Handbok for førstegongsforskaren (9788245040999)

Boka er i hovudsak retta mot bacheloroppgåva i sosialt arbeid.

Den er likevel nyttig både for masterstudentar og studentar som skriv innanfor andre fagområde.

Empiriske oppgåver skal skape ny kunnskap. Det er klare krav til korleis slik kunnskap vert skapt. Forfattarane viser korleis dette kan gjerast. Dette gjeld både metodiske val og måten ein skriv på.

Spørsmål som boka gir svar på, er blant anna: • Kva er viktig når ein skriv akademisk?

• Kva metode skal veljast?

• Korleis analysere data?

• Korleis skrive dei ulike kapitla?

ISBN 978-82-450-4099-9

HANDBOK FOR FØRSTEGONGFORSKAREN

Alle forfattarane rettleier, underviser og har emneansvar for skrive- og metodekurs på ulike emne og nivå. Roar Stokken er professor, Ellen Andenes er høgskulelektor og Finn Ove Båtevik er professor ved Institutt for sosialfag. Bjarte Folkestad er professor ved Institutt for planlegging, administrasjon og skuleretta samfunnsfag, alle ved Høgskulen i Volda.

ROAR STOKKEN, ELLEN ANDENES, FINN OVE BÅTEVIK OG BJARTE FOLKESTAD

Denne boka er ei hjelp for studentar som skal skrive oppgåve basert på empiri. Målet er at mindre krefter blir brukt på å finne forma til oppgåva, slik at meir krefter kan brukast på innhaldet.

ROAR STOKKEN, ELLEN ANDENES, FINN OVE BÅTEVIK OG BJARTE FOLKESTAD

HANDBOK FOR FØRSTEGONGS FORSKAREN DEN GODE EMPIRISKE OPPGÅVA I SOSIALT ARBEID

ROAR STOKKEN, ELLEN ANDENES, FINN OVE BÅTEVIK, BJARTE FOLKESTAD

HANDBOK FOR FØRSTEGONGSFORSKAREN DEN GODE EMPIRISKE OPPGÅVA I SOSIALT ARBEID

[start kolofon]

Copyright © 2022 by Vigmostad & Bjørke AS All Rights Reserved 1. utgåve 2022 / 1. opplag 2022 ISBN: 978-82-450-4099-9 Grafisk produksjon: John Grieg, Bergen Omslagsdesign ved forlaget Omslagsillustrasjon og designelementer ved Fotland Media Spørsmål om denne boka kan rettast til: Fagbokforlaget Kanalveien 51 5068 Bergen Tlf.: 55 38 88 00 e-post: fagbokforlaget@fagbokforlaget.no www.fagbokforlaget.no Materialet er verna etter åndsverklova.

Utan uttrykkjeleg samtykke er eksemplarframstilling berre tillaten når det er heimla i lov eller avtale med Kopinor.

Innhald Om boka ..............................................................................................................

11

Del 1 Å skrive oppgåve Kapittel 1 Det overordna .......................................................................

17

1.1

Kva skal oppgåva handle om? .................................................................

19

1.2

Kva skal problemstillinga vere? ............................................................

23

1.3

Kva er den empiriske og teoretiske basisen? ......................................

24

1.4

Kva om ein ikkje har empiri? .................................................................

26

1.5

Kva er relevansen? ...................................................................................

28

1.6

Korleis kan ein vere kritisk? .................................................................

30

1.7

Korleis kan engasjementet bli ein fordel? ...........................................

31

Kva etiske vurderingar må gjerast? ......................................................

32

1.8

1.9

Temaval og innhenting av datamateriale ...................................................

33

Datamaterialet ...........................................................................................

34

Teksten .......................................................................................................

37

Korleis gjennomføre skriveprosessen? ................................................

39

1.10 Korleis få det beste ut av rettleiinga? ..................................................

41

1.11 Korleis få det beste ut av medstudentar? ............................................

43

Kapittel 2 Verkemiddel i akademisk skriving ..............................

47

2.1 Utgreiing ...................................................................................................

48

2.2 Argumentasjon .........................................................................................

50

2.3 Drøfting .....................................................................................................

52

2.4 Faguttrykk ................................................................................................

55

2.5 Bruk av pronomen ...................................................................................

57

6

handbok for førstegongsforskaren

Kapittel 3 Strukturen og samanhengen ..........................................

61

3.1 Samanheng på mange nivå .....................................................................

61

Samanheng på oppgåvenivå ......................................................................

61

Samanheng på kapittelnivå .......................................................................

62

Samanheng på delkapittelnivå ..................................................................

62

Samanheng på elementnivå .......................................................................

62

3.2 Standardstrukturen ................................................................................

62

Innleiinga ...................................................................................................

63

Kunnskapsgrunnlag ...................................................................................

63

Metode .......................................................................................................

65

Funn............................................................................................................

66

Diskusjon....................................................................................................

66

Konklusjon .................................................................................................

66

Anna............................................................................................................

67

3.3 Kapitteloppbygging .................................................................................

67

Innhaldet i det innleiande delkapittelet ...................................................

67

Innhaldet i hovuddelane ............................................................................

68

Innhaldet i det avsluttande delkapittelet..................................................

70

Systemet i oppbygginga ............................................................................

72

3.4 Verkemiddel for samanheng ..................................................................

73

Bruer ..........................................................................................................

73

Peikarar ......................................................................................................

74

Aktualisering ..............................................................................................

75

Overskrifter ................................................................................................

75

3.5 Avvik frå det vi anbefaler .......................................................................

76

Kapittel 4 Å bruke kjelder

....................................................................

79

4.1

Å søkje etter kjelder ................................................................................

80

4.2

Kjeldebruk ................................................................................................

82

4.3

Plagiat .......................................................................................................

83

4.4

Referansestilar ........................................................................................

84

4.5

Hovudreglar for referering ....................................................................

85

4.6

Spesielle kjelder ......................................................................................

87

Lover o.l. ....................................................................................................

87

Nettressursar .............................................................................................

88

Sosiale medium ..........................................................................................

89

Dokument ein har ‘fått’..............................................................................

89

Avhandlingar og oppgåver .........................................................................

90

Kompendium ..............................................................................................

90

7

Innhald

4.7

Sidetal i kjelder .......................................................................................

4.8

Kva kjelder kan nyttast? .........................................................................

91

4.9

To typar sitat ............................................................................................

93

90

Direkte sitat ...............................................................................................

93

Indirekte sitat ............................................................................................

94

4.10 Referansar i utgreiingar og drøfting ....................................................

95

4.11 Typiske feil ...............................................................................................

98

Sekundærkjelder ........................................................................................

98

Plassering av punktum...............................................................................

99

Antologiar og andre redigerte bøker .........................................................

99

Del 2 Metodiske vurderingar Kapittel 5 Oppstarten .............................................................................

105

5.1 Frå tema til problemstilling ..................................................................

107

5.2 Problemstillinga som kompass i ukjent landskap ..............................

108

5.3 Utvikling av problemstillingar ..............................................................

110

5.4 Ulike typar problemstillingar................................................................

111

5.5 Konkretisering og presisering ...............................................................

113

5.6 Utforming av forskingsspørsmål ...........................................................

114

5.7 På veg ut av startblokka..........................................................................

118

Kapittel 6 Frå problemstilling til forskingsdesign ...................

121

6.1 Grunnleggjande val – ulike dimensjonar .............................................

122

Tal aktørar ..................................................................................................

123

Type data ....................................................................................................

123

Tid ...............................................................................................................

124

Teori ............................................................................................................

125

6.2 Forsking i praksis – vegar å gå ..............................................................

126

Intervjustudien – nokre val og vurderingar ..............................................

127

Den kvantitative studien – nokre val og vurderingar ................................

130

Casestudien – nokre val og vurderingar ....................................................

132

6.3 Når fundamentet er lagt ...........................................................................

134

Kapittel 7 Produksjon av data .............................................................

137

7.1

Datagrunnlaget ........................................................................................

137

Utvalet ........................................................................................................

138

7.2

Materialet ...................................................................................................

139

Spørjeundersøking ..................................................................................

140

8

handbok for førstegongsforskaren

7.3

Observasjon ..............................................................................................

142

Skjult, open, aktiv, passiv ..........................................................................

143

Sjølve observasjonen .................................................................................

145

7.4

Dokumentstudiar ....................................................................................

146

7.5

Kvalitative intervju..................................................................................

148

Fokusgruppeintervju .................................................................................

149

Gjennomføringa .........................................................................................

149

Vurderingane ..............................................................................................

150

Intervjuguiden – rettesnora for samtalen .................................................

152

Sende intervjuguiden på førehand? ..........................................................

155

Kva spør ein (ikkje) om? .............................................................................

155

Endelege vurderingar .............................................................................

156

Kapittel 8 Analyse av kvalitative intervju ....................................

159

8.1 Transkribering .........................................................................................

160

8.2 Koding .......................................................................................................

162

8.3 Kodegruppering .......................................................................................

163

8.4 Tekstkondensering ..................................................................................

165

8.5 Delane og heilskapen ..............................................................................

168

7.6

Del 3 Å skrive kapittel Kapittel 9 Innleiinga ................................................................................

173

9.1 Innleiinga til innleiinga .........................................................................

174

Introduksjon av tema .................................................................................

175

Litteratur som belyser................................................................................

176

‘Holet’ i litteraturen ....................................................................................

177

Relevansen .................................................................................................

177

Korleis finne ut ...........................................................................................

177

9.2 Hovuddelen av innleiinga .......................................................................

178

Kontekst .....................................................................................................

178

Aktualisering ..............................................................................................

178

Litteratur ....................................................................................................

180

Metode .......................................................................................................

181

Nytteverdien ..............................................................................................

182

9.3 Avslutninga av innleiinga .......................................................................

182

9.4 Leseguide ..................................................................................................

184

Innhald

Kapittel 10 Kunnskapsgrunnlag .........................................................

187

10.1 Bakgrunn ..................................................................................................

188

10.2 Teori ..........................................................................................................

191

10.3 Forsking på feltet ....................................................................................

195

Kapittel 11 Metode ..................................................................................

199

11.1 Forskingsdesign .......................................................................................

200

11.2 Utval ...........................................................................................................

203

11.3 Intervju .....................................................................................................

205

11.4 Transkripsjon ...........................................................................................

207

11.5 Observasjon ..............................................................................................

207

11.6 Dokumentstudiar ....................................................................................

210

11.7 Analyse ......................................................................................................

210

11.8 Etikk ..........................................................................................................

212

11.9 Kvalitet ......................................................................................................

214

11.10

216

Avslutning ...........................................................................................

Kapittel 12 Funn ........................................................................................

219

12.1 Skrivemåte ................................................................................................

220

12.2 Struktur ....................................................................................................

222

12.3 Innleiinga til kapittelet ..........................................................................

223

12.4 Delkapitla .................................................................................................

224

Starten på delkapitla .................................................................................

224

Hovuddelen av delkapitla ..........................................................................

225

Slutten på delkapitla ..................................................................................

226

12.5 Avslutninga av kapittelet........................................................................

227

12.6 Før du startar på diskusjonen ...............................................................

228

Kapittel 13 Diskusjon .............................................................................

229

13.1 Skrivemåte ................................................................................................

230

13.2 Struktur ....................................................................................................

231

13.3 Delkapitla .................................................................................................

232

Innleiing .....................................................................................................

232

Hovuddel ....................................................................................................

232

Avslutning ..................................................................................................

235

13.4 Før du skriv konklusjonen .....................................................................

235

9

10

handbok for førstegongsforskaren

Kapittel 14 Konklusjon ...........................................................................

237

14.1 Svaret på problemstillinga .....................................................................

237

14.2 Relevans ....................................................................................................

239

14.3 Løfte bidraget ...........................................................................................

240

14.4 Innhaldet i kapittelet ..............................................................................

242

Svare på problemstillinga ..........................................................................

242

Vise relevans ..............................................................................................

244

Samfunnsrelevans ......................................................................................

244

Fagleg relevans ..........................................................................................

245

Avslutning ..................................................................................................

246

Kapittel 15 Dei andre delane

..............................................................

249

15.1 Tittel ..........................................................................................................

249

15.2 Samandrag ................................................................................................

250

15.3 Forord ........................................................................................................

252

15.4 Kjeldeliste .................................................................................................

252

15.5 Sidenummerering ....................................................................................

252

15.6 Vedlegg ......................................................................................................

253

15.7 Skrive kven ein er? ..................................................................................

254

T il slutt ...........................................................................................................

255

Kjelder .............................................................................................................

256

Stikkordregister ..........................................................................................

258

Om boka Denne boka skal hjelpe deg med å skrive ei god bacheloroppgåve. Målet er at du kan bruke mindre energi på å finne ut korleis du skal skrive, og at du dermed kan bruke meir energi på innhaldet i det du skriv.

Ei god bacheloroppgåve vert i prinsippet skriven på same måten som ei masteroppgåve og ei doktoravhandling. Det er dei same forventningane til struktur og logikk som ligg til grunn. Vi nyttar difor oppbygginga og logikken i den gode forskingsartikkelen som ei rettesnor for den gode bacheloroppgåva. Både forskingsartikkelen og bacheloroppgåva skal til dømes skape ny kunnskap, men krava er ulike. Det gjeld krav til måten ein skriv på, krav til metoden ein nyttar, krav til den kunnskapen ein produserer, og krav til form og innhald elles.

Om vi samanliknar forsking med fotball, så kan vi tenkje oss at bacheloroppgåva er norsk 6. divisjon og den gode forskingsartikkelen er Premier League. Reglane i kampen er dei same i norsk 6. divisjon og Premier League, men publikum på 6.-divisjonskampen har nok heilt andre forventningar enn dei som tek turen til England for å heie på eige favorittlag. Slik er det også med bacheloroppgåva i høve forskingsartikkelen. Sjølv om ein ‘berre’ skriv ei bacheloroppgåve, så kan mange ha både glede og nytte av den, sjølv om den ikkje er like ‘bra’ som ein forskingsartikkel.

Som forfattarar av boka byggjer vi på erfaringar frå rettleiing av mange studentar, lesing av mange bacheloroppgåver og erfaringar med å skrive og få tilbakemeldingar på eigne tekstar. Utgangspunktet for boka var at vi alle har skrive ulike former for tilbakemeldingar til studentane. Med desse som utgangspunkt laga vi tekstar som studentane fekk før dei byrja å skrive.

Vi fekk tilbakemeldingar på tekstane frå studentane, oppdaga svakheiter i rettleiingssituasjonen og såg resultatet i studentane si skriving. Dette har

12

handbok for førstegongsforskaren

utan tvil heva kvaliteten på boka og aukar sjansane for at du som student skal ha nytte av boka når du jobbar med di første empiriske oppgåve.

Vi har gjort nokre strategiske val i det vi har teke med og utelate i boka.

Kva som vert vurdert som ‘beste praksis’ med omsyn til skriving, tilnærming, metode og fokus, varierer mellom fagfelt, fagmiljø og tradisjon. Vi har valt å løfte fram dei tilnærmingsmåtane som er mest aktuelle for ein bachelorstudent på tvers av dei fagfelta vi skriv for. Samtidig opplever vi at studentane kan vere vel snevre i val av tilnærming og metodar. Det viser i alle fall erfaringane med eigne studentar. Difor prøver vi vise nokre eksempel på ulike vegar å følgje i val av metodar, inkludert vegar som vi kunne ønskje vart meir brukte enn dei er blant våre studentar.

Fokuset i denne boka er som du ser, på oppgåva di som produkt og resultat. Vi ønskjer deg som skal bruke boka, lykke til, og håpar at boka vår gjer at jobben din i større grad kan handle om innhald og i mindre grad om form. Om du treng hjelp til skriveprosessen, er til dømes Stuvøy, Tøndel og Tjora (2021) og Storø (2019) bøker som kan vere til god hjelp. Om det er forskingsprosessen du treng hjelp til, kan til dømes Jacobsen (2015) og Tjora (2021) vere nyttige.

Del I

Å SKRIVE OPPGÅVE

Å skrive oppgåve Boka er delt i tre delar. Den første handlar om det generelle ved oppgåveskriving. Den andre delen handlar om korleis ein kan skape god empiri, medan den tredje handlar om korleis ein skal skrive dei ulike kapitla.

I denne første delen som handlar om det generelle ved oppgåveskriving, ser vi først på nokre overordna spørsmål ein må ta stilling til. Deretter ser vi på verkemiddel i akademisk skriving før vi ser nærare på korleis ein bør strukturere og skape samanheng i oppgåva. Til slutt handlar det om bruk av kjelder. Alt dette omhandlar slikt som gjer det lettare å få fram bodskapen i ei oppgåve.

Kapittel 1

Det overordna Du som les denne teksten, skal truleg skrive ei empirisk basert oppgåve innanfor eit samfunnsvitskapleg emne. Då skal du skrive om ein forskingsprosess og resultatet av den på ein vitskapleg måte. Vitskapsteoretisk forståing og vitskapleg metode er føresetnaden for at prosessen og resultatet kan reknast som vitskap. Måten du skriv på, er likevel nøkkelen som avgjer om lesaren aksepterer det som vitskap. Denne boka er meint å hjelpe deg med å skrive oppgåva di slik at ho vert akseptert som vitskap.

Kvalitet på akademisk skriving handlar om to ting: innhald og form. Sjølv om forma er viktig, er innhaldet viktigare. Det viktigaste ved innhaldet er at du skaper ny kunnskap. Denne nye kunnskapen vert kalla bidraget. For at lesaren skal akseptere innhaldet som eit bidrag, må lesaren forstå og akseptere alle stega på vegen. Det er difor viktig at delane omhandlar det dei skal, og at dei gjer det på rett måte. Dei ulike delane i ei slik oppgåve som du skal skrive, er i regelen desse: · ·

· ·

Innleiing som syter for at lesaren fattar interesse for det du skriv.

Kunnskapsgrunnlag som presenterer ‘verktøya’ du nyttar til å forstå det du studerer. Denne delen består av: – Bakgrunn som skildrar konteksten.

– Teori som gjer greie for dei teoretiske perspektiva du nyttar i analysen og diskusjonen for å forstå datamaterialet.

– Forsking på feltet som fortel kva vitskapleg kunnskap det finst om det du studerer.

Metode som gjer greie for korleis du har samla inn og analysert datamaterialet ditt.

Funn viser kva du sit att med etter å ha studert datamaterialet.

18

handbok for førstegongsforskaren

· ·

Diskusjon som ser funna i lys av kunnskapsgrunnlaget.

Konklusjon som gjer bidraget tydeleg. Det er her du svarar på problemstillinga og drøftar denne.

Innleiinga er den aller viktigaste delen av oppgåva, fordi den fortel lesaren kva som skjer i oppgåva og kvifor det Konklusjon skjer. Du inngår rett og slett ein kontrakt med lesaren Diskusjon om kva han eller ho kan vente seg utetter i teksten og ikkje minst på slutten. I tillegg skaper innleiinga felles Funn forståing mellom den som skriv og den som rettleier, og om de er fleire som skriv saman skaper, den felles Kunnskapsgrunnlag og metode forståing mellom gruppemedlemmene.

Gjennom innleiinga skaper du ei forståing hos lesaren for kva du undersøkjer og kvifor du gjer det. Du plasFigur 1.1 Dei ulike delane av oppgåva serer oppgåva di i ein samanheng. Om vi tenkjer oss at resten av oppgåva er eit bygg med ulike etasjar (sjå figur 1.1), er innleiinga forklaringa på korleis bygget ser ut, og kvifor du byggjer det nett der du byggjer det. Når du forklarar kvifor du ‘byggjer oppgåva på ein bestemt stad’, gjer du det gjennom ‘aktualisering’. Då koplar du innhaldet i oppgåva di til diskusjonar i fagfeltet og samfunnet, til dømes ved å vise til nyheitsartiklar og politiske dokument.

I eit oppgåvebygg dannar kunnskapsgrunnlaget og metode grunnmuren.

Denne fortel kvar og korleis det heile skal byggjast. Oppå denne startar du med å utvikle bidraget ditt. Funndelen der du presenterer empirien din, er første etasje, og diskusjonen er andre etasje. Diskusjonen er den delen som ofte har mest å seie for karakteren, sidan det er her det er lettast å vise refleksjonsevne. Konklusjonen er øvste etasje i bygget og inneheld bidraget og dermed det som lesaren skal hugse. På same måten som det er viktig at dei ulike etasjane i eit bygg er tilpassa kvarandre, må dei ulike kapitla i oppgåva vere tilpassa kvarandre.

Kvar del har ulike krav både med omsyn til sjanger og innhald. Den boka som du no les, handlar om korleis du møter sjangerkrava både som heilskap og innanfor kvar del. For å gi praktisk hjelp til korleis du skal skrive, inneheld teksten mange døme. Desse døma er baserte på studentoppgåver,

kapittel 1: det overordna

men ikkje henta ordrett rett frå studentoppgåver. I døma har vi bytt ut dei opphavlege kjeldene med til dømes (Sosionomsen, 2015), (Teorisen, 1965) og (Pedagogsen, 2020). Dette har vi gjort fordi døma illustrerer skrivestil.

Dei er såleis ikkje meint som faglege startpunkt for litteratursøk. Samstundes viser fagfeltet som namnet representer, noko om kva du kan forvente å finne av kunnskap i ulike fagfelt.

Den strukturen som er skissert over, er laga for oppgåver som er skrivne på basis av empiri. Det vil seie at den er veleigna når ein sjølv samlar inn kvalitative eller kvantitative data, til dømes gjennom observasjonar, intervju eller arkivert materiale. Den same strukturen kan også nyttast om ein til dømes analyserer filmar eller skjønnlitteratur eller analyserer registerdata frå til dømes SSB. Strukturen fungerer derimot ikkje utan tilpassing om ein skriv eit essay, ei teoretisk basert oppgåve eller ein såkalla metastudie der ein samlar forsking om eit tema for å byggje ny kunnskap på basis av desse.

Det er likevel slik at det meste av det som står i denne boka, er relevant også for oppgåver av denne typen.

Første og andre delen av boka omhandlar det som er felles for alle delane.

Del III har eitt kapittel for kvar av dei ulike delane i ei empirisk oppgåve.

Mange av desse kapitla er relevante også for teoretiske oppgåver. I resten av dette kapittelet ser vi på ein del viktige vurderingar ein må gjere i arbeidet med oppgåva. Mykje av det vi er innom i denne delen, kjem vi tilbake til lenger bak i boka.

1.1 Kva skal oppgåva handle om?

Når ei oppgåve er vurderingspunkt i eit studium, er det nesten alltid fordi det å skrive fører til læring. Ein kan dermed seie at ein skriv oppgåva for å lære. Det er likevel ikkje nok at berre du lærer noko av å skrive oppgåva.

Det viktigaste kjenneteiknet på forsking er å skape ny kunnskap som andre kan ha nytte av.

Som rettleiarar har vi sett mange studentar som vil skrive om noko dei har bestemte oppfatningar eller sterke meiningar om. Dette engasjementet kan gi motivasjon, men er også til hinder for ein kritisk distanse til det dei skriv om. Då endar ein lett opp med ei jakt på informasjon som støttar det

19

20

handbok for førstegongsforskaren

ein allereie trur. Det er difor slik at om du til dømes har opplevd traume og har ei klar meining om korleis traume skal behandlast, så kan det vere at du skal finne noko anna å skrive om.

Ein god måte å finne ut kva oppgåva skal handle om, er å svare ut spørsmåla: ‘Kva fagleg aktivitet eller omgrep er eg interessert i?’, ‘Kven er i målgruppa er eg interessert i?’, og ‘Kvifor er det viktig å vere interessert i det?’

For studentar i profesjonsutdanningar kan ein god inngang til ‘kva’-spørsmålet vere å fokusere på noko din eigen profesjon gjer og som interesserer deg. Det kan til dømes vere mentalisering, førebygging eller samtale, men gjerne meir spesifikt. Døme på slike meir konkrete tema kan vere traumebasert omsorg og miljøterapi. ‘Kven’-spørsmålet bør også svarast på med utgangspunkt i di interesse. Her er det sentrale kva målgruppe som interesserer deg. Aktuelle målgrupper er til dømes skuleungdom, foreldre, rusavhengige eller kriminelle.

Når du har svart på ‘kva’- og ‘kven’- spørsmåla, har du sirkla inn ein aktivitet du skal studere. Du må likevel også svare på ‘kvifor’-spørsmålet.

Utan svaret på dette spørsmålet vert det vanskeleg å seie noko om nytten av, grunnen til eller kvaliteten på det du studerer. Dermed kan du heller ikkje seie noko den samfunnsmessige relevansen til det du studerer. Du må dermed finne ut kva nytte oppgåva vil kunne ha for til dømes praktikarar, politikarar, leiarar, fagfolk og brukarar. Dette er det ein kallar ei oppgåve sitt ‘bidrag’.

At ei oppgåve har eit bidrag, vil seie at den skaper ‘ny kunnskap’ i vitskapleg forstand. Det å skape ny kunnskap kan kanskje verke vanskeleg, men det er enklare enn det kan sjå ut for. Den nye kunnskapen skal berre bidra til at kunnskapen på feltet du studerer, vert utvida. Du skal ikkje skape ein ny og revolusjonerande teori eller finne ut noko som ingen andre har tenkt på før, men det du finn ut, må vere relevant for studiet ditt og for fagfeltet du studerer.

Bidraget skal altså kunne gjere ein skilnad i fagfeltet, men det treng ikkje vere stort, og treng ikkje gjelde mange. Det er vidare eit viktig poeng at oppgåva skal bidra til å utvide kunnskapsbasen. Det er såleis ikkje noko nytt og revolusjonerande du skal skape. Bidraget skal legge seg nært opp

kapittel 1: det overordna

til det vi allereie veit, og ikkje langt utanfor eksisterande kunnskap. I figur 1.2 er bidraget illustrert.

Det er faktisk viktig at du ikkje er for ambisiøs når du siktar deg inn mot kva bidraget ditt kan vere. Om du er for ambisiøs, vert det vanskeleg å bli ferdig innanfor rammene. Gjennom ei bacheloroppgåve kan ein berre bidra til å utvide kunnskapsbasen. Om du har lyst til noko meir enn det, må du nesten vente til masteroppgåva eller helst doktorgradsoppgåva di.

Menneska sin kunnskapsbase

Den nye kunnskapen

Figur 1.2 Den nye kunnskapen

Ei oppgåve har eit bidrag om ein ikkje kan finne ut det same ved å lese ei anna vitskapleg oppgåve, ei vitskapleg bok eller ein forskingsartikkel.

Bidraget i oppgåva kan dermed ligge veldig nær det du finn i andre skriftlege kjelder, eller for den del det du får vite ved å snakke med ein eller fleire personar som har greie på temaet. Det som er viktig, er at ingen andre har gjort nett det du gjer i oppgåva di. Dette hindrar likevel ikkje at bidraget kan vere noko ‘alle veit’, så lenge det ikkje er slått fast på ein vitskapleg måte før.

For å skape ny kunnskap treng du ikkje å samle inn ny empiri. Du kan nytte empiri som er analysert før. Om du nyttar ‘Organisasjonsen (2020)’ for å til dømes analysere eit talmateriale eller nokre dokument, som før har vorte analysert ved hjelp av ‘Filosofsen (1965)’, ‘Sosiologsen (1995)’, ‘Pedagogsen (1922)’, eller for den del ‘Organisasjonsen (1971)’, så har du eit bidrag.

Du kan òg skape eit bidrag ved å setje saman kunnskap frå ulike kjelder. Om oppgåva kombinerer teori og statistikk frå til dømes SSB på ein måte som ikkje er gjort før, så har du eit bidrag.

To andre måtar å skape ny kunnskap på er gjennom gjentaking og alternativ inngang. Om ein replikerer, så gjentek ein noko som andre har gjort,

21

22

handbok for førstegongsforskaren

medan ein med alternativ inngang tek utgangspunkt i noko som allereie er gjort, men ein nyttar enten ein annan teori eller ein annan empiri.

Ved gjentaking svarar ein ofte på same problemstillinga som ei anna oppgåve har svart på, men i ein annan kontekst. Det kan til dømes vere at den andre oppgåva fortel noko om ei gate, og du viser at det same er gyldig i nabogata. Ikkje den store greia, men like fullt eit bidrag.

Om ein nyttar ein alternativ inngang, kan vi ta utgangspunkt i ei oppgåve som studerer korleis sosionomar møter alkoholikarar, og som analyserer dette i lys av relasjonsteori. Den alternative inngangen kan då til dømes vere at ein studerer sosionomar sitt møte med narkomane, vernepleiarar sitt møte med alkoholikarar, eller at ein byter ut relasjonsteori med mentalisering eller nettverksteori.

Når oppgåva di vert vurdert, vert det sjølvsagt vektlagt at den har eit bidrag innanfor det fagfeltet ein ventar. For å få til dette må du vise at du er kunnskapsrik innafor det fagfeltet ein ventar. Det gjer du ved å skrive eit godt kunnskapsgrunnlag. I tillegg er det slik at all vurdering i høgare utdanning er knytt opp mot omgrepa ‘sjølvstende’ og ‘vurderingsevne’.

Sensor gjer seg difor opp ei meining om i kva grad du reflekterer på ein fornuftig måte på basis av det du byggjer oppgåva på. Denne refleksjonen må gjerast innanfor dei ‘rette’ rammene.

Godt sjølvstende og god vurderingsevne innan kunstfaga er sjølvsagt ikkje det same som godt sjølvstende og god vurderingsevne innan ingeniørfaga. Det handlar likevel om det same: å vise at ein resonnerer sjølvstendig innanfor rammene som faget set. Desse er gitt i oppgåva, men også gjennom pensum, emneplan, studieplan og føremålet med studiet ditt. Det er difor avgjerande at oppgåva er relevant for studiet. Om oppgåva handlar om sosialt arbeid, då kan den ikkje handle om lærarar, helsesjukepleiarar eller politiet sitt arbeid utan ei god grunngiving for korleis dette har betydning for sosialarbeidaren sitt arbeid.

Bidraget er altså den nye kunnskapen du skaper. Den viktigaste vurderinga som er knytt til denne kunnskapen, er om du klarer å gjere denne relevant for både fagfeltet du studerer, og praksisfeltet du hentar empiri frå.

kapittel 1: det overordna

1.2 Kva skal problemstillinga vere?

Det viktigaste enkeltelementet for å få til eit bidrag er problemstillinga.

Denne har to viktige funksjonar. For det første styrer den skriveprosessen fram mot bidraget. For det andre gjer den oppgåva enklare å lese fordi den hjelper lesaren til å forstå kva bidraget kjem til å handle om.

Mange studentar slit med å bestemme seg for tema. Det fører i praksis til at ein har mindre tid til å skrive oppgåva. Nokre studentar føler at dei må tenkje ut heile oppgåva før dei går i gang med skrivinga, slik at dei er sikre på at dei klarer å kome i mål. Det kan gå om ein skriv ei teoretisk oppgåve, men det er uråd om ein skal skrive oppgåve på ein empirisk basis. Eit anna problem med å skulle ‘tenkje ut heile oppgåva på førehand’ er at ein då som oftast tenkjer seg fram til svaret på problemstillinga. Mange studentar ser då nye problemstillingar som ein heller bør svare på. Tanken om å ha kontroll på heile oppgåva før ein byrjar å skrive på den, er altså ein tanke ein må gi opp. Den fører ingenting godt med seg. Ei anna utfordring som mange opplever, er at det er mykje som interesserer dei. Det vert dermed nesten opplevd som ‘urettferdig’ for alle dei tema som ein ikkje skriv om.

Som rettleiarar opplever vi at det er svært få universelle råd som hjelper folk til å bestemme seg for kva dei skal skrive om. Kvar student må kjempe mot sin eigen tvil på sin eigen måte. Det vi derimot kan seie tydeleg, er at det er større sjanse for ei god oppgåve gjennom det enkle enn gjennom det kompliserte. Altså, ei enkel problemstilling er betre enn ei komplisert.

Ein enkel teori er betre enn fem kompliserte. Å studere éin organisasjon er betre enn å studere mange.

Når ein bestemmer seg for problemstilling, er det viktig at det finst kunnskap ein kan byggje svaret på. Denne kunnskapen har to former. Den eine er empiri som ein får fatt i, den andre er teori som ein kan nytte til å belyse empirien. Det er såleis lettare å ha ei problemstilling som omhandlar korleis foreldre opplever møtet med barnevernet, enn ei som handlar om effekten av stjernekikertar på barnevernskontoret sitt venterom.

Problemstillinga hjelper lesaren til å forstå kva teksten handlar om, og den styrer skrive- og forskingsprosessen. Desse to funksjonane må ein halde litt ifrå kvarandre.

23

24

handbok for førstegongsforskaren

Med omsyn til at lesaren skal forstå kva teksten handlar om, må det vere slik at problemstillinga reflekterer kjernen i akademisk skriving: det å stille og svare på spørsmål. Den må altså svarast på, og svaret i konklusjonen må kome som ein konsekvens av det som står i oppgåva. Problemstillinga må difor styre innhaldet i kunnskapsgrunnlaget, metoden som er valt, empiriutvalet og analysen.

Med omsyn til å styre skrive- og forskingsprosjektet er utfordringane med problemstillinga litt annleis. I denne samanhengen må den vere forskbar, kunne leie fram til ein konklusjon, vere mogleg å svare på ved hjelp av tilgjengeleg empiri og teori innanfor den tida ein har, og vere etisk forsvarleg. Vidare må den vere så konkret at den kan svarast på med ei setning eller to, omhandle berre ein ting og vere avgrensa til den gruppa det vert henta data, informasjon og kunnskap frå.

At problemstillinga er viktig og må tilfredsstille visse krav, gjer den til ein integrert del av forskingsprosessen. Etter kvart som ein tileignar seg meir kunnskap i form av teori, om praksisen i feltet og relevansen, ser ein gjerne at problemstillinga bør endrast. Små justeringar er ofte ein fordel, medan store endringar nesten alltid er ei ulempe sidan det medfører meirarbeid. Det er difor verd å merke seg at dess meir ein har jobba med problemstillinga tidleg, dess mindre vert ofte endringane. I dei færraste tilfella vel ein altså ei problemstilling og deretter alt det andre, sjølv om det må framstillast slik for at teksten skal bli lett å lese.

Problemstillinga styrer altså både lesaren og forskaren gjennom prosessen, men forskaren har høve til å justere problemstillinga i løpet av prosessen. Ein av dei viktigaste grunnane til å justere i problemstilling er at ein ikkje finn ein god teoretisk og empirisk basis.

1.3 Kva er den empiriske og teoretiske basisen?

For å skape eit bidrag må oppgåva vere både empirisk og teoretisk basert.

At oppgåva er empirisk basert, tyder at den er basert på eit datamateriale som er innhenta systematisk og på ein måte som er i tråd med ein vitskapleg metode. At oppgåva er teoretisk basert, tyder at empirien er studert og

kapittel 1: det overordna

forstått ved hjelp av teori. I tillegg til empiri og teori treng ein litteratur som fortel noko om konteksten ein studerer.

Datamaterialet kan ha mange former. Det kan vere intervju, observasjonar, offentlege eller private dokument eller statistikk. Dette kan vere materiale som du samlar inn sjølv, eller som allereie eksisterer. Det som er viktig, er at datamaterialet er henta inn på ein vitskapleg akseptert måte og blir brukt for å kome fram til bidraget.

Om lesaren har mistanke om at empirien din kjem frå det du meiner, trur, har inntrykk av, har tenkt deg fram til, eller er basert på ikkje-systematisk innsamling, då er ikkje oppgåva di empirisk basert. I oppgåva må du difor vise at empirien er samla inn på rett måte. Dette gjer du i metodekapittelet. Vidare må du gi eksempel på empirien bidraget byggjer på, slik at lesaren forstår analysen. Dette gjer du i funnkapittelet.

Like viktig som empirien er teorien. Teori er meint for å forstå mange fenomen i mange kontekstar, og du skal bruke denne til å forstå eitt fenomen i ein kontekst. Teorien presenterer du i teorikapittelet, medan i diskusjonskapittelet forklarar du korleis teorien er nytta til å forstå empirien.

Du brukar dermed teorien for å forstå det du studerer på ein bestemt måte. Litteraturen du baserer teorien på, må tilfredsstille akademiske krav.

Kva som skal til for å tilfredsstille desse krava, kan du lese om i kapittelet Å bruke kjelder.

Som sensorar og rettleiarar ser vi ofte at studentar tenkjer at til dømes lovverk, offentlege utgreiingar og empirisk forsking i feltet er å rekne for teoriar. Det er det ikkje. Slike kjelder er viktige for å forstå datamaterialet på rett måte, men sidan dei ikkje er eit system av logikkar for å forklare ei rekkje fenomen, er dei ikkje teori. Slike kjelder høyrer heime i bakgrunnskapittelet.

Teori er til dømes Bronfenbrenners utviklingsøkologiske modell, Eriksons fasar i sosial utvikling og Mitzbergs organisasjonstypologi. Teori kan også vere at ein greier ut om eit emne, som til dømes empowerment eller marginalisering. Om det er tema ein greier ut i teorikapittelet, er det viktig at det ikkje er ein person sin teori eller ei bok sitt perspektiv, men fleire ulike kjelder sine synsvinklar som vert sett saman i teoridelen. På den

25

26

handbok for førstegongsforskaren

måten viser ein breidde i kunnskapen og sjølvstende i utvalet av litteratur i teorikapittelet. Det er med andre ord ikkje nok berre å ‘skrive av og om’ eit kapittel frå ei lærebok.

Teorien må nyttast på ein måte som er akseptert innanfor fagfeltet ditt.

Dette sikrar du ofte lettast ved å nytte teoriar som du har og/eller har hatt som pensum på studiet. Dei tankane du har gjort deg om samanhengane mellom empiri og teori, skal du vise fram i diskusjonsdelen av oppgåva (korleis ein gjer dette står det om i kapittelet ‘Diskusjon’ i del III av boka).

Før ein bestemmer seg for problemstilling, er det altså viktig å undersøkje om ein kan få tak i eit fundament ein kan byggje oppgåva på. Den eine sorten handlar om at det er nok som er skrive om temaet av god nok kvalitet. Den andre sorten basis er det empiriske fundamentet, altså at ein får tilgang til empiri.

1.4 Kva om ein ikkje har empiri?

Denne boka er skriven med utgangspunkt i oppgåver der ein samlar inn eigen empiri. Då er det empirien som dannar basisen for den nye kunnskapen som vert skapt. Det meste av boka er likevel gyldig om ein ikkje samlar inn eigen empiri, og altså skriv det ein kallar ei teoretisk basert oppgåve.

Då er det ikkje empiri, men teori som dannar basisen for bidraget.

Ei teoretisk basert bacheloroppgåve treng sjølvsagt ikkje eit funnkapittel, sidan ein ikkje har empiriske funn i oppgåva. Den treng heller ikkje eit metodekapittel. Bortsett frå dette må ei teoretisk basert oppgåve i utgangspunktet tilfredsstille dei same krava som ei empirisk oppgåve.

Det er til dømes nøyaktig dei same krava til relevans og til at konklusjonen har eit svar på problemstillinga, enten oppgåva er empirisk eller teoretisk basert.

Ei teoretisk basert oppgåve har same krav til samfunnsrelevans som ei empirisk oppgåve, og må då ta utgangspunkt i noko som er relevant for fleire enn forfattaren. Ein god måte å sikre dette på er at ein skisserer eit dilemma, eit problem, ei utfordring eller noko tilsvarande i innleiinga, som både kan undersøkast og diskuterast utetter i oppgåva. Ein kan godt ta utgangspunkt i noko ein har opplevd sjølv, så lenge ein klarer å gjere dette

kapittel 1: det overordna

relevant for fleire enn seg sjølv. ‘Skrekkdømet’ under er eit skrekkdøme fordi argumentasjonen er knytt til forfattaren sine opplevingar og læring.

I ‘goddømet’ er dei personlege erfaringane og interessene bytte ut med noko som er relevant for fleire.

Skrekkdøme: Då eg var i praksis, opplevde eg at det var vanskeleg å setje grenser for dei psykisk utviklingshindra brukarane. Eg bør difor utvikle kunnskap om kva teknikkar eg kan bruke for å setje grenser, og korleis eg skal unngå å få dårleg samvit når eg set grenser. Problemstillinga er difor: Kva teknikkar kan eg bruke i grensesetjing for psykisk utviklingshindra brukarar?

God-døme: Å setje grenser for psykisk utviklingshindra brukarar kan vere utfordrande.

To viktige grunnar er at dei kan mangle den mentale kapasiteten som må til for å forstå grensesetjing som eit forsøk på rettleiing (Pedagogsen, 2010) og/ eller evna til å internalisere grensesetjinga og dermed hugse den frå gong til gong (Psykologsen, 1989). Dette vert ytterlegare komplisert av at det er ulike typar grensesetjing som fungerer best frå situasjon til situasjon og frå person til person (Vernepleiarsen, 2018). For profesjonsutøvarar er det difor viktig å ha kunnskap om kva teknikkar som kan brukast for å setje grenser, og korleis ein som profesjonell kan handtere emosjonelle responsar når grensesetjinga ikkje fungerer etter intensjonen. Med utgangspunkt i dette undersøkjer denne oppgåva følgjande problemstilling: Kva teknikkar vert tilrådd ved grensesetjing for psykisk utviklingshindra brukara?

Når ein skriv ei teoretisk basert oppgåve, tek ein med andre ord utgangspunkt i ei spenning av ein eller annan sort, som lesaren kan forstå og aller helst identifisere seg med. I dømet over er denne spenninga mellom behovet for å setje grenser og psykisk utviklingshindra si evne til å forstå og /internalisere grensesetjinga. Andre typar spenningar kan vere mellom det som er ideelt og det som er råd å gjennomføre, eller mellom to typar ideologiar, som til dømes at ein brukar skal få hjelp, men også vere ein aktiv part i si eiga behandling.

Etter at spenninga er forklart, belyser og diskuterer ein spenninga med basis i teori, før ein nøstar seg fram til ein konklusjon på slutten av oppgåva.

27

Boka er i hovudsak retta mot bacheloroppgåva i sosialt arbeid.

Den er likevel nyttig både for masterstudentar og studentar som skriv innanfor andre fagområde.

Empiriske oppgåver skal skape ny kunnskap. Det er klare krav til korleis slik kunnskap vert skapt. Forfattarane viser korleis dette kan gjerast. Dette gjeld både metodiske val og måten ein skriv på.

Spørsmål som boka gir svar på, er blant anna: • Kva er viktig når ein skriv akademisk?

• Kva metode skal veljast?

• Korleis analysere data?

• Korleis skrive dei ulike kapitla?

ISBN 978-82-450-4099-9

HANDBOK FOR FØRSTEGONGFORSKAREN

Alle forfattarane rettleier, underviser og har emneansvar for skrive- og metodekurs på ulike emne og nivå. Roar Stokken er professor, Ellen Andenes er høgskulelektor og Finn Ove Båtevik er professor ved Institutt for sosialfag. Bjarte Folkestad er professor ved Institutt for planlegging, administrasjon og skuleretta samfunnsfag, alle ved Høgskulen i Volda.

ROAR STOKKEN, ELLEN ANDENES, FINN OVE BÅTEVIK OG BJARTE FOLKESTAD

Denne boka er ei hjelp for studentar som skal skrive oppgåve basert på empiri. Målet er at mindre krefter blir brukt på å finne forma til oppgåva, slik at meir krefter kan brukast på innhaldet.

ROAR STOKKEN, ELLEN ANDENES, FINN OVE BÅTEVIK OG BJARTE FOLKESTAD

HANDBOK FOR FØRSTEGONGS FORSKAREN DEN GODE EMPIRISKE OPPGÅVA I SOSIALT ARBEID