Geversheiligen Sinterklaasje kom maar binnen met je knecht In 1850 introduceerde de Nederlandse oud-onderwijzer Jan Schenkman een knecht voor Sinterklaas. Een naam kreeg hij niet, maar hij was zwart en droeg 16e-eeuwse pagekledij. Of Schenkman Zwarte Piet heeft uitgevonden staat ter discussie.14 Feit is wel dat de Sint sindsdien steevast wordt vergezeld door een of meerdere zwarte helpers. Tot ongeveer het midden van de 20e eeuw kregen die nog allerlei namen zoals Nicodemus of Ruprecht, maar geleidelijk aan ging de knecht door het leven als Zwarte Piet. In 2012 is Zwarte Piet bijna altijd (96,80 %) van de partij. Net als in Nederland beweegt de Sint zich in Vlaanderen doorgaans voort op een paard (50,20 %) in plaats van op een ezel (2,50 %).15 Dat is een wezenlijk verschil met de gewoonten in Wallonië en Noord-Frankrijk, waar de ezel prominenter aanwezig is dan het paard. De meest vermelde Sinterklaasgebruiken zijn het schrijven van een brief, het zetten van een schoentje en het zingen van liederen voor Sinterklaas. Heel wat kinderen schenken rond de leeftijd van drie jaar hun fopspeen aan de goedheilig man. Meestal leggen ze de fopspeen in hun schoentje in ruil voor wat lekkers, maar soms kunnen de kinderen na de intocht een bezoekje brengen aan de Sint om hem persoonlijk hun fopspeen te overhandigen.16 In essentie is Sinterklaas een feest dat vooral in familiale kring wordt gevierd. Dat strookt met de bevindingen van de Universiteit van Antwerpen over de beleving van het Sinterklaasfeest. Ouders gaven aan vooral plezier te beleven aan de voorbereidingen van het feest en het moment waarop hun kinderen de geschenken ontdekken. Slechts in mindere mate vonden ouders het publieke gebeuren rond Sinterklaas van belang.17 Toch speelt de Sint een belangrijke rol in de openbare ruimte. Getuige daarvan zijn de vele plechtige intochten die over heel het land worden georganiseerd. Ondanks het feit dat de Sint sinds 2003 live op televisie aankomt in Antwerpen, organiseren heel wat gemeenten hun eigen intrede. Dat Sinterklaas dan twee keer rechtstreeks uit Spanje komt, vinden kinderen niet vreemd. De goedheilig man duikt ook op in talrijke winkelcentra en scholen. Uit de enquête blijkt dat de lokale besturen instaan voor de organisatie en/of de financiering van deze evenementen. Ook de middenstand, Gezinsbond, kwb en de scholen spelen daarbij een belangrijke rol. Lokale subsidiëring lijkt een essentiële factor in het voortbestaan van de publieke optredens van Sinterklaas.18 Het is dan ook niet verwonderlijk dat de Sint vaak ontvangen wordt op het gemeentehuis.19 De lokale intredes zijn bijzonder gevarieerd en wijken vaak af van het gestandaardiseerde Sinterklaasverhaal. Alleen al de vervoermiddelen bijvoorbeeld zijn bijzonder gevarieerd. Bij gebrek aan water komt hij aan per trein, limousine, cabriolet, oldtimer of zelfs per tractor.20 Soms is de aankomst van Sinterklaas ronduit spectaculair. Zo komt hij op veel plaatsen aan per helikopter. Maar het kan ook milieuvriendelijker: de respondenten vermelden ook vervoermiddelen als een fietsmobiel, een paard met kar en de rug van een pony.21
Sint-Maarten stookt het vuur De Sint-Maartengebruiken in Vlaanderen verschillen erg van streek tot streek. In tegenstelling tot Sinterklaas is de faro | tijdschrift over cultureel erfgoed | 6 (2013) 4
49