich in de meeste gevallen op de plaats van belangrijke bebouwing. Dit houdt in dat uniformiteit te maken heeft met de macht en monumentaliteit van het gebouw. Hoe uniformer, hoe belangrijker.

Het plein bevat tegenover de andere pleinen veel gefragmenteerde gevelbeelden. Dit zorgt voor diversiteit op het plein, maar dit zorgt er ook voor dat de belangrijke bebouwing duidelijk te onderscheiden is van andere bebouwing. Op deze manier onstaan er twee verschillende kanten op het plein.

HOOFDVRAAG

Verhoudingen Er valt te concluderen dat het Plein qua breedte van het plein een gemiddelde breedte heeft, als er alleen gekeken wordt naar de grotere pleinen (Place des Vosges en Piazza San Carlo). Qua hoogte van bebouwing is het plein ook gemiddeld, maar dan gekeken naar alle pleinen. Dit houdt in dat de breedte en hoogte naar verhouding is, en dat daardoor de representatie van de belangrijke bebouwing in evenwicht staat met de omliggende bebouwing. Het Plein zal daardoor niet meteen een machtelijke uitstraling hebben, in tegenstelling tot Place des Vosges, Piazza San Marco en Piazza Palazzo di Cita.

WAT IS DE HEDENDAAGSE BETEKENIS VAN HET PLEIN VOOR DE BLAUWE LIJN IN DEN HAAG? Vooral het begrip ‘representatie’ en ‘perceptie’ zijn belangrijk voor het plein, namelijk het samenkomen van de twee sferen. Enerzijds heb je de perceptie van de soorten bebouwing met bijbehorende hoogtes, die een bepaalde zeggingskracht hebben door de functie en uitstraling. Anderzijds heb je de grote bedreivigheid door o.a. vele cafés, winkels, toeristen, en een belangrijke ontmoetingsplaats. Deze twee sferen komen samen door het open en toegankelijke karakter van het plein.

44

PLAN EN REFERENTIES 2B BINNENHOF - MARIT

45

BINNENHOF De Blauwe lijn

Marit Smit 4858557

Afgevaardigden van Dordrecht worden in hun koets tegengehouden op het Binnenhof , 1786 [2.1]

46

Bebouwing van het Binnenhof rond de Hofvijver, omstreeks 1625 [2.2]

D R I E LU I K B I N N E N H O F - M A R I T

B

C

Google Earth streetview [B]

D

A

Google Earth streetview [C]

Luchtfoto binnenhof en hofvijver N

Schets perceptie binnenhof [A]

Deze drieluik is een eerste kennismaking met het binnenhof en het begrip perceptie. De luchtfoto geeft een beeld van hoe de gebouwen op elkaar aansluiten en hoe deze het binnenhof compleet omsluiten, met de ridderzaal als centraal middelpunt. De schets in het midden laat de Mauritspoort aan de oostzijde van het Binnenhof te zien. Hierop wordt duidelijk dat het plein compleet omsloten is en alleen te bereiken is via de poort. Ook is te zien dat het plein verdeeld is in twee delen, verderop in de schets is een tweede poort te zien. Het plein is alleen te voet bereikbaar, op de streetview afbeeldingen is dit goed te zien. Ook is de omsluiting van het plein goed zichtbaar. Op de luchtfoto is aangegeven waar de verschillende afbeeldingen gemaakt zijn.

Google Earth streetview [D]

47

INLEIDING Het Binnenhof is een kenmerkend gebouwencomplex in het centrum van Den Haag. Al eeuwen lang is het Binnenhof het centrum van de Nederlandse politiek en heeft daarmee een belangrijke betekenis voor het land [2.8]. In dit deel van het verslag wordt onderzoek gedaan naar de stedelijke structuur en architectuur van het tweede project uit de Publiek Den Haag reeks lijn 2 (Jansen, 1994), het Binnenhof. Hierbij wordt antwoord gegeven op de volgende vraag: Wat is de hedendaagse betekenis van het project voor de stad?

Deze vraag wordt beantwoord door middel van drie basisbegrippen; interventie, representatie en perceptie. Interventie is gericht op de stedelijke en architectonische context in de temporele context, deelvragen die hier beantwoord worden zijn; Hoe passen de gebouwen in de bestaande omgeving? Welke interventies/ontwikkelingen zijn door de jaren uitgevoerd? Wat voor gevolg heeft dit gehad voor de bestaande situatie?

Bij representatie gaat het om de uitdrukking van de stedelijke en architectonische omgeving. Wat is de betekenis van de omgeving en gebouwen? Wat voor beeld drukt de omgeving uit? Dit is bijvoorbeeld het uitstralen van macht, moderniteit of een monument door middel van gevels of een iconisch beeld.

Tot slot wordt er gekeken naar perceptie, hoe de stedelijke en architectonische omgeving ervaren wordt. Deelvragen die hierbij beantwoord worden zijn Welke route/beweging is aanwezig en hoe worden deze ervaren? Hoe hebben details invloed op de ervaring?

Deze drie basisbegrippen worden onderzocht door middel van tekeningen, afbeeldingen en literatuur. In het verslag wordt onderscheid gemaakt tussen twee verschillende tekeningen; inventarisatie tekeningen waarbij de situatie wordt weergegeven, en ordeningstekeningen waarin deze inventarisatie schematisch wordt weergegeven. Uiteindelijk worden de ordeningstekeningen verwerkt in een vergelijkingsmatrix waarin de verschillende onderwerpen duidelijk zijn samengevoegd.

Binnen de drie begrippen interventie, representatie en perceptie wordt het ensemble van het Binnenhof vergeleken met vijf andere Europese projecten. De vijf vergelijkingsprojecten zijn; • Forum en Nieuwe markt in Groningen, De nieuwe markt in is net als het Binnenhof volledig omsloten met op het plein

een bijzonder gebouw, het Forum in Groningen en de Ridderzaal in Den Haag.

• Palace of Westminster in Londen, Palace of Westminster heeft het als het Binnenhof een belangrijke politieke functie.

Ook staan beide aan het water.

• Torre Valesca in Milaan, evenals bij het Forum is Torre Valesca volledig omsloten met op het plein een bijzonder gebouw • Louvre in Parijs, ook het Louvre is een omsloten plein met in het midden een bijzonder gebouw namelijk de piramide.

• Palais Royal in Parijs, Palais Royal heeft net als het Binnenhof een volledig omsloten binnenhof met enkele entree porten.

Uit deze vergelijkingen worden de overeenkomsten en/of verschillen van de projecten duidelijk, waarna een eindconclusie getrokken kan worden. In de eindconclusie wordt antwoord gegeven op de hoofdvraag.

48

REFERENTIE PLANNEN - MARIT HET BINNENHOF, DEN HAAG Het Binnenhof in Den Haag is het politieke centrum van Nederland. Het gebouw heeft een grote geschiedenis en Den Haag heeft haar ontstaan te danken aan de ridderzaal. Het complex rondom het Binnenhof bestaat uit veel verschillende gebouwen en zalen. Midden op het Binnenhof staat de Ridderzaal. [2.9]

HET FORUM, GRONINGEN Het forum is een imposant gebouw in het centrum van Groningen. Het gebouw opende zijn deuren in november 2019 en is sinds dien een echte toeristen trekpleister. In het gebouw zitten verschillende functies zoals restaurants, de bibliotheek, bioscoopzalen en het stripmuseum. Bovenop het dak is een groot terras met uitzicht over de stad. Een bijzonder aspect van het gebouw is de omsluiting, het gebouw is volledig omsloten door winkels en woningen en is daardoor vanaf buitenaf amper te zien. [2.10]

[2.3]

PALACE OF WESTMINSTER, LONDEN Palace of Westminster, ook wel Houses of Parliament, staat aan de oever van de Theems in Londen. Het Paleis bestaat uit het Lagerhuis en het Hogerhuis en is de zetel van het Britse parlement. In 1265 vond de eerste bijeenkomst van het Engelse Parlement hier plaats. In 1834 ging een groot deel van het paleis verloren, dit is herbouwd in neogotische stijl. [2.11]

[2.4] 49

[2.5]

REFERENTIE PLANNEN - MARIT TORRE VELASCA, MILAANE Torre Velasca is een 106 meter hoge wolkenkrabber in het centrum van Milaan.

Onderin de toren zijn winkels gevestigd, de verdiepingen worden gebruikt als kantoren. De bovenste verdiepingen zijn breder, hier zitten appartementen in. Het gebouw is ontworpen door de BBPR-groep en is een bijzonder stukje architectuur uit de stad Milaan. [2.12]

HET LOUVRE, PARIJS Het Louvre in Parijs is ĂŠĂŠn van de oudste en grootste musea ter wereld. Het gebouw bestaat uit meerdere vleugels en is gelegen naast de rivier de Seine.

Het museum is gevestigd in een van oorsprong middeleeuws kasteel dat door de koningen van Frankrijk werd gebruikt. in 1793 werd het gebouw geopend als museum. [2.13]

[2.6]

[2.7] 50

PALAIS ROYAL, PARIJS Palais-Royal is een voormalig koninklijk paleis en een tuin in Parijs. Tegenwoordig is het Franse ministerie van Cultuur, de Franse Raad van State en de Grondwettelijke Raad in het paleis gevestigd. Een eerdere naam van het paleis is Palais Cardinal, vanwege de eerste minister kardinaal die het paleis lied bouwen.

[2.14]

[2.8]

51

INTERVENTIE Hoe voegt de stedelijke en architectonische omgeving zich in zijn ruimtelijke en temporele context?

52

INTERVENTIES BINNENHOF - MARIT INTERVENTIES BINNENHOF Het Binnenhof is het oudste centrum van Den Haag. In de loop van tijd hebben hier vele machtshebbers en leiders van het land gewoond en zijn er vele verranderingen geweest voor het binnenhof zoals wij het nu kennen. Het onderstaande rapportage is doormiddelvan een bouwhistorisch onderzoek Rijksvastgoed.

(1229-1588) EEN ZELFVOORZIENEND HOF Aan het einde van de dertiende eeuw is de Ridderzaal gebouwd die samen met de grafelijke woning het middelpunt van het hofgebied vormden. De zaal stond op een omgracht en beveiligd terrein. Rond 1350 werd een bestaand duinmeer tot de huidige Hofvijver vergraven. De bezoeker kwam via de Gevangenpoort op het het voorplein van den hove (buitenhof). Het Binnenhof was alleen toegankelijk voor de grafelijke familie. Van 1358 tot 1404 woonde Graaf Albrecht van Beieren op het binnenhof. Hij maakte van het Binnenhof een echt woonhof met een keukencomplex met bakhuis, slachthuis, vleeshuis en washuis. Vanuit het binnenhof bestuurde Albrecht bestuurde de Hollandse gewesten. In 1428 is er wisseling van vorstenhuis voor Holland en wordt De Staten-Provinciaal van Holland opgericht. De Staten vergaderen op het binnenhof en dit is dan ook geen primair woongebied meer. [2.15]

(1588-1702) STADHOUDERS EN STATEN SLEUTELEN AAN EEN PALEIS VOOR DE DYNASTIE Stadhouder prins Maurits van Oranje bouwt het Binnenhof groots uit om zijn macht te laten zien. Op de hoek van de Hofvijver en het Buitenhof verrees in 1598 de Mauritstoren en de Mauritspoort. Van 1613 tot 1619 laat Maurits ook een grachtenstelsel rond Den Haag aanleggen, waarbinnen de stad zich uitbreidde.

Voor het benadrukken van zijn status als stadhouder nam Maurits een hovenier in dienst voor de stadhouderlijke tuinen.

Met de dood van Willem II in 1650 kwam het begin van het eerste stadhouderloze tijdperk. Zonder vaste hoofdbewoner verwaarloosde het Binnenhof. De staten van Holland lieten in 1669 aan de Hofvijver zijde een vergader gebouw bouwen, nu de Eerste Kamer. [2.15] 53

LEGENDA Bestaande bebouwing

Nieuwbouw

(1702-1813) EEN MONUMENTAAL OPPERHOF In 1702 is het tweede stadhouderloze tijdperk, na 45 jaar leegstand van het Binnenhof kom Willen IV van Oranje-Nassau aan de macht. Hij laat de noordzijde van het binnenhof volledig renoveren. De zuidzijde was grotendeels nog de werkkant van het Binnenhof. In 1766 begint Willem V als erfstadhouder van de Republiek der Verenigde Nederlanden. In 1790 verrees aan de zuidzijde aan nieuw paleis ontworpen door Friedrich Ludwig Gunckel. Gunckel maakt van het Binnenhof een monumentaal Opperhof. Hij bouwt aan op de aanwezige bebouwing. In 1795 verklaard Parijs de oorlog en wordt de Bataafse Republiek uitgeroepen. Het Departement van Oorlog treet in het Binnenhof en gebruikt de Grafelijke Zalen als school van meer dan 1500 leerlingen. In 1813 komt er een einde aan het tijdperk Napoleon. Prins Willem Frederik van Oranje krijgt de macht en het Koninkrijk der Nederlanden as geboren. [2.15]

INTERVENTIES BINNENHOF - MARIT

(1813-1907) HET BINNENHOF ALS NATIONAAL REGERINGSCENTRUM De periode van 1813 tot 1907 is een zoektocht naar de geschikte vorm en uitdrukking voor de democratie. De Oranjes verhuisden naar paleis Noordeinde en het Binnenhof kwam beschikbaar als regeringscentrum. Het binnenhof wordt omgebouwd van woon-werkgebied naar regeringscentrum. Bij de restauraties worden ongewenste uitbouwsels gesloopt en de buitenruimte en rooilijnen strakgetrokken. Ook is er een zoektocht naar een nationale bouwstijl, er is een strijd tussen het katholieke Neo-renaissance en de protestantse Waterstaatsstijl.

Een nieuw begrip bij de renovaties is ethiek, de Nederlandse monumentenzorg en restauratie-ethiek ontstaat. Aan het plein ontstaat een nieuw gevelbeeld met nieuwe gebouwen voor het ministerie van Justitie, de Hoge Raad en Ministerie van Koloniën. De wateren rondom het binnenhof worden gedempt. [2.15]

(1907-1975) EEN NIEUWE NOORD-ZUIDAS DOOR DEN HAAG De stedelijke druk buiten het Binnenhof nam enorm toe. Den Haag Groeide in 30 jaar van 90.000 naar ruim 200.000 inwoners in 1900. Architect H.P. Berlage was aangesteld voor een nieuw uitbreidingsplan. Hij ontwierp een brede noordzuid route niet langs het Binnenhof loopt, in plaats van ernaartoe. De aanleg van de nieuwe weg zorgde voor de sloop van historische bebouwing aan de Praktizijnshoek, het Achterom en een deel van Hofcingel. De bebouwing aan de Hofvijver werd gesloopt waarmee de doorgang van de gevangenpoort verbreedt wordt. In 1925 was de aanleg voltooid. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het Binnenhof bezet door de Sicherheitsdienst en de Gestapo. In 1945 werden de gebouwen van het Binnenhof weer in gebruik genomen. Op het binnenhof wordt in 1953 de bestrating opnieuw aangelegd in het kenmerkend patroon met de carrés. [2.15] 54

(1975-HEDEN) EEN NIEUW PARLEMENT, INGEBED IN HET BESTAANDE ENSEMBLE In de twintigste eeuw had de auto de stad volledig overgenomen. De Plaats, het Buitenhof, de Hofplaats, het Plein en het Binnenhof werden gebruikt als parkeerplaats voor de auto. In 1978 begon de aanleg van de parkeergarage onder het Plein en in 1982 kwam er een parkeerverbod op het Binnenhof Ondanks meerdere pogingen tot het bouwen van een nieuwe huisvesting voor het parlement was deze nog steeds niet gekomen. Met de groei van de toename van parlementariërs werd de nood steeds groter. In 1980 werd Pi de Bruijn aangewezen als architect van de Tweede Kamer. Na vele gesprekken en onderhandelingen werd het gebouw in 1992 opgeleverd. Het nieuwe parlementsgebouw was ingebed in de bestaande situatie. De Hoge Raad aan het Plein en de bebouwing aan de Hofplaats moesten hiervoor wijken. [2.15]

PLAN IN STEDELIJKE CONTEXT - MARIT 1. Binnenhof, Den Haag 1290-1640 2. Het Forum, Groningen 2019 NL Architects 3. Palace of Westminster and House of Parliments, Londen 1097, wederopbouw 1834 Augustus Welby Northmore Pugin 4. Torre velasca, Milaan 1958 BBPR-groep 1. Binnenhof, Den Haag

5. Het Louvre, Parijs 1190, wederopbouw 1546 Piere Lescot

2. Het Forum, Groningen

6. Palais royal, Parijs 1632 Jacques Lemercier

3. Palace of Westminster, Londen

4. Torre velasca, Milaan LEGENDA groen water referentiegebouw bebouwing N

5. Het Louvre, Parijs

6. Palais royal, Parijs 55

schaal 1:5000 Bebouwing, groen en water

PLAN IN STEDELIJKE CONTEXT - MARIT SCHEMATISCHE WEERGAVE WEGENNETWERK In de schematische weergave is het wegennetwerk rondom de verschillende pleinen en bebouwing te zien. Goed is te zien dat bij het Binnenhof en Palais Royal geen gemotoriseerd verkeer komt op de pleinen. Deze zijn alleen toegankelijk per voet.

Bij Palace of Westminster, Torre Velasca en het Louvre loopt een autostraat over of langs het plein, hier is meer verkeer aanwezig op het plein.

Het Forum en de Nieuwe markt zijn nog in aanbouw, de weg die op de afbeelding te zien is is een smalle weg bedoelt voor bestemmingsverkeer. Verder is ook dit plein alleen toegankelijk per voet.

Schematische weergave Wegennetwerk, Binnenhof Den Haag

N

Schematische weergave N Wegennetwerk, Forum Groningen

Schematische weergave N Wegennetwerk, Palace of Westminster,

Schematische weergave Wegennetwerk, Torre Velasca Milaan

N

Schematische weergave N Wegennetwerk, Louvre Parijs

Schematische weergave N Wegennetwerk, Palais Royal Parijs

LEGENDA

wegen kenmerkende gebouwen plein

56

OPEN RUIMTE - MARIT LEGENDA Open ruimte

Bebouwing

Binnenhof, Den Haag 1:5000

N

Het Forum, Groningen 1:5000

N

Palace of Westminster, Londen 1:5000

N

Torre velasca, Milaan 1:5000

N

Het Louvre, Parijs 1:5000

N

Palais royal, Parijs 1:5000

N

57

OPEN RUIMTE - MARIT SCHEMATISCHE WEERGAVE OPEN RUIMTE Bij het binnenhof is te zien dat er twee verschillende Open ruimtes zijn, de ruimte binnen de bebouwing en de ruimte buiten de bebouwing. Dit zijn verschillende pleinen die op elkaar aansluiten. Dit is ook goed te zien bij Palais Royal, ook hier is een omsloten binnenruimte en aan de voorkant een reeks van open pleinen. Bij het Louvre is dit deels het geval, één kant van het plein is volledig omsloten, één kant is open en sluit aan op Jardin des Tuileries.

Het Forum en Torre Velasca zijn bijzondere gebouwen op een door bebouwing omsloten plein.

De ruimte om het gebouw is hier smaller doordat de gebouwen groots op het plein staan.

Bij Palace of Westminster loopt het plein langs het gebouw.

Schematische weergave Open ruimte, Binnenhof Den Haag

N

Schematische weergave N Open ruimte, Forum Groningen

Schematische weergave N Open ruimte, Palace of Westminster,

Schematische weergave Open ruimte, Torre Velasca Milaan

N

Schematische weergave N Open ruimte, Louvre Parijs

Schematische weergave N Open ruimte, Palais Royal Parijs

LEGENDA

openbare ruimte kenmerkende gebouwen

58

G E B O U W, P L E I N E N WAT E R - M A R I T LEGENDA Gebouw

Plein

Groen

Water

Binnenhof, Den Haag

N

Het Forum, Groningen

N

Palace of Westminster, Londen

N

Torre velasca, Milaan

N

Het Louvre, Parijs

N

Palais royal, Parijs

N

59

G E B O U W, P L E I N E N WAT E R - M A R I T GEBOUW, PLEIN EN WATER Een kenmerkend beeld van het Binnenhof is de bebouwing aan het water. Gebouwen die ook aan het water staan zijn Palace of Westminster en het Louvre.

Schematische weergave Gebouw Plein en Water, Binnenhof Den Haag

N

Schematische weergave N Gebouw Plein en Water, Forum Groningen

Schematische weergave N Gebouw Plein en Water, Palace of Westminster,

Schematische weergave Gebouw Plein en Water, Torre Velasca Milaan

N

Schematische weergave N Gebouw Plein en Water, Louvre Parijs

Schematische weergave N Gebouw Plein en Water, Palais Royal Parijs

LEGENDA

Water Gebouwen

60

R E P R E S E N TAT I E Wat drukt de stedelijke en architectonische omgeving uit?

61

GEBOUW IN ZIJN OMGEVING - MARIT REPRESENTATIE Elk gebouw of openbare ruimte heeft sprake van representatie, het beeld en betekenis die het uitstraalt. De representatie is tijd gebonden en kan door de jaren heen zijn veranderd, of juist in de toekomst nog gaan veranderen. Gebeurtenissen en historische momenten hebben invloed op hoe men tegen een gebouw of ruimte aankijkt. Veel voorkomende begrippen rondom representatie zijn macht en moderniteit.

BINNENHOF, DEN HAAG Het Binnenhof in Den Haag heeft een lange geschiedenis. Het is oorspronkelijk gebouwd als een groot woonhof dat rijkdom uitstraalt. Door de jaren heen hebben er veel leiders en machthebber gewoond, het grafelijkcomplex werd hierbij gebruikt als uitstraling van macht. Ook in de huidige tijd is het politieke centrum hier gevestigd.

Een iconisch beeld is het beeld van de bebouwing van het binnenhof aan de Hofvijver.

FORUM, GRONINGEN Het forum in Groningen is gebouwd als cultureel complex voor de stad en inwoners van Groningen. Het is een massaal gebouw dat krap op de oude bestaande woningen staat. Voor het bouwen van het Forum is veel kritiek geweest, doordat het niet in de stad zou passen. In tegenstelling tot de bestaande bebouwing in het centrum straalt het gebouw Moderniteit uit en is het een beeld van de toekomst.

PALACE OF WESTMINSTER, LONDEN Net als het Binnenhof is het Palace of Westminster het politieke centrum van de stad.

Het gebouw is oorspronkelijk gebouwd als paleis van koning Eduard, als uitstraling van rijkdom en macht. Ook tegenwoordig is het een imposant gebouw dat opvalt. Het staat aan het water en heeft meerdere grote torens.

TORRE VELASCA, MILAAN Torre Velasca is een kantoor toren gebouwd door de eerste generatie van moderne Italiaanse architectuur. Het is een enorm gebouw dat boven de stad uittorent. Het is gebouwd op een plek dat tijdens de tweede wereldoorlog volledig verwoest is. Torre Velasca geeft de toen der tijd moderniteit van de stad Milaan weer.

LOUVRE, PARIJS Het Louvre is van oorsprong een middeleeuws kasteel. Later werd het door verschillende leiders gebruikt als paleis. In 1779 werd het paleis gebruikt als onderkomen van de koninklijke kunstcollectie. Rond 1791 werd besloten dat het Louvre nationaal erfgoed moest worden en ontstond het museum. Het is dus gebouwd als uitstraling van rijkdom en macht, inmiddels heeft het gebouw culturele waarde in de stad.

PALAIS ROYAL,PARIJS Palais Royal is een voormalig koninklijk paleis en een tuin, gebouwd om rijkdom en macht uitstralen. Tegenwordig is het Franse ministerie van Cultuur, de Franse Raad van State en de Grondwettelijke Raad in het paleis gevestigd. De tuin is voor bezoekers open.

62

GEVELBEELDEN - MARIT

Binnenhof, Den Haag

N

Het Forum, Groningen

N

Palace of Westminster, Londen

N

Torre velasca, Milaan

N

Het Louvre, Parijs

N

Palais royal, Parijs

N

63

GEVELBEELD - MARIT SCHEMATISCHE WEERGAVE GEVELBEELD Op de schematische weergave van het Binnenhof is te zien dat vele gevels een uniforme uitstraling hebben. De gevel aan de Hofvijver is minder uniform, dit komt doordat er veel verschil is in hoogte en diepte. Aan het Plein bestaat de gevel ook uit meerdere losse delen, gebouwd in verschillende periodes.

Bij Palace of Westminster, Torre Velasca en het Louvre is spraken van een uniform gevelbeeld. Bij allen zijn de gevels aan ĂŠĂŠn stuk doorlopend.

Het Forum en Palais Royal grenst aan de achtergevel van gebouwen, hierbij is minder nagedacht over de vormgeving en is dus een gefragmenteerd gevelbeeld. De gebouwen zelf hebben wel een uniform gevelbeeld.

Schematische weergave Gevelbeeld, Binnenhof Den Haag

N

Schematische weergave N Gevelbeeld, Forum Groningen

Schematische weergave N Gevelbeeld, Palace of Westminster,

Schematische weergave Gevelbeeld, Torre Velasca Milaan

N

Schematische weergave N Gevelbeeld, Louvre Parijs

Schematische weergave N Gevelbeeld, Palais Royal Parijs

LEGENDA

Gefragmenteerd gevelbeeld Uniform gevelbeeld

64

PERCEPTIE Hoe wordt de stedelijke en architectonische omgeving ervaren?

65

AANZICHT OP GEBOUW EN PLEIN - MARIT PERCEPTIE Perceptie gaat over de waarneming van een gebouw en zijn omgeving. Denk hierbij aan zintuiglijke waarneming, zoals geluiden en geuren, maar ook cognitieve waarneming, hoe oriĂŤnteer je in de stad door middel van lijnen, vlakken en herkenningspunten. Door de huidige situatie rondom het corona-virus zijn zintuiglijke waarnemingen moeilijk te toetsen, vandaar dat er in dit verslag wordt gefocust op de beeldende waarneming die is verkregen via het internet.

Op deze pagina is een korte route te zien die is afgelegd met Google street view. Op deze route zijn meerdere kenmerkende beelden te zien. Je loopt vanaf de Hofvijver langs de Gevangenpoort richting het Buitenhof, vervolgens kom je door de Stadhouderspoort op het Binnenhof.

1

3

2

De Hofvijfer met daaraan de bebouwing van het binnenhof is een bekend beeld van de stad Den Haag.

Ook Palace of Westminster in Londen is een iconisch beeld wat voor veel mensen herkenbaar is. Het gebouw staat aan de rivier de Theems en heeft een imposante gevel.

Het Louvre is hier ook mee te vergelijken, het Louvre ligt namelijk naast rivier de seine en ook dit gebouw heeft een indrukwekkende gevel.

De Stadhouderspoort is een van de drie ingangen van het Binnenhof, door de weinige ingangen en de omsloten bebouwing is er vanaf buiten weinig zicht op het Binnenhof.

Door de poort kom je op het Binnenhof, deze is volledig omsloten met in het midden imposant de Ridderzaal.

Daarnaast is er symetrie terug te zien in de bebouwing.

Ook bij het de Nieuwe markt met het Forum heeft maar enkele ingangen en is volledig omsloten, door enkele gaten in de bebouwing is het Forum te zien.

Dit is ook het geval bij het Louvre en Palais Royal in Parijs.

Bij beide kom je via een poort het binnenplein op, waarbij in de gevel sprake is van symetrie. Bij het louvre staat de piramide midden op het plein

Bij Torre Velasca is het plein ook omsloten met enkele ingangen, hier loopt echter nog wel een autostraat langs.

De beelden die te zien zijn op deze korte route kennen meerdere overeenkomsten met de referentie projecten. Deze beelden zijn geanalyseerd en worden vergeleken met de referentie projecten. Op de hiernaast weergegeven afbeeldingen zijn belangrijke aspecten van de route in Den haag roodgekleurd.

De overeenkomsten met de referentie projecten zijn geordend binnen drie beelden; (1) Het beeld van de Hofvijver met daaraan de gebouwen van het Binnenhof.

(2) Het gesloten beeld van de entree van het Binnenhof.

(3) Het omsloten binnenplein van het Binnenhof.

Route in Den Haag

Hofvijver, Den Haag

Stadhouderspoort, Den Haag

Binnenhof, Den Haag

Palace of Westminster, Londen

Forum, Groningen

Louvre, Parijs

Louvre, Parijs

Torre Velasca, Milaan

Palais Royal, Parijs

66

GEBOUW IN ZIJN OMGEVING - MARIT BINNENHOF, DEN HAAG Er zijn twee doorsnedes van het Binnenhof. Op de eerste doorsnede is de Stadhouderspoort te zien, het binnenhof met de ridderzaal, en achter de ridderzaal de Mauritspoort. Op de tweede doorsnede is de Hofvijver, het Binnenhof en de Nieuwe Tweede kamer te zien

Binnenhof, Den Haag

FORUM, GRONINGEN De doorsnede van het Forum begint op de Grote Markt, op de achtergrond is de Martinitoren te zien. Achter de bebouwing aan de Grote markt ligt de nieuwe Markt met daarop het Forum. Aan de achterkant staat het Forum dicht op de bebouwing.

TORRE VELASCA, MILAAN Torre Velasca is een bijzondere toren in het centrum van Milaan. Op de doorsnede is te zien hoe het gebouw dicht wordt omringd door bebouwing en is ingebouwd tussen twee autowegen.

PALACE OF WESTMINSTER, LONDEN Op de doorsnede van het Palace of Westminster is helemaal links de Lady Chapel van Westminster Abbey te zien. Vervolgens het Palace of Westminster met de Central tower en op de achtergrond de Elizabeth tower. Het paleis staat aan de Theems, ook is de Westminster Bridge te zien.

PALAIS ROYAL, PARIJS Op de doorsnede van Palais Royal is goed te zien hoe de achterkant (links) dicht op de bebouwing staat. Vervolgens heeft het paleis een grote binnentuin, Jardin du Palais Royal, de voorkant van het gebouw grenst aan Place du Palais Royal en het Louvre.

Forum, Groningen

Torre Velasca, Milaan

Palace of Westminster, Londen

Palais Royal, Parijs

LOUVRE, PARIJS De doorsnede van het Louvre sluit aan op Palais Royal. Op de doorsnede is het binnenplein van het Louvre met de Piramide te zien. Rechts van het Louvre ligt rivier de Seine met op de achtergrond Pont des Arts.

Louvre, Parijs 67

GEBOUW IN ZIJN OMGEVING - MARIT SCHEMATISCHE WEERGAVE DOORSNEDE Op de schematische weergave is te zien dat bij meerdere pleinen een belangrijk gebouw op het plein staat. Bij het Binnenhof staat de Ridderzaal op het plein, bij de Nieuwe markt staat het Forum op het plein, in Milaan staat Torre Velasca midden op een plein en bij het Louvre staat de glazen piramide midden op het plein. Vanaf de omliggende straten is dit gebouw niet of amper te zien, pas wanneer het plein betreden wordt is dit gebouw goed zichtbaar.

Ook zijn de verschillende ruimtes en de verhouding tussen de open ruimte en de bebouwing goed te zien. Bij het binnenhof staat de bebouwing redelijk dicht op elkaar, echter door de lage bebouwing zorgt dit niet voor een benauwend gevoel. Bij Torre Velasca staat de bebouwing ook dicht op elkaar, door de hoge massieve torren lijkt het plein veel krapper.

Op de doorsnedes is water met grijs aangegeven.

Dit is aanwezig bij het Binnenhof, Palace of Westminster en het Louvre. Bij het Binnenhof en Palace of Westminster staat de bebouwing dicht op de waterkade, hierdoor heeft het gebouw vanaf het water een uniek beeld. Bij het Louvre is dit minder het geval door de autostraat die er tussen loopt.

Schematische weergave Doorsnede, Binnenhof Den Haag

N

Schematische weergave N Doorsnede, Forum Groningen

Schematische weergave N Doorsnede, Palace of Westminster,

Schematische weergave Doorsnede, Torre Velasca Milaan

N

Schematische weergave N Doorsnede, Louvre Parijs

Schematische weergave N Doorsnede, Palais Royal Parijs

LEGENDA

Plein Water Gebouwen

68

O N T S LU I T I N G - M A R I T ONTSLUITING De onderstaande tekeningen zijn geĂŻnspireerd op de tekenstijl van Rein Geurtsen. Hierop zijn de hoofdstructuur van de omgeving weergegeven. Met pijlen is aangegeven hoe het referentieproject bereikbaar is. Ook zijn herkenningspunten die bijdragen aan de oriĂŤntatie in de stad op de kaarten te zien.

LEGENDA Referentieproject

Herkenningspunt

Water

Binnenhof, Den Haag 1:5000

N

Het Forum, Groningen 1:5000

N

Palace of Westminster, Londen 1:5000

N

Torre velasca, Milaan 1:5000

N

Het Louvre, Parijs 1:5000

N

Palais royal, Parijs 1:5000

N

69

O N T S LU I T I N G - M A R I T SCHEMATISCHE WEERGAVE ONTSLUITING Op de schematische weergave is te zien dat het Binnenhof volledig omsloten is met enkele openingen. Bij Palais Royal is dit het geval, ook hier zijn enkele poorten die toegang geven tot de binnentuin.

Bij het Forum en Torre Velasca is het plein bereikbaar door meerdere straten die lijden naar het plein. Midden op het plein staat vervolgens een imposant gebouw.

Bij Palace of Westminster rijdt het verkeer langs en rondom het plein, waardoor het plein onderdeel wordt van de wegenstructuur. Bij het Louvre is dit ook deels het geval, ook hier loopt een autostraat over het plein heen. Verder is het Louvre aan ĂŠĂŠn kant volledig omsloten en aan de andere kant juist volledig open.

Schematische weergave Ontsluiting, Binnenhof Den Haag

N

Schematische weergave N Ontsluiting, Forum Groningen

Schematische weergave N Ontsluiting, Palace of Westminster,

Schematische weergave Ontsluiting, Torre Velasca Milaan

N

Schematische weergave N Ontsluiting, Louvre Parijs

Schematische weergave N Ontsluiting, Palais Royal Parijs

LEGENDA

openbare ruimte kenmerkende gebouwen

70

PLANVERGELIJKING - MARIT INTERVENTIE

PROJECT

WEGENNETWERK

REPRESENTATIE

PLEIN

WATER

BINNENHOF, DEN HAAG

FORUM, GRONINGEN

PROJECT REFERENTIES

PALACE OF WESTMINSTER, LONDEN

TORRE VELASCA, MILAAN

LOUVRE, PARIJS

PALAIS ROYAL, PARIJS

71

GEVELS

PERCEPTIE DOORSNEDE

ONTSLUITING

CONCLUSIE - MARIT Door middel van de verschillende inventarisatie en ordeningstekeningen is een beeld gecreëerd van de interventie, representatie en perceptie van het Binnenhof en de omgeving. Het Binnenhof is onderdeel van een groter pleinenreeks die door het centrum van Den Haag loopt (De Blauwe lijn). Door het gebouw en zijn omgeving te vergeleken met vijf andere pleinen is meer inzicht verkregen in de verschillende onderdelen van het plein. De ordeningstekeningen zijn verwerkt in een vergelijkingsmatrix die een overzicht geeft van de verschillende onderwerpen die in dit verslag aan bod zijn gekomen.

Aan de hand van deze Matrix kunnen conclusies worden getrokken over het onderzochte ensemble op basis van de drie basisbegrippen.

INTERVENTIE Het Binnenhof kent een lange geschiedenis met vele interventies. Het hof is ontstaan als woonhof met vele onderdelen zoals een keukencomplex met bakhuis, slachthuis, vleeshuis en washuis. Met de oprichting van de Staten-Provinciaal van Holland veranderd dit en krijgt het hof de nieuwe functie als verblijfsruimte en vergaderruimte voor de leiders van Holland. Deze functie heeft het complex nooit verloren. Na vele jaren van machtswissel wordt het Binnenhof na de tweede wereldoorlog volledig gerenoveerd. Hierbij wordt onnodige bebouwing gesloopt en wordt het hele complex recht getrokken. Met het nieuwe plan van Berlage wordt ook het stedelijk netwerk aangepast. In 1992 wordt de nieuwe tweede kamer gebouwd waarmee het complex gevormd is zoals we het nu kennen.

Het huidige Binnenhof is een gesloten plein met in het midden groots de ridderzaal. Het verkeer gaat om de bebouwing en op het plein zelf is geen verkeer. Het plein is alleen te voet bereikbaar. Dit is goed te vergelijken met het binnenhof van Palais Royal, ook hier lopen de wegen rondom de bebouwing en is het binnenhof alleen via een poort te voet bereikbaar.

De open stedelijke ruimtes van het binnenhof zijn in twee categorieën te ordenen; de ruimte binnen de bebouwing en de ruimte buiten de bebouwing. Dit zijn verschillende pleinen die op elkaar aansluiten. Bij Palais Royal is dit ook goed terug te zien. Ook hier is een omsloten binnenruimte en aan de voorkant een reeks van open pleinen. Het Louvre is aan één kant volledig omsloten de andere kant is open en sluit aan op Jardin des Tuileries.

Een ander kenmerkend beeld van het Binnenhof is de bebouwing aan het water. Deze Hofvijver is oorspronkelijk een duinmeer die is uitgegraven. Gebouwen die ook aan het water staan zijn Palace of Westminster en het Louvre.

REPRESENTATIE Door de jaren heen heeft het Binnenhof veel verschillende bewoners gehad, velen van hen hebben aanpassingen gedaan aan het Binnenhof en de bebouwing om zo een eigen uitstraling aan het complex te geven. Het oorspronkelijk woonhof was een grote woning die rijkdom uitstraalde. Met de komst van verschillende leiders heeft het grafelijkcomplex een machtsuitstraling gekregen. Ook in de huidige tijd is het politieke centrum hier gevestigd. Een iconisch beeld is het beeld van de bebouwing van het binnenhof aan de Hofvijve, dit beeld is goed te vergelijken met het Palace of Westminster in Londen. Ook dit gebouw is het politieke centrum van de stad waarbij het gebouw macht en rijkdom uitstraalt. Beide gebouwen hebben een iconisch beeld aan het water.

PERCEPTIE Perceptie gaat over de waarneming van een gebouw en zijn omgeving. Door de huidige omstandigheden is dit lastiger te onderzoeken en is het een Perceptie vanuit huis geworden.

Rondom het complex zijn meerdere iconische beelden te zien die erg herkenbaar zijn. Wanneer je langs de Hofvijver loopt zie je op de achtergrond de bebouwing van het binnenhof. Dit beeld deed mij enorm denken aan Palace of Westminster in Londen. Hier is het paleis aan het water ook een iconisch beeld wat voor veel mensen herkenbaar is. Het Binnenhof zelf heeft enkele ingangen en is alleen te betreden door een poort. Hierdoor heeft het gebouw vanaf buiten een gesloten uitstraling. Deze geslotenheid is te vergelijken met de Nieuwe markt en Torre Velasca. Ook deze pleinen zijn volledig omsloten en hebben enkele ingangen waardoor een glimp van het binnenplein te zien is. Wanneer je door de poort loopt kom je op een volledig omsloten plein met in het midden imposant de Ridderzaal. Dit is ook terug te zien bij het Louvre en Palais Royal in Parijs. Bij beiden kom je via een poort het binnenplein op, bij het Louvre kom je vervolgens de piramide tegen die groots staat opgesteld op het plein.

Bij meerdere vergelijkingsprojecten staat er op het plein een belangrijk gebouw. Bij het Binnenhof is dit de Ridderzaal. Bij de Nieuwe markt staat het Forum op het plein, in Milaan staat Torre Velasca midden op een plein en bij het Louvre staat de glazen piramide midden op het plein. Vanaf de omliggende straten is dit gebouw niet of amper te zien, pas wanneer het plein betreden wordt is dit gebouw goed zichtbaar. Ondanks dat de Ridderzaal midden op het Binnenhof staat geeft dit geen benauwend gevoel. De bebouwing staat redelijk dicht op. Bij Torre Velasca staat de bebouwing ook dicht op elkaar maar door de hoge massieve torren lijkt het plein veel krapper.

De drie begrippen Interventie, Representatie en Perceptie vormen allen een eigen en belangrijk beeld van het Binnenhof en de stedelijke omgeving. De lange geschiedenis en de vele interventies hebben het gebouw gevormd en hebben invloed op de representatie en de perceptie van de hedendaagse situatie. De functie als politiek centrum van Nederland die het complex al sinds zijn vroege jaren heeft zorgt voor iconische beelden en herkenbaarheid bij de mensen. Iedereen kent het binnenhof, of dit nu is van eigen ervaringen of van televisie. Ondanks dat het Binnenhof is gebouwd als regeringscentrum is het nog steeds erg toegankelijk. Wel is er een grote scheiding tussen de openbare Buitenruimte en de gesloten Binnenruimte. Vanaf buitenaf heeft het gebouw een gesloten uitstraling en kun je amper naar binnen kijken, wanneer je door de poorten loopt ontdek je iets nieuws, het Binnenhof.

Vele gevels van het binnenhof hebben een uniforme uitstraling. Ze hebben dezelfde bouwstijl en geslotenheid. De gevel aan de Hofvijver is minder uniform, hier is er veel verschil is in hoogte en diepte. Aan het Plein bestaat de gevel ook uit meerdere losse delen, gebouwd in verschillende periodes. Het middelste deel is onderdeel van

72

PLAN EN REFERENTIES 2 C B U I T E N H O F - FAT I H

73

O P D R A C H T D R I E LU I K B U I T E N H O F - FAT I H N

2

1 3 2

5

3 4

4

5

74

1.

Luchtfoto Buitenhof en omeving Google Earth

2.

Zicht op Buitenhof ensemble vanuit Buitenhof (weg) Google Earth streetview

3.

Zicht op Hofvijver vanuit Buitenhof (weg Google Earth streetview

4.

Perceptie van Buitenhof vanaf Kettingstraat Schets gebaseerd op Google Earth streetview

5.

Zicht op enige gesloten hoek van Buitenhof Google Earth streetview

I N L E I D I N G - FAT I H Het derde project uit de Publiek Den Haag reeks lijn 2 is het Buitenhof te Den Haag. Dit plein met de omringende gebouwen bevindt zich op de blauwe lijn, oftewel een as die van oost naar west door het centrum van Den Haag loopt.

Er is onderzoek gedaan naar het Buitenhof met als doel om meer kennis en inzicht te verkrijgen over de volgende drie deelgebieden:

- Interventie, oftewel de impact van het plan in de stedelijke context

- Representatie, oftewel de uitdrukking van het plan binnen de

stedelijke context

- Perceptie, oftewel de manier waarop het plan wordt ervaren De hoofdvraag die nu luidt is: ‘‘Hoe manifesteerd het Buitenhof zich in zijn stedelijke context op het gebied van interventie, representatie en perceptie?’’

Diverse onderwerpen die vallen onder de drie deelgebieden zijn onderzocht volgens de analysemethodes uit de literatuur en de colleges. De verkregen analysetekeningen zijn vervolgens geabstraheerd tot ordenringstekeningen.

Op die manier zijn er schematische en versimpelde tekeningen naar voren gekomen die ten slotte in een vergelijkingsmatrix kunnen worden verwerkt.

Hierdoor wordt het trekken van conclusies makkelijker, omdat je in één overzicht alle plannen per onderwerp met elkaar kunt vergelijken.

Voor dit onderzoek zijn er drie referentieplannen uit verschillende europese steden gebruikt. Deze plannen zijn: Piazza San Marco te Venetië, Rathausmarkt te Hamburg en Place Vendôme te Parijs.

Er is gekozen om deze plannen te koppelen aan het hoofdproject, omdat er volgens de stedenbouwkundige ervaring van zowel de onderzoeker als de begleider er vergelijkbare aspecten aanwezig zijn. In hoeverre deze aspecten overeenkomen met elkaar kan pas gezegd worden als het onderzoek is uitgevoerd. Op de volgende pagina zullen de referentieplannen verder worden toegelicht.

Daniël Marot, Kermis op het Buitenhof, 1686 [3.1]

75

R E F E R E N T I E P L A N N E N - FAT I H PIAZZA SAN MARCO, VENETIË Het eerste referentieplan is Piazza San Marco dat gesitueerd is in Venetë. Dit plein wordt gevormd door twee ruimtes die samen het sociaal, politiek en religieus centrum van de stad vormen. Een stuk van het plein opent zich naar het water.

Daarnaast is het een langgerekte plein dat aan de andere drie kanten wordt omsloten door een aantal belangrijke gebouwen, zoals het Dogepaleis, de kathedraal San Marco en de Biblioteca Marciana. Los op het het plein is er ook een 98,5 meter hoge klokkentoren aanwezig [3.7].

RATHAUSMARKT, HAMBURG Het tweede referentieplan, Rathausmarkt, is het centrale plein van Hamburg en ligt precies voor de Hamburger Rathaus. Het plein zelf is autoluw, maar wordt wel aan twee kanten begrensd door autowegen.

Het plein is ontworpen volgens het plan van Piazza San Marco, aangezien deze ook opent naar het water toe. In het geval van de Rathausmarkt is dit de Binnenalster [3.9].

76

PLACE VENDÔME, PARIJS Het derde referentieplan is een rechthoekig plein genaamd Place Vendôme en is gesitueerd in Parijs. Aangezien in elk van de vier gesloten hoeken een knik aanwezig is, kan het plein worden beschouwd als een achthoekig plein. Midden op het plein is er een 44 meter hoge triomfzuil aanwezig. De gebouwen aan de Place Vendôme hebben ondanks hun uniforme uitstraling wel verschillende functies. Er zijn namelijk exclusieve winkels, hotels, banken en overheidsgebouwen aanwezig [3.8].

I N T E R V E N T I E - S T E D E L I J K S T R U C T U U R - FAT I H LEGENDA

Referentieproject

Bebouwing

Water

Groen

schaal 1:5000 1. Buitenhof, Den Haag,

N

schaal 1:5000 2. Piazza San Marco, VenetiĂŤ

77

N

I N T E R V E N T I E - S T E D E L I J K S T R U C T U U R - FAT I H LEGENDA

stratennetwerk STRUCTUREN Op de analysetekeningen op de linkerpagina valt op dat zowel Buitenhof en Piazza San Marco naar het water toe openen. Terwijl Buitenhof zich opent naar de Hofvijver, opent Piazza San Marco zich naar de Adriatische Zee toe.

Verder valt op dat er een belangrijke weg Buitenhof verdeelt in twee delen. De ene deel bevindt zich vlak voor het Binnenhof en de andere deel wordt omringd door gebouwen met een monumentale uitstraling.

Een belangrijk aspect van het plan van Berlage voor Den Haag is dat de wegen diagonaal lopen ten opzichte van de bestaande structuur, met als gevolg dat er veelhoekige pleinen ontstonden. Het Buitenhof is een goed voorbeeld van zo’n veelhoekige plein [3.10].

Het structuur van Venetië wordt gekenmerkt door de kanalen die delen van de stad met elkaar scheiden, maar tegelijkertijd worden deze delen ook verbonden met elkaar door middel van bruggen [3.7].

Schematische weergave Structuur omgeving Buitenhof te Den Haag

plein kenmerkende gebouwen water

N

Schematische weergave Structuur omgeving Piazza San Marco te Venetië

78

N

I N T E R V E N T I E - S T E D E L I J K S T R U C T U U R - FAT I H LEGENDA

Referentieproject

Bebouwing

Water

Groen

schaal 1:5000 3. Rathausmarkt, Hamburg

N

schaal 1:5000 4. Place VendĂ´me, Parijs

79

N

I N T E R V E N T I E - S T E D E L I J K S T R U C T U U R - FAT I H LEGENDA

stratennetwerk plein

STRUCTUREN Uit de analyse van Rathausmarkt valt tevens op dat dit plein zich naar het waterfront toe opent, namelijk de Binnenalster. Aangezien er in het geval de Place Vend么me geen sprake is van water in de nabije omgeving, kan er worden geconcludeerd dat alleen Buitenhof, Piazza San Marco en Rathausmarkt met elkaar te vergelijken zijn wat betreft dit aspect.

Place Vend么me bevindt zich ten noorden van de Jardin des Tuileries en ten oosten van La Madelaine. De structuur van dit gedeelte van de stad wordt gekenmerkt doordat er verschillende straten en boulevards uitkomen bij monumentale gebouwen. Hierdoor lijkt het alsof al deze belangrijke plekken in de stad met elkaar verbonden zijn.

Place Vend么me levert ook een bijdrage aan deze verbintenis, doordat deze een overgang is van Rue de Castiglione naar Rue de la Paix [3.5].

Schematische weergave Structuur omgeving Rathausmarkt te Hamburg

kenmerkende gebouwen water

N

Schematische weergave Structuur omgeving Place Vend么me te Parijs

80

N

I N T E R V E N T I E - R E L AT I E M E T D E O P E N B A R E R U I M T E - FAT I H

schaal 1:2500 1. Buitenhof, Den Haag naar analyse methode van Edmunt Bacon (design of the Cities, 1967)

N

schaal 1:2500 3. Radhausstraat, Hamburg naar analyse methode van Edmunt Bacon (design of the Cities, 1967)

N

schaal 1:2500 2. Piazza San Marco, VenetiĂŤ naar analyse methode van Edmunt Bacon (design of the Cities, 1967)

schaal 1:2500 4. Place VendĂ´me, Parijs naar analyse methode van Edmunt Bacon (design of the Cities, 1967)

LEGENDA

Openbare ruimte

Water

Groen

81

N

N

I N T E R V E N T I E - R E L AT I E M E T D E O P E N B A R E R U I M T E - FAT I H RELATIE MET DE OPENBARE RUIMTE De analysemethode die Edmund Bacon in zijn boek Design of the cities (1967) heeft gebruikt is een manier om in kaart te brengen hoe de plannen zijn afgebakend en wat hun connectie is met het stedelijk weefsel.

Bij het Buitenhof is er een gesloten hoek aanwezig ten noordwesten en een open hoek ten zuidwesten.

Deze open hoek is de plek waar de Kettingstraat, Gravenstraat en de ingang van de Passage bij elkaar komen. Het gesloten-hoek-aspect van het buitenhof kan worden vergeleken met Place Vendôme. Dit plein is een rechthoekig plein met een knik aan elke hoek, waardoor er sprake is van een achthoekig plein. Deze hoeken zijn ook allemaal gesloten [3.4].

Naast deze hoek-vergelijking tussen Buitenhof en Place Vendôme kan Piazza San Marco ook vergeleken worden met Place Vendôme. In die vergelijking speelt een hoog element op het plein een rol. Bij het geval van Piazza San Marco is dit hoge element een klokkentoren van 98.5 meter hoog en bij Place Vendôme gaat het om een 44 meter hoge triomfzuil [3.11]. De zuil is centraal gepositioneerd in Place Vendôme, terwijl de klokkentoren iets meer aan de kant van de bebouwing ligt. Hierdoor wordt de zichtlijn vanuit Bocco di Piazza naar de kathedraal, San Marco, gewaarborgd.

Schematische weergave Structuur omgeving Buitenhof te Den Haag

N

Schematische weergave Structuur omgeving Piazza San Marco te Venetië

N

Schematische weergave Structuur omgeving Rathausmarkt te Hamburg

N

Schematische weergave Structuur omgeving Place Vendome te Parijs

N

Wat betreft groen kunnen alleen Buitenhof en Rathausmarkt met elkaar vergeleken worden, aangezien er op Piazza San Marco en Place Vendôme geen groen aanwezig is.

Bij Buitenhof zijn er centraal op het plein en langs de bebouwing bomen aanwezig, terwijl er bij Rathausmarkt de bomen zijn gesitueerd vlak voor de grens met de openbare weg.

LEGENDA openbare ruimte kenmerkende gebouwen

82

R E P R E S E N TAT I E - G E V E L B E E L D E N R O N D H E T E N S E M B L E - FAT I H

schaal 1:2500 1. Gevels aan Buitenhof, Den Haag

N

schaal 1:2500 3. Gevels aan Rathausmarkt, Hamburg

N

schaal 1:2500 2. Gevels aan Piazza San Marco, Venetië

schaal 1:2500 4. Gevels aan Place Vendôme, Parijs

83

N

N

R E P R E S E N TAT I E - G E V E L B E E L D E N R O N D H E T E N S E M B L E - FAT I H GEVELGELEDING Op de linkerpagina zijn de verschillende gevels rondom de pleinen bestudeerd door middel van Google Earth streetview. Deze zijn vervolgens op deze pagina georderd naar de uniformiteit van het gevelbeeld. Gevels met verschillende hoogtes, materialisatie en gevelopeningen worden beschouwd als gefragmenteerde gevels, terwijl een repeterend gevelbeeld als uniform wordt gezien.

Uit deze analyse methode komt naar voren dat de gevelbeelden rond het Buitenhof voornamelijk gefragmenteerd van aard zijn. In tegenstelling tot het Buitenhof zijn de gevelbeelden in de andere plannen meer uniform.

Opvallend aan het gevelbeeld rondom Place Vendôme is dat de uniformiteit wordt gecreëerd door de samenhang die de ramen van verdieping tot verdieping hebben [3.8].

Op de plint zijn er langgerekte bogen aanwezig, terwijl er op de eerste verdieping vierkante ramen zijn. Op de tweede verdieping zijn er weer ramen met bogen aanwezig en op de daken zijn er dakkapellen. Al deze elementen worden in het gevelbeeld gerepeteerd.

Alleen op de hoekpunten en op de centrale as ten op zichte van het triomfzuil is dit niet het geval. Daar bevinden zich de ingangen van belangrijke plekken, zoals de ministerie van Justitie en hotels. Deze ingangen worden uitgedrukt met een timpaan.

Schematische weergave Gevelbeelden, Buitenhof te Den Haag

N

Schematische weergave Gevelbeelden, Piazza San Marco te Venetië

N

Schematische weergave Gevelbeelden, Rathausmarkt te Hamburg

N

Schematische weergave Gevelbeelden, Place Vendome te Parijs

N

Uniformiteit wordt dus onder andere gecreëerd als er een samenhang van verdieping tot verdieping aanwezig is. Dit principe is terug te zien in de gevels rondom Piazza San Marco en Rathausmarkt. Echter zijn het de Rathaus en de San Marco kathedraal die op deze plekken afwijken van de uniformiteit die het ensemble heeft.

LEGENDA

uniform gevelbeeld gefragmenteerd gevelbeeld

84

P E R C E P T I E - S TA D S WA N D E L I N G , B U I T E N H O F - FAT I H De analysetechniek die Gordon Cullen in zijn boek Town Scape (1974) beschrijft wordt op deze pagina ook gebruikt [3.3]. Met behulp van Google Earth streetview is er een stadswandeling gemaakt met als startpunt Gravenstraat en eindpunt het Hofvijver.

Op de pagina hiernaast zal de route worden beschreven aan de hand van foto’s afkomstig uit Google Earth streetview.

5

6

4 3 LEGENDA

2

BELANGRIJKE GEBOUWEN OPENBARE RUIMTE

1

ROUTE WATER GROEN schaal 1:1500 Binnenhof, Den Haag naar analyse methode van Gordon Cullen (Town Scape, 1961)

85

P E R C E P T I E - S TA D S WA N D E L I N G , B U I T E N H O F - FAT I H

1

Google Earth streetview

Op de eerste afbeelding bevind je je op de Gravenstraat en heb je uitzicht op een van de ingangen van de Passage. Als je hier de tramlijn gaat volgen en dus de hoek om zal gaan zul je je bevinden op het Buitenhof.

4

Google Earth streetview

Vanuit de gesloten hoek ben je gaan lopen richting het Binnenhof toe. In de verte kun je ook het monument al zien.

Google Earth streetview

2

Hier ben je langs de ingang van de Passage gelopen en bevind je je dus bij de overgang tussen Gravenstraat en Buitenhof. Je hebt complete uitzicht op Buitenhof en kan dus de gefragmenteerde gevels gaan bewonderen.

Google Earth streetview

5

Hoe dichter je bij de openbare weg komt, die het Buitenhof verdeeld in twee stukken, hoe meer je kan zien van de Hofvijver en Binnenhof.

86

3

Google Earth streetview

Je bent iets verder gaan lopen richting de gesloten hoek van Buitenhof toe. Ook hier kun je de gefragmenteerde gevels aan de andere kant gaan bewonderen.

6

Google Earth streetview

Hier bevind je je aan de overkant van de openbare weg en sta je vlak voor het Haags Willem ll monument. Je hebt complete zicht op de Hofvijver.

P E R C E P T I E - S TA D S WA N D E L I N G , P I A Z Z A S A N M A R C O - FAT I H De analysetechniek die Gordon Cullen in zijn boek Town Scape (1974) beschrijft wordt op deze pagina ook gebruikt [3.3]. Met behulp van Google Earth streetview is er een stadswandeling gemaakt met als startpunt Calle Salvadego en eindpunt de Adriatische Zee. Op de pagina hiernaast zal de route worden beschreven aan de hand van foto’s afkomstig uit Google Earth streetview.

4

1

2 3

LEGENDA

6

BELANGRIJKE GEBOUWEN OPENBARE RUIMTE

5

ROUTE WATER GROEN

schaal 1:1500 Piazza San Marco, Venetië naar analyse methode van Gordon Cullen (Town Scape, 1961)

87

P E R C E P T I E - S TA D S WA N D E L I N G , P I A Z Z A S A N M A R C O - FAT I H

1

Google Earth streetview

Op de eerste afbeelding bevind je je op de smalle straat genaamd Calle Salvadego. Links van je zijn er een heleboel gondola’s aanwezig die constant mensen in en uit laten.

4

Google Earth streetview

Naarmate je steeds dichterbij de San Marco kathedraal komt, kun je zien dat tussen de San Marco en de klokkentoren het plein verder gaat. Dit is het tweede deel, namelijke de Piazzetta.

Google Earth streetview

2

Aan het eind van Calle Salvadego ben je de hoek om gegaan en is het opeens donkerder geworden. Je krijgt een soort van tunnelvisie met aan het einde van de tunnel heel veel licht.

Google Earth streetview

5

Eenmaal aangekomen bij de Piazzetta komen er twee kolommen in je zicht.

Deze kolommen voelen als een soort poort aan.

88

3

Google Earth streetview

Dat licht heeft je geleidt naar Piazza San Marco toe. Je hebt nu gelijk al zicht op de 98,5 meter hoge Campanile (klokkentoren) en kan je de Basilica di San Marco ook al gaan bewonderen.

6

Google Earth streetview

Nadat je door de poorten bent gaan lopen kom je aan bij het einde van Piazza San Marco en heb je uitzicht op de Adriatische Zee.

P E R C E P T I E - S TA D S WA N D E L I N G , R AT H A U S M A R K T - FAT I H De analysetechniek die Gordon Cullen in zijn boek Town Scape (1974) beschrijft wordt op deze pagina ook gebruikt [3.3]. Met behulp van Google Earth streetview is er een stadswandeling gemaakt met als startpunt Mönckebergstraße en eindpunt de Binnenalster.

6

5

Op de pagina hiernaast zal de route worden beschreven aan de hand van foto’s afkomstig uit Google Earth streetview.

4

3

LEGENDA

2 1

BELANGRIJKE GEBOUWEN OPENBARE RUIMTE ROUTE WATER GROEN

schaal 1:1500 Rathausmarkt, Hamburg naar analyse methode van Gordon Cullen (Town Scape, 1961)

89

P E R C E P T I E - S TA D S WA N D E L I N G , R AT H A U S M A R K T - FAT I H

1

Google Earth streetview

Op de eerste afbeelding bevind je je op MĂśnckebergstraĂ&#x;e en heb je al meteen uitzicht op de Hamburger Rathaus.

4 Je gaat hier de opening in richting de Reesendamm.

Google Earth streetview

Google Earth streetview

2

Hier bevind je je al op de Rathausmarkt en kan je in detail de Gotische architectuur van de Rathaus gaan bewonderen.

Google Earth streetview

5

Eenmaal aangekomen op de Reesendamm krijg je al een glimp van de open ruimte waar je naar toe aan het lopen bent.

90

3

Google Earth streetview

Naarmate je verder loopt op de Rathausmarkt kan je de opening al zien die je zal gaan leiden naar het waterfront.

6

Google Earth streetview

Hier bevindt je je op de Jungfernstieg en kan je dus gaan genieten van het uitzicht op de Binnenalster.

P E R C E P T I E - S TA D S WA N D E L I N G , P L A C E V E N D Ô M E - FAT I H De analysetechniek die Gordon Cullen in zijn boek Town Scape (1974) beschrijft wordt op deze pagina ook gebruikt [3.3]. Met behulp van Google Earth streetview is er een stadswandeling gemaakt met als startpunt Rue SaintHonoré en eindpunt Place Vendôme.

Op de pagina hiernaast zal de route worden beschreven aan de hand van foto’s afkomstig uit Google Earth streetview.

6

5 LEGENDA

BELANGRIJKE GEBOUWEN OPENBARE RUIMTE

4 3

1 2

ROUTE WATER GROEN schaal 1:1500 Place Vendôme, Parijs naar analyse methode van Gordon Cullen (Town Scape, 1961)

91

P E R C E P T I E - S TA D S WA N D E L I N G , P L A C E V E N D Ô M E - FAT I H

1

Google Earth streetview

Op de eerste afbeelding bevind je je op Rue Saint-Honoré. Je kan aan het gevelbeeld zien dat de straat kromt.

4

Google Earth streetview

Als je eenmaal het binnenplaats achter de rug hebt, zul je worden overweldigd door Place Vendôme. Je staat nu op een van de gesloten hoeken en hebt uitzicht op het monument Colonne Vendôme.

Google Earth streetview

2 Hier bevind je je voor de ingang naar Cour Vendôme.

Op het binnenplaats heb je nog geen idee wat je zal tegekomen als je de uitgang zal verlaten.

Google Earth streetview

5

Je staat nu op het centrale punt van het plein, met uitzicht op het ministerie van Justitie. Hier kan je de uniforme gevel gaan bewonderen.

92

3

Google Earth streetview

6

Google Earth streetview

Als je het plein afloopt bevind je je nog steeds op Place Vendôme, maar heb je zicht op Rue de la Paix. Je kan zien dat het gevelbeeld symmetrisch van aard is.

P E R C E P T I E - P L A N I N S T E D E L I J K C O N T E X T - FAT I H

schaal 1:7500 1. Buitenhof, Den Haag naar analyse methode van Rein Geurtsen

N

schaal 1:7500 3. Radhausstraat, Hamburg naar analyse methode van Rein Geurtsen

N

schaal 1:7500 2. Piazza San Marco, VenetiĂŤ naar analyse methode van Rein Geurtsen

schaal 1:7500 4. Place VendĂ´me, Parijs naar analyse methode van Rein Geurtsen

93

N

N

P E R C E P T I E - O N T S L U I T I N G - FAT I H ONTSLUITING Op de tekeningen links is volgens de analysemethode van de Rein Geurtsen de ontsluiting van de plannen naar de andere delen van de stad in kaart gebracht. Deze ontsluitingen zijn van essentieel belang als je wilt begrijpen hoe de ensemble is geplaatst binnen de context van het grotere stedelijk weefsel.

Wat merkwaardig is bij deze analysetekeningen is dat Buitenhof, Rathausmarkt en Piazza San Marco van meerdere kanten te bereiken zijn, waardoor de pleinen een open karakter krijgen [3.4]. Place Vendôme daarentegen heeft alleen twee specifieke plekken waar je naar binnen kan. Hierdoor kan de conclusie worden getrokken dat de karakter van Place Vendôme meer gesloten is ten opzichte van de andere pleinen [3.11].

Verder komt naar voren dat in Venetië de kanalen een grote rol spelen in hoe het stedelijke weefsel is opgebouwd, terwijl in Parijs het stedelijk weefsel wordt gevormd door belangrijke gebouwen in de stad.

Het stedelijk weefsel in Venetië wordt van elkaar gescheiden door de kanalen, maar tegelijkertijd ook verbonden met elkaar door middel van bruggen. De verbindingen in Parijs worden gecreëerd door middel van wegen en straten die van de ene belangrijke gebouw naar de andere zijn gerealiseerd.

Schematische weergave Structuur omgeving Buitenhof te Den Haag

N

Schematische weergave Structuur omgeving Piazza San Marco te Venetië

N

Schematische weergave Structuur omgeving Rathausmarkt te Hamburg

N

Schematische weergave Structuur omgeving Place Vendome te Parijs

N

LEGENDA

stratennetwerk kenmerkende gebouwen

94

P E R C E P T I E - V O G E LV LU C H T P E R S P E C T I E F B U I T E N H O F, D E N H A A G - FAT I H

GeĂŻnspireerd door de analysemethode van Palmbout [3.6] 95

P E R C E P T I E - V O G E LV LU C H T P E R S P E C T I E F P I A Z Z A S A N M A R C O, V E N E T I Ă‹ - FAT I H

GeĂŻnspireerd door de analysemethode van Palmbout [3.6]

96

P E R C E P T I E - V O G E LV LU C H T P E R S P E C T I E F R AT H A U S M A R K T, H A M B U R G - FAT I H

GeĂŻnspireerd door de analysemethode van Palmbout [3.6]

97

P E R C E P T I E - V O G E LV LU C H T P E R S P E C T I E F P L A C E V E N D Ô M E , PA R I J S - FAT I H

Geïnspireerd door de analysemethode van Palmbout [3.6]

98

P L A N V E R G E L I J K I N G - FAT I H INTERVENTIE

PROJECT

STEDELIJK STRUCTUUR

REPRESENTATIE

RELATIE MET DE OPENBARE RUIMTE

BUITENHOF, DEN HAAG

PROJECT REFERENTIES

PIAZZA SAN MARCO, VENETIË

RATHAUSMARKT, HAMBURG

PLACE VENDÔME, PARIJS

99

GEVELBEELDEN

PERCEPTIE

WANDELING

ONTSLUITING

C O N C L U S I E - FAT I H Op de linkerpagina is er een vergelijkingsmatrix opgesteld met op de verticale as de verschillende plannen en op de horizontale as de onderzochte thema’s. Deze matrix is opgevuld met de ordeningstekeningen die zijn gemaakt aan de hand van de verschillende analysetekeningen.

De kern van de deelconclusies die de lezer in het verslag is tegengekomen zijn hiernaast samengevat. De onderwerpen die onderzocht zijn kunnen worden onderverdeeld in een van de drie basisbegrippen: interventie, representatie en perceptie.

INTERVENTIE Stedelijk structuur De pleinen Buitenhof, Piazza San Marco en Rathausmarkt zijn wat betreft dit onderdeel vergelijkbaar met elkaar.

Ze openen namelijk alle drie naar het open water toe.

Relatie met de openbare ruimte Hier komt de vergelijking tussen het Buitenhof en Place Vendôme naar voren. Place Vendôme bestaat namelijk uit alleen maar gesloten hoeken, terwijl Buitenhof alleen maar één gesloten hoek heeft.

Hiernaast kan Place Vendôme ook vergeleken worden met Piazza San Marco, aangezien beide pleinen een hoog element op het plein hebben.

Echter is er geen groen aanwezig op de pleinen die zijn genoemd hierboven. Buitenhof en Rathausmarkt hebben dat wel, dus wat betreft het groen-aspect zijn alleen die twee met elkaar vergelijkbaar.

REPRESENTATIE Gevelbeelden Wat betreft de gevelbeelden kunnen juist Piazza San Marco, Rathausmarkt en Place Vendôme met elkaar vergeleken worden. Dit komt door het feit dat de gevelbeelden rondom de pleinen uniform van aard zijn. In het geval van Buitenhof is dit niet het geval. Daar is het gevelbeeld meer gefragmenteerd.

PERCEPTIE Wandeling Bij de wandeling die voor elke stad gedaan is, wordt de conclusie nog maals bevestigd dat de drie pleinen: Buitenhof, Piazza San Marco en Rathausmarkt zich naar het water toe openen.

Ontsluiting Bij dit thema kan er geconcludeerd worden dat de pleinen Buiten, Piazza San Marco en Rathausmarkt een open karakter hebben door het feit dat deze pleinen van meerdere kanten te bereiken zijn. Dit is niet het geval bij Place Vendôme, aangezien er maar twee specifieke plekken zijn waar er naar binnen en naar buiten kan worden gegaan.

Daarom is het karakter van Place Vendôme meer gesloten dan de rest.

100

PLAN EN REFERENTIES 2D KERKPLEIN - JULIAN

101

O P D R A C H T D R I E LU I K K E R K P L E I N - J U L I A N

Schets Percepie van het Kerkplein vanaf de Torenlaan

Schaal 1:2500 Luchtfoto kerkplein en omgeving

N

Google Earth streetview Kerkplein ensemble vanuit de Dagelijkse Groenmarkt 102

Google Earth streetview Kerkplein ensemble vanuit de Torenstraat

INLEIDING - JULIAN Voor het onderzoek naar het laatste project uit de Publiek Den Haag reeks lijn 2 [4.1] is er een planvergelijking uitgevoerd met verschillende referentie projecten. Het te onderzoeken hoofdproject “Kerkplein” te Den Haag (zie afbeelding rechts) is een ensemble van een plein met daarop de Grote of Sint-Jacobskerk en daaromheen de omliggende bebouwing. Het ensemble bevindt zicht op de zogenaamde blauwe lijn: een as van oost naar west door het centrum van Den Haag gezien vanaf het plein aan de oostzijde van het binnenhof, het binnenhof, het buitenhof en zo door naar het Kerkplein.

Het doel van het onderzoeken van het Kerkplein ensemble is het doorgronden van het plan op drie deelgebieden: de impact van het plan in de stedelijke context en het stedelijkweefsel (interventie), de uitdrukking van het plan binnen de stedelijke context (representatie) en de manier waarop het plan wordt ervaren vanuit de openbare ruimte (perceptie). Het kunnen doorgronden van de drie deelgebieden kan worden gezien als het beantwoorden van de drie deelvragen, wat zal resulteren in het beantwoorden van de hoofdvraag: “Hoe manifesteerd het Kerkplein ensemble zich in zijn stedelijke context op het gebied van de interventie, representatie en perceptie van het plan?”

Om het ensemble te onderzoeken is er gebruik gemaakt van drie referentie plannen uit verschillende europese metropoolsteden. Het te onderzoeken ensemble evenals de referentieplannen zijn naar verschilende onderwerpen zoals de bebouwingsstructuur, het plan in zijn stedelijke context, gevelgeleding, enz. geinventariseerd in plantekeningen. Hierbij is gebruik gemaakt van analyse methodes uit de literatuur en de colleges. De verkregen inventarisatie tekeningen van ieder ensemble zijn vervolgens geabstraheerd naar ordeningstekeningen die een schematische en versimpelde weergave van het plan met het desbetreffende onderzoeksonderwerp weergeven.

Deze ordeningstekeningen konden tot slot in een vergelijkingsmatrix worden verwerkt waarna een conclusie getrokken is over de verschillende plannen en hun relatie tot het hoofdproject en in mindere maten de relatie tot elkaar. De onderwerpen waarnaar onderzoek wordt gedaan kunnen worden opgehangen aan de uit de colleges verkregen basisbegrippen (al reeds genoemd in het onderzoeksvraag): interventie, representatie en perceptie. De drie bassisbegrippen zullen als rode draad door het onderzoek terug komen om tot een conclusie te kunnen komen en antwoord te kunnen geven op de hoofdvraag.

De drie referentie plannen die gekoppeld zijn aan het zijn: de Grote Markt te Haarlem, de Dam te Amstrdam en Piazza Castello te Turijn. De reden waarom deze plannen gekoppeld zijn aan het hoofdproject is te vinden in de configuratie van de openbare ruimte (het plein in de meeste gevallen) van elk plan dat zich op eenzelfde manier in de stad manifesteerd, maar ook de kenmerkende bebouwing op of rond het plein dat opeenzelfde manier gesitueerd is. In hoevere de projecten een daadwerkelijke relatie aangaan met het hoofdproject valt te bezien in de conclusie na het uitvoeren van het onderzoek. De keuze van de referentie plannen is gebasseerd op de hypotese dat deze projecten enige maten van overlap zullen hebben, gebasserd op de stedenbouwkunde ervaring van zowel de onderzoeker (de student) als zijn begeleider. De referentie plannen zullen op de volgende pagina verder worden toegelicht.

103

REFERENTIE PLANNEN - JULIAN GROTE MARKT, HAARLEM Het eerste referentieplan die behandeld zal worden is de Grote Markt te Haarlem. Het ensemble bestaat uit een langgerekt plein dat wordt omsloten door verschillende panden met meestal een winkel of restaurant functie in de plint en woningen op de daarboven gelegen verdiepingen. Ook is er aan de Grote Markt de Grote of St. Bavokerk en het Stadhuis te vinden. Het plein is autoluw op volledig bestraat met enkele bomen aan de noordzijde van het plein.

DAM, AMSTERDAM Het tweede referentieplan die zal worden behandeld is de Dam (ook wel Damplein) te Amsterdam. Het ensemble bestaat uit een plein in het centrum van Amsterdam dat wordt omsloten door verschillende panden met meestal een winkelfunctie in de plint en daarboven woningen of kantoren. Het Koninklijk Paleis Amsterdam vormt de gehele afsluiting van het plein aan de westzijde. Aan de Dam is tevens de zijingang van de Nieuwe Kerk gesitueerd.

104

PIAZZA CASTELLO, TURIJN In Turijn is het derde referentieplan te vinden: Piazza Castello. Het ensemble is een groot plein met daarop Palazzo Madama en bestaat deels uit het voorplein van het oude koninklijk paleis: Palazzo Reale di Torino. Aan het plein loopt een belangrijke autoweg verbinding door de stad, het plein zelf is autoluw. Rond Palazzo Madama is wat groen te vinden, de rest van het plein is echter volledig bestraat met verschillende versieringen in het tegelwerk of verschil in materialisatie om de assen van het plein te benadrukken.

INTERVENTIE: BEBOUWINGSSTRUCTUUR - JULIAN

LEGENDA Project: Kerkplein, Den Haag A

Het Oude Stadhuis (1564), Daniel Marot [4.2]

B

Grote of Sint-Jacobskerk (1492) [4.3]

C

Referentie plan: Grote Markt, Haarlem C

Stadhuis (1370), Lieven de Key [4.4]

D

De Grote of St. Bavokerk (1370) [4.5]

B

D

A

Referentie plan: Dam, Amsterdam E

De Nieuwe Kerk (begin 15e eeuw) [4.6]

F

Koninklijk Paleis Amsterdam (1648), Jacob van Campen [4.7]

schaal 1:5000 Bebouwing Kerkplein en omgeving, Den Haag

N

schaal 1:5000 Bebouwing Grote Markt, Haarlem

N

schaal 1:5000 Bebouwing Piazza Castello en omgeving, Turijn

N

Referentie plan: Piazza Castello, Turijn G

Duomo di Torino (1470) [4.8]

H

I

San Lorenzo kerk (1668), Guarino Guarini Palazzo Madama (Stadspoort uit 45 v.Chr.)

G

E F

H

I

schaal 1:5000 Bebouwing Dam en omgeving, Amsterdam

105

N

INTERVENTIE: BEBOUWINGSSTRUCTUUR - JULIAN STEDELIJKE STRUCTUUR In de bebouwing van de stad is vaak een structuur af te leiden naar de repetitie van bebouwing blokken / stedenbouwkundige eilanden. Na het inventariseren van de bebouwing (zie figuren links) is door het stratennetwerk hiertussen een patroon te herleiden (zie onderstaande figuren) waarbij grotere openbare ruimten zoals pleinen de hoofdstructuur meestal volgen of hier haaks op staan.

LEGENDA

stratennetwerk plein kenmerkende gebouwen

Schematische weergave Eilandstructuur omgeving Kerkplein te Den Haag

N

Schematische weergave Eilandstructuur omgeving Grote Markt te Haarlem

N

Schematische weergave Eilandstructuur omgeving Dam te Amsterdam

106

N

Schematische weergave Eilandstructuur omgeving Piazza Castello te Turijn

N

I N T E R V E N T I E : P L A N I N R E L AT I E TOT D E O P E N B A R E R U I M T E - J U L I A N

schaal 1:2500 Kerkplein te Den Haag naar analyse methode van Edmunt Bacon [4.11]

N

schaal 1:2500 Dam te Amsterdam naar analyse methode van Edmunt Bacon [4.11]

N

schaal 1:2500 Grote Markt te Haarlem naar analyse methode van Edmunt Bacon [4.11]

schaal 1:2500 Piazza Castello te Turijn naar analyse methode van Edmunt Bacon [4.11] 107

N

N

I N T E R V E N T I E : P L A N I N R E L AT I E TOT D E O P E N B A R E R U I M T E - J U L I A N KENMERKENDE GEBOUWEN IN DE OPENBARE RUIMTE

LEGENDA

Aan de hand van de analysemethode van Edmund Bacon die hij in zijn boek Design of the Cities [4.11] gebruikt kan in kaart worden gebracht hoe de ensembles, als zijnde een geheel van een of meerdere openbare ruimte en gebouw(en), afgebakend zijn en in connectie staan met het omliggende stedelijk weefsel (zie figuren links). De kenmerkende gebouwen binnen het ensemble zijn op hun beurt verbonden met de openbare ruimte (zie onderstaande afbeeldingen).

schaal 1:2500 Kenmerkende gebouwen in de ruimte, Kerkplein te Den Haag

N

openbare ruimte kenmerkende gebouwen

schaal 1:2500 Ontsluiting, Grote Markt te Haarlem

N

schaal 1:2500 Ontsluiting, Dam te Amsterdam

108

N

schaal 1:2500 Ontsluiting, Piazza Castello te Turijn

N

R E P R E S E N TAT I E : G E V E L B E E L D E N R O N D H E T E N S E M B L E - J U L I A N

schaal Gevels aan Kerkplein te Den Haag

N

schaal Gevels aan Grote Markt te Haarlem

N

schaal Gevels aan Dam te Amsterdam

N

schaal Gevels aan Piazza Castello te Turijn

N

109

R E P R E S E N TAT I E : G E V E L B E E L D E N R O N D H E T E N S E M B L E - J U L I A N GEVELGELEDING RANDBEBOUWING Na de inventarisatie van de verschillende gevels rondom de centrale openbare ruimtes in de verschillende ensembles (zie figuren links) zijn deze geordend naar de uniformiteit van het gevelbeeld (zie onderstaande figuren). Een statig en repeterend gevelbeeld wordt hierbij als uniform beschouwd, tegenover gefragmenteerde gevels met verschillende hoogtes, materialisatie, gevelopeningen enz.

LEGENDA

uniform gevelbeeld gefragmenteerd gevelbeeld

Schematische weergave Gevelgeleding Kerkplein te Den Haag

N

Schematische weergave Gevelgeleding Grote Markt te Haarlem

N

Schematische weergave Gevelgeleding Dam te Amsterdam

110

N

Schematische weergave Gevelgeleding Piazza Castello te Turijn

N

R E P R E S E N TAT I E : K E N M E R K E N D E G E B O U W E N I N H E T E N S E M B L E - J U L I A N

schaal Voorgevel Grote of Sint-Jacobskerk aan het Kerkplein te Den Haag

schaal Voorgevel van de Grote of St. Bavokerk aan de Grote Markt te Haarlem

schaal Voorgevel van het Koninklijk Paleis Amsterdam op de Dam te Amsterdam

schaal Voorgevel van Palazzo Madama aan Piazza Castello te Turijn

111

R E P R E S E N TAT I E : K E N M E R K E N D E G E B O U W E N I N H E T E N S E M B L E - J U L I A N GEVELBEELD KENMERKENDE GEBOUWEN Na de inventarisatie van de verschillende gevels rondom de centrale openbare ruimtes in de verschillende ensembles (zie vorige spread) is ook het gevelbeeld per ensemble een van de meest kenmerkende gebouwen geĂŻnventariseerd (zie figuren links) en geordend naar de opbouw van het gevelbeeld (zie onderstaande figuren). Hierbij worden enkel de hoofdlijnen die het gevelbeeld bepalen weergegeven waardoor repetitie en horizontaliteit/verticaliteit in de gevel zichtbaar wordt.

LEGENDA

hoofdstructuur gevelgeleding gevelgeleding op achtergrond entree

Schematische weergave Gevelgeleding Grote of Sint-Jacobskerk te Den Haag

Schematische weergave Gevelgeleding Grote of St. Bavokerk te Haarlem

112

Schematische weergave Gevelgeleding Koninklijk Paleis Amsterdam te Amsterdam

Schematische weergave Gevelgeleding Palazzo Madama te Turijn

PERCEPTIE: PLAN IN STEDELIJKE CONTEXT - JULIAN

schaal Kerkplein te Den Haag naar analyse methode van Rein Geurtsen (Wilms Vloet, 2020)

N

schaal Grote Markt te Haarlem naar analyse methode van Rein Geurtsen (Wilms Vloet, 2020)

N

schaal Dam te Amsterdam naar analyse methode van Rein Geurtsen (Wilms Vloet, 2020)

N

schaal Piazza Castello te Turijn naar analyse methode van Rein Geurtsen (Wilms Vloet, 2020)

N

113

PERCEPTIE: PLAN IN STEDELIJKE CONTEXT - JULIAN ONTSLUITING KENMERKENDE GEBOUWEN Hoe het ensemble en daarbij de kenmerkende gebouwen daarbinnen in context staan binnen het grotere stedelijke weefsel heeft alles te maken met hun ontsluiting. De ontsluiting van het ensemble naar grotere verbindingswegen of routes door de stad gebaseerd op de analysemethode van Rein Geurtsen [4.12] (zie figuren links) zijn hieronder schematisch weergegeven (zie onderstaande figuren).

LEGENDA

openbare ruimte kenmerkende gebouwen

Schematische weergave Ontsluiting kenmerkende gebouwen, Kerkplein te Den Haag

N

Schematische weergave Ontsluiting kenmerkende gebouwen, Grote Markt te Haarlem

N

Schematische weergave Ontsluiting kenmerkende gebouwen, Dam te Amsterdam

114

N

Schematische weergave Ontsluiting kenmerkende gebouwen, Piazza Castello te Turijn

N

P E R C E P T I E : S T R A AT P R O F I E L E N - J U L I A N

B’ B

A’ A

schaal 1:400 Profiel BB’ Kerkplein, Den Haag

schaal 1:400 Profiel AA’ Kerkplein, Den Haag

N

C

C’ schaal 1:400 Profiel CC’ Grote Markt, Haarlem N

E

D

N

schaal 1:400 Profiel D Dam, Amsterdam

schaal 1:400 Profiel E Dam, Amsterdam

F F’

schaal 1:400 Profiel FF’ Piazza Castello, Turijn

N 115

P E R C E P T I E : S T R A AT P R O F I E L E N - J U L I A N STRAATPROFIELEN De inventarisatie van verschillende straatprofielen (zie figuren links) over de ensembles zijn geordend naar de manier waarop het straatbeeld bepaald wordt aan de hand van de verdeling van het snel en langzaam verkeer, maar ook is te het hoogte verschil in de bebouwing schematisch te zien (zie onderstaande figuren).

LEGENDA

straat > langzaam verkeer straat > gemotoriseerd verkeer bebouwing

Schematische weergave Straatprofiel Kerkplein te Den Haag

N

Schematische weergave Straatprofiel Grote Markt te Haarlem

N

Schematische weergave Straatprofiel Dam te Amsterdam

116

N

Schematische weergave Straatprofiel Piazza Castello te Turijn

N

PLANVERGELIJKING - JULIAN INTERVENTIE

PROJECT

STEDELIJKE STRUCTUUR

RELATIE MET DE OPENBARE RUIMTE

REPRESENTATIE

GEVELGELEDING RANDBEBOUWING

KERKPLEIN, DEN HAAG

PROJECT REFERENTIES

GROTE MARKT, HAARLEM

DAM, AMSTERDAM

PIAZZA CASTELLO, TURIJN

117

GEVELBEELD KENMERKENDE GEBOUWEN

PERCEPTIE

ONTSLUITING

STRAATPROFIEL

CONCLUSIE - JULIAN Aan de hand van verschillende inventarisatie en ordening tekeningen van het hoofd project uit de blauwe lijn in Den Haag en die van de verschillende referentie plannen is een planvergelijking matrix opgesteld (zie linkerpagina), met op de verticale as de verschillende plannen en op de horizontale as de onderwerpen naar waar de plannen op zijn onderzocht en geordend. Deze onderzochten onderwerpen zijn ieder te vatten onder een van de basisbegrippen: perceptie, representatie en perceptie. Aan de hand van de vergelijkingsmatrix zal een conclusie worden getrokken over de perceptie, representatie en de perceptie van het onderzochte ensemble in zijn stedelijke context en worden vergeleken met de perceptie, representatie en perceptie van de referentie plannen.

INTERVENTIE Stedelijke structuur In de ordening tekeningen van de stedelijke structuur is te zien dat Den Haag in de omgeving van het ensemble een niet erg strak patroon volgt. Echter, is er wel een repeterend patroon te vinden van belangrijke straten die in de richting van noord naar zuid lopen met daartussen enkele dwarsverbindingen. De belangrijkste dwarsverbinding hierbij is de ‘blauwe lijn’ die op deze geabstraheerde kaart van west beginnende bij het kerkplein naar het buitenhof en zo verder oost loopt. De lijn en daarmee het van oost naar west georiënteerde Kerkplein ensemble snijdt hierbij de stedelijke structuur loodrecht door, extra benadrukt door het in grotere mate ontbreken van bebouwing op het plein. De bebouwingsstructuur wordt dus onderbroken door het ensemble.

Voor de referentie plannen is elk een andere stedelijke structuur te zien. Zo lijkt het ensemble in het centrum van Haarlem nauwelijks een structuur te volgen. De bouwblokken variëren erg van grootte en in het stratenpatroon volgt geen duidelijk ritme. In Amsterdam is dit weer wel het geval, in de omgeving van het ensemble is een rechtlijnig patroon van straten van noord naar zuid te herkennen met enkele dwarsverbindingen hiertussen. Het ensemble “de Dam” staat net zoals het ensemble in Den Haag hier dwars op de grotere stedelijke hoofdstructuur en onderbreekt hierbij op zijn beurt ook de bebouwingsstructuur. Tot slot is in de stedelijke structuur van Turijn een streng blokpatroon te vinden waar het ensemble en daarmee vooral het plein een combinatie is van verschillende blokken die onbebouwd zijn gebleven.

Relatie met de openbare ruimte Bij de ordening van de relatie met de openbare ruimte is vooral gekeken naar de kenmerkende gebouwen binnen het ensemble. In Den Haag is duidelijk te zien hoe de twee kenmerkende gebouwen ieder een totaal andere positie binnen het ensemble innemen. Het stadhuis manifesteert zich als een van de afsluitende wanden van het Kerkplein ensemble terwijl de Grote of Sint-Jacobskerk midden in het ensemble op het plein geplaatst is.

Bij ieder van de referentie plannen is eenzelfde soort verdeling van de kenmerkende gebouwen qua positie binnen het ensemble te herkennen. Waarbij het Grote Markt ensemble te Haarlem het meest gelijkend is met die van Den Haag. Hoewel in Haarlem meer sprake is van een groot plein tussen de twee kenmerkende gebouwen is de functie en de positie van beide kenmerkende gebouwen binnen ieder ensemble gelijk. In Amsterdam en Turijn zijn niet alleen de functies van de kenmerkende omgedraaid ten opzichte van die van Den Haag en Haarlem, ook de manier waarop het kenmerkende gebouw met de religieuze functie (de Nieuwe kerk en de San Lorenzo kerk) binnen het ensemble is gepositioneerd is erg verschillend. In beide gevallen zijn de religieuze gebouwen verdekt opgesteld vanaf het plein gezien. Op de Dam ligt de Nieuwe kerk in een hoek verscholen en aan Piazza Castello is de San Lorenzo Kerk achter een arcade in de uniforme façade van het plein verscholen.

REPRESENTATIE Gevelgeleding randbebouwing Bij de representatie van het ensemble speelt de gevelgeleding een grote rol. In deze reeks ordning tekeningen is het gevelbeeld van de gevels rondom het plein van ieder ensemble weergegeven naar uniformiteit en/of de mate

van fragmentatie. Voor het Kerkplein ensemble te Den Haag is het gevelbeeld rondom het plein zowel uniform als gefragmenteerd alhoewel de verschillende uniforme gevelbeelden qua gevelbeeld in relatie tot elkander erg variëren.

Tussen de referentie plannen is een ensemble wat erg sterk overeenkomt met het Kerkplein ensemble: de Dam te Amsterdam. Hoewel de schaalgrootte van de gevelbeelden tussen deze plannen verschilt hebben beide plannen een gelijke verdeling in uniforme tegenover gefragmenteerde gevels. Aan beide pleinen bestaat de volledige gevel aan één zijde van het plein uit het stadhuis die ieder een uniform gevelbeeld heeft. De overige twee referentie plannen zijn ieder een uiterste in hun gevelgeleding. Het gevelbeeld rond de Grote Markt te Haarlem is volledig gefragmenteerd terwijl het gevelbeeld rond Piazza Castello volledig uniform is.

Gevelbeeld kenmerkende gebouwen Naast de gevelgeleding van de randbebouwing is de gevelgeleding van de kenmerkende gebouwen rond het ensemble misschien nog wel belangrijker voor de representatie van het plein. Deze meestal publieke gebouwen moeten in meerdere mate macht en vaak ook rijkdom uitstralen naar de bezoekers van het ensemble. De voorgevels van deze gebouwen spelen hier een grote rol in en zijn daarom geabstraheerd in een reeks ordening tekeningen.

Het grote lijnen binnen het gevelbeeld van de Grote of Sint-Jacobskerk en die van de Grote of St. Bavokerk zijn vooral verticaal gericht, wat gebruikelijk is voor kerken uit deze tijd. De hoge smalle torens en ramen in beide kerken benadrukken de opwaartse beweging in het gevelbeeld. De grote lijnen binnen het gevelbeeld van het Koninklijk Paleis Amsterdam en Palazzo Madama zijn vooral horizontaal gericht. De voorgevel is breder dan hoog en moet statig en robuust oogen om macht en status uit te drukken.

PERCEPTIE Ontsluiting Voor de plannen in relatie met hun stedelijke context moet worden gekeken naar de ontsluiting van de verschillende ensembles. In de reeks ordening tekeningen is de ontsluiting via grotere verbindingen van het plein en de op of omliggende kenmerkende gebouwen naar de rest van het stedelijk weefsel weergegeven.

De ontsluiting van het Kerkplein is, los van het aanliggende plein “Damplein”, vrij gelijkend met het ensemble in amsterdam. Beide kenmerkende gebouwen liggen dicht naast elkaar en zijn bij een van elk volledig rondom ontsloten terwijl de ander slechts gedeeltelijk ontsloten zijn. De ensembles in Haarlem en Turijn zijn daarnaast ook erg gelijkend ontsloten. Beide hebben een kenmerkend gebouw dat rondom ontsloten is en een kenmerkend gebouw dat enkel van een zijde ontsloten is.

Straatprofiel Bij het bekijken van de straatprofielen van de verschillende ensembles en het daarna ordenen van hen, onstaat een geabstraheerd beeld van de openbare ruimte naar perceptie van de ruimte door de bebouwingshoogte van de omgeving en de breedte van de straat naast elkaar weer te geven. Tussen de bebowuingshoogte aan beide kanten van de straat aan het Kerkplein te Den Haag zit een groot verschil omdat de kerk midden op het plein met zijn toren en koor boven de omliggende bebouwing uittorend. In Haarlem geldt ditzelfde hoogteverschil ook door de grootte van de Grote of St. Bavokerk. In Turijn en Amsterdam is de bebouwing nagenoeg even hoog door het gehele enseble heen. De Dam is echter wel het enige referentieplan waar net als in het Kerkplein ensemble snel en langzaam verkeer samengaan op het plein zelf. In het geval van de Dam is dit zowel autoverkeer als tramlijnen terwijl in Den Haag enkel de tram doorgaans het plein doorkruisd. In Turijn is een duidelijke scheiding tussen snel en langzaam verkeer waarbij het overgrote deel van het plein bedoelt is voor de voetganger. In Haarlem is het gehele ensemble autoluw.

118

C O N C L U S I E G E Z A M E N L I J K

119

CONCLUSIE - GEZAMENLIJK Aan de hand van verschillende inventarisatie en ordening tekeningen van ieders hoofdproject uit de Blauwe Lijn in Den Haag en verschillende referentie plannen, is een planvergelijking opgesteld. Deze planvergelijkingen zijn met elkaar vergeleken en geanalyseerd. Om hiermee de hoofdvraag te beantwoorden: Wat is de invloed van de hedendaagse betekenis van het plein, buitenhof, binnenhof en kerkplein op de blauwe lijn in Den Haag, met betrekking tot de basisbegrippen interventie, representatie en perceptie?

PLEIN - BO VISSERS Vooral het begrip ‘representatie’ en ‘perceptie’ zijn belangrijk voor het plein, namelijk het samenkomen van de twee sferen. Enerzijds heb je de perceptie van de soorten bebouwing met bijbehorende hoogtes, die een bepaalde zeggingskracht hebben door de functie en uitstraling. Anderzijds heb je de grote bedrijvigheid door o.a. de vele cafés, winkels, toeristen, en een belangrijke ontmoetingsplaats. Deze twee sferen komen samen door het open en toegankelijke karakter van het Plein.

BINNENHOF - MARIT SMIT De drie begrippen Interventie, Representatie en Perceptie vormen allen een eigen en belangrijk beeld van het Binnenhof en de stedelijke omgeving. De lange geschiedenis en de vele interventies hebben het gebouw gevormd en hebben invloed op de representatie en de perceptie van de hedendaagse situatie. De functie als politiek centrum van Nederland die het complex al sinds zijn vroege jaren heeft zorgt voor iconische beelden en herkenbaarheid bij de mensen. Iedereen kent het binnenhof, of dit nu is van eigen ervaringen of van televisie. Ondanks dat het Binnenhof is gebouwd als regeringscentrum is het nog steeds erg toegankelijk. Wel is er een grote scheiding tussen de openbare Buitenruimte en de gesloten Binnenruimte. Vanaf buitenaf heeft het gebouw een gesloten uitstraling en kun je amper naar binnen kijken, wanneer je door de poorten loopt ontdek je iets nieuws, het Binnenhof.

BUITENHOF - FATIH SARIKAYA De beleving die je als bezoeker ervaart als je vanuit de Gravenstraat beweegt naar het Binnenhof toe is van essentieel belang bij het begrijpen wat er in zich allemaal in het Buitenhof afspeelt. Je kan tijdens het lopen naar de Hofvijver gaan genieten van de gefragmenteerde gevels om je heen. Daarom zijn de begrippen ‘perceptie’, ‘interventie’ en ‘representatie’ allemaal even belangrijk.

Kerkplein KERKPLEIN - JULIAN WIJNEN Voor het kerkplein is elk van de basisbegrippen interventie, representatie en perceptie in het plan sterk belicht.

De interventie die het kerkplein als doorbreking van de stedelijke structuur teweeg brengt is erg kenmerkend voor het plan. Het heeft tevens te maken met het belangrijker maken van dit stuk van de stad, wat terug kan worden gekoppeld aan de representatie van het Kerkplein en de kenmerkende gebouwen binnen het ensemble. De representatie is tevens terug te vinden in de gevels van de kenmerkende bebouwing: het oude stadhuis en de Grote of Sint-Jacobskerk. Tot slot voegt deze representatie in het gevelbeeld en de kleine afstand waarop de relatief hoge gebouwen tegenover elkaar staan voor een bijzondere en kenmerkend straatbeeld, wat de perceptie van het plan vertaalt.

120

L I T E R A T U U R

121

L I T E R AT U U R 1. PLEIN - BO VISSERS Afbeeldingen

[1.1] Mc, O. (2015, 23 augustus). Quote du Jour: “Terug naar de sfeer van deGouden Eeuw” – Mark Rutte.

Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://www.retecool.com/quote-du-jour-terug-naar-de-sfeer-van-de gouden-eeuw-mark-rutte/

[1.1] van Noppen, K. (2015, 2 juni). Mark Rutte | Kasperschrijft.nl. Geraadpleegd op 17 2020, van http:// kasperschrijft.nl/tag/mark-rutte/

[1.2] Gemeente Venlo. (z.d.). Bevolking Venlo vergeleken met Nederland. Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://venlo.incijfers.nl/dashboard/bevolking-3/

[1.2] Google Earth. (z.d.). Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://earth.google.com/web/

Metrics, D. (2019, 25 juni). Capital Facts for Paris, France. Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://www. worldscapitalcities.com/capital-facts-for-parisfrance/

[1.3] CE05. (z.d.). Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://areeweb.polito.it/imgdc/schede/CE05.html Borrelen tussen politici aan het Plein in Den Haag. (z.d.). Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://www. denhaag-nu.nl/uitgaan/5624-borrelen-tussen-politici-aan-het-plein-in-den-haag.html Blanc, B. (z.d.). Piazza San Carlo. Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://www.flickr.com/photos/50879678@ N03/7544308586 Home | Den Haag - Luchtfoto standbeeld Willem van Oranje. (z.d.). Geraadpleegd op 17 april 2020, van https:// www.hollandluchtfoto.nl/media/862bc9d8-14e3-4be1-97e5-ee8de9c67ffd-den-haag-luchfoto-standbeeldwillemvan-oranje

Home | Venlo - Luchtfoto Markt en Stadhuis. (z.d.). Geraadpleegd op 17 april 2020, van http://wwwhollandluchtfoto. nl/media/cc9a3f48-c241-4976-b90910c8162b209a-venlo-luchtfoto-markt-en-stadhuis

Markt en stadhuis. (z.d.). Geraadpleegd op 14 april 2020, van https://www.venloverwelkomt.nl/ontdek-venlo/staddorpen/markt-stadhuis Torino: Piazza Palazzo di Città - LI20926. (z.d.). Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://shop.fabiopolosa.com/ products/torino-piazza-palazzo-di-citta Traub, C. (2019, 26 juni). Complete Guide to the Place des Vosges. Geraadpleegd op 17 april 2020, van https:// www.tripsavvy.com/complete-guide-place-des-vosges-4178991?utm_source=pinterest&utm_medium=socal&utm_ campaign=shareurlbuttons Viladas, P. (2017, 9 augustus). Book Shelf | It’s Hip to Be Square. Geraadpleegd op 17 april 2020, van https:// tmagazine.blogs.nytimes.com/2010/06/09/book-shelf-its-hip-to-be-square/ [1.4] admin. (2015, 21 oktober). Architect. Geraadpleegd op 17 april 2020, van http://www.petersburchedam.nl/ gebouw/architect/

The Hague, Netherlands Population (2020) - Population Stat. (z.d.). Geraadpleegd op 17 april 2020, van https:// populationstat.com/netherlands/the-hague Turin, Italy Population (2020) - Population Stat. (z.d.). Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://populationstat. com/italy/turin Paris, France Population (2020) - Population Stat. (z.d.). Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://populationstat. com/france/paris [1.3] Markt en stadhuis. (z.d.-b). Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://www.venloverwelkomt.nl/ontdekvenlo/stad-dorpen/markt-stadhuis Place des Vosges. (2018, 28 mei). Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://www.wegwijsnaarparijs.nl/ bezienswaardigheden_parijs/place-des-vosges/ Place Dauphine. (z.d.). Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://www.parisperfect.com/plan-your-trip/things-to-see/monuments-landmarks/place-dauphine.php

Plein. (2020, 23 februari). Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://www.pleindenhaag.nl/

Piazza San Carlo Turijn. (2017, 26 februari). Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://italie. hotelsenbezienswaardigheden.nl/turijn/pleinen/piazza-san-carlo/

Works - PublicSpace. (z.d.). Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://www.publicspace.org/works/-/project/ w006-piazza-palazzo-di-citta [1.4] De geschiedenis van de historische binnenstad Venlo | Venloverwelkomt. (z.d.). Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://www.venloverwelkomt.nl/geschiedenis 404 | DenHaag.com. (z.d.). Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://denhaag.com/nl/plein+++++++

admin. (2012, 29 januari). Stadhuis Venlo. Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://www.citadelvenlo.org/ architectuur/gebouwen/venlo/stadhuisvenlo.html Charles Marville place Dauphine vers 1865.jpg - Wikimedia Commons. (z.d.). Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Charles_Marville_place_Dauphine_vers_1865.jpg

History of Place Dauphine. (z.d.). Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://www.parisperfect.com/25-placedauphine/history-of-place-dauphine-paris.php Merli, S. (z.d.). Palazzo di Città Square, Turin. Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://it.igotoworld.com/en/ poi_object/317048_piazza-palazzo-di-citta.htm

Tekst Torino Crocetta Guest House. (z.d.). San Carlo Square | Residenza Torino Crocetta | BBtorino.net. Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://www.bbtorino.net/en/attractions/san-carlo-square/ 122

L I T E R AT U U R van Wandelen, J. (2005b, 12 november). Plein in Den Haag. Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://anemaa. home.xs4all.nl/ges/straten/plein.htm

van Ermengem, K. (z.d.). Place des Vosges, Paris. Geraadpleegd op 17 april 2020, van https://www.aviewoncities. com/paris/placedesvosges.htm

[2.14] Wikipedia. (2020). Palais Royal (Parijs) https://nl.wikipedia.org/wiki/Palais-Royal

2. BINNENHOF - MARIT SMIT

3. BUITENHOF - FATIH SARIKAYA

Afbeeldingen

[3.1] Boer, R. d. (sd). De Haagse Kermis. Opgehaald van Hofvijver Magazine: https://hofvijvermagazine.wordpress. com/de-haagse-kermis/

[2.1] Haagshistorischmuseum.(z.d) Stadsgezichten (Den Haag) https://www.haagshistorischmuseum.nl/collectie/de-afgevaardigden-van-dordrecht-worden-in-hun-koetstegengehoude [2.2] Wikipedia. (2020). Binnenhof (Den Haag) https://nl.wikipedia.org/wiki/Binnenhof_(Den_Haag)

[2.15] Rijksvastgoedbedrijf (2019). Bouwhistorische onderzoeken Binnenhof (Den Haag) https://www.rijksvastgoedbedrijf.nl/documenten/rapport/2019/12/20/bouwhistorisch-onderzoek

[3.2] Buitenhof. (z.d.). In Wikipedia. Geraadpleegd op 13-4-2020, van https://nl.wikipedia.org/wiki/Buitenhof_(Den_ Haag) [3.3] Cullen, G. (1961). Concise Townscape. Routledge.

[3.4] Gatje, R. F. (2010). Great Public Squares. Ww Norton & Co.

[2.3] De Architect (2019). Binnenhof (Den Haag) https://www.dearchitect.nl/architectuur/nieuws/2019/04/deze-architecten-werken-aan-de-renovatie-van-hetbinnenhof-den-haag-101209314

[3.5] Geiger, L. (Regisseur). (2019). Georges-Eugène Haussmann, The Man Who Rebuilt Paris [Film]..

[3.6] Palmbout Urban Landscapes. (sd). Projects. Opgehaald van Palmbout: https://palmbout.nl/projecten/

[2.4] Rick van der Velde (2019). Forum (Groningen) [2.5] Tahir Hashmi (z.d) Palace of Westminster (Londen)

[3.7] Piazza San Marco. (z.d.). In Wikipedia. Geraadpleegd op 14-4-2020, van https://en.wikipedia.org/wiki/Piazza_ San_Marco

[2.6] Archdaily (2011). Torre Velasca (Milaan) https://www.archdaily.com/155121/ad-classics-torre-velasca-bbpr

[3.8] Place Vendôme. (z.d.). In Wikipedia. Geraadpleegd op 15-4-2020, van https://en.wikipedia.org/wiki/Place_ Vend%C3%B4me

[2.7] Olivier Ouadah. Louvre (Parijs)

[3.9] Rathausmarkt. (z.d.). In Wikipedia. Geraadpleegd op 13-4-2020, van https://en.wikipedia.org/wiki/ Rathausmarkt

[2.8] Wikipedia (2019). Palais Royal (Parijs) https://nl.wikipedia.org/wiki/Palais-Royal

[3.10] Verbeek, R. (1990). Berlage in Den Haag. Den Haag: Dr. H.P. Berlagestichting en het Gemeentelijk Bureau Monumentenzorg, ‘s-Gravenhage.

Tekst [3.11] Wolfrum, S. (2014). Squares, Urban Spaces in Europe. Birkhauser.

[2.9] Wikipedia. (2020). Binnenhof (Den Haag) https://nl.wikipedia.org/wiki/Binnenhof_(Den_Haag) [2.10] Wikipedia. (2020). Forum (Groningen) https://nl.wikipedia.org/wiki/Forum_Groningen [2.11] Wikipedia. (2020). Palace of Westminster (Londen) https://nl.wikipedia.org/wiki/Palace_of_Westminster [2.12] Wikipedia. (2020). Torre Velasca (Milaan) https://nl.wikipedia.org/wiki/Torre_Velasca [2.13] Wikipedia. (2020). Louvre (Parijs) https://nl.wikipedia.org/wiki/Louvre

4. KERKPLEIN - JULIAN WIJNEN [4.1] Jansen, B. (1994). Den Haag 7 lijnen. Den Haag, Nederland: Gemeente den Haag.

[4.2] Oude Stadhuis | DenHaag.com. (z.d.). Geraadpleegd op 2 april 2020, van https://denhaag.com/nl/oudestadhuis [4.3] Wikipedia-bijdragers. (2020a, 15 maart). Kerkplein (Den Haag). Geraadpleegd op 13 april 2020, van https:// nl.wikipedia.org/wiki/Kerkplein_(Den_Haag) [4.4] Wikipedia-bijdragers. (2019, 31 juli). Stadhuis van Haarlem. Geraadpleegd op 6 april 2020, van https:// nl.wikipedia.org/wiki/Stadhuis_van_Haarlem 123

L I T E R AT U U R [4.5] Grote of St.-Bavokerk. (2015, 7 december). Geraadpleegd op 2 april 2020, van https://www.bavo.nl/over-debavo-en-de-nieuwe-kerk/grote-of-st-bavokerk/ [4.6] Wikipedia-bijdragers. (2020b, 29 maart). Nieuwe Kerk (Amsterdam). Geraadpleegd op 6 april 2020, van https://nl.wikipedia.org/wiki/Nieuwe_Kerk_(Amsterdam) [4.7] Over het Paleis - Paleis Amsterdam. (z.d.). Geraadpleegd op 6 april 2020, van https://www.paleisamsterdam. nl/over-het-paleis/ [4.8] Wikipedia-bijdragers. (2015, 18 februari). Kathedraal van Turijn. Geraadpleegd op 4 april 2020, van https:// nl.wikipedia.org/wiki/Kathedraal_van_Turijn [4.9] Wikipedia contributors. (2019, 11 november). San Lorenzo, Turin. Geraadpleegd op 6 april 2020, van https:// en.wikipedia.org/wiki/San_Lorenzo,_Turin [4.10] Wikipedia-bijdragers. (2016, 4 oktober). Palazzo Madama (Turijn). Geraadpleegd op 6 april 2020, van https://nl.wikipedia.org/wiki/Palazzo_Madama_(Turijn) [4.11] Bacon, E. N. (1976). Design of Cities (Gereviseerd druk). Geraadpleegd van https://brightspace.tudelft.nl/d2l/ le/content/193070/viewContent/1621197/View [4.12] Wilms Vloet, W. W. L. M. (2020, 9 april). Stadsobservatietechnieken [Presentatieslides]. Geraadpleegd van https://brightspace.tudelft.nl/d2l/le/content/193070/viewContent/1636860/View

124

A P P E N D I X T H U I S E X C U R I E S

125

THUISEXCURSIE WEEK 1 BO VISSERS 4730461 BK4GR4 DELFT

126

THUISEXCURSIE WEEK 1 - A

Zelfgemaakte kunst, waar ik stiekem heel trots op ben

Foto’s van familie en vrienden, omdat ik heel veel van ze hou

Favoriete broek, die niet te veel mag kreuken

Pannenkoekenplant, die ik in Delft heb zien opgroeien van klein stekje naar volwassen pannenkoek

Lekkerste plekje, bij het raam tussen de planten in het zonnetje!

Flesje wijn voor de eenzame quarantaine avonden

127

THUISEXCURSIE WEEK 1 - B

Groot bureau aan het raam, met veel rommel Stoel op het fijnste plekje in de kamer (zie vorige schets!)

Bed, wat altijd opgemaakt is Kastje met veel te veel shampoos

Open kast, die de kamer gezellige hoekjes geeft

wastafel met confronterende spiegel

128

THUISEXCURSIE WEEK 1 - C

Op dit moment verblijf ik in in Delft, wonend in het leukste studentenhuis op de fijnste locatie! Samen met mijn 24 huisgenoten komen wij onze quarantaine tijd wel door. Waar andere mensen misschien moeite hebben met eenzaamheid, zal ik juist behoefte hebben aan momenten voor mezelf. Daarom zal mijn kamer gedurende deze periode een belangrijke rol spelen. Ik moet deze ruimte gebruiken voor zowel studeren als ontspanning... dat gaat natuurlijk niet altijd goed (maar vorderingen worden gemaakt). Dit wordt een tijd waarin ik mezelf ga tegenkomen en oplossingen moet zoeken, maar ook een tijd waarin ik eindelijk aandacht kan besteden aan dingen die ik al heel lang wil doen. Het zal zeker geen makkelijke periode worden, maar om het positief af te sluiten; iedereen komt er als een creatiever en zelfbewuster persoon uit!

129

THUISEXCURSIE WEEK 1 - D Hardlooproute richting het Noorden

Omdat wij met ons hele studentenhuis in quarantaine zitten kom ik helaas niet verder dan de supermarkt en een rondje hardlopen.

Route 1; - Vanaf Bagijnhof loop je door de oude toegangspoort (1) naar de Oude Delft. Dit is een smalle poort met weinig zicht naar de achterliggende straat. Hier ga je altijd net wat langzamer lopen om niet in botsing te komen met iemand anders. Eenmaal veilig op de Oude Delft wordt je verblindt door de heerlijke ochtendzon. Het gezang van de vogels leidt je richting de Oude kerk. Vervolgens kom je langs mijn favoriete kroegje in Delft, de Tango (2), op dit moment wat triester dan normaal, maar nog steeds een mooi pand op de hoek van Oude Delft. Eenmaal de hoek om loop je rechtdoor, over een van de vele bruggen, de straat van de Albert Heijn in. Hier staat een rij bomen die altijd als eerste in bloei zijn als het eindelijk weer lente wordt. Helemaal opgevrolijkt door de fijne route, loop je zo de lege supermarkt binnen.

Route 2; - Vanaf Bagijnhof loop je weer de oude toegangspoort (1) door, maar dit keer ga je vervolgens links richting het industriegebied. Boven alle laagbouw zie je al de watertoren (3). Een hoge, mooi architectonische toren die afsteekt bij de heldere blauwe lucht. Vanaf hier volg je de geur van vers gemaaid gras, via een klein parkje loop je verder richting het industriegebied. Onderweg kom je indrukwekkende gebouwen en patronen tegen. Alsmaar rechtdoor zie je in de verte een moderne, indrukwekkende brug (4); De kolenhavenbrug, beter bekend als de UFO. De hardlooproute gaat nog een stuk door langs de schie, maar uiteindelijk weer via dezelfde weg terug.

Bagijnhof (Delft)

Route naar de supermarkt 130

THUISEXCURSIE WEEK 1 - E/F

1 - Toegangspoort van Bagijnhof naar Oude Delft; Grote historische waarde, oude baksteen, twee totaal verschillende kanten

2 - CafĂŠ de Tango; Typisch grachtenpand, gelegen op een hoek, fijne herinneringen 131

Verschillende patronen in een straat

Apart metselverband in gevel 132

3 - Watertoren; Historische waarde, architectonisch mooi, interessante detaillering

4 - Kolenhavenbrug; Indrukwekkende constructie, contrast nieuw oud in omgeving, aparte vorm 133

THUISEXCURSIE WEEK 1 - G Het leven op straat is op dit moment anders dan normaal. Richting de supermarkt zijn er veel minder auto’s, fietsers en voetgangers. Alle horeca onderweg zit dicht. Het gehele straatbeeld doet triest aan. De kans dat je bij het poortje in botsing komt met iemand anders kleiner. En in plaats van een biertje bij de Tango, kijk je nu naar op elkaar gestapelde stoelen en tafels.

Richting het industrieterrein langs de Schie merk je de veranderingen veel minder. Veel gebouwen worden tegenwoordig niet meer gebruikt, maar dienen als Rijksmonument; zoals de watertoren. Verder is het inderdaad veel rustiger dan normaal, en hoef je niet te wachten op een openstaande brug.

134

THUISEXCURSIE WEEK 1 - G

1815 - Op deze kaart is de toegangspoort te zien, deze poort stond er waarschijnlijk al in de 14e eeuw en is tussendaar gerestaureerd. Er is te zien dat de toegangspoort op de rand van de staat staat. Waarschijnlijk was het een poort tussen de stadsmuren van Delft.

1900 - Er is te zien dat de stad een klein beetje uitgebreid is. De toeganspoort ligt niet meer op de rand van de stad. Net boven de stad is de watertoren te zien. Deze is gebouwd in 1895 en diende als drinkwatervoorziening voor de stad.

1920 - De stad is t.o.v. 1900 in grootte niet veel veranderd. Wel is het gebouw waar zich tegenwoordig de Tango bevindt gebouwd. Dit gebouw lag toen midden in de stad.

2010 - De stad is weer wat groter geworden, de poort ligt wat verder van de stadsrand af. Het gebouw van de Tango ligt noordelijker in de stad. In 2007 is de Kolenhavenbrug gebouwd langs de Schie.

135

THUISE XCURSIE 136

GRONINGEN Marit Smit 4858557 BK4GR4

Mijn kamer | Kraneweg 61, Groningen In deze tekening zijn verschillende onderdelen van mijn kamer bij mijn ouders te zien. Ik ben geboren en opgegroeid in de stad Groningen.

Twee jaar geleden hebben mijn ouders een nieuw huis gekocht en deze volledig verbouwd. Het huis waar zij nu wonen is een jaren 20 huis gebouwd en ontworpen door dr. Smit. jr. Mijn kamer is de loggia kamer op de eerste verdieping.

De loggia die uitkijkt op de tuin heeft een buiten bank gemaakt van pallets en een bureau om in de zomer lekker aan te studeren.

Ik ben enig kind dus ik kan erg rustig werken bij mijn ouders, er is veel ruimte en mogelijkheden om nieuwe dingen te proberen. Ondanks dat ik hier niet ben opgegroeid voelt het huis als thuis. Mijn vader is thuis aan het werk en mijn moeder aan het klussen in huis, hier kan ik af en toe mee helpen. Het huis ligt in het centrum en het noorderplantsoen is om de hoek, met mooi weer kun je makkelijk een rondje lopen en genieten van de stad.

Dit is een oude schoolplaat die bij mijn overgroot opa op school hing. Hij was rector op een basisschool. Na jaren verstoft op mijn oma’s zolder hangt hij op mijn kamer.

Op de kast staat een wereldbol die ik van kinds af aan heb en een poster van de Martinitoren

Het Bureau waar ik deze week aan het studeren ben met twee lampjes er boven.

Deze kast is van mijn overgroot ouders geweest. Daarna heeft mijn moeder hem als kind op haar kamer gehad. Vorig jaar is mijn oma verhuisd en heeft ze hem aan ons gegeven. Om extra kleren kwijt te kunnen staat er een kleding rek naast.

In deze kast staat van alles en nog wat. Er staan cactussen die te weinig licht krijgen, een platenspeler zonder platen, foto’s van familie en vrienden, boeken die ik nooit meer lees en tijdschriften uit het jaar 2010.

Dit zijn de deuren naar de loggia, in de zomer kan je daar lekker van de zon genieten.

Dit is het fijnste bed ter wereld.

137

Het academiegebouw is een imposant gebouw en is het hoofdgebouw van de Universiteit. Het is de derde variant gebouwd in 1909. Tegenover het academiegebouw is de bibliotheek. Het grootste deel van de Universiteit is gevestigd op het Zernike campus, ten noorden van de stad

Het noorderplantsoen is een bekend park in de stad Groningen. In de zomer zit het er vol met studenten, ook wordt het jaarlijkse noorderzon festival hier gehouden.

Hoge en Lage der A is het oudste haven kwartier van de stad.

Aan deze kades staan mooie herenhuizen en pakhuizen.

Ook wordt hier jaarlijks het winterwelvaard festival gehouden.

Kraneweg 61 is het huis waar mijn ouders wonen. Het huis is gebouwd in 1920 Het Kasteel is het voormalig gebouw van het Mineralogisch Geologisch Instituut, gebouwd in 1901. Het is gebouwd in neogotische stijl en valt erg op. Inmiddels is het gebouw eigendom van het Noorderpoort College.

Der Aa-kerk heet oorspronkelijk Kerk van Onze Lieve Vrouwe ter Aa. De kerk is gebouwd als katholieke kerk maar is bij de reformatie overgenomen door de protestanten. De kerk is gebouwd in 1425. De toren is de derde toren, de eerste twee zijn verwoest en ingestort.

In de westerhaven staat het huis waar mijn ouders woonden toen ik werd geboren.

De westerhaven was een haven aan de vestingskracht en werd in 1960 gedempt.

Route | van huis naar de HEMA (centrum)

De stad Groningen ken ik al van jongs af aan en als kind heb ik meerdere speurtochten en rondleidingen door de stad gevolgd. Toch blijven er altijd plekken en gebouwen die mij nooit zijn opgevallen of waar ik nooit de geschiedenis van heb geweten. Hie ben ik erg benieuwd naar.

Afgelopen week ben ik op de fiets naar de HEMA geweets, een route die ik vaak afleg. Toch is het deze keer anders, de straten zijn leger en je merkt in de winkelstraat en winkels dat mensen afstand houden. De levendige studentenstad zoals ik Groningen ken is verranderd naar een stad met lege straten. Het plein voor het academigebouw staat normaal gesproken vol met fietsen en rokende studenten,nu is er geen fiets of student te zien. Alle cafe’s en restaurants zijn leeg en terrassen zijn weg, in enkele ramen zitten een paar studenten te genieten van het weer en muziek te luisteren.

138

De stad door de tijd

3 7

5 10

1870 Groningen is gebouwd op het noordelijkste puntje van de Hondsrug. De stad is waarschijnlijk ontstaan vanuit twee kernen, één rond het Martinikerkhof en één tussen het Zuiderdiep en het Verbindingskanaal. Van oorsprong is de stad een esdorp. In 1614 kreeg de stad zijn universiteit, dit is altijd een belangrijk onderdeel geweest van de stad. In 1871 west Alletta jacobs als eerste vrouw toegelaten tot een universiteit.. In dezelfde tijd waren er veel nieuwe plannen voor een nieuw noordelijk stadsdeel. Ook de omwalling van Vesting Groningen werdt verbeterd met een structuur van 17 dwingers. Na de Franse tijd in de negentiende eeuw begon de stad met het verlengen van het Stadskanaal en het aanleggen van het Eemskanaal. Daarnaast is er een grote bloei in de landbouw en wordt op de vismarkt de nieuwe Korenbeurs gebouwd.

9

2

1

West Groningen (schildersbuurt)

6

4 8

1910 Na de Frans-Duitse oorlog (1870-1871) had Groningen geen militaire betekenis meer en kwam er een einde aan de vestingswet en vesting groningen. Op de oude wallen ontstaat het Noorderplantsoen, er ontstaan nieuwe wijken buiten de omwalling. Ook wordt het Zuiderdiep gedempt. In 1903 verscheen het Plan van uitleg, een plan voor de stadsuitbreiding. In de twintigste eeuw breidt de stad zich verder uit.

1870

3 7

5 10

9 1

2

6 4

8

1910 139

1. Thuis (kraneweg 61) 2. Het kasteel 3. Het noorderplantsoen 4. Mijn oude huis 5. Academigebouw 6. Der Aa-kerk en de korenbeurs 7. De Martinitoren 8. De synagoge 9. Het stadhuis en grote markt 10. De watertoren

De stad door de tijd West Groningen (schildersbuurt)

3 7

5 9

10

1

2

6 4

1940 - 1980 In 1940 had de stad een grote Joodse gemeenschap, in het najaar van 1942 werden veel van hen vervoerd naar Westerbork. Tijdens de Tweede wereldoorlog groeide het aantal inwoners vlink door een grote stroom vluchtelingen vanuit het zuiden. De bevreiding van Groningen in 1945, hierbij was de gehele noord- en oostwand van de Grote Markt verwoest. Na de oorlog breidt de stad zich weer verder uit, omliggende dorpen en gemeenten als Helpman en Hoogkerk worden bij de stad gevoegd. In 1951 begon de NAM met het zoeken naar aardolie in de provincie, later in 1968 wordt het hoofdkantoor van de Nederlandse Gasunie naar Groningen verplaatst. In 1986 is mijn vader begonnen werken bij de Gasunie.

8

1940

3 7

5 9

10

1

2

1. Thuis (kraneweg 61) 2. Het kasteel 3. Het noorderplantsoen 4. Mijn oude huis 5. Academigebouw 6. Der Aa-kerk en de korenbeurs 7. De Martinitoren 8. De synagoge 9. Het stadhuis en grote markt 10. De watertoren

6

4

8

1980 140

THUISEXCURSIE WEEK 1 Fatih Sarikaya 4866320 BK4GR4 Zaandam

141

A. Interieur van mijn kamer C.

Ervaring leefomgeving: Ik ben recent verhuisd naar het huis waarin ik woon. Voorheen woonden we met z'n zessen in een flatgebouw. Nu wonen we met het hele gezin in een ruime eengezinswoning. In de flat waarin ik woonde deelde ik mijn kamer met mijn broertjes, waardoor ik niet gefocusd mijn huiswerk kon maken. Daarom was ik altijd in de bibliotheek te vinden en was ik zelden thuis. Nu ik een eigen territorium heb is dit niet meer het geval. De upgrade van flatgebouw naar eengezinswoning heeft dus een positief invloed gehad op hoe ik mijn leefomgeving ervaar.

Beperkingen door Corona: De impact van de beperkingen ten gevolge van het virus zijn best heftig. Ik had me namelijk heel erg verheugd op de reizen die ik de komende tijd zou gaan maken (Turijn, Israel, Marokko & Turkije).

Ik probeer de situatie wel zo goed mogelijk te benutten door dingen te doen die normaal gesproken niet in mijn agenda zouden passen. Portfolio maken, boeken lezen, 3D-printen en tijd met mijn familie doorbrengen.

Er is een kans dat we net als BelgiĂŤ het hele academische jaar thuis moeten blijven. Ik hoop echter wel dat ik volgend jaar gewoon mijn stage ga kunnen lopen.

3D-printer

Klok & magnetische lamp

142

Mijn bureau, werkplek voor de komende weken

B. Plattegrond van mijn kamer - Schaal 1:20 4700

Bureau

Tafel met printer erop

3500

Kledingkast

Kachel

Kingsize bed

Nachtkast

Nachtkast Boekenkast

143

D. Route 1: Huis - Gemeentehuis / Schaal 1:6500

Route Begin- en eindpunt

144

D. Route 2: Huis - Ziekenhuis / Schaal 1:7500

Route Begin- en eindpunt

145

D. Route 3/4: Huis - Oude huis / Schaal 1: 2000

Begin- en eindpunt Route 3 Route 4

3/4

146

E/F/G. Onderweg tegengekomen Route 3

Route 4

Route 1/2

Sultan Ahmet Moskee in Poelenburg

Het oude huis waarin ik ben opgegroeid

Darwinpark Poelenburg

Dit is de lokale moskee in de wijk waar ik ben geboren en getogen. Ik heb door de jaren heen heel veel tijd doorgebracht in deze rustgevende moskee. Niet alleen om te bidden, maar af en toe om ook om aan mijn huiswerk te zitten.

Ik heb 20 jaar gewoond op de eerste etage in dit flatgebouw in Poelenburg. Een heleboel herinneringen zijn verbonden met deze locatie.

Met de komst van mijn jongste broertje deelden we deze niet al te grote woning met z'n zessen.

Aangezien we dus een gebrek aan ruimte hadden besloten we om te verhuizen naar een ruimere woning.

Dit is het park waar ik in mijn basis- en middelbareschoolcarrière elke dag langs moest gaan lopen of fietsen om naar school te gaan. Nog steeds maak ik dagelijks een wandeling door het park om frisse lucht te halen en mijn hoofd te legen.

Ik woon nog steeds in Zaandam en moet dus heen en weer reizen naar Delft toe. Ik krijg pas het gevoel dat ik thuis ben aangekomen als de moskee in mijn blikveld komt wanneer ik in de bus zit.

Door het coronavirus is de moskee momenteel gesloten. Alle gezamenlijke gebeden met de imam zijn gepauzeerd, waardoor men deze gebeden nu thuis moet verrichten. Ook het vrijdaggebed wordt niet meer gebeden en blijft de moskee leeg, terwijl normaal gesproken op de vrijdagen het juist heel druk is.

Er is een park en een voetbalveld aanwezig ten noorden van het flatgebouw. Door het coronavirus zijn ook de basisscholen gesloten en zitten de kinderen thuis. Het park en het voetbalveld dat normaal gesproken in deze periode van het jaar heel levendig zou moeten zijn, lijkt nu uitgestorven.

147

Het publieke leven in het park is naar mijn mening toegenomen, aangezien de mensen niet meer naar school of werk kunnen gaan, maar wel behoefte hebben aan fysieke inspanningen en frisse lucht.

Daarom zie ik nog wel dat er regelmatig mensen hardlopen of wandelen in het park. Zolang er geen straatverbod komt zal dat ook blijven gebeuren.

E/F/G. Onderweg tegengekomen Route 1

Route 2

Het gemeentehuis van Zaanstad

Het Zaand Medisch Centrum

Dit is een van de gebouwen waar ik als Zaankanter trots op kan zijn. Ik heb vee bewondering voor het feit dat kenmerken van lokale architectuur op een nieuwe manier zijn toegepast in dit gebouw. Het stadhuis bestaat namelijk uit een aaneenschakeling van een aantal grote Zaanse houten huizen in groene tinten.

Dit is een ziekenhuis dat is ontworpen door Mecanoo architecten, een architectenbureau in Delft waar ik momenteel werk als office assistant. Normaal gesproken hou ik niet van de ziekenhuissfeer, maar bij het ZMC maak ik een uitzondering omdat deze is ontworpen volgens het Lean-Led Hospital Design filosofie. Deze filosofie is erop gericht om toekomstbestendige ziekenhuizen te ontwerpen. Het middelpunt van het ziekenhuis is een centrale lobby over meerdere verdiepingen. Hierdoor krijgt het gebouw een publieke uitstraling.

De werkzaamheden in het gemeentehuis blijven doorgaan. Op het station, dat achter het gemeentehuis ligt, is het wel heel wat rustiger aangezien het openbaar vervoer drastisch verminderd is door het coronavirus.

De gevolgen van het coronavirus is dat ik niet meer kan werken bij Mecanoo. In tegendeel tot mijn situatie geldt er voor het ziekenhuis dat er wel hard wordt gewerkt. Er zit namelijk heel veel druk op de zorgverleners die alles op alles zetten om besmettingen te voorkomen en de gevolgen van het virus te beperken.

148

H. Veranderingen in de loop van de tijd - Route 3/4

‘Poelenburg’ en omgeving in het jaar 1945

‘Poelenburg’ en omgeving in het jaar 1960

Water

2 1

Bebouwing 3

Poelenburg en omgeving in het jaar 2019 149

1

Huidige huis

2

Moskee

3

Oude huis

G R O N D S L A G E N

4

THUISEXCURSIE

PORTFOLIO WEEK 1 Student: Docent: Datum:

Julian Wijnen Paul Kuitenbrouwer 23 maart

4858484 BK4-GR4 2020

150

INTRODUCTIE WONING OPDRACHTEN WEEK 1

De komende weken zal ik verblijven in het ouderlijk huis van mijn vriendin. Dit huis gelegen in Haarlem zal ik aan de hand van de opdrachten analyseren. Waarom ik juist voor dit nog relatief onbekende huis voor mij heb gekozen is niet alleen omdat ik hier de komende tijd zal zijn, ook zie ik het ontdekken van deze buurt als een uitdaging.

Het huis is gebouwd in 1929 aan de rand van de Bomenbuurt. Het bestaat uit drie woonlagen, zie axonometrische weergave (afbeelding 1 & 2). Op de begane grond is de entree, woonkamer en keuken te vinden (afbeelding 3). Op de 1e verdieping: twee slaapvertrekken maar ook een kantoortje en de badkamer.

De zolderverdieping biedt een ruimte voor een ruime derde kamer, een overloop waar de wasmachine en droger staan en de technische ruimte van het huis.

afbeelding 1 > isometrische weergave woonhuis

2

151

2e verdieping / zolder

1e verdieping

begane grond

152

3

afbeelding 2 isometrische weergave woonhuis incl. bijschrift

4

153

2e verdieping / zolder

1e verdieping

begane grond

afbeelding 3 schets plattegrond woonhuis 154

5

WONING & OMGEVING OPDRACHTEN WEEK 1

Aan huis gekluisterd door de COVID-19 pandemie merk ik dat het woonhuis waarin ik verblijf nog zo veel meer lagen heeft dan je op een eerste gezicht ziet. De manier waarop ruimtes af te sluiten zijn: dat terwijl de een hardop college luistert en een ander in stilte wil kunnen werken mogelijk wordt gemaakt, intrigeert mij. Er is een dynamiek tussen de huidige vijf bewoners die in vele opzichten wordt bepaald door de setting: het woonhuis.

Iedere bewoner heeft zijn eigen agenda, al zal dit nu zich thuis af moeten spelen. Het gewone leven gaat tenslotte gewoon door en studeren hoort daarbij. Hoewel ik het absoluut vervelend vind dat ik niet fijn op de faculteit kan studeren, zie ik deze opdracht ook als een uitdaging om Haarlem te ontdekken en analyseren (ongeacht hoe veel liever ik dat ook voor Turijn had willen doen).

Van maandag tot donderdag heb ik niet veel routes afgelegd, op advies van de overheid bleef ik zoveel mogelijk binnen. Ik ben op dinsdag en donderdag echter wel gaan wandelen om even te ontkomen aan het eeuwige binnen zitten. De routes (afbeeldingen 4 en 9) zal ik de hierop volgende pagina’s verder toelichten, aan de hand van vier kenmerkende gebouwen/elementen die ik langs de routes aantrof.

afbeelding 4 > afgelegde routes dinsdag (routes in rood)

6

155

Haarlemmer Kweektuin

Woonhuis

Molen

N 156

7

Een van de dingen waar mijn route dinsdag langs liep is de Haarlemmer Kweektuin. Ik heb een klein rondje door de tuinen gelopen die door de milde winter nu al goed in bloei staan. Wat vanaf de ingang vooral opviel was het contrast tussen het chique oude gebouw met torentje (rechts op schets) en het strak moderne gebouw daar links van. Het moderne gebouw leek hier echter het minst op zijn plek gezien het feit dat alle bebouwing in de wijde omgeving qua materialiteit meer aansluit op het rechter gebouw dat is opgetrokken uit baksteen en hout.

Dit contrast vind ik frappant en maakt mij nieuwsgierig naar het verhaal achter deze naar mijn mening lelijke aanbouw.

afbeelding 5 schets Haarlemmer Kweektuin

HAARLEMMER KWEEKTUIN

afbeelding 6 schets plattegrond Haarlemmer Kweektuin

8

157

N

In dezelfde straat als het woonhuis waarin ik verblijf is een naar mijn mening prachtige setting te vinden van een klein watertje met daartegenover een molen. Het watertje zorgt aan de noordkant voor een soort inham in de stedelijke structuur (afbeelding 8). De oplossing hiervoor is een mooie ring van woningen die op de molen uitkijken. Zelfs nu het nog winter is, krijg je een omsloten en warm gevoel door het vele groen en de woningblokken zelf die de plek ontsluiten. Het fascineert mij te zien hoe zo’n relatief kleine ingreep in de stedelijke structuur, zo’n mooie plek creëert, al ben ik ook benieuwd wat de mogelijke keerzijde hiervan is, er ontstaan immers enkele moeilijkere knopen in de bebouwingsstructuur.

afbeelding 7 schets molen aan de Heussensstraat

MOLEN

WOONHUIS

afbeelding 8 schets plattegrond situering molen 158

N

9

Skatepark

Huis te Zanen

Woonhuis

N

10

159

Een stuk ten noorden van het woonhuis is een levendig park te vinden waar veel wandelaars en spelende kinderen te vinden zijn. Midden in het park is Huis te Zaanen te vinden waarnaar het park vernoemd is. En ander opvallend element in het park is het skatepark. Het park interesseerde mij omdat het erg divers is in zijn opzet: van mooie zichtlijnen tot kronkelpaden.

afbeelding 10 schets Skatepark Zanenpark

afbeelding 11 schets Huis te Zaanen

< afbeelding 9 afgelegde routes donderdag (routes in rood) 160

11

HAARLEM & OMGEVING OPDRACHTEN WEEK 1

Het woonhuis bevindt zich in Haarlem. Dat Haarlem niet alleen als provinciehoofdstad fungeert maar ook een van de grotere steden in Nederland (12e gemeente) is maakt de stad erg interessant. De stad kreeg in 1245 stadsrechten en is sindsdien niet gestopt met groeien.

De groei van Haarlem is in de daaropvolgende kaarten afgebeeld (afbeelding 12 t/m 15) gezien vanuit vier jaartallen in de moderne tijd.

In de kaarten heb ik vooral de bebouwing in relatie tot de landschappelijke kenmerken willen laten zien en de ontwikkeling hiervan (voor legenda zie pagina 15). Zo maak ik geen onderscheid in de functie van de bebouwing en geef ik kleine op zichzelf staande woningen niet weer, enkel clusters hiervan, wijken of stadsdelen zijn aangegeven. Qua landschap zijn er dus ook enkel grote wateroppervlaktes en grotere delen bos aangegeven.

Met laag groen worden weilanden en akkers of open vlaktes bedoeld.

De opvallende gebouwen en elementen van langs de routes heb ik tevens in de kaarten weergegeven.

Normaal gesproken had ik graag veel meer van een zoâ&#x20AC;&#x2122;n onbekende stad voor mij willen ontdekken, al probeer ik door de huidige situatie zo min mogelijk het huis uit te komen.

12

161

162

afbeelding 12 Haarlem anno 1925

N

afbeelding 13 Haarlem anno 1950

N

13

14

163

afbeelding 14 Haarlem anno 1990

N

afbeelding 15 Haarlem anno 2018

N

L

E

G

E

N

D

A

laag groen / landbouw bebossing duinlandschap water bebouwing spoor woonhuis gebouw/element langs route De kaarten zijn gebaseerd op kaarten uit die tijd waardoor sommige plekken en/of elementen niet op de juiste locatie kunnen zijn afgebeeld.

164

15

B K 4

-

165

G R 4