FAQmag - Issue 1, March 2022

01

#03.2022

ΠΟΛ ΟΣΤΕΡ

Ο ΠΟΛ ΜΠΕΝΤΖΑΜΙΝ ΖΕΙ ΣΕ ΕΝΑ ΚΛΕΙΔΩΜΕΝΟ ΔΩΜΑΤΙΟ ΣΤΗ ΓΥΑΛΙΝΗ ΠΟΛΗ ΜΕ ΤΑ ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ

DR. AGE SAYS: «GURUS ARE DEAD. LONG LIVE THE COLECTIVES (OF GURUS)»

Ε Ι Μ Α Ι Σ Τ Ο Ν ΚΟΣ Μ Ο Μ ΟΥ, Α ΛΛ Α ΜΙΛ ΑΩ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΣΟΥ

EDITORIAL

DR. AGE SAYS: «INFORMATION IS NOT KNOWLEDGE»

Δ

εν θέλω να γυρίσω στα άλλοτε. Γιά μένα η ανταγωνιστική δημοσιογραφία, το κυνήγι των αριθμών, οι ακροαματικότητες στο ραδιόφωνο, οι τηλεθεασεις και τα

4

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

αποτελέσματα της πώλησης των περιοδικών και των εφημερίδων είναι η καθημερινότητα 20 χρόνων μιάς ζωής που έζησα και διαπίστωσα ότι αντί να με κάνουν πιό ευτυχισμένο,

με βύθισαν σε μιά αμετροέπεια, σε μιά απώλεια στόχου, σε ένα μεγάλο Τίποτα, που δεν έδινε καμμιά απάντηση στο “γιατί ζουμε, αυτό που σε λίγο, δεν θα ξαναδούμε!” Δεν θέλω

να είμαι και αφοριστικός... Οχι. Είχε κι αυτή η περίοδος της ζωής μου, τα θαυμαστά, τα εξέχοντα, τις μοναδικότητές της. Υπήρξε για μένα μιά λεωφόρος, που έπαψε να με ευχαριστεί από ένα σημείο και μετά να την διασχίζω με γρήγορα μηχανικά μέσα που ανέπτυσαν εξ ανάγκης ιλιγγιώδεις ταχύτητες, αλλά σίγουρα μέσω αυτής της διαδρομής «φόρτωσα» με τον εαυτό μου, τόσο, που το αδιέξοδο που βρέθηκα, το προσπέρασα σαν χαμηλό τοιχάκι κι ας εδειχνε θεόρατος τοίχος. Πήδηξα λοιπόν πάνω από το αδιέξοδο, φορτώθηκα τα λάθη, τις καταστροφές και τις απώλειες, υλικές και ψυχικές και ρίχτηκα στις πεδιάδες της λογοτεχνίας, της ζωγραφικής και της γλυπτικής. Τελικά η Τέχνη είναι η τέχνη να ζεις χωρίς happy end, αλλά always happy! Με την Τέχνη κατάλαβα ότι και ο ηττημένος παραμένει αήττητος, γιατί μόνο στην Τέχνη το υλικό της ήττας μπορεί να γίνει θρίαμβος... λύτρωση, γιά σενα και γιά χιλιάδες άλλους εν ζωή! Γιά μένα λοιπόν το FAQ δεν είναι μιά επιστροφή σε αυτό που ήξερα να κάνω καλά, όπως θα έλεγαν πολλοί που έτυχε να παρακολουθούν όλα αυτά τα χρόνια, την δραστηριότητά μου στο χώρο των εντύπων, των εφημερίδων και των Μέσων... Γιά μένα το FAQ και τώρα όπως πάντα, είναι η ανάγκη μιάς παρέας να γράψει, να δημοσιοποιήσει, αυτά που σκέφτεται, χωρίς να υπολογίζει το κέρδος ή το κόστος της σκέψης όταν έρχεται σε επαφή με το “εμείς” ! Το FAQ είναι αυτό που ζήσαμε και αξίζει να το μοιραστούμε. Στο FAQ όπως παλιότερα στο FREE, πρώτα ζούμε και μετά γράφουμε ή αν θέλετε αλλιώς, στο FAQ, «Η ΖΩΗ ΠΡΟΗΓΕΙΤΑΙ ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΝΕΙΡΟΥ...» Πιστεύουμε, ότι με “Φαντασία... η Ζωή γίνεται Ονειρική”, γυρίζοντας την πλάτη σε ένα σύστημα που έχει αναλάβει εργολοβικά, να μετατρέπει

DR. AGE SAYS «AN OPINION IS NOT A CONCLUSION»

κάθε επόμενη μέρα μας, σε εφιάλτη! Το FAQ _πριν γίνει FREEPRESS_ είναι όλα αυτά που υπάρχουν γύρω μας, καθορίζουν την ζωή μας, αλλά ποτέ δεν τους δίνουμε την πρέπουσα σημασία. Γύρω μας, ένα πλέγμα κα-

Η ζωή προηγείται του ονείρου... Με φαντασία, η ζωή γίνεται ονειρική.

6

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

νόνων και κοινωνικών συμβάσεων που υπερασπίζονται την «συνοχή» σαν κύριο στοιχείο της δομής των ανθρώπινων σχέσεων. Στο FAQ λοιπόν, δεν φοβόμαστε την απώλεια της συνοχής, το ανυπολόγιστο της ασάφειας, την γιγάντωση της αμφιβολίας, το κόστος της αβεβαιότητας.

Αντιθέτως στο FAQ όλα αυτά είναι που αξίζουν περισσότερο από τις βεβαιότητες και την ασφάλεια που οδηγούν στην πλήξη, σε μιά άχρωμη ζωή, σε μιά ευθεία που δεν έχει γωνίες να σε περιμένει η έκπληξη. Το ξέρουμε, πολλοί που ζουν ανάμεσά μας, προτιμούν αυτό που θεωρείται “κυρίαρχη γνώση”! Το FAQ λοιπόν, θα ασχολείται με αυτό που θεωρείται «κυρίαρχη άγνοια», με αυτό που υπάρχει αλλά το αγνοούμε, με αυτό που έχει την δύναμη να κάνει την ανούσια ηρεμία, τσουνάμι ενδιαφέροντος! Το FAQ, θα θέλαμε να δοκιμάζει, να δοκιμάζεται και να σας προσφέρει απόλαυση! Στο FAQ η απόλαυση της ανάγνωσης δεν κρίνεται από των αριθμό των λέξεων ενός κειμένου. Πάντα πίστευα ότι το κείμενο πρέπει να έχει την αναγκαία έκταση που το κάνει άξιο να διαβαστεί, όπως πάντα πίστευα ότι το να συναντάς έναν ανθρωπο που όλοι αναγνωρίζουν δεν σε καταξιώνει. Αυτό που σε καταξιώνει, αυτό που δίνει σημασία σε μιά συνάντηση είναι το τι “βγήκε” από την συνάντηση αυτή. Το FAQ τρελαίνεται με τα “κοσμήματα”, αλλά αφρίζει με τα διακοσμητικά! Γιά αυτό προτιμάει τις εικόνες που είναι μέρος του θέματος και αρνείται την χρήση εικόνων που σκοπό έχουν να “κλέψουν” το βλέμμα και να μας αποσπάσουν από την ουσία! Οχι δεν ζουμε στην εποχή της εικόνας, όπως διαλαλούν όλοι. Ζούμε στην εποχή του αναγκαίου, της ουσίας. Να γλυτώσουμε θέλουμε από την ανοησία και το ανούσιο του βίου μας! Μιά φράση ακόμα και μετά ανοίξτε την πόρτα του πρώτου τεύχους! Γιατί FREEPRESS; Γιατί από παιδί πίστευα, ότι τα πολύτιμα αυτής της ζωής, πρέπει να προσφέρονται σε αυτούς γιά τους οποίους προορίζονται, τζάμπα...

EDITOR CHOICE Ο κερδισμένος χρόνος του μήνα που πέρασε

Ματ Χέιγκ “Μεσάνυχτα στη βιβλιοθήκη” Εκδόσεις Ψυχογιός Αυτό είναι το τρίτο βιβλίο που διαβάζω του Ματ Χέιγκ. Ο Χέιγκ είναι Βρετανός γεννημένος πριν από 47 χρόνια και γράφει βιβλία γιά ενήλικους αλλά και γιά παιδιά. Τον ανακάλυψα διαβάζοντας το βιβλίο του “Λόγοι γιά να μείνεις ζωντανός”, μετά τον ζήλεψα διαβάζοντας το βιβλίο “Πως να σταματήσεις τον χρόνο” που μου σύστησε ένας φίλος τον οποίο εμπιστεύομαι σαν αναγνώστη. Και τα δύο αυτά βιβλία που προανέφερα είναι πολυδιαβασμένα στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ. Το “Μεσάνυχτα στη βιβλιοθήκη” θεωρήθηκε το πιo ένας βιβλίο του 2020 στην ψηφοφορία των αναγνωστων του Goodreads, έχει ήδη μεταφραστεί σε 40 χώρες! Ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο υπάρχει μιά βιβλιοθήκη. Και μέσα σε αυτή τη βιβλιοθήκη, τα ράφια συνεχίζονται στο άπειρο. Κάθε βιβλίο σού δίνει μιά ευκαιρία να δοκιμάσεις μιά άλλη ζωή από αυτή που έζησες, μιά ζωή που θα μπορούσες να ζήσεις αν δεν είχες επιλέξει αυτή που έζησες... Πως αλήθεια θα ήταν η ζωή σου αν είχες κάνει διαφορετικές επιλογές σε διάφορες στιγμές του βίου σου; Τι θα προέκυπτε αν είχες την ευκαιρία να αναιρέσεις αυτά που μετανιώνεις στη ζωή; Και τα αγωνιώδη ερωτήματα που προκύπτουν διαβάζοντας το “Μεσάνυχτα στη βιβλιοθήκη” είναι: Αν είχαμε άπειρες διαφορετικές επιλογές, ποια θα ήταν η καλύτερη επιλογή που θα μας οδηγούσε σε μιά καλύτερη ζωή; Την καλύτερη ζωή τι την καθορίζει; Τι σημαίνει καλύτερη ζωή;

Φράσεις που υπογράμμισα «Η ανυπακοή είναι το αληθινό θεμέλιο της ελευθερίας. Οι υπάκουοι είναι αναγκαστικά σκλάβοι» Άκουσον, άκουσον! «Το ενδιαφέρον δεν μπορούμε να το κλέψουμε, μας “κλέβει”»

NETFLIX

Είδα και μου άρεσε «Νεϊμάρ, Το τέλειο ΧΑΟΣ» Το ξεκίνησα και το παράτησα «Ι Am Georgia»

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

7

ΜΑΡΤΙΟΣ2022 Θανάσης Λάλας 4 12 23 28 Δρ. Κωνσταντίνος Φίλης 34 Αντώνης Μποσκοΐτης 38 Θανάσης Λάλας 44 Θανάσης Λάλας 56 Θανάσης Λάλας 72 Μάρθα Κορινθίου 84 Αντώνης Μποσκοΐτης 94 Μάρθα Κορινθίου 98 Γιάννης Παπαϊωάννου 104 Θανάσης Μουτσόπουλος 108 Μάγια Τσόκλη 112 Γιάννης Παπαϊωάννου 116 Μαρία Παπαδοπούλη 122

EDITORIAL ΒΟΛΤΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ TALK OF THE TOWN NEW COMERS ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΉ Αναταράξεις και ανακατατάξεις στην Ανατολική Μεσόγειο VINTAGE | ΦΛΈΡΥ ΝΤΑΝΤΩΝΆΚΗ Η φωνή που είχε τη δύναμη της σαγήνης ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ | ΠΟΛ ΟΣΤΕΡ Ο Πολ Μπέντζαμιν ζει σε ένα κλειδωμένο δωμάτιο στη γυάλινη πόλη με τα φαντάσματα ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ | ΜΑΙΡΗ ΚΑΤΡΑΤΖΟΥ Μιά ελληνίδα στα σαλόνια της Παγκόσμιας Βιομηχανίας της Μόδας ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ | ΕΥΑΝΘΊΑ ΡΕΜΠΟΎΤΣΙΚΑ Nα ζήσουμε τη ζωή μας PORFOLIO America in Crisis ΠΑΡΤΕ ΜΙΑ ΙΔΕΑ Jeff Bezos NEO-POP O Jeff Koons συνεργάστηκε με την ΒΜW για να σχεδιάσει το αυτοκίνητο των ονείρων του ΕΙΚΟΝΙΚΉ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΌΤΗΤΑ Τι μας περιμένει στο Μετασύμπαν; ΨΗΦΙΑΚΉ ΤΈΧΝΗ Προς την Εξαΰλωση του Έργου Τέχνης ΓΡΑΜΜΑ ΑΠΌ ΤΟΝ ΝΕΙΛΟ Στους ρυθμούς του Νείλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ | DESIGN Η πιο πυκνοκατοικημένη πόλη, μπορεί να γίνει φιλόξενη ΛΙΣΤΑ 10 λόγοι που το ΙΤΕ είναι το καλύτερο ερευνητικό ίδρυμα της Ελλάδας

FAQ εκδοτική, Μονοπρόσωπη ΙΚΕ Εκδότης Θανάσης Λάλας, Γενικός ∆ιευθυντής Βαγγέλης Χανιωτάκης, ∆ιευθυντής Σύνταξης Γιάννης Παπαϊωάννου, Creative Director Χαράλαµπος Μελικίδης, Αρχισυνταξία Αντώνης Μποσκοΐτης, Συντακτική οµάδα Μίλτος Τόσκας, Γεωργία ∆ρακάκη, Κωνσταντίνος Τσάβαλος, Έφη Αλεβίζου Έλενα Φάκου, Μάρθα Κορινθίου ∆ιόρθωση-Επιµέλεια Σοφία Ζαφείρη, 8

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

Εμπορική Διεύθυνση Κατερίνα Σταθάτου Direct Sales Director Κωνσταντίνα Τριανταφύλλου Υποδοχή Διαφήμισης Άσπα Ρούσσου Φωτογράφοι Κική Παπαδοπούλου, Απόστολος ∆ελάλης, Ερυθρού Σταυρού 3 & Μακκά 1, 115 26, τηλ.: 210 6927175

olafaq.gr

info@olafaq.gr

ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Η Φωτεινή Τσαλίκογλου γεννήθηκε στην Αθήνα, σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης με καθηγητή τον Jean Piaget και ειδικεύτηκε στην Κλινική Ψυχολογία. Είναι συγγραφέας και καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο όπου διδάσκει τα μαθήματα «Κλινική ψυχολογία μέσα από τη λογοτεχνία και την Τέχνη» και «Εγκληματολογική Ψυχολογία». Ο Θεοφάνης Τάσης γεννήθηκε στο Μόναχο όπου και μεγάλωσε. Σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και έλαβε το διδακτορικό του στην Φιλοσοφία με άριστα μετ’ επαίνου στο Freie Universitat Berlin. Η έρευνά του αφορά την σχέση πολιτικής, ηθικής και ψηφιακής τεχνολογίας με επίκεντρο τις έννοιες εικόνα, θνητότητα και τέχνη του βίου.

O Κωνσταντίνος Φίλης, είναι Διευθυντής IGA και αναπληρωτής καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος. Αναλυτής διεθνών θεμάτων του Ant1. Ο Δρ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι ειδικός σε θέματα που αφορούν στο χώρο της Ρωσίας και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και στρατηγικός αναλυτής της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής στις περιοχές της Μαύρης Θάλασσας, του Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας.

Ο Νικόλαος Φαραντούρης είναι Καθηγητής της Ευρωπαϊκής Έδρας Jean Monnet στο Δίκαιο Ενέργειας & Ανταγωνισμού και Διευθυντής Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Ενέργεια στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Είναι Σύμβουλος του αρχηγού της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης σε θέματα ενέργειας & ανταγωνισμού. Η Μάγια Τσόκλη γεννήθηκε στο Παρίσι. Ακολουθώντας τις επαγγελματικές μετακινήσεις του πατέρα της, έζησε τα παιδικά της χρόνια στη Γαλλία, την Γερμανία και την Ελλάδα όπου και εγκαταστάθηκε μόνιμα. Η Μάγια Τσόκλη έχει ταυτιστεί με την ταξιδιωτική δημοσιογραφία. Η εκπομπή της «Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα» στη ΝΕΤ που με τα χρόνια εξελίχθηκε στην εκπομπή «Ταξιδεύοντας με τη Μάγια Τσόκλη», έχει βραβευτεί επανειλημμένα και θεωρείται στην Ελλάδα ως η εγκυρότερη στο χώρο του ταξιδιού. Ο Θανάσης Μουτσόπουλος σπούδασε στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Ε.Μ.Π. και στο Graduate School of Design του Πανεπιστημίου Harvard. Έχει επιμεληθεί εικαστικές και αρχιτεκτονικές εκθέσεις και καταλόγους εκθέσεων. Αρθρογραφεί για την αρχιτεκτονική και τα εικαστικά

ΑΥΤΟ ΤΟ ΜΗΝΑ ΣΤΟ OLAFAQ.GR

Η ΕΠΙΒΛΗΤΙΚΉ ΟΜΟΡΦΙΆ ΤΟΥ ΑΘΗΝΑΪΚΟΎ BAUHAUS H καθοριστική συμβολή του αρχιτεκτονικού ρεύματος στην αστική κομψότητα της πρωτεύουσας.

ΜΙΑ ΝΎΧΤΑ ΣΕ ΈΝΑ ΑΘΗΝΑΪΚΌ DUNGEON H σχέση αφέντρας και σκλάβου.

H σχέση κυριαρχίας-υποταγής. Τόσο απλά, τόσο πολύπλοκα.

Εκεί που η περιέργεια συναντά το ενδιαφέρον

ΒΟΛΤΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ

Η έκθεση «Νίκος Εγγονόπουλος. Ο Ορφέας του Υπερρεαλισμού» εγκαινιάζεται Τετάρτη 9 Μαρτίου, στο Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη, με 148 και πλέον πολύτιμα έργα, δανεισμένα από τις συλλογές του Ιδρύματος Ωνάση, της Alpha Bank, του Δ. Ν. Π., του Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών Α. Π. Θ., της Δημοτικής Πινακοθήκης Ρόδου και πολλών ιδιωτικών συλλογών. Ο επιμελητής της έκθεσης, Τάκης Μαυρωτάς, επισημαίνει για τον Εγγονόπουλο, στον πολυσέλιδο κατάλογο: «Αδιαπραγμάτευτα ειλικρινής και ανιδιοτελής απέναντι στη ζωή, αντιμετώπισε με θάρρος τους επικριτές και πολέμιούς του, αντιπαραθέτοντας τη ζωγραφική και την ποίησή του, οι οποίες είναι έντονα συνδεδεμένες με τα όνειρα και τους ονειρικούς μηχανισμούς, με το παράλογο και τη “ζούρλια”, μια λέξη που συχνά χρησιμοποιούσε ο ίδιος. Αυτό το μυστηριακό σύμπαν εκφράζει τη δική του αλήθεια, έναν απέραντο κόσμο, που αντανακλά το πάθος του για καθετί ωραίο, αλλά και την κριτική του στάση απέναντι στα μεγάλα λάθη. Έτσι, οι μνήμες από τα δύσκολα χρόνια της κατοχής έγιναν εικόνες και στίχοι με ενάργεια και συναισθηματική ένταση.»

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

13

ΘΕΑΤΡΟ

Τα Κόκκινα Φανάρια Παράσταση - sold out με το που ξεκίνησε η προπώληση και δίχασε κριτικούς και κοινό. Ο σκηνοθέτης Βασίλης Μπισμπίκης και ένα πολυπληθές καστ, με προεξάρχουσα την εμβληματική τρανς Μπέττυ Βακαλίδου, αναβιώνουν το έργο του Γαλανού που έφτασε μέχρι και στα κινηματογραφικά ξενόγλωσσα Όσκαρ δια χειρός Γεωργιάδη. Εδώ το σκηνικό μεταφέρεται σε ένα κλαμπ - πορνείο, όπου οι εκδιδόμενες είναι τρανς γυναίκες. Στην παράσταση με δυσκολία αναγνωρίζονται οι χαρακτήρες που ο κόσμος αγάπησε μέσα από την ταινία και κυριαρχούν τα καλιαρντά μαζί με το, όλο συμπάθεια, βλέμμα του σκη-

COMIX 1

νοθέτη για τους τρανς συνανθρώπους μας. Υπάρχουν ακόμη πολλά drag shows, σκηνές πλασματικού σεξ, αλλά και ευφάνταστα σκηνοθετικά ευρήματα που αναδεικνύουν την παράσταση σε μια μοναδική εμπειρία για τα εγχώρια δεδομένα. Θέατρο Cartel, Μέχρι και τις 17/4

Μήδεια Η Κάτια Γέρου, η ηθοποιός που ταυτίστηκε με το Θέατρο Τέχνης του Κουν, υπογράφει την πρώτη της σκηνοθεσία και συγκεκριμένα ακόμη μία μεταφορά της «Μήδειας» του Ευριπίδη. Τον καιρό του εντυπωσιασμού στο θέαμα, η Γέρου εκτελεί μία ταπεινή παραγωγή, ίσως γιατί στο θέατρο ανέκαθεν ίσχυε το εν αρχή ην ο λόγος. Και η Γέρου το γνωρίζει αυτό καλύτερα από πολλούς άλλους συναδέλφους

Tilt

Ένα από τα πρώτα κομιξάδικα της Αθήνας, άνοιξε το 1996 και έγινε στέκι για όσους επιλέγουν ξενόγλωσσους τίτλους. Η εισαγωγή γίνεται από την Αμερική αλλά υπάρχουν και μικρές ελληνικές εκδόσεις. Συναντήσαμε τη Βάλια στο κατάστημα. Έζησε στην Αμερική την εποχή που έξω από κάθε σχολείο υπήρχε και ένα κομιξάδικο. Τώρα πια δεν είναι έτσι, αλλά η νέα τάση είναι η έκδοση τόμων με πολλά τεύχη σε πολυτελές χαρτί. «Πολλοί διαβάζουν 10 στο internet και αγοράζουν αυτό που τους άρεσε περισσότερο», μας εξηγεί. Οι ξένοι που επισκέπτονται το κατάστημα ζητούν κόμικς στα ελληνικά, όπως ο Αστερίξ και ο Οβελίξ στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Με τη Βάλια η συζήτηση κλείνει με μια παιδική της ανάμνηση: «Την ημέρα που έγινε η δικτατορία στην Ελλάδα, ήταν η μέρα που έβγαινε το Μίκυ Μάους. Πήγα να το αγοράσω, αν και οι δρόμοι ήταν άδειοι». — Ελένη Πρινιά Tilt: Aσκληπιού 37, Αθήνα, tiltcomics.wordpress.com

14

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

της. Μαζί της τέσσερις ακόμη ηθοποιοί, ο Νίκος Νίκας, ο Αλέξανδρος Σωτηρίου, η Λίνα Φούντογλου και η Ιωάννα Μπιτούνη. Θέατρο Άνεσις, Μέχρι και τις 27/3

Αινιγματικές Παραλλαγές Eric- Emmanuel Schmitt Πρωταγωνιστούν ο Γιάννης Μπέζος και ο Πυγμαλίων Δαδακαρίδης. Μια συνέντευξη που οδηγεί σε ένα σκληρό παιχνίδι της αλήθειας και παράλληλα φανερώνει έναν τρυφερό και ευαίσθητο κόσμο. Ο Σωτήρης Τσαφούλιας συναντάει σκηνοθετικά τον Πυγμαλίωνα Δαδακαρίδη και μαζί έρχονται αντιμέτωποι μέσα από το έργο, με τον διχασμό, την απομόνωση, τις ανθρώπινες σχέσεις και τα αιώνια μυστήρια του έρωτα. Ο διχασμός είναι ίσως η μεγαλύτερη πανδημία της ανθρωπότητας. Οι κοινωνίες των ανθρώπων έδειχναν πάντα μεγαλύτερη προτίμηση στο σύμβολο της διαίρεσης. Αν όμως κάτσουμε με ψυχραιμία και μελετήσουμε αυτά που μας χωρίζουν, θα δούμε ότι η βάση τους είναι κοινή. Είναι σαν να τσακώνονται δυο άνθρωποι για το πιο από τα κλαδιά ενός δέντρου είναι πιο ξεχωριστό, χωρίς να βλέπουν ότι όλα τα κλαδιά έχουν αφετηρία τους, τον ίδιο κορμό. Δεν διχαζόμαστε για το που θέλουμε να φτάσουμε, άλλα για το ποιον δρόμο θα ακολουθήσουμε προκείμενου να φτάσουμε κάπου. Οι Αινιγματικές Παραλλαγές του Eric-Emmanuel Schmitt είναι ένα έργο που ουσιαστικά μας δείχνει, πως όσα μας διχάζουν μπορούν εύκολα να μετατραπούν σε αυτά που μας ενώνουν με σκοπό... τι άλλο; Μια καλύτερη ζωή που την κυβερνά η ομόνοια και η αγάπη στην πραγματική, οικουμενική και πανανθρώπινη διάσταση της. Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, Μέχρι και τις 17/4

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

15

ΘΕΑΤΡΟ

Η «Σιωπηλή Λίμνη» του Ντάβιντ Ντασόλα Το έργο «Η σιωπηλή λίμνη» του Νταβίντ Ντεσόλα που το 2007 τιμήθηκε με το βραβείο «Λόπε Ντε Βέγκα» παρουσιάζεται από την Ομάδα Νάμα στο θέατρο Επί Κολωνώ. Σκηνοθετεί η Ελένη Σκότη ενώ την καλλιτεχνική επιμέλεια έχει ο Γιώργος Χατζηνικολάου. Στο μεταίχμιο ψυχολογικού θρίλερ και σκοτεινού δράματος, ο Ισπανός δραματουργός σκιτσάρει τρεις χαρακτήρες που αγωνίζονται να βρουν μιαν άμυνα μέσα σ’ ένα δυστοπικό περιβάλλον. Για τις ανάγκες της παράστασης, τους τρεις αυτούς ήρωες ενσαρκώνουν οι Παναγιώτα Βλαντή, Θανάσης Κουλαμπάς και Χάρης Τσιτσάκης. Αμέσως μετά το

COMIX 2

τέλος των αθηναϊκών παραστάσεων, η «Σιωπηλή λίμνη» θ’ ανέβει στη Θεσσαλονίκη σε μια μοναδική παράσταση στο θέατρο Αυλαία. Επι κολωνω (κεντρική σκηνή) Μέχρι και τις 13/3

«Ποιά είσαι εσύ με το καρέ» του Θεοφιλου Σπηλιοπουλου Από τη Celine Dion έως τη Νατάσσα Θεοδωρίδου, δύο γυναικείες φωνές και δύο μοναδικές παρουσίες, η Μαρία Βασιλοπούλου και η Marianah Grindr, ενώνουν τις δυνάμεις τους με άξονα τη jazz, το μιούζικαλ και, πάνω απ’ όλα, την αυθεντική έκφραση του νταλκά. Η πρωτότυπη αυτή μουσικοθεατρική παράσταση επιχειρεί μία ενδοσκόπηση στα άδυτα δύο καραβοτσακισμένων ευαίσθητων ψυχών που δεν χάνουν το μπρίο τους και την αγάπη τους για το τραγούδι.

Solaris

Red jasper cabaret theatre Μέχρι και τις 26/3

«Το ηλεκτρικό κορίτσι του Νίκου Σταματιάδη» της Μαρίκα Παπαγκικα Εδώ δεν έχουμε ακόμη έναν μονόλογο βιογραφικό μιας απ’ τις πρώτες ρεμπέτισσες τραγουδίστριες της Αμερικής, πάνω στη φωνή της οποίας πάτησαν όλες οι μεταγενέστερες Ελληνίδες τραγουδίστριες. Έχουμε το συνδυασμό της θεατρικής και της μουσικής πράξης με μία σύμπραξη επί σκηνής της καλής ηθοποιού και σκηνοθέτιδας Κερασίας Σαμαρά με το Takis Barberis Group, τη μπάντα δηλαδή του γνωστού τζαζίστα. Αποτέλεσμα θα είναι η παρουσίαση του ρεπερτορίου της Μαρίκας Παπαγκίκα (μικρασιατικά, δημοτικά, ελαφρά και κλασικά τραγούδια) σε μια live εκτέλεση από το σχήμα του Μπαρμπέρη. Μουσείο Τσιτσάνη στα Τρίκαλα 5 Και 6/3

«Η Πτέρυγα» της ΄Ελενας Μαυρίδου

Η Δέσποινα Παπαδοπούλου μάς μίλησε για το Solaris με την ιστορία 25 χρόνων. Έχει καλύψει δύο γενιές αναγνωστών και το κοινό κυμαίνεται από 7 έως 78 χρόνων αλλά ο μέσος όρος είναι μεταξύ 15 και 25. Η Δέσποινα θεωρεί τα κόμικς τέχνη, ενώ κάθε καρέ είναι για εκείνη ένας μικρός πίνακας ζωγραφικής. Ο αναγνώστης ξεφεύγει από την πραγματικότητα και τα καθημερινά προβλήματα και μεταφέρεται σε έναν φανταστικό κόσμο. Οι διαφορές στην αντίληψη και στο σενάριο ξεχωρίζουν τα αμερικανικά από τα ευρωπαϊκά κόμικς, ωστόσο ιστορίες και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού έχουν μεταφερθεί στον κινηματογράφο. Στο κατάστημα υπάρχουν και συλλεκτικά τεύχη, ενώ οι τιμές τους εξαρτώνται από το αν είναι η πρώτη ή τελευταία φορά που εμφανίζεται ένας ήρωας, από τον σχεδιαστή και την παλαιότητα.

— Ελένη Πρινιά

16

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

Αντλώντας υλικό από αληθινές συνεντεύξεις και περιστατικά, η Πτέρυγα εξερευνά τα όρια της πραγματικότητας, της λογικής και της ελεύθερης βούλησης των γυναικών που κυοφορούν, δίνοντας μάχη για τη μητρότητα μέσα στα νοσοκομεία. Μια παράσταση με ελάχιστο λόγο, στα όρια της performance και του σωματικού θεάτρου, ξεχωριστή, γεμάτη συγκίνηση και χιούμορ, για την αγάπη και τη μνήμη, τον έρωτα και τη διαφορετικότητα, την απώλεια και τα όνειρα των ανθρώπων για δημιουργία. Υπεύθυνη για τη σκηνοθεσία, τη δραματουργία και την κίνηση είναι η Έλενα Μαυρίδου, συντονίζοντας έναν πενταμελή θίασο αξιώσεων. Θεατρο Χώρος Μέχρι τις 26/3

W W W. B A C C A R A T. C O M

8 Sekeri & Kanari str.,10674, Kolonaki, Athens, Tel: 2103643547, www.deros.gr FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

17

LIVE

Γυάλινο Μουσικό Θέατρο, Νίκος Πορτοκάλογλου Μπορεί ο Νίκος Πορτοκάλογλου να κρατάει αυτή τη στιγμή τη Νο 1 μουσική εκπομπή της δημόσιας τηλεόρασης, δεν εγκαταλείπει όμως το αντικείμενό του, που είναι οι μουσικές παραστάσεις. Η παράσταση του με τίτλο «Ένα φως αναμμένο», που είχε διακοπεί από την πανδημία, συνεχίζεται για τρία Σάββατα, 5, 12 και 19/3. Μαζί του η Βίκυ Καρατζόγλου, ο Βύρωνας Τσουράπης και οι Ευγενείς Αλήτες.

Loulou Is Present Λευκή Συμφωνία Το 2017 επανενώθηκαν και όλοι μιλούσαν για ένα reunion ιστορικής ση-

COMIX 3

μασίας. Ο λόγος για το συγκρότημα Λευκή Συμφωνία που σφράγισε τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 με τραγούδια στο μεταίχμιο του punk και του rock. Αν και το 2017 δεν υπήρχε η σκέψη για ολόκληρο νέο άλμπουμ, πρόσφατα τα κατάφεραν και ηχογράφησαν δέκα ολοκαίνουργια τραγούδια. Τα παρουσιάζουν ζωντανά το Σάββατο 7 Μαΐου στο «Loulou is Present», Πειραιώς 105. Βάλτε το στην ατζέντα σας.

Vox Νατάσσα Μποφίλιου Δυο χρόνια μετά τις τελευταίες της live εμφανίσεις, η Νατάσσα Μποφίλιου η πιο δημοφιλής τραγουδίστρια της νέας γενιάς, επιστρέφει επί σκηνής με μία μουσική παράσταση που υπογράφουν οι σταθεροί συνεργάτες της, Θέμης Καραμουρατίδης και Γε-

Jemma Books and Comics

ράσιμος Ευαγγελάτος. Τίτλος της παράστασης, «Η εποχή του θερισμού», από τον τελευταίο προσωπικό της δίσκο. Κάθε Σάββατο στη σκηνή του ανανεωμένου VOX.

Hotel Ερμού Άννα Βίσση Για έκτη συνεχόμενη χρονιά, η Άννα Βίσση και η ανατρεπτική μπάντα της επέστρεψαν στο απόλυτο trend-stage της Αθήνας, το «Hotel Ερμού», για να γεμίσουν τις νύχτες με glam rock ενέργεια, πάθος και αισθησιασμό. Τα πρώτα δύο Παρασκευοσάββατα έγιναν sold out με το που ανακοινώθηκαν οι παραστάσεις. Μάλλον το ίδιο θα συμβεί και τα επόμενα. Σπεύσατε!

Παλλας & στο Radio City Γιώργος Περρής Στις 30/3 κυκλοφορεί το νέο ξενόγλωσσο άλμπουμ του Γιώργου Περρή και μ’ αυτή την αφορμή ο σημαντικός διεθνής ερμηνευτής θα δώσει δύο συναυλίες στην Αθήνα (Παλλάς) και στη Θεσσαλονίκη (Radio City) τις Δευτέρες 4 και 11/4. Δύο συναυλίες που θα έχουν γιορτινό χαρακτήρα, όχι μόνο για τον Περρή, αλλά και για την έναρξη μιας νέας πιο αισιόδοξης εποχής στα συναυλιακά δρώμενα της χώρας.

Vox Φοίβος Δεληβοριάς Το κατάστημα του Λευτέρη Σταυριανού στον Πειραιά άνοιξε το 1997. Ο ίδιος περιγράφει τα κόμικς σαν τέχνη ψυχαγωγίας με δικούς της κανόνες. Έχουν πλέον ξεφύγει από το στερεότυπο του παιδικού βιβλίου και καλύπτουν πολλές θεματικές ενότητες, όπως τρόμου, δράματος ή επιστημονικής φαντασίας. Κάθε κατηγορία έχει μια θέση στο Jemma Books and Comics. Ο ιδιοκτήτης τονίζει ότι μικρά παιδιά που παίζουν σε κονσόλες συχνά αγοράζουν κόμικς με τις ιστορίες των αγαπημένων τους ηρώων. Η άνθισή τους είναι και αποτέλεσμα του κινηματογράφου που αντλεί ιδέες και σενάρια από τα σκίτσα. Το Jemma Books and Comics κάθε δεκαπενθήμερο παραλαμβάνει περίπου χίλιους νέους τίτλους κόμικς, ενώ ως εκδοτική εταιρία έχει παρουσιάσει και δημιουργίες Ελλήνων σκιτσογράφων, πάντα με κριτήριο την ποιότητα του έργου. — Ελένη Πρινιά Jemma Books and Comics:Αλκιβιάδου 138-140, Πειραιάς www.jemmacomics.com

18

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

Στον ίδιο χώρο με τη Νατάσσα Μποφίλιου θα εμφανίζεται και ο πάντα ανήσυχος καλλιτεχνικά Φοίβος Δεληβοριάς. Με τα αγαπημένα τραγούδια του, αλλά και τη συμβολή του Delta Mee (Δημήτρης Μεντζέλος) στο γνώριμο genuine hip hop του, όπως και της Νεφέλης Φασουλή. Ο Φοίβος μας προτρέπει να συνεννοηθούμε, να συνομωτήσουμε και στην τελική να το σκάσουμε απ’ την τρέχουσα καθημερινότητα. Για όλες τις Παρασκευές του Μάρτη.

MONTHLY PICKS Lena Platonos - BALANCERS, Dark Entries Records Ύστερα από την επανέκδοση των ηλεκτρονικών έργων της Λένας Πλάτωνος στη ΛΥΡΑ από την αμερικανική ανεξάρτητη Dark Entries του Josh Cheon, έχουμε την πρώτη κυκλοφορία σε βινύλιο ενός πρωτότυπου, ανέκδοτου μέχρι πρότινος, υλικού της συνθέτριας. Πρόκειται για κομμάτια στο γνώριμο spoken word λενοπλατωνικό ύφος των 80s, που είχαν μείνει εκτός από εκείνη τη θρυλική τριπλέτα έργων της («Μάσκες Ηλίου», «Γκάλοπ», «Λεπιδόπτερα»). Στο «Balancers (Εξισορροπιστές)», υπάρχουν συνθέσεις που εμπεριέχουν τους πειραματισμούς της Πλάτωνος με τα αναλογικά synthesizers, την υψηλού επιπέδου στιχουργική της που αγγίζει την ποίηση και, φυσικά, τις επιρροές της από το εξωτερικό (White Noise, Pink Floyd, Kraftwerk κλπ.) Όλο το υλικό, που αποδίδεται από την ίδια, ηχογραφήθηκε πριν από 35 χρόνια στο στούντιο του Πάνου Δράκου και σήμερα κυκλοφορεί σε διεθνή διανομή σε μία ιδιαίτερα επιμελημένη βινυλιακή έκδοση.

Nikos Xydakis - SACRILEGE, B-Otherside Records Η μουσική του Νίκου Ξυδάκη για την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία της Μάρσας Μακρή, «Sacrilege (Ιερόσυλοι)», που απέσπασε το βραβείο «Best Soundtrack» στο διεθνές φεστιβάλ κινηματογράφου του Οτράντο της Ιταλίας (Σεπτέμβριος 2018). Παρόλη τη θητεία του στη σύνθεση κινηματογραφικής μουσικής, η συγκεκριμένη εργασία του Ξυδάκη δεν έχει καμία σχέση με το παρελθόν του: Ένας Ξυδάκης ηλεκτρικός, πιο ψυχεδελικός, με συνθέσεις απλωμένες που θυμίζουν σουρεαλιστικά σεντόνια, συμφώνως και με το σουρεαλιστικό φιλμικό σύμπαν της Μακρή. Ηχητικά samples, χορωδιακά μέρη, παράξενες αρμονίες σ’ ένα soundtrack σπάνιο για τα ελληνικά δεδομένα, που δικαίως τιμήθηκε στο εξωτερικό ανάμεσα σε ταινίες, τη μουσική των οποίων είχαν γράψει διακεκριμένοι συνάδελφοι του. Χωρίς υπερβολή, ένα αριστούργημα!

Socos & The Live Project Band - ΑΝΤΑΡΤΙΚΟ ΠΟΛΕΩΝ, B-Otherside Records/ Artracks Ο Socos και το συγκρότημα του, οι Live Project Band, επιστρέφουν με διπλό βινύλιο, στο περιθώριο της επίσημης δισκογραφίας - της mainstream, έστω, δισκογραφίας - ως οι απόλυτοι εκφραστές του εγχώριου underground κατ’ ουσίαν και όχι κατ’ επίφασιν. Δώδεκα αμιγώς rock συνθέσεις με το κλασικό σχήμα κιθάρα - μπάσο - τύμπανα και με στίχους που παρουσιάζουν την πιο μαύρη όψη των πραγμάτων, διότι μαύρη και άραχνη είναι ακριβώς η συνθήκη της τρέχουσας ζώσας καθημερινότητας στην Ελλάδα του 2022. Συμμετέχει στα φωνητικά η Μαρία Λατσίνου και σε ένα κομμάτι η ραδιοφωνική παραγωγός Θέκλα Τσελεπή. Η β’ όψη του δεύτερου βινυλίου περιέχει τρεις συνθέσεις σε ρεμίξ των Χρήστου Αλεξόπουλου, Γιώργου Πρινιωτάκη, Αλέξιου Μπόλπαση και του Socos.

The Holy Cucumbers - ONE LIFE, Sui Generis Music Δώδεκα κομμάτια (αγγλόφωνα τραγούδια και οργανικές συνθέσεις) παρουσιάζουν σε μια πολύ προσεγμένη βινυλιακή έκδοση τα μέλη των Holy Cucumbers, μια παρέα μουσικών που στην ουσία ξεκίνησαν να τζαμάρουν και να γράφουν μαζί. Έχοντας ως σημείο εκκίνησης τα ηλεκτρικά blues, δεν αφήνουν εκτός τις jazz και κυρίως τις funk επιρροές τους σ’ ένα αποτέλεσμα που δεν κομίζει καμία πρωτοπορία, αλλά είναι ιδιαίτερα ατμοσφαιρικό και γοητευτικό. Βοηθούν στο τελευταίο και οι γυναικείες φωνές της Xenia και της Γίτσας Φιλιπποπολίτου που αποδίδουν όλα τα τραγούδια. Στον φάκελλο του βινυλίου επισυνάπτεται το άλμπουμ και σε μορφή CD. — Αντώνης Μποσκοΐτης FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

19

αφορετικότητας μέσα από τη συνεχή αλληλεπίδραση και την ανταλλαγή στοιχειών κουλτούρας τόσο διαφορετικών εύπλαστων προσωπικοτήτων σε ένα εξαιρετικό ντοκιμαντέρ. Πρωταγωνιστής ο 64χρονος κύριος Μπάκμαν, καθηγητής στο γυμνάσιο μεταναστών στο Σταντάλεντορφ της Γερμανίας. Σέβεται το λειτούργημά του και προσπαθεί να εμφυσήσει τις σωστές αξίες σε ένα κράμα μαθητών που λειτουργούν αρμονικά σαν ομάδα. Μουσική, γλώσσα, μαθηματικά, μα πάνω απ΄όλα παιδαγωγική προσέγγιση. Πιθανώς η διάρκεια να σας εκπλήξει, ο στόχος όμως είναι ξεκάθαρος. Να γίνουμε κοινωνοί, κομμάτι αυτής της διαδραστικής διαδικασίας μάθησης.

ΚΙΜΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Hive Η άνοιξη κι ο Μάρτης έρχονται με ενδιαφέρουσες ταινίες στη μεγάλη οθόνη που αναμένεται να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των σινεφίλ. Ξεχώρισα και προτείνω τρεις που εκτιμώ θα σας αποζημιώσουν στο έπακρο. Πρώτη μας στάση για το «Hive» της Μπλέρτα Μπασόλι από το Κόσοβο. Δεκαεπτά Βραβεία (η πρώτη της ιστορίας με τα τρία κύρια στο Σάντανς) σε διεθνή Φεστιβάλ. Μεταφερόμαστε στο 1999. Στο επίκεντρο τα εγκλήματα πολέμου από την πλευρά των Σέρβων. Ένα ακόμα χωριό ξεκληρίζεται. Οι ηλικιωμένοι κι οι γυναίκες είκοσι χρόνια μετά περιμένουν να μάθουν τι απέγιναν οι άντρες και σύντροφοί τους. Μία άξια γυναίκα η Φαριγιέ μεγαλώνει τα δύο της παιδιά και φροντίζει τον πεθερό της σε συνθήκες ένδειας. Τα πάντα μοιάζουν εναντίον της, σιγά σιγά όμως οι γυναίκες της τοπικής κοινωνίας δημιουργούν ένα κύμα αλληλεγγύης απέναντι στα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις. Πρότυπο ανιδιοτελούς αγώνα που σε συνδυασμό με τη μόρφωση που θα έχουν οι επόμενες γενιές θα τους ορίσει μία καλύτερη μοίρα. Παράλληλα όμως δε ξεχνάει το επώδυνο παρελθόν. Η ηθική κι η αίσθηση του χρέους μέχρι την τελευταία συγκινητική σκηνή.

Ballad of a White Cow Μία συμπαραγωγή Ιράν και Γαλλίας αποτελεί τη δεύτερή μας επιλογή. «Ballad of a White Cow» των Μαριάμ Μογκαντάμ και Μπεχτάς Σαναέχα που έκανε πρεμιέρα στο περσινό Φεστιβάλ του Βερολίνου. Η Λευκή Αγελάδα δημιουργεί μία αλληγορία που φέρνει στο επίκεντρο της θεματικής ένα αθώο άτομο που καταδικάζεται να πεθάνει. Η Μίνα 20

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

μεγαλώνει με την κόρη της (που λατρεύει να βλέπει ταινίες) προσπαθώντας να επουλώσει τις πληγές της απώλειας του συζύγου της, Μπαμπάκ. Όταν αντιληφθεί την αλήθεια υψώνει ανάστημα απέναντι σε ένα ανδροκρατούμενο - θεοκρατικό καθεστώς, που ωστόσο έχει τον τρόπο να την «πνίξει». Τότε εμφανίζεται ως από μηχανής Θεός ο Ρεζά για να ξεπληρώσει το χρέος και να τη βοηθήσει να σταθεί στα πόδια της. Η σχέση τους περνάει από διάφορα στάδια. Συνεχή διλήμματα και δικαιολογημένες επιφυλάξεις. Δράμα που καταλήγει σε θρίλερ. Οι σκέψεις πολλές, η οριστική απάντηση θα αργήσει όμως να έρθει. Το σχήμα του κύκλου δεν αφήνει περιθώρια για παρερμηνείες. Εξιλέωση ή μία ακόμα καταδίκη; Mr Bachmann and His Class Επιπλέον θα έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε το «Mr Bachmann and His Class» της Μαρία Σπετ που λάτρεψε το κοινό σε αρκετά Φεστιβάλ. H αποθέωση της δι-

24o Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης Στη Θεσσαλονίκη από τις δέκα μέχρι τις είκοσι του μήνα θα λάβει χώρα (ή θα γίνει) το 24o Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της πόλης. Παγκόσμιες, διεθνείς και ευρωπαϊκές πρεμιέρες, τα τρία διαγωνιστικά τμήματα του 24ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, το Διεθνές Διαγωνιστικό, το τμήμα Newcomers και το τμήμα >>Film Forward, φιλοξενούν μια σειρά από συναρπαστικές ταινίες, που πραγματεύονται τα πιο επίκαιρα ζητήματα της εποχής, μέσα από μια κριτική και οξυδερκή ματιά. Όψεις και πτυχές ενός κόσμου που αλλάζει αδιάκοπα, αφηγήσεις που ανατέμνουν τα ιστορικά τραύματα του παρελθόντος, έμφυλη καταπίεση και γυναικεία χειραφέτηση, η κοσμογονική δύναμη του σινεμά να μεταπλάθει την πραγματικότητα, η πολυδιάστατη έννοια της ταυτότητας όπως αποτυπώνεται στο προσφυγικό-μεταναστευτικό δράμα, παράθυρα σε κόσμους και σε ανθρώπους που ξεφεύγουν από τα γνώριμα μέτρα και σταθμά, είναι ορισμένες από τις θεματικές που ξεχωρίζουν.

— Μίλτος Τόσκας

olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr δεν γράφουμε για αυτά που ξέρουμε olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr γράφουμε για αυτά που μας αρέσουν olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr olafaq.gr

TALK OF THE TOWN Εκεί που η περιέργεια συναντά το ενδιαφέρον

ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΒΊΟΣ - ΒΊΑ ΚΑΙ ΙΌΣ

Ο

Υ ΦΟΝΕΥΣΕΙΣ. Η κατάρρευση ενός πολιτισμού ίσως και να μην αποτελεί πλέον σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Η εντολή «ου φονεύσεις» παύει να θέτει ένα ξεκάθαρο όριο για τη διαφύλαξη της ανθρώπινης ζωής. Κυψέλη, Χανιά, Θεσσαλονίκη: Ο χάρτης της αποτρόπαιης βίας υπό συνεχή επέκταση. Στη χώρα μας και παντού. Γυναικοκτονίες, ρατσιστική βία, ομοφοβία, οπαδική βία ένδο-οικογενειακή ή ενδοοικογενειακή. Μια πρωτοφανής έκρηξη που καταγράφεται σε όλες διεθνώς τις έρευνες. Πώς να μιλήσεις γιαυτήν χωρίς να ενδώσεις στην απλούστευση, ή σε ιδεολογικές αγκυλώσεις; Το μίσος παντού. Απέναντι στον άλλον, τον διαφορετικό, τον αδύναμο, τον ισχυρό, τον εξαθλιωμένο, τον ευνοημένο. Μίσος απέναντι στο άλλο. Μίσος απέναντι στο ίδιο. Μίσος, εν τέλει, απέναντι σ’ έναν εαυτό

παγιδευμένο στο αδιέξοδο του Μίσους. Βία και βίος είναι λέξεις ομόριζες. Η παθολογικοποίηση της βίας ανακουφίζει την ευρύτερη ομάδα, την καθησυχάζει ως προς τη φυσιολογικότητα της. Η βιαιολογία, η σχεδόν ψυχαναγκαστική ενασχόληση με τη βία λειτουργεί σαν ένα τέχνασμα χειραγώγησης της βίας που ελλοχεύει μέσα μας.

H πανδημία ήλθε να αλλάξει ένα χαρακτηριστικό γνώρισμά της κοινωνίας του θεάματος, αυτό που ο Luc Boltanski ονόμαζε «souffrance à distance» . Να υποφέρεις από απόσταση. Χαρακτηριστικό μιας κοινωνίας του θεάματος που με τη διαμεσολάβηση του παντοδύναμου ανώνυμου παιδαγωγού, της τηλεόρασης, αδειάζει τα συναισθήματα από την αληθινότητα τους, τα αποξηραίνει, τα αποστεώνει από τη δύναμή τους. Με τον κορονοιό η εικόνα του θανάτου υπέστη μια παράδοξη μετάλλαξη. Ο γνώριμος εφησυχασμός κράτησε για μια μόνο στιγμή. Ο θάνατος δραπέτευσε αστραπιαία από την Κίνα και το άγνωστο

Γιουχάν. Μέχρι να ανοιγοκλείσεις τα μάτια σου οι εικόνες με τα σφραγισμένα φέρετρα, με τους καλωδιωμένους μελλοθάνατους, με τους ασυνόδευτους νεκρούς, έφτασαν στο Μπέργκαμο, στο Παρίσι, προσγειώθηκαν στην Ελλάδα. Ο θάνατος γλίστρησε από τη μικρή οθόνη κι εγκαταστάθηκε σπίτι μας. Από τη μια στιγμή στην άλλη η κυρίαρχη ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας μας σπάει στα χέρια μας σαν παιδικό παιχνίδι. Δεν ορίζουμε τη μοίρα μας. Ένας αόρατος ιός απειλεί να μας αφανίσει. Ένας τρόπος ζωής χτισμένος σε μια μεγάλη αυταπάτη, στην άρνηση της θνητότητας, κλονίζεται. Η βία μεταξύ όλων των άλλων αποτελεί και ένα προνομιούχο τρόπο εκφόρτισης του άγχους του θανάτου. Στη ρίζα κάθε επιθετικότητας ενεδρεύει η ματαίωση, η διάψευση μιας ζωτικής για το άτομο ανάγκης. Η βία αυτή έχει δυο δρόμους. Είτε στρέφεται στον άλλον, είτε στρέφεται στον ίδιο τον εαυτό και μεταμορφώνεται σε μελαγχολία, σε καταθλίψεις, σε εξαρτήσεις από νόμιμες και παράFAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

23

νομες ουσίες. Υπάρχει κι ένας τρίτος δρόμος. Ο δρόμος των ενορμήσεων της ζωής. Η επένδυση στον έρωτα, στην ένωση, στον δεσμό, στη δημιουργικότητα, στις σχέσεις. Ο τρίτος δρόμος ασθμαίνει, γίνεται όλο και πιο αχνός. Ο φόβος μοιάζει να είναι ο μεγάλος του αντίπαλος. Στο όνομα του φόβου το ‘’εμείς’’ αναγορεύεται σε υπέρτατη άξια και το ‘’οι άλλοι’’ σε θανάσιμη απειλή. Στο όνομα του φόβου οι αποχρώσεις χάνονται και ο κόσμος χωρίζεται σε απόλυτα καλά και απόλυτα κακά αντικείμενα. Η μισαλλοδοξία και το μίσος κατακλύζουν τον ψυχισμό. Στο όνομα του φόβου ο άνθρωπος συρρικνώνεται. Υψώνει τείχη ψευδό-προστασίας και αμπαρώνεται σε ένα κελί. Οτιδήποτε ξεφεύγει είναι επικίνδυνο. Αυτό-έγκλειστος στο κελί κρύβει σε μια κρυψώνα το κλειδί εξόδου. Αν κάποτε, άγνωστο για ποιο λόγο, θελήσει να εξέλθει η

κρυψώνα έχει λησμονηθεί. Το κλειδί είναι άφαντο.

H Kόλαση εδώ Για να βγεις από την κόλαση πρέπει πρώτα να τη δεις. Να μην έχεις δεμένα τα μάτια σου. Ίσως ένα ταξίδι στην Κόλαση με τον Δάντη σε βοηθήσει. Ιδου: Αφού διασχίζουν τον ποταμό Αχέροντα με τον Χάροντα, ο Βιργίλιος οδηγεί τον Δάντη διαδοχικά μέσα από τους εννέα κύκλους αμαρτιών. Θα σταθώ στον έβδομο κύκλο. Περιλαμβάνει τους βίαιους, οι οποίοι βρίσκονται διαχωρισμένοι σε τρεις ομάδες. Η πρώτη περιλαμβάνει τους βίαιους απέναντι στους άλλους ανθρώπους. Η τιμωρία τους είναι να βασανίζονται μέσα σε ένα βάλτο αίματος που βράζει. Η δεύτερη ομάδα περιλαμβάνει τους βίαιους απέναντι στον ίδιο τους τον εαυτό. Ανθρωποι μεταμορφωμένοι σε δένδρα ή κυνηγημένοι από άγρια

ΥΠΕΡΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ ΑΝΑΖΗΤΏΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΔΈΜ

ανθρώπου από τους βιολογικούς περιορισμούς μέσω της σωματικής, διανοητικής, συναισθηματικής και ηθικής του αναβάθμισης χάρη στην τεχνική. Ο υπερανθρωπισμός ασπάζεται μια μεγάλη αφήγηση για την τεχνική λύτρωση του ανθρώπου, μια ιστορικοφιλοσοφική αφήγηση βασισμένη σ’ ένα εκλεκτικιστικό μίγμα συχνά ψευδοεπιστημονικών θέσεων ή προς το παρόν αναπόδεικτων ή εξαιρετικά αμφιλεγόμενων επιστημονικών θεωριών με επίκεντρο την αύξηση των υπαρχόντων ανθρωπίνων ικανοτήτων, όπως ακόμη και στην δημιουργία νέων. Επιπλέον, περιέχει μια ισχυρή θρησκευτική διάσταση, αλλά επίσης πρακτικές, δηλαδή πολιτικές, κοινωνικές και ηθικές βλέψεις. Οι υπερανθρωπιστές εμφορούνται από την επιθυμία δημιουργίας ενός καλύτερου κόσμου, αλλάζοντας την ανθρώπινη φύση με τη χρήση της τεχνικής. Βαθιά αισιόδοξοι, με ακλόνητη πίστη στην τεχνική εξέλιξη, είναι βέβαιοι ότι

Α

ν η ενδυνάμωση των ανθρωπίνων ικανοτήτων με τη χρήση της τεχνολογίας κάποια στιγμή καταστεί εφικτή και ασφαλής για το άτομο, τότε θα πρέπει να επιτρέπεται; Μήπως η ανθρώπινη αναβάθμιση είναι, όπως διατείνονται οι υποστηρικτές της, όχι απλώς αναγκαία για την αντιμετώπιση της αβεβαιότητας, της πολυπλοκότητας και της ρευστότητας που χαρακτηρίζουν τον βίο στην εικονιστική συνθήκη, αλλά επιπλέον αναπόφευκτη λόγω της επιστημονικής εξέλιξης; Ο υπερανθρωπισμός συνιστά ένα πολιτισμικό, πολιτικό, καλλιτεχνικό και ψηφιακό κίνημα με τις ιδέες του να κερδίζουν έδαφος τόσο σ’ ένα ευρύτερο κοινό μέσω της πολιτιστικής βιομηχανίας ή ευπώλητων εκλαϊκεύσεων, όσο επίσης στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Στοχεύει στην απελευθέρωση του

24

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

σκυλιά. Η τρίτη ομάδα αποτελείται από τους βίαιους απέναντι στον Θεό και τη φύση. Βρίσκονται απομονωμένοι σε μια έρημο φλεγόμενης άμμου όπου μαίνεται μια πύρινη βροχή. Για να βγεις από την Κόλαση πρέπει πρώτα να τολμήσεις να την δεις. Να μην έχεις δεμένα τα μάτια σου. Ένα ταξίδι στην Κόλαση με τον Δάντη θα βοηθήσει. Εκεί ίσως βρεθεί το κρυμμένο κλειδί του κελιού σου. Ίσως κάπου εκεί στον έβδομο κύκλο. Θα πρέπει βέβαια πρώτα να αναγνωρίσεις τον εαυτό σου σε έναν από τους ενοικούντες εκεί.

Sandro Botticelli. Δάντης. Η Θεία Κωμωδία. Oι εννέα κύκλοι της κόλασης ΥΓ. Το κείμενο γράφτηκε πριν από την εισβολ στην Ουκρανία — Φωτεινή Τσαλίκογλου. Καθηγήτρια Ψυχολογίας Συγγραφέας

η ανθρωπότητα θα προοδεύει αιώνια, αρκεί να αφιερωθεί πλήρως και δίχως ενδοιασμούς στην επιστήμη. Φαντάζονται ένα θαυμαστό μέλλον υλικής ευημερίας, δίχως οδύνη, με παγκόσμια ειρήνη και αέναη πρόοδο, όπου η ανθρωπότητα αποικίζει το διάστημα πραγματώνοντας το πεπρωμένο της. Ο υπερανθρωπισμός είναι μια τελε-

ολογική θεώρηση της ανθρώπινης εξέλιξης με βάση την τεχνική και διαθέτει ένα έντονο ηδονιστικό στοιχείο, καθώς το μέλλον συνιστά τόπο εκπλήρωσης κάθε επιθυμίας, όπου η αρνητικότητα έχει εξαλειφθεί. Η φύση θα βρίσκεται υπό τον απόλυτο έλεγχο του ανθρώπου και το σώμα του θα είναι αγέραστο, απολαμβάνοντας ασύλληπτες ηδονές. Η υπόσχεση της αθανασίας και της ακόλουθης ευτυχίας του ανθρώπου σ’ έναν βίο δίχως οδύνη συνιστά τον ουτοπικό πυρήνα του υπερανθρωπισμού. H αναζήτηση της αθανασίας σε αυτόν δεν αποτελεί μόνο μια φυσική συνέπεια της επιδίωξης της αυτοβελτίωσης του ανθρώπου, αλλά είναι επιπλέον αναγκαία, καθώς οι αναβαθμίσεις υπό την σκιά του θανάτου δεν μπορούν ν’ αξιοποιηθούν στον μέγιστο βαθμό. Μόνο μετά την επίτευξη της αθανασίας ο άνθρωπος θα έχει τον αναγκαίο χρόνο όχι μόνο για την πλήρη αξιοποίησή τους όσο επίσης για την επίλυση όλων των προβλημάτων του και την εκπλήρωση των ονείρων του. Τέλος, για τους υπερανθρωπιστές, η ίδια η επιθυμία αυτοβελτίωσης πηγάζει από την επιθυμία υπέρβασης της θνητότητας, η οποία είναι το θεμελιώδες γνώρισμα της ανθρώπινης φύσης τουλάχιστον από την εποχή του έπους του Γκιλγκαμές. Η ιστορική αποστολή του υπερανθρωπισμού έγκειται στην εκπλήρωση αυτής της επιθυμίας. Επιπλέον, η ανθρώπινη αναβάθμιση εξασφαλίζει την αληθινή και πλήρη αυτονομία, η οποία γίνεται αντιληπτή ως παντοδυναμία και παντογνωσία. Ο άνθρωπος γίνεται αυτόνομος μόνο εφόσον θεωθεί, δηλαδή, υπερβεί όλους τους βιολογικούς περιορισμούς. Η τεχνική εξέλιξη, η οποία οδηγεί στη θέωση μέσω της αναβάθμισης, κρίνεται στον υπερανθρωπισμό ως εγγενώς θετική, δίχως επιζήμιες συνέπειες, συνιστώντας αποκλειστικά ευκαιρία, όχι κίνδυνο. Ως εκ τούτου πρέπει να την αγκαλιάσουμε τόσο σε ατομικό όσο επίσης σε κοινωνικό επίπεδο συγχωνεύοντας την με τη βιολογική μας εξέλιξη. Ο

υπερανθρωπισμός ευαγγελίζεται ένα μέλλον, όπου όλα τα προβλήματα της ανθρωπότητας αναπόφευκτα θα έχουν λυθεί ή θα μπορούν να επιλυθούν, αρκεί να πιστέψουμε έμπρακτα στην τεχνική εξέλιξη αναβαθμιζόμενοι. Τι συμβαίνει όμως με όσους δεν πιστέψουν; Τι συμβαίνει με όσους αντισταθούν σε αυτό το πρόταγμα; Τέλος, τι τίμημα είναι διατεθειμένοι να καταβάλλουν οι υπερανθρωπιστές για την πραγμάτωση της ουτοπίας τους; Αν κρίνουμε με βάση την πορεία των πολιτικών ουτοπιών του 20ού αιώνα και τον ιδεολογικό εκφυλισμό τους σε εργαλεία χειραγώγησης των πολιτών και νομιμοποίησης ολοκληρωτισμών, τότε πρέπει να είμαστε σε επαγρύπνηση. Αν, όπως στην περίπτωση του μαρξισμού, η υπόσχεση μιας δικαιότερης κοινωνίας χάρη στην κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής που επιτυγχάνεται από την επανάσταση του προλεταριάτου, οδήγησε σε εκατόμβες νεκρών, όπως επίσης στην εγκαθίδρυση ολοκληρωτικών καθεστώτων, τα οποία αιτιολογήθηκαν με αναφορά στην ουτοπία, τότε τι εγκλήματα απέναντι στην ανθρωπότητα μπορούν να προκύψουν και να δικαιολογηθούν με αναφορά στην υπόσχεση της αθανασίας; Αν το πάθος για την ισότητα οδήγησε στη μαζικοποίηση και στη χειραγώγηση του ατόμου, στη δογματική πίστη και στην τυφλή υπακοή στο κόμμα, στην κυριαρχία του τρόμου και της βίας από ιεραρχικά, συγκεντρωτικά κόμματα που εγκαινίασαν δικτατορικά καθεστώτα στο όνομα ενός καλύτερου κόσμου, τότε η κατίσχυση επί του θανάτου τι θυσίες μπορεί να δικαιολογήσει; Από τις πολιτικές ουτοπίες του παρελθόντος έχουμε διδαχθεί, πρώτον, ότι οι άνθρωποι είναι διατεθειμένοι να κάνουν οτιδήποτε κρίνουν αναγκαίο για να τις πραγματώσουν και, δεύτερον, ότι πραγματώνονται συχνά ως εφιάλτες. Τα παραπάνω δεν απαξιώνουν την έννοια της ουτοπίας, καθώς αυτή ενέπνευσε και εξακολουθεί να εμπνέει τόσο θετικές

κοινωνικές αλλαγές, χρησιμεύοντας στην αμφισβήτηση των ανισοτήτων, όσο επίσης την τεχνοεπιστημονική πρόοδο, ωστόσο μάς καθιστούν ανθεκτικότερους έναντι των σειρήνων της. Η ουτοπία του υπερανθρωπισμού, όπως και η κομμουνιστική, παρουσιάζεται ως η αναπόφευκτη κατάληξη της ιστορικής εξέλιξης, την οποία όμως συγχρόνως είμαστε ηθικά υποχρεωμένοι να φέρουμε εις πέρας. Αλλά πώς μπορούμε να μιλούμε για ηθικό καθήκον αναβάθμισης, όταν οι συνέπειες των απαιτούμενων πράξεων για την ανάληψη της υπερανθρωπιστικής ουτοπίας είναι απρόβλεπτες και οιονεί επιβλαβείς; Επιπλέον, αν προσφέρονται, όπως προς το παρόν συμβαίνει, δυο εναλλακτικές μορφές υπερανθρωπισμού, από την μια ο αγγλοσαξονικός και από την άλλη ο κοσμισμός. οι οποίες βρίσκονται σε γεωπολιτικό ανταγωνισμό ως ιδεολογίες κρατών και εταιρειών, με τον κοσμισμό να εκφράζει μια τεχνοκρατική παραδοσιοκρατία η οποία στηρίζεται στην θρησκεία, και τον υπερανθρωπισμό να εκφράζει έναν φιλελεύθερο, ελευθεριακό ή σοσιαλδημοκρατικό υπερκαπιταλισμό, τότε με ποια είμαστε υποχρεωμένοι να δεσμευτούμε; Σύμφωνα με τους κοσμιστές ο υπερανθρωπισμός, αποβλέποντας στην υπέρβαση των περιορισμών της ανθρώπινης φύσης μέσω της συγχώνευσης με τις μηχανές, βρίσκεται σε αντίθεση με την εσχατολογική αναζήτηση μιας πνευματικότητας για την ανθρωπότητα στην βάση της χριστιανικής Ορθόδοξης πίστης που πρεσβεύουν οι ίδιοι. Είναι χρήσιμο να θυμηθούμε εδώ τις συνέπειες του ανταγωνισμού διαφορετικών ερμηνειών του μαρξισμού, όπως του σταλινισμού, του τροτσκισμού και αργότερα του μαοϊσμού ως αντιτιθέμενων πολιτικών προταγμάτων. Ένας ακόμη λόγος για ν’ αντισταθούμε στις σειρήνες του υπερανθρωπισμού είναι ότι το παρόν παρουσιάζεται να ωχριά μπροστά σ’ ένα θαυμαστό μέλλον, με αποτέλεσμα η καθημερινότητα να βιώνεται ως ελλειμματική και FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

25

να υποτιμώνται οι χαρές της. Τέλος, συγκριτικά με την κομμουνιστική, στην ουτοπία του υπερανθρωπισμού, όπου το διακύβευμα είναι πλέον η ίδια η ανθρώπινη φύση και η συνέχεια της ανθρωπότητας, οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν είναι υπαρξιακοί. Μια ουτοπία που παρουσιάζει ως σκοπό του ανθρώπου να πάψει να είναι άνθρωπος αναβαθμιζόμενος σε υπεράνθρωπο μοιάζει έργο ενός άφρονα και μαινόμενου Προμηθέα.

— Θεοδόσης Τάσης

ΕΝΈΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΉ ΑΈΝΑΗ ΜΕΤΑΒΟΛΉ Ή ΠΡΟΣΩΠΙΚΉ ΑΝΤΊΛΗΨΗ;

Ο

κόσμος είναι μία αέναη μεταβολή των πραγμάτων, αλλ’ η ζωή μας γέννημα της αντίληψής μας (γιατί όχι, και της φαντασίας μας). Η φράση του Ρωμαίου Αυτοκράτορα και φιλοσόφου Μάρκου Αυρήλιου (121-180 μ.Χ.) ανατρέχει στα διδάγματα του Δημόκριτου (470-370 π.Χ.), του Έλληνα φιλοσόφου και πατέρα της φυσικής και της ενέργειας. Κι ίσως δεν θα μπορούσε κάποιος να σκιαγραφήσει καλύτερα τα διαλαμβανόμενα κατά τους τελευταίους μήνες στον τομέα της ενέργειας, αλλά και το πλαίσιο για την επόμενη ημέρα... Οι υψηλές τιμές ενέργειας δεν θα υποχωρήσουν σύντομα. Η ακρίβεια και ο πληθωρισμός δεν φαίνεται να κοπάζουν άμεσα. Οι ατελέσφορές διαπραγματεύσεις με τους διεθνείς προμηθευτές για τις τιμές φυσικού αερίου δεν είναι σίγουρο ότι έκαναν τους κομματικούς «μάνατζερ» των ΔΕΚΟ σοφότερους. Κι η έλλειψη διορατικότητας για την επελαύνουσα (ήδη από τα μέσα του 2021) ενεργειακή κρίση πιθανότατα δεν θα θεραπευθεί σε αντίστοιχες μελλοντικές κρίσεις.

26

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

Ωστόσο, όλα τούτα τα κοινωνικά και οδυνηρά για την κοινωνία και την οικονομία, οι αστοχίες, η κρίση και η πτώση, απλώς επιβεβαιώνουν ότι η ενέργεια δεν είναι απλά μία υπηρεσία ή ένα αγαθό, αλλά ο καταλύτης των σύγχρονων κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών εξελίξεων. Και καταπώς λέγει ο Μάρκος Αυρήλιος, οι μακροπρόθεσμοι (ενεργειακοί) στόχοι μας μπορούν ταυτόχρονα να «αλλοιούνται» και να «υπολαμβάνονται», χωρίς να ακυρώνονται. Ποιοί θεωρώ ότι πρέπει να είναι αυτοί οι κυρίαρχοι μακροπρόθεσμοι στόχοι, στους οποίους μπορούμε να συναινέσουμε διακομματικά, διεπιστημονικά, διαχρονικά, «αλλοιούμενοι» και «υπολαμβάνοντες»; α) Ενεργειακή ασφάλεια. Αδιατάραχτη ροή ενέργειας με απρόσκοπτο εφοδιασμό, με διασπορά ρίσκου και διαφοροποίηση, όχι μόνο των πηγών ή των οδεύσεων (εισαγωγών) ενέργειας, αλλά κυρίως του ενεργειακού μας μείγματος, με έμφαση στην εγχώρια παραγωγή και τη σταδιακή απεξάρτηση. β) Πράσινη Μετάβαση. Με στέρεα βήματα και προγραμματισμό. Χωρίς ολιγωρία και χωρίς πυροτεχνηματικές εξαγγελίες που ανατρέπονται από τη μία στιγμή στην άλλη. «Ο κόσμος αλλοίωσις»: θεσμικά, ρυθμιστικά, οικονομικά, γεωπολιτικά. Οφείλουμε να προσαρμοστούμε, όχι μόνο διότι αυτό υπαγορεύουν οι ευρωπαϊκές ή διεθνείς νόρμες, αλλά για λόγους οικολογίας, προστασίας του περιβάλλοντος και της ίδιας της ζωής, τούτης και των επόμενων γενεών. γ) Συμπεριληπτικότητα. Παντού. Και στην ενέργεια. Δεν νοείται επιτυχής ενεργειακή μετάβαση με ενεργειακή πενία. Δεν δικαιολογούνται αποκλεισμοί κοινωνικών ομάδων στην προσπάθεια αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης. Η αξιοπρεπής δια-βίωση δεν σημαίνει σπατάλη. Και η ενεργειακή ασφάλεια δεν σημαίνει απλή (επιδοματικού χαρακτήρα) επι-βίωση.

Δείξτε μου τον άνθρωπο, δείξτε μου τη ζωή του, δείξτε μου τα βιώματά του και θα σας πω αν είναι ελευθερος, αν μπορεί να είναι εελεύθερος!

Και για τα τρία παραπάνω, συγκρούονται διαφορετικές προσεγγίσεις: Η πρώτη, δίνει έμφαση αποκλειστικά σε μεγάλα έργα υποδομής και συρρίκνωση (ακόμη και εκ του αποτελέσματος) των μικρομεσαίων επιχειρήσεων χάριν της ανταγωνιστικότητας. Η εναλλακτική θεώρηση εστιάζεται στην αποτελεσματική ρύθμιση και εποπτεία της αγοράς, την στιβαρή παρουσία του δημοσίου σε κρίσιμες υποδομές και δίκτυα και τον συνολικό οικολογικό μετασχηματισμό της οικονομίας με την κοινωνική συμμετοχή στην παραγωγή ενέργειας. Υποστηρίζω ότι η δεύτερη αυτή

προσέγγιση ταιριάζει στη χώρα μας και είναι αυτή που μπορεί να εγγυηθεί κοινωνική και περιφερειακή συνοχή, κοινωνική δικαιοσύνη και βιωσιμότητα. Το σχέδιο αυτό βασίζεται: Α) στην κοινωνική αποδοχή και συμμετοχή, δηλαδή συμμετοχή άνευ κοινωνικών αποκλεισμών και στη διάχυση των οικονομικών οφελών στο σύνολο της κοινωνίας, και Β) την αναπτυξιακή λογική, ενίσχυση δηλαδή των εγχώριων κρίκων στην αλυσίδα παραγωγής αξίας, τεχνολογίας και απασχόλησης. Το μοντέλο αυτό δεν επικεντρώνεται αποκλειστικά σε έργα μεγάλης κλίμακας ή σε μεγάλες επενδύσεις παραγωγής και αποθήκευσης ενέργειας. Αντιθέτως, το μοντέλο αυτό εδράζεται σε μια ισορροπία ανάμεσα στις αναγκαίες μεγάλες επενδύσεις και στην αυτοπαραγωγή και ιδιοκατανάλωση, την παραγωγή δηλαδή και κατανάλωση ενέργειας από τα ίδια τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, την αποκέντρωση της παραγωγής, την τοπικότητα και την ανάπτυξη ενεργειακών κοινοτήτων (π.χ. το 1/2 των αδειών ΑΠΕ να κατανέμεται δεσμευτικά και διακριτά σε ενεργειακές κοινότητες) με τη συνεργασία δήμων και άλλων φορέων. Ωστόσο, είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό από θεσμούς και φορείς επιφορτισμένους με την θέσπιση και εφαρμογή δημόσιων πολιτικών, ότι οποιαδήποτε θεσμική μεταρρύθμιση δεν μπορεί να γίνει ερήμην της κοινωνίας, ούτε εν τέλει να επιτύχει χωρίς την ενεργή συμμετοχή της κοινωνίας. Ο ρόλος της παιδείας και της εκπαίδευσης είναι κρίσιμος, όχι μόνο στην ανάλυση, επεξεργασία και εφαρμογή των επιστημονικών δεδομένων για τη θέσπιση των γενναίων μεταρρυθμίσεων, αλλά και στην αλλαγή κουλτούρας και προτύπου ζωής. Είπαμε: «Ο κόσμος αλλοίωσις, ο βίος υπόληψις». Ο κόσμος είναι μία αέναη μεταβολή των πραγμάτων, αλλ’ η ζωή μας γέννημα της αντίληψής μας.

— Νικόλαος Φαραντούρης

ΨΙΘΥΡΟΙ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΩΝΗ ΜΠΟΣΚΟΪΤΗ

Σ

την πολυκατοικία μας στο Κερατσίνι στον πρώτο όροφο ζούσε μόνη της μια γυναίκα ηλικιωμένη. Η Ελένη, που εμείς φωνάζαμε Ελένη η Τουρκάλα, καθώς ήταν Κωνσταντινουπολίτισσα. Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου θυμάμαι και την κυρα-Λένη, μεγάλη, γερασμένη, να διαλαλεί ότι είχε έρθει από την Τουρκία με τον διωγμό παρθένα και παρέμεινε αγνή και άσπιλη καθ’ όλη τη ζωή της. Ένα μεγαλύτερο αδερφό είχε, ένα ανθρωπάκι στην όψη, που μπαινόβγαινε στο ψυχιατρείο. Συχνά η κυρα-Λένη έψηνε κεμπάπ και ο καπνός έβγαινε σ’ όλη την πολυκατοικία. Κάθε πρωί άνοιγε το παράθυρο της κι άφηνε έναν μακρόσυρτο αναστεναγμό, σαν να μάζευε δυνάμεις για όλη την ημέρα. Έδινε τα κοινόχρηστα, ψώνιζε και μετά γύριζε στο μικρό διαμέρισμα της. Αυτός ήταν όλος της ο βίος. Μια μέρα έστειλαν εμένα να της πάρω τα κοινόχρηστα. Θα’μουν 14 ετών. Τόλμησα να τη ρωτήσω από ποιον κόσμο προέρχεται. Πήγε μέσα και με χαρά μου έφερε ένα παλιό άλμπουμ. Είδα μια πανέμορφη κοπέλα με σαλβάρι, όπως θα έβλεπα χρόνια αργότερα σε φωτογραφίες τη Ρόζα Εσκενάζυ. Τα είπα στη μάνα μου, η οποία μονολόγησε: «Την καημένη την κυρα-Λένη. Χαμένη πήγε...» Τα χρόνια κυλούσαν, ώσπου η γυναίκα μεγάλωσε πολύ και κατάπεσε. «Βρε Ντίνα μου, εσένα μόνο ξέρω εδώ μέσα. Μήπως μπορείς να μου κόψεις τα νύχια μου γιατί δεν μπορώ να σκύψω;» είπε

μια μέρα στη μάνα μου. Κι εκείνη ευχαρίστως το έκανε. Τη φρόντιζε, αλλά όχι υπερβολικά. Της πήγαινε καμιά σούπα, είχε την έγνοια της. Η κυρα-Λένη στα τελευταία της τα «έχασε». Αντί όμως να γίνει μελαγχολική ή «κλειστή», συνέβη το αντίθετο. Κυκλοφορούσε έξω, πήγαινε από μαγαζί σε μαγαζί και ρωτούσε το εξής: «Μήπως μπορείτε να με γαμήσετε;»! Αυτή η «παρθένα για μια ζωή», που ποτέ δεν μίλησε για κάποιον αρχαίο έρωτα, που καμάρωνε για την παρθενία της, στα τελευταία της παρακάλαγε τη γειτονιά για να γαμηθεί. Θυμάμαι που προσπαθούσαμε να το εξηγήσουμε. Ήταν τελικά παρθένα η κυρα-Λένη ή μας πούλαγε φούμαρα επί σειρά ετών; «Ποιος ξέρει» έλεγε η μάνα μου, «για να το ζητάει τώρα, προφανώς και το γεύτηκε στη ζωή της». Η κυρα-Λένη πέθανε λίγο μετά τον σεισμό του 1999, κατάκοιτη, παραδομένη στην άνοια, στο διαμέρισμα της. Η μάνα μου της έκλεισε τα μάτια με ένα χάδι στο κεφάλι της. Ειδοποίησε τον αδερφό της για την επόμενη δύσκολη φάση. Τη θυμήθηκα απόψε την Ελένη την Τουρκάλα, τοποθετώντας κεριά ρεσό σε μια κόκκινη γυάλινη φοντανιέρα που είχε χαρίσει στη μάνα μου τη δεκαετία του ‘80. Μετά τον θάνατο των γονιών μου, όταν πήρα κάποια πράγματα από το πατρικό, πήρα κι αυτή τη φοντανιέρα. Να μου θυμίζει την κυρα-Λένη που στερήθηκε πολλά πράγματα στον βίο της, μα πάνω απ’ όλα στερήθηκε τον έρωτα μάλλον.

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

27

NEW COMER

Dazno

Η ΜΕΤΑΤΡΟΠΉ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΎ ΤΟΠΊΟΥ ΣΕ ΚΑΜΒΆ ΝΟΗΜΆΤΩΝ

Π

ερπατώντας στα Εξάρχεια, θα συναντήσεις έργα του Dazno σε αρκετούς τοίχους του αστικού τοπίου. Τα πιάνει το μάτι σου ξαφνικά και η έκπληξη είναι πάντα ευχάριστη. Ο καλλιτέχνης με τα preepy φορέματα και το full face, πατάει τα alternative stencils του σε urban γειτονιές θέλοντας να περάσει τα μηνύματά του. Έτσι, μεταμορφώνει την πόλη σε έναν μεγάλο καμβά ξαφνιάζοντας το βλέμμα με εμπνευσμένα σχέδια που περνάνε βαθιά νοήματα. Ιδιαίτερη αδυναμία, δείχνει στον Winnie The Pooh, τον οποίο κατ εξαίρεση χρωματίζει πάντοτε, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα ασπρόμαυρα σκίτσα του. Ο λόγος είναι ότι τον χρησιμοποιεί αλληγορικά, καθώς η κοινή γνώμη στην Κίνα, θεωρεί ότι ο Πρόεδρός της, μοιάζει με τον Winnie και επειδή ο συνειρμός είναι έντονα χλευαστικός, έχει απαγορευτεί οποιαδήποτε τέτοια απεικόνισή του. Εκεί, γιατί εδώ, ο Xi Jinping πρωταγωνιστεί σε πολλά από τα έργα του Dazno με τη μορφή του συγκεκριμένου αρκούδου. Μάλιστα, στο stencil που έφτιαξε για τον πόλεμο στην Ουκρανία και το ανέβασε στις 24 Φεβρουαρίου έβαλε τον Winnie, δηλαδή τον Xi Jinping δίπλα στον Πρόεδρο της Ρωσίας, να κάθονται στο τραπέζι του Μυστικού Δείπνου. Για το τι σημαίνει το συγκεκριμένο 28

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

stencil ο Dazno είπε στο FAQ: «Θα σας απαντήσω με κάποιους στίχους από ‘το τραγούδι της φάλαινας’ των Στέρεο Νόβα, από το 1993: Μα είναι ζωή αυτή; Όταν μια οικογένεια ζει με ένα μισθό εκατό χιλιάδες, οι τύραννοι χαϊδεύουν κοιλιές μεγάλες και δεν είναι μόνον αυτό, μας κυνηγούν χιλιάδες μάρκες, έξτρα φόροι, έξτρα ΦΠΑ, έξτρα σκατά και ένας πόλεμος δίπλα μας που κανείς δεν τον σταματά.» Ο ίδιος δεν πιστεύει ότι έχει κάποια αξία το ποιος είναι, ούτε καν η οποιαδήποτε παρέμβασή του στο αστικό τοπίο. και στην σύγκρουση. Έτσι επέλεξε να υψώνει το ανάστημά του μέσω της street art, πατώντας stencils,τα οποία θεωρεί statement στον δημόσιο χώρο. Πρόκειται για μια τεχνική «means to an end», καθώς φτιάχνεις αυτό που θέλεις όσο πιο γρήγορα γίνεται έχοντας κάνει την προεργασία σπίτι σου και να έχει μείνει μόνο το ψέκασμα. Τα μηνύματα που τον ενδιαφέρουν να περάσει είναι οικουμενικά και άχρονα με επίκεντρο την φύση, τα ζώα και τον άνθρωπο, όμως επηρεάζεται πολύ από την επικαιρότητα καθώς αυτοπροσδιορίζετα ως news junkie. Δεν πιστεύει ότι η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Υποστηρίζει όμως, ότι μπορεί να είναι συνοδοιπόρος του καθενός από εμάς, να εμπνεύσει, να δώσει κουράγιο και ίσως την αφορμή

PHOTO: ΛΙΖΑ ΤΟΥΛΟΥΜΑΚΟΥ

O Dazno έβαλε τον Vladimir Putin στο τραπέζι του Μυστικού Δείπνου ως τον τελευταίο υπερέχοντα Τύραννο

ΣΚΆΝΑΡΕ ΚΑΙ ΔΕΣ

για μια προσωπική μεταστροφή από το εσωστρεφές και αυτοαναφορικό προς κάτι συλλογικότερο και πιο ουσιαστικό. Στο ερώτημα αν ασπάζεται το political stencil απαντά ότι όλα στην ζωή είναι πολιτική.mΑκόμα και αυτός που λέει ότι δεν με αφορά η πολιτική, παίρνει ξεκάθαρη θέση. Προβληματική στην καλύτερη των περιπτώσεων, μπορεί και επικίνδυνη.

Ο Dazno αγαπά το γκραφίτι γιατί μέσα από αυτό, πιστεύει ότι μπορεί να προκύψει μια υποκουλτούρα απείθειας, ανυπακοής και δημιουργίας. Και τι πιο υγιές, από την διαμόρφωση προσωπικοτήτων που μαθαίνουν να αμφισβητούν την εξουσία και έννοιες όπως νόμιμο και παράνομο by default.Αν κάπου στην πόλη δεις ένα stencil στο οποίο η Kate Moss ποζάρει

κρατώντας ένα ρόπαλο με καρφιά, ή η Βασίλισσα Ελισάβετ απεικονίζεται σε ένα τραπουλόχαρτο φορώντας ένα BDSM αξεσουάρ, τότε πλέον ξέρεις ότι έχεις βρεθεί μπροστά σε ένα έργο του υπέροχου αυτού street artist που δεν θα αποκαλύψει ποτέ την αληθινή του ταυτότητα.

— Έλενα Φάκου FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

29

NEW COMER

Ραφαήλ Παγώνης

ΠΑΙΔΊ - ΘΑΎΜΑ ΤΟΥ ΤΈΝΙΣ Ναι, Ραφαήλ Παγώνη, θα τα γκρεμίσουμε τα τείχη μια μέρα

Τ

ο ελληνικό τένις έχει μέλλον και ονοματεπώνυμο: Ραφαήλ Παγώνης. Ο αθλητής που, με μαθηματική ακρίβεια, θα μας χαρίσει πολλές στιγμές υπερηφάνειας στο μέλλον, γεννήθηκε πριν μόλις δέκα χρόνια, έχει όμως ήδη καταφέρει να ξεχωρίσει. Ο κορυφαίος προπονητής Πάτρικ Μουράτογλου τον απολαμβάνει να προπονείται και να αγωνίζεται στην ακαδημία του στην Γαλλία και δεν έχει λόγο να το κρύψει-διθύραμβοι για τον μικρό Παγώνη στα social media. Προσφάτως, ο «Ράφα» κατέστη κι επισήμως διεθνής, αφού υπέγραψε συμβόλαιο με την Babolat, τηνεταιρία με την οποία παίζει από τα πρώτα του τενιστικά βήματα, στην ακαδημία του βασικού προπονητή του, του Παντελή Μοσχούτη. Η ζωή του Ραφαήλ είναι ήδη συναρπαστική, αλλά και δύσκολη πολύ διαφορετική από αυτήν ενός μέσου συνομιλήκου του, όμως μοιάζει ευτυχισμένος. «Το μόνο πράγμα που φαίνεται πως τον στενοχωρεί είναι ότι δεν έχει αδερφάκι», λέει η μητέρα του, Ελένη Βαρβαρίγου. Εύκολα το ξεχνά, βεβαίως, όταν έχει στα χέρια ή στα πόδια του μια μπάλα, μια οποιαδήποτε μπάλα. Άλλωστε, χάρη και στον προπονητή πατέρα του Βασίλη, ο Ραφαήλ ασχολείται με το μπάσκετ και τον αθλητισμό ευρύτερα από μωρό.

30

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

Το μοναχικό και αριστοκρατικό τένις δεν συγκρίνεται εύκολα, φυσικά, με άλλα αθλήματα. Και οι δύο γονείς του κάνουν λόγο για τις σχεδόν απροσπέλαστες δυσκολίες της ανατροφής εν Ελλάδι ενός αθλητή που πάει για πρωταθλητισμό. Το τένις είναι άθλημα ακριβό, απαιτεί πριβέ προπονήσεις, ειδικό εξοπλισμό, φυσικοθεραπεία, αρκετές ώρες γυμναστικής, συνεχή και αδιάκοπη τριβή. Όταν μια οικογένεια διαθέτει ένα ταλέντο είναι λογικό να αλλάζει άρδην η ζωή της. Πώς θα μπορούσε όμως να μην είναι, μητέρα και πατέρας, απολύτως δοσμένοι στα όνειρα του μικρού τους όταν εκείνος, μαθητής τρίτης δημοτικού ακόμα έκανε μια ερώτηση που σχεδόν τους συνέτριψε; Μαθαίνοντας για την υποδοχή των ολυμπιονικών στην αρχαιότητα η οποία συνοδευόταν από το γκρέμισμα των τειχών, ως ένας συμβολισμός πίστης στην δύναμη των αθλητών, ο Ραφαήλ ρώτησε με το πιο γλυκό βλέμμα: «Μαμά, θα γκρεμίσουν και για μένα τα τείχη όταν φέρω το χρυσό;» Ήταν η πρώτη, αλλά όχι η τελευταία φορά που ο Ραφαήλ αναφέρθηκε στο όνειρό του για Ολυμπιακούς. Τους γονείς του, και είναι ρητοί σε αυτό, δεν τους ενδιαφέρει αν θα γίνει πρωταθλητής. Προτιμούν να είναι ευτυχισμένος.

Η μητέρα του φροντίζει πάντα να αποτελεί μια φωνή λογικής και προσγείωσης μέσα σε ένα σπίτι με το αθλητικό πνεύμα να κυριαρχεί. «Δεν ξέρω αν ο Ραφαήλ μπορεί να αντιληφθεί τι έχει καταφέρει μέχρι στιγμής. Τα ταξίδια του, τις νίκες του, τις γνωριμίες. Πάντως, σε τουρνουά δεν βλέπω τα παιδιά που αγωνίζονται να είναι ευτυχισμένα, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων…» Ο Ραφαήλ επιμένει και ξέρουμε πολύ καλά τι λέγεται για τους επιμένοντες. Παρά τις δυσκολίες πρακτικής φύσεως (απουσίες από το σχολείο, συνδυασμός αθλητισμού και μάθησης, η ίδια η εύθραυστη παιδικότητά του), ο μικρός τενίστας, με ένα χαμόγελο ως τ’ αυτιά, δεν σταματά να προχωρά προς τους στόχους του, αξιοποιώντας πλήρως το έμφυτο ταλέντο του και δουλεύοντας σκληρά. Όταν ήταν γύρω στα επτά του χρόνια, ρώτησε τους γονείς του τι σημαίνει η λέξη «θυσία». Κι εκείνοι του απάντησαν κάτι που θα μπορούσε να αποτελεί ένα είδος εμβλήματος για τον ίδιο, όταν χρόνια μετά, γυρίσει πίσω να θυμηθεί από πού ξεκίνησε. «Η μαμά και ο μπαμπάς δεν κάνουν καμία θυσία για σένα. Εσύ όμως κάνεις ήδη πολλές. Και θα συνεχίσεις…»

— Γεωργία Δρακάκη

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

31

PHOTO: FACEBOOK PAGE, MOURATOGLOU ACADEMY

PHOTO: INER EAR RECORDS

32

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

NEW COMER

Κristof

ΔΙΑΣΚΈΔΑΣΗ, ΤΈΡΨΗ, ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΊΑ ΜΕΤΆ ΜΟΥΣΙΚΉΣ Ο Κristof αξιοποίησε με τον καλύτερο τρόπο την περίοδο της πρώτης καραντίνας γράφοντας το άλμπουμ «Ψυχαγωγία»

Ε

τοιμολογικά, ο όρος ψυχαγωγία, σημαίνει την ανάκληση των ψυχών από τον Άδη δια μαγικών μέσων και την προσέλκυση των ψυχών, τη διασκέδαση, την τέρψη: ναι θα σου συμβούν όλα, ακούγοντας το νέο δίσκο του Kristof.

To τέταρτο άλμπουμ του Kristof είναι και ταυτόχρονα το πρώτο που έγραψε στην μητρική του γλώσσα, δηλαδή τα ελληνικά. Προηγήθηκαν τρεις αγγλόφωνοι δίσκοι πριν την «Ψυχαγωγία», η οποία αποτελείται από συνειρμική γραφή και στίχους γεμάτους εικόνες από τη μυθολογία. Ο ήχος και τα λόγια κατευθύνουν τον ακροατή στην εκτόνωση και στη συναισθηματική έξαρση, ενώ τα δέκα κομμάτια έχουν ως σκοπό να σε μεταφέρουν σε άλλους κόσμους διακόπτοντας την επαφή με την καθημερινή και πεζή πραγματικότητα. Και η αλήθεια είναι το καταφέρνουν

με έναν cool, μαγικό τρόπο. Η εμπειρία της ακρόασης έχει ως σκοπό να σου δημιουργήσει την εντύπωση ότι μέσα σου υπάρχει κι άλλο μέρος της ύπαρξης, διαφορετικό από το σώμα. Η μουσική του Kristof, ο οποίος αυτοπροσδιορίζεται ως ένας queer ποπ καλλιτέχνης, το καταφέρνει, συνδυάζοντας απόκοσμα φωνητικά και πρόζα, πειραγμένα πιάνα και synthesizers που κατασκευάζουν μια καθαρή φαντασίωση του ονείρου. Ο Kristoflamp όπως θα τον βρεις στο Instagram, αγαπά πολύ τις γάτες και το να μεταμορφώνεται ευφάνταστα σε αρλεκίνο, ενώ είναι ενεργό μέλος της LGBTQ+ κοινότητας. Ξέρουμε ότι ζει στη Νέα Σμύρνη, έχει επιρροές από τον Αττίκ, τον Μάνο Χατζιδάκη, την Λένα Πλάτωνος και δηλώνει μουσικός - performer. Έχει εξομολογηθεί ότι δεν τελείωσε ποτέ τις σπουδές του στο πιάνο, όμως κάθε φορά που

κάθεται να παίξει σε αυτό, κάνει ένα είδος ψυχοθεραπείας. Η πλειοψηφία των κομματιών που περιλαμβάνονται στο άλμπουμ, γράφτηκαν κατά το διάστημα της πρώτης καραντίνας του 2020.Ο δίσκος ηχογραφήθηκε το 2021 στο studio Lotus με παραγωγό τον Βασίλη Ντοκάκη. Το artwork επιμελήθηκε ο Petros Aronis. Η “Ψυχαγωγία” κυκλοφορεί σε CD, κασέτα και digital από την InnerEar. — Έλενα Φάκου

ΣΚΆΝΑΡΕ ΚΑΙ ΔΕΣ

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

33

ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΉ

ΑΝΑΤΑΡΆΞΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΑΚΑΤΑΤΆΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΉ ΜΕΣΌΓΕΙΟ Kαταλύτης των εξελίξεων η ενέργεια; ΑΠΌ ΤΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟ ΦΊΛΗ

Τ

ο ζήτημα της ενέργειας της Ανατολικής Μεσογείου και της δυνατότητάς της να συμβάλλει στην ασφάλεια τροφοδοσίας της ευρωπαϊκής αγοράς φυσικού αερίου βρίσκεται στην επικαιρότητα εδώ και μία δεκαετία. Έχει, συνεπώς, αξία να επιχειρήσουμε να θέσουμε το ζήτημα στη σωστή του διάσταση, με τη σημείωση ότι οι εξελίξεις στην Ουκρανία θα μπορούσαν να διαφοροποιήσουν ακόμη και δραστικά κάποια από τα δεδομένα.

Ενεργειακή μετάβαση με αστερίσκους και υψηλές τιμές

Υπό τις παρούσες συνθήκες, τα deep off-shore (σε μεγάλα βάθη) projects, ορισμένα εκ των οποίων βρίσκονται στην Ανατολική Μεσόγειο, δεν έχουν τύχη. Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) είναι το μέλλον και η Ελλάδα ορθά επενδύει σε αυτές, κατέχοντας την 6η παγκοσμίως θέση σε κατά κεφαλή παραγωγή φωτοβολταϊκών και την 5η καλύτερη θέση στην Ευρώπη σε συμμετοχή της αιολικής ενέργειας στον ηλεκτρισμό1, αλλά το φυσικό αέριο αποτελεί το καύσιμο μετάβασης, ενώ αυτή τη στιγμή είναι σημαντικό και για την τεχνική υποστήριξη των ΑΠΕ, ως συμπλήρωμα καυσίμου για τις μονάδες που θα τις καλύπτουν. Οι τελευταίες, βέβαια, παραμένουν προσώρας ακριβές (χωρίς να χάνουν τη μελλοντική

δυναμική τους), με το υδρογόνο να θεωρείται το ανερχόμενο καύσιμο. Δεν είναι τυχαίο ότι η ΕΕ έχει αρχίσει να διακόπτει τις επενδύσεις της σε ορυκτά καύσιμα, συμπεριλαμβανομένου και του φυσικού αερίου. Ενδεικτική της κατάστασης είναι η έρευνα που ξεκίνησε από τον ευρωπαίο Ombudsman γιατί ο East Med και ο διασυνδετήριος αγωγός Ελλάδας-Βουλγαρίας (IGB) περιλαμβάνονται στα σχέδια κοινού ενδιαφέροντος. Σημαντικό, επίσης, είναι πως ο νέος Αμερικανός πρόεδρος, αντιθέτως με τον προκάτοχό του, έχει ήδη προαναγγείλει την αύξηση της χρήσης

ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα.

Η μεγάλη παγίδα για την ανθρωπότητα είναι η μακροημέρευση των πολύ υψηλών τιμών διότι αποθαρρύνονται από τη μία οι επενδύσεις στο φυσικό αέριο και από την άλλη δεν μπορεί να καλυφθεί η αυξημένη ζήτηση μόνο με τη χρήση ΑΠΕ. Η δε Ευρωπαϊκή Ένωση είναι εξαιρετικά ευάλωτη ως καταναλωτής και θα παραμείνει για αρκετό καιρό, καθώς, αφενός, στερείται εναλλακτικών έναντι της Ρωσίας, δεδομένης της εξαίρεσης του πλουτοπαραγωγικού Ιράν λόγω των αμερικανικών κυρώσεων και αφετέρου, δέχεται μεγάλο ανταγωνισμό από την Κίνα και στο μέλλον και την Ινδία ως πελάτες. Και παρά τη διάθεση

των Αμερικανών να συνδράμουν την Ευρώπη με ποσότητες υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), η έμφασή τους είναι στην πιο προσοδοφόρα αγορά της Ασίας, που πληρώνει premium +4-5 $.

Ανατολική Μεσόγειος

Στην Ανατολική Μεσόγειο, μετά την ανακάλυψη του κοιτάσματος Ζορ στην Αίγυπτο, δεν έχει υπάρξει κάποια νεότερη ανάλογου μεγέθους, που να θεωρείται game changer. Το Ζορ θα καλύπτει κατά κύριο λόγο τις αυξανόμενες εγχώριες ανάγκες της Αιγύπτου.2 Στην περίπτωση της Κύπρου, οι μέχρι στιγμής ανακαλύψεις δείχνουν πως οι δυνατότητες της δεν θα ξεπεράσουν τα 10-11 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια, όταν μόνο του Ζορ είναι στα 30 τρις κυβικά πόδια και του ισραηλινού Leviathan στα 22 τρις κυβικά πόδια. Η Κύπρος έχει βάσει των υφιστάμενων ευρημάτων πρόβλημα εμπορικότητας, το οποίο δεν μπορεί να λυθεί χωρίς τη συνδρομή Αιγύπτου και πιθανόν και Ισραήλ. Το δε Ισραήλ έχει προσανατολίσει τη λειτουργία της εγχώριας οικονομίας στο φυσικό αέριο (total gasification), ωστόσο, το ενεργειακό πεδίο Leviathan (2ο μεγαλύτερο στην Ανατολική Μεσόγειο) διαθέτει πλεονάζουσες ποσότητες φ.α. της τάξεως των 10-12 δις κ.μ. Η σημασία της Ανατολικής Μεσογείου για την ευρωπαϊκή αγορά, θα

1 Ακόμη και το 2050-2060, έστω και αν έχει υλοποιηθεί η μετάβαση στη μεταλιγνιτική εποχή, δεν θα εκμηδενιστεί η χρήση φ.α., διότι οι ΑΠΕ δεν θα μπορούν να καλύψουν την ενεργειακή ζήτηση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ΕΕ, όπου παρά την αναμενόμενη δραματική πτώση στη χρήση φ.α., το 2060 αναμένεται να καταναλώνονται 200 δις κ.μ. ετησίως από 500 δις κ.μ. σήμερα.

2 Είναι ζωτικής σημασίας για τον αλ-Σίσι να προσφέρει η κυβέρνησή του ενέργεια σε σχετικά χαμηλές τιμές. Το πρόβλημα είναι πως οι τιμές έχουν αυξηθεί, μειώνοντας την εγχώρια κατανάλωση αλλά δίνοντας τη δυνατότητα για μεγαλύτερες εξαγωγές.

34

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

35

απομειωνόταν, όσο καθυστερεί η λήψη αποφάσεων. Ωστόσο, δεδομένου ότι εξαντλούνται τα εγχώρια αποθέματα σε Νορβηγία και Ολλανδία αλλά και της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, η οποία επιδεινώνει άγνωστο για πόσο τις σχέσεις ΕΕ-Μόσχας, και λαμβάνοντας υπόψη ότι ο βαθμός εξάρτησης της ΕΕ από τις εισαγωγές φυσικού αερίου θα αυξάνεται, η τελευταία θα θέλει να κατοχυρώσει την πρόσβαση της σε ασφαλείς/αξιόπιστες πηγές. Εντούτοις, παρατηρείται έλλειψη υποδομών, με εξαίρεση τα δύο εργοστάσια υγροποίησης στην Αίγυπτο, που κατά τα φαινόμενα δεν πρόκειται να συμπληρωθούν από νέα. Έτσι και αλλιώς, η περιοχή δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τη Ρωσία, η οποία προμηθεύει την ευρωπαϊκή αγορά με περίπου 180 δις κυβικά μέτρα ετησίως (160 δις πέρσι). Η Ανατολική Μεσόγειος, στο καλό σενάριο, θα μπορούσε να μετεξελιχθεί σε ένα δεύτερο Αζερμπαϊτζάν, δηλαδή να παράσχει το πολύ 20-30 δις κ.μ. σε ετήσια βάση, αλλά στον απόηχο των εξελίξεων στην Ουκρανία, η θέση της στους ευρωπαϊκούς σχεδιασμούς δεν μπορεί παρά να ενδυναμωθεί. Θυμίζουμε ότι ο φιλόδοξος ευρωπαϊκός στόχος περικοπών διοξειδίου του άνθρακα κατά 55% μέχρι το 2030 και μηδενικών εκπομπών το 2050, επηρεάζει τις εξελίξεις. Το μέλλον (και) της Ανατολικής Μεσογείου βρίσκεται στην αξιοποίηση των ΑΠΕ. Η Ελλάδα κινείται στη σωστή κατεύθυνση και πιστώνεται ότι έχει επιταχύνει τις διαδικασίες προσαρμογής στην πράσινη ενέργεια σε συντονισμό με την ΕΕ, επωφελούμενη κεφαλαίων και τεχνογνωσίας. Αλλά αξίζει να επισημάνουμε, ότι ενώ η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων δεν χρηματοδοτεί πλέον νέα projects φυσικού αερίου, προκειμένου να μειωθεί η εξάρτηση από τη Ρωσία, θα μπορούσε, μεταξύ άλλων (π.χ. κατασκευή υποδομών για την υποδοχή υγροποιημένου φυσικού αερίου, αναθεώρηση για την πυρηνική ενέργεια), να δει με άλλο μάτι κάποια καινούργια σχέδια για τη διαμετακόμιση φυσικού αερίου.

36

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

Επιστρέφοντας στις ΑΠΕ, τα δύο ελπιδοφόρα αλλά και πολύ ακριβά σχέδια είναι οι διασυνδετήριοι EuroAsia και EuroAfrica. Για τον πρώτο, που θα συνδέσει το ηλεκτρικό δίκτυο της απομονωμένης ενεργειακά Κύπρου με Ισραήλ και Ελλάδα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προ λίγων εβδομάδων αποφάσισε να επενδύσει 657 εκατομμύρια ευρώ. Η υλοποίησή του θεωρείται θέμα χρόνου. Αυτό το σχέδιο που είναι ακόμη πιο φιλόδοξο και μένει να διευκρινιστούν πολλά τεχνικά και οικονομικά σημεία, είναι της σύνδεσης Αιγύπτου-Ελλάδας με καλώδιο που θα μεταφέρει ηλεκτρική ενέργεια η οποία θα παράγεται από ηλιακά πάνελ που θα εγκατασταθούν στην έρημο. Ο Έλληνας πρωθυπουργός και ο Αιγύπτιος πρόεδρος, μάλιστα, αποδίδουν μεγάλη σημασία, ζητώντας από τα αρμόδια υπουργεία να επισπεύσουν τις διαδικασίες. Σημαίνει αυτό ότι η Ανατολική Μεσόγειος γίνεται πράσινη; Όχι ακόμη, αλλά αυτή είναι η τάση. Στην περίπτωση δε της Ελλάδας, η διπλωματία της πράσινης ενέργειας βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε εξέλιξη. Και για την Αθήνα, σχέδια όπως ο East Med, είχαν περάσει σε δεύτερη μέρα προ πολλού και πριν διαρρεύσει το αμερικανικό non-paper.

East Med

Ο East Med εξαρχής βρισκόταν χαμηλά στις προτεραιότητες όσων δραστηριοποιούνται στην Ανατολική Μεσόγειο. Άρχισε να προωθείται από το 2010-2011 από την Ελλάδα, χωρίς να βρει υποστήριξη από τα υπόλοιπα μέρη, και παρά το ότι οι οικονομικοτεχνικές του δυσκολίες δεν είναι ανυπέρβλητες, ακόμη και μετά το 2015, όταν το αγκάλιασαν Ισραήλ και Κύπρος, η αίσθηση ήταν ότι δεν θα λάμβανε σάρκα και οστά. Από τις κυριότερες προκλήσεις που είχε να αντιμετωπίσει είναι η απροθυμία της Ιταλίας, που είναι ο τελικός προορισμός, να το στηρίξει. Επίσης, η πορεία του αγωγού, που διερχόταν από αμφισβητούμενη περιοχή υφαλοκρηπίδας, με την Τουρκία να διατείνεται ότι της ανήκει, και να δείχνει τα δόντια της με την εκδίωξη του σκάφους Nautical Geo, προσέθετε

ένα γεωπολιτικό βάρος, που δυστυχώς πολλοί συνυπολογίζουν. Από εκεί και πέρα, το non-paper της Ουάσιγκτον, που είναι ισορροπημένο, μιας και επιβεβαιώνει τη στήριξή της στα σχέδια EuroAsia και EuroAfrica, έκανε την αχρείαστη αναφορά/άδειασμα στον East Med. Χωρίς αυτό να αποτελεί καταλύτη των εξελίξεων, το μήνυμα προς τους Τούρκους είναι ότι εφόσον επανέρχονται σε μία σχετική κανονικότητα και συμπεριφέρονται με τον τρόπο που οι ΗΠΑ επιθυμούν (βλ. προσέγγιση με Ισραήλ, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Αρμενία), τότε τους αναγνωρίζεται ένας σημαίνων ρόλος στην περιοχή, επαναφέροντάς τους στις ενεργειακές διεργασίες. Αυτό είναι το δυνητικό όφελος της ευθυγράμμισης με την αμερικανική πολιτική. Αλλά το χειρότερο είναι πως φαίνεται η Ουάσιγκτον να δικαιώνει ή τελοσπάντων να ανέχεται τις μεθόδους εξαναγκασμού και εκφοβισμού της Τουρκίας έναντι Ελλάδας και Κύπρου. Αλλά, ο East Med ενδέχεται να αποδειχθεί εφτάψυχος, τώρα που οι Βρυξέλλες αναζητούν τρόπους και έργα να αθροίσουν ποσότητες από διαφορετικές πηγές (ακόμη και με κόστος) προκειμένου να μετριάσουν τη δεσπόζουσα θέση της Ρωσίας στην ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας.

Αίγυπτος σε ρόλο καταλύτη

Το σχέδιο που συγκεντρώνει τις μεγαλύτερες πιθανότητες πραγματοποίησης είναι η εξαγωγή φυσικού αερίου (σε μορφή LNG) από την Αίγυπτο. Τόσο το Ισραήλ όσο και η Κύπρος έχουν ήδη προβεί σε συμφωνίες με τις αιγυπτιακές αρχές ώστε να μεταφέρουν μέρος της παραγωγής τους στο Idku και τη Damietta, τα δύο εργοστάσια υγροποίησης της Αιγύπτου, που υπολειτουργούσαν για παραπάνω από μία πενταετία. Αξίζει να σημειωθεί πως παρότι ο τερματικός σταθμός στην Αλεξανδρούπολη αποτελεί ελκυστικό (βάσει απόστασης και μεταφορικού κόστους) προορισμό, επειδή πρόκειται για LNG, η διάθεσή του σε οποιαδήποτε άλλη αγορά, ακόμη και πέραν

της ευρωπαϊκής, είναι πιθανή. Άρα, η Ελλάδα έχει μεν πλεονέκτημα, ωστόσο, δεν γίνεται να εξασφαλίσει το σύνολο των ποσοτήτων που θα εξάγονται από την Αίγυπτο (συμπεριλαμβάνοντας ισραηλινό και κυπριακό φυσικό αέριο). Η ελληνική ναυτιλία, πάντως, που έχει προνοήσει να προμηθευθεί πλοία μεταφοράς LNG, θα βγει αρκετά ωφελημένη. Επακόλουθα, η Αίγυπτος, ειδικά μετά την ανακάλυψη του μεγαλύτερου κοιτάσματος της Ανατολικής Μεσογείου, του Ζορ, θέλει να αναπτύξει τον ρόλο του κόμβου παραγωγής και διάθεσης φυσικού αερίου και LNG.

Τουρκία

Έχει διεξάγει προσώρας 8 γεωτρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ, που όλες ήταν ανεπιτυχείς. Πιθανότατα, παρασύρθηκε από τις υψηλές προσδοκίες που καλλιεργήθηκαν τα περασμένα χρόνια. Η μόνη ελπιδοφόρα είναι στα βόρεια του τεμαχίου 6 («χτύπησε» αρχικά σε λάθος σημείο), όπου θα μπορούσε να επιστρέψει το επόμενο χρονικό διάστημα, παραβιάζοντας για μία ακόμη φορά την κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη. Παράλληλα, επειδή διψάει για ενέργεια, επενδύει στα FLNGs, τις ΑΠΕ και την πυρηνική ενέργεια, εισάγει LNG (επιδιώκει να υπερκεράσει το δια αγωγών φυσικό αέριο) και αναζητά πηγές ή πρόσβαση σε γειτονικές περιοχές. Δεν έχει επιλέξει τυχαία Αζερμπαϊτζάν και Κατάρ, διότι πέραν των χρηματοδοτικών ενέσεων στην οικονομία, τη διασφαλίζουν και ενεργειακά. Είναι ως κοντινή αγορά μία προφανής επιλογή για το Ισραήλ και γίνονται εδώ και χρόνια συζητήσεις για την εξαγωγή περίπου 8-10 δις κυβικών μέτρων στη νότια Τουρκία. Παράλληλα, αποκτά τεχνογνωσία, αγοράζοντας υπηρεσίες από εξειδικευμένες εταιρείες στις νόμιμες δραστηριότητες της στη Μαύρη Θάλασσα και εν συνεχεία τις χρησιμοποιεί στις περιοχές που παρα-

νομεί. Επίσης, πληρώνει πολύ ακριβά για να διατηρεί εξειδικευμένο τεχνικό προσωπικό από το εξωτερικό. Συνέπεια των παραπάνω, η Άγκυρα ενδιαφέρεται σφόδρα για τους υδρογονάνθρακες της περιοχής, για να μειώσει τόσο την εξάρτησή της από τις εισαγωγές όσο και να αναβαθμιστεί γεωπολιτικά, προσβλέποντας στην εδραίωσή της στη θέση του κόμβου διαμετακόμισης. Επιθυμεί, λοιπόν, τη συμπερίληψή της σε όλα τα σχέδια του νότιου ευρωπαϊκού διαδρόμου, καθώς και να ελέγξει τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο, της οποίας θεωρεί ότι πρέπει να ηγεμονεύσει. Δεν μπορεί προσώρας να υπερβεί την αλαζονεία της ώστε να συνεννοηθεί με τα κράτη της περιοχής, για αυτό προκρίνει μονομερείς ενέργειες επίδειξης ισχύος και εκφοβισμού, αν και εσχάτως επιχειρεί να προσεγγίσει το Ισραήλ, με στόχο τη συνεργασία και στον ενεργειακό τομέα. Το κυριότερο όμως: από τη μία είναι πολύ μεγάλη για τα περιφερειακά δεδομένα για να αγνοηθεί, από την άλλη, ωστόσο, λόγω του τρόπου που εργαλειοποιεί διάφορα ζητήματα, η όποια εμπλοκή της δεν μπορεί παρά να είναι ως υποδοχέα/διψασμένου πελάτη, αλλά όχι ως διαμετακομιστή. Και τούτο διότι θα ήταν επικίνδυνα αφελές για τις Βρυξέλλες να δώσουν τα κλειδιά μεταφοράς φυσικού αερίου μέσω του νότιου ευρωπαϊκού διαδρόμου στην Άγκυρα. Επιπλέον, παρά τα όσα αναφέρουν Τούρκοι αξιωματούχοι, η μεταφορά φυσικού αερίου στην Ευρώπη από τις πηγές της Ανατολικής Μεσογείου μέσω Τουρκίας είναι πολύ ακριβή, γιατί το υφιστάμενο δίκτυο της είναι κορεσμένο, άρα εφόσον δεν μπορεί να υποδεχθεί νέες ποσότητες πρέπει να κατασκευαστεί καινούργιο, που θα συνδέει τα τουρκικά παράλια με τα ευρωπαϊκά σύνορα της χώρας, είτε με την Ελλάδα, είτε με τη Βουλγαρία.

Επίλογος

Η διαρροή του αμερικανικού nonpaper αναζωπύρωσε τη συζήτηση για ενδεχόμενη έξοδο της Τουρκίας από την αυτοαπομόνωση στην οποία περιήλθε. Η αίσθηση αρκετών είναι ότι η προσέγγιση που επιχειρεί η Άγκυρα με κράτη της περιοχής θα διευκολύνει τη συμμετοχή της σε ενεργειακά σχέδια και αυτό θα αποκλιμακώσει τις εντάσεις. Σε αυτή την αναδιάταξη και ανακατανομή που επιχειρείται, υπάρχουν ευκαιρίες και κίνδυνοι για τον Ελληνισμό. Η έγκαιρη στροφή μας στην πράσινη ενέργεια και η έμφαση σε αντίστοιχα σχέδια, που απολαύουν της υποστήριξης ισχυρών διεθνών δρώντων, μας προσφέρει τη δυνατότητα να μεγαλώσουμε το αποτύπωμά μας στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι συμπράξεις με Ισραήλ και Αίγυπτο δεν κινδυνεύουν μεν από τυχόν σταδιακή βελτίωση των σχέσεων τους με την Τουρκία, εντούτοις, απαιτείται εγρήγορση για τον αντίκτυπο που μπορεί να έχουν στο ενεργειακό παίγνιο. Όπως επίσης, πρέπει να προσεχθεί η προσπάθεια της Τουρκίας να επιβάλλει ένα νέο καθεστώς στην ευρύτερη περιοχή, «πουλώντας» τη χρησιμότητά της στο ενεργειακό πεδίο αλλά εσχάτως και στο Ουκρανικό ζήτημα. Αν, πάντως, πρόκειται να οδηγηθούμε σε μία εξομάλυνση, τότε αυτή δεν μπορεί να είναι περιστασιακή ή τμηματική αλλά συνολική και βιώσιμη, κάτι που προϋποθέτει την κανονικοποίηση της Τουρκίας, τον σεβασμό του διεθνούς δικαίου και την αποφυγή χρήσης (μέσων) βίας. Αυτή πρέπει να είναι η σταθερή επιδίωξή μας, την οποία πρέπει να διαμηνύσουμε προς πάσα κατεύθυνση και να κάνουμε την ανάλογη διεθνή εκστρατεία προκειμένου να την προωθήσουμε. Τα γεγονότα στην Ουκρανία μας προσφέρουν μία ευκαιρία.

[1] Είναι ζωτικής σημασίας για τον αλ-Σίσι να προσφέρει η κυβέρνησή του ενέργεια σε σχετικά χαμηλές τιμές. Το πρόβλημα είναι πως οι τιμές έχουν αυξηθεί, μειώνοντας την εγχώρια κατανάλωση αλλά δίνοντας τη δυνατότητα για μεγαλύτερες εξαγωγές. Για την ώρα, πάντως, υπάρχει ένα break-even [2] Το κοίτασμα Αφροδίτη φαίνεται πως θα εξελιχθεί σε δορυφόρο του Leviathan. Η εξειδικευμένη σε FLNG Chevron, ως newcomer στην περιοχή, θα λάβει τις τελικές αποφάσεις.

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

37

ΛΟΓΩ ΤΕΧΝΗΣ

Η ΦΩΝΉ ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΤΗ ΔΎΝΑΜΗ ΤΗΣ ΣΑΓΉΝΗΣ Μια σειρά πορτραίτων της Φλέρυς Νταντωνάκη και μία αφήγηση από τον σκηνοθέτη Θοδωρή Καλομοιράκη. ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΩΝΗ ΜΠΟΣΚΟΪΤΗ

38

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

39

Α

πό το 2001, απ’ όταν έφτιαξα το ντοκιμαντέρ για τη Φλέρυ Νταντωνάκη, αναζητούσα τον σκηνοθέτη Θόδωρο Καλομοιράκη. Είχα διαβάσει πως το 1973, στο φεστιβάλ κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, είχε συμμετάσχει μία δική του ταινία, το «Ακρόπολις Εξπρές» με πρωταγωνίστρια την Ιέρεια του «Μεγάλου Ερωτικού». Ήταν αδύνατο να επικοινωνήσω μαζί του, ζούσε μόνιμα στις ΗΠΑ τότε και είχε χαθεί μάλλον από τα εγχώρια κινηματογραφικά δρώμενα. Ούτε χρήστης του διαδικτύου ήμουν, όπως σήμερα, ώστε να είχα ευκολότερη πρόσβαση σε αρχεία και ηλεκτρονικές διευθύνσεις. Κι έτσι, για πολλά - πολλά χρόνια η θέαση του «Ακρόπολις Εξπρές» παρέμενε κάπως σαν όνειρο. ‘Ώσπου ένα βράδυ, είδα ένα άλλο όνειρο στον ύπνο μου, αλλόκοτο, μεταφυσικό, το οποίο με έκανε να ασπαστώ εν μέρει τη μεταφυσική και να αρχίσω να πιστεύω πως με τη Φλέρυ Νταντωνάκη, την οποία ουδέποτε συνάντησα, με συνδέει κάτι βαθύτερο, υπαρξιακό θα έλεγα, που υπερβαίνει τα επίγεια: Ήμουν, λέει, σε μία λεωφόρο της Νέας Υόρκης τη δεκαετία του 1960. Στην Αμερική, που δεν έχω αξιωθεί μέχρι σήμερα να την επισκεφτώ, άρα η μόνη εικόνα που έχω είναι μέσα από τις ταινίες και τα ρεπορτάζ. Και αναφέρω τη δεκαετία του ‘60 καθώς απέναντι μου, σε μακρινή απόσταση, είδα με απόλυτη ευκρίνεια τη Φλέρυ Νταντωνάκη. Ήταν νέα, πανέμορφη, φορούσε μίνι φούστα και ψηλές μπότες. Η χαρά μου ήταν απερίγραπτη, έκανα να κινηθώ προς το μέρος της για να της μιλήσω, αλλά με σταμάτησε απότομα η ίδια. Άπλωσε το ένα της χέρι, σαν να μου έλεγε «Θα σε δείρω» και έμοιαζε τρομερά εκνευρισμένη. Ήταν τέτοιο το σοκ που πετάχτηκα από τον ύπνο μου με μία δυσάρεστη αίσθηση. Αμέσως είδα την οθόνη του κινητού μου που έλεγε πως η ώρα ήταν λίγο μετά τη μία τα μεσάνυχτα. Εκείνη η μέρα, θυμάμαι, πέρασε ολόκληρη μέσα σε μια ανεξήγητη αίσθηση μελαγχολίας. Σκεφτόμουν συνεχώς το εξής: «Η Φλέρυ τα’χει βάλει μαζί μου; Για ποιο 40

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

άνθρωπο, που έχει ζήσει κυριολεκτικά δέκα ζωές, βάσει των πολλών διηγήσεων του από τις συναναστροφές του με μυθικούς καλλιτέχνες Έλληνες και ξένους. Στο παρόν κείμενο, θα μάθετε όλα όσα ήθελα να μάθω κι εγώ και που αφορούν τη συμμετοχή της Φλέρυς Νταντωνάκη στη μικρού μήκους ταινία του...

Τ «Ακόμα και στις μέρες μας αντιμετωπίζουμε έναν ισχυρό άντρα σαν γεννημένο ηγέτη και μια ισχυρή γυναίκα σαν ανωμαλία». — Μάργκαρετ Ατγουντ

λόγο, τι της έκανα;» Κωμικό ακούγεται, ειδικά για όποιον γνωρίζει πως εμείς οι ίδιοι κατευθύνουμε τα όνειρα μας κάθε φορά, έλα όμως που το βράδυ της ίδιας μέρας, συνέβη κάτι που αγγίζει, όπως έγραψα παραπάνω, τα όρια της μεταφυσικής: Έτυχε να περάσω από το ιδιωτικό ιατρείο του οδοντογιατρού μου. Στην αναμονή, πάνω σ’ ένα τραπεζάκι, υπήρχε ένα Αθηνόραμα της τρέχουσας εβδομάδας. Το ανοίγω και κατευθείαν πέφτω πάνω στο τηλεοπτικό πρόγραμμα της χθεσινής μέρας. Ανατριχιάζω σύγκορμος σαν βλέπω ότι την προηγούμενη, στη μία ακριβώς τη νύχτα, την ίδια ώρα που ξύπνησα απ’ το όνειρο με τη Φλέρυ, προβλήθηκε από την ΕΡΤ το «Ακρόπολις Εξπρές» του Καλομοιράκη, η ταινία που έψαχνα τουλάχιστον μία δεκαετία! Σαν να εμφανίστηκε, λοιπόν, η Φλέρυ στον ύπνο μου για να με... προγκήξει επειδή έχασα ακόμη ένα κομμάτι του παζλ που συνέθετε την καλλιτεχνική της προσωπικότητα. Να που η μοίρα και ο χρόνος τα έφεραν έτσι και πρόσφατα, το περασμένο καλοκαίρι, βρήκα από το Facebook και από κοινούς γνωστούς τον σκηνοθέτη Θόδωρο Καλομοιράκη. Έχει επιστρέψει μόνιμα στην Ελλάδα και κατοικεί στην περιοχή του Ελληνικού. Τον συνάντησα, είδα έναν γλυκύτατο στα όρια της πραότητας

ο 1972, όταν ο Μάνος Χατζιδάκις προέδρευε της επιτροπής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, είδε την πρώτη ταινία του Θόδωρου Καλομοιράκη και προθυμοποιήθηκε να γράψει τη μουσική ή να αναλάβει τη μουσική επιμέλεια για την επόμενη ταινία του. Του έβαλε έναν όρο μόνο: Να έπαιζε στην ταινία του η Φλέρυ Νταντωνάκη, για την οποία ο Καλομοιράκης δεν είχε ιδέα ποια ήταν. «Αυτό δεν θα ήταν υποχρέωση, αλλά χαρά μου» απάντησε ο νέος σκηνοθέτης στον Χατζιδάκι και λίγο αργότερα θα’χε την τύχη να δει τη Φλέρυ μαζί με τον Δημήτρη Ψαριανό στο στουντιάκι της Columbia, όταν έγραφαν τον «Μεγάλο Ερωτικό». «Είχα γίνει μπάαστακας στο στούντιο, τόσο πολύ είχα ενθουσιαστεί» θυμάται ο Καλομοιράκης, που ήταν παρών στις περισσότερες ηχογραφήσεις του «Μεγάλου Ερωτικού». Και σε όσες δεν ήταν, είχε πάλι την τύχη να τις ακούσει λίγο μετά, πριβέ, στο σπίτι του Χατζιδάκι και συγκεκριμένα στο γραφείο του. Το επόμενο φιλμ του Καλομοιράκη θα ήταν μια μικρού μήκους ταινία με τον τίτλο «Ακρόπολις Εξπρές». Ο Χατζιδάκις, που θα τηρούσε την υπόσχεση του, ανάλαβε τη μουσική επιμέλεια και γι’ αυτό το λόγο «σύστησε» στον σκηνοθέτη την Κάκια Μένδρη. Του έβαλε να την ακούσει από δίσκους 78 στροφών, πιστεύοντας ότι τα παλιά τραγούδια από τις δεκαετίες του 1930 και του ‘40 θα ταίριαζαν στην ταινία του. Μία άλλη τραγουδίστρια που του «γνώρισε» ο Χατζιδάκις, με σκοπό πάντα να τη «χρησιμοποιήσει» στο φιλμ, ήταν η Ιταλίδα coloratura σοπράνο Amelita Galli - Curci Όπως και έγινε τελικά, αφού μέσα

στο «Ακρόπολις Εξπρές» ακούγεται μία ηχογράφηση με τη Galli-Curci από τις αρχές της δεκαετίας του 1920! Η πρώτη που κλείστηκε για την ταινία ήταν η Φλέρυ Νταντωνάκη, σύμφωνα με την επιθυμία του Χατζιδάκι. Ενόσω ο Καλομοιράκης συζητούσε μαζί της το σενάριο, αναζητούσε και τους υπόλοιπους ηθοποιούς. Στο Εθνικό Θέατρο πήγε και είδε την παράσταση «Το φάντασμα του κυρίου Ραμόν Νοβάρο» του Παύλου Μάτεσι. Ξεχώρισε δύο νέους ηθοποιούς, που θα μπορούσαν να υποδυθούν τον χαρακτήρα του λιποτάκτη στρατιώτη: Ο ένας λεγόταν Γιάννης Λαμπρόπουλος και ο άλλος λεγόταν Αντώνης Αντύπας, ο μετέπειτα γνωστός σκηνοθέτης του Απλού Θεάτρου και σύζυγος της συνθέτριας Ελένης Καραΐνδρου. Ταυτόχρονα, πιθανώς πάλι μέσω του Χατζιδάκι, ο Καλομοιράκης γνωρίστηκε προσωπικά και με τον συγγραφέα Παύλο Μάτεσι. Έχει σημασία η γνωριμία αυτή, καθώς ο Μάτεσις με τις ξενόγλωσσες γνώσεις του, έφτιαξε τους αγγλικούς υπότιτλους για την κόπια της ταινίας που θα παιζόταν στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Ο Μάτεσις επέμενε επίσης να διάλεγε ο σκηνοθέτης τον Λαμπρόπουλο και όχι τον Αντύπα: «Πιθανώς να είχαν κάποια ιδιαίτερη σχέση οι δυο τους κι ήθελε να τον προωθήσει. Αυτόν πήρα τελικά στην ταινία, αλλά ομολογώ πως δεν έμεινα ευχαριστημένος. Μετάνιωσα μάλιστα που δεν πήρα τον Αντύπα, γιατί τα επόμενα χρόνια γίναμε φίλοι». Όπως δεν ήθελε ο Καλομοιράκης να δυσαρεστηθεί ο Μάτεσις, που του πρότεινε τον Λαμπρόπουλο, έτσι δεν ήθελε να δυσαρεστηθεί και ο Χατζιδάκις, που του είχε προτείνει τη Φλέρυ. Το παράδοξο είναι πως μέχρι πρότινος που ο Καλομοιράκης ξανάδε τη συγκεκριμένη ταινία του, μια και την είχε αποκηρύξει, πίστευε πως έπαιζαν μέσα ο Λευτέρης Βογιατζής και ο Δάνη Κατρανίδης. Διευθυντής φωτογραφίας στο «Ακρόπολις Εξπρές» ήταν ο Σταμάτης Τρύπος, τον οποίο είχε συστήσει στον Καλομοιράκη ο Θόδωρος Αγγελόπουλος. «Τον γνώριζα ωστόσο τον Τρύπο» θυμάται ο

Καλομοιράκης, «αφού ήμουν βοηθός σκηνοθέτη του Φίλιππου Φυλακτού σε μία ταινία του με τη φωτογραφία του Τρύπου». Το θέμα είναι πως στα γυρίσματα της δικής τους ταινίας, η Φλέρυ τα πήγαινε καλά με όλους - «αγαπημένοι μου» τους αποκαλούσε - με τον Σταμάτη Τρύπο όμως είχε πραγματική λατρεία.

Γ

ια τις ανάγκες της ταινίας, είχαν νοικιάσει ένα τραίνο που έκανε τη διαδρομή Αθήνα - Γιουγκοσλαβία και ξανά πίσω. «Δεν διασχίζαμε πόλεις, αλλά πεδιάδες και αμπέλια» αφηγείται ο Καλομοιράκης, «ενώ ο Τρύπος φώναζε συνέχεια τη Φλέρυ. Εξαφανιζόταν. Ενδεικτικό είναι πως μια μέρα τη βρήκε κάτω απ’ τις γραμμές του τραίνου! Είχε ξαπλώσει στα χορτάρια και έτρωγε παπαρουνόπιτες». Οι παπαρουνόπιτες, που είχε φτιάξει η ίδια η Φλέρυ, ήταν το μοναδικό έδεσμα που έφερε στα γυρίσματα και που έτρωγε μόνο η ίδια, αφού κανείς άλλος δεν ήθελε να δοκιμάσει. «Η αλήθεια είναι πως μαστούρωνες και λίγο με τις παπαρουνόπιτες της Φλέρυς, οπότε λέγαμε ‘’άσε καλύτερα’’» (γέλια). Το «Ακρόπολις Εξπρές» γυρίστηκε το 1972 και ο Καλομοιράκης δεν κατάφερε να παραστεί στην προβολή του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης την επόμενη χρονιά, αφού υπηρετούσε τη στρατιωτική θητεία του, διάρκειας 27 μηνών, μεσούσης της χούντας. Λίγο πριν φύγει για Αμερική, το 1974, τηλεφωνήθηκε με τη Φλέρυ, η οποία του είπε πως θα πήγαινε κι εκείνη ξανά εκεί για να τον έβρισκε, κάτι που συνέβη τελικά το 1976, αμέσως μόλις γέννησε τη μοναχοκόρη της. «Έμενα στο Μπρούκλιν και με παίρνει η Φλέρυ για να μου πει: ‘’Σού’ ρχομαι με το παιδί μου’’. Δεν ήξερα καν ότι είχε γίνει μητέρα. Θυμάμαι που γυρίζαμε όλα τα καταστήματα, μπορεί να ψώνιζε παπούτσια λόγου χάριν, αλλά έπιανε την κουβέντα με όλους και ίδρωνα για να τη βγάλω έξω. Τα πόδια της ήταν μες την τρίχα, αξύριστα, ένα αντιαισθητικό θέαμα, η ίδια όμως τα έδειχνε και έλεγε χαριτωμένα: ‘’Οι τριχούλες μου’’. Άγιος άνθρωπος, χίπισσα κανονική, 100%! Η εμφάνιση της, οι μακριές ινδικές φούστες

που φορούσε, το ελαφρύ μαστούριασμα που έκανε, η χάι διάθεση της, το ξυπόλυτο περπάτημα της στις λεωφόρους, που την έκανε να νιώθει πιο ελεύθερη, όπως έλεγε, ήταν τα απολύτως δικά της χαρακτηριστικά. Μια μέρα μου δηλώνει πως θα έφευγε με το μωρό της και θα πήγαινε σε άλλη πόλη, εκεί που έμενε και στο παρελθόν προφανώς. Καθώς την αποχαιρετούσα από το παράθυρο του τρίτου ορόφου, της φώναξα να προσέχει τον εαυτό της και το παιδί. Και τότε συνέβη κάτι απίστευτο: Τη στιγμή που της το λέω αυτό και έμπαινε στο ταξί, γυρνάει έντρομη και ουρλιάζει: ‘’Το παιδί, που’ ναι το παιδί;’’ Το είχε ξεχάσει στη μπανιέρα! Ανέβηκε τρέχοντας τις σκάλες και, πράγματι, βρήκαμε το μωρό να κοιμάται. Δεν θα ξεχάσω που άνοιξα ένα παταράκι πάνω ακριβώς απ’ το μπάνιο, τράβηξα ένα σεντόνι που το έδωσα στη Φλέρυ, τύλιξε το μωρό της μέσα σ’ αυτό και το κατέβασε κάτω για να φύγουν. Περίμενα στο παράθυρο μου πάλι μέχρι να χαθούν με το ταξί, εφόσον κάτι άλλο μπορούσε να προκύψει τελευταία στιγμή».

Έ

καναν πολύ ωραίες συζητήσεις ο Καλομοιράκης και η Νταντωνάκη. Του μιλούσε τακτικά για το μιούζικαλ που’ χε παίξει, όταν τη γνώρισε ο Χατζιδάκις στις ΗΠΑ, το «Jacques Brel is Alive and Well and Living in

«Γνώρισα ανθρώπους και αγάπησα τα ζώα».

— Μενέλαος Λουντέμης

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

41

Paris». Του είχε δείξει την κριτική του συγγραφέα και κριτικού Clive Barnes, που ήταν διθυραμβική για την ίδια. . Στις κουβέντες τους, η Φλέρυ μιλούσε ακόμη στον Καλομοιράκη για τη Μελίνα Μερκούρη. Πώς πέρναγε από το καμαρίνι της, στο Broadway, όταν ανέβασαν με τον Ντασέν το «Ilya Darling», παρακαλώντας την να της δώσει ένα ρολάκι. Αν και δεν το θυμάται αυτό ο Καλομοιράκης, τον ενημερώνω πως μία και μοναδική φορά η Φλέρυ είχε αντικαταστήσει τη Μελίνα, εκτάκτως, στο «Ilya Darling» - ήταν κάτι που που επιβεβαίωσε ο αείμνηστος Ζιλ Ντασέν το 2001, όταν έκανα το ντοκιμαντέρ για τη Φλέρυ και μιλήσαμε στο τηλέφωνο. Υπήρχε τότε στην Αμερική ένας εκπληκτικός συγγραφέας, ο Charles Ludlam που πέθανε το 1987 από επιπλοκές του AIDS. Αυτός είχε γράψει πάρα πολλά έργα, παρωδίες, κωμωδίες, μεταξύ των οποίων και το «Galas», που βασιζόταν στη βιογραφία της Μαρίας Κάλλας. Τον χαρακτήρα της δικής του υπηρέτριας στο έργο, που υποδυόταν ένας άνδρας στο θεατρικό ανέβασμα, τον είχε εμπνευστεί απ’ τον τρόπο που έπαιζε η Φλέρυ την υπηρέτρια στο «Do I hear a waltz?», μ’ όλο αυτό δηλαδή το μεσογειακό ταμπεραμέντο της. Επρόκειτο για τον σπουδαίο Αμερικανό ηθοποιό, Everett Quinton, σύντροφο ζωής του Ludlam, που συνεχίζει μέχρι σήμερα το έργο του. Στην ουσία, ο Quinton τη Φλέρυ Νταντωνάκη υποδυόταν με το χιουμοριστικό όνομα «Φλώρα Πάστα Λινγκουίνι». Ο Καλομοιράκης θυμάται τον Everett Quinton μελαψό, τριχωτό, με μουστάκι επί σκηνής: «Ήταν κάτι το τρομερό, σαν να έβλεπες τη Φλέρυ σε αρσενικό on stage»! Η Φλέρυ δεν θα είχε ιδέα είναι το πιο πιθανό, αφού όλα αυτά γίνονται στην Αμερική το 1980 περίπου, όταν ο Καλομοιράκης είχε χάσει πια επαφή μαζί της.

Γ

ια τη Φλέρυ Νταντωνάκη ξανάκουσε το 1998 με αφορμή το θάνατο της. Του τηλεφώνησε ο αδερφός του στην Αμερική και τον ενημέρωσε πως εκείνη τη μέρα, τη 18η 42

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

Ιουλίου, θα παιζόταν από την κρατική τηλεόραση το «Ακρόπολις Εξπρές» στη μνήμη της. Δέκα χρόνια, όμως, νωρίτερα, γύρω στο 1987 - 88, κάποιος άλλος τον είχε ειδοποιήσει πως θα παιζόταν το «Ακρόπολις Εξπρές» στο ΑΣΤΥ στο πλαίσιο ενός αφιερώματος. «Με συντάραξε ο θάνατος της Φλέρυς» ομολογεί ο Καλομοιράκης, «όπως συμβαίνει μ’ όλους τους προσωπικούς φίλους που έχεις μοιραστεί πράγματα και κουβαλάς αναμνήσεις. Την αγαπούσα, αλλά πέρα απ’ τη δική μου απώλεια, ο κόσμος όλος στερήθηκε τη φωνή της. Δεν υπάρχει τέτοια φωνή!» Κι όταν του λέω πως ο Σπύρος Σακκάς κάποτε είχε πει πως η Φλέρυ Νταντωνάκη είναι πάνω απ’ τους Beatles και τη Joan Baez, συμφωνεί: «Κι εγώ το πιστεύω! Ούτε καν μπαίνω στον κόπο να τη συγκρίνω! Η Φλέρυ ήταν συγκλονιστική, τόσο εδώ, όσο και στην Αμερική και δυστυχώς δεν κατάφερα μέσα στα χρόνια να βρω κάποια ηχογράφηση της από τις πρώτες παραστάσεις του έργου για τον Jacques Brel. Ο Μάνος Χατζιδάκις την αγαπούσε, την προωθούσε και την προστάτευε και σκέφτομαι πως καλύτερα που έφυγε εκείνος πρώτος, διότι θα στενοχωριόταν πολύ με το χαμό της. Κι αν άφησαν από κοινού λίγα πράγματα, αποτελούν κανονικούς σταθμούς στο ελληνικό τραγούδι». Τον ρωτάω για το τι άφησε και ο ίδιος τελικά με τη Φλέρυ Νταντωνάκη, αν πιστεύει πως το μοναδικό στοιχείο για το οποίο αξίζει να μνημονεύεται σήμερα το «Ακρόπολις Εξπρές» είναι η παρουσία της. Έχει ενδιαφέρον η απάντηση του σκηνοθέτη: «Την ταινία μόλις μου την έστειλαν προχθές, ψηφιοποιημένη, και την ξανάδα εξαιτίας της συνάντησης μου μαζί σας. Δεν ήθελα, ήμουν μεταξύ του να βάλω να τη δω ή να την παρατήσω. Φοβόμουν, γιατί ήξερα ότι το’χα χάσει το παιχνίδι μ’ αυτή την κινηματογραφική μου απόπειρα. Το μόνο πράγμα που με πέταξε εκτός, να πω την αλήθεια, ήταν η σκηνή που η Φλέρυ διαβάζει τα γράμματα και κλαίει. Δεν θυμάμαι

να έκλαιγε μόνη της, πρέπει να’χαμε προξενήσει τεχνητά δάκρυα. Τι υπερβολικός που ήμουν»! Του συστήνω να χαλαρώσει, καθώς η σκηνή μια χαρά περνάει σήμερα, στο πλαίσιο ενός γκροτέσκου στοιχείου. Επιμένει: «Θα έπρεπε να ήταν ακόμη πιο γκροτέσκο, να τό’χω φτάσει στα άκρα!» Μου εξομολογείται πως ονειρευόταν να κάνει μία άλλη σκηνή μες την ταινία, που η Ευαγγελία Σαμιωτάκη θα ήταν ολόγυμνη πάνω σ’ ένα ροκοκό κρεβάτι, απ’ αυτά με τις κουρτίνες, και κάποιος θα της έκανε έρωτα. Δεν το τόλμησε βέβαια, ενώ ούτε καν έφτασε στο σημείο να το συζητήσει με την ηθοποιό».

Η

ταινία αυτή φανερώνει την άγνοια μου για το τι ήθελα να κάνω. Και μπορεί νάχει στοιχεία σουρεαλιστικού χιούμορ, ήταν όμως ξεκομμένα το ένα από τ’ άλλο δίχως καμία συνοχή. Θα το ήθελα να έχει βγει πολύ πιο αναρχικό φιλμ, μα δεν τα κατάφερα. Μην ξεχνάτε πως ήταν και χούντα και μένα καλύτερος μου φίλος τότε, που τον λάτρευα, ήταν ο Βασίλης Ραφαηλίδης». Ευχαριστώ τον Θόδωρο Καλομοιράκη για το μοίρασμα της μνήμης και λίγο πριν φύγω φέρνει έναν μεγάλο φάκελλο. Τον ανοίγει και μου βγάζει μια σειρά ασπρόμαυρων πορτραίτων της Φλέρυς Νταντωνάκη από τα γυρίσματα του «Ακρόπολις Εξπρές», που δεν έχουν δει ποτέ το φως της δημοσιότητας. Παθαίνω την πλάκα μου! «Πάρ’τα, είναι δικά σου, σου ανήκουν» μου λέει σε ένα συγκινητικό ξέσπασμα γενναιοδωρίας. Είναι οι φωτογραφίες που δημοσιεύονται αποκλειστικά στο τεύχος που κρατάτε στα χέρια σας. Με τον Καλομοιράκη θα τα ξαναπούμε σύντομα, γιατί, πέραν της μικρού μήκους ταινίας του με τη Φλέρυ Νταντωνάκη, τον σκοπό δηλαδή της επίσκεψης μου στο σπίτι του, ελάχιστοι γνωρίζουν πως είναι υπεύθυνος για το σχεδιασμό πολλών ιδιωτικών κινηματογραφικών αιθουσών. Μεταξύ αυτών, και του σούπερ σταρ Michael Jackson στο διαβόητο «Neverland Ranch».

Η COSMOTE ξεκινά τη δωρεάν αναβάθμιση ταχυτήτων σταθερού ευρυζωνικού Ιnternet

Α

υτά είναι ωραία νέα: Οι συνδρομητές σταθερής COSMOTE, οικιακοί και εταιρικοί θα μεταφερθούν στην αμέσως επόμενη εμπορικά διαθέσιμη ταχύτητα Internet, διατηρώντας την ίδια τιμή. Όπου φυσικά είναι τεχνικά εφικτή η αναβάθμιση, Για παράδειγμα οι συνδρομητές με οικονομικό πρόγραμμα ταχύτητας έως 24Mbps, έως 50Mbps και έως 100Mbps, θα αναβαθμιστούν σε ταχύτητα έως 50Mbps, έως 100Mbps και έως 200Mbps αντίστοιχα, χωρίς να προβούν σε καμία ενέργεια και χωρίς καμία μεταβολή στη διάρκεια του συμβολαίου τους ή του μηνιαίου παγίου. Η αναβάθμιση θα πραγματοποιηθεί ανάλογα με την κάθε σύνδεση είτε αυτόματα και απομακρυσμένα, είτε σε ορισμένες περιπτώσεις μετά από τεχνική υλοποίηση και επικοινωνία με τους συνδρομητές. Οι συνδρομητές στους οποίους είναι εφικτή η αναβάθμιση, θα ενημερωθούν, αμέσως μετά την ολοκλήρωσή της, μέσω του λογαριασμού σταθερής, της εφαρμογής My COSMOTE App και με γραπτό μήνυμα (sms). Περισσότερες πληροφορίες στο www. cosmote.gr/fiber. «Στόχος της αναβάθμισης ταχυτήτων είναι η αξιοποίηση των σύγχρονων δυνατοτήτων

Σε περιοχές που δεν έχει φτάσει ακόμη η οπτική ίνα Σταδιακή ολοκλήρωση των αναβαθμίσεων μέσα στο 2022 Δεν απαιτείται κάποια ενέργεια από τους συνδρομητές του δικτύου COSMOTE Fiber από μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Μεγαλύτερες ταχύτητες internet, σημαίνει καλύτερη καθημερινότητα και μεγαλύτερη παραγωγικότητα στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο», δήλωσε σχετικά ο Chief Marketing Officer Consumer Segment Ομίλου ΟΤΕ, κ. Παναγιώτης Γαβριηλίδης. Η δυναμική ανάπτυξη της υποδομής οπτικών ινών μέχρι το σπίτι (FTTH) του δικτύου COSMOTE Fiber Με σημαντική αύξηση των συνολικών επενδύσεων σε πάνω από 3 δισ. ευρώ μέχρι το 2027, ο Όμιλος ΟΤΕ φέρνει το FTTH σε 3 εκατ. σπίτια και επιχειρήσεις. Υλοποιώντας αυτό το τεράστιας σημασίας έργο, ο Όμιλος θα καλύψει περίπου τα 2/3 των γραμμών της Ελλάδας με οπτική ίνα μέχρι το σπίτι, απαντώντας έτσι στις σημερινές και μελλοντικές ανάγκες και δημιουργώντας νέες προοπτικές για την ψηφιακή ανάπτυξη της χώρας. Σήμερα, οι γραμμές FTTH στο δίκτυο COSMOTE Fiber ξεπερνούν τις 600.000, ενώ μέχρι το τέλος του 2022 θα ανέλθουν σε περίπου 1 εκατομμύριο.

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022 FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

43 43

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ / ΠΟΛ ΟΣΤΕΡ

Ο ΠΟΛ ΜΠΕΝΤΖΑΜΙΝ ΖΕΙ ΣΕ ΕΝΑ ΚΛΕΙΔΩΜΕΝΟ ΔΩΜΑΤΙΟ ΣΤΗ ΓΥΑΛΙΝΗ ΠΟΛΗ ΜΕ ΤΑ ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ ΑΠΌ ΤΟΝ ΘΑΝΑΣΗ ΛΑΛΑ

Σ

υνάντησα τον Πολ Οστερ για πρώτη φορά πριν από 25 χρόνια στο Μπρούκλιν. Συγκεκριμένα ήταν 10 Νοεμβρίου 1996... Έβρεχε καταρρακτωδώς και η αγωνία μου να φτάσω σπίτι του στεγνός κι όχι μούσκεμα, ήταν ένας απορροφητήρας που τράβηξε την προσοσχή μου προς το φυσικό φαινόμενο κι άφησε στα σκοτεινά την αγωνία και το άγχος που είχα, στην προοπτική να συναντήσω ένα φυσικό ταλέντο της γραφής που κατάφερε με πολύ και συστηματική δουλειά να βρεθεί ανάμεσα στα σημαντικότατα ονόματα της αμερικάνικης και παγκόσμιας λογοτεχνίας... Από κοντά ήταν πολύ όμορφος κι εξαιρετικά γοητευτικός. Εψαχνα να βρω ένα βιβλίο, πριν από τρία χρόνια, στο βιβλιοπωλείο των εκδόσεων Ζαχαρόπουλος, στη στοά που βρίσκεται στη Σταδίου. Ο εκδότης ήταν γνωστός μου χρόνια, από τότε που έβγαζα το περιοδικό «Περιοδικό». Με ρώτησε τι ψάχνω. «Πολ Οστερ», του λέω. «”Την τριλογία της Νέας Υόρκης”, συγκεκριμένα», συνέχισα. Το προηγούμενο απόγευμα ήμουν στο σπίτι του Γιάννη Ξανθούλη. Μιλούσαμε και ανάμεσα στα άλλα μου είχε πει: “Εχεις διαβάσει Οστερ;”. “Οχι”, του είπα. “Θα τρελαθείς”. Εφυγα από το βιβλιοπωλείο έχοντας μέσα σε μια τσάντα πλαστική φυλακισμένη την απόλαυση που έμελλε να με βρει διαβάζοντας αυτόν τον μεγάλο συγγραφέα. Μετά έγινα φανατικός, αγόρασα τα πάντα, ό,τι είχε μεταφραστεί στα ελληνικά, και κάθε λίγο και λιγάκι περνούσα από τον Ζαχαρόπουλο να δω αν έβγαλε το καινούργιο βιβλίο του Οστερ που διάβαζα ότι είχε κυκλοφορήσει στην Αμερική. Μετά πήγα στον

«Δαναό» και είδα τον “Καπνό”, μια ταινία που μου είχε διηγηθεί ο Δημήτρης ο Μητρόπουλος στους διαδρόμους της εφημερίδας. Την είχε δει στο τελευταίο του ταξίδι στην Αμερική. Τον είχα ακούσει με ενδιαφέρον, γιατί το σενάριο ήταν του αγαπημένου μου πια, Πολ Οστερ. Είδα και τις δύο ταινίες του, διάβασα και τη ”Μουσική της τύχης”, “Το παλάτι του φεγγαριού” και “Στη χώρα των χαμένων πραγμάτων”... Σήμερα όσα έχει γράψει ο Πολ Οστερ είναι αποθηκευμένα στη βιβλιοθήκη μου, ριζωμένα στη μνήμη μου, σαν εμπειρίες δικές μου και έχω και κάτι ακόμη που δεν έχει ίσως κανένας από όλους εσάς που αγαπάτε και έχετε διαβάσει Πολ Οστερ. Και αυτό το κάτι ως γνωστόν δεν θέλω να το κρατήσω για μένα, θέλω να το μοιραστώ μαζί σας. Τρεις ώρες με τον Πολ Οστερ, συζητώντας στο Μπρούκλιν, στο στούντιό του, με τον Πολ αραγμένο μπροστά στο γραφείο του, με τα πόδια πάνω στο γραφείο και εμένα με ένα ποτήρι κρασί στο χέρι, απέναντί του, να του διηγούμαι πώς από ποδοσφαιριστής έγινα δημοσιογράφος και πατέρας. Πολ Οστερ… ένας από τους μεγαλύτερους εν ζωή αμερικανούς συγγραφείς που ξέρει να διηγείται και να αιφνιδιάζεται από τις ερωτήσεις μου. «Είναι τόσο απλές που δεν μπορείς να μην απαντήσεις… Αλλά όταν απαντήσεις σκέφτεσαι ότι ήταν τόσο βαθιές που τελικά κάτι δεν είπες που έπρεπε να πεις!». Κυρίες και κύριοι, σε αυτές τις σελίδες του του πρώτου τεύχους του FAQ που επανεκδίδεται, φιλοξενούμενος δικός μου και δικός σας, ο κύριος Πολ Οστερ. Απολαύστε την δεύτερη συνάντηση εικοσιτρία χρόνια μετά την πρώτη!

Σκηνικό Εικοσιτρία χρόνια μετά Πρωί... Στο σπίτι του στο Μπρούκλιν

Δεν είναι πρόβλημα... Θα την γυρίσω... «Ευχαριστώ. Ωραία!... Πάνε, περάσανε οι μέρες που οι κάμερες ζύγιζαν εκατό κιλά».

Σας ενοχλεί η κάμερα που γράφει; «Δεν μπορώ να βλέπω τον εαυτό μου στην κάμερα και να μιλώ... είναι τρομερό! Συγγνώμη».

Σε πολύ λίγα χρόνια θα έχουμε φυτεμένη την κάμερα στο μυαλό μας! «Εγώ βρίσκομαι ακόμα στην εποχή του σημειωματάριου, όπως κι εσείς απ΄

44

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

Καλή ανάγνωση!

ό,τι βλέπω. Βέβαια το δικό μου, δεν είναι ακριβώς το ίδιο με το δικό σας. (Ξεφυλλίζει το τετράδιο μου) Όχι, τέτοιο σημειωματάριο δεν έχω. Εγώ δεν ζωγραφίζω, απλώς σημειώνω, σκέψεις, φράσεις και δουλειές που πρέπει να κάνω μέσα στη βδομάδα. Είναι πολύ ωραίο το δικό σας. Το χρησιμοποιείτε καθημερινά;»

Η ελευθερία έχει παρεξηγηθεί γιατί όλοι είναι έτοιμοι να δώσουν μιά απλή αυθαίρετη ερμηνεία του όρου ελευθερία» FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

45

Ναι. Γυρίζετε την πλάτη στην τεχνολογία; «Όχι... Απλώς, παραμένω συγκεντρωμένος σε αυτό που κάνω. Η συγκέντρωση είναι κάτι που έχω πολύ ανάγκη!» Ξεχάστε λοιπόν γιά λίγο, ότι υπάρχει η κάμερα. «Εντάξει... Αν χτυπήσει το τηλέφωνο, η Σίρι, η γυναίκα μου, είναι επάνω και θα το σηκώσει, οπότε θα τo αφήσω να χτυπάει, δεν θα σταματήσω να μιλώ. Σας το λέω γιά να μην ανησυχήσετε αν χτυπήσει... Το έχω ρυθμίσει!» (Χαμογελάει) Πόσα χρόνια ζείτε εδώ; Εικοσιέξι σε αυτό το σπίτι... Ναι, ναι! Εικοσιέξι χρόνια! Πώς νιώθετε που συνεχίζετε ακόμα να γράφετε; Πώς αισθάνομαι που γράφω ακόμα... Ωραία αρχή... Σαν να έχετε διαισθανθεί κάποιο τέλος και να θέλετε να το εκμαιεύσετε... (γέλια) Αστειεύομαι...» Τι είναι για σας το γράψιμο τώρα πιά; Νομίζω, το γράψιμο είναι ένας τρόπος να συνεχίσω να ζω. Δεν μπορώ να με φανταστώ να μην γράφω. Συνεχίζετε όμως, τώρα πια, να γράφετε, για αναγνώστες που είναι όλη μέρα με ένα τηλέφωνο στο χέρι... Σε αυτούς απευθύνεστε; Ποιοι είναι οι αναγνώστες σας; Δεν ξέρω, δεν έχω ιδέα! Πότε-πότε πάω είτε εντός Ηνωμένων Πολιτειών είτε και εκτός και κάνω μια παρουσίαση... Έρχεται κόσμος... Δεν ξέρω ποιοι είναι όλοι αυτοί οι άνθρωποι που έρχονται να με ακούσουν, πόσο μάλλον αυτοί που διαβάζουν τα βιβλία μου. Δεν μπορώ να πω πολλά για τους αναγνώστες μου. Μάλλον είναι άνθρωποι που διαβάζουν βιβλία γενικά. Τι να πω; Είναι όλων των ηλικιών, νέοι, μεσήλικες, γηραιότεροι, άντρες και γυναίκες, κορίτσια κι αγόρια, δεν ξέρω όμως ποιοι είναι. Από τις πωλή46

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

σεις ξέρω ότι υπάρχουν. Ευτυχώς, αυτό μου δίνει τη δυνατότητα να συνεχίζω να γράφω». Εσείς, ως συγγραφέας, απολαμβάνετε την ανάγνωση ενός βιβλίου όπως την απολαμβάνατε κάποτε; «Nα μια ενδιαφέρουσα ερώτηση. Ναι, έτσι νομίζω… Ωστόσο, με όλη αυτή την εμπειρία, με όλα αυτά τα χρόνια που γράφω _γράφω πάνω από 50 χρόνια_ και με όλα αυτά τα βιβλία που έχω διαβάσει στη ζωή μου, είμαι πολύ πιο απαιτητικός αναγνώστης. Κι έτσι, αν αρχίσω να διαβάζω κάτι και δεν μ’ αρέσει ο τρόπος γραφής, το παρατάω, το σταματώ, δεν συνεχίζω. Οταν ήμουν νέος και δεν μπορούσα να διακρίνω τις ποιότητες όπως συμβαίνει τώρα, τα διάβαζα όλα εξίσου, πράγμα που ήταν πολύ πιό υγιές. Απορροφάς όσο μπορείς περισσότερο και μετά από λίγο χωρίς να το πολυκαταλάβεις, μπορείς να παρακολουθείς και να αντιλαμβάνεσαι, τι είναι καλό και τι δεν είναι, τι καλύτερο και τι χειρότερο, και τότε, αν είσαι παθιασμένος με το διάβασμα, θέλεις να διαβάζεις μόνο τα καλά. Γιατί διαβάζουν οι άνθρωποι; Γιατί θέλουν να λένε και ν’ ακούνε ιστορίες; Δεν είναι στο χέρι μας να κλείσουμε τα αυτιά μας στις ιστορίες, στις αφηγήσεις. Οι ιστορίες και η αφήγησή τους είναι θεμελιώδες μέρος της ανθρώπινης φύσης. Όλες οι κουλτούρες είναι θεμελιωμένες πάνω σε ιστορίες. Οι ιστορίες είναι η μόνη και η άριστη πιό αξιόπιστη μέθοδος, για να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τον πραγματικό κόσμο. Αλλιώς, όλα θα ήταν σε σύγχυση. Ένα χάος ξεχωριστών στιγμών όπου συμβαίνουν χίλια πράγματα ταυτόχρονα. Οι ιστορίες διαλέγουν και παίρνουν καθένα από τα στοιχεία του πραγματικού κόσμου και τα κάνουν κομμάτια που μπορείς ν’ αρπάξεις από τις σελίδες του βιβλίου ή από τη φωνή που αφηγείται. Οι αφηγήσεις μας βοηθάνε να καταλάβουμε τον εαυτό μας. Αισθάνομαι λοιπόν, ότι η δίψα αυτή για ιστορίες υπάρχει

σε όλες τις κουλτούρες, από τότε που υπάρχει ο άνθρωπος πάνω στη γη και ότι γενετικά γίνεται αισθητή στο παιδί από τα δύο του χρόνια. Από τότε που μαθαίνει να μιλάει, θέλει ν’ ακούει ιστορίες. Άρα… αυτό δεν είναι επιλογή∙ είναι θεμελιώδες ιδίωμα της ανθρωπότητας. Χρειαζόμαστε τις ιστορίες σαν την τροφή, τα ρούχα, την κατοικία, είναι η ταυτότητά μας, είμαστε αφηγητές ιστοριών». Πότε μια ιστορία, μια αφήγηση, είναι καλή; Nομίζω, όταν ανοίγει μια πόρτα μέσα στον νου σου για κάτι που δεν έχεις ξανασκεφτεί. Επίσης όταν μέσω της αφήγησης συναντιέσαι με κάτι που βίωσες κι εσύ, αλλά δεν είχες ποτέ τις κατάλληλες λέξεις ή την ικανότητα να αρθρώσεις αυτό που σου συνέβη. Διαβάζεις λοιπόν έναν συγγραφέα που μπορεί να μιλάει γι αυτό το βίωμα _ένα πολύ καθημερινό βίωμα, κοινό ανθρώπινο βίωμα_ και επειδή έχει τον τρόπο να το πει, το ξαναζωντανεύει, το κάνει κτήμα όλων. Παράδειγμα ο Μαρσέλ Προυστ, ένας συγγραφέας που θαυμάζω πάρα πολύ. Το ιδιαίτερο του Προυστ είναι πως, όταν τον διαβάζεις, έχεις μια συνεχή αίσθηση αναγνώρισης. Λες: «Α, ναι. Έτσι αισθάνθηκα κι εγώ σε μιά αντίστοιχη περίπτωση», «Α ναι, αυτό το έχω βιώσει κι εγώ»! Πριν από τον Προυστ, κανένας δεν άρθρωσε σε γραπτό λόγο, αυτά τα μικρά πράγματα της ζωής του ανθρώπου. Αυτό, λοιπόν, είναι η καλή ιστορία. Κάτι που μας λέει ότι αυτό που αισθανόμαστε για τον κόσμο, τον εαυτό μας και τους άλλους γύρω, είναι αληθινό. Τι είναι αλήθεια; Δεν υπάρχει αλήθεια νομίζω... Είναι αδύνατον να απαντήσω σε αυτή την ερώτηση και σας λέω αλήθεια». (Γέλια) Στα Ελληνικά, αλήθεια ετυμολογικά είναι αυτό που δεν μπορούμε να ξεχάσουμε. “Το αξέχαστο”. Αυτό που δεν

μπορούμε να βυθίσουμε στην λήθη... «Οχι, όχι... δεν είναι αυτό η αλήθεια... (παύση) Αλλά ίσως να είναι και αυτό, τώρα που το ξανασκέφτομαι, μπορεί αυτός να είναι ένας ορισμός της αλήθειας. Υπάρχουν όμως και πολλά άλλα που δεν μπορούμε να ξεχάσουμε. Υπάρχουν και αξέχαστα ψέματα για παράδειγμα. Αυτή πάντως είναι πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση! Επί παραδείγματι, εγώ δεν ξεχνάω ποτέ ένα ψέμα που μου είπαν. Υποθέτω πως θα πείτε, το ότι θυμάμαι ένα ψέμα, ότι δεν μπορώ να το ξεχάσω ό,τι κι αν κάνω, είναι η αλήθεια της συνθήκης μέσα στην οποία ειπώθηκε το ψέμα. Από αυτή την άποψη δέχομαι αυτόν τον ορισμό της αλήθειας. Γιατί οι άνθρωποι λένε ψέματα; Λένε ψέματα για χίλιους διαφορετικούς λόγους. Κάποτε από καλοσύνη ή για να προστατέψουν τα αισθήματα άλλων ανθρώπων. Αυτό στα Αγγλικά λέγεται «λευκό ψέμα», που σημαίνει ότι δεν ενέχει καμία σκληρότητα. Είναι το ψέμα ως καλή πράξη. Αν έχεις ένα φίλο που είναι άσχημος ή παραμορφωμένος ή που ντρέπεται πολύ για την εμφάνισή του, του λες ότι κάνει λάθος ο καθρέφτης του, του λές ότι έχει την δική του γοητεία, του λές ότι εσύ χαίρεσαι που τον βλέπεις... Λες ψέματα εκείνη την ώρα, αλλά δείχνεις μιά απέραντη κατανόηση του προβλήματος, δείχνεις καλοσύνη κι ανθρωπιά. Τελικά, γιά να μην πολυλογούμε, όλοι κάποια στιγμή λέμε ψέματα, όλοι το κάνουμε αυτό κάποια δεδομένη στιγμή. Υπάρχουν πολλοί επίσης, που λένε ψέματα από ντροπή... Κάνανε κάτι που δεν είναι περήφανοι και γι’ αυτό λένε ένα ψέμα. Λένε το ψέμα για να γλιτώσουν, ή λένε ψέματα, όπως έλεγε ο 45ος Πρόεδρος της χώρας μου: για να κερδίσει την εξουσία πάνω στους άλλους. Οι άνθρωποι λένε ψέματα... λένε ψέματα γιά χίλιους διαφορετικούς λόγους. Γιατί ένας άνθρωπος της εξουσίας λέει πιο εύκολα ψέματα; Το δωμάτιο της

«Η μοναξιά είναι το αφροδισιακό του πνεύματος και η συζήτηση της διάνοιας».

— Εμίλ Μ. Σιοράν

εξουσίας είναι φιλόξενο σε ανθρώπους που λένε την αλήθεια; «Ακούστε. Οι άνθρωποι της εξουσίας συνήθως λένε μόνο ψέματα. Λένε ψέματα ακόμα κι όταν δεν έχουν εξουσία κυρίως όταν θέλουν να την αποκτήσουν. Όσοι δεν εξουσιάζουν και θέλουν να πάρουν την εξουσία από κάποιον που την έχει, αρχίζουν να λένε όλα τα είδη ψεμάτων εναντίον του για να πετύχουν τον σκοπό τους. Αυτό έγινε πριν λίγα χρόνια στη χώρα μας, όταν ο άνθρωπος που ήταν ο 45ος Πρόεδρος _βλέπετε, δεν μπορώ να πω ούτε το όνομά του, με πονάει υπερβολικά αυτή η κατάσταση, αυτή η επιλογή των αμερικανών_ αυτός ο άνθρωπος λοιπόν _θα μου επιτρέψετε να τον λέω ο “Νούμερο 45”_ o “Νούμερο 45” λοιπόν, ως απλός πολίτης, ούτε καν υποψήφιος ακόμα, άρχισε να ψεύδεται μιλώντας γιά τον Ομπάμα, τον τότε Πρόεδρο. Έλεγε στη χώρα πως ο Πρόεδρος Ομπάμα, δεν είναι από εδώ, δεν είναι πολίτης αυτής της χώρας, δεν είναι επομένως, ούτε νόμιμος Πρόεδρος... Δεν έχει επομένως το δικαίωμα να είναι αυτό που είναι. Στην αρχή όλοι ακούγαμε όλα αυτά τα ψέματα και γελάγαμε, τον κοροιδεύ-

αμε. Μα τα έλεγε, τα ξανάλεγε και το ξανάλεγε, μέχρι που ήρθε μια στιγμή που πολλοί πολίτες αυτής της χώρας _τώρα δεν ξέρω αν ήταν οι περισσότεροι... ο αριθμός όμως δικαιολογεί το “πολλοί”... νομίζω ότι ήταν το 40%_ πίστεψαν αυτό το ψέμα σε τέτοιο βαθμό μάλιστα, που ο “no 44” αναγκάστηκε να προσκομίσει στοιχεία ότι ήταν νόμιμος Πρόεδρος, γεννημένος σ’ αυτή την χώρα... Να ένας άνθρωπος χωρίς εξουσία που εψεύδετο για να την αποκτήσει». Πως εξηγείτε ότι υπήρξε ένα 40% των αμερικανών ψηφοφόρων που πίστεψε σ’ αυτό το ψέμα; Σε αυτόν τον άνθρωπο; «Όποιος ξέρει λίγη ψυχολογία κι έχει διαβάσει και ιστορία, θυμάται τον μεγάλο δάσκαλο του ψεύδους, τον Γιόζεφ Γκέμπελς, στη ναζιστική Γερμανία. Οι Ναζί κατάλαβαν ότι, αν λες συνεχώς το ίδιο ψέμα, ξανά και ξανά, σιγά-σιγά οι άνθρωποι θα αρχίσουν να σε πιστεύουν. Έτσι λειτουργεί. Αν φύγουμε από την πολιτική, αυτή είναι ακριβώς η φιλοσοφία της διαφήμισης. Για να πουλήσεις το προϊόν σου, λες συνέχεια το ίδιο ψέμα, γιατί το δικό σου σαπούνι είναι καλύτερο από του άλλου, κι ο FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

47

κόσμος αρχίζει να το πιστεύει, αν το έχει ακούσει αρκετά. Αρκεί να εχεις χρήματα να διαθέσεις στη διαφήμιση του ψέματος». Νιώθετε αριστερός; «Nαι! Είμαι και νοιώθω αριστερός!» Τι είναι η αριστερά γιά σας; Ποιά είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του σημερινού αριστερού; «Λοιπόν, σ’ αυτή την χώρα απ’ την αρχή υπήρχε μακρά πάλη ανάμεσα σε δύο είδη ανθρώπων. Αυτή η πάλη συνέβη μόνο στη χώρα μας, γιατί η Ηνωμένες Πολιτείες, είναι μια χώρα επινοημένη. Είναι η πρώτη χώρα που προέκυψε σαν ιδέα και όχι σαν φυσική εξέλιξη του λαού της. Η χώρα ιδρύθηκε βάσει ορισμένων καταστατικών εγγράφων, όπου γραφόταν πως κάθε πολίτης είναι ελεύθερος. Η μισή χώρα, έτσι, από την αρχή-αρχή πίστεψε ότι είναι ανεξάρτητη από κάθε άλλον. Γι’ αυτό αυτοί οι μισοί δεν έχουν την αίσθηση και την ιδέα ότι ανήκουν σ’ ένα μεγαλύτερο όλον, ότι αποτελούν μέρος της χώρας και δεν είναι καθένας

τους ένα ξεκομμένο νησί, αυθύπαρκτο και αδιατάρακτο. Από την άλλη, οι υπόλοιποι πολίτες πιστεύουν ότι στην πράξη ζούμε μαζί, ότι είμαστε όλοι υπεύθυνοι ο ένας για τον άλλον και ότι πρέπει να βάλουμε τα δυνατά μας για την καλύτερη ζωή του καθενός μας. Γιά μένα αυτό το δεύτερο είδος είναι αυτό που ονομάζω Αριστερά. Και Δεξιά είναι: “ο καθένας για τον εαυτό του”. Εγω πιστευω ότι όλοι ζούμε σε σχέση με τους άλλους, κανείς δεν ζει μόνος... Αυτή είναι η βασική διαφορά αριστεράς δεξιάς σε αυτή τη χώρα». Πώς εξηγείτε ότι μετά από έναν άνθρωπο σαν τον Ομπάμα ήρθε στην εξουσία, ένας άνθρωπος σαν τον… “no 45” ; Τι συμβαίνει; Τι δεν καταλαβαίνουν οι άνθρωποι; Μήπως αυτό είναι μια μορφή ήττας της Aριστεράς; «Νομίζω ότι ο λόγος που ήρθε στην εξουσία ο “no 45” είναι πολυσύνθετος. Δεν υπάρχει μία μόνο απάντηση σε αυτή την ερώτηση. Θα πάρει έξς ώρες να σας πω γιατί εκλέχτηκε ο “no 45”. Ένας, όμως, από τους κυριότερους παράγοντες σ’ αυτή την εκλογή, είναι

«Η συζήτηση είναι εχθρός του καλού κρασιού και του καλού φαγητού».

— Άλφρεντ Χίτσκοκ 48

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

ότι για πρώτη φορά στον Λευκό Οίκο μπήκε μαύρος. Για σκεφτείτε τις λέξεις, σκεφτείτε μόνο τις λέξεις, μαύρος στον Λευκό Οίκο! Εγώ ήμουν ευτυχισμένος με αυτή την εξέλιξη. Πίστευα ότι αυτό ήταν το μέγιστο επίτευγμα της Αμερικής σαν χώρα. Θεώρησα ότι επιτέλους ενηλικιωνόμαστε και βαδίζουμε προς ένα καλύτερο μέλλον. Ήμουν στ’ αλήθεια εκστασιασμένος. Δεν είχα καταλάβει, όμως, δεν είχα όντως καταλάβει, πόσο βαθύς είναι ο ρατσισμός σε αυτή χώρα. Ήξερα ότι υπάρχει, ήξερα ότι είναι παντού, ότι ήταν όμως τόσο βαθειά ριζωμένος, δεν το ήξερα. Έτσι, θα ’λεγα, το ένα τρίτο, και δεν υπερβάλλω, το ένα τρίτο των λευκών της χώρας τρομοκρατήθηκαν με την εκλογή του Ομπάμα. Το πήραν σαν το φοβερότερο που μπορούσε να συμβεί. Και σχεδόν αμέσως στράφηκαν εναντίον του. Ξέρετε ποιούς εννοώ... Αυτό το δεξιό κόμμα, το Tea Party, που διογκωνόταν και εκεί γύρω στο 2009 κέρδιζε συνέχεια έδρες στο Κογκρέσο και την Γερουσία.

Aυτό είναι ένας κύριος παράγοντας που οδήγησε στην εκλογή του “no 45”. Ο δεύτερος σημαντικός παράγοντας ήταν ο αντίπαλος το “No 45”... Στις εκλογές του 2016 ποιον είχε αντίπαλο ο “no 45”;» Μια γυναίκα! Τη Χίλαρυ... «Ναι... Ο ρατσισμός σε αυτή την χώρα είναι πολύ βαθύς όπως είπα και πιστευω. Το ίδιο όμως, βαθύς, είναι κι ο μισογυνισμός, το μίσος για τη γυναίκα , και ειδικά την γυναίκα στην εξουσία. Γι’ αυτό οι άνθρωποι που ήδη μισούσαν τον Ομπάμα, θύμωσαν διπλά με την ιδέα μιας γυναίκας που είχε το θράσος, την αλαζονεία, να αποφασίζει να γίνει Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών. Γι’ αυτό έχασαν οι Δημοκρατικοί αυτομάτως, μεγάλο τμήμα των ψηφοφόρων. Την ίδια στιγμή εμφανίζεται ένας υποψήφιος, ο “no 45”, ένας άνθρωπος γεμάτος πικρία, ένας άνθρωπος γεμάτος θυμό για τον εαυτό του, που ανακάλυψε ότι είχε μεγάλο ταλέντο, να επικοινωνεί

με άλλους ανθρώπους που νιώθουν πικρία και θυμό. Και δεν είχε καμμιά σημασία τι τους έλεγε... Οι θυμωμένοι και πικραμένοι αισθάνθηκαν ότι αυτός, ήταν ένας άνθρωπος πολύ πλούσιος που κατά κάποιο τρόπο μιλούσε για λογαριασμό τους. Κι αυτό δεν είχε να κάνει με την οικονομία ή τη φιλοσοφία, είχε να κάνει με ένα βαθύ ψυχολογικό θυμό ενάντια στην κατάσταση των πραγμάτων. Λοιπόν, έκανε 63 εκατομμύρια Αμερικανούς να τον ψηφίσουν. Αυτό εχει σημασία. Αυτό που συνέβει, με εκπλήσσει και με αηδιάζει... Εξήντα τρία εκατομμύρια Αμερικανοί ψήφισαν αυτόν τον... αποφεύγω να τον χαρακτηρίσω γιατί θα είμαι πολύ απαξιωτικός αν ανοίξω το στόμα μου κι αφήσω ελεύθερα τα συναισθηματά μου... Από την άλλη, τη Χίλαρυ Κλίντον, την ψήφισαν 66 εκατομμύρια, κέρδισε τη λαϊκή ψήφο, την ψήφισαν περισσότεροι, μα με το πολύ περίεργο σύστημα που έχουμε, κέρδισε το Κολέγιο των Εκλεκτόρων και μ’ αυτούς κέρδισε τις εκλογές, παίρνοντας με το μέρος του τις τρεις πολιτείες Πενσυλβάνια, Ουισκόνσιν και Μίσιγκαν με συνολικά 80.000 ψήφους παραπάνω, περίπου τον αριθμό των θεατών που γεμίζουν ένα στάδιο σε έναν αγώνα ποδοσφαίρου. Η χώρα πήρε αυτό τον δρόμο για 80 χιλιάδες ψήφους σε ένα σύνολο 129 εκατομμυρίων. Για ένα τίποτε, για έναν αριθμό αμελητέο δηλαδή». Ελεύθερος άνθρωπος είναι αυτός που υπερβαίνει τους φόβους του; «Όχι κατ’ ανάγκην, όχι. Δεν μπορώ να μιλάω με τόσο αφηρημένους όρους. Δείξτε μου τον άνθρωπο, δείξτε μου τη ζωή του, δείξτε μου τα βιώματά του και θα σας πω αν είναι ελευθερος, αν μπορεί να είναι ελευτθερος! Δεν μπορώ όμως να απαντήσω σ’ αυτή την ερώτηση γενικά. Η ελευθερία έχει παρεξηγηθεί γιατί όλοι είναι έτοιμοι να δώσουν μιά απλή αυθέρετη ερμηνεία του όρου ελευθερία» Το αίτημα της ελευθερίας καθορίζεται

«Ολάνθιστος γκρεμός της γυναικός το σώμα».

— Νίκος Καζαντζάκης

από εσωτερικούς φόβους; Δημιουργεί καινούργιους φόβους η ελευθερία; Μετά από μια επανάσταση, γιατί οδηγούμαστε σε μεγαλύτερο συντηρητισμό; «Ω, αυτή είναι πολύ σύνθετη ερώτηση. Δεν ξέρω αν είναι όντως θέμα ελευθερίας όλα αυτά που περιλαμβάνεις στην ερώτηση σου. Υπάρχουν άνθρωποι που είναι φοβισμένοι και έχουν ανάγκη να ζουν σε κουτιά. Έχουν ανάγκη από τους κανόνες και τις ρυθμίσεις τους, ώστε να μην χρειάζεται να αναρωτηθούν για το έσχατο κενό του σύμπαντος. Γιατί γι’ αυτό πρόκειται, έτσι δεν είναι; Γι’ αυτό, ξέρετε, φτιάξαμε τις θρησκείες, για να δώσουμε στους ανθρώπους μια εντύπωση ότι όλα έχουν ένα νόημα. Ε, λοιπόν, δεν έχουν όλα νόημα, αλλά πού να πας να το πεις. Ή γιά να είμαι πιο ακριβής, εγώ νομίζω ότι δεν έχουν όλα αυτά που συμβαίνουν νόημα, για αυτό και δεν βγάζουν πουθενά. Εμείς είμαστε που κατασκευάζουμε τη πραγματικότητα γύρω μας. Μερικοί άνθρωποι έχουν ανάγκη την θρησκεία, έχουν ανάγκη τα κοινωνικά τους ήθη, έχουν ανάγκη να σκέφτονται με συγκεκριμένο

τρόπο για να αισθάνονται καλά την κάθε μέρα τους, γιατί δεν έχουν πως να απαντήσουν τη μεγάλη ερώτηση που αφορά το ίδιο το σύμπαν. Άλλοι άνθρωποι είναι πολύ πιο χαλαροί και ανοιχτοί και τους αρέσει να βγαίνουν από το κουτί. Χαίρονται να συναντούν ανθρώπους από άλλες χώρες, από άλλες κουλτούρες. Οι λευκοί αγαπούν τους μαύρους, οι μαύροι δεν συγκρούονται με τους λευκούς. Άνθρωποι που θέλουν να τα πηγαίνουν καλά μεταξύ τους, που δεν ενδιαφέρονται για την σεξουαλική ζωή των άλλων. Τι με ενδιαφέρει εμένα αν έχεις “ερωτευτεί” αυτό το ωραίο τραπέζι που καθόμαστε και θέλεις να το “παντρευτείς”; θα σου πω: «Πολύ καλά, πάρτο μαζί σου στην Ελλάδα και να ζήσετε ευτυχισμένοι εσύ και το “τραπέζι που σου αρεσει”! (Γελάει) Ενας άλλος, όμως, θα σου έλεγε: “Μα θα ζήσεις με ενα τραπέζι; Αδύνατον, αδύνατον! Είναι ενάντια σε όλους τους κανόνες και προσβάλλει τον Θεό, αυτό που λές”. Ε, εγώ λοιπόν, δεν σκέφτομαι έτσι. Το θέλεις; “Παντρέψου το”!» Γράφοντας ένα μυθιστόρημα, μπορούμε μέσα από ένα ψέμα να καταλήξουμε σε μια μεγάλη αλήθεια; «Για να απαντήσω πρέπει να μου πείτε τι εννοείτε με τη λέξη ψέμα;» Το μυθιστόρημα, τις περισσότερες φορές, είναι ένα δημιούργημα της φαντασίας. Είναι μια επινόηση... «Σωστά, αλλά η επινόηση δεν είναι ψέμα. Τα δημιουργήματα της φαντασίας είναι κι αυτά ζωή και οι επινοήσεις για να έχουν την σημασία τους πρέπει να είναι φορείς αλήθειας. Οι άνθρωποι κάνουν συνέχεια αυτό το λάθος. Το μυθιστόρημα, το θεωρούν ψέμα, γιατί δεν είναι εμπράγματη ιστορική αλήθεια. Αλλά αυτό δεν ισχύει καθόλου. Όχι, όχι. Τα καλά μυθιστορήματα λένε πάντα αλήθεια _δεν καταλαβαίνουμε τον κόσμο και ζούμε νομίζοντας ότι τον καταλαβαίνουμε... Αυτή είναι μια θεμελιακή αλήθεια. Όχι, όχι. Τελικά οι ιστορίες που αφηγούμαστε, είναι ο FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

49

καλύτερος τρόπος να καταλάβουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο. Το είπα και πιο πριν. Το καλό μυθιστόρημα δεν λέει ποτέ ψέματα». Αν είναι έτσι, υπάρχει και μιά πραγματικότητα πέρα της πραγματικότητας... «Ναι, υπάρχουν πολλαπλές πραγματικότητες... Και πάνω σε αυτό το παράδοξο χτίζεται η μαγεία της τέχνης!» Μεγαλώνοντας οι άνθρωποι χάνουν τη φαντασία τους ή νομίζοντας πια οι περισσότεροι άνθρωποι ότι γνωρίζουν, ότι ξέρουν πολλά, γυρίζουν την πλάτη σε αυτά που δεν γνωρίζουν, επομένως γυρίζουν τη πλάτη και στην σημασία της φαντασίας στη ζωή; «Καλά τα λέτε ή σωστά τα ερωτήματά σας αυτά... Λοιπόν, οι περισσότεροι άνθρωποι με το τέλος της παιδικής ηλικίας εξορίζουν την φαντασία πό τη ζωή τους. Ο άνθρωπος έχει την τάση μεγαλώνοντας να κάνει αυτό που ήδη έμαθε, να μένει σε αυτό που ήδη γνωρίζει, γιατί αυτό του δημιουργεί την ασφάλεια ότι στο επόμενο βήμα του δεν κρύβεται ένας γκρεμός. Αυτή είναι η διαφορά του κοινού ανθρώπου από τον δημιουργό, του κοινού ανθρώπου από τον καλλιτέχνη...»

Δηλαδή πως συμπεριφέρεται ο καλλιτέχνης που ενηλικιώνεται; «Νομίζω ότι ο κάθε καλλιτέχνης, είτε είναι ζωγράφος, είτε συγγραφέας, είτε δραματουργός, είτε χορευτής, όλοι οι καλλιτέχνες γενικά, δεν χάνουν ποτέ την αίσθηση του παιχνιδιού. Μεγαλώνοντας συνεχίζουν να παίζουν, αλλά με πολύ σοβαρότερο τρόπο... Το παιγνιώδες στοιχείο δεν αφήνει ποτέ την τέχνη. Κι αυτό είναι που την κάνει τόσο υπέροχα μαγική. Νομίζω ότι ο λόγος που αγαπώ την τέχνη, που με νοιάζει τόσο πολύ η τέχνη, είναι το ότι είναι άχρηστη αλλά τόσο σημαντική η συμμετοχή της, στο φαινόμενο της ζωής». Η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο; «Όχι, όχι... Τον κόσμο δεν τον αλλάζει η Τέχνη. Δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο η Τέχνη... Με άλλα λόγια, θέλω να πω, ότι ένα βιβλίο δεν μπορεί να εμποδίσει τον πόλεμο, μια βόμβα να πέσει, ένα παιδί να λιμοκτονήσει. Δεν μπορεί η Τέχνη να δώσει ψωμί στον πεινασμένο...» Γιατί οι άνθρωποι μεγαλώνοντας βάζουν στο περιθώριο την φαντασία τους; Γιατί παύουν να παίζουν; Τι είναι

«Να φαίνεσαι αδύναμος όταν είσαι δυνατός και δυνατός όταν είσαι αδύναμος».

— Σουν Τζου 50

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

αυτό που σκοτώνει το παιχνίδι για τον ενήλικο άνθρωπο; «Είναι θλιβερό, αλλά συμβαίνουν αυτά, το είπα και λίγο πριν! Νομίζω ότι έχει να κάνει με το πώς μορφώνουμε τα παιδιά μας, όχι ειδικά εδώ στις ΗΠΑ αλλά παντού στον κόσμο. Σε ορισμένες κουλτούρες, είναι αλήθεια, οι ενήλικες συνεχίζουν να ενδιαφέρονται για τις τέχνες περισσότερο απ’ όσο σε άλλες. Αντιθέτως, στις Η.Π.Α. για παράδειγμα,,, δεν συνάντησα ποτέ μου οδοντίατρο που να διαβάζει με πάθος μυθιστορήματα. Άρα, ίσως υπάρχει κάποια διαφορά στην παιδεία από κουλτούρα σε κουλτούρα, αλλά γενικά μεγαλώνουμε τα παιδιά μας χωρίς να τους τονίζουμε τη σημασία του παιχνιδιού και τη δύναμη της φαντασίας στην ενήλικη ζωή τους». Γεννιέται κάποιος συγγραφέας ή γίνεται; «Δεν ξέρω... Δεν έχω ιδέα». Εσείς θα μπορούσε να μην είχατε γίνει συγγραφέας; «Eίναι δύσκολο να το φανταστώ… Οι πρώτες μου προσπάθειες να γράψω ήταν στα 9 μου χρόνια, δεν ξέρω γιατί...» Τι συνέβη ακριβώς, θυμάστε; «Μου συνέβη κάτι καταπληκτικό. Ζούσα σε μια μικρή πόλη και ήταν η πρώτη μέρα της άνοιξης. Ήταν Σάββατο και δεν είχα σχολείο. Ξύπνησα και κοίταξα έξω από το παράθυρο και είδα πως η μέρα ήταν όμορφη. Η πρώτη καλή μέρα της άνοιξης... Αισθάνθηκα ευτυχία και βγήκα έξω να περπατήσω. Εκείνο τον καιρό τα παιδιά μπορούσαν να πάνε μια βόλτα χωρίς να έχουν τους γονείς από πάνω τους. Περπάτησα μέχρι το παρκάκι εκεί κοντά και κοιτάζοντας γύρω μου σκέφτηκα: «Τι καταπληκτικό πράγμα η άνοιξη, θέλω να γράψω ένα ποίημα γι’ αυτήν!». Συνέχισα να περπατάω και μπήκα σε ένα κατάστημα για ν’ αγοράσω στυλό και ένα μπλοκ, γύρισα στο πάρκο, κάθισα σ’ ένα παγκάκι κι

έγραψα ένα ποίημα για την Άνοιξη, ίσως το χειρότερο ποίημα που γράφτηκε ποτέ. (Γέλια) Ναι, μη γελάτε, κυριολεκτώ... Ηταν γελοίο, αλλά εγώ αισθάνθηκα μια ευτυχία που μ’ ανέβασε στα ουράνια. Και ανακάλυψα πως η πράξη της καταγραφής των αισθημάτων μου και όσων έβλεπα γύρω μου, μου έδωσε το αίσθημα μιας μεγαλύτερης σύνδεσης με τα πράγματα που δεν ήταν εγώ, μια σύνδεση με πράγματα ξένα από μένα, με τα δέντρα, τον ουρανό, τα πουλιά... Αυτό μου έδωσε, λοιπόν, μεγάλη ευτυχία... Τότε ήταν νομίζω, που γεννήθηκε μέσα μου ο έρωτας της γραφής, τότε ήταν που κατάλαβα ότι αυτό ήταν ένα βάπτισμα στον κόσμο, κάτι που δεν σε γυρίζει πίσω στον εαυτό σου αλλά σε στρέφει προς τα έξω. Αυτό είναι ένα τόσο ωραίο αίσθημα! Νομίζω ότι ίσως γι’ αυτό τον λόγο συνεχίζω να γράφω. Ίσως γι’ αυτό γράφουν όλοι όσοι γράφουν». Υπάρχει μια στιγμή στη ζωή σας που αποφασίσατε ότι το γράψιμο θα γίνει η ζωή σας η ίδια; Ότι θα γίνετε συγγραφέας και αυτό θα είναι το επάγγελμά σας; Γιατί φαντάζομαι ότι μεγαλώσατε με όνειρα να κάνετε άλλα πράγματα στη ζωή σας. Πότε αποφασίσατε ότι μόνο αυτό θα κάνετε; «Όταν ήμουν νέος, μετά από αυτή την εμπειρία των 9 ετών, συνέβησαν δύο πράγματα. Για κάποιο λόγο, όταν ήμουν 12, κάθισα κι έγραψα μια μεγάλη ιστορία που εγώ τη θεωρούσα μυθιστόρημα, αλλά ήταν πιθανώς καμιά τριανταριά σελίδες γραμμένες με τα συνηθισμένα μεγάλα γράμματά μου. Την έδειξα στον δάσκαλό μου και μου είπε: “Είναι πολύ καλή! Θα ’θελες να τη διαβάζεις στην τάξη κάθε μέρα τα τελευταία τρία με πέντε λεπτά;”. Έτσι, για μια βδομάδα περίπου, σηκωνόμουν και διάβαζα στα παιδιά της τάξης την ιστορία μου. Και νομίζω ότι τους άρεσε ή τουλάχιστον χαιρόντουσαν που δεν έκαναν μάθημα και μπορούσαν να σκεφτούν κάτι διαφορετικό. Όταν μεγάλωσα

λιγάκι και άρχισα να διαβάζω αυτά που λένε βιβλία για ενήλικες, έγινα πολύ σοβαρός αναγνώστης. Στα 15 μου διάβασα το “Έγκλημα και τιμωρία” του Ντοστογιέφσκι για πρώτη φορά και μου έκανε φοβερή εντύπωση, με συγκλόνισε. Όταν το άφησα από τα χέρια μου, είπα: ”Να τι μπορεί να είναι το μυθιστόρημα, να τι μπορεί να κάνει το μυθιστόρημα!”. Και από τότε για μένα δεν υπήρχε τίποτε καλύτερο από το να γράφω μυθιστορήματα, είπα πως αυτό θέλω να κάνω στην υπόλοιπη ζωή μου, να γράφω. Νομίζω ότι τότε αποφάσισα αυτό που ρωτάτε και δεν αναθεώρησα ποτέ την απόφασή μου». Οι γονείς σας είχαν αντιρρήσεις; Αντιστάθηκαν σε αυτή σας την απόφαση; «Δεν ξέρω αν τους το είπα καν. Λοιπόν, αυτό είναι ενδιαφέρον...» Οταν λέτε ενδιαφέρον; «Ο γάμος των γονέων μου δεν ήταν καλός και, όπως ίσως γνωρίζετε, στο τέλος χώρισαν. Η μητέρα μου, όμως, με λάτρευε τόσο, που συμφωνούσε με ό,τι κι αν έκανα. Ο πατέρας μου που είχε πάρα πολύ δύσκολα παιδικά χρόνια, ήταν, να το πούμε, πολύ πρακτικός άνθρωπος, τον είχε κάνει η ανάγκη πρακτικό, δεν με πολυκαταλάβαινε. Γι’ αυτόν, ο μόνος σκοπός της ζωής, το μόνο πράγμα που άξιζε στη ζωή του, ήταν να βγάζει λεφτά. Νομίζω, λοιπόν, ότι τον μπέρδευε βαθύτατα ότι έγινε πατέρας αυτού του αγοριού που ήθελε να γίνει συγγραφέας. Δεν το κατάλαβε ποτέ του». Αντιδρούσε; «Δεν ήταν ότι μου έβαζε τις φωνές ή ότι θύμωνε μαζί μου. Απλώς δεν το καταλάβαινε αυτό που έκανα. Και για πολύ καιρό δεν σταμάτησε να λέει, “Καλά, λοιπόν, ωραίο χόμπι το γράψιμο, αλλά χρειάζεσαι και μια δουλειά, να βγάζεις τα προς το ζην”». Εσείς τι του λέγατε; «Τίποτα, γιατί ενοιωθα ότι είχε δίκιο. Αλλά εγώ ήμουνα τόσο αποφασισμέ-

νος που δεν άκουγα κανέναν. Και υπέφερα πολύ, γιατί το μόνο που έκανα ήταν να γράφω. Κι όταν γράφεις και δεν βγάζεις λεφτά και δεν κάνεις τίποτε άλλο, τότε βρίσκεσαι σε δύσκολη θέση. Λοιπόν, βρισκόμουν πολύ καιρό σε πολύ δύσκολη θέση. Τα πράγματα, ωστόσο, άρχισαν να πηγαίνουν καλύτερα από κάποια στιγμή και μετά, καλύτερα...» Εξαιτίας του πατέρα σας βελτιώθηκαν τα πράγματα; Σας άφησε κάποια χρήματα ο πατέρας σας που το μόνο που είχε στο μυαλό του ήταν να βγάλει χρήματα; (Γέλια) «Όχι, όχι, εγώ ο ίδιος ήμουνα η αιτία που τα πράγματα άρχισαν να πηγαίνουν καλύτερα. Άρχισα δηλαδή, να εκδίδω βιβλία… αυτό μετά τα είκοσί μου χρόνια. Ο πατέρας μου εντυπωσιάστηκε με αυτό που συνέβαινε. Είπε κάποια στιγμή: “Για δες τον, που βγάζει βιβλία, κι εδώ, κι εκεί και σε τόσες χώρες! Πολύ ενδιαφέρον!”. Σ’ εμένα βέβαια δεν είπε τίποτα, αλλά ξέρω ότι άρχισε να νοιώθει περήφανος για μένα... και μετά πέθανε, δυστυχώς». Η μητέρα σας, ήταν το δυνατό στοιχείο μέσα στην οικογένεια; «Αν ήταν το πιο δυνατό στοιχείο; (Χαμογελάει) Δεν νομίζω... Δεν ξέρω... Και οι δύο ήταν δυνατές προσωπικότητες. Ήταν και οι δύο, πολύ μεγάλες δυνάμεις. Εγώ ήμουν πιο κοντά στη μητέρα μου. Επομένως, μάλλον εκείνη με επηρέαζε περισσότερο. Η μητέρα μου ήταν πιο πολύπλοκη γυναίκα. Οι περισσότεροι άνθρωποι είμαστε πολύπλοκοι, αυτή ήταν πιό πολύπλοκη, πολύπλοκη με τρόπο ιδιαίτερο. Aλλά είχε πάρα πολλές καλές ιδιότητες κι επίσης είχε μια γήινη ηθική και συμπόνια, αυτά ήταν, νομίζω, τα σημαντικά ατού της. Και είχε και μια τρομακτικά καλή αίσθηση του χιούμορ. Από όλους τους ανθρώπους που έχω γνωρίσει, αυτή έλεγε τα ανέκδοτα καλύτερα από όλους, είχε αυτό το χάρισμα, μαζί με πολλά άλλα».

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

51

Τι κάνει ένα συγγραφέα καλό συγγραφέα, τι κάνει ένα συγγραφέα μεγάλο, τι κάνει ένα συγγραφέα μύθο; «Δεν γνωρίζω, δεν μπορώ να σας απαντήσω». Γιατί συνεχίζει να ζει ο Σαίξπηρ, γιατί ζει ο Ντοστογιέφσκι ακόμα και σήμερα; Τι είναι αυτό που κερδίζει τον χρόνο και κάνει αυτούς τους ανθρώπους αθάνατους; «Νομίζω, όλοι αυτοί, κατάφεραν να σπάσουν ένα κέλυφος και να μας δείξουν τον κόσμο όπως είναι και δεν μπορούσαμε να τον δούμε, μας ήταν αδύνατον να τον δούμε έτσι όπως είναι προηγουμένως. Πρόκειται για μεγάλο μυστήριο. Στ’ αλήθεια δεν ξέρω ν’ απαντήσω ούτε σε αυτή την ερώτηση.

O Σαίξπηρ είναι ειδική περίπτωση, ιδιαίτερα στην αγγλική γλώσσα και λογοτεχνία, ίσως και σε ολόκληρη τη λογοτεχνία. Είναι κάποιος που μοιάζει να μπορεί να επιτύχει τα πάντα, που γράφει με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Έγραψε τραγωδίες, έγραψε κωμωδίες, έγραψε ερωτικές ιστορίες, επίσης έργα που δεν είναι ούτε τραγωδίες ούτε κωμωδίες. Μοιάζει να τον ενδιέφεραν τα πάντα, όλα τα είδη των ανθρώπων. Ίσως λόγω της τρομακτικής του περιέργειας που μας μαγεύει ακόμη σήμερα, ίσως λόγω της άρνησής του να γυρίσει την πλάτη σε όποια πλευρά της ανθρώπινης ζωής. Όμως, βλέπεις κι άλλους ανθρώπους με αυτές τις ιδιότητες, που δεν γράφουν όπως ο Σαίξπηρ. Όλα τούτα συνοψίζονται σε μιαν απλή διαπίστωση, ότι ο άνθρωπος ήξερε να γράφει όπως πολύ λίγοι άλλοι μπόρεσαν να γράψουν. Και μπορούμε ακόμα και σήμερα να διαβάζουμε αυτά που έγραψε με μεγάλη ευχαρίστηση. Kαι κάτι ακόμα: μετά από 500 χρόνια, τα έργα του θέλουμε να τα διαβάζουμε ακόμη στο αυθεντικό. Στην αρχή για τους νέους, για τους φοιτητές, τα Ελισαβετιανά Αγγλικά, είναι λίγο δύσκολα, αλλά αν δείξεις λίγη υπομονή και συνεχίσεις να διαβάζεις, σε ένα-δυο μήνες εξοικειώνεσαι και δεν σου φαίνονται 52

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

περάσει στον αναγνώστη. Ακόμη κι αν δεν είναι αποτέλεσμα ισάξιο του έργου, ακόμη κι αν διαθέτει κάποια σχετική πιστότητα στο αρχικό έργο, θα βγει στη μετάφραση η ενεργός ζωτική του δύναμη. Για παράδειγμα, υπάρχουν διάφορες μεταφράσεις του Ντοστογιέφσκι. Είναι όλες λίγο διαφορετικές από το πρωτότυπο, αλλά η φωτιά της ιστορίας στο «Έγκλημα και τιμωρία» κατακαίει τα μικροπροβλήματα που υπάρχουν στη μετάφραση». Θα είχε νόημα κάποιον από αυτούς όλους τους συγγραφείς, να τους συναντούσατε, αν είχατε τη δυνατότητα; «Δεν νομίζω. Νομίζω ότι μου φτάνουν οι συναντήσεις που είχα όταν ήμουν νέος, με τον συγγραφέα που θαύμαζα σε υπερθετικό βαθμό, τον Σάμιουελ Μπέκετ». «Ο Θεός κάνει την γυκαίκα όμορφη και ο Διάβολος την κάνει νόστιμη».

— Βίκτορ Ουγκό

καθόλου δύσκολα. Είναι αστείο, αλλά οι περισσότεροι προτιμούν ακόμα και σήμερα να χάσουν λίγο χρόνο να εξοικειωθούν με τα Ελισαβετιανά Αγγλικά, αν πρόκειται να απολαύσουν τον Σαίξπηρ στο αυθεντικό. Αυτό συμβαίνει μόνο με τον Σαίξπηρ στην Αγγλία... Είναι πολύ περίεργο αλλά δείχνει κάτι... Σε όλες τις άλλες χωρες, παίρνουν ένα κλασικό συγγραφέα και τον μεταφράζουν. Και γιά αυτό διαβάζουνε ντουζίνες μεταφράσεις του Σαίξπηρ, όπως εμείς έχουμε και διαβάζουμε πληθώρα μεταφράσεων του Ομήρου και του Σοφοκλή. Εγώ δυστυχώς, δεν μπορώ να διαβάσω Αρχαία Ελληνικά. Κάθε χώρα έχει τα μνημεία της και τους κλασικούς της, που όμως είναι εις βάθος προσιτοί μόνο από τους δικούς της ανθρώπους. Κι έτσι τους διαβάζουμε μεταφρασμένους και πρέπει να το κάνουμε. Αν ο μεταφραστής έκανε αξιοπρεπή μετάφραση, όχι ιδιοφυή, αξιοπρεπή απλώς, η πρωτογενής δύναμη του έργου θα

Συναντήσατε από κοντά τον Μπέκετ; «Όντως τον γνώρισα όταν ήμουν 25 χρονών, και συναντηθήκαμε ξανά, μετά στα 30. Ανταλλάξαμε και επιστολές. Αυτό ήταν πολύ σημαντικό για μένα. Ήταν καλός μαζί μου, με ενθάρρυνε και με βοήθησε να τα βγάλω πέρα σε πάρα πολύ δύσκολους καιρούς. Ξέρω επίσης κάποιους Νομπελίστες και πολύ επιτυχημένους και φημισμένους συγγραφείς. Αλλά η προοπτική να συναντήσω τον Μπέκετ με τρομοκράτησε όταν συνέβη, πήγαινα στο ραντεβού και σκεφτόμουνα: «Έχω άγχος... πω πω έχω μεγάλο άγχος!». Για να είμαι ειλικρινής, δεν βρίσκω κανέναν άλλο ζώντα συγγραφέα που θα μου προκαλούσε μεγαλύτερο άγχος από τον Μπέκετ, ούτε άλλον άνθρωπο... Ούτε καν ο Ουίνστον Τσόρτσιλ θα με άγχωνε τόσο». Πού συναντηθήκατε; «Στο Παρίσι, όταν ζούσα εκεί... Η επαφή έγινε μέσω μιας κοινής φίλης ζωγράφου, της Τζόαν Μίτσελ, που ήταν και παλιά δική του φίλη και ήταν βέβαια και δική μου φίλη εκείνη την περίοδο. Μια νύχτα που

μιλούσαμε για τον Μπέκετ, με ρώτησε αν θέλω να τον γνωρίσω. Της είπα: “Ρωτάς; Και βέβαια θέλω πολύ να τον γνωρίσω!”. Μου είπε να του γράψω ένα γράμμα και να του πω ότι αυτή με παρακίνησε να του γράψω. Έγραψα, λοιπόν: “Αγαπητέ κύριε Μπέκετ, η Τζόαν Μίτσελ πρότεινε...” Μου απάντησε αμέσως και συναντηθήκαμε». Ένας άνθρωπος που γράφει καλά μπορεί με την πάροδο του χρόνου να πάψει να γράφει καλά; «Nαι, υπάρχουν πολλά παράδοξα στην ιστορία της λογοτεχνίας. Υπάρχουν παραδείγματα ανθρώπων που έγραψαν ένα καλό βιβλίο, ένα πραγματικά καλό βιβλίο, και μετά αυτός ο συγγραφέας, άντρας ή γυναίκα, για κάποιο δικό του λόγο, δεν κατάφερε ποτέ να ξαναγράψει κάτι εξίσου καλό. Πολλοί συγγραφείς βελτιώνονται με τον καιρό, άλλοι είναι και παραμένουν άνισοι συγγραφείς _γράφουν ένα καλό βιβλίο, μετά ένα όχι τόσο καλό, μετά ένα καλύτερο και μετά ένα πολύ χειρότερο. Υπάρχουν επίσης κάποιοι που γράφουν συνεχώς καλύτερα και άλλοι που γερνάνε κι αρρωσταίνουν και αποφασίζουν να μη γράψουν άλλο πιά. Γνώριζα καλά τον Φίλιπ Ροθ, ο οποίος, πράγμα ασυνήθιστο, αποφάσισε να πάψει να γράφει τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Είπε: «Έκανα όλα όσα είχα την ανάγκη να κάνω και τα παρατάω». Τον θαύμασα γι’ αυτό. Νομίζω πως αυτή ήταν η καλύτερη απόφαση για ’κείνον. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως όλοι πρέπει να κάνουν το ίδιο». Έχει κόστος η επιτυχία; «Kαι βέβαια! Όλα τα πράγματα έχουν κόστος και κέρδος. Και η αποτυχία έχει κόστος. Τα πάντα έχουν συνέπειες, όλα, όλα». Το κέρδος της επιτυχίας έχει μεγαλύτερη δύναμη από το κόστος της αποτυχίας; «Δεν γίνεται να μιλάμε με γενικότητες… Πρέπει να μιλάμε για συγκεκριμένους ανθρώπους. Την δεκαετία

του ’50, ένας Αμερικανός συγγραφέας, ξεχνάω και τ’ όνομά του τώρα, έγραψε ένα βιβλίο, το Raintree County, που έτυχε πολύ καλής αποδοχής και έγινε μια σπουδαία ταινία με τον Μοντγκόμερι Κλιφτ και την Ελίζαμπεθ Τέυλορ».

Είτε δεν είναι ικανοποιημένοι με τη δουλειά τους ή η ιδέα ότι πρέπει να συνεχίσουν να κάνουν όλη αυτή τη δουλειά χωρίς να τους αναγνωρίζεται όσο θέλουν, δεν τους γεμίζει. Αυτό είναι το ένα είδος αποτυχίας που σας λέω...»

Ο Ρος Λόκριντζ... «Ακριβώς, γιά αυτόν μιλάω... Έγινε λοιπόν το βιβλίο του, μεγάλο μπεστ-σέλερ, αλλά ο ίδιος έπαθε συγγραφικό μπλοκάρισμα, δεν μπόρεσε να ξαναγράψει τίποτε άλλο και τελικά αυτοκτόνησε. Αυτή είναι μια ολοφάνερη περίπτωση που η επιτυχία κατέστρεψε τον επιτυχόντα. Υπάρχει βέβαια και ο Κάρολος Ντίκενς που στα 26 του με τα Pickwick Papers μέσα σε μια νύχτα έγινε διάσημος και συνέχισε να γράφει όλο και καλύτερα μέχρι τον θάνατό του, τριάντα τόσα χρόνια αργότερα. Εξαρτάται, λοιπόν, από τον άνθρωπο... Κάθε περίπτωση είναι μια άλλη περίπτωση».

Το σπουδαίο βιβλίο το καταλαβαίνετε όταν το γράφετε; «Μερικές φορές, ναι... συνήθως όμως, όχι. Είναι δύσκολο να το εξηγήσω. Όταν γράφεις, όταν φτιάχνεις ένα είδος τέχνης, μια ταινία ή ένα έργο ζωγραφικής, πρέπει να πιστεύεις σ’ αυτό που κάνεις, να πιστεύεις πως είναι σημαντικό, πως ο κόσμος το χρειάζεται. Αλλιώς δεν θα έχεις ούτε την ενέργεια, ούτε τη θέληση να συνεχίσεις να το κάνεις. Η Σίρι διάβασε μια εργασία ενός ψυχιάτρου, όπου ο γιατρός ονόμαζε αυτή τη νοητική κατάσταση εφαρμοσμένη μεγαλοσύνη∙ χρειάζομαι, νομίζω, αυτή την αίσθηση ότι κάνω κάτι σημαντικό, για να μπορέσω να το κάνω. Κάθε φορά, λοιπόν, που τελειώνω ένα βιβλίο, ζω μια στιγμή ευτυχίας. Και όταν λέω «τελείωσα», δεν εννοώ το προσχέδιο, εννοώ το τελικό-τελικό, την τελεία και παύλα. Όταν το έχω διαβάσει 50 φορές και έχω φτιάξει κάθε πρόταση όσο καλύτερη μπορούσα και το ξαναπερνάω τελευταία φορά και βλέπω ότι δεν υπάρχει κάτι άλλο που θα μπορούσα να κάνω, ξέρω ότι τέλειωσα. Τελείωσε λοιπόν. Εκείνη τη στιγμή λέω: “Ωραία, τελείωσε”. Και μετά πέντε λεπτά λέω: “Πέθανε, λοιπόν. Δεν μ’ ενδιαφέρει πια, τέλειωσε”. Είναι ζωντανό όσο το γράφεις, και μόλις το τελειώσεις, πεθαίνει. Ο Μπέκετ έλεγε την θαυμαστη έκφραση: “Πριν προλάβει να στεγνώσει το μελάνι, το σιχαίνομαι”... Αυτό νομίζω ότι αισθάνονται πάρα πολλοί συγγραφείς. Είσαι ευτυχισμένος που το γράφεις, και μετά αυτομάτως, τελειώνει και το σιχαίνεσαι. Νομίζω ότι αυτός είναι ο λόγος που ξαναρχίζεις κάτι νέο. Προσπαθείς να το κάνεις καλύτερο την επόμενη φορά. Πρέπει να το πηγαίνεις συνεχώς

Σε σας πώς επιδρά η αποτυχία; «H αποτυχία; (Χαμογελάει) Ναι, αυτή είναι μιά πολύ καλή ερώτηση... Εξαρτάται από το είδος της αποτυχίας κάθε φορά». Υπάρχουν πολλά είδη αποτυχίας; «Στην τέχνη υπάρχουν κυρίως δύο είδη αποτυχίας. Είναι όταν αποτυγχάνεις να κάνεις καλή δουλειά, είναι όμως και η αποτυχία ενός προσώπου που φαντάστηκε τα πράγματα που νόμιζε ότι μπορούσε να επιτύχει, και μετά δεν τα κατάφερε και έκρινε ο ίδιος, πως δεν μπόρεσε να γράψει στο ύψος των προσδοκιών του. Αυτό είναι δύσκολο πράγμα και πολλοί άνθρωποι φτάνουν σε μια τέτοιαν ώρα, γιατί, όπως ξέρουμε, στα είκοσι είμαστε όλοι συγγραφείς, λιγότεροι παραμένουν συγγραφείς στα 30, ακόμη λιγότεροι στα 40, στα 50, στα 60... Οι αριθμοί συνέχεια μικραίνουν και λιγοστεύουν οι συγγραφείς που συνεχίζουν... Οι περισσότεροι άνθρωποι σταματάνε, τα παρατούν από ένα σημείο και μετά.

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

53

με μια παραίτηση από το εγώ σου ή ένα λιώσιμό του “εγω” σου μέσα στο έργο. Αυτό είναι ο συγγραφέας, κάποιος που εγκαταλείπει το εγώ του γιά χάρη του κόσμου που φαντάζεται και δεν προσπαθεί να πιέσει τα πράγματα για να δικαιωθεί ο ίδιος. Νομίζω ότι ακόμη κι ο ερμηνευτής καλλιτέχνης, πρέπει να απαρνηθεί τον εαυτό του. Και τότε ίσως θ’ αγγίξει κάτι ακόμη βαθύτερο. Το ταλέντο, λοιπόν, σε πάει μέχρις ενός σημείου, και ύστερα χρειάζεται ένας συνδυασμός σκληρής δουλειάς, πειθαρχίας και αφιέρωσης και ένα είδος πνευματικής ισορροπίας που θα βρεις μέσα σου. Κι αυτό είναι πολύ σπάνιο». «Η Βίβλος έχει μια λέξη για να περιγράψει το ασφαλές σεξ: Γάμος».

— Γκάρι Σμόλεï

παρακάτω, ποτέ όμως δεν θα είσαι ικανοποιημένος». Πώς καταφέρνουν κάποιοι άνθρωποι να κάνουν ένα έργο και χωρίς να διαβάζεις το όνομα του δημιουργού, να λες αυτό είναι, Πόλοκ, Πικάσο; «Noμίζω ότι κάθε συγγραφέας, ή ζωγράφος ή ό,τι άλλο, αφήνει τα δακτυλικά του αποτυπώματα στο έργο του. Το ύφος με το οποίο γράφεις δεν είναι ηθελημένο. Το ύφος στην πραγματικότητα είναι μια έκφραση όλης σου της ύπαρξης. Όχι μόνο του μυαλού σου, αλλά και του σώματός σου. Του τρόπου που αναπνέεις, του τρόπου που διαδράς με το απτό σύμπαν. Όλα είναι στο ύφος και τη μουσική του ύφους, ο ρυθμός είναι στο ύφος. Κι έτσι, ναι, μπορείς να αναγνωρίσεις ποιος κρύβεται πίσω από ένα έργο. Προσπαθώ πάντα να κάνω κάτι διαφορετικό, αλλά όταν τελειώσει, λέω: “Ναι, αυτό είμαι εγώ, είμαι ακόμη εδώ”. Τελικά το ύφος το στυλ είναι το ότι δεν μπορείς να ξεφύγεις από τον εαυτό σου». Τι είναι ταλέντο; «Ρωτάτε αυτές τις μεγάλες ερωτήσεις κι 54

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

εγώ δεν έχω απαντήσεις. Πολλοί άνθρωποι έχουν ταλέντο. Πολλά παιδιά και νέοι άνθρωποι. Για να το κάνεις όμως πράξη, πρέπει να ασκηθείς και να δουλέψεις πολύ σκληρά. Νομίζω πως ένα μεγάλο μέρος της τέχνης είναι η αφοσίωση και η σκληρή δουλειά. Δεν έρχεται εύκολα το αποτέλεσμα. Αυτό είναι το πρόβλημα με τους νέους και χαρισματικούς ανθρώπους, ότι δεν εξελίσσονται γιατί νομίζουν ότι η τέχνη είναι κάτι πολύ εύκολο. Το πιάνο είναι το τέλειο παράδειγμα. Έχεις έναν δεκάχρονο που μπορεί να παίξει εξίσου καλά με έναν ενήλικα και σκέφτεσαι ότι θα γίνει επαγγελματίας μουσικός. Αλλά δεν περνάει καν στο επόμενο επίπεδο. Όλοι γνωρίζουμε την «Σονάτα του σεληνόφωτος» του Μπετόβεν. Έχουμε ακούσει πενήντα διαφορετικές εκτελέσεις της. Ξέρουμε ποιες είναι καλές, ποιες είναι ΟΚ, ποιες μέτριες. Αλλά γνωρίζουμε κι εκείνες που είναι ξεχωριστά όμορφες, μεγαλειώδεις. Λοιπόν, για να φτάσεις στο μεγαλειώδες, χρειάζεσαι κάτι παραπάνω από ταλέντο, μια συγκεκριμένη συγκέντρωση και ένα ορισμένο πνεύμα, που νομίζω πως έχει να κάνει

Να σας πω μιαν ιστορία που έχω ακούσει.. Όταν μιλούσε ο Μπετόβεν για την Ενάτη Συμφωνία με έναν φίλο του, του είπε ότι σε ένα από τα τελευταία μέτρα υπάρχει ένα λάθος. Ο άλλος έκπληκτος του λέει: “Γιατί δεν το διορθώνεις;” “Γιατί το λάθος αυτό δίνει ομορφιά στο έργο μου”. Υπάρχουν λάθη που παράγουν ομορφιά; «Kαι βέβαια, αυτό είναι αρχαία φιλοσοφία. Κάθε έργο έχει μέσα μια μύγα για να φαίνεται πως είναι έργο ανθρώπου. Τώρα ξαναθυμήθηκα τον Μπέκετ. Όταν ο Μπέκετ ήταν νέος, μια περίοδο ήταν φίλος του Τζόις, τον καιρό που ο Τζόις έγραφε το Finnegans Wake. Όπως είναι γνωστό, ο Τζόις είχε πολύ κακή όραση _τυφλωνόταν σιγά-σιγά. Έτσι, το Finnegans Wake γραφόταν καθ’ υπαγόρευση και κάποιες φορές ο Μπέκετ, που τότε ήταν 23 ετών, ερχόταν και έγραφε όσα του υπαγόρευε ο Τζόις. Κάποια στιγμή, καθώς ο Τζόις υπαγόρευε και ο Μπέκετ έγραφε, ακούστηκε ένα χτύπημα στην πόρτα και ο Μπέκετ είπε: “Περάστε”... Ο Μπέκετ λοιπόν έγραψε “περάστε”. Όταν έφυγε ο άνθρωπος που είχε χτυπήσει την πόρτα κι είχε μπει, λέει ο Μπέκετ: ”Που είμασταν;” “Ενα λεπτό να σβήσω το περάστε που έγραψα...” είπε ο Μπέκετ... Και ο Τζόις του είπε: “Δεν πειράζει, μη σβήσεις τίποτα, άφησέ το όπως είναι”». (Γέλια)

Επιβεβαιώνει αυτό που λέτε κάτι που διάβασα κάποτε σε έναν τοίχο ενός ξυλουργείου στην Σύρα (ελληνικό νησί του Αιγαίου): Το λάθος υπεράνω της Τέχνης... (Γελάει) «Προσυπογράφω... Μπορώ να πω ότι το λάθος ενίοτε είναι η μήτρα της μεγάλης Τέχνης» Όταν γράφετε, υπάρχει κάποια στιγμή που αναρωτιέστε: “Πως μου ήρθε αυτό που έγραψα τώρα;”... «Ναι, δεν ξέρω, μερικές φορες υπάρχει κάτι που νοιώθω ότι έρχεται από τόπους βαθείς, σχεδόν απλησίαστους. Η Σίρι έγραψε μερικά χρόνια πριν ένα θαυμάσιο δοκίμιο με τίτλο: “Γιατί αυτή η ιστορία και όχι μιά άλλη;”... Αυτή είναι μιά υπέροχη ερώτηση. Σήμαινε ότι κάθε συγγραφέας είναι ελεύθερος να γράψει ο,τιδήποτε θελήσει, μα ο,τιδήποτε σας λέω. Στο δοκίμιό της η Σίρι το θέτει κάπως έτσι: “Στην ιστορία σου, έχεις το ελεύθερο να μιλήσεις για ιπτάμενες πορφυρές ζέβρες...” Εντάξει, προσωπικά ποτέ δεν έγραψα για καμιά ιπτάμενη πορφυρή ζέβρα. Δεν με ενδιέφερε κάτι τέτοιο. Πιστεύω ότι οι μεγάλοι συγγραφείς, αυτοί στους οποίους επιστρέφουμε συνέχεια, γράφουν από τόπους βαθιά μέσα τους, που μπορείς να αποκαλέσεις η χώρα των εμμονών του... Οχι έγνοιες, εμμονές. Γι’ αυτό η δουλειά μας είναι αυθαίρετη, γιατί κάνουμε αυτό που αισθάνεται ο καθένας μας αναγκαίο. Αυτό είναι ό,τι μπορείς να κάνεις τη συγκεκριμένη στιγμή. Είναι ένα ταξίδι, ταξίδι μαγευτικό, από τον στοχασμό του «τι;» στην πραγματοποίηση του «τι;», που είναι πάντοτε ένα πράγμα, όχι εκατό. Από αυτό το “περίπου ό,τι να ’ναι” γεννιούνται τα βιβλία. Από μια ματιά στον δρόμο μπορει να γεννηθεί μιά άπιαστη στιγμη. Έγραψα πριν από δέκα-δώδεκα χρόνια ένα μικρό βιβλίο με τίτλο Travels in the Scriptorium που άρχιζε με μιαν εικόνα που έβλεπα επιμόνως στο μυαλό μου, ενός ανθρώπου με τις πυτζάμες

και τις παντόφλες του, καθισμένου στην άκρη του κρεβατιού, που είχε τα χέρια του στα γόνατα και τα μάτια να κοιτάζουν το πάτωμα. Έσπαγα το κεφάλι μου να βρω τι ήταν αυτή η εικόνα στο μυαλό μου. Τότε άρχισα να καταλαβαίνω ότι ίσως, δεν είμαι ούτε σήμερα βέβαιος, ίσως έβλεπα κάποιο είδος απεικόνισης του εαυτού μου ως γέροντα στο μέλλον. Τότε, από αυτή την ενόραση, μου ήρθε η ιδέα να γράψω αυτό το μικρό βιβλίο. Κι άλλα πράγματα μπορούν να προκύψουν από κάτι που θυμάσαι από την ζωή σου, κάτι που σου είπαν, κάτι που είδες, πράγμα ολότελα μυστηριώδες».

«Μπαμπά, μπαμπά, κοίτα τι κάνω!». Τη βλέπει ο Μίστερ Ιδιοφυία με το πούρο, και το πρώτο που πρέπει να κάνει είναι να τη σκουπίσει από τα κακά. Η φιλολογική κριτική στην καλύτερη στιγμή της! “Ευχαριστώ, μικρή μου Σοφία, που με κατέβασες από το μικρό βουνό μου και με ξανάφερες στο έδαφος”. Ήταν μια μοναδικής ομορφιάς στιγμή στη ζωή μου. Τώρα είναι τριανταενός η κόρη μου, με μισεί όταν λέω αυτή την ιστορία, το ξέρω, μα αυτή η στιγμή ήταν πραγματικά μεγάλη, θεϊκή. Κι έτσι, ποτέ δεν ξανααισθάνθηκα τον εαυτό μου τόσο φουσκωμένο και πλήρη».

Υπάρχει μία στιγμή όλα αυτά τα χρόνια που γράφετε, που να νιώσατε, ότι αγγίξατε τις φτέρνες του Θεού; «Καταλαβαίνω. Είχα μία εκστατική στιγμή, μία και μόνο μια. Και τότε συνέβη το πιο όμορφο πράγμα που μ’ αυτό νομίζω ότι πρέπει να τελειώνουμε. Είναι μια καλή ιστορία για το τέλος».

Δεν το εύχομαι, αλλά φανταστείτε πως παθαίνατε αμνησία και έχετε την δυνατότητα να κρατήσετε μόνο μία ανάμνηση πάνω στην οποία θα ξαναστήνατε τη ζωή σας. Ποια στιγμή θα κρατούσατε; «Aυτή, η τωρινή στιγμή. (Γέλια) Μη γελάτε, κυριολεκτώ... Αυτή η υπέροχη συνέντευξη που κάναμε. Που δεν λύσαμε αλλά προσπαθήσαμε να λύσουμε, όλα τα μυστήρια του σύμπαντος της γραφής... Θα ξαναγύριζα σ’ αυτή τη μέρα, να κάθομαι σ’ αυτό το κόκκινο τραπέζι μαζί σας. Ευχαριστώ πάρα πολύ που κάνατε αυτές τις καλές ερωτήσεις. Ως συνήθως είναι τόσο πληκτικές οι κουβέντες με τους δημοσιογράφους... Και τις δυο φορές που έχω μιλήσει μαζί σας ένοιωσα πολύ καλά... Ίσως γιατί δεν είστε δημοσιογράφος... Είστε πια ζωγράφος!» (Γέλια)

Σας ακούω... «Ήταν 1989, τριάντα χρόνια πριν. Οι τρεις μας, η Σίρι, εγώ και η κόρη μας, η Σοφία, που ήταν τότε δυο χρονών, περάσαμε το καλοκαίρι στο Βερμόντ, στην εξοχή, σε ένα παλιό αγροτόσπιτο. Υπήρχε και μια μικρή καλύβα στο κτήμα κι εκεί πήγαινα κάθε μέρα για να εργαστώ. Είχε και μια μικρή βεράντα απ’ έξω, ένα μπαλκονάκι. Και τέλειωσα το γράψιμο ενός μυθιστορήματός μου, “Η Μουσική του πεπρωμένου”. Αισθάνθηκα καλά, λοιπόν, και είπα: “Επιτέλους τελείωσα ένα πολύ καλό βιβλίο, είμαι τόσο ευτυχισμένος, τα κατάφερα εντέλει”... Θυμάμαι οτι ήμουν τόσο γεμάτος από τον εαυτό μου. Και βγήκα έξω στο μικρό μπαλκόνι. Είχα ένα πολύ μεγάλο πούρο, το άναψα, απογειωμένος με την ιδιοφυία μου και τότε, ακριβώς μια στιγμή μετά, η δίχρονη κόρη μας διασχίζει τον κήπο γυμνή, σταματάει και κάνει τα κακά της στο έδαφος, καθώς μου φωνάζει:

ΣΚΆΝΑΡΕ ΚΑΙ ΔΕΣ

ΑΠΌ ΤΟ LOUISIANA CHANNEL ΣΤΟ YOUTUBE ΔΕΊΤΕ ΤΟΝ ΠΟΛ ΌΣΤΕΡ ΝΑ ΜΙΛΆΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΠΏΣ ΈΓΙΝΕ ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ ΣΕ ΜΙΑ ΣΠΆΝΙΑ ΕΠΊΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΣΠΊΤΙ ΤΟΥ ΣΤΟ ΜΠΡΟΎΚΛΙΝ

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

55

56

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

PHOTO: COURTESY OF BOULGARI

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΑΙΡΗ ΚΑΤΡΑΤΖΟΥ

ΜΙΆ ΕΛΛΗΝΊΔΑ ΣΤΑ ΣΑΛΌΝΙΑ ΤΗΣ ΠΑΓΚΌΣΜΙΑΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΊΑΣ ΤΗΣ ΜΌΔΑΣ μιλάει στον Θανάση Λάλα FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

57

58

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

Ε

ίναι Ελληνίδα που αφέθηκε στο φύσημα των διαθέσεων της από παιδί... Γιά αλλού ξεκίνησε ως έφηβη κι αλλού βρέθηκε όταν πήρε τις πρώτες αποφάσεις της ζωής της... Ποτέ όμως δεν έπαψε να ακούει τους χτύπους της καρδιάς του ενδιαφέροντος της να ξεχωρήσει, να κάνει κάτι που αξίζει τον κόπο, να ακουμπήσει το «ανέγγιχτο» και να κοιταχτεί με θάρρος στον καθρέφτη και να πεί: «Εγω είμαι αυτή... Ξεκίνησα χωρις να με ξέρω και με μαθαίνω μέσα από αυτα που ήθελα πολύ...» Ποτέ δεν συμβιβάστηκε με το λίγο, κυνηγούσε πάντα το όνειρο... Ναι, κυνηγούσε το όνειρο και το όνειρο της, όσο παράξενο και να ακούγεται, δεν άντεξε το συνεχές κυνηγητό της... Λαχάνιασε το ονειρο, κι έγινε πραγματικότητα... Μαίρη Κατράτζου. Σπούδασε στο Λονδίνο σχεδιάστρια μόδας... Αναγνωρίστηκε το ταλέντο της γρήγορα και με την ευρηματικότητά της πήρε θέση εκεί που οι θέσεις είναι σπάνιες και μόνο λίγοι καταφέρνουν να διεκδικήσουν. Κατά καιρούς έχει δεχθεί διθυραμβικά σχόλια ακόμα και από την αμερικάνικη έκδοση του Vogue, κέρδισε σημαντικά βραβεία μόδας όπως αυτό που δίνουν οι βρεττανοί, του “Αναδυόμενου Ταλέντου” (2011) και αυτό που δίνει το περιοδικό ELLE στο “Σχεδιαστή της Χρονιάς” (2012). Μαίρη Κατράτζου. Ταλέντο και εργατικότητα παντρεύτηκαν σε ένα σώμα και οδήγησαν στην επιτυχία... Σήμα κατατεθέν τα prints, εκτυπώσεις πάνω σε υφάσματα... Τα ξανάφερε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και όρισε με την αισθητική της το μεγάλο ζητούμενο της βιομηχανίας της μόδας. Οι υφασμάτινες δημιουργίες της μπήκαν στις ντουλάπες και κοιτάχτηκαν στους καθρέφτες του Λευκού Οίκου. Οι δημιουργίες της, την έβαλαν στα δημιουργικά σαλόνια Victoria Secret, Longchamp, Adidas και άλλων σημαντικών εταιριών που αποτελούν σύμβολα γούστου!

Μαιρη Κατράτζου. Γεννήθηκε στην Αθήνα. Ηταν Ιανουάριος του 1983, από δυό γονείς που διέθεταν αυτό που συνδιαστηκά την βοήθησαν να κάνει την δική της έφοδο στον ουρρανό... Η μητέρα της διακοσμήτρια εσωτερικών χώρων _μέρα νύχτα αγκαζέ με την αισθητική_ ο πατέρας της από παιδί στην κλωστοϋφαντουργεία, κληρονόμος ενός ένδοξου παρελθόντος, αφού η οικογένεια του ήταν αυτή που «σημάδεψε» με τα «Σπορτέξ», τα αθλητικά παπούτσια στην Ελλάδα. Μαίρη Κατράτζου. Το 2003, στα είκοσι ξεκινάει το ταξίδι αναζητώντας αυτό που θα κλέψει το ενδιαφέρον της... Η περιέργεια την οδηγεί στον πρώτο σταθμό, στην αρχιτεκτονική στο Rhode School of Design, στην Αμερική. Ενα χρόνο μετά ο έρωτας την κάνει να αποφασίσει αλλαγή πορείας... Αντί να γυρίσει στην Αμερική να συνεχίσει τις σπουδές της, αποφασίζει η επόμενη στάση του ταξιδιού αναζήτησης, να είναι το Λονδίνο. Εκεί από τύχη πέφτει πάνω στο όνειρό της... Μπαίνει στο Central Saint Martins College Art and Design στο Λονδίνο από όπου παίρνει πτυχίο και μεταπτυχιακό, το 2005... Εκεί άρχισε τις εκτυπώσεις πάνω σε υφάσματα για εσωτερικούς χώρους, που προέκρινε στη συνέχεια με τις εκτυπώσεις σε υφάσματα γιά την δημιουργία ρούχων. Το πρώτο «μπαμ» στην καριέρα της έγινε το 2008, στο σόου των αποφοίτων του Saint Martins, όπου παρουσίασε τις πρώτες της δημιουργίες, με κεντρικό θέμα τις εκτυπώσεις υπερμεγέθη κοσμημάτων που δίναν την ψευδαίσθηση γιγάντιων αξεσουάρ, πάνω σε αέρινα φορέματα.

To 2009, άνοιξε την Εβδομάδα Μόδας του Λονδίνου, όπου παρουσίασε την πρώτη συλλογή της ready-to-wear, (άνοιξη-καλοκαίρι 2009) με την υποστήριξη του Βρετανικού Συμβουλίου Μόδας και του New Gen, που μέσω του προγράμματος χορηγιών στήριξε τη σχεδιάστρια για 6 συνεχόμενες σεζόν (από την Άνοιξη-Καλοκαίρι 2009 έως το Φθινόπωρο-Χειμώνα 2011).

Παρά τη μικρή συλλογή με μόλις εννέα φορέματα, η Κατράντζου ανέλαβε να συνεργαστεί με 15 εμπόρους, μεταξύ των οποίων οι Browns, Joyce και Colette. «Δεν είχα βάλει ούτε τιμές πάνω στα ρούχα... Ηταν η πρώτη φορά και δεν ήμουν προετοιμασμένη, δεν ήξερα...» θα πει σε συνέντευξη της. Μια κολεξιόν για το Topshop παρουσιάστηκε στην Εβδομάδα Μόδας του Λονδίνου (φθινόπωρο/χειμώνα 2010) και εξαντλήθηκε μέσα στις πρώτες ημέρες από την κυκλοφορία τους. Το 2010, κέρδισε το βραβείο Swiss Textiles, στη Ζυρίχη και διαδέχθηκε έτσι τον Alexander Wang, προηγούμενο κάτοχο του βραβείου. Η δουλειά της είχε αρχίσει να κλέβει και τα πιό δύσπιστα μάτια. «Όταν ξεκίνησα, τα prints στον χώρο της μόδας ήταν συγκεκριμένα. Οι άνθρωποι φορούσαν floral ή γεωμετρικά σχήματα, αλλά δεν συνήθιζαν να «φορούν» γιγαντιαία δαχτυλίδια ή ένα μπουκάλι άρωμα πάνω στο ρούχο τους». Μαιρη Κατράτζου. Τον Σεπτέμβριο του 2018, έκλεισε δέκα χρόνια παρουσίας στον χώρο της υψηλής ραπτικής και τα γιόρτασε στην Εβδομάδα μόδας του Λονδίνου. «Αυτά τα δέκα χρόνια ήταν δύσκολα, αλλά µου χάρισαν ένα υπέροχο ταξίδι δηµιουργίας. Υπάρχουν στιγµές που δύσκολα θα ξεχάσω, όπως όταν πρωτοπήρε ρούχο µου η διάσηµη boutique ‘‘Colette’’ του Παρισιού, της οποίας τις βιτρίνες χάζευα από τότε που ήµουν παιδί. Μετά από δέκα χρόνια δουλειάς αισθάνοµαι πιο απελευθερωµένη και πιο σίγουρη για τον εαυτό µου. Είµαι τυχερή που έκανα επάγγελµα αυτό που αγαπώ». Το 2019, δέχτηκε πρόταση από την Γεωργία Ηλιοπούλου, παραγωγό σπουδαίων θεαμάτων στην Ελλάδα και στον κόσμο, να σχεδιάσει τα κοστούμια μιας σπάνιας χορευτικής παράστασης του πολυβραβευμένου Βρετανού χορογράφου Ράσελ Μάλιφαντ, σε μουσική του Έλληνα συνθέτη Vangeli. Η παράσταση παρουσιάζει τους ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς μέσα από τη σύγχρονη ματιά του μεγάλου παγκοσμίου φήμης FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

59

Συνέπεσε να ταξιδεύουμε την ίδια μέρα και οι δυό μας και αυτό έκανε την συνάντηση μας αδύνατη... «Ναι, τρέχω πολύ, όπως κι εσεις αν κατάλαβα καλά... Κι αυτή την περίοδο ειδικά, είμαι σε κατάσταση πανικού... Αλλά τέλος πάντων... Ας κάνουμε μιά αρχή στην κουβέντα μας...»

“Το βασικό στοιχείο μιάς καλής συζήτησης δεν είναι η εξυπνάδα, αλλά η εμπιστοσύνη”.

— Λα Ροσφουκώ

χορογράφου-καλλιτέχνη και τα δικά της χρωματιστά κοστούμια ταξιδεύουν τους πολυάριθμους θεατές ανά τον κόσμο στην καρδιά του Ελληνικού πολιτισμού! Οι πρώτες κυρίες των ΗΠΑ Μισέλ Ομπάμα και Μελάνι Τραμπ μαζί με το σύνολο του καλλιτεχνικού κόσμου _Beyonce, Adele, Sarah Jessica Parker και Cate Blanchett_ λατρεύουν τις δημιουργίες της. Η ίδια φοράει ρούχα του Αλάια, πάντα μαύρα και σχεδόν ποτέ δικές της δημιουργίες. «Νομίζω ότι υπάρχουν δύο τύποι σχεδιαστών: αυτοί που φορούν τα δικά τους ρούχα και γίνονται υπερασπιστές της μάρκας τους και εκείνοι που φορούν μονόχρωμα ρούχα για να μετατοπίσουν το επίκεντρο μακριά από τους εαυτούς τους και κοντά στο έργο τους. Σίγουρα ανήκω στη δεύτερη κατηγορία». Ευχαριστώ την Γεωργία Ηλιοπουλου, που φρόντισε να γνωρίσω από κοντά αυτή την ξεχωριστή Ελληνίδα. Απολαύστε την! Χαίρομαι που επιτέλους μπορούμε να μιλήσουμε... «Κι εγω... Προσπαθούσαμε να συντονιστούμε αλλά όλο κάτι προέκυπτε πότε σε μένα πότε σε σας...»

60

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

Θελω να σας ξεκαθαρίσω απο την αρχή ότι δε θέλω να μιλήσουμε γιά αυτό που όλοι που σας πατρακολουθούν βλέπουν και λίγο ως πολύ γνωρίζουν... «Αν δεν μιλήσουμε γιά αυτό τότε τι μπορει να σας ενδιαφέρει να πούμε μεταξύ μας; Η δουλειά μου σας έφερε εδώ απέναντί μου...» Ναι, δεν έχετε άδικο, αλλά πάντα υπάρχει ένα αλλά... Αυτή η δουλεία σας, που στέφεται με τόση επιτυχία και αναγνώριση, είναι το δημιούργημα, ένος μυαλού και μιας ψυχής... Αυτό το μυαλό κι αυτή την ψυχή θα ήθελα να διερευνήσω... «Είναι πολύ δύσκολο μέσα σε μιά ώρα να ανοίξουμε το κουτί που κρύβονται μιά ψυχή κι ενα μυαλό... δεν νομίζετε;» Ο περιορισμένος χρόνος που έχω στην διαθεσή μου, γιά το άνοιγμα του κουτιού που περιέχει τον τρόπο που σκέφτεστε και αισθάνεστε, κάνει το εγχείρημα αρκετά δύσκολο, αλλά αν δεν έχετε αντίρρηση θέλω να το προσπαθήσω... (γέλια) «Ο.Κ... Ας ξεκινήσουμε και βλέπουμε...» Γεννηθήκατε και μεγαλώσατε στην Αθήνα; «Ναι στην Αθήνα. Στην Αθήνα γεννήθηκα και μεγάλωσα. Έφυγα όταν ήμουνα 19 για να σπουδάσω στο Rhode Island στην Αμερική...» Τι θέλατε να σπουδάσετε; Ποιά ήταν τα ονειρά σας; «Αρχικά ήθελα να σπουδάσω αρχιτεκτονική... Γιά αυτό ήρθα στην Αμερική...» Πώς έτσι; Πως σας μπήκε στο μυαλό η αρχιτεκτονική; «Μου είχε μπεί στο μυαλό από νωρίς...

Ημουνα αρκετά δημιουργική από παιδί και κατάλαβα ότι έπρεπε να κάνω κάτι δημιουργικό. Πρέπει να ήμουνα 1617 χρονών, που πρωτοσκέφτηκα την αρχιτεκτονική...» Σας είχε περάσει από το μυαλό, έστω και σαν αστραπή, η μόδα, ή το μόνο που ονειρευόμασταν τότε ήταν η αρχιτεκτονική; «Οχι, όχι... Η μόδα δεν μου είχε περάσει ποτέ από το μυαλό... και είναι φυσικό νομίζω γιατί στην Ελλάδα που μεγάλωσα δεν υπήρχαν οίκοι μόδας, να δημιουργούνε τη δικιά τους κολεξιόν, δεν υπήρχαν εταιρείες που είχαν σκοπό να σχεδιάζουν και να παράγουν προϊόντα μόδας. Ενώ με ενδιέφερε το οτιδήποτε γύρω από σχέδιο τότε, δεν υπήρχε κάποια εφηρμοσμένη διέξοδος στην Ελλάδα, που να οδηγεί σε αυτό που κάνω σημερα... Αν αγαπούσες το σχέδιο, η διέξοδος ήταν η Σχολή Καλών Τεχνών και η αρχιτεκτονική βέβαια...» Την Σχολή Καλών Τεχνών την είχατε αποκλείσει; «Δεν είχα αποκλείσει τίποτα... Απλώς, επειδή η μαμά μου ήτανε και είναι διακοσμήτρια εσωτερικών χώρων, η αρχιτεκτονική μου φάνηκε σαν λύση πιο...» Κοντινή; «Ναι, γιατί πίστευα ότι θα γυρίσω στην Ελλάδα μετά τις σπουδές μου και θα ζήσω στην Ελλάδα... Ουσιαστικά επιλέγοντας την αρχιτεκτονική συνδύαζα κάτι δημιουργικό, αλλά και ένα επάγγελμα που θα μπορούσα να κάνω όταν θα επέστρεφα στην Αθήνα». Ποιές ήταν οι βασικές επιρροές σας τότε; «Τι εννοείτε;» Σας ακούω που περιγράφετε το πως και γιατί έγιναν έτσι τα πράγματα στη ζωή σας και διακρίνω μιά πολύ οργανωμένη σκέψη γιά το τι και πως θα ήταν η επόμενη μέρα γιά σας... (Χαμογελάει) «Καταλαβαίνω τι εννοείτε...»

Ενα παιδί που μεγαλώνει εδώ στην Ελλάδα και σε αυτό το περιβάλλον που μεγαλώσατε εσείς, είναι περίεργο να σκέφτεται τόσο λογικά... Υπάρχει η εντύπωση ότι η δική σας η γενιά Ανήκετε σε μια γενιά, έμαθε να περνάει καλά και λίγο την ενδιέφερε τι θα κάνει μεγαλώνοντας. Εσείς, το ψάχνατε, από ότι φαίνεται από παιδί; «Νομίζω ότι από μικρή ήθελα να κάνω διαφορετικά πράγματα, και το έψαχνα. Αυτό μπορω να πω ότι ήταν κάτι που με χαρακτήριζε. Δηλαδή μέχρι τα 15-16 μου, σκεφτόμουνα να γίνω δικηγόρος... Εκανα λοιπόν debate classes... (γέλια) Τότε έκανα πράγματα που δεν είχανε καμία σχέση με τη ζωγραφική...» Πως αρχισατε να σχεδιάζετε; Να ζωγραφίζετε; «Αρχισα να ζωγραφίζω μόνη μου...» Σε τι ηλικία θυμάστε να αρχίζετε την ζωγραφική; «Δεν θυμάμαι ακριβώς... Πρέπει να ήμουν 14-15... Δεν θυμάμαι ακριβώς... Θυμάμαι όμως, όταν άρχισα να ζωγραφίζω, έπιανα τον εαυτό μου κάθε μέρα, μετά το σχολείο να θέλω να το κάνω, να ζωγραφίζω... Ήθελα να ζωγραφίζω συνέχεια... Και στο σχολείο ζωγράφιζα κι άρχισα να να παίρνω πιο πολλά προγράμματα σε σχέση με την ζωγραφική. Πήγαινα στο Κολέγιο Αθηνών στο International και μου δινόταν η ευκαιρία να κάνω διαφορά γύρω από την ζωγραφική γιατι είχε διαφορά προγράμματα. Νομίζω τότε κατάλαβα ότι το σχέδιο και την ζωγραφική τα έβλεπα λίγο πιο σοβαρά... Οτι ήθελα να ασχοληθώ περισσότερο με κάτι δημιουργικό...» Υπήρξε κάποιος που σας ενθάρρυνε τότε προς αυτή την κατεύθυνση; «Η καθηγήτρια μου στο Κολέγιο... Την θυμάμαι να με ενθαρρύνει προς αυτό». Αλλες βασικές επιρροές; «Για να είμαι ειλικρινής, νομίζω εκείνη τη εποχή, σε εκείνη την ηλικία, δεν άκουγα κανέναν.... Περνούσα αυτή τη φάση που σας περιέγραψα... Περνούσα

ώρες επί ωρών που ήθελα μόνο να ζωγραφίζω, που ήθελα να κάνω κάτι δημιουργικό γενικά... Εγραφα και πολύ τότε... Νομίζω ότι η συγκεκριμένη καθηγήτρια που σας είπα, που δεν θυμάμαι το όνομα της, ήταν η μόνη που έπαιρνε αυτό το κολημά μου λίγο πιο σοβαρά, λίγο πιό σοβαρά απ’ ότι το έπαιρνα κι εγώ ακόμη. Θυμάμαι, μου έλεγε: “Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η δουλειά σου...” Και μου μιλούσε συνέχεια... Με ρωτούσε: “Γιατί δεν σκέφτεσαι να κάνεις κάτι δημιουργικό... να ασχοληθείς με το σχέδιο, την ζωγραφική, το γράψιμο...”

Nομίζω ότι σε αυτή την ηλικία άρχισα να σκέφτομαι ότι ίσως θα είχε ενδιαφέρον να ασχοληθώ με αυτό που μου δίνει τόση χαρά...» Οι δικοί σας πως αντιδρούσαν σε αυτή την εμμονή σας; «Μεγάλωσα μέσα σε ένα σπίτι, σε ένα περιβάλλον που ήτανε πολύ δημιουργικό. Είχα τη μαμά μου που είχε επιλέξει να κάνει αυτό που της έδινε χαρά. Επομένως η μαμά μου και η γιαγιά μου, υποσυνείδητα, κάπου με επηρέασαν να κάνω αυτό που τελικώς κάνω, από πολύ μικρή ηλικία... Αν μιλήσετε με τη μητέρα μου, θα την ακούσετε να λέει ότι σχεδίαζα ρούχα από τα 5 μου... (γέλια) Εγώ δεν το θυμάμαι!» Υπάρχει μια υπερβολή πάντα στις μητέρες, όταν τα καταφέρνουν τα παιδιά τους.. Πηγαίνουνε πίσω κι ανακαλύπτουν ότι μέλλον των παιδιών τους ήταν εμφανές από την ώρα που γεννήθηκαν... (γέλια) «Ναι... Εχετε δίκιο... Οταν ακούω την μαμά μου, είμαι στο τσακ να πιστέψω ότι στα 6 μου έραβα κιόλας... (γέλια) Μου λέει η μαμά μου: “Κρίμα που δεν θυμάσαι... σχεδίαζες ρούχα στα πέντε”. Οσο μιλάει η μαμά μου, κατεβαίνει και η ηλικία που ξεκίνησα να σχεδιάζω ρούχα... (γέλια) Τέλος πάντων, εγώ δεν θυμάμαι να συνέβαινε αυτό... Νομίζω ότι σε μικρή ηλικία κάθε παιδί ζωγραφίζει και σχεδιάζει γιά να περάσει η ώρα...» Τελικά εχετε καταλάβει, πώς βρίσκει κάποιος το δρόμο του; Τι είναι αυτό που

μας πάει εκεί που τελικά είμαστε; «Δεν νομίζω ότι στην ηλικία που έπρεπε εγώ να αποφασίσω τι θέλω να κάνω στη ζωή μου, μπορούσα συνειδητά να πω, αυτό είμαι και δεν είμαι κάτι άλλο... επομένως αυτό πρέπει κάνω! Νομίζω αν έχεις κάτι δημιουργικό μέσα σου, αφήνεσαι και σε πάει... Ακολουθείς ανάμεσα σε αυτά που κάνεις, την μεγαλύτερη ένταση που νοιώθεις γιά κάτι που κάνεις κι αυτό σε πάει... Σε πάει μέχρι ένα σημείο βέβαια και μετά διαλέγεις πάλι κάτι άλλο... Και εγώ άλλαξα στην πορεία πορεία... Πάντα όμως, ότι κι αν έκανα ήθελα να περιέχει κάτι δημιουργικό...» Θα λέγαμε ότι εμπιστευόσασταν το ένστικτό σας κι αυτό σας πήγαινε; «Στη ζωή ακολουθείς αυτό που σε κάνει να νοιώθεις καλά, σε κάνει να νοιώθεις δημιουργική... και ξαφνικά βρίσκεσαι σε αυτό που τελικώς θέλεις να κάνεις γιατί κάτι από όλα σου δίνει την μεγαλύτερη χαρά όταν το κάνεις! Δεν ξέρω αν αυτό που μας οδηγεί είναι το ένστικτο... Πιστευω ότι το ένστικτο παίζει μεγάλο ρόλο αν το εμπιστευτείς _γιατί υπάρχουν και πολλοί που γυρίζουν, απο φόβο, την πλάτη στο ενστικτο_ αλλά εξίσου μεγάλη σημασία στη ζωή παίζουν και οι συμπτώσεις... Γιά παράδειγμα, εγώ είχα αποφάσισει να σπουδάσω αρχιτεκτονική... γνώρισα όμως το φίλο μου στην Ελλάδα, το καλοκαίρι μετά τον πρώτο χρόνο σπουδών μου και αυτός έκανε MSC στο Λονδίνο και αποφάσισα να τον ακολούθησω στο Λονδίνο γιά να είμαστε μαζί... Γιά να μη χάσω τον χρόνο μου, έψαξα να βρω στο Λονδίνο, να κάνω ένα τρίμηνο πρόγραμμα στην αρχή, γύρω από αυτό που με ενδιέφερε και το μόνο τριμηνιαίο που βρήκα από Ιανουάριο μέχρι Ιούνιο, ήτανε ενα πρόγραμμα γιά τον σχεδιασμό υφασμάτων... Μπήκα σε αυτό το πρόγραμμα και ανακάλυψα πόσο μου άρεσε να δημιουργώ με τα χρώματα... Αυτό δεν το είχα σκεφτεί μέχρι τότε. Ήθελα να κάνω αρχιτεκτονική, οπότε νομίζω ότι αν δεν είχα γνωρίσει τον Μάριο, δεν θα είχα πάει στο Λονδίνο FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

61

και αν δεν είχα πάει στο Λονδίνο δεν θα είχα κάνει σχεδιασμό υφασμάτων και δεν θα είχα πορευτεί προς τα κει που πορεύτηκα». Τελικά υπάρχει τύχη; Τι είναι η τύχη; Ναι σίγουρα, σίγουρα. Νομίζω όμως ότι κάπου μέσα μου ήθελα να πάω στο Λονδίνο από την αρχή, γιατί θυμάμαι είχα στείλει αιτήσεις να με δεχτούν να κάνω αρχιτεκτονική εκεί, αλλά ήξερα ότι ήτανε πολύ δύσκολο να με δεχτούν. Από την άλλη πίστευα ότι στην Αμερική θα ήτανε κάτι διαφορετικό από το να είμαι στην Ευρώπη...» Ποιά η διαφορά; «Δεν μπορώ να πω καθαρά πως σκεφτόμουνα τα πράγματα τότε... Η αλήθεια ήταν τότε, ότι ήθελα να ζήσω όσο πιο μακριά μπορούσα από την Ελλάδα για λίγο, να είμαι πιο ανεξάρτητη για λίγο... Νομίζω γι’ αυτό επέλεξα την Αμερική κι όχι επειδή πίστευα ότι στην Αμερική θα ήταν καλύτερα να σπουδάσω την αρχιτεκτονική που ήθελα». Τι ήτανε αυτό που σας έκανε να θέλετε να ζήσετε όσο το δυνατόν πιό μακριά από την Ελλάδα εκείνη την περίοδο; «Απλά αυτά τα χρόνια που θα πήγαινα για τις σπουδές μου εκτός Ελλάδος, θα ήθελα να είμαι όσο το δυνατόν πιο ανεξάρτητη... Ετσι ένοιωθα... Ακόμα πιστευω ότι οσο πιο μακριά είσαι από το προστατευόμενο περιβάλλον που μεγάλωσες τόσο πιο independently ζεις!» Ακούγεται σωστό. «Δεν είχε να κάνει τόσο με την Αμερική αυτή κάθε αυτή. Είχε να κάνει περισσότερο ότι είσαι μακριά από την Ελλάδα. Ο,τι και να συμβεί πρέπι να το αντιμετωπίσεις μόνη σου, δεν είναι εύκολο να πάρει η μητέρα σόου ή κάποιος άλλος το αεροπλάνο και να πεταχτεί να σε δει, να σου συμπαρασταθεί. Ήθελα να δοκιμάσω τις δυνάμεις μου, να δω τι αντέχω, πόσο αντέχω, πόσο ικανή είμαι να τα βγάλω πέρα χωρις να απλώνει κάποιος το χέρι του να με στηρίξει... Στην ζωή σου 62

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

νομίζω, καλείσαι, σε συγκεκριμένες στιγμές, να πάρεις κάποιες αποφάσεις και πρέπει να πάρεις μόνη σου. Να πάρεις το ρίσκο της απόφασεις σου, να πιστωθείς την απόφαση γιά να την χρεωθείς αργότερα. Οι γονείς μου, από την αρχή, ήτανε πολύ εναντίον να πάω στην Αγγλία, γιατί αυτό που θα πήγαινα, δεν ήτανε πανεπιστήμιο, ήτανε απλά κολέγιο...» Υπήρχαν συγκρούσεις με τους γονείς σας όταν ήσασταν στην εφηβεία; «Θυμάμαι τότε, που ήταν να αποφασίσω που θα πάω να σπουδάσω, να έχω συζητήσεις με τον πατέρα μου ο οποίος μου έλεγε φωνάζοντας: “Δεν με νοιάζει τι θα κάνεις στην ζωή σου αλλά ό,τι και να κάνεις, είναι δεδομένο ότι πρέπει να τελειώσεις το πανεπιστήμιο και να πάρεις ένα πτυχίο”... Εγώ αντιδρούσα έντονα... Οταν είπα θα πάω στο Λονδίνο να κάνω αυτό το τριμηνιαίο πρόγραμμα γιά ναμαι κοντά στον φίλο μου, αντέδρασαν πολύ... Εγω με το που πήγα στο Λονδίνο, από τις πρώτες μέρες, ήμουνα αρκετά σίγουρη για τον εαυτό μου, παρόλο που ήμουνα αρκετά ντροπαλή, ότι ήθελα να κάνω σχέδιο υφάσματος τελικά. Δεν άκουσα τον πατέρα μου και συνέχισα στο Λονδίνο, έμεινα εκεί και τελικά τη χρονιά που τελείωσα έγινε το κολέγιο που με είχε δεχτεί, πανεπιστήμιο. Δηλαδή είχε μόλις καταχωρηθεί σαν university of the Arts. Αυτό έγινε το 2005. Τη χρονιά που πήγα δεν ήτανε πανεπιστήμιο. Ηξερα τι με συγκινούσε, ήμουν ανοιχτή να συγκινηθώ, να αισθανθώ το μέλλον μου... Το μέλλον του καθενός βρίσκεται εκεί που αισθάνεται σπίτι του, χώρα του, πατρίδα του, με την ευρύτερη έννοια... Εκεί που χαίρεται η ψυχή του και νοιώθει οτι μπορεί να φανεί χρήσιμος και δημιουργικός... Αυτή είναι η σωστή απόφαση για σένα. Εμένα κάτι μέσα μου το έλεγε, αυτό πρέπει να κάνεις: σχέδιο υφάσματος! Και παρέμεινα στο Λονδίνο». Ο πατέρας σας, οι γονείς σας, παραδέχτηκαν ότι έκαναν λάθος τότε;

«Δεν ξέρω αν έκαναν λάθος, απλώς σκεφτόντουσαν το καλό μου με τα δικά τους μάτια και μυαλά, γιατί δεν ήξεραν αυτό που αισθανόμουνα μεσα μου, αυτή την έλξη... Μετά από πολλά χρόνια _ήτανε στο πρώτο μισό, το δεύτερο μισό, δεν θυμάμαι καλά_ που είχαν έρθει να με δουν στο Λονδίνο, είπε η μαμά μου: “Κοίτα μια χαρά τελικά τα κατάφερε η Μαίρη, μια χαρά πάει εδώ” και απάντησε ο μπαμπάς μου: “πού ναξερα εγώ, από το 2000, ότι η Μαίρη έχει ταλέντο σε αυτό!”». Ηταν θέμα ταλέντου; Τι είναι το ταλέντο; «Ναι είναι θέμα ταλέντου να βλέπεις το μέλλον σου, αλλά νομίζω ότι είναι επίσης σημαντικό τι κανεις γιά το ταλέντο σου όποιο κι αν είναι. Πώς το καλλιεργείς και πόσο το δουλεύεις. Το work effort παίζει μεγάλο ρόλο... Οταν πρωτοήρθα στο Λονδίνο το σύστημα του Λονδίνου γενικά είναι αρκετά απελευθερωμένο και κάνεις ουσιαστικά εσύ ό,τι θέλεις με το χρόνο σου. Επομένως την προσπάθεια που θα κάνεις γιά να πετύχεις τον σκοπό σου, την καθορίζεις εσύ...» Εξαρτάται πάρα πολύ από το πως θα χρησιμοποιήσεις τον χρόνο σου, γιά να αναδειχθεί το ταλέντο σου; «Σίγουρα, σίγουρα. Δηλαδή όταν εγώ αποφάσισα να κάνω το μάστερ μου στην μόδα, δεν ήξερα τίποτα από μόδα. Δεν είχα σπουδάσει μόδα, δεν είχα γνώση της ιστορίας της μόδας. Με θυμάμαι, για 3 μήνες πριν ξεκινήσω το μάστερ μου, να κάθομαι να διαβάζω ό,τι υπήρχε, ό,τι είχε συμβεί στα τελευταία 100 χρόνια στο χώρο της μόδας. Χρειάζεται να έχεις και μιά τρέλα μέσα σου, να κυνηγάς να μάθεις όσα περισσότερα μπορείς γιά τον χώρο που θέλεις να ασχοληθείς και να αφοσιωθείς... Κυρίως όταν το μάστερ που έχεις διαλέξει, είναι κάτι καλλιτεχνικό και δεν είναι κάτι εντελώς θεωρητικό. Που και στη δεύτερη περιπτωση, πιστευω χρειάζεται να βυθιστείς σε ότι έχει ειπωθεί μέχρι σημερα γύρω από αυτό που σε απασχολεί, αλλιώς δεν γίνεται. Γενικώς πιστεύω ότι πρέπει

να κατέχεις το παρελθόν, να ξέρεις τι έχει συμβεί μέχρι σήμερα στον χώρο που σε απασχολεί, για να μπορέσεις να δημιουργήσεις κάτι καινούριο στο μέλλον... Επίσης θεωρώ ότι στο μάστερ μου κατάλαβα, πόσο competitive είναι ο χώρος της μόδας και πόσο σκληρή δουλειά χρειάζεται γιά να καταφέρεις, να πεις και να κάνεις, κάτι δικό σου. Δεν νομίζω, ότι όταν έκανα το ΒΑ μου στον σχεδιασμό υφάσματος, είχα καταλάβει ακριβώς τι θα έπρεπε να κάνω, ότι έπρεπε δηλαδή να φτιάξω την δικιά μου εταιρεία γιά να μπορέσω να μπω στο χώρο... Ουτε που το φανταζόμουν όλο αυτό, ούτε που το ήθελα γιά να είμαι ειλικρινής. Δηλαδή δεν είχα ποτέ την... πως να σας το πω...» Την επιθυμία... «Ναι, δεν είχα την επιθυμία να ξεκινήσω δικιά μου εταιρεία. Ούτε καν ήξερα ότι ήθελα να δουλέψω στην μόδα στο μέλλον...» Τι καταλάβατε κάποια στιγμή που ούτε το φανταζόμασταν; «Ότι υπάρχουνε πολλά άτομα με την ίδια επιθυμία, που διεκδικούσαν μιά θέση στο ίδιο χώρο που διεκδικούσαν κι εγώ... Οτι ο χώρος που ήθελα να βρεθώ και να δημιουργήσω, δεν είχε θέση γιά όλους και έπρεπε να δουλέψω σκληρά γιά να τα καταφέρω να πάρω εγώ αυτή την θέση που υπήρχε... Στο χώρο της μόδας, υπάρχουν πολλοι που θέλουνε να μπούνε, έχουνε επιλέξει αυτή την καριέρα από πολύ μικρή ηλικία και έχουνε την ambition να κάνουνε δικιά τους εταιρεία από πολύ μικρή ηλικία, κάτι που εγώ δεν είχα. Αλλά θεωρώ ότι δεν είχα τέτοιες φιλοδοξίες, επειδή ήμουνα αρκετά κλειστή σαν χαρακτήρας και δεν είχα αφήσει τον εαυτό μου να σκεφτεί κάτι τέτοιο... Καποια στιγμη το σκέφτηκα και αμέσως θυμήθηκα πώς μεγάλωσα... Και οι δύο γονείς μου είχανε δικές τους εταιρείες και δούλευαν πάρα πολύ σκληρά... Το είχα δει αυτό από παιδί, ήξερα πως γίνεται, αλλά ποτέ δεν είχα σκεφτεί να το κάνω κι εγώ, γιά μένα...»

Αλλά όλη αυτή η εμπειρία υπήρχε μέσα σας; «Ναι, υπήρχε μέσα μου... Μεγάλωσα σε ένα περιβάλλον που ήξερα τι θα πει να έχεις δικιά σου εταιρεία από άποψη δουλειάς και από άποψη commitment... Τώρα που μεγάλωσα καταλαβαίνω ότι δεν είμαι πολύ μακριά αυτό που έζησα μέσα στην οικογένεια μου από αυτό που επέλεξα να κάνω στη ζωή μου. Τελικά μας ακολουθούν και μας καθορίζουν οι επιρροές των παιδικών μας χρόνων και της εφηβείας μας κι ας νομίζουμε ότι συχνά τους γυρίζουμε την πλάτη. Στην αρχή κάνοντας το μάστερ μου, έβλεπα άτομα τα οποία ήθελαν αυτό που ήθελα κι εγώ, παραπάνω απ’ ότι το ήθελα εγώ. Αυτό μου έδωσε ένα screenshot, πώς είναι γενικά ο χώρος της μόδας... Οταν τελείωσα αυτά όλα με βοήθησαν και με ώθησαν να επιλέξω το δρόμο που θα έπρεπε να πάρω. Γιά να περπατήσω τον δρόμο που είχα επιλέξει, έπρεπε να κάνω τη δικιά μου εταιρεία αν ήθελα να ξεκινήσω το δικό μου ταξίδι σε αυτό τον χώρο ή τουλάχιστον εγώ αυτό έκανα... ξεκίνησα αμέσως μετά το μάστερ μου κάνοντας την δική μου εταιρεία... Δεν είχα τον χρόνο να το πολυσκεφτώ και να το οργανώσω καλύτερα. Το κάνεις όπως-όπως...» Πιό πρωτόγονα... «Ναι, πέστε το κι ετσι... Και ίσως αυτό βοήθησε να βρω πιό γρήγορα τον δρόμο μου. Εγώ δεν δούλεψα στην μόδα και μετά έκανα την δική μου εταιρεία... Απο την αρχή μπήκα στα άπατα που λένε... Δεν ξέρω γιατί, αλλά ποτέ δεν φοβήθηκα να κολυμπήσω από την αρχή στα άπατα... Ισως με βοήθησε πολύ η άγνοια κινδύνου που είχα ξεκινώντας. Νομίζω ότι αν ήξερα όσα ξέρω τώρα, θα ήμουνα πιο φοβισμένη στα αρχικά μου βήματα». Τελικά τι καθορίζει τις αποφάσεις μας; Αυτό που βλέπουμε και ξέρουμε ή αυτό που δεν βλέπουμε, δεν το ξέρουμε αλλά μας πάει, το ακολουθούμε, χωρίς να ξέρουμε που θα μας βγάλει; Βρίσκουμε τον

δρόμο μας, μαθαίνοντας να περπατάμε στο σκοτάδι; «Ναι, τώρα που το λέτε, έτσι πιστεύω. Πιστεύω ότι μαθαίνοντας να περπατάς σε δρόμους που πιστεύεις ότι δεν ξέρεις, βρίσκεις τον δρόμο σου... Πρώτη φορά λέω τέτοια πράγματα σε μιά συνέντευξη... Περίεργο!» Άρα ανοίγει μια πόρτα κάποια στιγμή και βλέπουμε φως, σε αυτό που αγνοούσαμε... «Ναι... Νομίζω ότι κουβαλάμε ένα φως που δεν του έχουμε δώσει σημασία και νομίζουμε ότι δεν υπάρχει μέχρι να καταλάβουμε ότι υπάρχει... Μέχρι την στιγμη της α φανέρωσής του, το αγνοούμε, ίσως γιατί δεν χρειάστηκε να το ψάξουμε ή δεν δώσαμε το χρόνο στον εαυτό μας να ψάξουμε πιό βαθειά μέσα μας». Υπάρχει ταλέντο που δεν αποκαλύπτεται; Υπάρχουνε χαμένα ταλέντα; Πιστεύετε ότι ένας άνθρωπος ταλαντούχος μπορεί και να μη συναντηθεί με το ταλέντο του; «Όχι, όχι... Νομίζω ότι ο ταλαντούχος ανθρωπος αργά ή γρήγορα, θα συναντηθεί με το ταλέντο του, απλώς δεν ξέρω σε τι κατάσταση θα είναι όταν

“Η συζήτηση πλουτίζει τις γνώσεις μας αλλά η μοναξιά είναι το σχολείο της μεγαλοφυïας”.

— Έντουαρντ Γκιμπόν

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

63

γίνει αυτή η συνάντηση... Δεν είμαι σίγουρη ότι πάντα αυτή η συναντηση είναι μοιραία γιά όλους. Πρέπει να είσαι έτοιμος να κάνεις πολλά γιά το ταλέντο σου... Το ταλέντο δημιουργεί απαιτήσεις, δημιουργεί υποχρεώσεις. Είναι χάρισμα το ταλέντο, που γιά να αναδειχθεί θέλει σκληρή δουλειά... Το ταλέντο είναι γόνιμο εδαφος... Αν αποφασίσεις ότι δεν θέλεις να το καλλιεργήσεις, δεν θα δώσει καρπους. Γιά αυτό λέω, το να ανακαλύψεις ότι έχεις ταλέντο δεν είναι δύσκολο, να το αξιοποιήσεις είναι το επίπονο». Λέγοντας καλλιεργούμε το ταλέντο μας τι εννοείτε; «Δουλεύοντας επίμονα το ταλέντο παίρνει αξία... Θέλει συνεχές πότισμα, έγνοια... Η καλλιέργεια του ταλέντου απαιτεί την ικανότητα και την θέληση να ξεπερνάς συνεχώς εμπόδια. Εγώ γιά παράδειγμα, είχα το φόβο όταν ξεκίνησα, ότι θα στερέψουν οι ιδέες μου. Ελεγα σε έναν φίλο μου που δούλευε στην μόδα κι αυτός: “θέλω να κάνω αυτό αυτή τη σεζόν γιατί δεν ξέρω τι θα κάνω στην επόμενη και θα τελειώσουν οι ιδέες, δεν θα έχω άλλες ιδέες...”. Και τελικά, δουλεύοντας πάνω στις ιδέες που είχα, ανακάλυψα ευτυχώς, ότι όσο περισσότερο καλλιεργείς το ταλέντο σου υλοποιόντας κάποιες ιδέες, τόσες νέες και περισσότερες ιδέες σου έρχονται. Κάνεις πράξη την ιδέα που σου έρχεται και μετά σκέφτεσαι πώς σου ήρθε αυτή η ιδέα, τι σημαίνει και τι μπορεί να δημιουργήσει αυτή η ιδέα και χωρίς να το πολυκαταλάβεις βρίσκεις το δικό σου όραμα γιά αυτό που κάνεις...» Η μιά ιδέα σε οδηγεί σε μιά άλλη ιδέα και σιγά σιγά βρίσκεις το όραμά σου... Κατάλαβα καλά; «Ναι, οι ιδέες έχουν αξία αν υπηρετούν ένα όραμα... Πολλές φορές οι ιδέες είναι σκόρπιες καλές ιδέες... Αυτό δεν οδηγεί σε ένα αποτέλεσμα... Το όραμα είναι το ζητούμενο... Οι καλές ιδέες είναι καλές σε σχέση με ένα όραμα... Καποια στιγμη νόμιζα ότι ανακάλυψα το όραμα μου, αλλά στη συνέχεια κατάλαβα ότι το όρα64

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

μα που είχα ήταν μέσα μου από την αρχή, αλλά δούλεψα να το ανακαλύψω... Ετσι τουλάχιστον συνέβει σε μένα». Σας ακούω προσεχτικά και αισθάνομαι ότι λέτε κάτι πολύ ενδιαφέρον. Λέτε ότι αφήνεστε σε αυτό που συμβαίνει, σε αυτό που κάνετε, αν καταλαβαίνω καλά, υλοποιείται μιά ιδέα που έχετε στο νου σας και μετά το όποιο αποτέλεσμα, επιστρέφετε και προσπαθείτε να κατανοήσετε γιατί συνέβει αυτό που συνέβει, ποια είναι η βαθύτερη ουσία αυτού που κάνατε... ε; «Ναι, από πού προέκυψε αυτό που έγινε, αυτό που έκανα... Νομίζω ότι είμαι τυχερή, γιατί όταν δουλεύεις στο χώρο της μόδας, υπάρχουν πάρα πολλοί που κρίνουνε και γράφουνε γι’ αυτό που κάνεις... Αυτό σε ωθεί να σκεφτείς κι εσύ, τι έκανες και γιατί το έκανες. Οταν ξεκίνησα με την πρώτη μου συλλογή, την παρουσίασα, ήρθαν την είδαν, έγραψαν διάφορα... Τα διάβασα όλα, διάβασα ό,τι είχε γραφτεί για μένα και για την πρώτη μου συλλογή...» Και αρχίσατε να σκέφτεστε πράγματα κι ανακαλύψατε στη δουλειά σας πράγματα που ούτε είχαν περάσει από το μυαλό σας όταν ξεκινούσατε να κάνετε την πρώτη σας συλλογή... «Ακριβώς έτσι.. Οταν κάνουμε κάτι, την ώρα της πράξης, δεν σκεφτόμαστε.. Αφηνόμαστε και το κάνουμε όσο καλύτερα μπορούμε... Έχουμε απλώς μιά πίστη γιά κάτι και αφηνόμαστε να το δημιουργήσουμε. Μπορεί οι άνθρωποι που γράφουν γιά την μόδα, να γράφουνε για τα ρούχα, αλλά γράφουνε και για το context των ρούχων... Στην περίπτωσή μου, επειδή οι συλλογές μου είναι αρκετά θεματικές _ήτανε θεματικές εξ αρχής_ με ενδιέφερε από την πρώτη στιγμή, πώς τις αναλύει κάποιος που δεν ξέρει γιατί έκανα ό,τι έκανα... Εχει σημασία να δω τι σκέφτεται και πως αντιλαμβάνεται κάποιος όταν βλέπει το αποτέλεσμα της δουλειάς μου». Γιατί έχει σημασία αυτό γιά σας; «Από τους άλλους, από αυτούς που βλέ-

πουν, κριτικάρουν και σχολιάζουν την δουλειά μου, συχνά κι εγώ μαθαίνω πολλά γιά την ίδια την δουλειά μου. Γιά παράδειγμα δέκα χρόνια μετά από τότε που ξεκίνησα, έκανα μια νέα επετειακή ψηφιακή συλλογή και κάποιοι από αυτούς που παρακολουθούν την δουλειά μου όλα αυτά τα χρόνια, παρατήρησαν κάτι που εγώ δεν το είχα διακρίνει κι όμως ήταν κάτι που με χαρακτήριζε, χαρακτήριζε όλες τις ψηφιακές εφαρμογές που εκανα όλα αυτά τα χρόνια. Κάτι που θα έλεγα ενώνει τις διαφορετικές συλλογές μου...» Τι ήταν αυτό; «Στις περισσότερες από τις ψηφιακές δουλειές μου χρησιμοποιώ στην εικονοποίση, αντικείμενα συλλεκτικά. Αυτό δεν το ανακάλυψα στην 3η συλλογή μου ή στην 5η συλλογή μου. Αυτό το στοιχείο υπάρχει και ενώνει όλες τις συλλογές μου... Επικεντρώθηκα σε αυτό, σε μιά συλλογή που έκανα για τα 10 χρόνια δουλειάς μου, αλλά δεν είχα ανακαλύψει οτι αυτό ήταν κάτι που χρησιμοποιούσα από την αρχή... Το παρατήρησα απ’ την στιγμη που κάποιοι το εντόπισαν σαν βασικό στοιχείο της δουλειάς μου». Αυτό που δίνει χαρακτήρα στη δουλειά μας είναι οι εμμονές μας; «Σίγουρα. Υπάρχουνε κάποιες εμμονές που ακολουθούν τη δουλειά μας και

“Μιλήστε σε έναν άνθρωπο για τον εαυτό του και θα σας ακούει ώρες”.

— Μπέντζαμιν Ντισραέλι

σίγουρα η δουλειά μας αποκτά ένα συγκεκριμένο χαρακτήρα εξ αιτίας αυτών των εμμονών... Προφανώς όσο περισσότερο δουλεύεις πάνω στις εμμονές σου, ανακαλύπτεις το bandwidth σου, δηλαδή το μέχρι πού μπορεί να φτάσει και τι μπορεί να εμπεριέχει η δουλειά σου. Είναι σημαντικό να υπάρχει στην δουλειά μας, ένας πυρήνας... μιά, οι περισσότερες εμμονές!» Αυτό όμως περιέχει και κάτι επικίνδυνο... Μπορει η δουλειά να γίνει μανιέρα... Η δουλειά έχει ανάγκη και το ρίσκο του άλλου, της αλλαγής... Ετσι δεν είναι; «Η αλλαγή είναι πάντα ζητούμενο... Και τα στοιχεία των εμμονών ακολουθούν ακόμα και τις αλλαγές που επιχειρείς κάθε φορά... Οταν είσαι στην αρχή της όποιας καριέρας σου, θέλεις να ανακαλύψεις και να ενσωματώσεις κι άλλα στοιχεία που να χαρακτηρίζουν την δουλειά σου... Αφήνεις λίγο πίσω τις εμμονές σου, για να δεις τι άλλο μπορείς να κάνεις, σε τι άλλο μπορεις να δοκιμαστείς... Είναι αναγκαίος αυτός ο πειραματισμός... Αλλά η εμμονή υπάρχει πάντα εκεί, μπλέκεται πάντα στα πόδια σου, σε ακολουθεί όπως είπα ό,τι κι αν κάνεις... Επίσης πρέπει να μην ξεχνάς ότι γιά να κάνεις μόδα, κάνεις applied design και κάποιος έρχεται να αγοράσει το ρούχο σου γιά αυτό που ξέρει γιά σένα... Εχεις και πρέπει να συνεχίσεις να έχεις μιά responsibility... Για παραδειγμα, εγώ

δεν μπορώ να αγνοήσω ότι σε μένα έρχονται οι άνθρωποι για τα print ή για το χρώμα ή για το ότι είναι αρκετά θεματικές οι συλλογές μου ή για τα ειδικά κομμάτια που κάνουμε και έχουνε πολύ δουλειά από άποψη broderie ή διάφορες άλλες τεχνοτροπίες που τα κάνουν μοναδικά κομμάτια. Μπορεί να κάνω μια συλλογή και να μην έχω χρώμα, αλλά όταν βλέπεις συλλογικά τη δουλειά, αναγνωρίζεις ότι είναι μιά δική μου δουλειά. Υπάρχουν στοιχεία αναγνωρίσιμα που είναι κρυμμένα στον πυρήνα του σχεδίου, κάποιες εμμονές όπως λέτε κι εσείς, που πάντα θα υπάρχουνε μέσα στη δουλειά μου και πάντα θα είναι γιά το προσεχτικό παρατηρητή πίσω από κάθε μου επιλογή». Πέστε μου, μιά-δυό εμμονές σας που κατοικούνε που κρύβονται ή είναι φανερες ό,τι κι αν κάνετε; «Έχει να κάνει με το πώς διαμορφώνεται ένα print γιά να εφαρμοστεί στο γυναικείο σώμα... Το print αυτό που κάνουμε, είναι precisely engineered στο γυναικείο σώμα και νομίζω ότι όποτε βλέπω κάποιο print που είναι απλά ένα repeat print και δεν είναι engineered στο γυναικείο σώμα, δεν μπορώ να το δω, νοιώθω το λάθος... Δηλαδή, δεν ξέρω αν είναι λάθος, αλλά εμένα δεν μου κάθεται καλά και το θεωρώ λάθος... Θα έπρεπε ίσως, να μου κάθεται καλά, γιατί είναι γενικώς, κι αυτό print ή είναι και αυτό ένας τρόπος δημιουργίας. Αλλά γιά εμένα το σωστό print διαμορφώνει με έναν συγκεκριμένο τρόπο το γυναικείο σώμα». Αν ήτανε αλλιώς, τότε κάθε print θα μπορούσε να είναι ένα τέλειο φόρεμα... «Ακριβώς... Το ζήτημα όλο, είναι πώς διαμορφώνεται ένα print πάνω στο γυναικείο σώμα... Σας ζητώ συγνώμη κύριε Λάλα, γίνομαι λίγο ακατανόητη, αλλά δεν μιλάω ποτέ για τη δουλειά μου και κυρίως σπάνια μιλώ στα ελληνικά γιά λεπτομέρειες της δουλειάς μου... Αυτό όμως που προσπαθώ να πω, είναι ότι το print πάνω στο γυναικείο σώμα, όταν το βλέπεις, θα πρέπει να είναι, μαζί

με το σώμα, ένα ολοκληρωμένο έργο Τέχνης κι όχι απλώς και μόνο ένα print πάνω σε ένα σώμα...» Πώς καταλήξατε σε αυτή την υπογραφή; Δηλαδή στο print; Πώς το ανακαλύψατε; Αρχικά έκανα print για εσωτερικούς χώρους, έκανα Print για υφάσματα, για κουρτίνες, για χαλιά και έβλεπα γενικά πολλούς από τους συμμαθητές μου να κάνουνε prints. Εβλεπα όμως ότι δεν τελείωνε εκεί η δουλειά τους... Έπαιρναν τα τυπωμένα υφάσματα και δημιουργούσανε με αυτά, πάνω στην σιλουέτα μιας γυναίκας... Είπα μέσα μου κάποια στιγμή: αυτό με ενδιαφέρει πολύ... Εμένα, μέχρι εκείνη την στιγμή, η δουλειά μου τελείωνε στο τύπωμα. Ακόμα και τώρα, μετά από τόσα χρόνια, αισθάνομαι, ότι συνεχίζει να υπάρχει μιά ολόκληρη industry, που έχει να κάνει με το να διαμορφώνεις ένα ύφασμα πάνω στο γυναικείο σώμα.... Νομίζω ότι αυτό είναι που με ενδιέφερε πάντα... Άρχισα να ασχολούμαι δημιουργικά με αυτό και δημιούργησα πολλές νέες τεχνοτροπίες ασχολούμενη με την εφαρμογή των εκτυπωμένων υφασμάτων πάνω στο γυναικείο σώμα. Ουσιαστικά η χρήση του print σε υφάσματα γιά εσωτερικούς χώρους δεν άλλαζε πολύ από αυτό που τύπωνες. Δηλαδή δεν σου δινότανε η ευκαιρία να διαμορφώσεις με ένα 3D τρόπο... Από την εποχή που με ενδιέφερε η αρχιτεκτονική, με ενδιέφερε πάντα, να βλέπω τα πράγματα με μια 3D οπτική... Οταν κάνεις print για υφάσματα που θα χρησιμοποιηθούν σε εσωτερικούς χώρους το χάνεις αυτό. Οταν ξεκίνησα το project για την μόδα και δούλευα μέσα στο πατρόν και με τρισδιάστατα print μέσα στο πατρόν, ένοιωσα τεράστιο ενδιαφέρον». Σε τι συνίστατο το ενδιαφέρον σας; «Δεν ξέρεις ποτέ ένα print, πώς θα είναι, μέχρι να γίνει ρούχο, μέχρι να το δεις πως εφαρμόζεται πάνω σε ένα γυναικείο σώμα. Περπατάς σαν τυφλή μέχρι την στιγμη που το βλέπεις πάνω στο σώμα. Νομίζω ότι αυτή η περιπέτεια, με κέρδισε τελικά. Συνειδητοποίησα FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

65

ότι υπάρχει κι ένα ακόμα στάδιο, ένα πολύ σημαντικό επόμενο στάδιο όπως αποδείχθηκε... Τίποτα δεν τελειώνει με την δημιουργία ενός print σε ένα ύφασμα...» Η μόδα είναι Τέχνη; «Νομίζω ότι στον χώρο της μόδας, συμβαίνουν πολλά μαζί... Υπάρχουνε σχεδιαστές μόδας που σχεδιάζουνε γιατί θέλουνε μέσω της αισθητικής τους να επηρεάσουν τον τρόπο σκέψης και ενίοτε η αισθητική τους ματιά γίνεται μόδα. Υπάρχουν σχεδιαστές που χρησιμοποιούν την μόδα σαν ένα φίλτρο... Μέσα από την μόδα βλέπουν να αλλάζει ο κόσμος και αλλάζει. Το ντύσιμο καταγράφει όλες αυτές τις κοινωνικές αλλαγές... Επομένως ως σχεδιαστής ρούχων, ως δημιουργός μόδας, αναγκάζεσαι να είσαι σε συγχρονισμό με τον καιρό σου. Δηλαδή νομίζω, όταν ξεκίνησα, πριν 10-12 χρόνια, η μόδα ήτανε πολύ διαφορετική από αυτό που βλέπουμε σήμερα... Γιά μένα αυτό είναι και το ενδιαφέρον που με κρατάει σε εγρήγορση. Ξέρω τωρα πιά, ότι υπάρχουν γυναίκες που ντύνονται με τα ρούχα μου... Υπάρχουνε πολλά κομμάτια, που όταν ξεκινάς να δουλεύεις, είναι απλά μια προέκταση της αισθητικής σου και είναι μόνο το δημιουργικό κομμάτι που σε εμπνέει και εμπνέει τους γύρω... Με τα χρόνια βλέπεις πόσο connected ήταν και είναι με την πραγματικότητα... Κι αυτό το διαπιστώνεις παρατηρώντας πως ντύνεται μια γυναίκα. Νομίζω ότι αυτό το ανακαλύπτεις αφού έχεις κάνει αρκετά βήματα στη δουλειά σου και αφού έχεις ταξιδέψει αρκετά με τη δουλειά σου και αφού δεις τελικά πώς ντύνεται μια γυναίκα τη δουλειά σου... Γιατί έρχεται σε σένα και δεν πάει σε κάποιον άλλον. Αφού το δεις αυτό, μπορείς να το καλλιεργήσεις, δημιουργώντας πιά, πάνω στις εικόνες και τις συνήθειες που έχεις καταλάβει. Η γυναίκα τώρα έχει τόσους πολλούς διαφορετικούς ρόλους στην καθημερινότητα της που δεν υπάρχουνε τα trends όπως υπήρχανε παλιά. Δηλαδή αλλιώς θέλει να ντυθεί όταν πάει στη δουλειά, αλλιώς θέλει να ντυθεί για 66

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

ένα σημαντικό meeting, αλλιώς θέλει να ντυθεί όταν βγει και πάει σε κάποιο event, διαφορετικά θέλει να ντυθεί όταν ταξιδεύει... Νομίζω ότι όταν σημερα δημιουργείς προϊόντα μόδας, πρέπει να έχεις συνεχώς στο μυαλό σου, την εικόνα μιας μοντέρνας γυναίκας που όλοι αυτοί οι ρόλοι που είπα είναι παρόντες, είναι κομμάτι της καθημερινότητας της... και απαιτούν ένα ντύσιμο accordingly...» Πόσο αλλάζει ένα ρούχο από γυναίκα σε γυναίκα, από προσωπικότητα σε προσωπικότητα; Δηλαδή έχετε δει ένα ρούχο σας να το φοράει μια γυναίκα και να είναι τελείως διαφορετικό απ’ ότι όταν το φοράει μια άλλη γυναίκα; Να δείχνει σαν να είναι ένα άλλο ρούχο; «Ναι σίγουρα, σίγουρα. Το ρούχο, έχει να κάνει, με τη γυναίκα που το φοράει. Δηλαδή νομίζω ότι ένας πετυχημένος σχεδιαστής μόδας πρέπει να σχεδιάζει για διαφορετικούς τύπους γυναικών και με αυτό εννοώ διαφορετικά μεγέθη, διαφορετικές ηλικίες, διαφορετικά μέρη του κόσμου όπου ζει... Νομίζω ότι αυτή ήτανε και η επιτυχία η δική μου στην αρχή... Το προϊόν μου, είναι αρκετά visual και αρκετά έντονο και θα πίστευε κανείς ότι αυτό θα έβαζε από την αρχή αρκετους περιορισμούς... Κι όμως, αυτό που συνέβη, συνέβη γιατί οι σιλουέτες μου ήταν αρκετά δημοκρατικές... Ετσι έβλεπα ότι ταξιδεύαν να με επισκεφτούν η μαμά με την κόρη της και εγώ έφτιαχνα ένα προϊόν που ήταν διαφορετικό πάνω στην κάθε μία, που αυτό σημαίνει ότι υπάρχει στα ρούχα μου κάτι δημοκρατικό σε σχέση με την ηλικία της γυναίκας και σε σχέση με το μέγεθος της κάθε γυναίκας». Όταν λέτε κάτι δημοκρατικό τι εννοείτε; «Νομίζω, ότι η δημοκρατικότητα στο ρούχο, έχει να κάνει με τη σιλουέτα... Οι σιλουέτες των ρούχων μου ήτανε πολύ γυναικείες, αλλά αρκετά απλές, για να μπορέσουν να πάρουν το print πάνω τους, οπότε μια νέα γυναίκα ή ένα κορίτσι, που ήθελε να νοιώθει πιο πολύ γυναίκα, αγόραζε τη δουλειά μου, αλλά και μια γυναίκα που ήθελε να νοιώθει

πιό νέα επίσης... Ήτανε ανοιχτό το ρούχο μου στη διαφορετικότητα της γυναίκας που το φοράει... Νομίζω επίσης πως κατάλαβα από την αρχή, ότι το print, είναι αρκετά δημοκρατικό και έχει να κάνει κι αυτό με τη σιλουέτα... Με άλλα λόγια μεταμορφώνεται αναλόγως με το ποια γυναίκα θα το φορέσει. Και έχουμε το print που σε άλλες σιλουέτες δείχνει έτσι και σε άλλες σιλουέτες είναι τελείως διαφορετικό... Προσαρμόζεται σε τελείως διαφορετικές γυναίκες και τις κάνει όλες να αισθάνονται πιο confident μέσα στο ρούχο τους... Εχω δει το ίδιο ρούχο μου να αλλάζει αρκετά από γυναίκα σε γυναίκα... Πηγαίνω σε κάποιο event και υπάρχουνε γυναίκες που φοράνε από την ίδια συλλογή ρούχα μου και να είναι τελείως διαφορετικές, εξ αιτίας του τρόπου που έχουν φορέσει το ρούχο η κάθε μία». Πώς αισθάνετε όταν πηγαίνετε κάπου και βλέπετε γυναίκες να φοράνε ρούχα σας; - Αισθάνομαι πολύ ωραία... Στην αρχή δεν έβλεπα κανέναν να φοράει τα ρούχα μου. Τώρα άρχισα να βλέπω αρκετές γυναίκες να φοράνε τα ρούχα μου και αρχίζω να πιστεύω ότι το όνειρο είναι αληθινό... (γέλια) It makes sense. Κανείς δεν σχεδιάζει ρούχα, για να τα κρεμάσει στον τοίχο... Δεν είμαι ζωγράφος... Αν ήμουν καλλιτέχνης, ζωγράφος, το ζητούμενο μου θα ήταν ίσως αυτό. Εγώ σχεδιάζω ρούχα για να τα φορέσει μια γυναίκα και να αισθάνεται όμορφα όταν τα φοράει και να αισθάνεται σίγουρη για τον εαυτό της». Φτιάχνετε ρούχα για έναν τύπο γυναίκας; Τι έχετε στο μυαλό σας όταν σχεδιάζετε; Εχετε ένα είδος γυναίκας που θέλετε να αντιπροσωπεύσετε; «Όχι δεν έχω τίποτα τέτοιο στο μυαλό μου και αυτό είναι αρκετά περίεργο... Γιατί πάντα όταν σχεδιάζεις και είσαι στην μόδα, σε ρωτάνε ποιο είναι το γούστο σου και για ποιόν σχεδιάζεις. Νομίζω επειδή ξεκινάω τις συλλογές μου πιο πολύ πάνω σε ένα θέμα το οποίο με ενδιαφέρει, με ενδιαφέρει να το ψάξω γιά προσωπικούς λόγους, να

μάθω όσα περισσότερα μπορώ γιά αυτό το θέμα, δεν με απασχολεί καθόλου ένας συγκεκριμένος τύπος γυναίκας. Η αλήθεια είναι ότι δεν έχω κάποια γυναίκα στο μυαλό μου, όταν κάνω ένα καινούριο φόρεμα. Προσπάθησα στο παρελθόν, αλλά παρατήτρησα ότι στην συνέχεια άλλαζε η επιλογή μου και κατέληγε το φόρεμα που προέκυπτε να μην είναι πλέον γιά την ίδια γυναίκα που είχα στο μυαλό μου όταν ξεκινούσα. Νομίζω, πιο πολύ, με επηρεάζουν οι γυναίκες που έχω συναντήσει και ήδη φοράνε τη δουλειά μου... τις έχω πάντα στο μυαλό μου. Σκέφτομαι, γιά παράδειγμα, πως θα ήτανε αυτό το φόρεμα αν θα το φορούσε η φίλη μου η Μοίρα... Αυτό το φόρεμα, θα το φόραγε η φίλη μου η Νασίμπα, θα το φορούσε εκείνη η γυναίκα που γνώρισα όταν ήμασταν στο Τορόντο; Με εμπνέουν πιο πολύ γυναίκες που έχω γνωρίσει και τις έχω δει να φοράνε τη δουλειά μου και αυτές σκέφτομαι όταν σχεδιάζω... Γενικά θα έλεγα ότι σχεδιάζω πάντα, για μια γυναίκα που είναι confident, έχει ταξιδέψει και την ενδιαφέρει ο χώρος ο καλλιτεχνικός και την ενδιαφέρει να φοράει κάτι το οποίο έχει κάτι να πει για τη δικιά την αισθητική της... Η αισθητική μου να είναι προέκταση της δικιάς της αισθητικής. Οπότε, τώρα που το ξανασκέφτομαι, ναι, υπάρχει ένας τύπος γυναίκας από την άποψη αυτή...» Ενας τύπος γυναίκας που ζει και αισθάνεται όπως εσείς; «Αν σκεφτώ όλες τις γυναίκες που έχω γνωρίσει και φοράνε τη δουλειά μου, σίγουρα υπάρχει common ground, αλλά όχι ότι έχω μια συγκεκριμένη γυναίκα και λέω αυτή η συλλογή είναι βασισμένη πάνω στην Goldie... Οχι, όχι... δεν ισχύει αυτό». Εσείς πως ορίζεται τον καλό σχεδιαστή μόδας, τι χαρακτηρίζει τον σπουδαίο σχεδιαστή μόδας και πώς κάποιος καταφέρνει να γίνει μύθος στο χώρο της μόδας; «Νομίζω ότι όλα αυτά έχουν να κάνουν με το πώς βλέπει τα πράγματα ο καθένας

που δημιουργεί. Επηρεάζει κάθε φορά η προσωπική φιλοσοφία την οποία αξιολόγηση... Είναι πιά πολλοί άνθρωποι που βλέπουν διαφορετικά από εμάς αυτό που συμβαίνει γύρω μας... Τώρα πια η μόδα περνάει από ένα τελείως διαφορετικό φίλτρο απ’ ότι περνούσε 20 χρόνια πριν, 10 χρόνια πριν. Τώρα σίγουρα είναι πιό δημοκρατική, κι εχει λιγότερη σχέση με το prosprency στη δουλειά του καθενός μας... Δεν ξέρω αν αυτό, είναι καλό ή κακό, δεν το κρίνω, αλλά σίγουρα έχει αλλάξει η μόδα, από τότε που ξεκίνησα εγώ. Νομίζω καλός σχεδιαστής σίγουρα είναι ένας σχεδιαστής που έχει αλλάξει κάτι ή πάει την μόδα πιο μπροστά. Δηλαδή πριν έρθει αυτός ο σχεδιαστής φορούσαμε ή ντυνόμασταν με κάποιο τρόπο Χ και με τη δουλειά του, μας έκανε να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο φοράμε ένα ρουχο και ντυνόμαστε πιά. Νομίζω ότι είναι σημαντικό να έχεις εμπλουτίσει το χώρο της μόδας, να την έχεις φέρει μπροστά στο μέλλον με κάποιο τρόπο. Αυτό νομίζω κάνει τον σπουδαίο σχεδιαστή. Γενικά ο σπουδαίος δημιουργός κάνει μιά τέτοια τομή στο χώρο του. Επίσης ο σπουδαίος σχεδιαστής είναι κάποιος που αγαπάει τη γυναίκα και θέλει να την αναδεικνύει με τη δουλειά του και οι γυναίκες επί χρόνια τον τιμάνε επειδή αισθάνονται ότι αναδεικνύει την προσωπικότητα τους, αναδεικνύει το πώς θέλουνε εκείνες να ντύνονται. Το σπουδαίο στο χώρο της μόδας πάντα συνδυάζεται με την loyalty σε ένα πρόσωπο».

του σαν σχεδιαστή... Μετά από τόσα χρόνια πάμε και αγοράζουμε ρούχα του... Η σπουδαιότητα προκύπτει από την αφοσίωση... Εχουν περάσει δέκα χρόνια, είκοσι χρόνια και μιά γυναίκα ξακολουθεί να θέλει να ντυθεί με τη δουλειά σου... Αυτό είναι πολύ σημαντικό, σπουδαίο...» Τι είναι η μόδα γιά σας; «Τι είναι η μόδα; Νομίζω είναι ένας καθρέφτης της εποχής... Είναι ένας καθρέφτης της προσωπικότητας μας... Πώς θέλουμε να παρουσιάσουμε τον εαυτό μας στον κόσμο γύρω μας...» Η μόδα μας προστετεύει ή μας εκθέτει; «Η μόδα είναι ένα προστατευτικό που χρησιμοποιούμε είτε για να προστατεύσουμε ό,τι υπάρχει μέσα, είτε για να αναδείξουμε ό,τι υπάρχει μέσα. Είναι ας πούμε ένα barrier που έχουν και οι γυναίκες και οι άντρες. Νομίζω ότι έχει να κάνει με τις stimulations, που υπάρχουνε γύρω μας. Νομίζω ότι επειδή είναι applied design και επειδή ο σχεδιαστής πρέπει να είναι με τα μάτια ανοιχτά, παίρνει όλα αυτά που βλέπει γύρω του, τα φιλτράρει και μέσα από τη δουλειά του τα κάνει γούστο, ομορφιά..»

Εσείς υπήρξατε αφοσιωμένη σε έναν σπουδαίο σχεδιαστή; «Εγώ χρόνια τώρα, φοράω Αλάια... και τον φοράω για χρόνια. Πλήρως αφοσιωμένη». (Γέλια) Γιατί; «Γιατί με κάνει να νοιώθω καλά με το σώμα μου, γιατί με κάνει να νοιώθω θηλυκή όταν το φοράω, γι’ αυτό και δεν έχει να κάνει πια με ένα trend δηλαδή είναι πέρα από το trend η δουλειά του Αλάια και η σπουδαιότητά

“Αν είχαμε περισσότερο καιρό για συζητήσεις κατά την επανάσταση, θα κάναμε σίγουρα περισσότερα λάθη”. — Λέον Τρότσκυ

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

67

Η ομορφιά είναι ζητούμενο; «Ναι, το πιστεύω... Η ομορφιά είναι ζητούμενο... Οταν αγοράζει κάποιος κάτι όμορφο, αισθάνεται καλά με τον εαυτό του. Είναι υπέροχο να αγοράζεις κάτι όμορφο και να το ντύνεσαι. Οπότε νομίζω ότι είναι μιά από τις disciplines που είναι πολύ κοντά στον άνθρωπο σε σχέση με το τι επικοινωνεί όταν φοράει κάτι. Το ρούχο που επέλεξες να φορέσεις είναι η ιδέα του εαυτού σου που επιλέγεις να παρουσιάσεις».

να γίνει κλασικό πριν από σένα, είναι πολύ σημαντικό στην μόδα... Η γνώση γενικά, αυτού που προϋπήρξε στη μόδα, είναι σημαντική και παρούσα κάθε λεπτό στη δουλειά σου, αν έχεις να κάνεις με δημιουργία».

Τι είναι κλασικό; Το κλασικό ξεπερνάει τη μόδα; Το κλασικό είναι μιά ποιότητα; «Είναι μια ποιότητα μόδας... Καλά το είπατε... Πρώτη φορά το σκέφτομαι έτσι. Νομίζω όμως ότι πάρα πολλοί πάνε ενάντια στο κλασικό και αυτό αποτελεί βέβαιο, πως το κλασικό, σε 100 χρόνια, θα είναι κάτι διαφορετικό απ’ ότι είναι το κλασικό σήμερα. Αλλά νομίζω ότι κάθε σχεδιαστής που προσπαθεί να κάνει κάτι διαχρονικό δηλαδή κλασικό, πρέπει να ξέρει τι προϋπήρχε ως κλασικό και πήγε ενάντια σε αυτό ή τι υιοθέτησε και αποτέλεσε βάση της δουλειάς του. Το να κατέχεις την ιστορία και να ξέρεις τι έχει καταφέρει

Αλήθεια, γιατί είπατε «ναι», να κάνετε κουστούμια, σε μιά παράσταση που χορογραφεί ο σπουδαίος Ρασελ Μαλιφαντ, εμπνευσμένη από τους ελληνικους παραδοσιακους χορους και βασισμένη στην πρωτότυπη μουσική του εξαίρετου Βαγγέλη Παπαθανασίου; Εχετε ξανακάνει κουστούμια γιά το θέατρο; Τι είναι αυτό που σας ιντριγκάρει σε αυτή την ιστορία; «Οταν σχεδιάζω μιά νέα συλλογή, προφανώς είμαστε όλοι που δουλεύουμε μαζί, μια ομάδα, αλλά το ξεκίνημα μιας δουλειάς, η ιδέα, εχει να κάνει με το τι έχω εγώ στο κεφάλι μου. Τι θέλω εγώ να δημιουργήσουμε. Κάθε φορά, η ομάδα μου βοηθάει να κάνω πράξη το όραμα που έχω. Πράγμα πολύ σημαντικό. Ενώ σε μια δουλειά στο θέατρο ή στην όπερα, το ταλέντο σου, η όποια ιδέα σου, έρχεται σε επαφή με το ταλέντο και το όραμα των άλλων συντελεστων, που έχουν τη δικιά τους οπτική γιά το αποτέλεσμα. Στο θέατρο το οποίο οραμά σου χρειάζεται να το δουλέψεις παρέα με τους υπόλοιπους γιά να καταφέρεις ένα πολύ όμορφο αποτέλεσμα. Ξεχωριστά καλλιτεχνικά μυαλά συνεργάζονται με σκοπό να δημιουργήσουν κάτι πιο συνολικό, πιο ολοκληρωμένο και πιο ενδιαφέρον. Στο θέατρο ή στην όπερα, σε μιά παράσταση γενικότερα, δεν είσαι μόνος σου, πρεπει να λάβεις υπόψη σου και να σεβαστείς το ονειρα και τις ιδέες των υπολοίπων.. Αυτό που σκέφτεσαι, δεν είναι τόσο πολύ οι περιορισμοί ή η δομή που σου δημιουργεί μιά ομαδική δημιουργία, είναι ότι το δημιουργικό

“Αν είχαμε περισσότερο καιρό για συζητήσεις κατά την επανάσταση, θα κάναμε σίγουρα περισσότερα λάθη”. — Λέον Τρότσκυ

68

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

Τι θα πάρετε; «Έναν καφέ...» Ααα, ωραία... Κι εγώ έναν καφέ... «Ωραία τέλεια. Παίρνουμε μαζί τον καφέ μας και τα λέμε...» (γέλια)

κομμάτι το κάνεις split, το διαιρείς, μεταξύ μιας ομάδας... Νομίζω ότι αυτό δεν το βρίσκεις, δεν το αντιμετωπίζω στη δημιουργία μιας συλλογής, γιατί η δουλειά μου είναι μιά ατομική υπόθεση... Οταν φτιάχνεις επίσης κουστούμια γιά μια χορογραφία το οποίο ονειρό σου πρέπι να λάβει υπόψη του, την κίνηση των χορευτών, πρέπει να σκεφτείς πώς η μουσική θα εμπνεύσει το ρούχο. Πρέπει να βάλεις τον εαυτό σου να δημιουργήσει πέρα από αυτό που ξέρεις, πέρα από τις δικές σου μέχρι τωρα περαμέτρους _γιατί και στη δημιουργία μιάς συλλογης έχουμε περαμέτρους που πρέπι να λάβουμε υπόψη μας όταν στήνουμε την συλλογή. Τι μπορεί να γίνει σε 3 μήνες, τι τιμή πρέπει να εχουν τα ρούχα που θα παραχθουν, ποια η σχέση της όποιας ιδέας με το κόστος και την τιμή, πώς θα τοποθετηθεί στο merchandizing range που έχεις. Με άλλα λόγια μπορείς την δουλειά στο θέατρο, να την δεις και από την άλλη πλευρά: είναι αρκετά απελευθερωτικό να κάνεις μια δουλειά όπου δεν είναι προς πώληση». Ο,τι και να κάνουμε οι περιορισμοί είναι αυτοί που καθορίζουνε το αποτέλεσμα. Έτσι δεν είναι; «Ναι, ναι, σίγουρα, αυτό είναι αλήθεια... Υπάρχουνε περιορισμοί, παντού και πάντα. Πάντως, θεωρώ ότι το να κάνεις δουλειές που δεν έχουν απώτερο σκοπό να πουληθούν, δεν σκέφτεσαι το εμπορικό κομμάτι, είναι πολύ απελευθερωτικό. Οι όποιοι περιορισμοί είναι συνήθως δημιουργικοί περιορισμοί. Είναι τελείως διαφορετικό να σκέφτεσαι: αυτό στο τέλος πρέπει να μπει σε παραγωγή και πρέπει να δοθεί σε μαγαζιά που είναι διάσημα, εχουν πανάκριβα κόστοι και πρέπει να προσφερθεί στην τάδε τιμή. Για μένα αυτό είναι φοβερά κοπυραστικό και το κάνω κάθε 3 μήνες. Δηλαδή κάνεις πως και πως να βγεις από αυτό το άγχος κάποια στιγμή, σκέφτεσαι πρέπι να κάνεις κάτι, να βγεις λίγο από αυτή την πίεση και να δοκιμάσεις κάτι διαφορετικό... Αυτό με ιντριγκάρει όταν αναλαμβάνω να

δουλέψω με άλλους καλλιτέχνες πάνω σε μιά ιδέα». Τι είναι αυτό που σας έκανε να θέλετε να συμμετέχετε σε αυτή τη δουλειά με αυτούς τους συντελεστές; Τους ξέρατε, ξέρατε την δουλειά σας, πριν συνεργαστείτε μαζί τους; «Ναι φυσικά και τους ήξερα. Γιά αυτό δεν χρειάστηκε να σκεφτώ... Μεγάλωσα ακούγοντας τη δουλειά του Βαγγέλη του Παπαθανασίου... Την δουλειά του Ρασελ την ήξερα από παραστάσεις του που είχα δει στο Λονδίνο. Συνάντησα τη Γεωργία (Ηλιοπούλου) στο Παρίσι, ήρθε με το συνεργάτη του Βαγγέλη και μου είπανε για το πρότζεκτ _και το γεγονός ότι θέλουν να είναι βασισμένο σε ελληνικούς χορούς όπως τον κρητικό, τον ποντιακό_ μου είπανε το concept της δουλειάς και το βρήκα πολύ ενδιαφέρον. Με ενδιέφερε γιατί δεν είχα ακούσει κάτι παρόμοιο. Είχε μεγάλη σημασία γιά μένα το πάθος της Γεωργίας γιά την πραγματοποίηση της ιδέας και τα ονόματα των συντελεστών. Έπαιξε ρόλο και το όνομα του Michael House που θα υπέγραφε τον φωτισμό της παραστασης. Τον θαυμάζω απεριόριστα. Ηταν μια φανταστική ομάδα που θα δημιουργούσε κάτι πολύ σημαντικό για τη χώρα μας... Θεωρώ ότι η Γεωργία είναι ιδιοφυής και είχε συλλέξει την ιδανική ομάδα... Χάριν της Γεωργίας δεν χάσαμε πολύτιμο χρόνο. Πέσαμε με τα μούτρα στη δουλειά αμέσως». Υπάρχει μια άλλη τέχνη που επηρεάζει την δουλειά σας; Με ποια από τις τέχνες είσαστε πιο κοντά; «Ολες οι τέχνες μπορούν να γίνουν αφορμή, ερέθισμα, γιά να δημιουργήσω κάτι στη δουλειά μου. Εχω κάνει συλλογές πάνω στο γυαλί, έχω κάνει συλλογές πάνω στην κενοφοβία, έχω κάνει συλλογές με βάση τον μοντελισμό, έχω κάνει συλλογές επηρεασμένη από την αρχιτεκτονική...» Τι σας ενέπνευσε στον μοντελισμό; Μικρή μαζεύατε γραμματόσημα; (Γέλια) «Οι επιρροές μου είχαν πάντα να κά-

νουν, με κάτι που ενώνει τον κόσμο και μέσα του μπορείς να βρεις και πολλά κομμάτια του εαυτού σου...» Τα γραμματόσημα εντάσσονται σε αυτή την οπτική που πειγράφετε; «Ναι, βέβαια. Θεωρώ ότι τα γραμματόσημα είναι κάτι που συλλέγεις, αλλά είναι κάτι που συλλέγει κάποιος στο Καζακστάν, στον Καναδά, στην Ελλάδα, στην Βραζιλία... Αυτό το βρίσκω πολύ ενδιαφέρον... Είναι ένα στοιχείο που ενώνει διαφορετικούς πολιτισμούς, ανθρώπους που επιφανειακά δεν έχουν καμμιά άλλη προφανή σχέση. Το ενδιαφέρον στην δουλειά μου είναι η προσπάθεια μου μέσω της μόδας να δημιουργώ μιά σχέση με ανθρωπους εντελώς άσχετους μεταξύ τους. Οι δουλειες μου θέλω πάντα, να έχουν ενωτικό χαρακτήρα». Η επιτυχία έχει κόστος; Η αποτυχία έχει κέρδος; «Ναι... ναι... Ισχύουν και τα δύο». Ποιό είναι το κόστος της επιτυχίας; «Νομίζω το κόστος της επιτυχίας, εξαρτάται από το πώς το βλέπει ο καθένας που συναντιέται με την επιτυχία... Άλλοι βυθίζονται από την επιτυχία, δεν μπορούν να κάνουν το επόμενο βήμα κι άλλοι απογειώνονται σε νέα σχέδια και το κυνηγητό τους γίνεται πιό έντονο από ότι ήταν πριν συμβεί η επιτυχία και η αναγνώριση. Ολα εξαρτώνται από τον χαρακτήρα του ανθρώπου που βιώνει το γεγονός...» Υπάρχει γιά σας κέρδος στην αποτυχία; -«Το κέρδος της αποτυχίας έχει να κάνει με το τι καταλαβες από μιά αποτυχία, τι σε βοήθησε να μάθεις η αποτυχία. Μαθαίνεις από την αποτυχία; Αν είσαι σε θέση να μάθεις από την αποτυχία, η αποτυχία είναι πολύτιμη, είναι κέρδος. Αλλά υπάρχουν άνθρωποι που δεν μαθαίνουν ουτε από την ναποτυχία ουτε από τίποτα άλλο. Γιά αυτούς η αποτυχία είναι γκρεμός, βασανο...» Εσάς τα λάθη σας, σας έχουνε βοηθήσει να μάθετε;

«Σίγουρα. Και έχω κάνει πολλά λάθη...» Πως αντιμετωπίζετε το λάθος; «Γενικά, είμαι ένας ανθρωπος που κάνω πράγματα κι ας κάνω λάθη. Δεν τα φοβάμαι τα λάθη. Ισως τώρα που το σκέφτομαι, το μόνο καλό του χαρακτήρα μου όταν ξεκίνησα, ήταν ότι δεν φοβόμουνα μη κάνω λάθος και δεν φοβάμαι να ξαναπροσπαθήσω, αν κάτι δεν μου βγει. Νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό να έχεις τον χαρακτήρα που ο,τιδήποτε αρνητικό σου συμβαίνει, να μπορείς να το κάνεις θετικό... Τα καλύτερο είναι να ξέρεις να μαθαίνεις από όλα, να ξέρεις που έχουνε δίκιο και που δεν έχουν αυτοί που γράφουν και λένε αρνητικά γιά σένα... Να έχεις την άνεση και την σχέση με τον εαυτό σου που σου επιτρέπει, να ψάχνεις μέσα σου, όταν κάποιος θεωρεί ότι κάτι δεν του αρέσει στη δουλειά σου... Να μην θυμώνεις με τα κακά λόγια που λένε γιά σένα, να νοιώθεις τύχη που ασχολούνται έστω κι αρνητικά μαζί σου, να ψάχνεις μέσα σου να βρεις την αιτία που κάποιος βλέπει σε αυτό που κάνεις κάτι που εσυ δεν έχεις δει». Εσας σας βοηθάει περισσότερο η επιτυχία ή η αποτυχία; «Κάθε μου νίκη, με κάνει να έχω περισσότερη αυτοπεποίθηση σε αυτό που κάνω γιά αυτό που κάνω... Οι νίκες μου δίνουν αυτοπεποίθηση, για να πάρω την επόμενη ακόμα πιό δύσκολη απόφαση στο μέλλον. Απο την άλλη, ό,τι απόφαση έχω πάρει που δεν ήταν η σωστή, την σκέφτομαι τόσο πολύ, ώστε να φτάσω σε ένα σημείο να είμαι καλά με τον εαυτό μου. Δηλαδή, φτάνω στο σημείο να καταλαβαίνω ότι αυτή η απόφαση ήτανε η απόφαση που ήθελα να πάρω εςκείνη την δεδομένη στιγμή κι ας ήταν λάθος. Νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό να παίρνεις τις δικές σου αποφάσεις και να μπορείς να σταθείς πίσω από κάθε σου απόφαση... Αυτό είναι προτιμότερο από το να ακούσεις κάποιον άλλον και στο λάθος να πρέπει μετά να ριξεις το φταίξιμο σε κάποιον άλλον».

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

69

Με άλλα λόγιά ακόμα και την αποτυχία μας εμείς τη διαλέγουμε, την υπερασπιζόμαστε, γιατί στη δεδομένη στιγμή δεν μπορούσαμε να κάνουμε κάτι άλλο, και κάναμε αυτό που μπορούσαμε να κάνουμε... Ισως το λάθος γίνεται για να μάθουμε το τι, το πώς και το γιατί... θα κάνουμε κάτι άλλο που θα μας πάει κάπου αλλού... «Ναι και πρέπει γιά να καταφέρουμε να πάμε εκεί που πρέπει να πάμε, πρέπι να ακολουθήσουμε τις δικές μας αποφάσεις και να βιώσουμε τα δικά μας λάθη γιά να μάθουμε από αυτά. Η πορεία σε ο,τιδήποτε κάνουμε είναι πορεία αυτογνωσίας. Οπότε είναι σημαντικό οι αποφάσεις να προέρχονται από εμάς τους ίδιους. Είναι πολύ πιο εύκολο έτσι να μάθεις από το λάθος και να πας παραπέρα...» Υπάρχουνε μεγάλες αποτυχίες που έχετε κάνει που αν δεν τις είχατε κάνει δεν θα ήσασταν σήμερα αυτό που είστε; Που μάθατε, που καθόρισαν; «Ναι, νομίζω ναι. Δεν ξέρω αν θα είχε αλλάξει η πορεία μου, αν δεν είχα μιά πολύ μεγάλη αποτυχία... Δεν ξέρω πόσο καθοριστικές σε τρέτοιο επίπεδο ήταν οι όποιες αποτυχίες μου, αλλά ξέρω ότι καθόρισαν την επόμενη μέρα μου... Νομίζω ότι έχω κάνει λάθη πολλά όπως κάνουμε όλοι μας στην πορεία μας, λάθη που με έχουν κάνει πιο δυνατή, πιο συγκεκριμένη, με έχουν κάνει να καταλάβω τον εαυτό μου καλύτερα και κατα συνέπεια εχουν βοηθήσει όλα αυτά να γίνει η δουλειά μου καλύτερη. Οταν τα λάθη μου έχουν να κάνουν με τη δουλειά μου, με στεναχωρεί, αλλά προχωράω, είμαι αρκετά θετική, είμαι θετική, είμαι θετικός άνθρωπος και κατευθείαν μετά την όποια αποτυχία μου, λέω: ”Γιατί συνέβη; Τι συνέβη; Πώς θα γίνει να μη μου ξανασυμβεί κάτι τέτοιο;” Και προχωράω, πάω παρακάτω...» Η επιτυχία πόσο σχέση έχει με το ρίσκο; «Πολύ... και το ρίσκο εχει να κάνει με τον περιορισμό του φόβου... Η επιτυχία και το ρίσκο αλληλοεξαρτούνται... Είμαι τυχερή που ρίσκαρα στη ζωή και την 70

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

δουλειά μου... Αμα με είχατε ρωτήσει πριν ξεκινήσω, δεν θα σας έλεγα ότι είμαι χαρακτήρας που ρισκάρει. Στην πορεία το ανακάλυψα... Στη ζωή πρέπι να δίνεις μιά και να κάνεις κάτι τελείως διαφορετικό από αυτό που έκανες, κάνεις κάτι που δεν έχεις κάνει ποτέ... Βέβαια και το ρίσκο έχει και αυτό τα όρια του. Έχω πάρει κάποια ρίσκα στη δουλειά μου που ο κόσμος γύρω μου, άνθρωποι που πολύ σέβομαι έλεγε γιατί το κάνεις αυτό, πώς θα το κάνεις αυτό... Γενικά ένας κόσμος που είναι γύρω μου και τον σέβομαι και τον ακούω, ήταν εναντίον κάποιων αποφάσεων που έχω πάρει κατά διαστήματα. Αλλά το ρίσκο μου, ήταν ένα ρίσκο που το είχα σκεφτεί αρκετά. Δεν ήταν ένα ρίσκο χωρίς σκέψη. Γενικά μίλώντας, αισθάνομαι ότι αν δεν πάρεις το ρίσκο, ποτέ δεν θα ξέρεις που θα μπορούσες να φτάσεις, να πας... Αν δεν πάρεις το ρίσκο, ζεις μια ζωή προδιαγεγραμμένη που ξέρεις ακριβώς τι θα συμβεί τα επόμενα δεν ξέρω και εγώ πόσα χρόνια. Αυτό πάντα το έβρισκα πολύ βαρετό! Ποτέ δεν ήταν κάτι που ήθελα. Δηλαδή, δεν θέλω να ξέρω σε 10 χρόνια, τι θα είμαι, τι θα κάνω, πώς θα είναι η ζωή μου. Θέλω να είμαι ελεύθερη να πάρω αποφάσεις που μπορεί να αλλάξουνε την πορεία αυτή. Πιστευω ότι δε θέλω να είμαι ένας προβλέψιμος ανθρωπος, με ένα προβλέψιμο αύριο...» Πότε η επιτυχία γίνεται αρρώστια; «Εξαρτάται πώς διαχειρίζεσαι την επιτυχία και τι boundaries βάζεις. Σίγουρα μπορεί να κάνει κακό και σίγουρα νομίζω αν είσαι τόσο αφοσιωμένος σε κάτι, αν γίνεται εμμονή η δουλειά σου, αν δεν μπορείς να δεις τη ζωή σου πέρα από αυτό, θεωρώ ότι αυτό γίνεται κάτι επικίνδυνο. Θεωρώ ότι έχω αφοσιωθεί στη δουλειά μου και όταν αφοσιώνεσαι στη δουλειά σου πρέπει να αφήνεις κάποια άλλα κομμάτια της ζωής σου πίσω γιά να τα ξαναβρείς αργότερα. Νομίζω ότι αυτό γίνεται και δεν ξέρω κανέναν που να τα έχει καταφέρει χωρίς απώλειες σε άλλα πραγματα. Νομίζω ότι πρέπει να βρει κάποιος τα δικά του

όρια γιά να ισορροπήσει. Δηλαδή, τι μπορείς να κάνεις, με τι νοιώθεις καλά, τι σε ξεπερνάει, τι χρειάζεται γιά να το κάνεις να πιέσεις τον εαυτό σου, πολύ παραπάνω απ’ ότι μπορείς να αντέξεις...» Πώς είναι όταν ξεπερνάει ένας άνθρωπος τα όρια του; Έχετε βγει καμία βόλτα έτσι στο μπαλκόνι των εκτός ορίων; «Αν έχω βγει στο μπαλκόνι εκτός ορίων; Όχι, νομίζω έχω σταματήσει πάντα λίγο πριν βγω εκτός ορίων... (γέλια). Να έχω, δηλαδή, να κοιμηθώ μέρες και να είμαι γενικά σε ντελίριο, ναι έχω υπάρξει, αλλά όχι να είμαι εκτός ορίων δηλαδή να μην έχω control του εαυτού μου ή των ενεργειών μου... όχι». Σας συγκινεί περισσότερο, να βλέπετε ένα φόρεμα σας να το φοράει μια γυναίκα ανώνυμη που περπατάει στο δρόμο ή μια διάσημη γυναίκα, μιά απ’ όλες αυτές που σας έχουν τιμήσει, έχουν φορέσει ρούχα σας; «Γιά μένα είναι ίδια η αξία. Αλλά γιά να είμαι ειλικρινής, όταν φοράει μια διάσημη γυναίκα τη δουλειά σου και είσαι μια μικρή εταιρεία που δεν έχεις να κάνεις την δικιά σου καμπάνια, μιά φωτογραφία μιας διάσημης γυναίκας που φοράει ρούχα σου σε βοηθάει παρά πολύ, από άποψη awareness για διαφορετικά markets που ίσως δεν γνωρίζουν τη δουλειά σου. Οπότε για τη δουλειά σου την ίδια έχει μια αξία το γεγονός και βοηθάει πολύ. Αλλά η αίσθηση που έχεις όταν βλέπεις να φοράει τα ρούχα σου δεν αλλάζει, ανεξάρτητα από το πιά είναι αυτή που τα φοράει. Δηλαδή έχουν φορέσει γυναίκες που δεν είναι διάσημες τα ρούχα μου και τις σέβομαι γιάλλο την επιλογή τους και την τιμή που μου κάνανε». Εάν κάνετε ένα φανταστικό δείπνο με 5 ανθρώπους σήμερα, ποιούς θα καλούσατε; Ποιους θα θέλατε να συναντήσετε και να μιλήσετε μαζί τους από κοντά, να φάτε ένα βράδυ μαζί τους... «Αυτό είναι πολύ δύσκολο... (γέλιο) Πρέπει να είναι ζωντανοί όλοι;» Επιλέξετε όποιον θέλετε, χωρις περι-

ορισμούς... «Θα ήθελα πολύ να γνωρίσω, αν ζούσε, τον Andy Warhol». Γιατί; «Γιατί θεωρώ ότι άλλαξε τελείως την όψη της Τεχνης μέχρι τότε... Λατρεύω την Pop Art και την επιρροή της στη ζωή μας... Η προσωπικότητα του Γουώρχολ ήταν μοναδική... Το άνοιγμα του σε νεους καλλιτέχνες... Μπορούσε να εμπνεύσει όλους γύρω του... Ηταν ανοιχτός αλλά είχε κι ένα control πάνω στον χαρακτήρα του άλλου. Επίσης μπορούσε να κάνει delete τις καταστάσεις που εμπόδιζαν γύρω και έπεφτε ολόκληρος πάνω στο δικό σου όραμα με σκοπό να απογειωθείς...» Ένας λοιπόν θα ήτανε ο Αντυ Γουώρχολ... Ο Γουώρχολ βέβαια, δε θα έτρωγε πολύ... Ηταν πάντα πολύ προσεκτικός στο φαγητό του... Ας καλέσετε και κάποιον που θα απολάμβανε το δείπνο... τόσες ετοιμασίες έχετε κάνει... (γέλια) «Θα ήθελα τον Βαγγέλη τον Παπαθανασίου παρόντα σε αυτό το δείπνο... Οχι επειδή θα έτρωγε περισσότερο από τον Αντυ... Είναι όμως από τις πιο σημαντικές γνωριμίες που έχω κάνει στην ζωή μου και θα μπορούσα να τον ακούω για ώρες να μιλάει να μένω με το στόμα ανοιχτό και βέβαια θα ήταν ο μόνος που θα έφευγε τελευταίος, θα έμενα μαζί μου, μέχρι τις 10 το πρωί της επόμενης μέρας. Δηλαδή θα ήταν παρόν και στο δείπνο, στο party, στο after party και στο πρωινό...» (γέλια) Άλλος;. «Ποιος άλλος θα έπρεπε να παραστεί σε αυτό το δείπνο; Νομίζω, ότι θα ήθελα πολύ κάποιους Έλληνες, που δεν γνώρισα και θα ήθελα πολύ να είχα γνωρίσει... Είναι βέβαια τόσες οι σπουδαίες προσωπικότητες... είναι πολύ δύσκολο να τους καλέσεις όλους. Η Μελίνα Μερκούρη σίγουρα... πρώτη και καλύτερη... Αυτή την γυναίκα θα ήθελα να την είχα γνωρίσει... Νομίζω ότι είχε απίστευτη αυτοπεποίθηση, βγήκε μπροστά, σε εποχές που ήταν πολύ δύ-

σκολο μιά γυναίκα να βγει μπροστα, να ξεχωρίσει, να δηλώσει αυτό είμαι, αυτό θέλω και θα το πάρω... Δεν υπήρχανε τότε, πολλές γυναίκες που είχανε το χαρακτήρα να κάνουνε κάτι τέτοιο. Η Μελίνα, η Κοκό Σανέλ... κατορθώσανε απίστευτα πραγματα σε μιά εποχή πολύ κόντρα στην γυναικεία τους φύση». Τώρα έχουν αλλάξει οι συνθήκες γιά τις γυναίκες; «Ναι... Τώρα οι γυναίκες, νομίζω ότι έχουμε πιο πολύ υποστήριξη... Μπορούμε να κάνουμε αυτό που θέλουμε, χωρίς πολλά εμπόδια και ενίοτε με στήριξη θα έλεγα». Από αυτές τις γυναίκες που έχει τύχει να γνωρίσετε, μέσα από τη δουλειά σας, τις ισχυρές γυναίκες, υπάρχει μια γυναίκα που ξεχωρίζετε; «Ναι... καταρχάς οι περισσότερες από αυτές, που έχω ντύσει, είναι ξεχωριστές προσωπικότητες, αλλά δύο με έχουνε κάνει να συγκινηθώ... Η μία είναι η Μισέλ Ομπάμα... Είχα πάει καλεσμένη, στον Λευκό Οίκο, να παρακολουθήσω μια ομιλία της... Συγκινήθηκα τόσο πολύ που την άκουσα να μιλάει... Συγκινήθηκα, το εννοώ. Συγκινηθήκαμε όλοι όσοι ήμασταν εκεί, γιατί άρχισε να μιλάει γιά τις εμπειρίες της, γιά το πως έφτασε εκεί που έφτασε και πως αντιμετώπισε την ζωή της, και μας έκανε όλους να αισθανθούμε power... Μετέφερε σε όλους μας μιά πίστη που έβγαζε την δύναμη που κρύβει ο καθένας μας μέσα του... Ηταν πολύ σημαντική στιγμή γιά μένα. Επίσης έντυσα την Κιμ Ράσελ και μου μίλησε γιά όλα αυτά που κάνει γιά την equality των γυναικών... Τι σημαίνει όλος αυτός ο αγώνας και πώς τελικά επηρεάζει τον αγώνα της, το τι θα φορέσει... Μου εξήγησε ότι το πως ντυνόμαστε γιά τους περισσότερους είναι κάτι superficial, γιά αυτήν είναι ενας ένας τρόπος επικοινωνίας του ιδίου του μηνύματος. Με συγκίνησε πολύ, όχι μόνο που επέλεξε να φορέσει το φόρεμα μου, αλλά με συγκίνησαν τα λόγια της... Είχε την ικανότητα να σε κάνει να αισθανθείς κομμάτι κάποιου

μεγαλύτερου οράματος... ότι μπορώ κι εγω να είμαι κομμάτι αυτού του οράματος... Πιάνετε δηλαδή τον εαυτό σας να ψιλοαπορείτε με όλο αυτό που έχει συμβεί στη ζωή σας; Ναι, αλλά πολύ σπάνια. Γενικά δεν ξέρω είμαι λίγο περίεργη... Δεν νοιώθω ότι αυτό που μου έχει συμβεί δεν έχει αλλάξει την ζωή μου... Δεν έχω καταφέρει ακόμα τίποτα, αλλά υπάρχουνε κάποιες λίγες στιγμές που έχουνε να κάνουνε πιο πολύ με κόσμο που γνώρισα μέσα στη δουλειά ή με αφορμή την δουλειά... Άνθρωποι που πάντα σεβόμουν και συνεχίζω να σέβομαι. Γυναίκες, άντρες που με έχουνε εμπνεύσει... Αισθάνομαι τυχερή που η δουλειά μου με έχει φέρει κοντά σε αυτούς τους ανθρώπους. Ο μπαμπάς και η μαμά τι λένε τώρα γιά την πορεία σας; Τι να πούνε, χαίρονται. Με είχαν στηρίξει εξ’ αρχής και οι δύο γονείς μου... Ο πατέρας μου αφότου κατάλαβε ότι τελικά θα κάνω μόδα. Με έχουνε στηρίξει πολύ και είναι σημαντικό να έχεις, αυτή τη σταθερότητα στη ζωή σου. Οπως είναι σημαντικό να μπορούν και να σου δείξουν τα λάθη σου αλλά και να χαρούν τις επιτυχίες όταν έρχονται οι επιτυχίες». Σας ευχαριστώ... Χάρηκα πάρα-πάρα πολύ που μιλήσαμε... «Κι εγώ χάρηκα, είπαμε πολλά πράγματα που σπάνια με ρωτάνε οι δημοσιογράφοι... Κι εγω σας ευχαριστώ...» ΣΚΆΝΑΡΕ ΚΑΙ ΔΕΣ

Η ΜΑΊΡΗ ΚΑΤΡΆΝΤΖΟΥ ΣΧΕΔΙΆΖΕΙ ΤΗΝ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΣΕΙΡΑ ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΑ VILLEROY & BOCH FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

71

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

ΝΑ ΖΗΣΟΥΜΕ ΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ Η Ευανθία Ρεμπούτσικα µιλάει στον Θαναση Λάλα και τον Αντώνη Μποσκοϊτη

Σ

το σπίτι της Ευανθίας Ρεµπούτσικα. Απόγευµα γλυκό, φθινοπωρινό. Το κινητό µου καταγράφει τον ήχο απ΄ τα σακουλάκια που σκίζει η ίδια µε διάφορα κουλουράκια. Η κουβέντα έχει ανάψει προτού ακόµη καθίσει στο τραπέζι απέναντι µας. Την ακούµε να µιλάει για τις συνθήκες ωριµότητας των ανθρώπων που οι ίδιοι µετατρέπουν σε Κόλαση τη ζωή τους... ΘΑΝΑΣΗΣ ΛΑΛΑΣ: Άρα ζούµε ότι ζούµε για να πάµε στον Παράδεισο και καταλήγουµε σε µια Κόλαση κάτω από συνθήκες. ΕΥΑΝΘΙΑ ΡΕΜΠΟΥΤΣΙΚΑ:Και να είναι και στο χέρι µας κιόλας, κατάλαβες; Τέλος πάντων, µ΄έχει σώσει αυτό το σπίτι, γιατί ενώ όλοι οι άλλοι κάνουν γυµναστική, εγώ κάνω πολύ µπάνιο. Μου κόστισε λίγο που είχε αέρα τελευταία και δεν µπορούσα να κολυµπήσω. Θ. Λ.: Κάνεις και το χειµώνα κολύµπι; Ε.Ρ.: Όχι, αλλά κάνω µέχρι αργά. ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΠΟΣΚΟΪΤΗΣ: Αληθεύει αυτό που µου είχε πει κάποτε ο Ηλίας Λιούγκος; Παίζατε για τα προς το ζην µαζί µε τον Παναγιώτη Καλαντζόπουλο και άλλους σε ταβέρνες και σας κυνηγούσε ο Χατζιδάκις, που δεν του πολυάρεσε. Ε.Ρ.: Σε ταβέρνες όχι εγώ. Μπορεί, ο Παναγιώτης µε τον Λιούγκο. Ναι, ε; ∆εν το θυµάµαι... Θ.Λ.: Ο,τι δεν σου αρέσει, το απωθείς; Ε.Ρ.: Ναι. Το ξεχνάω µάλλον, κρατάω τα καλά.

72

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

Θ.Λ.: Επέλεξες να ασχοληθείς µε το τραγούδι ή προέκυψε; Ε.Ρ.: Προέκυψε ή, σωστότερα, ήρθε έτσι. Είναι ολόκληρη ιστορία, δεν τό΄χα σκοπό. Εγώ από βιολί ξεκίνησα. Α.Μ.: Παίζατε ταυτόχρονα όλα τα αδέρφια µουσική; Ε.Ρ.: Όλοι µαζί, παίζαµε από οχτώ χρονών. Συναυλίες πολλές, χαµός. Α.Μ.: Ως παιδιά-θαύµατα δηλαδή; Ε.Ρ.: Ακριβώς. Α.Μ.: Στην Πάτρα όλα αυτά, ε; Ε.Ρ.: Στην Πάτρα, από την Κάτω Αχαγιά. Ιστορικό χωριό! Να τα λέµε αυτά, όχι σαν µερικούς, που λένε είµαι από ένα χωριό... (Κάθεται επιτέλους στο τραπέζι αφού µας έχει περιποιηθεί σαν φιλόξενη οικοδέσποινα µε καφέδες, κουλουράκια, µπισκοτάκια. Μας δείχνει κάτι καλόγουστα κουτιά που της έχουν δωρίσει από το εξωτερικό) Εγώ όταν χώρισα, πήγα κι έµεινα στο Βέλγιο. Α.Μ.: Για πόσο καιρό; Ε.Ρ.: Ένα ολόκληρο χειµώνα µέχρι τ΄άλλο καλοκαίρι. Α.Μ.: Υπήρχε σπίτι εκεί; Νοίκιαζες; Ε.Ρ.: Ναι, παιδί µου, νοίκιαζα. ∆ε µπορείς να φανταστείς τι είµαι εγώ. Με µια βαλίτσα στο χέρι, έχω τάσεις φυγής. Θ.Λ.: Φεύγεις εύκολα; Ε.Ρ.: Πολύ! Θ.Λ.: Κι εγώ, δυστυχώς... Ε.Ρ.: Τι ζώδιο είσαι; Θ.Λ.: ∆ίδυµος. (Η Ρεµπούτσικα κοιτάζει τον Μποσκοΐτη, σαν να θέλει να τον ρωτήσει επίσης το ζώδιο του, αλλά δεν το κάνει)

Θ.Λ.: Πόσα παιδιά ήσασταν; Ε.Ρ.: Τέσσερα. Θ.Λ.: Μεγαλώσατε παράλληλα ή είχατε µεγάλες «αποστάσεις» µεταξύ σας; Ε.Ρ.: Είµαστε τρία κορίτσια κι ένα αγόρι. Με τη µεγαλύτερη έχουµε διαφορά πέντε χρόνια. Κοιτάξτε, τα δικά µου παιδικά χρόνια ήταν πολύ δυνατά, πολύ έντονα. Θ.Λ.: Από ποια άποψη; Ε.Ρ.: Από πολλές. Α.Μ.: Να θυµίσω εγώ ότι ο µπαµπάς σου είχε δικό του κινηµατογράφο στην Κάτω Αχαγιά, το σινεµά Rex. Θ.Λ.: Αυτή ήταν η κανονική δουλειά του; Ε.Ρ.: Ναι, ο μπαμπάς μου ήταν τρελός. Α.Μ.: Κι ένας απ΄τους πρώτους διανοµείς κινηµατογραφικών ταινιών, θα λέγαµε. Ε.Ρ.: Ναι. Είχε ένα Τownshend φορτηγό που µας έβαζε µέσα όλα τα παιδιά και µας έπαιρνε µαζί του. Στα τζαµάκια, είχε γράψει «κινηµατογράφος» µε µεγάλα γράµµατα -ήταν καλλιγράφος και τα έγραφε αυτός όλα. Στο χωριό τότε δεν υπήρχε αυτοκίνητο κι όποτε κατέβαινε στην Αθήνα για να πάρει κόπιες ταινιών σε µποµπίνες, πεταγόταν η κυρα-Βασούλα η γειτόνισσα: «Νά΄ρθω κι εγώ στην Αθήνα;» Κάθε τόσο µετέφερε τους κατοίκους της Κάτω Αχαγιάς για βόλτα στην Αθήνα. (γέλια) Πότε έπαιρνε και µένα, πότε τα άλλα αδέρφια µου και πότε όλους µαζί. Ήµασταν και πολλοί...Τον αδερφό µου, να φανταστείτε, τον είχε βαφτίσει ένας µεγαλοπαραγωγός κινηµατογράφου, ο Μιχαηλίδης νοµίζω, αν τα λέω σωστά. Α.Μ.: Σωστά τα λες, αν εννοείς το κινηµατογραφικό δίδυµο ∆αµασκηνός -

Η ασπρόµαυρη φωτογραφία έχει µνήµες, η έγχρωµη δεν έχει. Θαυµάζεις αυτό που έχεις, αυτό που βλέπεις.

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

73

Μιχαηλίδης. Ε.Ρ.: Αυτοί θα ήταν, ναι, που είχαν τα γραφεία τους στην Κάνιγγος τότε. Αργότερα, αυτό το φορτηγό, έγινε ο χώρος που µεταφέραµε τα όργανα µας. Μεταξύ αυτών, κι ένα µικρό πιάνο και κάναµε περιοδεία σ΄ολόκληρη την Πελοπόννησο. Παίζαµε σ΄όλα τα θέατρα που είχε παίξει τον κινηµατογράφο του ο µπαµπάς. Θ.Λ.: Καθίστε, να τα πάρουµε µε τη σειρά: Ο µπαµπάς είχε ένα κινηµατογράφο δικό του. Η µαµά σου τι δουλειά έκανε; Ε.Ρ.: Η µαµά µου τίποτα, στο ταµείο καθόταν. Α.Μ.: Οικογενειακή επιχείρηση! Θ.Λ.: Και γιατί κάνανε τόσα παιδιά; Ε.Ρ.: Τότε κάνανε, τώρα γιατί τα κάνουν; Θ.Λ.: Ευτυχισµένα χρόνια; Ε.Ρ.: Πάρα πολύ δηµιουργικά, αφού ο µπαµπάς µου έφερνε σ΄ένα χωριό δύο δασκάλους απ΄την Πάτρα. ∆ύο φορές τη βδοµάδα για µαθήµατα µε το κουαρτέτο συν άλλες δύο φορές που µας πήγαινε στο Πατραϊκό Ωδείο για να κάνουµε τα µαθήµατα µας. Είχε µια τρέλα αυτός ο άνθρωπος! Ήταν καταπληκτικός βυζαντινός µουσικός, δεν παιζόταν, έχω διάφορα χειρόγραφα του και βιβλία. Είχε µια φωνή που κελαηδούσε και κάθε Κυριακή πρωί πήγαινε στην εκκλησία και έψελνε. Έτσι µεγάλωσα, µε τη µνήµη να ψέλνει ο πατέρας µου. Α.Μ.: Κι αυτό το κάνατε σαν οικογενειακή επιχείρηση, δηλαδή τις συναυλίες στην Πελοπόννησο; Έβαζε ο πατέρας τα παιδιά στο φορτηγό µε τα όργανα και γυρνούσαν; Ε.Ρ.: Του άρεσε. Μιλάµε τώρα για τα τέλη του 60 µέσα στη χούντα. Αλλιώτικες καταστάσεις, έτσι; Το τι έχω ζήσει! Όποιο παιδί και να ρωτήσεις, δεν έχει ζήσει αυτό που ζήσαµε εµείς. Θ.Λ.: Πες µου ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγµα. Ε.Ρ.: Να σου πω: Το ότι µπαίναµε σ΄ένα τανκ δύο βιολιά, ένα τσέλο κι ένα πιάνο.

74

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

Πιάνο έπαιζε η Άννα, η µεγαλύτερη αδερφή µου. Μετά ο Πλούταρχος τσέλο, εγώ βιολί και η άλλη µου αδερφή η µικρή πάλι βιολί. Αυτό το κουαρτέτο είχαµε. Έλεγε ο πατέρας µου: «Σήµερα θα παίξουµε στη Μανωλάδα». Πηγαίναµε εµείς και βλέπαµε όλο το χωριό να στήνει µια αυτοσχέδια σκηνή γύρω-γύρω µε κουρελούδες, µε ότι είχαν οι άνθρωποι. Παίζαµε ακόµη σε κάτι θέατρα, που ήταν και δεν ήταν θέατρα, καθαρίζανε τους χώρους για να παίξουµε, καταλαβαίνετε. Συναντούσαµε τους τρελούς του χωριού. Σηµειωτέον, ο πατέρας µου έπαιζε κινηµατογράφο σε κάτι ακόµη πιο µικρά

«Το βασικό στοιχείο μιάς καλής συζήτησης δεν είναι η εξυπνάδα, αλλά η εμπιστοσύνη». — Λα Ροσφουκώ

χωριά, στα καφενεία. Έστηνε το µπερντέ κι έκανε τις προβολές του. Μύριζα, θυµάµαι, την ξυλόσοµπα. Κάποια στιγµή ο Παπανδρέου ο Γέρος, µε τον οποίο ήταν πολύ φίλοι, του΄χε δώσει τις Βάσεις, όπου είχαµε πάει κι εµείς µικρά και παίξαµε για τους φαντάρους. Ήµασταν κάπου 10-11 χρονών. Το 1970 φύγαµε όλοι µαζί πάλι και πήγαµε στον Καναδά για να δώσουµε κάποιες συναυλίες και να µας µάθουν. Πρώτα πήγε ο µπαµπάς και ακολουθήσαµε κι εµείς.

Α.Μ.: Και ως τι πήγε στον Καναδά; Ως προβολατζής, να το πούµε έτσι; Ε.Ρ.: Και ως προβολατζής, αλλά βασικά πήγαινε κι έψελνε στις εκκλησίες της οµογένειας. Μετά πήγαµε κι εµείς, κλείσαµε το σπίτι εδώ, τα κλείσαµε όλα. Θ.Λ.: Άρα όλη η οικογένεια είχε µια τάση φυγής. Ε.Ρ.: Ναι, ο µπαµπάς µου πιο πολύ και µάλλον απ΄αυτόν το πήρα κι εγώ. Πήγαµε στο Τορόντο. Θ.Λ.: Το 'χεις εξηγήσει για ποιο λόγο έχεις την τάση να φεύγεις; Ε.Ρ.: Το ψάχνω...Από µικρή όλο σκεφτόµουν, ήµουν µε το χέρι στο σαγόνι και σκεφτόµουν συνέχεια. Ακόµη και στον ύπνο µου µικρή, αυτή τη στάση είχα. Μέχρι να µε πάρει ο ύπνος, ήµουν όλο σε σκέψη µε διάφορες ιστορίες. Α.Μ.: Αυτό διήρκεσε µέχρι την εφηβεία; Ε.Ρ.: Μέχρι σήµερα. Ξέρετε τι θα΄θελα; Να µαζευτούµε µια µέρα εδώ στο τραπέζι όλα τα παιδιά, να πάρω ένα µαγνητοφωνάκι και να πούµε πως έβλεπε ο καθένας όλα αυτά που ζήσαµε. Θα είχε πάρα πολύ ενδιαφέρον! Οταν συναντιόμαστε όλοι μαζί, µου λένε πράγµατα που δεν τα θυµάµαι. Θ.Λ.: Η µνήµη δεν είναι µόνο αυτά που θυµόµαστε, αλλά κι αυτά που θυμούνται οι άλλοι... Ε.Ρ.: Σε µια εκποµπή µε τη ∆άφνη Τζαφέρη, είχαµε µαζευτεί όλο το κουαρτέτο για να παίξουµε µετά από πάρα-πάρα πολλά χρόνια. Θέλετε να δείτε; (Η Ρεµπούτσικα στρέφεται στον Μποσκοΐτη) Ε.Ρ.: Μου θυµίζεις κάποιον... Το ξέρεις; Πολύ έντονα! Α.Μ.: Ναι, ε; Ε.Ρ.: Τον γυναικολόγο µου! (ξεκαρδιζόµαστε) Θ.Λ.: Εντάξει, δεν θα σε εξετάσει τώρα! Πες µου, µεταξύ σας, τα αδέρφια, είχατε ανταγωνισµό; Ε.Ρ.: Όχι. ∆εν ήξερα τι θα πει ανταγωνισµός, µέχρι που µεγάλωσα. Τον βίωσα βασικά όταν µεγάλωσα και παντρεύτηκα.

Α.Μ.: Μέσα στον γάμο; Ε.Ρ.: Ναι, και μέσα στον γάμο. Θ.Λ.: Πας σπάνια προς τα πίσω; Ε.Ρ.: Είµαι πάρα πολύ ευσυγκίνητη. Α.Μ.: Γι΄αυτό αποφεύγεις το πισωγύρισµα; Ε.Ρ.: Όχι, ίσα - ίσα το θέλω. Ανακαλύπτω πράγµατα που τα΄χα χάσει και τα ξαναβρίσκω. Λέµε ότι εξελισσόµαστε εµείς και τα πάντα γύρω µας, αλλά αυτό που δεν εξελίσσεται είναι ο άνθρωπος και το µέσα του. Ίσως γι΄αυτό δε µπορώ τις ταινίες που είναι σαν διαφηµιστικά, µε µια µουσική από πίσω και πολλές εικόνες που περνάνε γρήγορα. Θ.Λ.: Ναι, δεν σου µένει τίποτα...Είναι πιο σηµαντικό αυτό που δεν ξέρουµε απ΄αυτό που ξέρουµε; Ε.Ρ.: Είναι πιο σηµαντικό αυτό που ξέρουµε στο παρόν κι αυτό που θα µάθουµε. Αν δεν υπάρχει παρόν, δεν υπάρχει και µέλλον. Αν δεν ζούµε καλά στο παρόν, σκέψου τι θα΄ναι το µέλλον. Το παρελθόν πέρασε. Θ.Λ.: Και τι σηµασία έχει το παρελθόν που πέρασε; Ε.Ρ.: Μιλάω για µένα, όχι γενικά για όλους τους ανθρώπους και το πώς πρέπει να σκέφτονται... Συχνά ανακαλύπτω πράγµατα που µπορεί να φιλτράρονται αλλιώς απ΄τη δική µου ζωή. Θα διαβάσω κάτι, αλλά δεν θα συµφωνήσω πάντα µε τον συγγραφέα, τον οποίο µπορεί να θαυµάζω, γιατί εµένα η ζωή µου είναι αλλιώτικη. Θ.Λ.: Θαυµάζουµε κάτι που δεν θα µπορούσαµε να το κάνουµε στη ζωή µας; Ε.Ρ.: Μπορεί να θαυµάζω ένα ωραίο φόρεµα και να µη µπορώ πια να το βάλω. ∆εν πάει να πει ότι δεν µου αρέσει. Σήµερα είσαι ότι δηλώσεις, δεν υπάρχει καµία αξιοκρατία και καµία αξιολόγηση, τίποτα! Θ.Λ.: Ενώ κάποτε υπήρχε αξιοκρατία; Ε.Ρ.: Εγώ πιστεύω ότι τα παλιά χρόνια, ακόµα και επί ελεύθερης ραδιοφωνίας, υπήρχε µία αξιοκρατία. Όταν έκανα το δίσκο «Μόνο ένα φιλί», η εταιρεία το

έδωσε και δεν υπήρχαν συµφωνίες κάτω απ΄το τραπέζι, του στυλ «θα παίξεις αυτό ή θα παίξεις εκείνο». Θυµάµαι κάτι που΄χε πει ένας καλός λαϊκός στιχουργός: «Ακούς, ακούς και στο τέλος υπακούς». Θ.Λ.: Ο Μουσαφίρης τό΄χε πει αυτό. Ε.Ρ.: Η εποχή µας αυτό είναι, απ΄τις ενέσεις που τους κάνουν µε τα ριάλιτι µέχρι τα ραδιόφωνα, ο κόσµος έχει φρικάρει. Αρχίζει και συγχύζεται, δεν αλλοιώνεται απλά το κριτήριο του. Ιδίως στα µικρά παιδιά η κατάσταση είναι ανυπόφορη. Θ.Λ.: Εθίζεσαι, βλέπεις κάτι που δεν συµφωνείς, αλλά όταν το δεις και το ξαναδείς, εθίζεσαι! Κάποια στιγµή σου λείπει αυτό που δεν ήθελες. Έτσι είναι κι οι σχέσεις. Ε.Ρ.: Μου΄χει τύχει µια - δυο φορές που πήγα σε συναυλία ως ακροάτρια, ν΄αποφασίζουν άλλοι αντί για µας, να καθορίζουν το γούστο µας. Α.Μ.: Το διαδίκτυο µε την τόση άπλα του, έκανε τελικά κακό ή καλό; Ε.Ρ.: Κοίταξε, έχει και τα δύο. Και το καλό, γιατί εµένα µ΄έµαθε από το διαδίκτυο πάρα πολύς κόσµος κι έχω µηνύµατα µέχρι από την Ισλανδία, αλλά και το κακό, γιατί είναι ένα ξέφραγο αµπέλι. ∆εν υπάρχει µία ηθική. Α.Μ.: Η αλήθεια είναι, όµως, πως όταν η Ρεµπούτσικα κυκλοφορεί σήµερα ένα καινούργιο τραγούδι, δεν θα΄χει την ίδια απήχηση σαν αυτή είκοσι χρόνων πριν. Ε.Ρ.: Θα µ΄άρεσε να υπήρχε κάτι όπως όταν κάνεις τον καφέ και για να σου βγει καλό το καϊµάκι, θα πρέπει να τον ανακατέψεις. Όχι σαν τώρα, που είναι όλα «πρόχειρα να το κάνουµε, πρόχειρα να τελειώσουµε». Αυτό που συνέβαινε παλιά, χωρίς το διαδίκτυο, εµένα µ΄άρεσε πιο πολύ. Θ.Λ.: Έχεις σκεφτεί γιατί από µια κατάσταση ενδιαφέρουσα µπήκαµε σε µιαν άλλη πολύ λιγότερο ενδιαφέρουσα; Ε.Ρ.: Καταρχάς όλα αυτά είναι ξενόφερτα, δεν άρχισαν από µας. Για µένα η πρώτη τηλεόραση, όταν πρωτοµπήκε στα

σπίτια µας, είχε ένα ενδιαφέρον. Ήταν ασπρόµαυρη και δεν είχε όλα αυτά τα κανάλια. Μετά ήρθε η ιδιωτική τηλεόραση που µας ξεθέωσε στις διαφηµίσεις. Από τότε εγώ το έβλεπα ότι δεν θα µπαίναµε σε µία εξέλιξη «πάµε για κάτι καλύτερο». Πίστευα πως θα γίνει ένα µπαµ, που όλο αυτό θα ξεφουσκώσει, αλλά κι εµείς θα΄µαστε στον αέρα. Έτσι νιώθω σήµερα σε όλα, από τις δουλειές µου µέχρι τις κουβέντες που κάνω, ότι είµαι στον αέρα. Θυµίζει τη φωτογραφία: Στην έγχρωµη φωτογραφία, σου αρέσουν τα χρώµατα της, τη θαυµάζεις. Η ασπρόµαυρη φωτογραφία έχει µνήµες... Μεγάλωσα µε τον ασπρόµαυρο κινηµατογράφο, την ασπρόµαυρη φωτογραφία και την ασπρόµαυρη τηλεόραση, που έχουν µνήµες. Η µνήµη σε κάνει να ζεις. Εγώ λέω να πάµε µπροστά, αλλά δεν έχω ξεχάσει το πίσω. Θ.Λ.: Γιατί να έχουµε τόση ανάγκη τη µνήµη; Ε.Ρ.: ∆ιότι συγκρατεί ακόµη και λεπτοµέρειες που μας διαφεύγουν, όπως γιά παραδειγμα, ότι μικρή, ήµουν εξαιρετικά ντροπαλή. Επαιρνα το βιολί µου κι έπαιζα κι μόνο έτσι αισθανόµουν ότι πατούσα γερά. Έχω τις µνήµες µου µέσα απ΄τον κόσµο. Ήµουν πολύ ντροπαλή κι ακόµα είµαι, µη µε βλέπετε έτσι. Α.Μ.: Το βρίσκω λογικό... αφού από πολύ µικρή ηλικία µπήκες σ΄αυτό που λέµε κοινωνικοποίηση. Ε.Ρ.: Εγώ ακόµη πιάνω τον εαυτό µου να κοκκινίζει, να ντρέπεται, κάτι παθαίνω µε τους επαίνους, όπως όταν πιάνανε τη µαµά µου και της λέγανε «Α, η κορούλα σου» κι εγώ κρυβόµουν πίσω απ΄το φουστάνι της. Η δική µου ντροπαλοσύνη ήταν κάτι πολύ αγνό και πιστεύω ότι είχε µεγάλη αθωότητα, στοιχεία που δεν έχει η σηµερινή πονηρή κοινωνία µας. Θ.Λ.: Εχει καλλιεργηθεί έντονα η θρασύτητα στις μέρες μας Ε.Ρ.: Ακριβώς. Θράσος πολύ µεγάλο. Θα σας πω κάτι τώρα: Εµένα δεν µ΄αρέσει FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

75

«Μιλήστε σε έναν άνθρωπο για τον εαυτό του και θα σας ακούει ώρες».

— Μπέντζαμιν Ντισραέλι να βγάζω προς τα έξω τον εαυτό µου. Α.Μ.: Να φαίνεσαι εννοείς... Ε.Ρ.: Ναι, να φαίνοµαι! Όταν ξεκίνησα να παίζω, δεν είχα στο µυαλό µου να γίνω συνθέτρια, να φτιάχνω µουσική και τραγούδια. Καθόλου! Πήρα το βιολί µου κι έκανα ενάµισι-δυο χρόνια στο Παρίσι, στην Ecole Normale. Ήταν να συνεχίσω, αφού ο δάσκαλος µου ήταν πολύ ευχαριστηµένος. Θ.Λ.: Ήσασταν οικονοµικά ανεξάρτητοι για να πηγαινοέρχεσαι στο Παρίσι ή στηριζόσουν κάπου; Ε.Ρ.: Ο µπαµπάς µου είχε χρήµατα µέχρι που ήρθαµε στην Αθήνα και δεν ήταν τόσο καλά τα πράγµατα. Όσο ζούσε όµως απ΄τον κινηµατογράφο, είχαµε χρήµατα. Μου φώναζαν στο σχολείο ότι ήµουν η πιο πλούσια και τους έλεγα «Όχι, ο Ωνάσης είναι πιο πλούσιος! Τον ξέρετε;» Είχα µάθει και τον Ωνάση, βλέπεις. Έχω φοβερή µνήµη σας λέω! Θ.Λ.: Επιλεκτική. Ε.Ρ.: Και επιλεκτική, αλλά γενικά έχω µνήµη. Μνήµη συνυφασµένη µε εικόνα πάντα. Α.Μ.: Μπορεί να θυµηθείς µια τυχαία φράση, που σου είπε κάποτε κάποιος και που µπορεί να σε πλήγωσε; 76

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

Ε.Ρ.: Βέβαια! Το πλήγωµα το θυµάµαι, ποιος δεν το θυµάται; Θ.Λ.: Για πες µας κάτι που σ΄έχει πληγώσει. Ε.Ρ.: Τον τελευταίο καιρό µ΄έχουν πληγώσει πολλά πράγµατα εδώ, στη χώρα µου. Προσπαθώ να επιβιώσω µόνη µου σ΄αυτό που κάνω για να µπορέσω να χαρίσω τρεις - τέσσερις καλές στιγµές. Είναι αφόρητο αυτό, γιατί υπάρχουν γύρω µου τερατάκια που µπορούν να µου κλείσουν πόρτες και να µου βάλουν τρικλοποδιές. Υπάρχουν τόσος φθόνος και τόση ζήλια, που εγώ δεν τα αντέχω. Θ.Λ.: ∆εν συµβαδίζουν όµως ο φθόνος και η ζήλια τους µ΄αυτό που ήσουν και µ΄αυτό που έγινες; Ε.Ρ.: Ναι, αλλά ακόµη και σήµερα, µετά απ΄όλα αυτά που έχω περάσει, µπορώ να πω «Α, ρε γαµώτο, δεν ήµουν τόσο διαβασµένη». Α.Μ.: Είναι και θέµα ευαισθησίας, άλλοι µπορεί να µην νοιάζονται για όλα αυτά. Ε.Ρ.: Εγώ δεν είµαι αναίσθητη. ∆εν το µπορώ αυτό, γιατί ήµουν µια ζωή το µικρό σπίτι στο λιβάδι. Θ.Λ.: Υπάρχουν άνθρωποι που δεν επηρεάζονται απ΄την περιρρέουσα ζήλια; Ε.Ρ.: Είναι πολύ σκληρό... ∆ύσκολος ο χώρος αυτός κι όταν περνούν τα χρόνια, ακόµα πιο δύσκολος. Α.Μ.: Σαφώς, όταν παγιώνεται η θέση σου σ΄ένα χώρο. Ε.Ρ.: Πολλές φορές, ακόµη και τώρα σας λέω, θέλω να πάνε καλά τα πράγµατα από οικονοµικής άποψης, να βρω µια αφορµή και να φύγω. Α.Μ.: Μόνιµα; Ε.Ρ.: Ναι, και να πηγαινοέρχοµαι. Θ.Λ.: Να πας που; Ε.Ρ.: Ή σε µια χώρα της Ευρώπης ή στην Αµερική. Στο Βέλγιο που ήµουν, µπόρεσα να σκεφτώ πράγµατα, να κάτσω και να δουλέψω. Εδώ στην Ελλάδα γυρίζουµε γύρω-γύρω απ΄τον εαυτό µας, µη γελιόµαστε. ∆εν υπάρχουν τέχνες, καλλιτέχνες, πολιτισµός, δεν υπάρχει

τίποτα. Κι όταν µιλάω για πολιτισµό, δεν αναφέροµαι στο αν θα κάνουν συναυλίες ή αν θα παίξουν στο Ηρώδειο δεκάξι παραστάσεις ή αν θα κλείσουν την Επίδαυρο για άλλες είκοσι. Πολιτισµό δεν έχουµε καν, ούτε στην παιδεία, ούτε στις ζωές µας. Πολιτισµός είναι η συµπεριφορά µας, οι σχέσεις µας, η αισθητική µας, το οξυγόνο το ίδιο που αναπνέουµε. Με τέτοιο κλίµα, βουνά, θάλασσες, θα µπορούσαµε να παράγουµε και να΄µαστε η πλουσιότερη χώρα του κόσµου. Έχουµε φως, αλλά σκοτάδι τελικά. Εµείς οι ίδιοι ως άνθρωποι. Θ.Λ.: Μήπως όταν ζώντας με τα πλεονεκτήµατα σου, γίνεσαι ένας ελαττωµατικός άνθρωπος; Ε.Ρ.: Γίνεσαι. Εγώ είµαι άνθρωπος της συννεφιάς και της βροχής, που χαίροµαι όµως πάρα πολύ και τον ήλιο όταν βγαίνει. Σκεφτείτε τώρα, επειδή το΄χουµε όλο αυτο αφειδώς, τεµπελιάζουµε και γινόµαστε τεµπέληδες. ∆εν παράγουµε και δεν καθίζουµε κάτω τον κώλο µας να σκεφτούµε πράγµατα. Θ.Λ.: Θέλουµε και τη συννεφιά στη ζωή μας; Ε.Ρ.: Θέλουµε το να κάτσουµε λίγο σπίτι µας και να δουλέψουµε ξέγνοιαστα. Τα καλοκαίρια όλος ο κόσµος είναι έξω. Είναι ωραίο αυτό, αλλά είναι και επικίνδυνο. Α.Μ.: Εξ ου και το Βέλγιο... σε βόλεψε. Ε.Ρ.: Βρε δουλεύουν οι άνθρωποι εκεί, καταλαβαίνεις; Σου λένε έχουµε το χειµώνα τη δουλειά µας και το καλοκαίρι θα πάρουµε την άδεια µας. Εδώ πέρα ξέρετε τι είµαστε; Λίγο κρασί, λίγο θάλασσα και τ΄αγόρι µου. Θ.Λ. Εσύ, ζεις σε ένα υπέροχο περιβάλον... Πόση δύναµη χρειάζεται για να συγκεντρωθείς να δουλέψεις; Ε.Ρ.: ∆ε δουλεύω έτσι, αλλά σαν να΄µαι µέσα σ΄ένα κλειστό δωµάτιο και βγαίνω έξω για να πάρω την ανάσα µου. ∆εν γράφω µε πολύ φως, γράφω µε κλειστά τα µάτια.

Α.Μ.: Με κλειστά µάτια; Ε.Ρ.: Ναι, ειν΄άλλη ιστορία η δικιά µου. Θ.Λ.: Αυτό µπορείς να το κάνεις όταν είναι κι άλλοι µπροστά; Ε.Ρ.: Παντού! Μπορεί να΄µαι κάπου µε κόσµο, να µού΄ρθει κάτι σαν έµπνευση και να µην ακούω ούτε τον κόσµο. Ξέρετε τι θα ήθελα να πω; Ακούµε να µιλάνε όλοι για παγκόσµια ειρήνη και επικρατεί ο κακός χαµός. Ποιος τους φταίει, τα καιρικά φαινόµενα; Αφού εµείς ευθυνόµαστε και για τις φυσικές καταστροφές. Εµείς δεν δηµιουργούµε τις πληµµύρες µέχρι και τους σεισµούς; Εµείς δεν κάνουµε τις πυρηνικές δοκιµές; Ακούγαµε να λένε για το λοκντάουν κι εγώ στο Ψυχικό, που ήµουν κάπως απόκεντρα, άκουγα τον ήχο των πουλιών µε άλλο αυτί, ακόµη και το θρόισµα των φύλλων στα δέντρα. Λέγανε όλοι να µείνουµε µε τους εαυτούς µας κλπ. µα όταν µας έβγαλαν έξω, είπα «τι γίνεται; εδώ πέρα αυτοί είναι πιο βίαιοι από πριν». Θ.Λ.: Και πως δεν έγινες κι εσύ ανταγωνιστική, µπαίνοντας στον χώρο και βγαίνοντας παράλληλα απ΄την αθωότητα των παιδικών χρόνων; Ε.Ρ.: ∆εν έγινα. Μιλάω πολύ αυστηρά στον εαυτό µου κι άµα κάνω λάθη, του φέρνοµαι πάρα πολύ άσχηµα. Είναι κάτι που δεν µ΄αρέσει. Επίσης είµαι πάρα πολύ πιστή. Έχει σχέση µ΄αυτό που νιώθω, µε την πίστη µου και µε την προσευχή µου. ∆εν θέλω να τα αφήνω τα λάθη µου, θέλω να τα παρατηρώ και να προχωράω. Γενικά ψάχνοµαι. Είδα τον εαυτό µου να γίνεται ελαφρώς ανταγωνιστικός από άµυνα και δεν µ΄άρεσε. Α.Μ.: Εγινες ανταγωνιστική για ν΄αντέξεις; Ε.Ρ.: Ναι, για να µπορέσω ν΄αντέξω. Θ.Λ.: Κι επειδή αγαπάς αυτό που κάνεις... Δεν θα τ΄άφηνες έρµαιο στο φθόνο των άλλων; Ε.Ρ.: ∆εν µπορούσα να κάνω αλλιώς, αλλά γιά να επιβιώσω έκανα κάτι που δεν μου άρεσε. Αργότερα, ευτυχώς,

επειδή είχα να κάνω κι άλλα πράγµατα, η φάση απάλυνε. Είναι της ζωής οι στιγµές αυτές. Θ.Λ.: Οταν λες είσαι πιστή, τι εννοείς; Ε.Ρ.: Πιστεύω στον Θεό. Νιώθω ότι συχνά σώθηκα από καταστάσεις και πήρα φως µέσα µου. Θ.Λ.: Και είπες «πως γίνεται»; Ε.Ρ.: Να που γίνεται! Α.Μ.: Λίγο-πολύ όλοι το πιστεύουν αυτό, ακόµη και οι πιο άθεοι. Θ.Λ.: ∆εν είναι θέµα άθεου και θρησκευόµενου, πιστεύω. Ε.Ρ.: Πιστεύω ότι το σύµπαν αυτό που ζούµε, έχει µια τροµερή ενέργεια, δεν ισχύει το κοινώς λεγόµενο «ο άνθρωπος γεννιέται, πεθαίνει και τελείωσε». Θ.Λ.: Πιστεύεις ότι ο δρόµος που έπρεπε να πάρεις ήταν αυτός που πήρες; Ε.Ρ.: Ναι. Θ.Λ.: ∆εν υπήρξε µια στιγµή που είπες ότι µπορεί και να κάνεις λάθος; Ε.Ρ.: Όχι, δεν υπήρξε, γιατί µε βοήθησε πολύ αυτό που έκανα! Εννοώ, πως όταν άρχισα να συνθέτω νότες, συνέβη σε µια πολύ δύσκολη περίοδο στη ζωή µου. Α.Μ.: Σε τι ηλικία αυτό; Ε.Ρ.: Μεγάλη. Όταν έµεινα έγκυος, εκεί, µετά την εγκυµοσύνη. Θ.Λ.: Γύρω στα 25 δηλαδή; Ε.Ρ.: Στα 26 µου. Τώρα τα γράφετε όλα αυτά που λέµε; Α.Μ.: Ναι, όλα γράφονται εδώ και ώρα. Ε.Ρ.: Κοιτάξτε, ξέρω πως παίρνετε και οι δύο πολύ καλές συνεντεύξεις. Εµένα δεν µ΄αρέσει να δίνω πια συνεντεύξεις. ∆εν είναι δηλαδή απ΄τα πράγµατα που µ΄αρέσουν. Σας το λέω σοβαρά, δεν κάνω πλάκα. Αν ήταν δυνατό να ζωγραφίζω ή να φωτογραφίζω, θα το προτιµούσα. Α.Μ.: Και πως την πάλεψες τότε που βγαίνανε οι δίσκοι σου και γινόντουσαν µεγάλες επιτυχίες τα τραγούδια; Ε.Ρ.: Το πάλεψα µε µεγάλη δυσκολία. Όταν βρισκόµουν σε πολύ κόσµο, έψαχνα την έξοδο κινδύνου για να την κάνω. Θα ήθελα τότε να κάνω τα τραγούδια

µου, να τους λέω «πάρτε τα κι αφήστε µε ήσυχη». Α.Μ.: Μπήκες όµως και στο «κόλπο» των δισκογραφικών εταιρειών, στις συνταγές αν θες. ∆ηλαδή, έκανες κάτι, σηµείωνε επιτυχία και σου έλεγαν να το επαναλάβεις. Ε.Ρ.: Ναι, µπήκα, γι΄αυτό και µε τον Παναγιώτη κάναµε λίγο µετά το δικό µας label, το «Cantini». Εκεί βγήκε η «Πολίτικη Κουζίνα» και κάποιες άλλες δουλειές. Α.Μ.: Άρα το label φτιάχτηκε στο πλαίσιο ανεξαρτητοποίησης σας; Ε.Ρ.: Ακριβώς, το θέµα είναι όµως πως ακόµη µε παίρνει τηλέφωνο πολύς κόσµος γιατί απέχω απ΄την τηλεόραση κλπ. ∆εν είµαι γι΄αυτό, διότι δεν ξεκίνησα να φτιάχνω µουσική για να γίνω γνωστή. Η µουσική ήταν για µένα ένας τρόπος δικής µου έκφρασης, µία ανάγκη µου. Πέρασα καταθλίψεις, πέρασα πανικούς και βρήκα µε τη µουσική ένα µεγάλο µέρος της γιατρειάς µου. Κι αν κατάφερα να γιατρέψω κι άλλο κόσµο µέσα απ΄αυτό, τι καλύτερο υπάρχει; Θ.Λ.: Τι αθεράπευτο μέσα σου, προσπαθούσες να θεραπεύσεις;

«Η συζήτηση πλουτίζει τις γνώσεις μας αλλά η μοναξιά είναι το σχολείο της μεγαλοφυïας». — Έντουαρντ Γκιμπόν

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

77

Ε.Ρ.: Είχα διάφορα προβλήµατα µέσα µου που προσπαθούσα να τα παλέψω. Οι πανικοί, ας πούµε, ήταν ένα πράγµα που το πάλευα από 22 χρονών. Μέχρι σήµερα...∆εν είναι εύκολο, γιατί µετά τους πανικούς, έρχονται οι φοβίες, έρχεται ο φόβος. Θ.Λ.: Τι είναι αυτό που σε φοβίζει πιο πολύ; Ε.Ρ.: Όλος ο κόσµος πάσχει από πανικούς, φοβίες και καταθλίψεις, ανάλογα µε το πως τα αντιµετωπίζει ο καθένας. Εγώ το αντιµετωπίζω µε το να κάθοµαι µέσα σ΄ένα δωµάτιο σκοτεινό και να γράφω. Μετά να βγαίνω έξω και να εισπνέω το οξυγόνο καλύτερο απ΄ότι ήταν πριν. Οι πανικοί προέρχονται από δυσεπίλυτα προβλήµατα και από στενοχώριες, που αρχίζουν και σε στενεύουν πραγµατικά µέσα σου. Γι΄αυτό προσπαθούσα εκτός απ΄τη µουσική να κάνω κι άλλα πράγµατα, όπως το να διαβάζω και να γράφω παράλληλα ή ν΄αρχίσω να ζωγραφίζω τους τοίχους όπου πήγαινα ως αργά το βράδυ. ∆εν ήθελα να κάθοµαι σε µια πολυθρόνα και να πηγαίνω πέρα-δώθε το κεφάλι µου, κάτι που εννοείται πως

«Όταν μιλούσαμε, εγώ μιλούσα για εμένα, εσύ μιλούσες για εσένα, ενώ θα έπρεπε να μιλάμε για εμάς». — Γκοτάρ 78

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

τό΄χω κάνει σε κάποιες περιπτώσεις. Ο άνθρωπος, ωστόσο, έχει µεγάλη δύναµη µέσα του, που αν την ανακαλύψει, δεν θα πιστεύει τι µπορεί να κάνει. Θ.Λ.: Υπάρχει ένας τρόπος να ζει ο άνθρωπος χωρίς ο χρόνος να του κάνει τα παιχνίδια του; Ε.Ρ.: Έχω δει άνθρωπο 100 ετών να πηγαίνει κανονικά στη δουλειά του να δουλεύει. Αυτή ειν΄η δύναµη, να µην αφεθείς στο χρόνο. Εγώ έχω όρεξη για ζωή και νιώθω έτοιµη να ξαναρχίσω απ΄την αρχή στα πάντα, και σ΄άλλα πράγµατα. Και το αν είµαι καλά, η υγεία µου δηλαδή, από µένα εξαρτάται επίσης και γι΄αυτό πρέπει όλοι να προσέχουµε. Αν έχουµε καλή υγεία, µπορούµε να κάνουµε ότι θέλουµε. Θ.Λ.: Τι είναι αυτό που αντέχει στον χρόνο; Γιατί, λες, ο Σαίξπηρ υπάρχει ακόµα; Ε.Ρ.: Γιατί έχει αυτό το φως στο όνοµα της ζωής. Σαν να΄χει πιάσει το νόηµα και µας λέει να ζήσουµε. ∆εν είναι τυχαίο ότι µες την ποίηση -εµένα µ΄αρέσει πολύ η ποίηση- τα βρίσκεις όλα! ∆ιαχρονικός βέβαια δεν είναι µόνο ο Σαίξπηρ, αλλά και ο Τσιτσάνης. Ο Μάνος (σ.σ. ο Χατζιδάκις) δεν ήταν διαχρονικός; Πολύ! Ο Καβάφης, που τρελαίνοµαι, ο Ελύτης, διαχρονικοί δεν είναι; Θ.Λ.: Υπάρχουν τραγούδια σου που λες «κι εγώ να µην υπάρχω, θα τα τραγουδάνε»; Ε.Ρ.: Ειλικρινά είναι κάτι που δεν µπορώ ν΄απαντήσω, αφού ο χρόνος θα το δείξει. Εγώ ζω το τώρα, το παρόν και θέλω να κάνω µουσική, µην αφήνοντας το µυαλό µου ν΄ασχοληθεί µε σκέψεις σαν κι αυτή που µε ρώτησες. ∆εν µπορώ ούτε εγώ, ούτε κανείς άλλος, να πει αν θα είµαι διαχρονική. Όπως και κανείς δεν ξέρει, όταν κάνει ένα δίσκο, αν θα γίνει επιτυχία ή όχι. Όταν έκανα την «Πολίτικη Κουζίνα», που έσκισαν, τόσο η ταινία, όσο και το CD, δεν µπορούσα να προβλέψω τι θα γινόταν. Ήξερα όµως από την αύρα που

ένιωθα, ότι θα πήγαινε καλά. Αµέσως µετά την «Πολίτικη Κουζίνα», έγραψα µουσική για µία τουρκική ταινία. Από δω έγραφα και έστελνα τα κοµµάτια. Ο σκηνοθέτης δεν είχε δει την «Πολίτικη Κουζίνα», είχε ακούσει όµως το CD µου, το σάουντρακ. Πάω στην Τουρκία, βλέπω την ταινία, συγκινούµαι πολύ και µου λέει ο Τσαν ο σκηνοθέτης: «Ε, αν θα κόψει 500 εισιτήρια, ζήτηµα είναι». Του κάνω εγώ αφελέστατα: «Στο πρώτο εκατοµµύριο των εισιτηρίων, θα µε φωνάξεις εδώ να πιούµε σαµπάνια». Ο Τσαν γέλαγε! Λίγο µετά µου τηλεφωνεί: «Σου βγάζω εισιτήρια, έλα να την πιούµε τη σαµπάνια». Πήγα κι έγινε όπως του τό΄πα, αφού η ταινία µας έκοψε γύρω στα έξι-εφτά εκατοµµύρια. Α.Μ.: Γεγονός είναι πως µε την τόση εµπορική επιτυχία του σάουντρακ της «Πολίτικης Κουζίνας», έσπασε το φράγµα της δυσπιστίας του Έλληνα απέναντι στην instrumental µουσική. Ε.Ρ.: Το δέχοµαι, αν κι ένας άλλος οργανικός δίσκος µου, «Το αστέρι κι η ευχή», είχε πάει ακόµα καλύτερα. Όταν πωλούταν το «Αστέρι κι η ευχή» στις συναυλίες, έφευγαν όλα τα CD. Ήταν ο πρώτος µου οργανικός δίσκος και ήµουν πολύ χαρούµενη, ενώ µε βοήθησε πολύ και η Warner. Είχα το µπαµπά µου στο νοσοκοµείο ετοιµοθάνατο και πήγαινα και του έβαζα µε τα ακουστικά το υλικό απ΄ το στούντιο. ∆εν καταλάβαινε τίποτα, υπήρξαν όµως στιγµές µε τη µουσική µου, που κουνούσε ελαφρά το χέρι του. Α.Μ.: Τελικά οι Έλληνες ακούνε ορχηστρική µουσική συγκριτικά µε τους ξένους; Ε.Ρ.: Θα σου πω: Εγώ έχω φτιάξει µια µπάντα που γυρνάµε και παίζουµε σε πολλά µέρη στην Ελλάδα. Χωρίς τραγούδι! Παίρνω το βιολί µου και τρεις-τέσσερις ακόµη µουσικούς και πάµε και παίζουµε. Έχω ζήσει τροµερές στιγµές, πολύ συγκινητικές. Να βρίσκεσαι στην επαρχία και να 'ναι γεµάτοι οι χώροι και

ν΄ακούν όλη τη συναυλία µε παλµό. Με γέµισε κέφι αυτό, µου έδωσε ζωή -αυτό που λέγαµε πριν-, µε κάνει να θέλω να γράψω. Η αγάπη του κόσµου είναι το µεγαλύτερο βραβείο µες τη δουλειά µου. Θ.Λ.: Ακούω τον Αντώνη να λέει ότι είσαι η µόνη που το κατάφερες και σκέφτοµαι πως είσαι η µόνη που το πιστεύεις. Ε.Ρ.: Όταν κάνω κάτι που αγαπάω και που µε βοήθησε πολύ σε άσχηµες φάσεις της ζωής µου, νιώθω κάθε φορά στη σκηνή σαν να πετάω πράγµατα από πάνω µου. Η σκηνή είναι το δωµάτιο µου που έρχονται οι καλεσµένοι µου. Εκείνη την ώρα τους παίζω µε το βιολί µου και το φχαριστιόµαστε όλοι µας. Το µετά είναι το χειρότερο. Έχει να κάνει µε το ότι εµένα ζωή µου είναι η σκηνή. Εκεί νοµίζω πως είµαι ένα ελεύθερο πουλί που πετάω γύρω-γύρω από τους θεατές. Είµαι αυτοδίδακτη και στη µουσική, και στο βιολί, και στη φωτογραφία. ∆εν µ΄ έχει διδάξει κανείς. Αυτοδίδακτη είµαι... Εμαθα από πράγµατα που έχω δει και έχω παρατηρήσει. Α.Μ.: Έχετε πει πως δεν συνθέτετε πάνω στο βιολί και µου έκανε εντύπωση. Σε ποιο όργανο πάνω δουλεύετε συνήθως; Ε.Ρ.: Στο µαντολίνο. Ναι, δεν γράφω στο βιολί. Έτσι ξεκίνησα, µε πιάνο και µε µαντολίνο. Όποτε βάζω τα χέρια µου στα όργανα αυτά, νιώθω τη δηµιουργία. Α.Μ.: Μετά το σάουντρακ της «Πολίτικης Κουζίνας», κάνατε άλλον έναν ολόκληρο δίσκο µε τραγούδια για τη Νατάσσα Θεοδωρίδου σε στίχους Μιχάλη Γκανά. Μου άρεσαν αρκετά κοµµάτια, αν και το΄χε κατακεραυνώσει η κριτική. Ίσως γιατί η Θεοδωρίδου δεν ήταν αυτή που΄ναι σήµερα. Συµφωνείς; Ε.Ρ.: Εγώ όταν κάνω κάποια δουλειά, την κάνω γιατί τη γουστάρω. Από κει και πέρα, δεν µε ενδιαφέρει αν θα αρέσει ή όχι στις εταιρείες. Πιστεύω πως ο Μιχάλης είχε γράψει πραγµατικά πολύ ωραία λόγια, όπως και µένα δέθηκε καλά µαζί τους η µουσική µου. Η Νατάσσα µες το

στούντιο ήταν άψογη, σαν µαθητριούλα. Α.Μ.: Και γιατί να µην ήταν, άλλωστε; Ε.Ρ.: ∆εν είχε καθόλου αυτό της ντίβας ή του «ξέρεις ποια είµ' εγώ» που συµβαίνει συνήθως µε τα πιο νεαρά άτοµα. Α.Μ.: Λες να µην είχε αντιληφθεί ότι έκανε κάτι σηµαντικότερο απ΄ ότι είχε κάνει στο παρελθόν; Ε.Ρ.: Τότε είναι πολύ ευχάριστο αυτό που µου λες. Είναι πολύ ξηγηµένο παιδί η Νατάσσα, είναι γνήσια και θεωρώ πολύ καλή τη συνεργασία µας. Α.Μ.: Έχετε γράψει τραγούδια για τη Μούσχουρη, την Αρβανιτάκη, την Πασπαλά κ.α. Η συνεργασία µε τη Θεοδωρίδου ήρθε ως απόρροια της επιτυχίας της «Πολίτικης Κουζίνας»; Ε.Ρ.: Ναι. Βέβαια να πούµε ότι το τραγούδι «Στα λιµάνια» δεν ακουγόταν καν µες την ταινία. Κοίτα, εγώ είµαι της άποψης ότι µπορείς να βρεις καλούς τραγουδιστές, καλές φωνές και µέσα στη νύχτα. Θέλω να 'µαι ελεύθερη, να παίρνω µυρωδιές και να βλέπω τι γίνεται. ∆εν έχω ταµπού να πάω σ΄ ένα οποιοδήποτε µαγαζί, δε θέλω να κάνω τη σοβαροφανή συνθέτρια, την αποστειρωµένη. Η µουσική είναι για όλο τον κόσµο, δεν χωρίζεται σε κοινωνικές τάξεις. Θα χαιρόµουν πολύ να έρθει να µ΄ακούσει κόσµος που δεν έχει καµία σχέση µαζί µου, να µ΄ανακαλύψει και να µ΄αγαπήσει. Θ.Λ.: Είµαστε και σε µια εποχή που έχει αρχίσει να θεωρείται της µόδας αυτό που δεν καταλαβαίνουµε. Ε.Ρ.: Τα πράγµατα στην εποχή µας είναι δύσκολα. Σκεφτείτε τι παραδείγµατα παίρνει η κοινωνία και κυρίως τα νέα παιδιά µέσα απ΄αυτά που προβάλλει η τηλεόραση. Είναι τροµερό, γιατί είµαστε η Ελλαδίτσα, µια γειτονιά, ένα µικρό κράτος. Υπάρχουν σίγουρα εδώ έξω, αξιόλογοι, που ποτέ δεν τους βλέπουµε. Θ.Λ.: Ξέρετε τι µου είχε πει κάποτε επ΄αυτού ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης; «Τελείωσανε τα αποθέµατα πόνου και

«Θα ήθελα να συνεχίσουμε να κουβεντιάζουμε, αλλά έχω έναν παλιό φίλο για δείπνο». — Άντονι Χόπκινς

πρέπει να εισάγουµε καινούργια, αλλιώς θα καταστραφούµε»! Ε.Ρ.: Αποθέµατα πόνου... Α.Μ.: Πότε στό΄χε πει αυτό, Θανάση, ο Μπιθικώτσης; Θ.Λ.: Το 2000 - 2001, νοµίζω...Ίσως αυτό το πράγµα πληρώνουµε αυτή τη στιγµή. Νοµίζουµε πιά, ότι όλα είναι εύκολα. Ε.Ρ.: Και πρόχειρα... Συν τοις άλλοις, υπάρχει κι ένας ναρκισσισµός. Έχω δει τραγουδιστές να βγαίνουν να τραγουδήσουν και να κάνουν λες και τραγουδάνε στον καθρέφτη τους. Οι ερµηνείες τους πια δεν έχουν καµία σχέση µ΄αυτό που εγώ περιµένω να εισπράξω. Έχουνε µια υστερία κι ένα σπρώξιµο πάνω στη σκηνή «εγώ είµαι πρώτη»... Αυτό που λείπει σήµερα, κι εγώ το νιώθω, είναι η έλλειψη εκτίµησης απέναντι στο κοινό. Θ.Λ.: Υπάρχει κέρδος στην αποτυχία; Ε.Ρ.: Όλα πρέπει να τα δεχόµαστε στη ζωή. Σαν τη φυσική καταστροφή που αµέσως µετά η ζωή ξαναρχίζει. Είναι αναγκαίο. Θ.Λ.: Ποιο είναι το µεγαλύτερο κόστος της επιτυχίας; FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

79

«Το να μιλώ μαζί σου, είναι το εποικοινωνιακό ισοδύναμο μιας εξωσωματικής εμπειρίας». — Μπιλ Γουάτερσον

Ε.Ρ.: Να χάνεις πράγµατα. Αν δεν τα διαχειριστείς καλά, είσαι χαµένος µέσα σου. Θέλει ωριµότητα για τη σωστή διαχείριση όλων των πραγµάτων. Στην επιτυχία, να το πω πιο απλοϊκά, πρέπει να΄χεις µια χαρά κι ένα χαµόγελο για να πεις «πάµε παρακάτω». Βλέπεις τους πολιτικούς: Κάποιοι είναι συµπαθείς, ονειροπόλοι, αµφισβητίες, αλληλέγγυοι. Παίρνουν τις ψήφους τους, εκλέγονται και µετά χάνονται όλα αυτά που είχαν. Α.Μ.: Νοµίζω πως τελείωσε αυτή η πρώτη συνάντηση µας. Θ.Λ.: Να πούµε πάλι εδώ την ερχόµενη Τρίτη απόγευµα; Ε.Ρ.: Σύµφωνοι. Η κουβέντα µας συνεχίζεται. Η δεύτερη συνάντηση µε τη συνθέτρια Ευανθία Ρεµπούτσικα πραγµατοποιήθηκε λίγες µέρες µετά την πρώτη και συγκεκριµένα την Τρίτη 5 Οκτωβρίου 2021, από τις 5 το απόγευµα ως τις 10 το βράδυ. Ο Λάλας είχε ένα ραντεβού στο κέντρο, οπότε µε «τσίµπησε» µε το 80

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

αυτοκίνητο του απ΄ το σπίτι µου και ανεβήκαµε µαζί στην Παλλήνη. Στον δρόµο, λίγο πριν φτάσουµε, σταµάτησε σ΄ ένα ζαχαροπλαστείο και πήρε µια κούτα γλυκά - σωστή κίνηση, αν υποτεθεί πως κατά την πρώτη µας επίσκεψη στης Ρεµπούτσικα, της είχαµε φάει όλα τα γλυκά που είχε βγάλει στο τραπέζι - για την ακρίβεια εγώ τα΄ χα καταβροχθίσει µε την ίδια να τρώει κάνα δυο το πολύ και µε τον Λάλα ούτε να τα αγγίζει. Το ίδιο έγινε και κατά την ακόλουθη δεύτερη συνέντευξη µας. Μας υποδέχτηκε η Ρεµπούτσικα µε άσπρη µπλούζα και τζιν παντελόνι, πιο σπορ ντυµένη αυτή τη φορά και γρήγορα περάσαµε στο καθιστικό της. Η συζήτηση ξεκίνησε κάπως έτσι µε µένα να κάνω την εκφώνηση: ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΠΟΣΚΟΪΤΗΣ: Τρίτη 5 Οκτωβρίου 2021 συνέντευξη µε την Ευανθία Ρεµπούτσικα - volume two ΕΥΑΝΘΙΑ ΡΕΜΠΟΥΤΣΙΚΑ: Είσαι και καλός εκφωνητής, πέραν του ότι µοιάζεις µε τον γυναικολόγο µου! (γέλια) ΘΑΝΑΣΗΣ ΛΑΛΑΣ: ∆εν σου είπαµε το κυριότερο, γι΄ αυτό γελάς! Σήµερα ήρθαµε για την εξέταση! (Γέλια) Ε.Ρ.: Ήρθατε για την εξέταση ή µου φέρατε τις εξετάσεις; Θ.Λ.: Τα αποτελέσματα! Ό,τι έγινε, έγινε! Ε.Ρ.: Ε, θα δείξει στο µέλλον! Λοιπόν, εγώ δεν έχω σπουδάσει σύνθεση. Βιολί έχω σπουδάσει. Μουσικός είµαι κι όπως σας είπα η µουσική ήρθε πολύ αυθόρµητα στη ζωή µου. Το γράψιµο παραµένει µέσα µου, όπως ήταν απ΄ την αρχή, και θέλω έτσι να παραµείνει. Πάντα σηκώνουµε βάρη, δεν υπάρχει περίοδος στη ζωή µας που να µη σηκώνουµε βάρη ή να µη θέλουµε να ευχαριστιόµαστε µέσα απ΄ τα όνειρα µας, διότι πολλές φορές ονειρεύοµαι και γράφω. Κάνω πολλές ιστορίες εγώ. Α.Μ.: Σου προκύπτει επώδυνα η σύνθεση; Ε.Ρ.: Υπάρχουν φορές που βγαίνει εύ-

κολα, υπάρχουν και φορές που βγαίνει πιο επώδυνα, αλλά για να το παλεύω σηµαίνει ότι κάτι µαγειρεύεται εκεί µέσα, κάτι γίνεται. Θ.Λ.: Υπάρχει έµπνευση; Ε.Ρ.: Η έµπνευση είναι στον καθένα και η δικιά µου είναι όλα τα βιώµατα µου, η ψυχή µου. Και να το πω ή να το γράψω, δεν θα το πω τόσο καλά, όσο αν το πω µέσα απ΄ αυτό που τραγουδιέται. Με ρωτάνε τι είναι έµπνευση και δεν ξέρω ν΄ απαντήσω. Τα πάντα είναι έµπνευση. Θ.Λ.: Υπάρχουν πράγµατα που τα γράφεις κι όταν τους βάζεις στίχους µετά, να αλλάζει το αίσθηµα; Ε.Ρ.: Συνήθως δίνω τη µουσική και αφήνω τον στιχουργό να εµπνευστεί. Μου έχει συµβεί να µου δώσουν κάτι, µια σκηνή από την τηλεόραση π.χ. και να µη µ΄αρέσει, να µη µου βγαίνει. Λέω «εγώ θα γράψω κάτι άλλο, αυτό που αισθάνοµαι» και πάντα κολλάει µετά. Πάνω σ΄αυτή τη σκηνή µπορεί να ονειρεύτηκα την Αλεξάνδρεια. Περπατούσα στην Αλεξάνδρεια το ‘83 -‘84, χάζευα τους ανθρώπους. Όταν φέρεις την Ελλάδα κι είσαι και µικρό κοριτσάκι, το ίδιο το βλέπεις αλλιώς. Θυµάµαι πως όταν έδωσα τη µελωδία αυτή στον Άρη ∆αβαράκη, έγραψε για την Αλεξάνδρεια. Α.Μ.: Χωρίς να τον έχεις κατευθύνει εσύ; Ε.Ρ.: Όχι, καθόλου. Έχει συµβεί κάποιες φορές ο στίχος να πλησιάζει αυτό που έχω σκεφτεί. Α.Μ.: Έχεις εµπνευστεί από κάτι που οι άλλοι µπορεί να θεωρούν ασήµαντο; Ε.Ρ.: ∆εν πάω σύµφωνα µε τις επιθυµίες του κόσµου. Α.Μ.: ∆εν εννοώ να γράφεις κάτι επί τούτου. Ε.Ρ.: ∆εν τα κόβω εκείνη την ώρα που τα γράφω για µεγάλα ή σπουδαία. Α.Μ.: Η µνήµη απ΄την Αλεξάνδρεια, ας πούµε, είναι κάτι σπουδαίο. Ε.Ρ.: Μα όταν γράφεις, για σένα γράφεις. ∆εν λέω ότι τώρα θα πάρω το πεντάγραµµο µου και το µολύβι µου και θα

κάνω κάτι σπουδαίο. Σ΄όλη µου τη ζωή, η µεγαλύτερη αξία σ΄αυτό που κάνω ήταν σαν να προσευχόµουν την ώρα που έγραφα και σαν να περιέγραφα όσα ήθελα και δεν ήθελα. Θ.Λ.: Τι δεν θα ήθελες; Ε.Ρ.: Τις αδυναµίες, αυτά που µας παρασύρουν. Α.Μ.: Τα πάθη εννοείς; Ε.Ρ.: Ότι νά΄ναι, ακόµη και κάποιες συµπεριφορές απέναντι σ΄ έναν άνθρωπο. Μπορεί να θέλω να γράψω κάτι στενόχωρο, γιατί έτσι ένιωσα, αλλά πρέπει οπωσδήποτε να βγει σε νότες. Μπορεί να το λέω πολύ απλά τώρα. Πάντα υπάρχει ένας διάλογος. Μπορεί ν΄ακούσω µια µουσική, όχι απαραίτητα δική µου, και να καταλάβω πως γράφει ο άλλος, γιατί γράφει έτσι, όπως και αν είναι καλός. Α.Μ.: Αυτό που λες έχει πολύ ενδιαφέρον. Ε.Ρ.: Είναι ένα δικό µου στοιχείο. Μπορώ να καταλάβω αν κάποιος είναι εγκεφαλικός ή έβαλε κάποιες συγκεκριµένες νότες. ∆εν πάει να πει ότι θα΄ναι κακό ή καλό. Προσέξτε, µην παρεξηγηθώ. Θ.Λ.: Μπορεί ένας να ΄χει γράψει ένα µεγάλο έργο και να µην έχει αυτή την έµπνευση; Ε.Ρ.: Σαφώς έχουν γίνει κι αυτά. Θ.Λ.: Λάθη στα µεγάλα έργα υπάρχουν; Ε.Ρ.: Παντού υπάρχουν λάθη. Ακόµα και σε ταινίες-επιτυχίες που µπορεί να µας έχουν συγκινήσει. Το λάθος για µένα είναι οπουδήποτε δηµιουργικό. Θ.Λ.: Πως κάνουµε το σωστό να φαίνεται λάθος; Ε.Ρ.: Μπορεί να γίνεται από µόνο του χωρίς να το καταλάβουµε. Το βλέπεις µετά, όχι εκείνη την ώρα. ∆εν σας έχει συµβεί να ξυπνάς και να περνάνε από µπροστά σου εικόνες της προηγούµενης µέρας σαν από ταινία; Κάτι που σ΄έχει αγγίξει ή που δεν σε είχε αγγίξει κάτι που το βλέπεις εκείνη τη στιγµή και λες «τι έγινε εδώ;» σαν να μην το έχεις ξαναδεί. Η µνήµη ξυπνάει και πράγµατα

που εσύ µπορεί να µην τα πιστεύεις. Αν δεν είχαµε µνήµη δεν θα ζούσαµε, θα ήµασταν φυτά. Α.Μ.: Θυµάµαι κάποτε που ο αείµνηστος Βασίλης Νικολαΐδης, ο σκηνοθέτης, µέγας φαν του Μάνου Χατζιδάκι, είχε χαρακτηρίσει την «Εποχή της Μελισσάνθης» του, φλύαρο έργο. Ε.Ρ.: Εµένα µ΄αρέσει αυτό το έργο, πολύ! Το βρίσκω πολύ ιδιαίτερο. Αυτή είναι µια κριτική, µια άποψη. Α.Μ.: Άποψη. Ο Νικολαΐδης δεν ήταν κριτικός. Ε.Ρ.: ∆εν ήταν κριτικός, αλλά γενικά το παίρνεις και σαν κριτική αυτό. Βλέπω και τους κριτικούς εδώ που δεν µπαίνουν στο έργο, δεν το µελετάνε, δεν παίρνουν τη µεριά του δηµιουργού. Λέµε µια κουβέντα και τελείωσε, αλλά δεν πάει έτσι. Εµένα µ΄αρέσει η επανάληψη. Στο στίχο και την ποίηση ειδικά. Λέµε και τα «αστέρια πονάνε και τα αστέρια λάµπουν και µπορείς να τα πιάσεις τα αστέρια». Α.Μ.: Έχεις σκεφτεί πως µπορεί να υπάρχει ένας άκρατος συναισθηµατισµός στη µουσική σου; Ε.Ρ.: Μα το συναίσθηµα µου µού βγαίνει. Συναισθήµατα είναι όλα τα πράγµατα. Αν δεν υπήρχε συναισθηµατισµός στη µουσική, πώς ο άλλος θα την εισέπραττε; Θ.Λ.: Η αίσθηση µου απ΄ τη µουσική σου είναι ότι περπατάω µέσα σ΄ ένα δάσος άγνωστο και ενώ φοβάµαι, νιώθω ελεύθερος. Παρακολουθώ το φως να µπαίνει µέσα απ΄ τις φυλλωσιές. Ε.Ρ.: Έχω φόβους µέσα µου, όχι ότι είµαι φοβιστική, αλλά παλεύω να τους νικήσω. Είµαι µαχήτρια. Είναι πάρα πολύ ωραία η ζωή για να την αφήσεις. Θ.Λ.: Και όταν λυγίζεις; Ε.Ρ.: Λυγίζω! Γιατί, τι είµαι; Από ατσάλι; Συνειδητά, όµως, λέω πρέπει να λυγίσω τώρα. Και κλαίω πάρα πολύ. Συχνά. Είναι σαν να πετάς κάτι... Θ.Λ.: Είναι σαν ποτάµια που΄ χουµε µέσα µας και βρίσκουν διέξοδο. Ε.Ρ.: Ναι...Είναι πολύ περίεργο, αλλά

από µικρή τίποτα δεν άφηνα να περάσει. Έχω κι ένα παράπονο... Νομίζω δεν µε καταλάβαιναν και τα έβλεπαν όλα όσα με αφορούσαν πολύ επιφανειακά. Θ.Λ.: Παρεξηγούν οι άνθρωποι τη συµπεριφορά σου; Ε.Ρ.: Σαφώς και µε παρεξηγούν. Πολλές φορές µε πνίγει το ότι δεν καταλαβαίνουν αυτό που είµαι. Μετά, όµως, δεν τους παρεξηγώ που µε παρεξηγούν, λέω πως µέχρι εκεί φτάνουν, µέχρι εκεί καταλαβαίνουν. Λέω πως εγώ πρέπει να τους καταλάβω. Το πάω ανάποδα. Θ.Λ.: Μετά από τόσα χρόνια που ήσασταν µε τον Παναγιώτη (σ.σ. τον Καλαντζόπουλο), υπάρχει κάτι που στενοχωριέσαι γιατί δεν κατάλαβε από σένα; Ε.Ρ.: Ναι. Ναι... (παύση) Αυτό που µε πικραίνει στη ζωή µου είναι που ήθελα να νιώσουν κάποια πράγµατα κυρίως οι πολύ κοντινοί µου άνθρωποι. Α.Μ.: Αισθάνθηκες σαν να πέρασαν από δίπλα σου και δεν σε άγγιξαν; Ε.Ρ.: ∆εν είναι τόσο απλό...Να πάµε παρακάτω; Θ.Λ.: Και παραπίσω να πάµε, στο ίδιο θα καταλήξουµε. Ε.Ρ.: Να γελάσουµε τουλάχιστον. Α.Μ.: Θα έγραφες εύκολα τη µουσική

«Η ευτυχία είναι πολύ ωραίο πράγμα να το αισθάνεσαι, αλλά πολύ άνοστο να το συζητάς». — Τζέρεμυ Μπένθαμ

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

81

«Αυτοί που πιστεύουν στην απόλυτη αλήθεια, δεν την συζήτησαν ποτέ μα μιά γυναίκα». — Τσέζαρε Παβέζε για ένα φιλµ τρόµου αν ήταν παραγγελία από χολιγουντιανό στούντιο; Ε.Ρ.: Θα το έκανα, δεν θα µου ήταν δύσκολο. Σ΄αυτό που λέγαµε πριν, δεν υπάρχει πια επαφή µεταξύ των ανθρώπων. Να κάτι πιο στενάχωρο! Υπάρχει µια ατµόσφαιρα, µυρωδιά κι ανάσα που σε αποµακρύνει απ΄ τους άλλους. Είναι σαν την κολώνια που ξεθυµαίνει ή το λουλούδι που µαραίνεται και λες «µήπως να το ποτίσω; υπάρχει ελπίδα;» και το ποτίζεις, γιατί έχεις ελπίδες. Παρόλο το πότισµα, υπάρχει µια λύπη. ∆εν γιατρεύονται εύκολα οι πληγές της ψυχής, όπως λένε. Όλα από την ψυχή ξεκινάνε, οι φιλίες, οι έρωτες, η οικογένεια, οι τσακωµοί µας. Η ψυχολογία µας είναι το Α και το Ω. Α.Μ.: Πόσο σε καθόρισαν οι θάνατοι των δικών σου ανθρώπων; Ε.Ρ.: Πολύ, πάρα πολύ! Όταν πέθανε ο πατέρας µου, ένιωθα για πολλά χρόνια την παρουσία του. Τον έβλεπα πάντα στα όνειρα µου. Αυτό απάλυνε σιγά-σιγά µε 82

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

τα χρόνια. Τον έβλεπα πολύ χάλια για καιρό, αφού πέθανε σαν το ψαράκι στη στεριά. Όταν πέθανε, ήµουν δίπλα του. Κάπνιζε, λέει, έδειχνε άσχηµα. Α.Μ.: Οι ονειροκρίτες λένε πως το κάπνισµα είναι στενοχώρια. Ε.Ρ.: Κάπνιζε και πολύ, ίσως γι΄αυτό τον έβλεπα έτσι. Έγινε ένα fade out µε την πάροδο των χρόνων. Θ.Λ.: Υπάρχουν ζωντανές απώλειες; Ε.Ρ.: Φυσικά και υπάρχουν. ∆εν νοµίζω να΄ναι πιο σκληρές. ∆εν τυχαίνει να µη συµπαθούµε κάποιον εν ζωή κι όταν πεθάνει, ν΄αρχίσουµε να τον λυπόµαστε; ∆εν ισχύει το «για µένα είναι πεθαµένος», ενώ ζει κάποιος. ∆εν είναι έτσι. Θ.Λ.: Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των όρθιων νεκρών; Ε.Ρ.: Αν ήξεραν ότι κάτι χάνουν, δεν θα ήταν έτσι. Πιστεύω πως αυτοί το θέλουν να φύγουν. Αν έχεις µέσα σου τα θέλω σου, το παλεύεις. Α.Μ.: Τι νιώθεις γι΄αυτούς τους ανθρώπους; Οίκτο, αδιαφορία; Ε.Ρ.: Όχι, δεν νιώθω αδιαφορία. Αν ξέρω κάποιους καλά, θα θέλω και να τους βοηθήσω. Μόνο αυτό θα σκεφτόµουν. Θ.Λ.: Αρρωσταίνει η ψυχή κι αν ναι, θεραπεύεται; Ε.Ρ.: Υπάρχουν δύο κοµµάτια. Ένα είναι αυτού που ζητάει βοήθεια και την έχει. Κι άλλο ένα αυτού που δε θέλει βοήθεια, αλλά εσύ θες να τον βοηθήσεις. Τώρα άµα ο άλλος δε θέλει να ζήσει, εσύ θα την κάνεις την προσπάθεια σου µέχρι ενός σηµείου. Θ.Λ.: Σ΄έχει απασχολήσει γιατί να υπάρχει τέλος; Ε.Ρ.: Μ΄απασχολούσε, όλους δεν µας απασχολεί; ∆εν υπάρχει τέλος κατ΄εµέ. Α.Μ.: Σε ποια ηλικία άρχισες να σκέφτεσαι το τέλος; Ε.Ρ.: Όσο µεγάλωνα, όταν ενηλικιώθηκα. Θ.Λ.: Το τέλος µιας παράστασης ή µιας ενδιαφέρουσας στιγµής, µπορεί να΄ναι και µια πρόβα θανάτου; Ε.Ρ.: Όχι, γιατί αυτό κάνει κύκλους, φέρνει κι άλλα πράγµατα. Υπάρχουν και

πολλές γεννήσεις µες τη ζωή. Αυτό γίνεται και µετά το τέλος, απλά δεν το΄χουµε δουλέψει. Πολλές φορές έχω αισθανθεί ότι έχω «φύγει». Α.Μ.: Έφτασες στο σηµείο να λυπηθείς τον ίδιο σου τον εαυτό; Ε.Ρ.: Σαφώς και έφτασα! Τα πάντα έχω κάνει. Και να τον χαρώ, και να τον λυπηθώ...Ποια είµαι εγώ; Όλα θα τα περάσω. Χτυπιέµαι και στις χαρές και στις λύπες µου. Θ.Λ.: Πως γίνεται η αρχική επαφή σου µε τους ανθρώπους; Ε.Ρ.: Με τα µάτια, µε το βλέµµα. Με τα µάτια µπορεί να ερωτευθείς κάποιον, ξέρεις ε; Α.Μ.: ∆εν ξεγελάνε τα µάτια; Ε.Ρ.: (χαµογελάει) Ξεγελάνε. Όπου θες µπορούν να σε πάνε κι αφήνεσαι και γίνεται του Κουτρούλη ο γάµος! Τα µάτια είναι σηµαντικό για µένα, µπορεί να ερωτευθείς έναν Κουασιµόδο µόνο απ’ τα µάτια του. Θ.Λ.: Έπινες εσύ ποτέ; Ε.Ρ.: Ναι, έπινα, βέβαια. Α.Μ.: Με µέτρο πάντα; Ε.Ρ.: Παλιά όχι. Τώρα µε µέτρο, αλλά θα µ΄άρεσε να έχω αµπέλια, σαν να ήµουν στην Τοσκάνη. Θ.Λ.: Όλοι έχουµε ένα όριο. Εσύ βγήκες ποτέ απ΄αυτό, είτε τεχνητά, είτε φυσικά; Ε.Ρ.: Ναι, µωρέ, όλοι...Έχω βγει, αλλά ήταν κάπως, πως να το πω... Α.Μ.: Με χαλινάρι; Ε.Ρ.: Ακριβώς. Τον κρατούσα από µικρή τον εαυτό µου, γιατί βγήκα πολύ νέα στη δουλειά. Προσπαθούσα να µην παρασυρθώ και το έκανα. Α.Μ.: Σε συντάραζε το ότι έχανες φίλους απ΄το αλκοόλ και τα ναρκωτικά; Ε.Ρ.: Ναι, το έβλεπα και δεν µου άρεσε. Κάναµε τρέλες όταν είµαστε παιδιά και δεν εννοώ τα ναρκωτικά. Θ.Λ.: Να λες ότι µια σχέση σε καταστρέφει, αλλά να΄σαι µέσα σ΄αυτήν. Ε.Ρ.: Αν δω ότι µε καταστρέφει πολύ, φεύγω. Α.Μ.: Και δεν σε παίρνει η µπάλα. Θ.Λ.: Τι βλέπει κάποιος όταν βγαίνει

απ΄τα όρια του; Ε.Ρ.: Αν δεν το βλέπει αυτό, είναι πολύ επικίνδυνο. Θ.Λ.: Η Αλίκη τι είδε πίσω απ΄τον καθρέφτη; Α.Μ.: Η Αλίκη είχε πιει LSD. Ε.Ρ.: (γέλια) Αυτό που ήθελε να’ναι. Ο καθρέφτης κι αν ξεγελάει! Μονάχη µου κοιτιέµαι και µοναχή µου αγαπιέµαι. Να ανάψω φως; Α.Μ.: Καλά είµαστε κι έτσι. Ε.Ρ.: Εγώ δεν το΄χω πολύ µε την έκθεση. Η µνήµη µου είναι φωτογραφική, γι΄αυτό δεν έχω και πολλές φωτογραφίες. ∆εν έχω, ας πούµε, από στιγµές που θα΄θελα να τις έχω. Θ.Λ.: Όπως; Ε.Ρ.: Στο εξωτερικό µε διάφορους ανθρώπους που συναντούσα. Εκείνη τη στιγµή ήταν πιο σηµαντικό που ήµουν µαζί τους παρά να πω σε κάποιον «έλα δω και τράβα µας µία φωτογραφία». Α.Μ.: Κι αν αυτό ήταν σηµαντικό για άλλους και όχι για σένα; Ε.Ρ.: Για µένα δεν ήτανε. Αυτό που είπα είχε σηµασία για µένα. Α.Μ.: Που ξέρεις; Μπορεί να΄χε σηµασία και για τον ερευνητή ή τον ιστορικό του µέλλοντος. Ε.Ρ.: Ε, ας βάλει κι αυτός τη φαντασία του να δουλέψει. Και η φαντασία µας, εικόνες έχει. Κάποτε που δεν είχαµε τηλεόραση, όλες οι ειδήσεις και τα γεγονότα που ήταν; Στο µυαλό µας. Είχε αναπτυχθεί πάρα πολύ η φαντασία µας. Τώρα που τα φέρνουµε όλα στο πιάτο, έχει πέσει η έµπνευση και η δηµιουργία. Α.Μ.: Φαίνεται να µη σ΄απασχολεί ιδιαίτερα η υστεροφηµία σου. Ε.Ρ.: Άκου να σου πω, δεν είµαι και τίποτα φοβερό, εδώ τώρα που µιλάµε. Το ξανάπα: Η µόνη χαρά µου είναι να γράφω και να παίρνουν χαρά και µερικοί άλλοι άνθρωποι, που µου λένε δυο-τρεις κουβέντες, οι οποίες µε φτιάχνουν και µε εµπνέουν και κάθοµαι και ξαναγράφω. Η µεγάλη ανάγκη έκφρασης, δεν µε

έκανε να λέω και ότι είµαι µια µεγάλη συνθέτρια. Παίζω το βιολάκι µου, έχω τη µπάντα µου, κάνω τις συναυλίες µου, µπορώ να χαµογελάω κι αυτό µου φτάνει. Αυτό είµαι όλο! Για ποιον ιστορικό του µέλλοντος µου λες τώρα; Θέλω να΄µαι καλά, να ζω το τώρα κι αυτό που βγάζω να το µοιράζοµαι µε τους άλλους. Αν σου πω ότι µε τροµάζει αυτό που µε ρώτησες; Όπως µε τροµάζει και το να εκτίθεµαι. Γιατί, για ποιο λόγο; Α.Μ.: Η Ελευθερία Αρβανιτάκη µου είχε πει πως είναι σηµαντικό ο άνθρωπος να νιώθει την ανάγκη για υστεροφηµία. Όχι µόνο ο καλλιτέχνης, αλλά κι ο φούρναρης, που µπορεί να τον µακαρίζουν τα παιδιά και τα εγγόνια του. Ε.Ρ.: Όχι, είναι λίγο στραβό αυτό το πράγµα. Το να πάρουν κάτι καλό από µας τα παιδιά µας, δεν είναι υστεροφηµία. Το ν΄ακούσει ο φούρναρης µια καλή κουβέντα απ΄τους δικούς του, είναι µια χαρά της ζωής. Γιατί να το πνίξεις; Πολιτισµός υπάρχει παντού γύρω µας, στο φούρναρη και στον τσαγκάρη. ∆ε σηµαίνει πως δεν υπάρχουν καλοί και κακοί, όπως υπάρχει καλό και κακό τραγούδι; Θ.Λ.: Πότε είναι καλό ένα τραγούδι; Ε.Ρ.: Όταν µένει µες το χρόνο. Έχετε καταλάβει πως ξεφουσκώνουν µετά από λίγο καιρό κάποια καλά τραγούδια; Α.Μ.: Και δεν µπορεί να΄ναι καλό ένα τραγούδι που απλά δεν ακούστηκε, δεν του δόθηκαν ευκαιρίες; Ε.Ρ.: Σ’ αυτή τη ζωή γίνονται και αδικίες, τι να κάνουµε τώρα; Θ.Λ.: Ισχύει η διάκριση που κάνουν οι

άνθρωποι µεταξύ καλής και κακής φωνής; Ε.Ρ.: Φωνή για µένα είναι ερµηνεία. Μια φωνή µε σωστή τεχνική µπορεί εµένα να µη µ΄αγγίζει. Θ.Λ.: Σωστά, λοιπόν, έλεγε ο Καζαντζίδης πως ερµηνευτής ειν΄αυτός που ενόσω τραγουδάει την ιστορία του, έχει κάτι κι απ΄τη δική σου ιστορία; Ε.Ρ.: Αυτό! Μπορεί ένας να µην έχει την άρτια φωνή, αλλά εµένα να µε συγκινήσει. Σήµερα πιστεύω ότι πάσχουµε από ερµηνευτές. Α.Μ.: Όταν είσαι στο στούντιο, καθοδηγείς τους ερµηνευτές σου, απ΄τη Μούσχουρη ως τη Θεοδωρίδου; Ε.Ρ.: Μου το ζητάνε κι οι ίδιοι κιόλας, θέλουν να µ΄ακούσουν, να το συζητάµε. Α.Μ.: Σου έτυχε ποτέ να µπει τραγουδιστής σου στο στούντιο και να πεις «δεν τραβάει το πράγµα»; Ε.Ρ.: Έχει τύχει. Και σε πολλούς άλλους, φαντάζοµαι. Το κοµµάτι βέβαια συνήθως θα κυκλοφορήσει, αλλά µου΄χει τύχει να σηκωθώ και να φύγω από στούντιο. Α.Μ.: Είσαι οξύθυµη; Ε.Ρ.: Είµαι, ιδίως όταν πιστεύω πως έχω δίκιο. Α.Μ.: Άρα θα΄χεις τσακωθεί µε πολύ κόσµο. Ε.Ρ.: Τσακώνοµαι µέσα µου, του στυλ «ηρέµησε, δε χρειάζεται να θυµώνεις». Α.Μ.: Υπάρχει ένας καυγάς που σου΄χει µείνει αξέχαστος; Τελειώσαµε. Ε.Ρ.: Πώς δεν υπάρχει...Όχι καυγάς, καυγάδες. Θ.Λ.: Που να δεις την τρίτη φορά τι έχει να γίνει! (γέλια ΣΚΆΝΑΡΕ ΚΑΙ ΔΕΣ

ΑΠΌ ΤΟ ΚΑΝΆΛΙ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΊΑΣ PEOPLE MUSIC ΣΤΟ YOUTUBE, ΑΚΟΎΣΤΕ ΟΛΌΚΛΗΡΟ ΤΟΝ ΤΕΛΕΥΤΑΊΟ ΔΊΣΚΟ ΤΗΣ ΕΥΑΝΘΊΑΣ ΡΕΜΠΟΎΤΣΙΚΑ ΜΕ ΜΟΥΣΙΚΈΣ ΑΠΌ ΤΟΝ ΔΙΕΘΝΉ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΆΦΟ

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

83

PORFOLIO

AMERICA IN CRISIS Κραδασμοί και αναταράξεις στην αμερικανική κοινωνία, μέσα από τον φακό σαράντα κορυφαίων φωτογράφων της ΑΠΌ ΤΗΝ ΜΑΡΘΑ ΚΟΡΙΝΘΙΟΥ

Η

έκθεση φωτογραφίας America in Crisis στην Saatchi Gallery στο Λονδίνο συγκεντρώνει πάνω από 120 έργα, ερευνώντας τις κοινωνικές αλλαγές στις ΗΠΑ από τη δεκαετία του 1960 έως σήμερα. Το καθηλωτικό βλέμμα ενός νεαρού αφροαμερικανού στην ιστορική, απαγορευμένη πορεία της Σέλμα με επικεφαλής τον Martin Luther King, το 1965. Διαδηλωτές πάνω στο άγαλμα του στρατηγού Λόγκαν στο Grant Park στο Σικάγο, στις πολεμικές διαδηλώσεις του 1968, δύο μέρες πριν τη «μάχη στη λεωφόρο Μίσιγκαν», όπου έγινε και η πρώτη ζωντανή τηλεοπτική μετάδοση επεισοδίων και αστυνομικής βίας. Η αδιάλειπτη εμμονή της Αμερικής με τα καλλιστεία μέσα από το πορτρέτο μιας βασίλισσας ομορφιάς, στο Σμίθβιλ του Τενεσί. Η εισβολή στο Καπιτώλιο,

στις 6 Ιανουαρίου 2021 – η μέρα που κηλιδώθηκε η αμερικανική δημοκρατία στα μάτια όλου του κόσμου. Πρόκειται για μερικές από τις φωτογραφίες που παρουσιάζονται στην γκαλερί Saatchi, στην Sloane Square, στο πλαίσιο της έκθεσης America in Crisis. Αρχικά, το America in Crisis ήταν μια πρωτοποριακή ομαδική πρωτοβουλία του φωτογραφικού πρακτορείου Magnum, ένα project που παρουσιάστηκε το 1969 και περιλάμβανε εκτός από έκθεση, ένα βιβλίο, ένα πειραματικό φιλμ και μια καλλιτεχνική εγκατάσταση. Η ιδέα ήταν μια αξιολόγηση της κατάστασης της χώρας, μετά τις μεγάλες κοινωνικοπολιτικές αλλαγές εκείνης της περιόδου που οδήγησαν στην ορκωμοσία του Νίξον. Η τωρινή έκθεση στη Saatchi Gallery στήνει ένα διάλογο ανάμεσα

Αmerica in Crisis, Saatchi Gallery, έως τις 3 Απριλίου 2022.

84

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

στις ιστορικές φωτογραφίες του Magnum από τα γεγονότα της δεκαετίας του ’60 και τις εικόνες σύγχρονων φωτογράφων της εποχής μας. Έργα θρυλικών φωτογράφων όπως οι Βruce Davidson και Elliott Erwitt αντιπαραβάλλονται με εικόνες φωτορεπορτάζ των Κris Graves, Sheila Pree Bright και Balazs Gardi. Και ο μύθος του «American exceptionalism» - του αμερικανικού «εξαιρετισμού» σε ελεύθερη μετάφραση- συγκρούεται με τη σκληρή πραγματικότητα του ρατσισμού, της βίας, της κλιματικής κρίσης, της ανισότητας, της κατασκευασμένης χαράς.

ΣΚΆΝΑΡΕ ΚΑΙ ΔΕΣ

Η ιστορική πορεία από τη Σέλμα στο Μοντγκόμερι της Αλαμπάμα. Bruce Davidson/ Magnum Photos, 1965

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

85

Συγκεντρωμένο πλήθος κάτω από το άγαλμα του στρατηγού Robert Lee, λίγο πριν απομακρυνθεί από τo Richmond της Βιρτζίνια. Κris Graves, Courtesy of Sasha Wolf Projects, 2020.

86

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

Υποστηρίζοντας τον Νίξον, στο συνέδριο των Ρεπουμπλικάνων στο Μαϊάμι.

Elliott Erwitt/Magnum Photos,1968

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

87

Νικήτρια καλλιστείων στο Smithville του Τενεσί. Stacy Kranitz, 2015 88

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

H εισβολή στο Καπιτώλιο, στις 6 Ιανουαρίου 2021. Reuters/Leah Millis

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

89

90

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

Μια οικογενειακή φωτογραφία στο προάστιο Midway του Σικάγο.

«Bungalow Family with Last Ash Tree», Paul D’Amato, 2018.

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

91

Χιλιάδες διαμαρτυρήθηκαν για την αστυνομική βία στις ΗΠΑ το καλοκαίρι του 2020. Η συγκεκριμένη φωτογραφία είναι από την Ατλάντα και έχει τίτλο #FXCK July 4th . Sheila Pree Bright, 2020 92

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

Καταστροφές από το πέρασμα του τυφώνα Ίρμα στη Φλόριντα, το 2017. Pink Sidewalk, από τη σειρά Floodzone, Anastasia Samoylova

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

93

ΠΑΡΤΕ ΜΙΑ ΙΔΕΑ

JEFF BEZOS Πάθος γιά καινοτομία

Π

ολύ ενδιαφέρουσα εκδοση... Μιά συλλογή κειμένων του Jeff Bezos δημιουργού της Amazon. Περιλαμβάνει τις ρηξικέλευθες ετήσιες επιστολές του προς τους μετόχους των εταιρειών του, συνεντεύξεις του που μας διαφωτίζουν για το υπόβαθρό του, τον τρόπο δουλειάς του και την εξέλιξη των ιδεών του. Διαβάζεται εύκολα και πετυχαίνεις, ολοκληρώνοντας την ανάγνωση, κάτι πολύ δύσκολο στις μέρες μας: αποκτάς μιά μοναδική πρόσβαση στα «πώς» και τα «γιατί» της επιτυχίας. Σκέψεις του γύρω από την πολιτική, την καινοτομία και τις εμμονές του στην πελατοκεντρική προσέγγιση, την κλιματική αλλαγή και το Διάστημα. Το βιβλίο αυτό είναι μια σπάνια ευκαιρία, να μάθουμε πώς ο Bezos, αντιλαμβάνεται τον κόσμο μας και τη μελλοντική του κατεύθυνση. Είναι θα έλεγα ένα master class για τις επιχειρηματικές αξίες, τη στρατηγική και την εκτέλεσή της, γραμμένο με έναν άμεσο τρόπο. Σας παραθέτω μέρος της θεματικής του βιβλίου με τίτλους: Η σημασία της νοοτροπίας της Πρώτης Μέρας. Γιατί όλα εξαρτώνται από τη «μακροπρόθεσμη σκέψη». Τι στ’ αλήθεια σημαίνει η εμμονή στον πελάτη. Πώς η Amazon και οι μιμητές της επηρεάζουν τον τρόπο που ζούμε. Πώς η προθυμία να αποτύχεις συνδέεται άμεσα με την καινοτομία. Τι μας έχει διδάξει ως τώρα η πανδημία... Στο FAQ δημοσιεύουμε τρία κεφάλαια απο το βιβλίο του Jeff Bezos,που εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Ψυχογιός, γιά να καταλάβετε τι θα χάσετε αν δεν διαβάσετε αυτό το βιβλίο. Καλή ανάγνωση!

94

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

Μια κρίσιμη στιγμή στο Πρίνστον

«Γεννήθηκα στο Αλμπουκέρκι, αλλά έφυγα όταν ήμουν τριών ή τεσσάρων, μετακόμισα στο Τέξας και τελικά πήγα γυμνάσιο και λύκειο στο Μαϊάμι της Φλόριντα. Αποφοίτησα από ένα μεγάλο δημόσιο λύκειο, το λύκειο Μαϊάμι Παλμέτο, το 1982 (Ζήτω οι Πάνθηρες)! Στην τάξη των αποφοίτων ήμασταν 750 παιδιά. Το λάτρευα το λύκειο. Πέρασα καλά. Μου αφαίρεσαν τη δυνατότητα να δανείζομαι από τη βιβλιοθήκη επειδή γελούσα πολύ δυνατά όταν ήμουν εκεί. Το ίδιο γέλιο έχω όλη μου τη ζωή. Υπήρξε μια πολυετής περίοδος κατά την οποία ο αδερφός μου και η αδερφή μου δεν ήθελαν να βλέπουν ταινίες μαζί μου επειδή πίστευαν ότι τους ντρόπιαζα. Δεν ξέρω γιατί γελάω έτσι. Απλώς γελάω εύκολα και συχνά. Ρωτήστε τη μητέρα μου ή όποιο με γνωρίζει καλά και θα σας πουν: “Αν ο Τζεφ είναι δυσαρεστημένος, τότε περίμενε πέντε λεπτά... Τόσο κρατάει η δυσαρέσκεια του”. Φαντάζομαι πως είναι καλά τα επίπεδα της σεροτονίνης μου ή κάτι τέτοιο. Ήθελα να γίνω θεωρητικός φυσικός, οπότε και πήγα στο Πρίνστον. Ήμουν πολύ καλός φοιτητής και έπαιρνα “Α” σχεδόν σε όλα τα μαθήματα. Με είχαν βάλει στην ομάδα των αριστούχων, που ξεκινάμε 100 φοιτητές και μέχρι να φτάσουμε στην κβαντομηχανική έχουν μείνει τριάντα. Ξεκινάω λοιπόν στην κβαντομηχανική, μάλλον στο τρίτο έτος, και παράλληλα παίρνω μαθήματα επιστήμης των υπολογιστών και Ηλεκτρολόγων μηχανολόγων, τα οποία επίσης μου άρεσαν. Αλλά παρόλη την προσπάθεια μου, μιά φορά, δεν μπορούσα να λύσω μια πολύ δύσκολη

διαφιορική εξίσωση. Μελετούσαμε με τον συγκάτοικο μου, τον Τζο, ο οποίος ήταν κι αυτός πολύ καλός στα μαθηματικά. Οι δυο μας προσπαθούσαμε για τρεις ώρες να λύσουμε ένα συγκεκριμένο πρόβλημα που μας είχαν βάλει στο μάθημα και δεν είχαμε καταφέρει τίποτα, οπότε κάποια στιγμή σηκώσαμε το κεφάλι ταυτόχρονα, κοιταχτήκαμε, με το τραπέζι ανάμεσα μας και είπαμε: “Γιοσάντα”... Hταν ο εξυπνότερος στο Πρίνστον. Πήγαμε στο δωμάτιο του Γιοσάντα. Είναι από τη Σρι Λάνκα και στο Facebook της σχολής, που τότε ήταν ένα κανονικό χάρτινο βιβλίο, το όνομα του ήταν τρεις γραμμές, επειδή υποψιάζομαι πως στη Σρι Λάνκα, όταν κάνεις κάτι καλό για το βασιλιά, σου βάζουν επιπλέον συλλαβές στο όνομα σου. Οπότε είχε ένα πραγματικά τεράστιο επώνυμο και ήταν ο πιο ταπεινός και θαυμάσιος τύπος που έχω γνωρίσει. Του δείξαμε το πρόβλημα κι εκείνος το κοίταξε. Κράτησε το βλέμμα του πάνω εκεί για λίγο και είπε: “Συνημίτονο”. Κι εγώ αυτομάτως του λέω: “Τι εννοείς;” Και ο Γιοσάντα συνέχισε: “Αυτή είναι η απάντηση”. Κι εγώ ρώτησα πάλι: “Αυτή είναι η απάντηση;” “Ναι” μου λέει, “να σας δείξω γιατί”. Κάθεται στο γραφείο του. Γράφει τρεις σελίδες λεπτομερούς άλγεβρας. Τα πάντα βγαίνουν σωστά, η απάντηση είναι συνημίτονο κι εγώ του λέω: “Γιοσάντα, τα έκανες όλα αυτά με το μυαλό σου;” Κι εκείνος μου λέει: “Όχι, θα ήταν αδύνατον να κάνω κάτι τέτοιο. Πριν από τρία χρόνια όμως, έλυσα ένα παρόμοιο πρόβλημα και μπόρεσα με το που το είδα, να συσχετίσω εκείνο το πρόβλημα μ΄αυτό εδώ, και τότε έγινε εμφανές ότι η απάντηση είναι συνημίτονο”. Αυτή ήταν μια σημαντική

PHOTO: DANIEL OBERHANS

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

95

στιγμή για μένα. Συνειδητοποιούσα ότι ποτέ δε θα γινόμουν σπουδαίος θεωρητικός φυσικός, οπότε άρχισα να ψάχνω βαθιά μέσα μου, τι άλλο θα μπορούσα να κάνω. Στα περισσότερα επαγγέλματα, γιά να συνεισφέρεις, πρέπει να είσαι ανώτερος από το 90% των υπολοίπων που ασχολούνται. Στη θεωρητική φυσική πρέπει να ανήκεις στους πενήντα κορυφαίους στον κόσμο, ειδάλλως δε βοηθάς και πολύ ασχολούμενος. Ήταν σαφές λοιπόν ότι δε θα κατάφερνα ποτέ να συνεισφέρω στη Θεωρητική Φυσική. Είδα πού πήγαινε το πράγμα και άλλαξα τα μαθήματα μου ώστε να αποφοιτήσω με πτυχίο στους υπολογιστές και του Ηλεκτρολόγου μηχανολόγου».

Το δώρο που μου έκανε η Ζωή

Στη ζωή παίρνεις διάφορα δώρα και ένα από τα σπουδαιότερα που πήρα εγώ ποτέ είναι η μαμά μου και ο μπαμπάς μου. Νιώθω τεράστιο θαυμασμό για τους ανθρώπους εκείνους - όλοι γνωρίζουμε μερικούς, και σίγουρα κι εγώ - που είχαν απαίσιους γονείς, αλλά κατάφεραν κι έσπασαν την αλυσίδα με τρόπο θαυμάσιο, απελευθερώθηκαν από τα δεσμά τους και τα κατάφεραν. Εγώ δε βρέθηκα σε αυτή τη θέση. Πάντα ένιωθα την αγάπη τους. Οι γονείς μου με αγαπούσαν άνευ όρων και, εδώ που τα λέμε, τους ήταν και αρκετά δύσκολο. Η μητέρα μου δεν το συζητάει και πολύ, αλλά με γέννησε όταν ήταν δεκαεπτά χρονών. Ήταν μαθήτρια λυκείου στο Αλμπουκέρκι του Νέου Μεξικού. Και μάλιστα, ο παππούς μου, άλλη μια σημαντική προσωπικότητα στη ζωή μου, φρόντισε να τη στηρίξει, επειδή το λύκειο ήθελε να την πετάξει έξω. Δεν επιτρεπόταν να είσαι έγκυος στο σχολείο και ο παππούς μου είπε: «Δεν μπορείτε να τη διώξετε. Το σχολείο είναι δημόσιο. Και θα πάει σχολείο». Διαπραγματεύτηκαν για λίγο και ο διευθυντής στο τέλος είπε: «Εντάξει, μπορεί να μείνει και να τελειώσει το λύκειο, αλλά δεν μπορεί να συμμετέχει σε εξωσχολικές δραστηριότητες και δεν επιτρέπεται να έχει ερμάριο». Και τότε 96

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

Ειμαστε ό,τι επιλέγουμε

“Ευφυΐα είναι η ικανότητα προσαρμογής στην αλλαγή”. — Στέφεν Χόκινκγ

ο παππούς μου, που ήταν πολύ σοφός, είπε: «Τη δεχόμαστε τη συμφωνία», οπότε μπόρεσε να τελειώσει η μητέρα μου το λύκειο. Πρώτα με γέννησε η μητέρα μου κι έπειτα παντρεύτηκε τον πατέρα μου. Ο μπαμπάς μου είναι ο πραγματικός μου μπαμπάς, όχι ο βιολογικός μου. Το όνομα του είναι Μάικ. Είναι μετανάστης από την Κούβα. Ήρθε εδώ χάρη στην επιχείρηση Πέδρο Παν, και μάλιστα τον έβαλαν σε μια καθολική ιεραποστολή στο Ουίλμινγκτον του Ντελαγουέρ, και στη συνέχεια πήρε υποτροφία για το κολέγιο του Αλμπουκέρκι, όπου και γνώρισε τη μαμά μου. Οπότε η ιστορία μου είναι κάπως σαν παραμύθι. Ο παππούς μου, πιθανότατα επειδή οι γονείς μου ήταν τόσο νέοι, με πήγαινε κάθε καλοκαίρι στο εντυπωσιακό του ράντσο. Από τα τέσσερα μέχρι τα δεκάξι περνούσα κάθε καλοκαίρι σχεδόν, δουλεύοντας δίπλα του στο ράντσο. Ήταν ο πλέον επινοητικός άνθρωπος. Κτηνίατρος για τα ζώα του ήταν ο ίδιος. Έφτιαχνε μέχρι και βελόνες - επεξεργαζόταν το σύρμα με πυρσό οξυγόνου ακετυλενίου, του έκανε μια τρύπα, το έκανε μυτερό και έτσι είχε μια βελόνα για να κάνει ράμματα στα μοσχάρια. Μερικά μοσχάρια, μάλιστα, επιβίωναν. Ήταν αξιοθαύμαστος άνθρωπος και τεράστιο κομμάτι της ζωής μας. Ο παππούς μου ήταν κι αυτός ένας ακόμα γονιός για μένα.

(Προσφώνηση στη τάξη των αποφοίτων του Πρίνστον το 2010) Όταν ήμουν παιδί, περνούσα τα καλοκαίρια μου με τους παππούδες στο ράντσο τους στο Τέξας. Βοηθούσα στην επιδιόρθωση ανεμόμυλων, στον εμβολιασμό αγελάδων και σε άλλες δουλειές. Κάθε απόγευμα παρακολουθούσαμε σαπουνόπερες, ειδικά το Days of our lives. Οι παππούδες μου ανήκαν στο Caravan Club, μια λέσχη για ιδιοκτήτες τροχόσπιτων που ταξίδευαν μαζί στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά. Και κάθε λίγα καλοκαίρια ταξιδεύαμε κι εμείς. Συνδέαμε το τροχόσπιτο με το αυτοκίνητο του παππού μου και μπαίναμε στη σειρά μαζί με τριακόσια άλλα τροχόσπιτα, έτοιμοι για περιπέτεια. Αγαπούσα και λάτρευα τον παππού και τη γιαγιά μου, περιμένοντας με ανυπομονησία αυτά τα ταξίδια. Σ΄ένα απ’ αυτά, όταν ήμουν περίπου δέκα ετών, πήγαινα πέρα δώθε στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου. Οδηγούσε ο παππούς μου. Και η γιαγιά μου ήταν στη θέση του συνοδηγού. Κάπνιζε συνέχεια σε αυτά τα ταξίδια κι εγώ δεν τη μπορούσα καθόλου τη μυρωδιά. Σ’ εκείνη την ηλικία, με την παραμικρή δικαιολογία έκανα εκτιμήσεις και μικροπράξεις αριθμητικής - υπολόγιζα την κατανάλωση βενζίνης ή έβρισκα άχρηστα στατιστικά στοιχεία, όπως πόσα ξοδεύαμε για τρόφιμα. Το ραδιόφωνο έπαιζε συχνά διαφημίσεις κατά του καπνίσματος. Δε θυμάμαι τις λεπτομέρειες, αλλά στην ουσία έλεγε ότι από κάθε τζούρα από το τσιγάρο αφαιρεί κάποια λεπτά από τη ζωή σου, νομίζω ήταν κάπου δυο λεπτά ανά τζούρα. Εν πάση περιπτώσει, αποφάσισα να βρω τι γίνεται με τη γιαγιά μου. Υπολόγισα τον αριθμό τσιγάρων ανά ημέρα, πόσες τζούρες ανά τσιγάρο και ούτω καθεξής. Όταν πια ήμουν βέβαιος ότι το αποτέλεσμα ήταν λογικό, έχωσα το κεφάλι μου ανάμεσα στα μπροστινά καθίσματα, χτύπησα τη γιαγιά μου στον ώμο και δήλωσα με υπερηφάνεια: «Με δυο λεπτά ανά τζούρα, έχεις αφαιρέσει εννιά χρόνια από τη ζωή σου».

Η ανάμνηση όσων συνέβησαν είναι πολύ ζωντανή, και δεν ήταν αυτό που περίμενα. Φανταζόμουν επαίνους για τη νοημοσύνη μου και τις ικανότητες μου στα μαθηματικά. «Τζεφ, είσαι τόσο έξυπνος. Θα έκανες δύσκολους υπολογισμούς, θα βρήκες τον αριθμό των λεπτών σε ένα χρόνο και θα έκανες διαίρεση». Δε συνέβη αυτό. Αντίθετα, η γιαγιά μου έβαλε τα κλάματα. Κάθισα στο πίσω κάθισμα και δεν ήξερα τι να κάνω. Όσο η γιαγιά μου έκλαιγε, ο παππούς μου, που οδηγούσε μέχρι τότε σιωπηλός, σταμάτησε στο πλάι του δρόμου. Βγήκε από το αυτοκίνητο και άνοιξε την πόρτα μου και περίμενε να τον ακολουθήσω. Είχα βρει άραγε τον μπελά μου; Ο παππούς μου ήταν ιδιαίτερα έξυπνος άνθρωπος και ήσυχος. Δε μου είχε μιλήσει ποτέ σκληρά και ίσως να είχε έρθει η πρώτη φορά. Ίσως να ζητούσε να μπω πάλι μέσα και να απολογηθώ στη ζωή μου. Δεν είχα καμία σχετική εμπειρία με τους παππούδες μου και δεν μπορούσα με τίποτα να υπολογίσω ποιες θα ήταν οι συνέπειες. Σταματήσαμε δίπλα στο τροχόσπιτο. Με κοίταξε ο παππούς μου και, έπειτα από σύντομη σιωπή, είπε ευγενικά και ήρεμα: «Τζεφ, μια μέρα θα καταλάβεις ότι είναι πιο δύσκολο να είσαι καλός παρά έξυπνος». Θέλω σήμερα να σας μιλήσω για τη διαφορά ανάμεσα στα χαρίσματα και τις επιλογές. Η εξυπνάδα είναι χάρισμα, η καλοσύνη είναι επιλογή. Τα χαρίσματα είναι εύκολα, σας έχουν χαριστεί άλλωστε. Οι επιλογές μπορεί να είναι δύσκολες. Μπορείτε να σαγηνεύσετε τον ίδιο σας τον εαυτό με τα χαρίσματα σας αν δεν είστε προσεκτικοί και, αν γίνει αυτό, τότε πιθανότατα θα κάνετε χειρότερες επιλογές. Μπροστά μου είναι μια ομάδα ανθρώπων με πολλά χαρίσματα. Είμαι σίγουρος πως ένα από τα χαρίσματα σας είναι ένας έξυπνος και ικανός εγκέφαλος. Είμαι πεπεισμένος ότι αυτό ισχύει, επειδή η εισαγωγή εδώ είναι ανταγωνιστική διαδικασία και, αν υπήρχαν ενδείξεις ότι δεν είστε έξυπνοι, τότε το τμήμα εισαγωγών δεν θα σας είχε κάνει δεκτούς.

Η εξυπνάδα σας θα αποβεί χρήσιμη, επειδή θα ταξιδέψετε σε μια χώρα θαυμάτων. Εμείς οι άνθρωποι, κι ας είμαστε αργοκίνητοι, εκπλήσσουμε τους εαυτούς μας. Θα επινοήσουμε τρόπους να παράγουμε καθαρή ενέργεια και πολλή μάλιστα. Θα φτιάξουμε μικροσκοπικές μηχανές, ένα άτομο τη φορά, και θα τις στείλουμε μέσα από τα τοιχώματα των κυττάρων για να κάνουν επισκευές. Αυτό το μήνα μάθαμε τα εκπληκτικά και αναπόφευκτα νέα ότι συνθέσαμε νέα ζωή. Τα επόμενα χρόνια δεν θα τη συνθέτουμε απλώς, αλλά θα την κατασκευάζουμε με βάση συγκεκριμένες προδιαγραφές. Πιστεύω ότι θα μας δείτε να κατανοούμε και τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Ο Ιούλιος Βερν, ο Μαρκ Τουέιν, ο Γαλιλαίος, ο Νεύτωνας - όλοι εκείνοι οι προικισμένοι με περιέργεια άνθρωποι ανά την ιστορία θα προτιμούσαν να είναι ζωντανοί τώρα παρά οποιαδήποτε άλλη εποχή. Ως πολιτισμός, θα έχουμε πολλά χαρίσματα, όπως εσείς τώρα που κάθεστε μπροστά μου κι έχετε ο καθένας ξεχωριστά τόσα ατομικά χαρίσματα. Πως θα χρησιμοποιήσετε αυτά τα χαρίσματα; Και θα είστε υπερήφανοι για τα χαρίσματα σας ή υπερήφανοι για τις επιλογές σας; Πριν από δεκαέξι χρόνια είχα την ιδέα να ξεκινήσω το Amazon. Διάβασα κάπου το δεδομένο ότι η χρήση του διαδικτύου αυξανόταν κατά 2.300% κάθε χρόνο. Δεν είχα δει, ούτε είχα ακούσει, κάτι που να αναπτύσσεται τόσο γρήγορα και η ιδέα να ανοίξω ένα διαδικτυακό βιβλιοπωλείο με εκατομμύρια τίτλους - κάτι που απλώς δεν ήταν δυνατό να υπάρχει στον πραγματικό κόσμο - με ενθουσίαζε. Είχα μόλις κλείσει τα τριάντα και ήμουν παντρεμένος εδώ κι ένα χρόνο. Είπα στη σύζυγο μου, τη Μακένζι, ότι ήθελα να παραιτηθώ από τη δουλειά μου και να κάνω κάτι τρελό που μάλλον δεν θα πήγαινε καλά, αφού οι περισσότερες νεοφυείς επιχειρήσεις δεν πάνε καλά, και δεν ήμουν σίγουρος τι θα συνέβαινε ύστερα από αυτό. Η Μακένζι, επίσης απόφοιτη του Πρίνστον - κάθεται εδώ,

στη δεύτερη σειρά - μου είπε να το κάνω. Όταν ήμουν μικρός, το έπαιζα εφευρέτης στο γκαράζ του σπιτιού μας. Είχα εφεύρει έναν μηχανισμό για να κλείνει αυτόματα η πόρτα με λάστιχα γεμάτα τσιμέντο, μια ηλιακή συσκευή μαγειρέματος, που δε λειτουργούσε και πολύ καλά, με μια ομπρέλα και αλουμινόχαρτο, και συναγερμούς με ταψιά για να παγιδεύω τα αδέρφια μου. Πάντα ήθελα να γίνω εφευρέτης και εκείνη ήθελε να ακολουθήσω το πάθος μου. Εργαζόμουν σε μια χρηματιστηριακή εταιρεία στη Νέα Υόρκη μαζί με κάμποσους έξυπνους ανθρώπους, και το αφεντικό μου, που θαύμαζα πολύ, ήταν εξαιρετικό. Πήγα λοιπόν στο αφεντικό μου και του είπα ότι ήθελα να ξεκινήσω μια εταιρεία που θα πουλούσε βιβλία στο διαδίκτυο. Με πήγε για ένα μεγάλο περίπατο στο Σέντραλ Παρκ, με άκουσε προσεκτικά και στο τέλος είπε: «Ακούγεται πολύ καλή ιδέα, αλλά θα ήταν ακόμη καλύτερη για κάποιον που δεν είχε ήδη καλή δουλειά». Η λογική αυτή έβγαζε κάποιο νόημα και με έπεισε να το σκεφτώ για 48 ώρες πριν πάρω την τελική μου απόφαση. Υπό αυτό το πρίσμα, επρόκειτο πραγματικά για δύσκολη απόφαση, αλλά στο τέλος αποφάσισα να το προσπαθήσω. Δε θεωρούσα ότι θα μετάνιωνα που θα προσπαθούσα και θα αποτύγχανα. Και υποψιαζόμουν ότι πάντα θα με στοίχειωνε η απόφαση να μην προσπαθήσω καθόλου. Έπειτα από πολλή σκέψη, πήρα το λιγότερο ασφαλή δρόμο να ακολουθήσω το πάθος μου και είμαι περήφανος για την επιλογή αυτή. ΣΚΆΝΑΡΕ ΚΑΙ ΔΕΣ

ΔΕΊΤΕ ΤΟΝ JEFF BEZOS ΝΑ ΔΊΝΕΙ ΔΙΆΛΕΞΗ ΣΤΗΝ ΤΆΞΗ ΤΩΝ ΑΠΟΦΟΊΤΩΝ ΤΟΥ 2010 ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΊΟΥ ΠΡΊΝΣΤΟΝ

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

97

98

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

NEO-POP

O JEFF KOONS ΣΥΝΕΡΓΆΣΤΗΚΕ ΜΕ ΤΗΝ ΒΜW ΓΙΑ ΝΑ ΣΧΕΔΙΆΣΕΙ ΤΟ ΑΥΤΟΚΊΝΗΤΟ ΤΩΝ ΟΝΕΊΡΩΝ ΤΟΥ «Kυλιόμενο γλυπτό» χαρακτηρίζεται η έκδοση της BMW M850i x​​ Drive Gran Coupé που σχεδίασε ο βασιλιάς του kitsch, όπως συνηθίζουν να αποκαλούν τον Jeff Koons του οποίου τα υπερμεγέθη, γυαλιστερά γλυπτά – μπαλόνια του συνεπαίρνουν τον κόσμο της τέχνης και σπάνε τα ρεκόρ πώλησης στις δημοπρασίες. ΑΠΌ ΤΗΝ ΜΑΡΘΑ ΚΟΡΙΝΘΙΟΥ

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

99

100

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

101

Ο

διάσημος καλλιτέχνης συνεργάστηκε με τη γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία για τον σχεδιασμό ενός dream car. Η ΒΜW Σειρά 8 που έχει την υπογραφή του είναι φιλοτεχνημένη με χαρακτηριστικά της νέο-ποπ αρτ αισθητικής: έντονα χρώματα, γεωμετρικά μοτίβα, εκρήξεις και συννεφάκια ομιλίας που χρησιμοποιούνται στα κόμικς και φωνάζουν “POP!”. Η δυναμική σχεδίαση συνδυάζει

102

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

έντεκα διαφορετικά χρώματα στο εξωτερικό, με την παλέτα να περιλαμβάνει από μπλε μέχρι ασημί και από κίτρινο μέχρι μαύρο. Το πολύχρωμο εσωτερικό αποτελείται από υψηλών προδιαγραφών υλικά και φίνο δέρμα. Τα καθίσματα σε κόκκινο και μπλε χρώμα είναι εμπνευσμένα από υπερήρωες των κόμικς και στο κάλυμμα της ποτηροθήκης είναι χαραγμένο το έμβλημα της έκδοσης και η υπογραφή του καλλιτέχνη.

«Είναι σπορ και απαστράπτουσα και την ίδια στιγμή μινιμαλιστική και ουτοπική», δήλωσε ο Jeff Koons για το δημιούργημά του. Η BMW το περιέγραψε ως «το πιο περίτεχνα σχεδιασμένο όχημα» στην ιστορία της - μόνο η εξωτερική βαφή απαιτεί πάνω από 200 ώρες εργασίας για κάθε αυτοκίνητο. Στην παραγωγή θα κυκλοφορήσουν 99 αυτοκίνητα Τhe 8 X Jeff Koons – ένα εκ των οποίων θα δημοπρατηθεί στον οίκο Christie’s

στη Νέα Υόρκη στις 4 Απριλίου και τα έσοδα θα διατεθούν στο φιλανθρωπικό ίδρυμα του καλλιτέχνη “International Center for Missing & Exploited Children”. Πρόκειται για την δεύτερη συνεργασία μεταξύ του Κoons και της BΜW. ∙Tο 2010, ο καλλιτέχνης σχεδίασε ένα αγωνιστικό BMW M3 GT2 στο πλαίσιο του project ΒΜW Art Car, ακολουθώντας τα βήματα καλλιτεχνών όπως ο Οlaful Eliasson, David Hockney, o Robert

Rauschenberg, o Roy Lichtenstein και o Αndy Warhol.

H ιδέα για το αυτοκίνητο ήταν απόρροια διαλογισμού σχετικά με την «ουσία της δύναμης», τόσο του ίδιου του οχήματος όσο και εκείνων που θα το οδηγούν, εξηγεί ο καλλιτέχνης. Η πρόκληση ήταν να σχεδιάσει κάτι που θα αποτυπώνει όλη την ενέργεια της ΒΜW Σειράς 8, αγγίζοντας ταυτόχρονα το ανθρώπινο στοιχείο. «Οι γραμμές μεγαλώνουν καθώς εκτείνονται από το καπό στο

πορτμπαγκάζ, δημιουργώντας μία αίσθηση κίνησης προς τα εμπρός, η οποία υποστηρίζεται και από τα “POP!” σχεδιαστικά στοιχεία και το ίχνος συμπύκνωσης. Το μπλε χρώμα εκφράζει την απεραντοσύνη του διαστήματος. Μου αρέσει η ιδέα ότι πρόκειται για ένα παγκόσμιο αυτοκίνητο» δηλώνει ο δημιουργός του. Μόνο δύο αυτοκίνητα θα κατασκευάζονται κάθε εβδομάδα∙ o Jeff Koons, όπως λέει, ανυπομονεί να το οδηγήσει.

ΣΚΆΝΑΡΕ ΚΑΙ ΔΕΣ

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

103

ΕΙΚΟΝΙΚΉ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΌΤΗΤΑ

ΤΙ ΜΑΣ ΠΕΡΙΜΈΝΕΙ ΣΤΟ ΜΕΤΑΣΎΜΠΑΝ; Το Metaverse δεν υπάρχει ακόμα, αλλά χτίζεται ασταμάτητα. ΑΠΌ ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΠΑΙΩΑΝΟΥ

δυνατότητες του χρήστη. Ένα μεγάλο, μυστήριο αίνιγμα, γεμάτο πολλά αληθινά «ψέματα». Τι είναι τέλος πάντων το Μετασύμπαν (Metaverse) για το οποίο μιλά όλο και περισσότερο το Internet; Γιατί ασχολούνται μαζί του κορυφαίοι CEOs όπως ο Σάτια Ναντέλα της Microsoft και ο Μαρκ Ζάκεμπεργκ του Facebook; Αλήθεια, γιατί η εταιρεία Facebook Inc. άλλαξε το όνομά της σε Meta Inc.; Είναι το μέλλον του Internet, όπως υποστηρίζει ο Ζάκερμπεργκ ή πρόκειται για μια ακόμη φούσκα έκδηλης αυταρέσκειας; Aκριβώς όπως ήταν δύσκολο να φανταστούμε στη δεκαετία του ’80 τι θα ήταν το Διαδίκτυο του 2020 – και ακόμη πιο δύσκολο να το επικοινωνήσουμε σε όσους δεν είχαν «καλωδιωθεί» εκείνη την εποχή – έτσι και τώρα δεν ξέρουμε πώς να περιγράψουμε το Μetaverse. Δύσκολα θα απαντήσουμε με επιχειρήματα, αν πρόκειται για την επόμενη μεγάλη τεχνολογική ανακάλυψη ή για έναν δυστοπικό εφιάλτη που μας περιμένει στη γωνία. Ωστόσο, μπορούμε να του αναγνωρίσουμε μερικά βασικά χαρακτηριστικά. Και όλα έχουν τις ρίζες τους στην εξέλιξη της τεχνολογικής επανάστασης, χωρίς κανένας από τους απλούς χρήστες να ξέρει αν όλα αυτά συμβαίνουν για ένα καλύτερο ή για ένα δυστοπικό μέλλον της ανθρωπότητας.

Β

Ε

ίναι εν μέρει ένα τολμηρό όνειρο για το μέλλον του Διαδικτύου και εν μέρει ένας τρόπος να ενσωματωθούν οι σύγχρονες εξελίξεις στις ηλεκτρονικές υποδομές με τους τρισδιάστατους κόσμους της Εικονικής Πραγματικότητας. Ένα τρισδιάστατο εικονικό σύμπαν. Ένας νέος ψηφιακός κόσμος όπου οι προνομιούχοι της Τεχνολογίας γιορτάζουν τον θρίαμβο 104

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

της Εικονικής Πραγματικότητας. Ένα καινούργιο παιχνίδι απόδρασης από την καθημερινότητα. Ένα πολυκατάστημα για όλες τις μελέτες, τις εφαμογές, τα προγράμματα, τα βιβλία και τους ήχους που έχουν ανακαλυφθεί, γραφτεί και ηχογραφηθεί. Mια νέα εικονική πλατφόρμα αστείρευτου περιεχομένου που θα διαμορφώνεται ανάλογα με τις απαιτήσεις και τις

έβαια, θυμάμαι, τα ίδια λέγαμε, πολλά χρόνια πριν, για το διαβολικό Internet. Γι’ αυτό, αν θέλουμε να καταλάβουμε τι είναι αυτό το νέο ψηφιακό σύμπαν θα πρέπει να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, παίζοντας ένα μικρό παιχνίδι που θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τον περίπλοκο (και αόριστο) όρο που ονομάζεται «Μετασύμπαν». Το μόνο που έχετε να κάνετε είναι να αντικαταστήσετε τη λέξη «Μετασύμπαν» με τη λέξη «Κυβερνοχώρος» γιατί η σημασία τους δεν θα αλλάξει καθόλου τα δεδομένα όσων πρόκειται να

συμβούν. Βλέπετε, ο νέος αυτός όρος δεν υποδηλώνει ουσιαστικά κανένα συγκεκριμένο τύπο τεχνολογίας. Όλες οι εξελιγμένες νέες ανακαλύψεις, με κυρίαρχη την Τεχνητή Νοημοσύνη, θα ενσωματωθούν μέσα του. Πρόκειται, λοιπόν, για μια τεράστια αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι θα αλληλεπιδρούν με την τεχνολογία στο μέλλον, σε ένα τρισδιάστατο περιβάλλον, το οποίο θα τροφοδοτείται και θα ελέγχεται από μηχανές. Επίσης, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι πολύ πιθανό ο όρος να θεωρείται ξεπερασμένος, όταν έρθει η στιγμή να το ζήσουμε αυτό, όλοι μαζί παρέα. Η Εικονική Πραγματικότητα (Virtual Reality) είναι μια τεχνολογία που ενώ αρχικά ήταν γεμάτη υποσχέσεις, έμεινε στον πάγκο των εφεδρικών όταν ήρθε η στιγμή να ξεκινήσει το μεγάλο παιχνίδι του Internet. Πριν πολλά χρόνια, όταν ακόμη τα θεμέλια του Παγκόσμιου Ιστού δεν είχαν στηθεί, θυμάμαι έγραφα πως ο,τιδήποτε «εικονικό» (virtual) δεν θα μπορούσε να είναι συναρπαστικό για τον απλό κόσμο. Το ανυποψίαστο κοινό θα έπρεπε αρχικά να μάθει πώς λειτουργεί κάτι άυλο, πώς μια μαθηματική γλώσσα μπορεί να συνδέσει επαφές, να φέρει κοντά ανθρώπους από μακρινές χώρες και ταυτόχρονα να αποδείξει ότι μπορεί να αντέξει τον φόρτο συνδέσεων δισεκατομμυρίων ζωντανών ψυχών Αντιθέτως, τότε στις αρχές των ‘90s, οτιδήποτε καινούργιο συνέβαινε και μπορούσε να συμπεριλάβει στην ταυτότητά του τον όρο «υπέρ» (hyper), έδινε περισσότερες υποσχέσεις για έναν ψηφιακό κόσμο που χτιζόταν πάνω σε καινούργιες γλώσσες, πρωτόκολλα, και υπηρεσίες μιας αστείρευτης υπολογιστικής δύναμης. Ανέκαθεν η Τεχνολογία προκαλούσε εκπλήξεις εκεί όπου κανένας δεν θα το περίμενε και γι’ αυτό η Εικονική Πραγματικότητα, με τα φανταστικά τρισδιάστατα τοπία της παρουσιάστηκε ως ισχυρό «υπερατού» του κυβερνοχώρου. Μόνο που όλες οι εξελίξεις

στον επιστημονικό κόσμο δεν ξεπήδησαν από το πουθενά. Γεννήθηκαν μέσα από τη μελέτη, την έρευνα και την εφαρμογή, και στην περίπτωση του Internet, μέσα από εκατομμύρια δοκιμές και σφάλματα, που ευτυχώς στον προγραμματισμό των υπολογιστών είχαν (και συνεχίζουν να έχουν) πολύ χαμηλό κόστος αποτυχίας Και κάπως έτσι η τρισδιάστατη Εικονική Πραγματικότητα, με πολλά προβλήματα στη χρήση, έμεινε τελικά στον πάγκο, περιμένοντας υπομονετικά τη σειρά της να εμφανιστεί έμπρακτα στη ζωή μας και όχι μόνο μέσα από παιχνίδια και μυθιστορήματα.

Θ

α κάνουμε άλλο ένα βήμα πίσω στο ιστορικό της ψηφιακής επανάστασης. Βασικά για να διαπιστώσουμε ότι η ταχύτητα των εξελίξεων στον τομέα της Τεχνολογίας είναι απρόβλεπτη. Το 1945 ο Βάνεβαρ Μπους, τότε σύμβουλος του Προέδρου Ρούσβελτ σε θέματα τεχνολογίας και έρευνας, δημοσίευσε ένα άρθρο στο περιοδικό Atlantic Monthly με τίτλο «Αs We May Think». Εκεί περιέγραφε την Memex, μια υποθετική μηχανή που θα μπορούσε να αποθηκεύσει όλα τα βιβλία, όλα τα αρχεία και τις επικοινωνίες της ανθρώπινης γνώσης. Θα μπορούσε επιπλέον να τα συνδέσει όλα αυτά μέσω εύκολης πλοήγησης και αλληλένδετων συσχετισμών. Αυτή η σπουδαία έννοια-εφεύρεση χρησιμοποιήθηκε στη συνέχεια για να διατυπώσει την ιδέα του «υπερκειμένου» (hypertext), ένας όρος που επινοήθηκε δύο δεκαετίες αργότερα, το οποίο με τη σειρά του καθοδήγησε την ανάπτυξη του Παγκόσμιου Ιστού, ο οποίος ξεκίνησε να χτίζεται άλλες δύο δεκαετίες αργότερα. Ο Πόλεμος της Ροής της πληροφορίας, δεν άργησε να ξεκινήσει – αν και στην πραγματικότητα το πρώτο streaming βίντεο έπαιξε στο YouTube 26 χρόνια πριν. Σήμερα, ο μέσος χρήστης του Internet βρίσκεται στην πρώτη γραμμή αυτού του πολέμου ροής, πολλά

από τα χαρακτηριστικά του οποίου έχουν διατυπωθεί εδώ και δεκαετίες, όπως οι ουσιαστικά άπειρες και συνεχείς προμήθειες περιεχομένου, η αναπαραγωγή κατ΄ απαίτηση, η διαδραστικότητα, οι εξατομικευμένες διαφημίσεις και φυσικά, η αξία της διακίνησης της πληροφορίας ανάλογα με τη διανομή.

Ό

λα αυτά δεν είναι καινούργια. Τα είχε τεκμηριώσει η Επιστήμη Συστημάτων από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 και λίγο αργότερα τα διαβάσαμε και στους κυβερνοπάνκ συγγραφείς. Το 1992 ο Νιλ Στέφενσον, στο μυθιστόρημα του «Snow Crash» επινόησε τον όρο «metaverse», οραματιζόμενος έναν διάδοχο του Διαδικτύου που βασίζεται στην εικονική πραγματικότητα. Στο μυθιστόρημα, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν ψηφιακά είδωλα του εαυτού τους για να εξερευνήσουν τον διαδικτυακό κόσμο, συχνά ως μέσο απόδρασης από τη δυστοπική πραγματικότητα μιας κατακερματισμένης Αμερικής. Έκτοτε, ο όρος συμβολίζει το τελευταίο στάδιο της τεχνολογικής επανάστασης, όχι μόνο σε επίπεδο υποδομής του νέου ψηφιακού κόσμου (το λεγόμενο «web 3.0») αλλά και στο κατεστραμένο κομμάτι του φυσικού μας περιβάλλοντος, όπου λειτουργούν τα Data Centers για να παράγουν «μετασυμπαντικές» εμπειρίες, καταναλώνοντας έναν απίστευτο όγκο ενέργειας. Σήμερα, αν και το πλήρες όραμα για το Mετασύμπαν παραμένει δύσκολο να προσδιοριστεί, φαινομενικά δυστοπικό και περίπου δυό δεκαετίες μακριά, τα κομμάτια που θα το απαρτίζουν (Εικονική Πραγματικότητα, Τεχνητή Νοημοσύνη και Επαυξημένη Πραγματικότητα) είναι ήδη υπαρκτά. Απλά, όπως συμβαίνει συχνά με τέτοιου είδους σημαντικές αλλαγές, η καμπύλη της ανάπτυξής είναι απρόβλεπτη, και σίγουρα αβέβαιη για το πόσο προσοδοφόρα μπορεί να είναι για εκείνους που την επιδιώκουν.

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

105

Όμως, από όσα γνωρίζουμε μέχρι στιγμής μπορούμε να πούμε ότι το υπαρκτό Μετασύμπαν θα είναι διηνεκές. Δηλαδή ποτέ δεν θα κάνει επανεκκίνηση, δεν θα επανέρχεται, δεν θα κάνει διαλείμματα ή θα τελειώνει. Απλά θα συνεχίζει την πορεία του στο άπειρο, όπως ο χρόνος. Είναι συγχρονισμένο και ζωντανό. Παρόλο που θα συμβαίνουν προκαθορισμένα και αυτοτελή γεγονότα, όπως και στην «πραγματική ζωή», το τρισδιάστατο Μετασύμπαν θα είναι μια ζωντανή εμπειρία που θα υπάρχει σταθερά για όλους και σε πραγματικό χρόνο. Είναι φτιαγμένο να λειτουργεί χωρίς κανένα ανώτατο όριο σε ταυτόχρονους χρήστες, παρέχοντας παράλληλα σε κάθε χρήστη μια ατομική αίσθηση παρουσίας. Όλοι θα μπορούν να είναι μέρος του και να συμμετέχουν σε μια συγκεκριμένη εκδήλωση ή δραστηριότητα ή γιορτή μαζί, την ίδια στιγμή.

Έχει τη δική του, πλήρως λειτουργική οικονομία. Ιδιώτες και επιχειρήσεις θα μπορούν να δημιουργούν, να κατέχουν, να επενδύουν, να πουλούν και να ανταμείβονται για ένα απίστευτα ευρύ φάσμα «εργασίας» που θα παράγει «αξία», η οποία θα αναγνωρίζεται από άλλους. Είναι μια εμπειρία που θα καλύπτει τόσο τον ψηφιακό όσο και τον φυσικό κόσμο, τα ιδιωτικά και τα δημόσια δίκτυα, τις εμπειρίες σε ανοιχτές (φυσικές) και κλειστές (ψηφιακές) πλατφόρμες, χάρη στην Τεχνητή Νοημοσύνη (AI) και την Επαυξημένη Πραγματικότητα (Augmented Reality). Προσφέρει μια πρωτοφανή λειτουργικότητα χρήσης δεδομένων, ψηφιακών στοιχείων, περιεχομένου σε καθεμία από αυτές τις εμπειρίες. Σαν ένα βίντεο παιχνίδι όπου ξεκινάς να διαμορφώνεις την πραγματική σου ζωή από το μηδέν, σε ένα περιβάλλον όπου το σπίτι που ζεις το έχεις χτίσει και διακοσμήσει μόνος σου,

«Ερωτεύτικα δυο πράσινα μάτια. Το λάθος μου είναι οτι παντρεύτηκα όλο το κορίτσι..» ―Γούντυ Άλλεν 106

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

ή το αυτοκίνητό σου είναι μια παραλλαγή που ποτέ δεν κυκλοφόρησε επίσημα στους δρόμους αλλά υπάρχει διαθέσιμο για αγορά από το site μιας αυτοκινητοβιομηχανίας. Αποτελείται από «περιεχόμενο» και «εμπειρίες» που δημιουργούνται και λειτουργούν από ένα απίστευτα ευρύ φάσμα συντελεστών, ορισμένοι από τους οποίους είναι ανεξάρτητα άτομα, ενώ άλλοι μπορεί να είναι οργανωμένες ομάδες ή εμπορικοί τεχνολογικοί κολοσσοί.

Δ

ηλαδή, αν καλοσκεφτούμε όλα τα παραπάνω διαπιστώνουμε ότι δεν διαφέρουν σε τίποτα από τη σημερινή διαδραστική ζωή μας στα μεγάλα κοινωνικά δίκτυα. Ίσως να μην είναι στολισμένα με εικονική και επαυξημένη πραγματικότητα και να μην μοιάζουν με κάποιο βίντεο παιχνίδι, αλλά αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει δημόσιος ή ιδιωτικός χώρος που να μην είναι καταχωρημένος στο Facebook. Από κάθε επίσημο Υπουργείο, οργανισμό και εταιρεία μέχρι και το πιο μικρό καφέ της κάθε γειτονιάς, όλα έχουν το δικό τους αποκλειστικό στίγμα στο δίκτυο του Μαρκ Ζάκερμπερκ. Το Facebook, λοιπόν, αλλάζοντας το όνομά σου σε Meta δείχνει ότι είναι πρόθυμο να κάνει επενδύσεις στο Metaverse, γιατί όπως λέει το βλέπει ως τον διάδοχο του Mobile Internet. Και αυτή η νέα επαναστατική τεχνολογία δημιουργεί μια ευκαιρία για το Facebook και τον διευθύνοντα σύμβουλό του, να προηγηθούν οποιουδήποτε ανταγωνισμού. Σε αντίθεση με τους δημιουργούς του iOS και του Android, την Apple και την Google, το Facebook δεν έχει δικό του λειτουργικό σύστημα. Το Facebook έχει διαπληκτιστεί πολλές φορές με την Apple, για τις χρεώσεις που αλλάζει η εταιρεία σε αγορές που γίνονται στις εφαρμογές του iPhone και για τον γενικό έλεγχο που ασκεί σε τεχνολογικούς γίγαντες (όπως το Facebook) μέσω των όρων της για προγραμματιστές. Τώρα, δημιουργώ-

ντας ένα εξελιγμένο ψηφιακό σύμπαν, είναι μια ευκαιρία για το Facebook να γίνει λιγότερο εξαρτημένο από την Google και την Apple. Αυτή δεν είναι μόνο μια εξαιρετική ευκαιρία για το Facebook να κερδίσει μια κορυφαία θέση (και αξία) στον κόσμο του μετασύμπαντος, αλλά επίσης του παρέχει μια μοναδική ευκαιρία να προσπεράσει κάθε εμπόδιο στην ανάπτυξη των δυνατοτήτων του «για το καλό της κοινότητας». Επομένως, είναι λογικό για τον Ζάκερμπεργκ να προωθεί και να επενδύει στο Metaverse.

Α

ναλογιστείτε όμως, για λίγο, πόσο χρόνο την ημέρα αφιερώνετε στα κοινωνικά δίκτυα, είτε μέσω υπολογιστή είτε μέσω κινητού. Σκεφθείτε επίσης πόσες φορές θέλατε να κάνετε ή να πείτε πράγματα που τα δίκτυα δεν σας επέτρεπαν; Αναρωτηθείτε, πόσο πραγματικά αυτόνομοι είστε μέσα στο Facebook; Προσοχή, η επιλογή χρώματος στο δέρμα για να φτιάξετε το δικό σας άβαταρ, δεν σημαίνει “έλεγχο”. Ούτε αυτονομία. Κάθε ταυτότητα σε έναν εικονικό κόσμο είναι δημιουργία μιας ιδιωτικής βάσης δεδομένων. O χρήστης δεν μπορεί να έχει κανέναν έλεγχο σε αυτήν τη βάση δεδομένων. Μπορεί να επιλέξει τι θέλει από ένα μενού, και πιθανότατα στο νέο Μετασύμπαν του Zάκερμπεργκ ίσως να μπορεί να προτείνει τι θέλει να βλέπει στο μενού του, αλλά στο τέλος της ημέρας, οι άνθρωποι δεν θα έχουν κανένα δικαίωμα να ασκήσουν βέτο. Αυτό που αποφασίζει η εταιρεία, η οποία προσφέρει την υπηρεσία, είναι οριστικό. Με άλλα λόγια, θα μπορείτε να είστε ό,τι θέλετε στο Μετασύμπαν, απλά δεν θα έχετε κανέναν έλεγχο.

Γ

ι’ αυτόν τον λόγο, το μεγαλύτερο κομμάτι του Μετασύμπαντος παραμένει ακόμη ένα θολό και ασαφές τοπίο. Όχι, επειδή δεν έχουμε τρανές αποδείξεις για το ποιος θα το οδηγήσει ή πώς θα μας φτάσει εκεί. Ούτε επειδή ένα πολύ μεγάλο ποσοστό του πλη-

“Το μυστικό ενός ευτυχισμένου γάμου παραμένει μυστικό”. ―Χένρυ Γιούνγκμαν

θυσμού δεν θα μπορεί να συνδεθεί σε αυτό (άρα το μέλλον χτίζεται μόνο για προνομιούχους χρήστες), αλλά επειδή οι περισσότεροι από εμάς δεν θέλουμε κανέναν Ζάκερμπεργκ να αποφασίζει για το μέλλον μας. Το μέλλον του Internet θα αναδυθεί από ένα δίκτυο νέων και διαφορετικών πλατφορμών, επίσημων φορέων και τεχνολογιών που θα συνεργαστούν (έστω απρόθυμα) για να αγκαλιάσουν μια νέα λειτουργικότητα για όλον τον πλανήτη. Και μόνο για αυτόν τον λόγο αξίζει να γνωρίζουμε πώς εξελίχθηκε το Διαδίκτυο σε αυτό που είναι σήμερα: προϊόν μιας ακατάστατης διαδικασίας κατά την οποία το ανοιχτό (κυρίως ακαδημαϊκό) μέρος του αναπτύχθηκε παράλληλα με κλειστές (κυρίως προσανατολισμένες στον καταναλωτή) υπηρεσίες (βλέπε κοινωνικά δίκτυα), οι οποίες συχνά προσπαθούσαν να «αναδημιουργήσουν» ή να «επέμβουν» στα ανοιχτά ακαδημαϊκά πρότυπα και πρωτόκολλα. Ήταν, είναι και θα είναι χρήσιμο να

επιστρέφουμε συχνά στη μακροσκελή ιστορία του Παγκόσμιου Ιστού, των βίντεο παιχνιδιών και των κοινωνικών δικτύων. Γιατί φανταστείτε την εξέλιξή του ψηφιακού κόσμου αν όλοι γνωρίζαμε από την αρχή ότι δεν εφαρμόστηκε ευρέως για στρατιωτικούς σκοπούς, ή από Πανεπιστήμια με σκοπό την διακίνηση της πληροφορίας, ή το μοίρασμα ερευνών, μελετών και αρχείων, αλλά από τεχνολογικούς γίγαντες που αποσκοπούσαν στην πώληση διαφημίσεων και τη συγκομιδή των προσωπικών δεδομένων των χρηστών, με μοναδικό σκοπό το κέρδος. ΣΚΆΝΑΡΕ ΚΑΙ ΔΕΣ

ΣΚΆΝΑΡΕ ΚΑΙ ΔΕΣ ΤΟ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΙΚΉ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΌΤΗΤΑ FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

107

ΨΗΦΙΑΚΉ ΤΈΧΝΗ

ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΞΑΰΛΩΣΗ ΤΟΥ ΈΡΓΟΥ ΤΈΧΝΗΣ Οι καλλιτεχνικές περιπέτειες που μας οδήγησαν στα NFT ΤΟΥ ΘΑΝΆΣΗ ΜΟΥΤΣΌΠΟΥΛΟΥ

Φ

αίνεται ότι η κύρια συζήτηση για τη φιλοσοφική κατάσταση του έργου τέχνης κατά την τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα σχεδόν μονοπωλείται από το ζήτημα της Αποϋλοποίησης, παρά το γεγονός ότι το φαινόμενο έχει πολύ παλαιότερες ρίζες. Τον Μάρτιο του 2021 στην κουβέντα μπήκε το φαινόμενο των NFT (NonFungible Tokens), με άλλα λόγια, τη δυνατότητα άυλων ψηφιακών αρχείων, άρα και ψηφιακών έργων τέχνης να 108

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

πουλιούνται και να μεταβιβάζονται ως μοναδικά, και άρα πολύτιμα, αντικείμενα. Η πώληση ενός τέτοιου έργου του καλλιτέχνη Beeple στο ποσό των 3,5 εκατομμυρίων δολαρίων άνοιξε τη συζήτηση που προκάλεσαν τα μίντια παγκοσμίως. Λίγο μετά ένα (κυριολεκτικά) αόρατο έργο τέχνης του ιταλού καλλιτέχνη Salvatore Garau πουλήθηκε για 15 χιλιάδες ευρώ, ποσό ασφαλώς μικρότερο από το προηγούμενο, όμως με μια έντονη συμβολική σημασία, μια

που ο καλλιτέχνης πρόβαλε το φιλοσοφικό επιχείρημα ότι ενώ το γλυπτό δεν υπάρχει στη φυσική του μορφή, αυτό δε σημαίνει ότι δεν υπάρχει στην πραγματικότητα. Όπως προβλέπεται, ο αγοραστής θα λάβει πιστοποιητικό γνησιότητας του έργου, που θα υπογραφτεί και θα σφραγιστεί από τον ίδιο τον δημιουργό. Για να επιστρέψουμε στο θέμα των NFT, μιλάνε πλέον για εκατομμύρια σε αγορές τέτοιου τύπου έργων τέχνης. Η μετάφραση του όρου NonFungible Token θα πρέπει να είναι κάτι σαν Μη Ανταλλάξιμο Κέρμα/ Κουπόνι/Σύμβολο… Κέρμα, με την έννοια των κρυπτονομισμάτων όπως το bitcoin, με τα οποία τα NFT μοιράζονται πολλά κοινά. Με το Μη Ανταλλάξιμο εννοείται το Μοναδικό, με την έννοια με την οποία τα έργα τέχνης ήταν μοναδικά –πριν την Εποχή της Μηχανικής Αναπαραγωγής (Φωτογραφία, Φιλμ, Βιντεοκασέτες, Ψηφιακή Τέχνη,…). Η έκρηξη του διαδικτύου και της ψηφιακότητας επέτρεψε μια άνευ προηγουμένου διακίνηση ψηφιακού υλικού: ολόκληρες φιλμογραφίες, βιβλιογραφίες, δισκογραφίες και, σε ακόμη πιο απλό επίπεδο, ολόκληρες πινακοθήκες. Όχι μόνον εικαστικά έργα τέχνης ή έργα τέχνης γενικώς αλλά και άρθρα σε εφημερίδες, σελίδες από blogs, λογοτεχνικά βιβλία μπορούν επίσης να πουληθούν ως NFT σε κάποιον μοναδικό ιδιοκτήτη. Εδώ δεν πρέπει να ξεχνάμε τις αγοραπωλησίες tweets, (με τον εφευρέτη του Twitter να πουλάει ένα πρωιμο τέτοιο για ένα ποσό κοντά στα τρία εκατομμύρια δολάρια). Κάποιος άλλος αγόρασε ένα βίντεο 50 δευτερολέπτων της ποπ μουλτι-καλλιτέχνιδας Grimes για κάτι λιγότερο από 6 εκατομμύρια δολλάρια ή κάποιος άλλος έδωσε 6,6 εκατομμύρια για ένα βίντεο του Beeple. Κάποια έργα NFT έχουν πουληθεί πολλά εκατομμύρια περισσότερο από ζωγραφικά έργα του Monet ή άλλων καλλιτεχνών. Εδώ χρειάζεται μια παύση. Έχουμε ζαλιστεί

από τα αμύθητα αυτά ποσά και μάλλον δυσκολευόμαστε να προσεγγίσουμε το θέμα ψύχραιμα… Φυσικά τα ψηφιακά αυτά έργα τέχνης μπορούν να συνεχίσουν να αναπαράγονται όπως κάθε ψηφιακό έργο όμως η κυριότητα τα καθιστά μοναδικά. Άρα αυτό που (μάλλον) προδιαγράφεται για το μέλλον είναι η εξέλιξη τριών διάφορων και διακριτών (;) φιλοσοφικών προσεγγίσεων στο έργο τέχνης: Η μια θα συνεχίσει την παράδοση του υλικού έργου τέχνης όπως το ξέραμε, ή περίπου. Οι γενιές από τους μιλένιαλς και μετά πιθανόν να δυσκολεύονται ολοένα και περισσότερο να κατανοήσουν τη λογική να γεμίζεις διαμερίσματα με υλικά αντικείμενα… Η δεύτερη θα είναι αυτή της διάχυσης της ψηφιακότητας χωρίς περιορισμούς παρά τις νομικές προσπάθειες να την καθυποτάξουν (βλέπε παρακάτω). Η τρίτη θα συνεχίσει τη λογική των NFT (ή όπως πιθανόν να λέγονται σε μερικά χρόνια) και να προσπαθήσει να κατοχυρώσει την έννοια της μοναδικότητας και της ιδιοκτησίας με κάθε δυνατό τρόπο. Θα απευθύνεται πιθανότατα σε εκατομμυριούχους (που απ’ ό,τι φαίνεται θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν) αλλά, ίσως, και σε πολύ φτωχότερους. Ενδεχόμενα σε scalpers ή οπορτουνιστές που θα επιδιώκουν το γρήγορο αυγάτισμα της επένδυσής τους (όπως γίνεται σήμερα με κάθε είδους συλλεκτικά είδη όπως οι κάρτες με παίκτες του μπέιζμπολ στις Η.Π.Α. ή τα εισητήρια συναυλιών). Όταν η τέχνη ήταν αποκλειστικά αποτέλεσμα χειροτεχνικών μεθόδων, η προσφορά καλλιτεχνικών δημιουργημάτων είχε αναπόφευκτα εγκλωβιστεί, και στην περίπτωση που υπήρχε αυξημένη ζήτηση ενός έργου, οι τιμές έπαιρναν ανοδική πορεία. Εξακολουθούν να υπάρχουν πολλοί καλλιτέχνες οι οποίοι ορίζουν την αξία μέσω της ατομικής τους επίπονης χειρωνακτικής εργασίας ή εκείνης των βοηθών τους, προκειμένου να δημιουργήσουν μοναδικά, μη αναπαραγόμενα έργα. Εντούτοις, καθ’ όλη τη διάρκεια της

δεκαετίας του 1990 οι καλλιτέχνες παρουσίαζαν την τάση να χρησιμοποιούν τεχνικά και αναπαραγόμενα μέσα -κυρίως φωτογραφίες και βίντεο- και οι περιορισμοί της παραγωγής κατέληξαν να είναι επίπλαστοι.

Α

πό μια φωτογραφική εκτύπωση, για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να φτιάξει οποιοδήποτε αριθμό εκτυπώσεων. Το να αναζητήσει κανείς την «αυθεντική» εκτύπωση δεν έχει κανένα νόημα. Η φωτογραφία είναι το καταλληλότερο ίσως παράδειγμα, ανάμεσα σε μια ολόκληρη κατηγορία σύγχρονων βιομηχανικών διαδικασιών που περιέχουν πράγματα όπως βιβλία, δίσκους, μουσική, cd και dvd, ρούχα και αντικείμενα βιομηχανικού σχεδιασμού αν διευρύνει κανείς την έννοια, που μπορούν να παράξουν ατελείωτα, πανομοιότυπα αντικείμενα. Ίσως ένα στοιχείο που καθιστά το σημερινό σύστημα της τέχνης (μουσεία, γκαλερί, διάσημοι καλλιτέχνες) σε διάσταση με την εποχή του είναι η τελείως διαφορετική αντίληψη σε σχέση με τη διακίνηση του υλικού. Εκεί που το σύστημα επιμένει και παλεύει απεγνωσμένα να θεμελιώσει την αξία του «αυθεντικού έργου τέχνης», γύρω του εκατομμύρια εικόνες, πολυμέσα, πληροφορίες, διακινούνται με ιλιγγιώδη ταχύτητα, ελεύθερα ή περίπου ελεύθερα. Η κατάσταση της τεχνολογίας το επιτρέπει αυτό, η νομοθεσία και το σύστημα της τέχνης όμως προσπαθεί να το αντιπαλέψει. Η εμπορική συμφωνία κατά της παραποίησης /απομίμησης (ACTA) ήταν μια προσπάθεια να θεσπιστούν μια σειρά διεθνών προτύπων για την επιβολή των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Η συμφωνία στοχεύει στη δημιουργία ενός διεθνούς νομικού πλαισίου για τη στόχευση παραποιημένων προϊόντων, γενόσημων φαρμάκων και παραβίασης πνευματικών δικαιωμάτων στο Διαδίκτυο, με σκοπό να δημιουργηθεί ένας υπεροργανισμός όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, ο Παγκόσμιος Οργανι-

σμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας και τα Ηνωμένα Έθνη. Υπάρχει όμως μια θεμελιώδης αντίφαση εδώ. Η αρχική ιδέα της ACTA είναι να προσφέρει διεθνή προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας. Υποτίθεται ότι αποτρέπει την παραποίηση των προϊόντων ή των εμπορικών σημάτων. Για παράδειγμα να χρησιμοποιήσεις το εμπορικό σήμα μιας γνωστής εταιρείας όπως η Armani ή η Coca Cola για να πουλήσεις προφυλακτικά ή τσάντες. Με τον ίδιο τρόπο, θα υποστηρίζει καλλιτέχνες ή δημοσιογράφους. Όμως το λεξικό ορίζει τη λέξη παραποίηση ως «μια αλλοίωση πράγματος με σκοπό την εξαπάτηση των άλλων». Αλλά όταν ένα αρχείο αντιγράφεται στο διαδίκτυο, είναι ακριβώς το ίδιο με το πρωτότυπο, δεν έχει αλλοιωθεί και δεν έχει κλαπεί, αφού το πρωτότυπο δεν έχει αφαιρεθεί. Η πληροφορία απλά κοινοποιείται ελεύθερα. Η πνευματική ιδιοκτησία μπορεί να είναι πολλά πράγματα, μπορεί να είναι ένα εμπορικό σήμα ή, απλά, μια ιδέα ή μια πληροφορία που μπορεί να αποκτήσει πνευματικά δικαιώματα, να απαγορευτεί και να ποινικοποιηθεί. Αυτό θα επηρεάσει δραματικά το διαδίκτυο, όπως το ξέραμε. Το παράδειγμα των μαθημάτων μαγειρικής που πληρώνεις για να παρακολουθήσεις και μετά μεταφέρεις αυτά που έμαθες στη γυναίκα σου, εξηγεί το πώς λειτουργεί η ACTA. Σ’ αυτή την περίπτωση και εσύ, που πλήρωσες τα μαθήματα, και η γυναίκα σου, είστε εγκληματίες. Αντιλαμβανόμαστε όλοι πώς μπορεί να λειτουργήσει αυτό στην εκπαιδευτική πυραμίδα. Κανονικά θα ήταν αδύνατον να μάθει κανείς πως μετέδωσες τις συνταγές μαγειρικής στη γυναίκα σου, αφού αυτή η μετάδοση συμβαίνει μέσα στη ιδιωτικότητα του σπιτιού σας, όμως η ACTA το αλλάζει αυτό, κινητοποιώντας μια ατελείωτη διαδικασία επιτήρησης στις επικοινωνίες σου. Αυτό σημαίνει ότι αν στείλεις ένα MP3 σ΄ έναν φίλο σου μέσω chat, ή αν ανεβάσεις ένα βίντεο από ένα πάρτι όπου παίζεται μουσική προστατευμένη από FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

109

πνευματικά δικαιώματα ή παραθέτεις ένα, προστατευμένο από πνευματικά δικαιώματα, άρθρο εφημερίδας σε ένα email, κινδυνεύεις με πρόστιμο ή, ακόμη, και με φυλάκιση. Πώς θα συνεχίσουν να δουλεύουν ιστότοποι όπως το You Tube, το Facebook ή το Twitter, μετά από αυτό;

Η

ιδέα ότι μεγάλα χρηματικά ποσά μπορούν να επενδύονται, όχι πλέον στην αγορά υλικών αγαθών και έργων τέχνης αλλά στα πνευματικά τους δικαιώματα, είναι σχετικά καινούργια. Ο Bill Gates κατέβαλλε τεράστια χρηματικά τιμήματα, περισσότερα από 100 εκατομμύρια δολάρια, για ν’ αποκτήσει τα δικαιώματα αναπαραγωγής έργων από το Λούβρο, το Ερμιτάζ, την Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου και το Ινστιτούτο Τεχνών του Ντιτρόιτ. Το 1997 η εταιρεία του Gates σκάναρε ηλεκτρονικά ένα εκατομμύριο εικόνες μετατρέποντάς τις σε ψηφιακές. Η ιδέα πίσω απ’ αυτό είναι να μπει η τέχνη στα σπίτια εκατομμυρίων ανθρώπων με τη μορφή εικόνων υψηλής ανάλυσης, ενσωματωμένων σε νέες, εντελώς επίπεδες οθόνες και, ίσως αργότερα, σε τρισδιάστατες αναπαραγωγές ή και ολογραφίες πρωτοφανούς ευκρίνειας όπου κάθε λεπτομέρεια της πινελιάς, της υφής ή της υπογραφής του καλλιτέχνη θα είναι ορατές με ευκολία από πολύ κοντινή απόσταση και τέλειο φωτισμό, κάτι συχνά αδύνατο σ’ ένα μουσείο, όπως το Λούβρο, για παράδειγμα. Όμως, για να επιστρέψουμε στο θέμα των NFT, λέγαμε ότι η παράδοση που αυτά τώρα θεμελιώνουν θα συνεχίσει στο διηνεκές όσο υπάρχουν πολύ πλούσιοι άνθρωποι, οι οποίοι είναι διατεθειμένοι να ξοδέψουν μερικά εκατομμύρια για ένα έργο τέχνης, χωρίς να το καλοσκεφθούν. Ο αριθμός των (δις)εκατομμυριούχων εκτινάχτηκε τα τελευταία χρόνια και μαζί μ’ αυτούς και η πολυτέλεια, από μια μικρή βιοτεχνία σε βιομηχανία. Εξαιρετικά ακριβά ρούχα, κοσμήματα, ακριβά gadgets, αυτοκίνητα πολυτελείας, κότερα και βίλες, πισίνες, ιδιωτικά 110

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

τζετ, έργα τέχνης, αντίκες, σπάνια και ακριβά πράγματα. «Προκαλώ έναν φίλο της ζωγραφικής», έγραφε κάποτε ο Georges Bataille, «να αγαπήσει έναν πίνακα όσο ένας φετιχιστής αγαπάει ένα παπούτσι». Συντηρείται κάπου ακόμη αυτό το πάθος στα όρια της διαστροφής για το σύγχρονο καλλιτεχνικό αντικείμενο; Και αν ναι, πού βρίσκεται αυτό; Στους χώρους φύλαξης των ιδιωτικών συλλογών; Σε ομάδες «οπαδών» και «φανατικών» της τέχνης ή των καλλιτεχνών; Στις σελίδες πολεμικών άρθρων του εξειδικευμένου τύπου ή των μέσων μαζικής ενημέρωσης; Κανένας πολιτισμός, σε καμία στιγμή της ανθρώπινης εξέλιξης, δεν είχε περισσότερα αποκτήματα, από αυτά που έχουμε εμείς σήμερα. Τα σπίτια μας είναι γεμάτα με αντικείμενα. Σε κάθε δωμάτιο έχουμε και μία οθόνη πλάσματος ή έναν υπολογιστή, έχουμε ντουλάπες γεμάτες παπούτσια. Στοίβες από compact discs ή DVD. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ‘80, μια φωτογραφική μηχανή σχεδιαζόταν για να κρατήσει μια ζωή, μία τηλεφωνική συσκευή παραχωρείτο από την κρατική εταιρεία τηλεφωνίας, κατασκευασμένη με βιομηχανικές προδιαγραφές, μία γραφομηχανή ήταν κάτι που ο συγγραφέας θα κρατούσε σε όλη τη διάρκεια της καριέρας του. Σε καμία άλλη περίοδο της ανθρωπότητας δεν καταργήθηκαν τόσα πολλά αντικείμενα, γραφομηχανές, κασέτες και κασετόφωνα, βιντεοκάμερες, video-player, super-8, κασέτες 8-track, LaserDisc, φωτογραφικές ή κινηματογραφικές μηχανές super-2, παιχνίδια παλιάς τεχνολογίας, βιντεοπαιχνίδια. Σ’ αυτή τη διαδικασία εξαφάνισης το μόνο εμπόδιο είναι η μετα-βιομηχανική νοσταλγία και η συλλεκτική εμμονή που έχει ενταθεί σ’ αυτή την περίοδο του άκρατου καταναλωτισμού. Αυτή η μέχρι τώρα σκληρή διαδικασία σκυταλοδρομίας από την παλιά τεχνολογία στην καινούργια έχει επιταχυνθεί υπερβολικά έτσι ώστε η διάρκεια ζωής των μηχανημάτων να μετριέται πλέον σε μήνες και όχι σε

χρόνια. Το πιθανότερο είναι ότι αυτή η ταχύτητα θα εμποδίσει να διαμορφωθούν σχέσεις οικειότητας και εθισμού μεταξύ χρήστη και μηχανημάτων. Όλες αυτές οι δραστηριότητες παρότι γίνονται από χίπστερς και ανθρώπους δυναμικούς που αναζητούν τα φώτα της δημοσιότητας ή ακολουθούν τις μόδες, όμως πρόκειται για ανθρώπους τουλάχιστον τριάντα ετών, συχνά παραπάνω, που αν ακόμη δεν έχουν ζήσει αυτές τις δεκαετίες του ’’60, του 70 και του ’80, τουλάχιστον νιώθουν μια έντονη νοσταλγία γι’ αυτές, κατανοώντας την ανάγκη συλλογής και διατήρησης των φυσικών αυτών αντικειμένων. Κάτι αμφίβολο έχει συμβεί με τη νεότερη γενιά ανθρώπων που, γεννημένοι μέσα στον καινούργιο αιώνα, αποκαλούνται συχνά Millenials. Αυτοί μοιάζουν να έχουν αποκοπεί ολοσχερώς από την ανάγκη απόκτησης φυσικών αντικειμένων, με την εξαίρεση ασφαλώς των πολυμηχανημάτων που είναι τα σημερινά smartphones. Μας προβληματίζει τί θ’ αφήσει στους αρχαιολόγους του μέλλοντος η άυλη ψηφιακή εποχή των μιλένιαλς: σκουριασμένα σμαρτφοουνς και τάμπλετς και σκληρούς δίσκοι που, προφανώς, δεν θα ανοίγουν. Τι θ’ αφήσει το Cloud και το Internet; Είναι αθάνατα τα NFT; Η εικόνα δεν φθείρεται με την αναπαραγωγή, όπως φθειρόντουσαν οι κασέτες μουσικής ή έχαναν τη σαφήνεια οι πολλαπλές φωτομηχανικές αναπαραγωγές όμως σταδιακά τα ψηφιακά αρχεία εξασθενούν. Τα φόρματ σταματούν να είναι ενεργά μετά από μερικά χρόνια, οι ιστοσελίδες πέφτουν και (σε πιο μη τεχνολογικό επίπεδο) οι άνθρωποι ξεχνούν τα συνθηματικά. Υπάρχει λοιπόν τέλος ακόμη και για τα αθάνατα έργα ΣΚΆΝΑΡΕ ΚΑΙ ΔΕΣ

ΓΡΑΜΜΑ ΑΠΌ ΤΟΝ ΝΕΙΛΟ

ΣΤΟΥΣ ΡΥΘΜΟΎΣ ΤΟΥ ΝΕΊΛΟΥ Ανέκαθεν οι άνθρωποι διατηρούσαν με τον Νείλο σχέσεις προσωπικές. Φοβούνται τις εκρήξεις του, λατρεύουν τη δύναμή του, προσπαθούν να τον τιθασεύσουν για να επιβιώσουν. ΑΠΌ ΤΗΝ ΜΑΓΙΑ ΤΣΟΚΛΗ

Β

ρίσκομαι για τσάι στη βεράντα του θρυλικού ξενοδοχείου Old Cataract που έκτισε ο Thomas Cook, ο δημιουργός του σύγχρονου τουρισμού, το 1899 στο Aswan. Ο Νείλος κυλά στα πόδια μου. Πάνω στο τραπέζι, μια κομψή ποικιλία αλλαντικών, ευρωπαϊκών τυριών αλλά και πολύχρωμα macaron συνοδεύουν την τόσο βρετανική απογευματινή συνήθεια. Ο ήλιος οδεύει προς τη δύση του, και τρυπώνει εκθαμβωτικά ανάμεσα στις νησίδες, τις φελούκες και τα πανιά τους. Στην απέναντι όχθη, η έρημος. Η εικόνα έχει την τελειότητα της carte postale. Μιας carte postale που ζωντανεύει μέσα από το ατέρμονο παιχνίδι ανάμεσα στον μεγάλο ποταμό και τους ανθρώπους του. Λίγο πιο πέρα, κάποιες κυρίες με τα πορσελάνινα φλιτζάνια στα χείλη προσπαθούν να αποφύγουν δυο παιδάκια που, έξω από την περίφραξη του ξενοδοχείου, ζητιανεύουν την ανάμνηση της αποικιοκρατίας. Όχι, δεν έμεινα στο ξενοδοχείο που όλοι συνδέουμε με την Agatha Christie και το περίφημο Έγκλημα στον Νείλο. Εγκαταστάθηκα στο πλοίο Μέγας Αλέξανδρος, ένα μικρό, κομψό καράβι με 30 καμπίνες, που χωρίς να έχει βέβαια την ελαφράδα της νταχαμπίγιας αλλά ούτε και την άχαρη όψη που χαρακτηρίζει τα περισσότερα κρουαζιερόπλοια του Νείλου ανεβοκατεβαίνει χρόνια το ποτάμι. Ανήκει στον αγαπημένο μου Αιγυπτιώτη εκ Καΐρου Γιώργο Βολόπουλο, 112

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

καθηλώθηκε από τη πανδημία και από κάποιες ιδιοκτησιακές έριδες, όμως επέστρεψε στις κρουαζιέρες του και μπορεί να υπερηφανεύεται για το καλύτερο φαγητό του ποταμού. Μέσα από τις σουίτες του Alexander the Great η Αίγυπτος παρουσιάζεται ιδανικά ωραιοποιημένη.

Μια μέρα στο Ασουάν

Όλη την πρώτη ημέρα μου την πέρασα στο Ασουάν. Είναι η τελευταία μεγάλη αιγυπτιακή πόλη πριν το Σουδάν, περιβάλλεται από έρημο και βρίσκεται στο ύψος του πρώτου καταρράκτη του Νείλου. Στα αρχαία χρόνια η πόλη, γνωστή στους Έλληνες ως Συήνη ήταν ένα μεγάλο εμπορικό σταυροδρόμι, η πύλη προς τη Νουβία και το εσωτερικό της Αφρικής, ο τελικός σταθμός των καραβανιών και των εμπορικών δρόμων. Διέθετε εξαιρετικό γρανίτη, ροζ και γκρίζο, και τα λατομεία προμήθευαν τους Φαραώ με πρώτη ύλη για την κατασκευή ωραιότατων οβελίσκων και την οικοδόμηση των μνημειακών τους κατασκευών. Από την καμπίνα μου, στο επίπεδο του νερού, αφέθηκα να κοιτάω τις φελούκες με τα φωτεινά λευκά πανιά τους και τη δυτική όχθη με τις αμμοθήνες του λόφου του Κουμπέλ ελ Χάουα. Απέναντί μου εντόπισα και τη νήσο Ελεφαντίνη, τόπο κατοικίας του Κνουμ, θεού των καταρρακτών, που φρουρούσε και έλεγχε τα ύδατα του Νείλου. Εδώ έμεναν παραδοσιακά οι

κυβερνήτες, από εδώ ξεκινούσαν και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις προς τον Νότο. Σήμερα το ιστορικό νησάκι έχει στολιστεί με ένα τεραστίων διαστάσεων πολυτελές ξενοδοχείο που απευθύνεται στον απαιτητικό τουρίστα που επιθυμεί να εντρυφήσει στη Αιγυπτιολογία χωρίς όμως να πολυσκονιστεί! Είχα κάνει –ως επισκέπτης που σέβεται τον εαυτό του- μία λίστα με τους χώρους που ήθελα να επισκεφθώ στο Ασουάν. Ξεκίνησα με το υψηλό φράγμα, το μέγα τεχνολογικό επίτευγμα της Αιγύπτου και του Νάσερ, προσωπικά. Για την πραγματοποίησή του, εργάστηκαν πάνω από 25 χιλιάδες άνθρωποι που παρέδωσαν το έργο το 1971. Ένα έργο, που απαίτησε τη μεγαλύτερη σωστική αρχαιολογική επιχείρηση στην ιστορία, με αποκορύφωμα τη μετακίνηση και διάσωση του ναού του Αμπού Σίμπελ. Το φράγμα μετακίνησε πληθυσμούς και έπνιξε στα νερά της λίμνης Νάσερ τον πολιτισμό της Νουβίας, η ανάμνηση του οποίου παρουσιάζεται στο Νουβιακό Μουσείο της πόλης. Το έργο βοήθησε αναμφισβήτητα οικονομικά τη χώρα απαλλάσσοντας την από τους λιμούς που προκαλούσαν τα τερτίπια της φύσης, προκάλεσε όμως ανεπανόρθωτες οικολογικές ζημιές. Όμως αυτές, απλά δεν θες να τις ξέρεις καθώς αρμενίζεις προς τη νήσο Φίλαι να συναντήσεις την Ίσιδα που φύλασσε –κατά την παράδοση- τον τάφο του αδελφού

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

113

και συζύγου της Όσιρι. Οι ναοί της Ίσιδας και της θεάς-αγελάδας Αθώρ που οικοδομήθηκαν μεταξύ του 6 πχ αιώνα και της Ρωμαϊκής περιόδου, σχεδόν αναδύονται μέσα από το νερό και στην αρχή πιστεύεις σε πλάνη. Το καραβάκι σε αφήνει στην αποβάθρα, και ψάχνεις -ανεπιτυχώς- να ξεχωρίσεις τα παλιά κομμάτια από τα καινούρια, να καταλάβεις πως στην ευχή του Θεού μετακινήθηκε ένα ολόκληρο νησί-ναός… Το απόγευμα με βρήκε στο Γκαρμπες Σεχέλ, ένα νουβιακό χωριό που ζει πλέον αποκλειστικά από τον τουρισμό. Ζυμάρι οι φελούκες που αράζουν στο αγκυροβόλι του, πολλοί οι περίεργοι τουρίστες που πιστεύουν ότι η επίσκεψη αυτή κάνει το ταξίδι τους πιο αυθεντικό, αμέτρητες οι αυθάδεις καμήλες και τα μαγαζιά που από ταξίδι σε ταξίδι πολλαπλασιάζονται. Αν έχεις πάει στις Νουβιακές περιοχές του Σουδάν, χαμογελάς με κατανόηση. Εάν δεν έχεις πάει, γοητεύεσαι από τις χρωματιστές προσόψεις και από την ατμόσφαιρα που σαφώς διαφέρει από αυτή του Ασουάν.

μονωμένος πίσω από νεόδμητα τείχη, ως αποτέλεσμα της νέας Αιγυπτιακής τουριστικής πολιτικής που επιθυμεί τον εξωραϊσμό των μνημείων, ο εξαιρετικός ναός έχει πλέον αποκοπεί από τον Νείλο και τους γύρω κατοίκους του. Αφού εγκαταλείφθηκε από τους ιερείς του, το Κομ Όμπο αφέθηκε στη φθορά του χρόνου και την επεκτατική μανία της άμμου της ερήμου, πριν ταλαιπωρηθεί από τη χριστιανική καταστροφική μανία των Κοπτών που το κατοίκησαν, και μετατραπεί σε λατομείο… Όλα αυτά προσέδωσαν όμως στη γοητεία του και η βόλτα μέσα στις υπόστυλες αίθουσες που στηρίζονται σε παπυροειδείς κίονες

Στο δρόμο για τον Βορρά

Ο Μέγας Αλέξανδρος πήρε το δρόμο για τον Βορρά. Προσπεράσαμε χωμάτινα χωριά, μεγάλους πορτοκαλεώνες, καλλιέργειες ζαχαροκάλαμου και φυσικά χουρμάδων. Η καλλιέργειά τους ξεκίνησε πριν από 6.000 χρόνια!!! Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν τους χουρμάδες για -σχεδόν- τα πάντα! Για να χτίζουν τα σπίτια τους, για να φτιάχνουν τα έπιπλά τους, για τροφή, για μαγεία, ως φάρμακο. Έλεγαν ότι ο χουρμάς είναι το αίμα της ερήμου… Ο ήλιος και το δροσερό αεράκι, η ευχάριστη αργή ταχύτητα του πλοίου, η αυθεντικότητα των εικόνων της Νέας Νουβίας άρχισαν να μαλακώνουν τη ψυχή μας κι έτσι φτάσαμε στο εντυπωσιακό Κομ Ομπο, στον αφιερωμένο στον θεό γεράκι Ώρο και στον θεό της γονιμότητας αλιγάτορα Σόμπεκ ναό που ανταγωνίζεται από το λόφο του τη μονάδα επεξεργασίας ζάχαρης. Απο114

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

“Ένα ταξίδι χιλίων χιλιομέτρων αρχίζει με ένα βήμα ”. Λάο Τσε

είναι απλά μαγευτική. Οι πιο καταρτισμένοι ξεναγοί, σε οδηγούν προς το βάθος του ναού σε μία σπάνια -ίσως και τη πρώτη- χαραγμένη αναπαράσταση ιατρικών εργαλείων για την εκτέλεση χειρουργικών επεμβάσεων, που συμπεριλαμβάνει νυστέρια, λαβίδες διαστολείς, ψαλίδια και φιαλίδια της Ρωμαϊκής εποχής…

Και ο Μέγας Αλέξανδρος σαλπάρισε και πάλι.

Πηγή ζωής για την Αίγυπτο, ο Νείλος υπήρξε και ένας ανεκτίμητος μεταφορικός δρόμος καθώς έχει το μοναδική ιδιαιτερότητα να κυλά από τον νότο προς τον βορρά, αντίθετα με τη κατεύθυνση του αέρα. Έτσι, τα

ιστιοφόρα πλοία μπορούσαν να αφεθούν στον ρου του για να ανέβουν το ποτάμι μέχρι τη Μεσόγειο και να χρησιμοποιήσουν τα πανιά τους για να τον κατέβουν. Αυτό ίσχυε βέβαια για τα πλεούμενα που διέθεταν πανιά.. Η ναυσιπλοΐα στον Νείλο άλλαξε όταν εμφανίστηκαν οι μηχανές και ο μαζικός τουρισμός που ξεκίνησε το 1870 παρακαλώ, επί Τόμας Κουκ. Ο Εγγλέζος ταξιδιωτικός πράκτορας πήρε από την αιγυπτιακή κυβέρνηση την αποκλειστική άδεια για τα ατμόπλοια στο Νείλο εμπνέοντας τον Γάλλο εμπρεσιονιστή συγγραφέα και ακαδημαϊκό Πιερ Λοτί να γράψει φαρμακερές περιγραφές για «επιπλέοντες στρατώνες». Που να έβλεπε σήμερα τα επιπλέοντα ξενοδοχεία! Όμως επανέρχομαι στον ασύλληπτο πλούτο της διαδρομής, σ’αυτόν τον συνεχή διάλογο με την ιστορία. Μεταφέρεσαι σε εποχές, -πριν την κατασκευή του φράγματος-, όταν όλη η ζωή εξαρτιόταν από το ύψος του Νείλου. Πηγαίνεις πίσω στα χρόνια των Φαραώ και στα νιλόμετρα που προειδοποιούσαν για μεγάλες πλημμύρες και υπόσχονταν ευφορία και μεγάλες σοδιές. Φάγαμε εξαιρετικά στο deck του πλοίου, με τα κρασιά μας και όλων των ειδών τις νοστιμιές και προσπεράσαμε τα λατομεία ψαμμόλιθου του Γκάμπαλ ελ Σιλσίλα, που άρχισαν να χρησιμοποιούνται γύρω στο 2.000πχ και που τροφοδότησαν με πέτρα τα μεγάλα μνημεία του Καρνάκ, της Εσνα του Εντφου και του Κομ Όμπο. Το απογευματάκι αράξαμε στο Εντφου, στην Απολλινόπολη των Αρχαίων Ελλήνων που βρισκόταν –κι αυτή- στην απόληξη των οδικών δικτύων που οδηγούσαν στα μεταλλεία χρυσού. Στα δύο χιλιόμετρα από το αγκυροβόλι βρίσκεται ο μοναδικός ναός αφιερωμένος στον θεό Ώρο, προστάτη και σύμβολο της βασιλικής εξουσίας, εγγυητή της κοσμικής τάξης του σύμπαντος. Φτιαγμένος την εποχή των Πτολεμάιων, ο ναός υποδέχεται

τον επισκέπτη με 2 μνημειακά γλυπτά του θεού Ώρου, γιου της Ίσιδας και του Όσιρι. Ανακαλύφθηκε από τον Γάλλο αρχαιολόγο Mariette στα μέσα του 19ου αιώνα ο οποίος και τον περιέγραψε ως «τον πιο επιβλητικό , τον πιο ολοκληρωμένο και καλά διατηρημένο ναό της Αιγύπτου, με τις περισσότερες και άξιες μελέτης επιγραφές». Και πραγματικά. Και ειδικός να μην είσαι, δεν μπορείς παρά να μείνεις έκθαμβος από την τελειότητα του μνημείου, από τις ισορροπίες της αρχιτεκτονικής και των φωτεινών πηγών που το λούζουν. Όμως, η κατάσταση με τους αμαξάδες και η βαναυσότητά τους απέναντι στα ζώα τους είναι τόσο απαράδεκτη στη πόλη, που χρειάζεται μποϋκοτάζ! Κάθισα στο deck του πλοίου και διάβαζα για τη Κλεοπάτρα. Οι ταινίες την παρουσιάζουν ως μία χειριστική και μοιραία καλλονή επισκιάζοντας την προσωπικότητά της. Η νεαρά ήτο φιλόσοφος, μαθηματικός, μιλούσε ένα κάρο γλώσσες, ήταν ένα ισχυρό πολιτικό πρόσωπο. Όταν ταξίδευε τον Νείλο, οι Αιγύπτιοι πριν δούνε τα χρυσοποίκιλτα πλοία που την μετέφεραν, μύριζαν τη παρουσία της καθώς λέγεται ότι άφηνε τα πανιά των ιστιοφόρων της να μουλιάσουν μέσα σε αιθέρια έλαια ώστε η υπέροχη μυρωδιά να προπορεύεται της μεγαλοπρεπούς εμφάνισής της. Μία από τις πηγές του αγαπημένου αρώματος της Κλεοπάτρας ήταν το εικονικό φυτό του Νείλου, ο μπλε λωτός που κάποτε κατέκλυζε τον ποταμό… Και πήραμε τον δρόμο για την Έσνα.

Η λεωφόρος των σφιγγών

Από όλη τη διαδρομή στο Νείλο, ένα κομμάτι είναι χρονικά απρόβλεπτο: Η διάσχιση του φράγματος της Εσνα, το σημείο όπου αλλάζει η στάθμη του ποταμού. Τις «καλές» εποχές, -πριν την πανδημία δηλαδή- εκατοντάδες πλοία περίμεναν υπομονετικά τη σειρά τους. Ανάλογα με τα –πονηρά- μέσα της εταιρίας που σε ταξιδεύει, τις σχέσεις της με τους τοπικούς φορείς, αλλά και με την ώρα άφιξης, μπορεί η καθυστέ-

«Το ταξίδι καλύτερα χρόνια πολλά να διασκέσει και γέρος πια να αράξεις στο νησί, πλούσιος με όσα κέρδισες στο δρόμο ». ― Κώστας Καβάφης

ρηση να διαρκέσει ώρες. Δεν ήταν η περίπτωσή μας. Ο Μέγας Αλέξανδρος, ακολουθώντας το μοναδικό παλαιό ποταμόπλοιο του Νείλου, το περίφημο SS Sudan, ξεπέρασε εύκολα τον «Γόρδιο δεσμό» του υδατοφράκτη και συνέχισε ηρωικά την υδάτινη πορεία του για τις Θήβες, τη κατοικία του Άμμωνα, τη πόλη με τις εκατό πύλες του Ομήρου, την πρωτεύουσα του Νέου Βασιλείου! Οι Θήβες είναι ο παράδεισος του αρχαιοδίφη! Πόσο δε μάλλον τώρα, που οι δύο ναοί, ο ναός του Λούξορ και ο ναός του Καρνάκ επανενώθηκαν σε μία μεγαλειώδη τελετή που έλαβε χώρα το Νοέμβριο του 2021 μέσω της τριών χιλιομέτρων Λεωφόρο των Σφιγγών! Η νύχτα, ανήκει στον φωτισμένο ναό του Λούξορ, οι πρωινές ώρες στο γιγαντιαίο συγκρότημα ναών, έργο πολλών γενεών ηγεμόνων, του Καρνάκ. Ούτε οι διαδοχικές καταστροφές, ούτε και η Βαβέλ των (ακόμη περιορισμένων) τουριστικών

γκρουπ δεν μπορούν να αφαιρέσουν το συγκινητικό μεγαλείο αυτού του μαγευτικού συγκροτήματος ερειπίων. Αποβιβάστηκα και εγκαταστάθηκα στη Δυτική όχθη, στο ξενοδοχείο-«για δύο μέρες προορισμό» Al Moudira. Η Λιβανέζα ιδιοκτήτριά του κατάφερε να δημιουργήσει ένα μοναδικό περιβάλλον-νησίδα, σπάνιας χειροποίητης κομψότητας που στέκει μόλις 4 χιλιόμετρα από τη Κοιλάδα των Βασιλέων… Στις εντυπωσιακές νεκροπόλεις ολοκληρώνεται αυτό το ταξίδι. Κι αν έχεις τη τύχη να συναντήσεις τον Μοχάμεντ, έναν νεαρό ταξιτζή, ίσως σε ξεναγήσει στα εναπομείναντα χωμάτινα χωριά που ζουν στους αρχέγονους ρυθμούς, ίσως σου μιλήσει για τη δική του Αίγυπτο. Κι αν σου πάρει και λίγες λίρες παραπάνω, δεν πειράζει, χαλάλι του. Μόνο έτσι θα μπορέσεις να ολοκληρώσεις το ταξίδι σου στον Νείλο, που παραμένει ένα από τα σπουδαιότερα που θα κάνεις ποτέ…

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

115

116

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ, DESING / LISSONI & PARTNERS

Η ΠΙΟ ΠΥΚΝΟΚΑΤΟΙΚΗΜΕΝΗ ΠΟΛΗ, ΜΠΟΡΕΊ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΦΙΛΟΞΕΝΗ Ένα παλιό βιομηχανικό κτίριο στο Πεκίνο μετατράπηκε σε φανταστικό ξενοδοχείο. Το Shangri-La Shougang Park Hotel, υπογράφει η Lissoni & Partners και αποδεικνύει ότι η αρχιτεκτονική μπορεί να αλλάξει τον κόσμο.

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

117

118

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

119

Ο

ργιαστική βλάστηση δίπλα σε παλιά βιομηχανικά εξαρτήματα, λαμπερές λίμνες πλάι σε κολώνες από γυμνό σκυρόδεμα, ανθισμένα λουλούδια κάτω από χαλύβδινα στηρίγματα στέγης. «Είναι σαν η φύση να επιδιώκει να καταλάβει αυτά τα εγκαταλειμμένα κτίρια» εξηγεί η Lissoni & Partners, που ανέλαβε τον σχεδιασμό του ξενοδοχείου που εγκαινιάστηκε με την έναρξη των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων 2022 στο Πεκίνο. Κατασκευασμένο πάνω στα απομεινάρια ενός βιομηχανικού κτιρίου που εγκαταλείφθηκε μετά τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις της Κίνας τη δεκαετία του ’90, το Shangri-La Shougang Park γεφυρώνει εποχές και αγκαλιάζει τη φύση. Αποτελείται από δύο κτίρια – το ένα στεγάζει τους κοινόχρηστους χώρους, το άλλο τα 282 δωμάτια του.

120

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

Μια περίτεχνη γυάλινη πρόσοψη περιβάλλει το κεντρικό κτίριο, λειτουργώντας σαν ένα «διαφανές δέρμα» -όπως λένε οι δημιουργοί του- που αφήνει εκτεθειμένο όλο το βιομηχανικό μεγαλείο του κτιρίου. Στον εντυπωσιακό ενιαίο ψηλοτάβανο χώρο που φτάνει τα 20 μέτρα ύψος και μοιάζει με πλατεία, στεγάζονται τα μπαρ και τα εστιατόρια ∙ εδώ κυριαρχεί η αντιπαράθεση παλιών και νέων υλικών και η γενναιόδωρη χρήση των φυτών που βοηθούν στη ρύθμιση του εσωτερικού κλίματος. Στο δεύτερο επίπεδο βρίσκεται η ρεσεψιόν και το lobby, όπου το ζεστό ξύλο, η εμβληματική πολυθρόνα Egg του Αrne Jacobsen και οι άνετοι καναπέδες φτιάχνουν μια οικεία «φωλιά», όπως εξηγούν οι αρχιτέκτονες του Lissoni Casal Ribeiro, του τμήματος που ανέλαβε το έργο. Οι αναφορές στην ιστορία του

κτιρίου βρίσκονται παντού, από την εσωτερική πισίνα με το γυαλί και το μπετόν μέχρι τον χώρο εκδηλώσεων με τα περίτεχνα μαύρα κεραμικά τούβλα και το κτίριο των δωματίων με τους εκτεθειμένους μεγάλους σωλήνες εξαερισμού. Καλλιτεχνικές εγκαταστάσεις επιλεγμένες από τους συμβούλους τέχνης Debut Studio, έργα σύγχρονης κινεζικής τέχνης και αντικείμενα παραδοσιακής χειροτεχνίας διακοσμούν τους χώρους του ξενοδοχείου, ενώνοντας το παρελθόν με το παρόν. «Μια ιδέα είναι σωτηρία μέσω της φαντασίας» είχε πει ο Frank Lloyd Wright. Μέσα από μια διαστρωμάτωση παλιού και νέου, υφαίνοντας εποχές, υλικά και λειτουργίες, οι αρχιτέκτονες της Lissoni Casal Ribeiro δημιούργησαν ένα έργο που τιμά τη βιομηχανική κληρονομιά και γιορτάζει το μέλλον της φιλοξενίας.

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

121

ΤΗΕ

LIST 10 λόγοι που το ΙΤΕ είναι το καλύτερο ερευνητικό ίδρυμα της Ελλάδας: ΑΠΟ ΤHΝ ΜΑΡΊΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΎΛΗ

01

Διαθέτει ένα δυνατό «brand name» με συμμετοχή των μελών του σε ανταγωνιστικά ευρωπαϊκά προγράμματα και συνεργασίες με εταιρείες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μεταξύ άλλων να καλείται να συμμετέχει σε διάφορα consortium.

02

α. Ακολουθεί έντονη εξωστρέφεια που περιλαμβάνει την ενεργητική προσπάθεια να προσελκύσει ερευνητές από όλον τον κόσμο τόσο να εργαστούν στο ΙΤΕ όσο και να συνεργαστούν με μέλη του ΙΤΕ. β. τις συνεργασίες με πανεπιστήμια του εξωτερικού. γ. τις προσπάθειες διάχυσης των αποτελεσμάτων της έρευνας που παράγεται στους χώρους του.

03

Ενθαρρύνει τους προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές να συμμετέχουν σε ερευνητικά έργα και να ωριμάζουν ερευνητικά. Σε πολλά τμήματα του Πανεπιστημίου Κρήτης, και σίγουρα στο τμήμα Επιστήμης Υπολογιστών στο οποίο είμαι μέλος ΔΕΠ και γνωρίζω καλύτερα, υπάρχει μεγάλη έμφαση στην έρευνα, πρακτική που ακολουθούν και τα καλύτερα πανεπιστήμια του εξωτερικού. Οι μεταπτυχιακοί φοιτητές του μπαίνουν στην ερευνητική διαδικασία και υποστηρίζονται οικονομικά με υποτροφίες από χρηματοδοτήσεις που έχουν ληφθεί από ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα. Λόγω έλλειψης δυναμικού ακόμα και προπτυχιακοί φοιτητές συμμετέχουν σε έρευνες. Έτσι πριν καν αποφοιτήσουν έρχονται σε επαφή με την έρευνα, το mentoring, τη δίκτυωση, δυνατότητα που δεν υπάρχει σε πολλές ερευνητικές ομάδες του εξωτερικού, όπου η έρευνα ξεκινά σε διδακτορικό επίπεδο. Είναι ένα μικρό θαύμα!

όαση για εμάς.

05

Προσφέρει αίσθημα υπερηφάνειας («sense of pride») στα μέλη του.

06

Διαθέτει πολύ καλές (τεχνικές και κτιριακές) υποδομές και βοηθητικό διοικητικό προσωπικό.

07

Έχει δημιουργήσει ένα «οικοσύστημα» γύρω από το ΙΤΕ με εστίες γνώσης, ανάπτυξης, και καινοτομίας. Στενή συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κρήτης, αλλά και το ΠΑΓΝΗ, το Πολυτεχνείο Κρήτης και το Μεσογειακό Ελληνικό Πανεπιστήμιο.

08

Δίνει έμφαση στη διεπιστημονικότητα και μεταξύ ερευνητών των διαφορετικών ινστιτούτων του.

09

Ερευνητική αριστεία πολλών μελών του.

10

Δείχνει πάντα ενδιαφέρον στην εκμετάλλευση/αξιοποίηση της έρευνας που γίνεται στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και στο ΙΤΕ μέσω startups & spinoffs. Ας πάρουμε για παράδειγμα τη Forthnet, που ουσιαστικά είναι το πρώτο επιτυχημένο παράδειγμα εταιρίας «spin off» στην Ελλάδα, σε έναν χώρο ιδιαίτερα απαιτητικό και άκρως ανταγωνιστικό όπως αυτός των τηλεπικοινωνιών — Μαρία Παπαδοπούλη, Καθηγήτρια Επιστήμης των Υπολογιστών στο Πανεπιστήμιο Κρήτης & το ΙΤΕ.

04

Έχει εξασφαλίσει την παρουσία πολύ ικανών/φωτισμένων ανθρώπων που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία και την ανάπτυξή του (οπως οι Καφάτος, Τσιχριτζής, Ορφανουδάκης, Οικονόμου). Όλοι εμείς θέλουμε να μιμηθούμε αυτούς τους άριστους. Η αριστεία και η προσπάθεια για γνώση, είναι στο DNA μας, οπότε ένα έρευνητικό ίδρυμα από το οποίο έχουν περάσει τέτοια σπουδαία μυαλά είναι μια 122

FAQMAG | ΜΑΡΤΙΟΣ | 2022

ΣΚΆΝΑΡΕ ΚΑΙ ΔΕΣ ΚΑΙ ΔΕΣ ΤΟ ΜΕΓΑΛΎΤΕΡΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΌ ΚΈΝΤΡΟ ΤΗΣ ΧΏΡΑΣ, ΜΕ 9 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΆ ΙΝΣΤΙΤΟΎΤΑ ΚΑΙ 3 ΕΙΔΙΚΈΣ ΔΟΜΈΣ ΠΟΥ ΕΔΡΕΎΟΥΝ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΟΎΝΤΑΙ ΣΕ 8 ΠΌΛΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΆΔΑΣ.

Το να μιλώ μαζί σου, είναι το εποικοινωνιακό ισοδύναμο μιας εξωσωματικής εμπειρίας».

— Μπιλ Γουάτερσον