Audiovisueel erfgoed | Tik Tak
Tik Tak uit tot het dagelijks televisiefenomeen van 18.00 uur, een tijdstip dat - “met de beentjes op elkaar”2 – zelfs door de allerjongsten van de analoge klok kan afgelezen worden. Een trotse BRT produceert vervolgens stapsgewijs 366 unieke afleveringen die tot 2006 consequent worden heruitgezonden. Met de verkoop aan maar liefst 28 buitenlandse zenders groeit Tik Tak eveneens uit tot een internationaal succes.3 Voor tal van Vlaamse kinderen betekent deze vijf minuten durende animatie, die gebaseerd is op een eenvoudige combinatie van kleur, beweging en muziek, de eerste kennismaking met het medium televisie. Met deze 25 jaar lange uitzendtraditie kan inderdaad gesteld worden dat Tik Tak een prominente plaats heeft verworven in de visuele en auditieve belevingswereld van menige generaties Vlaamse kijkers. Niettegenstaande het programma vandaag niet langer wordt uitgezonden, blijkt het niet te zijn verdwenen van de culturele radar. Honderdduizenden YouTube-hits4 bewijzen dat Tik Tak nog steeds in de smaak valt bij elke nieuwe generatie peuters en hun waarschijnlijk even nostalgische ouders. Daarnaast zien we het programma eveneens opduiken in verscheidene andere contexten, zoals bijvoorbeeld in kinderfilmfestivals5, een muziekclip6 of recent in een dorpsstoet7. De aanhoudende populariteit van het programma, die eveneens verschillende generaties overbrugt, maakt dat we beslist over Tik Tak kunnen spreken als een verschijnsel van collectief televisie-erfgoed. De vraagstelling omtrent Tik Tak draait niet zozeer om het ‘erfgoed-label’, dan wel om de relevantie van een dergelijk populair mediafenomeen, het belang van onderzoek ernaar én de rol die de erfgoedsector kan spelen in dit op het eerste gezicht triviaal lijkende verhaal dat een culturele gemeenschap samenbrengt.
De nostalgiefactor Op het snijvlak van televisie-erfgoed en het recent gelanceerde begrip kindererfgoed8 vormt kindertelevisie-erfgoed een interessant domein voor onderzoek. Het belang van televisie-archieven als bewaarplaats voor relevant en uniek historisch bronnenmateriaal wordt nu al geruime tijd erkend in publieke debatten9, maar in het geval van kindertelevisie blijven de referenties nog al te vaak zweven in de pejoratieve wereld van nostalgie en sentimentalisme. De lijst van de Vlaamse nostalgische kindertelevisiecanon is lang en de betekeniswaarde ervan lijkt, zeker in de context van de persoonlijke mondelinge geschiedenis, ontzettend relevant te zijn.10 Want wie geniet er niet van een ‘Proustiaans moment’ waarop je even kan wegduiken in die levende herinnering aan een lang vervlogen kindertijd? En is dit herinneringsproces – waarvoor televisie als een visueel en auditief repetitief en persistent medium de katalysator vormt – bovendien niet even krachtig als het smaakeffect van Prousts madeleinekoekjes? Terwijl de erfgoedsector misschien eerder afwachtend staat tegenover de status van kindertelevisie-erfgoed, heeft de commerciële sector dit nostalgisch potentieel reeds lang opgepikt. Een duidelijk voorbeeld hiervan deed zich in 2008 voor, toen Studio 100 de eigen kinderhelden opkocht, zoals Gert Verhulst het zelf verwoordde.11 Deze evergreens, zoals Pipi Langkous, Wickie de Viking en Maja de Bij zijn op dit moment in het bezit van een Vlaams productiehuis dat met zijn sterke (misschien niet altijd even bedachtzame
12
faro | tijdschrift over cultureel erfgoed | 9 (2016) 1
■■ In Tik Tak zien de kleine kijkertjes animaties met dansende voorwerpen, spelende kinderen of marionetten. © VRT
en smaakvolle) merchandisingstrategieën er zeker en vast voor zorgt dat een internationale kindertelevisiecanon als een intergenerationele cultuurreferentie niet verloren gaat. Niettegenstaande de nostalgiefactor van kindertelevisie in de context van erfgoedonderzoek dus terecht met een gezond scepticisme moet benaderd worden, kan men niet ontkennen dat hetzelfde verlangen naar een verleden generaties dichter bij elkaar brengt, de perceptie van tijd belichaamt en de relevantie van dit soort erfgoed net bevestigt.