34275 werken met ervaringsdeskundigen by Uitgeverij Edu'Actief b.v.

fb .v

Cursus

u' Ac

tie

Werken met ervaringsdeskundigen

Colofon

fb .v

Uitgeverij: Edu’Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur(s): Evelien Bon Inhoudelijke redactie: Agnes Schouten Titel: Werken met ervaringsdeskundigen

tie

ISBN:978 90 3723 427 5 © Edu’Actief b.v. 2017

u' Ac

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in compilatiewerken op grond van artikel 16 Auteurswet kan men zich wenden tot de Stichting PRO (www.stichting-pro.nl). De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Door het gebruik van deze uitgave verklaart u kennis te hebben genomen van en akkoord te gaan met de specifieke productvoorwaarden en algemene voorwaarden van Edu’Actief, te vinden op www.edu-actief.nl.

Inhoudsopgave Over deze cursus

Kennis over ervaringsdeskundigheid Meerwaarde en randvoorwaarden Samenwerking en evaluatie De knelpunten Reflectie

fb .v

7 9 16

Theoriebron Competenties en vaardigheden Theoriebron De randvoorwaarden Theoriebron De voordelen

u' Ac

Theoriebron Kennis over ervaringsdeskundigheid

tie

OriĂŤntatie

Theoriebron De samenwerking

Theoriebron De knelpunten

Over deze cursus

Inleiding

u' Ac

tie

fb .v

In de maatschappelijke zorg werk je vaak in een team. Dit team bestaat uit mensen met verschillende functies en specialisaties. Een van die functies kan de rol van de ervaringsdeskundige zijn. In deze cursus leer je over het werken met ervaringsdeskundigen. Je leert wie dat zijn, wat hun taken zijn, wat de voor- en nadelen zijn van het werken met ervaringsdeskundigen en wat belangrijke aandachtspunten zijn in de samenwerking met ervaringsdeskundigen.

Werken in een team met ervaringsdeskundigen.

Leerdoelen

Je kunt uitleggen wie ervaringsdeskundigen kunnen zijn, op welke wijze zij ingezet kunnen worden in de ondersteuning van cliënten en wat hun taken zijn. Je kunt de meerwaarde van het inzetten van ervaringsdeskundigen uitleggen en de randvoorwaarden beschrijven die nodig zijn bij de inzet van ervaringsdeskundigen. Je kunt beschrijven wat belangrijk is in de samenwerking met een ervaringsdeskundige en deze samenwerking evalueren. Je kunt knelpunten bij de inzet van ervaringsdeskundigen beschrijven.

• •

•

Beoordelingsformulier <

Beoordeling Aan het eind van de cursus wordt je parate kennis beoordeeld met een toets. Je praktische beheersing van de leerdoelen wordt getoetst aan de hand van tweeberoepsproducten. Deze worden op verschillende punten beoordeeld: op inhoud en op de uitvoering. Ander belangrijke punten bij de beoordeling zijn: actieve deelname aan de lessen, nette uitwerking van de opdrachten in correct Nederlands. Je vindt ze bij elkaar in het beoordelingsformulier.

Over deze cursus

Planning Een beroepsproduct maken kost tijd. Daarom moet je dit goed plannen. Lees eerst de opdracht van het beroepsproduct goed door en vul daarna het planningsformulier in. Neem ook de andere opdrachten van deze cursus op in je totale planning. Zo voorkom je dat je in tijdnood komt.

fb .v

Planningsformulier <

Beroepsproduct 1: Voorlichtingsfilm

Jullie maken in tweetallen een voorlichtingsfilm over het werken met ervaringsdeskundigen. De film moet minimaal tien minuten en mag maximaal twintig minuten duren. Jullie kiezen samen een doelgroep uit waarvoor de film gebruikt kan worden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan voorlichting aan (mede)studenten of aan verwijzers in de ggz, zoals huisartsen of medisch specialisten, maar ook voorlichting aan cliënten of collega’s is een mogelijke invalshoek.

tie

Werkmodel Filmscript <

u' Ac

Casus

Plan voor jezelf een datum waarop je dit beroepsproduct inlevert. Vul deze datum in op je planningsformulier.

Kies een doelgroep. Bedenk een werkvorm. Willen jullie werken met acteurs of willen jullie werken met interviews of rollenspelen? Maak een script waarin alle onderdelen uit de cursus (zie eisen aan het beroepsproduct) aan bod komen. Gebruik hiervoor het Werkmodel Filmscript. Maak een planning en een taakverdeling.

• •

Eisen aan de uitvoering

•

Laat elke processtap goedkeuren door je docent, voordat je begint aan de volgende processtap.

Eisen aan het beroepsproduct Je beroepsproduct wordt beoordeeld op de volgende punten: • De voorlichtingsfilm is bruikbaar in de praktijk. • De voorlichtingsfilm is geschikt voor de door jullie gekozen doelgroep.

Over deze cursus

Uit de voorlichtingsfilm blijkt dat je: – kunt uitleggen wie ervaringsdeskundigen kunnen zijn, op welke wijze zij ingezet kunnen worden in de ondersteuning van cliënten en wat hun taken zijn – de meerwaarde van het inzetten van ervaringsdeskundigen kunt uitleggen en de randvoorwaarden kunt beschrijven die nodig zijn bij de inzet van ervaringsdeskundigen – kunt beschrijven wat belangrijk is in de samenwerking met een ervaringsdeskundige en deze samenwerking kunt evalueren – knelpunten bij de inzet van ervaringsdeskundigen kunt beschrijven.

fb .v

•

Beroepsproduct 2: Presentatie antistigma

tie

Casus

u' Ac

Cliënten hebben vaak te maken met stigma’s. Maak een presentatie waarin je tot uitdrukking laat komen wat stigma’s kunnen doen met mensen. Je geeft als het ware een beeld aan het stigma. Je kunt bijvoorbeeld een tekening of foto maken. Of je maakt met afbeeldingen uit een tijdschrift een presentatie. Zorg dat je presentatie laat zien hoe een stigma onder de huid kan kruipen en van invloed kan zijn op het leven van een ervaringsdeskundige. Wees creatief.

Presenteer je werk aan de groep en vertel wat je wilt zeggen met je beeld.

Plan voor jezelf een datum waarop je dit beroepsproduct inlevert. Vul deze datum in op je planningsformulier.

Eisen aan de uitvoering

• • • •

Bedenk een stigma waar jij een beeld aan wilt koppelen. Bedenk een werkvorm, bijvoorbeeld: fotografie, tekenen, digitaal, afbeeldingen uit tijdschriften. Maak een beeld van het stigma. Bereid je presentatie aan de groep voor. Zorg dat je duidelijk maakt wat het stigma doet. Presenteer je beeld aan de klas.

• •

Laat elke processtap goedkeuren door je docent, voordat je begint aan de volgende processtap.

Eisen aan het beroepsproduct Je beroepsproduct wordt beoordeeld op de volgende punten: • Uit je beeld en presentatie blijkt dat je de werking van het stigma op een ervaringsdeskundige begrijpt. • Je beeld en presentatie zijn met aandacht vormgegeven en netjes verzorgd.

Oriëntatie

Oriëntatie Opdracht 1

Ik ga op reis en neem mee …

fb .v

Op het bord staat het onderwerp van deze les. De docent stelt de leerlingen om de beurt de vraag waar ze aan denken bij dit onderwerp. Als die vraag aan jou gesteld wordt, beantwoord je met: Bij het onderwerp ervaringsgericht werken denk ik aan ... De docent schrijft de antwoorden in steekwoorden op het bord. Als iedereen geweest is, draait de docent het bord om. Daar staat waar hij zelf aan dacht bij het onderwerp.

Opdracht 2

u' Ac

tie

Hadden jullie als groep ongeveer dezelfde gedachten als de docent bij het onderwerp?

Wat weet ik en wat wil ik leren?

a. Vul het volgende schema in: wat weet ik al over het onderwerp ervaringsgericht werken en wat wil ik nog leren? Ervaringsgericht werken

Dit wil ik leren

Dit weet ik al

b. Bespreek en vergelijk je schema met een medestudent. Zijn er onderdelen die de een al wel weet en de ander niet?

Leg deze onderdelen uit aan je medestudent of luister naar de uitleg van je medestudent.

Waar of niet waar? a. Alle ervaringsdeskundigen in het werkveld werken op vrijwillige basis. Waar/Niet waar, omdat

Opdracht 3

Oriëntatie

fb .v

c. De ervaringsdeskundige heeft een uitzonderlijke positie in een team met collega’s. Waar/Niet waar, omdat

b. Een valkuil is om de ervaringsdeskundige in te zetten als spreekbuis van de cliënten. Waar/Niet waar, omdat

u' Ac

tie

d. Groot voordeel van het werken met ervaringsdeskundigen is dat het bij kan dragen aan het verminderen van vooroordelen over de cliënt. Waar/Niet waar, omdat

Kennis over ervaringsdeskundigheid

fb .v

Inleiding

u' Ac

tie

Het werken met ervaringsdeskundigen vraagt om kennis. Kennis van wie ervaringsdeskundigen zijn en wat voor plek zij in het team kunnen innemen. De volgende opdrachten zorgen ervoor dat jij je deze kennis goed eigen kunt maken.

Ervaringsdeskundigheid kent allerlei verschijningsvormen!

Je kunt uitleggen wie ervaringsdeskundigen kunnen zijn, op welke wijze zij ingezet kunnen worden in de ondersteuning van cliënten en wat hun taken zijn. • Je kunt uitleggen wat en wie ervaringsdeskundigen zijn. • Je kunt uitleggen wat de werkzaamheden van ervaringsdeskundigen kunnen zijn. • Je kunt uitleggen hoe deze werkzaamheden in de praktijk uitgevoerd kunnen worden. • Je kunt uitleggen over welke competenties en vaardigheden een ervaringsdeskundige moet beschikken. • Je kunt uitleggen welke rollen ervaringsdeskundigen kunnen hebben.

Leerdoelen

Kennis over ervaringsdeskundigheid

Maak drietallen. Lees de Theoriebron Kennis over ervaringsdeskundigheid. Met deze kennis en de kennis die je mogelijk al had over het onderwerp gaan jullie in drietallen een mindmap maken. Hoe dat moet lees je in het Werkmodel Mindmap. Je kunt ook tekeningetjes in de Mindmap plaatsen. Let op: niets is fout. Deze methode helpt je om de informatie die je al paraat hebt in kaart te brengen. Later kun je altijd de Mindmap aanvullen met informatie die je bijgeleerd hebt.

fb .v

Theoriebron Kennis over ervaringsdeskundigheid <

Mindmap ervaringsdeskundigheid

Opdracht 4

Werkmodel Mindmap <

a. Hoe vond je het om op deze manier je kennis over ervaringsdeskundigheid in kaart te brengen?

Theoriebron Kennis over ervaringsdeskundigheid <

In het Filmpje Ervaringsdeskundigheid voor Dummies komen verschillende begrippen aan bod. Bekijk het Filmpje zo vaak als nodig is om van de volgende termen de omschrijving te geven: a. Ik-kennis:

b. Deskundigheid:

Filmpje Ervaringsdeskundigheid voor Dummies <

Begrippen ervaringsdeskundigheid

Opdracht 5

u' Ac

tie

b. Heb je kunnen leren van de kennis van je medestudenten? Zo ja, omschrijf dit eens.

c. Ervaringsdeskundigheid:

d. Omschrijf in eigen woorden het verschil tussen ervaring, ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid.

Opdracht 6

Theoriebron Kennis over ervaringsdeskundigheid <

Ervaringsdeskundigheid of het delen van een ervaring? Geef bij de onderstaande zinnen aan of het gaat om ervaringsdeskundigheid of het delen van een ervaring. a. Tirza vertelt in het groepsgesprek over haar laatste psychose. Marieke barst in tranen uit: precies dat heeft zij ook meegemaakt!

Kennis over ervaringsdeskundigheid

b. Sietske geeft voorlichting aan een groepje daklozen. Zij gebruikt hiervoor haar eigen ervaring, aangevuld met informatie en kennis uit andere bronnen.

fb .v

c. Pieter luistert naar het verhaal van de cliënt. Hij voelt frustratie in zich opkomen. Hoe kan het zijn dat dit soort problemen nog steeds bestaan?

tie

d. Voor deze keer helpt Eric zijn cliënt bij het doen van boodschappen en het koken. Hij weet nog hoe fijn het is om zo af en toe wat extra ondersteuning te krijgen. Vroeger kon hij door een soortgelijke actie van zijn mentor daarna juist bergen verzetten. Hij voelde zich dan sterk!

Theoriebron Competenties en vaardigheden <

In de maatschappelijke zorg ben jij je eigen instrument. Daarom is het belangrijk dat je jezelf goed kent. In deze opdracht schrijf je een verslag van ongeveer een A4’tje over je eigen ervaringen met ervaringsdeskundig werken met behulp van het Werkmodel De vijf W’s. De bedoeling is dat je met deze opdracht je eigen ervaringen koppelt aan de theorie die je hebt gelezen in de Theoriebronnen Kennis over ervaringsdeskundigheid en Competenties en vaardigheden. Het kan gaan om je ervaringen met het werken met je eigen ervaringsdeskundigheid of om je ervaring met het werken met andere ervaringsdeskundigen.

Theoriebron Kennis over ervaringsdeskundigheid <

Opdracht Persoonlijke ervaring

Opdracht 7

u' Ac

e. Ciska is met cliënt Margriet bij het gemeentehuis. Zij proberen een uitkering voor Margriet aan te vragen. Ciska merkt dat Margriet eigenlijk alles aan haar overlaat. Uit ervaring weet Ciska dat dit niet handig is. Natuurlijk wil zij Margriet ondersteunen en helpen, maar zaken overnemen doet ze niet meer. Ciska helpt Margriet het zelf te doen. Dit doet ze op empowerende wijze.

Werkmodel De vijf W’s <

Opdracht 8

Oordeelloos luisteren

Een algemene competentie die een ervaringsdeskundige, maar ook een reguliere hulpverlener, moet beheersen is het oordeelloos luisteren. Omdat het mogelijk is dat je in het werk met ervaringsdeskundigen zelf ook vooroordelen hebt, ga je oefenen met deze competentie. Dit doe je door op drie manieren naar elkaar te luisteren. Jullie worden opgedeeld in tweetallen. De een vertelt iets waar hij heel trots op is of zich juist voor schaamt. De ander luistert hiernaar op drie manieren: 1. Luister met een positief oordeel Denk dingen als: ‘Wat ben jij toch een leuke vent, wat een gaaf verhaal, wat vertel je het leuk enzovoort.’ 2. Luister met een negatief oordeel Denk dingen als: ‘Jaja, geloof je het zelf, wat ben jij een zeurpiet, SAAI, wat zit je er stom bij enzovoort.’

Kennis over ervaringsdeskundigheid

3. Luister zonder oordeel Concentreer je op de inhoud van wat de ander zegt en observeer hoe hij het vertelt: gebaren, mimiek, stem enzovoort.

fb .v

a. Wat heb gemerkt toen je je verhaal vertelde? Welk effect had de manier van luisteren van de ander op je?

Opdracht 9

Het verhaal van een geslaagde opleiding Lees het Artikel Een geslaagde opleiding.

u' Ac

Artikel Een geslaagde opleiding <

tie

b. Waaraan kon je merken dat de manier van luisteren veranderde? Waaraan zag je wat de ander dacht?

a. Spreekt dit verhaal jou aan? Leg uit waarom wel of waarom niet.

b. De persoon in het verhaal heeft op twee manieren kennisgemaakt met ervaringsdeskundigheid. Geef in eigen woorden aan wat deze manieren zijn.

c. Hoe vind je de omschrijving van de persoon in het verhaal over het professionele jasje dat hij aandoet of juist niet? Kun jij je hierin vinden?

Rollen van de ervaringsdeskundige Er zijn vijf rollen die een ervaringsdeskundige kan innemen in zijn werk: 1. de bruggenbouwer 2. de bondgenoot 3. het rolmodel 4. de veranderaar 5. de luis in de pels.

Opdracht 10

Theoriebron Kennis over ervaringsdeskundigheid < Theoriebron Competenties en vaardigheden <

a. Omschrijf per rol wat deze in jouw ogen inhoudt. 1.

Kennis over ervaringsdeskundigheid

fb .v

b. Geef per rol een voorbeeld. Als het niet lukt om deze aan het werk te koppelen, kun je ook een voorbeeld geven uit de dagelijkse praktijk waaruit blijkt dat je de rol hebt begrepen. Eigen antwoord, maar bijvoorbeeld:

tie

u' Ac

Theoriebron Kennis over ervaringsdeskundigheid <

Theoriebron Competenties en vaardigheden <

Vacature

Opdracht 11

Filmpje Ervaringsdeskundigheid, kunst of kunstje? <

Ervaringsdeskundige bekijkt vacatures. Bekijk het Filmpje Ervaringsdeskundigheid, kunst of kunstje? In dit Filmpje worden de specifieke en algemene competenties uitgewerkt die een ervaringsdeskundige moet beheersen. Deze informatie helpt je bij het maken van de opdracht. Maak viertallen. Samen met drie medestudenten schrijf je een vacature die gericht is op de functie van individueel begeleider in de thuiszorg. Je vult de functieomschrijving, de kern van de functie, de situatieschets en vooral de hoofdtaken aan waardoor dit een functie wordt

Kennis over ervaringsdeskundigheid

die specifiek voor ervaringsdeskundigen is. Verder vul je de kopjes kennis, vaardigheden, zelfstandigheid en overige functie-eisen in, waarbij je gebruikmaakt van hetgeen je geleerd hebt over werken met ervaringsdeskundigen.

fb .v

Individueel begeleider ThuisZorg

Functieomschrijving Begeleiden van cliënten met uiteenlopende zorgvragen, aansturen en coachen van assistent-begeleiders, opstellen van persoonlijke plannen, onderhouden van in- en externe contacten.

u' Ac

tie

1. Kern van de functie Individuele begeleiding heeft als kern het handhaven van zelfredzaamheid door het compenseren van beperkingen, het helpen accepteren van de situatie en het bevorderen van integratie in de samenleving. De functie omvat begeleiding bij het dagelijks leven (waar cliënt ook woont) in verband met problematische regie over het leven, toezicht en praktische hulp (financiën en administratie). De functie is gericht op het behoud van (verworven) vaardigheden. Hieronder valt ook enige verzorging die door de individuele begeleider kan worden uitgevoerd in directe samenhang met de functie. 2. Situatieschets Ondersteunende begeleiding neemt een beperking/handicap/aandoening als gegeven en ondersteunt/behoudt/stimuleert in dat kader de zelfredzaamheid. Hierbij staat centraal het voorkomen van verergering en sociaal isolement, stabiliseren en ondersteunen van de cliënt.

4. Kennis

3. Hoofdtaken 1. Begeleidt een zorgvrager bij zelfredzaamheid 2. Begeleidt een zorgvrager op emotioneel gebied 3. Begeleidt een zorgvrager op sociaal-maatschappelijk gebied 4. Begeleidt een zorgvrager bij problemen met huishouden en wonen.

5. Vaardigheden

Kennis over ervaringsdeskundigheid

7. Overige functie-eisen

u' Ac

tie

fb .v

6. Zelfstandigheid

Meerwaarde en randvoorwaarden

fb .v

Inleiding

u' Ac

tie

Het werken met ervaringsdeskundigen kan voor zowel de ervaringsdeskundige zelf, als voor de cliënt en voor de organisatie grote voordelen hebben. Maar voordat deze voordelen goed uit de verf kunnen komen, moet er wel aan een aantal randvoorwaarden worden voldaan. Deze randvoorwaarden zijn gebaseerd op de visie van de herstelondersteunende zorg. Je gaat in deze oefeningen aan de slag met de theorie over deze onderwerpen.

Financiering is nodig bij de inzet van ervaringsdeskundigen.

Leerdoelen

Je kunt de meerwaarde van het inzetten van ervaringsdeskundigen uitleggen. Je kunt de randvoorwaarden beschrijven die nodig zijn bij de inzet van ervaringsdeskundigen. • Je kunt de visie op herstelondersteunende zorg uitleggen. • Je kunt uitleggen welke randvoorwaarden, zoals financiering en scholing, nodig zijn bij de inzet van ervaringsdeskundigen. • Je kunt uitleggen wat de meerwaarde van de inzet van ervaringsdeskundigen is voor de cliënt en zijn naasten. • Je kunt uitleggen wat de meerwaarde van de inzet van ervaringsdeskundigen is voor de organisatie. • Je kunt uitleggen wat de meerwaarde van de inzet van ervaringsdeskundigen is voor de ervaringsdeskundige zelf.

Meerwaarde en randvoorwaarden

Lees de onderstaande zinnen en maak de zin af met het juiste woord op de lege plek. 1. Ervaringsdeskundig werken kan alleen goed tot zijn recht komen als de van de organisatie uitgewerkt is in een duidelijk beleid.

Theoriebron De randvoorwaarden <

Vul de zinnen aan

2. Er moet

vrijgemaakt worden voor scholing, opleidingen en voorlichting.

fb .v

Opdracht 12

3. De persoonlijke ervaring wordt pas ervaringskennis door deze te anderen, deze te

, erop te

en te spiegelen aan

. 4.

zorg is gebaseerd op: herstel, empowerment en ervaringsdeskundigheid.

van de eigen kracht.

u' Ac

Bestudeer het Artikel Werken met ervaringsdeskundigen vereist cultuuromslag. In het artikel worden vijf uitgangspunten omschreven die ervoor zorgen dat de kloof tussen het wel willen werken met ervaringsdeskundigen maar het niet tot uitvoer brengen op de werkvloer, kleiner wordt. Werk deze vijf uitgangspunten uit in eigen woorden. a. Omslag naar herstelondersteunende zorg kost tijd en inspanning.

Artikel Werken met ervaringsdeskundigen vereist cultuuromslag <

Cultuuromslag

tie

5. Empowerment staat in de herstelondersteunende zorg voor het

Opdracht 13

met

b. Schep helderheid over taken en rollen.

c. Zoek een balans tussen eigen herstel en verbetering van hulpverlening.

e. Zorg voor integratie, voorkom annexatie.

d. Betrek professionals met eigen ervaring.

Meerwaarde en randvoorwaarden

Maak tweetallen. De persoonlijke ervaring wordt pas ervaringskennis door deze te delen met anderen, deze te analyseren, erop te reflecteren en te spiegelen aan literatuur. Door het volgen van een opleiding of cursus wordt de ervaringskenner een ervaringsdeskundige. In de theoriebron heb je gelezen welke opleidingen er zoal bestaan. Deze opsomming is niet compleet. Zoek op internet naar andere opleidingsmogelijkheden. Dit kunnen ook cursussen zijn, korte themadagen, congressen of herstelbijeenkomsten. Wissel je zoekresultaten uit met een medestudent.

u' Ac

Theoriebron De randvoorwaarden <

Opleiding

tie

Opdracht 14

fb .v

f. Kies vijf termen uit het artikel die je niet direct begreep. Zoek de betekenis van deze termen op en werk ze uit.

a. Zet drie opleidingsmogelijkheden die je op internet hebt gevonden op een rijtje.

Film • • • •

Bekijk met elkaar het Filmpje Samen werken aan herstel. Bespreek met elkaar welke indruk deze film op je heeft gemaakt. Bespreek hoe het onderwerp ervaringsdeskundig werken terugkomt in deze film. Bespreek hoe de herstelondersteunende zorg terugkomt in deze film.

Opdracht 15

b. Welke andere opleidingen of cursussen heeft je medestudent gevonden?

Filmpje Samen werken aan herstel <

a. Wat blijft je het meest bij na het zien van deze film?

b. Wat neem je mee in je toekomstige werk?

Meerwaarde en randvoorwaarden

Opdracht 16 Theoriebron De voordelen <

Voordelen a. Het werken met ervaringsdeskundigen biedt veel voordelen. Je ziet hierna een opsomming van voordelen. Geef bij elk voordeel aan of het gaat om een voordeel voor de cliënt, voor de ervaringsdeskundige of voor de organisatie.

Rolmodel

fb .v

Verrijking zelfbeeld Versterking cliëntenperspectief Gemotiveerde medewerkers Uiting van dankbaarheid Baken van hoop

Gevoeligheid voor bejegening Persoonlijke zingeving

u' Ac

Vernieuwing in werkwijzen

tie

Begrip voor terugval

Theoriebron De randvoorwaarden <

Voorbereiding: • Verdeel de twee theoriebronnen over twee keer twee studenten. • Lees ter voorbereiding het Werkmodel Presenteren. In dit Werkmodel staan goede tips die jullie kunnen gebruiken om een sterke presentatie neer te zetten. • De presentatie moet minimaal tien en maximaal vijftien minuten duren. • Zoek op internet naar extra informatie, filmpjes of afbeeldingen waarmee jullie de theorie extra goed kunnen uitleggen. • Zet jullie presentatie goed in elkaar. Zorg voor een helder verhaal. • Gebruik het whiteboard, de beamer enzovoort. • De toehoorders maken aantekeningen en mogen na afloop uiteraard vragen stellen. • Wissel om. a. Hoe vond je het om op deze manier met de theorie bezig te zijn?

Werkmodel Presenteren <

Vorm viertallen. Je vormt samen met een medestudent een expertgroepje. Je gaat samen met de medestudent een theoriebron extra goed bestuderen. Aan de hand van het Werkmodel Presenteren bereiden jullie een presentatie voor. Vervolgens presenteren jullie aan een ander groepje van twee studenten jullie verhaal. De andere twee studenten presenteren hun deel van de theorie aan jullie.

Theoriebron De voordelen <

Experts

Opdracht 17

b. Kies van elke categorie een voordeel en werk het uit. Geef een voorbeeld zoals jij denkt dat het voordeel geïnterpreteerd moet worden.

Meerwaarde en randvoorwaarden

u' Ac

tie

fb .v

b. Omschrijf twee punten die je hebt geleerd van de presentatie van de anderen.

Samenwerking en evaluatie

fb .v

Inleiding

u' Ac

tie

De ervaringsdeskundige die besluit om zijn ervaring in te zetten in het hulpverleningsproces zal meestal beginnen met een opleiding en een werkervaringsplaats. Als hij vervolgens in een team wordt opgenomen als ervaringsdeskundige is het leerproces nog niet klaar. Net als de reguliere hulpverlener zal hij zijn kennis en ervaring op peil moeten houden. Taken en verantwoordelijkheden moeten duidelijk zijn en regelmatige evaluatie van de werkzaamheden is belangrijk.

Samenwerken: alle neuzen dezelfde kant op!

Leerdoelen Je kunt beschrijven wat belangrijk is in de samenwerking met een ervaringsdeskundige en deze samenwerking evalueren. • Je kunt uitleggen welke voorwaarden nodig zijn om een ervaringsdeskundige een goede start te laten maken in het team. • Je kunt uitleggen dat een ervaringsdeskundige geen uitzonderlijke plek in een team heeft. • Je kunt het belang uitleggen van het open en duidelijk zijn in verwachtingen en taken.

Samenwerking en evaluatie

Je kunt uitleggen welke aandachtspunten er zijn in de samenwerking met ervaringsdeskundigen. Je kunt op de juiste wijze de samenwerking met de ervaringsdeskundige evalueren.

•

Theoriebron De samenwerking <

Samenwerken

fb .v

Opdracht 18

•

Maak tweetallen. Lees de Theoriebron De samenwerking goed door. Samen met een medestudent stel je vragen die de theorie samenvatten. Hiervoor vul je de volgende zinsonderdelen aan:

tie

a. Wat is …

c. Wanneer is …

d. Waarom …

u' Ac

b. Wie is …

e. Wat is het verschil …

f. Hoe …

Beantwoord de vragen die je hebt gemaakt samen met je medestudent.

g. Wat is …

h. Wie is …

Wanneer is …

Samenwerking en evaluatie

Waarom …

Reacties

tie

Theoriebron De samenwerking <

Hoe …

Bekijk het Filmpje Congres Inzet van ervaringsdeskundigen en lees de Theoriebron De samenwerking. a. Herken je de thema’s die terugkomen in de theoriebron en in het filmpje? Noem er drie.

u' Ac

Opdracht 19

fb .v

k. Wat is het verschil …

Filmpje Congres Inzet van ervaringsdeskundigen <

De ervaringsdeskundige zal in zijn werk situaties tegenkomen die hij herkent vanuit zijn eigen ervaringen. Deze herkenning zal gaandeweg steeds meer gemengd worden met de ervaringen als hulpverlener. Dit gegeven wordt ook wel tweetaligheid genoemd. Deze tweetaligheid kan gezien worden als voordeel. Bekijk het Filmpje Tweetalige ervaringsdeskundige.

Filmpje Tweetalige ervaringsdeskundige <

Tweetalig

Opdracht 20

b. Kies drie reacties uit die je aanspreken en omschrijf waarom je deze keuze maakt.

a. Wat wordt in het filmpje bedoeld met tweetaligheid?

b. Omschrijf twee voordelen van tweetaligheid voor een ervaringsdeskundige.

c. Geef aan welke uitspraak afkomstig is van een cliënt en welke van iemand van de organisatie: Mijn hoofd zit vol.

Samenwerking en evaluatie

Ik heb last van een craving.

De bezoektijden moeten duidelijker gereguleerd worden.

u' Ac

Doodmoe word ik van dat gepraat.

tie

Als ik mijn gevoel wil delen, wil ik dat direct kunnen doen.

fb .v

We moeten de werklast beter verdelen.

De herstelbijeenkomsten zijn uiterst succesvol.

De inzet van ervaringsdeskundigheid valt of staat met een duidelijke visie. Deze visie moet gebaseerd zijn op de herstelondersteunende zorg. Hieronder lees je een voorbeeld van een dergelijke visie: De SBWU (Stichting Beschermende Woonvormen Utrecht) heeft een visie geformuleerd waarin herstel en herstelondersteunende zorg een duidelijke plaats hebben: “De SBWU vindt het belangrijk dat mensen op hun eigen manier kunnen wonen, een dagbesteding vinden die bij hen past en relaties aangaan die voor hen belangrijk zijn. De SBWU biedt daarom keuzemogelijkheden in vormen van huisvesting en ondersteuning. Daarbij staat voorop dat wij aansluiten bij de wensen en behoeften van iedere individuele cliënt. Het begrip ‘herstel’ speelt een belangrijke rol binnen onze begeleiding. Dat is niet hetzelfde als ‘beter worden’ of ‘genezen’. Herstel betekent voor ons het leren omgaan met je psychische handicap, deze een plaats geven in je leven en zo een zinvol leven opbouwen. Volgens onze visie werkt een cliënt zelf aan zijn herstel. Herstel is een individueel proces, waarbij de cliënt zijn leven opnieuw inhoud probeert te geven, uitgaande van zijn eigen mogelijkheden. Zo nodig kunnen anderen (vrienden, familie, hulpverleners, begeleiders) daarbij ondersteunen. Deze visie is als volgt geformuleerd in onze missie: De SBWU biedt begeleiding en huisvesting aan mensen met psychiatrische en/of verslavingsproblemen. Deze begeleiding is herstelondersteunend en draagt bij aan de kwaliteit van leven en de tevredenheid van de cliënt. Op deze wijze ondersteunen wij onze cliënten in het benutten van hun mogelijkheden om inhoud te geven aan hun leven. De SBWU neemt dus nooit de touwtjes uit handen, maar zoekt samen met de cliënt naar oplossingen en mogelijkheden. De cliënt maakt uiteindelijk zijn eigen keuzes en kiest zijn eigen weg. Om ervoor te zorgen dat het hersteldenken een vast onderdeel van de SBWU-begeleiding wordt en om begeleiders en cliënten hier praktische handvatten voor te bieden, heeft de SBWU het Bureau Herstel opgericht. Bijzonder is dat dit bureau wordt

Theoriebron De samenwerking <

Visie

Opdracht 21

Samenwerking en evaluatie

fb .v

a. Zoek op internet naar visies van organisaties die ook gebaseerd zijn op de herstelondersteunende zorg. Beschrijf een van die visies op een A4’tje.

bemand door ervaringsdeskundigen die in dienst zijn van de SBWU. Ook is de Richtlijn voor goede zorg uitgebracht, waarin beschreven staat hoe herstelondersteuning in de dagelijkse praktijk kan worden vormgegeven.” Bron: www.sbwu.nl.

Theoriebron De samenwerking <

Evaluatie

u' Ac

Opdracht 22

tie

b. Wat is de kracht van de visie van de organisatie die jij hebt opgezocht?

De ervaringsdeskundige is onderdeel van een team. Soms is dat een team met alleen ervaringsdeskundigen maar vaak ook een team met diverse functies. Net als bij elke hulpverlener zal het functioneren van de ervaringsdeskundige geëvalueerd worden.

a. Wat zijn aandachtspunten in de evaluatie van de ervaringsdeskundige?

b. Wat is noodzakelijk om een ervaringsdeskundige zijn plek in het team en in het werk eigen te kunnen laten maken? Noem minimaal drie punten.

De knelpunten

Inleiding

Knelpunten in herstel.

u' Ac

tie

fb .v

Het werken met ervaringsdeskundigen kent naast voordelen ook enkele knelpunten. Deze knelpunten zijn vooral aandachtspunten voor de ervaringsdeskundige zelf. Maar ook de organisatie en jij als collega moeten deze knelpunten kennen en herkennen. In de meeste gevallen gaat het niet om het zoeken naar een oplossing maar is bewustwording van de knelpunten voldoende.

Leerdoelen

Je kunt knelpunten bij de inzet van ervaringsdeskundigen beschrijven. • Je kunt omschrijven wat een eventuele terugval van de ervaringsdeskundige betekent voor alle partijen. • Je kunt het risico van rolverwarring uitleggen. • Je kunt het risico van een verstoorde balans in afstand en nabijheid omschrijven. • Je kunt vooroordelen ten aanzien van de ervaringsdeskundige omschrijven.

De terugval

Opdracht 23

Theoriebron De knelpunten <

Diederik werkt op een woongroep voor mensen met een zware depressie. Door een heftige gebeurtenis op het werk is ervaringsdeskundige Diederik al enige tijd van slag. Hij heeft last van concentratieverlies en slaapt slecht. Hij voelt de depressie aan hem trekken en voordat hij het weet is het zover. Hij zit in een crisis. a. Omschrijf wat deze terugval betekent voor Diederik.

b. Omschrijf wat de terugval van Diederik kan betekenen voor de cliënten.

De knelpunten

c. Omschrijf de acties die de organisatie kan nemen om schade te voorkomen.

Werkmodel Terugvalpreventieplan <

Terugvalpreventieplan

Een terugvalpreventieplan is een plan waarnaar je kunt grijpen als je merkt dat het wat minder goed gaat. Het is eigenlijk een soort gebruiksaanwijzing voor jezelf. Wat zijn je valkuilen, waar haal je je kracht uit, bij wie kun je terecht?

tie

Opdracht 24

fb .v

d. Omschrijf de acties die de organisatie had kunnen nemen om deze terugval te voorkomen.

u' Ac

a. Kies een situatie uit waarin je je eigen gedrag veranderd zou willen zien. Dit kan gaan om bijvoorbeeld het stoppen met roken of snoepen, meer bewegen of minder hard werken. Uiteraard kun je ook kiezen voor een serieuzere gedragsverandering in het geval je hier ervaringsdeskundig in bent. Vul aan de hand van het Werkmodel Terugvalpreventieplan het plan in.

Het Filmpje Tien tips tegen terugvallen geeft je tien goede tips die het terugvallen tegen kunnen gaan. Deze tips zijn uiteraard breder te trekken naar allerlei andere situaties waarin een persoon in negatief gedrag kan terugvallen.

Filmpje Tien tips tegen terugvallen <

Tips tegen terugvallen

Opdracht 25

b. Denk je dat het invullen en bijhouden van het terugvalpreventieplan je kan helpen de gedragsverandering vast te houden of in te zetten? Hoe vond je het om er zo specifiek mee bezig te zijn?

a. Zet de tien tips op een rijtje.

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

De knelpunten

Opdracht 26

Stellingen rolverwarring

In de Theoriebron De knelpunten lees je over rolverwarring. In deze opdracht lees je een aantal stellingen over dit onderwerp. Je geeft aan of de stelling juist is of niet.

Stelling 1 De ervaringsdeskundige kan andere zaken herkennen dan de reguliere hulpverlener.

tie

Theoriebron De knelpunten <

fb .v

b. Hoe kun je een ervaringsdeskundige collega helpen met deze tips? Geef drie voorbeelden.

u' Ac

Stelling 2 Door professionalisering kan de ervaringsdeskundige een reguliere hulpverlenersrol aannemen. Hierdoor kan hij zich beter inleven in de cliĂŤnt.

Stelling 3 Rolverwarring kan niet ontstaan als de functieomschrijving volledig helder is.

Stelling 4 Het kan ingewikkeld zijn om in een zelfhulpgroep een cliĂŤnt tegen te komen.

Opdracht 27

Rolverwarring

Maak viertallen. Lees het Artikel Ervaringsdeskundigheid. In dit artikel worden een aantal uitspraken gedaan die te maken hebben met rolverwarring.

Theoriebron De knelpunten <

Stelling 5 Informatie die een ervaringsdeskundige in bijvoorbeeld een zelfhulpgroep ter ore komt mag niet gebruikt worden in de hulpverlening.

a. Welke uitspraken die te maken hebben met rolverwarring ben je tegengekomen in het artikel? Noem er drie.

Artikel Ervaringsdeskundigheid <

De knelpunten

Opdracht 28

fb .v

b. Wissel jouw bevindingen uit met een groepje medestudenten. Bespreek wat jullie is opgevallen.

Vooroordelen

Lees Theoriebron De knelpunten en bekijk het Filmpje Wat is stigma? Een van de knelpunten in het werken met ervaringsdeskundigen is de confrontatie met vooroordelen. Veel mensen zijn geneigd te denken dat zij geen vooroordelen hebben. Een mooie gedachte maar helaas niet geheel realistisch.

Filmpje Wat is stigma? <

a. Lees de vooroordelen op de Website Samen sterk zonder stigma. Maak viertallen. Kies vier vooroordelen uit en geef er een voorbeeld uit je eigen praktijk bij. Hoe heb jij je schuldig gemaakt aan deze vooroordelen?

u' Ac

tie

Theoriebron De knelpunten <

Website Samen sterk zonder stigma <

Afstand en nabijheid

Opdracht 29

b. Bespreek met je medestudenten de praktijkvoorbeelden. Wissel ervaringen uit en probeer met elkaar te bedenken hoe jullie deze vooroordelen uit de wereld zouden kunnen helpen.

In de Theoriebron De knelpunten lees je over de balans tussen afstand en nabijheid. Het Filmpje Hulpverleners helpen bij herstel laat een bredere visie zien over het zoeken naar en behouden van deze balans.

Theoriebron De knelpunten <

a. De herstelcoach geeft op een gegeven moment in het filmpje heel duidelijk aan waar het mis kan gaan in de afstand en nabijheid. Geef dit in eigen woorden weer.

b. Wat vind je van de boodschap uit dit filmpje? Omschrijf wat het met je doet.

Filmpje Hulpverleners helpen bij herstel <

De knelpunten

Opdracht 30

Grenzen

Afstand en nabijheid in de hulpverleningsrelatie is een thema dat altijd actueel is. De juiste balans betekent dat de hulpverlener professioneel betrokken is bij de cliĂŤnt. Te weinig afstand brengt problemen met zich mee en te veel afstand is niet bevorderlijk voor het herstelproces. De juiste balans vinden heeft ook te maken met het kennen van je eigen grenzen en het aangeven van deze grenzen. Bekijk het Filmpje Subtiel grenzen aangeven. Je ziet hier hoe subtiel maar ook hoe krachtig lichaamstaal kan werken.

tie

Filmpje Subtiel grenzen aangeven <

fb .v

c. Wat neem je eruit mee in je toekomstige werk?

u' Ac

a. Geef een voorbeeld van een situatie waarin jij over je eigen grenzen bent gegaan en zo de situatie te dicht bij hebt laten komen.

b. Geef een voorbeeld van een situatie waarin jij te veel afstand hebt bewaard.

Reflectie

Reflectie Opdracht 31

Reflectie op de lesstof

fb .v

a. Wat heb je allemaal geleerd? Noem drie dingen.

tie

b. Wat wist je al?

Opdracht 32

u' Ac

c. Wat ga je in de toekomst in jouw werk gebruiken?

Kritisch en creatief denken

a. Kijk je naar verschillende mogelijkheden als dingen niet in één keer lukken? Noem één voorbeeld.

b. Kom jij voor jouw mening uit als de situatie dat vraagt? Noem één voorbeeld.

c. Heb jij het uiterste uit jezelf gehaald bij de opdrachten? Noem één voorbeeld.

Opdracht 33

Zelfregulatie en zelfsturing a. Heb je een goede planning gemaakt? Geef hiervan één voorbeeld.

Reflectie

b. Heb je de goede bronnen en materialen gebruikt? Geef hiervan één voorbeeld.

Samenwerken

tie

Opdracht 34

fb .v

c. Ben je goed omgegaan met feedback? Geef hiervan één voorbeeld: hoe heb je gereageerd?

u' Ac

a. Heb jij bijgedragen aan een goede sfeer in de groep? Geef hiervan één voorbeeld.

b. Hebben jullie als groep goede afspraken gemaakt? Geef één voorbeeld van een goede afspraak.

c. Kan je goed met andere mensen omgaan, ook al zijn ze anders dan jij? Geef hiervan één voorbeeld.

Theoriebron Kennis over ervaringsdeskundigheid

fb .v

Inleiding

tie

Ieder mens heeft ervaringen: leuke ervaringen en minder leuke ervaringen. Alle ervaringen samen vormen de mens die je bent. Ervaringskennis doe je op als ervaringen worden geanalyseerd en als erop wordt gereflecteerd. Ervaringsdeskundigheid is het resultaat van deze twee eerdere processen. In de maatschappelijke zorg kun je samenwerken met ervaringsdeskundige collegaâ&#x20AC;&#x2122;s. Wat betekent dat voor jou, voor het team en voor de ervaringsdeskundige zelf? In deze theoriebron worden je een aantal begrippen uitgelegd zodat je de basis beheerst.

u' Ac

1. Ervaring oftewel ik-kennis

Ik-kennis bestaat uit individuele ervaringen. Ervaring is de confrontatie met de werkelijkheid van jezelf en de wereld om je heen. Levenservaring is de opeenstapeling van deze ervaringen. CliĂŤnten hebben ervaring met het leven met een psychische kwetsbaarheid. Deze ervaring bestaat uit: de impact van de kwetsbaarheid op het dagelijks leven, hoe het is om ziek te zijn, ontdekken wat wel of niet helpt en ontdekken hoe de omgeving en samenleving reageert op jou. De ik-kennis is een verzameling van inzichten in belemmerende en bevorderende factoren voor herstel en leven naar eigen inzicht.

2. Ervaringskennis oftewel wij-kennis

Ik-kennis kan wij-kennis worden door het delen van ervaringen en het zoeken naar overeenkomsten en unieke aspecten. Er ontstaat collectieve kennis, opgedaan door analyse en reflectie op individuele en gedeelde ervaringen en andere bronnen. De wij-kennis wordt ook wel ervaringskennis genoemd.

3. Ervaringsdeskundigheid Ervaringsdeskundigheid is het vermogen om de eigen ervaringskennis aan anderen over te brengen en daarmee ruimte te maken voor herstel. Deskundigheid is dan verbonden aan kennis en handelen. De ervaringsdeskundige zet zijn ervaringskennis in het werk met anderen op professionele wijze in. In het schema zie je hoe de termen ervaring, ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid met elkaar gelinkt zijn.

fb .v

Theoriebron Kennis over ervaringsdeskundigheid

tie

Ervaringsdeskundigheid ontwikkelen.

u' Ac

Domeinen van ervaringskennis

Ervaringskennis, de wij-kennis, omvat zowel collectieve als individuele kennis. Bakel en Boertien (2012) geven vier domeinen aan van ervaringskennis: 1. zelfinzicht: kennis over het eigen lichaam, geest, gedrag, handelen en persoonlijk herstel 2. kennis over de werking van hulp- en dienstverleners en zorgsystemen en hoe je er het beste gebruik van kunt maken in het herstel 3. kennis over maatschappelijke reacties, zowel positief als negatief en kennis over maatschappelijk herstel en emancipatie 4. herstelondersteuning: kennis over hoe je mensen in soortgelijke situaties kunt ondersteunen. Kennis over deze domeinen wordt opgedaan door het uitwisselen van kennis, door analyse en reflectie en vanuit andere bronnen, en vormt hiermee de ervaringsdeskundigheid.

Wat en wie zijn ervaringsdeskundigen?

Met name in de ggz en verslavingszorg worden steeds meer ervaringsdeskundigen ingezet. Op de Website De ervaringsdeskundige is de volgende definitie terug te vinden: â&#x20AC;&#x153;Ervaringsdeskundigheid is het vermogen om op grond van eigen herstelervaring voor anderen ruimte te maken voor herstel. De kennis die door reflectie op de eigen ervaringen en ervaringen van deelgenoten is vergaard, aangevuld met kennis uit andere bronnen, wordt op een professionele manier ingezet ten behoeve van anderen.â&#x20AC;? Met andere woorden: ervaringsdeskundigen zijn lotgenoten die met hun problematiek om hebben leren gaan en anderen willen helpen. Ervaringsdeskundigen kunnen bijvoorbeeld mensen zijn die hun verslaving hebben overwonnen of die een manier hebben weten te vinden om te kunnen omgaan met hun psychiatrische ziekte. Maar ook (voormalige) dak- en thuislozen kunnen werken als ervaringsdeskundigen. Deze cursus gaat over het werken met ervaringsdeskundigen in een professioneel team. De werkzaamheden kunnen ook dan op vrijwillige basis worden uitgevoerd. Er moet wel voldoende aandacht zijn voor de organisatie van de werkomstandigheden.

Theoriebron Kennis over ervaringsdeskundigheid

Herstelondersteunende zorg

fb .v

Herstel is het proces waarbij cliënten naast hun ziekte een voor hen zinvolle betekenis kunnen geven aan hun leven. Dit proces verloopt vaak met horten en stoten. Herstelondersteunende zorg is alle zorg die dit herstelproces van de cliënt bevordert. Rode draad in het werken met ervaringsdeskundigen is deze herstelondersteunende zorg, waarbij de ervaringsdeskundige de eigen kracht van de cliënt en zijn omgeving herkent, stimuleert en benut. Herstel is op te delen in drie vormen: 1. herstel van de aandoening: beter worden 2. herstel van de persoonlijke identiteit: empowerment 3. maatschappelijk herstel: welke rol ik inneem in de samenleving.

u' Ac

Mogelijke werkzaamheden

tie

Herstelondersteunende zorg omvat ondersteuning in alle drie de vormen.

De werkzaamheden die een ervaringsdeskundige kan uitvoeren zijn gebaseerd op drie kerntaken. 1. Ondersteuning bij individuele herstelprocessen De ervaringsdeskundige ondersteunt de cliënt in eerste instantie bij het beter worden. Vervolgens zal hij met de cliënt dagelijkse bezigheden in kaart brengen en de cliënt begeleiden bij de uitvoering hiervan. Verder begeleidt de ervaringsdeskundige de cliënt in het vinden van een rol in de maatschappij. Dit doet hij door met de cliënt te kijken waar zijn krachten en mogelijkheden liggen en deze in te zetten. 2. Inrichting van herstelondersteunende zorg De ervaringsdeskundige ondersteunt en bevordert de culturele verandering en het tegengaan van stigmatisering. Dit doet hij door onder andere scholing, coaching en ondersteuning van collega’s. Hiermee beïnvloedt hij de cultuur en visie van de ggz, maar ook de samenwerking en aansluiting tussen ggz en andere maatschappelijke sectoren. 3. Creëren van maatschappelijke kansen De ervaringsdeskundige draagt bij aan de acceptatie van bepaalde cliëntgroepen door het geven van voorlichting aan organisaties en het scheppen van mogelijkheden voor hen om mee te draaien in de maatschappij. Door het werk van de ervaringsdeskundigen worden vooroordelen weggenomen.

Deze drie kerntaken voert de ervaringsdeskundige vanuit zijn eigen ervaringen uit. Het zijn onderdelen van het gehele takenpakket dat de ervaringsdeskundige verricht voor de organisatie waarvoor hij werkt.

Uitvoering in de praktijk Naast het reguliere takenpakket is er nog een aantal veelvoorkomende activiteiten die de ervaringsdeskundige uitvoert: • Hij ondersteunt zelfhulp bij herstelactiviteiten en herstelprocessen van individuen en groepen. Dit doet hij door vanuit (h)erkenning, reflectie en begrip ruimte te creëren, zodat de cliënt zelf aan zijn herstelproces kan werken. •Hij coacht reguliere begeleiders, behandelaren en ervaringsdeskundigen bij het benutten van de beroepsmatige inzet van ervaringsdeskundigheid. • Hij schoolt cliënten, reguliere begeleiders en behandelaren, ervaringsdeskundigen en andere betrokkenen en organiseert deskundigheidsbevordering voor ze.

Theoriebron Kennis over ervaringsdeskundigheid

• •

Hij adviseert bij het inrichten van herstelondersteunende zorg, zorgprogramma’s en beleid. Hij doet onderzoek vanuit het perspectief van ervaringsdeskundigheid. Hij geeft voorlichting en zorgt dat er een breder draagvlak ontstaat voor het werken met ervaringsdeskundigen binnen en buiten de ggz. Hiermee wordt een maatschappij gemaakt waarbij er ruimte is voor mensen die anders zijn. Hij ontwikkelt en coördineert visievorming en beleid vanuit ervaringsdeskundigheid. Hij ontwikkelt antistigma-activiteiten. Hierbij kun je denken aan het geven van voorlichting over psychiatrische diagnoses en het bewust maken van bestaande vooroordelen over deze diagnoses. De ervaringsdeskundige kan zijn ervaringen met de confrontaties met een stigma inbrengen en vertellen hoe hij daarmee omgaat of -ging. Dit is verhelderend voor de cliënt, maar ook voor zijn sociale omgeving.

fb .v

•

tie

De inhoud en uitvoering van deze taken zijn natuurlijk afhankelijk van het niveau waarop de ervaringsdeskundige functioneert.

u' Ac

Stigma

Op Wikipedia wordt een stigma als volgt omschreven: “Een stigma is een schandvlek of brandmerk dat aan een bepaald persoon, een groep personen of aan een zaak wordt gekoppeld. Een stigma kan ook een vooroordeel zijn dat leeft bij een bevolkingsgroep.” En: “Stigmatiseren gaat gepaard met processen zoals discriminatie.” Een stigma is dus een krachtig, negatief sociaal stempel dat de manier beïnvloedt waarop mensen zichzelf zien (zelf-stigmatisering) en gezien worden. Ook het stigma op psychische aandoeningen is dagelijkse praktijk in onze samenleving. Stigmatisering kan de impact van de psychische aandoening op het dagelijkse leven vergroten. Antistigma-activiteiten zijn dan ook een belangrijk onderdeel van het werk van de ervaringsdeskundige. Hij weet als geen ander hoe het voelt om gestigmatiseerd te worden!

Stigmatiseren leidt tot buitensluiting.

Theoriebron Competenties en vaardigheden

fb .v

Inleiding

tie

Ervaringsdeskundigheid kan een grote bijdrage leveren aan het herstel en de empowerment van de cliënt. Maar is ervaringsdeskundigheid alleen genoeg of komt hier meer bij kijken? Net als niet-ervaringsdeskundige collega’s is het noodzakelijk om veel te oefenen en bedrevenheid te ontwikkelen. Kennis en inzichten, een passende houding en een aantal essentiële persoonlijke eigenschappen zijn de basis voor het werken met anderen. De competenties, vaardigheden en rollen van de ervaringsdeskundigen worden besproken.

u' Ac

Competenties en vaardigheden

Ervaring alleen is niet genoeg om ervaringsdeskundig te zijn. Ervaringsdeskundige inzet en ondersteuning van herstel vraagt om meer, namelijk: • veel oefening en bedrevenheid • kennis en inzichten • een passende houding • een aantal essentiële eigenschappen. Deze punten zijn onderdeel van de algemene en specifieke competenties die een ervaringsdeskundige moet beheersen.

Algemene competenties

Algemene competenties die een ervaringsdeskundige moet beheersen zijn: • niet-medisch taalgebruik De ervaringsdeskundige moet in zijn contact met de cliënt emoties en gevoelens kunnen benoemen zoals ieder mens die kan ervaren. Het gebruik van medische termen schept afstand en dat moet vermeden worden. Bijvoorbeeld: ‘Ik zie dat je boos bent’ in plaats van ‘Boosheid is onderdeel van jouw psychische aandoening.’ • open en kritische blik op de betekenis van het hebben van een psychische aandoening De ervaringsdeskundige kan helpen om nieuwe betekenis te geven aan het hebben van de psychische aandoening. Hiermee schept hij ruimte voor het aanbrengen van een ander kader dat hoop en herstel biedt. • oordeelloos luisteren naar zichzelf en anderen • respect voor verschil en wederkerige inbreng De gesprekken tussen ervaringsdeskundige en cliënt verlopen in een gelijkwaardige dialoog. Erkenning, respect, acceptatie en waardering zijn sleutelwoorden. In het gesprek ontstaat dan ruimte voor beweging en kans op herstel. De ervaringsdeskundige moet voorzichtig zijn met het geven van adviezen. Het aandragen van oplossingen en adviezen is geen doel van het hulpverleningsgesprek. • flexibel omgaan met grenzen met aandacht voor de eigen grenzen • begrip van en vertrouwen in herstel • begrip van de impact van trauma's op zelfbeeld en wereldbeeld • begrip van en voor conflicten met de buitenwereld als gevolg van innerlijke strijd • reflectie en introspectie

Theoriebron Competenties en vaardigheden

Introspectie of zelfreflectie zorgt ervoor dat de ervaringsdeskundige processen herkent en begrijpt die bewust en/of onbewust plaatsvinden in zijn emotie of handelen. Dit maakt hem zelf sterker, maar kan ook helpend zijn richting de cliënt. De ervaringsdeskundige kan zijn eigen proces voorleggen aan de cliënt die zich hieraan kan spiegelen.

fb .v

Specifieke competenties

u' Ac

tie

Specifieke competenties die een ervaringsdeskundige moet beheersen zijn: • contactuele en communicatieve vaardigheden in contacten met individuen en met groepen De ervaringsdeskundige is present, oftewel aanwezig, en sluit aan bij de belevingswereld en taal van de ander. Hij durft contact te zoeken en is open en eerlijk. Ook kan de ervaringsdeskundige groepsprocessen begrijpen en de verschillende belangen in de gaten houden. • inzetten van eigen ervaringen op empowerende wijze De ervaringsdeskundige kan zijn eigen verhaal op de juiste manier inzetten waaruit kans op herstel en hoop naar voren komt. • methodisch handelen en vraaggericht werken De ervaringsdeskundige heeft kennis van de sociale kaart en andere mogelijke steunsystemen en hulpbronnen. • proactief samenwerken en netwerken De ervaringsdeskundige denkt vooruit en werkt samen met andere disciplines, zowel binnen als buiten de organisatie. conceptueel en normatief denken De ervaringsdeskundige heeft kennis van concepten als herstel, empowerment, ervaringsdeskundigheid en koppelt dit aan zijn eigen ervaringen. Ook is hij bekend met de grenzen en verantwoordelijkheden die horen bij zijn werk. • voorlichten, adviseren, scholen en coachen van zowel cliënten als collega’s • zelfreflectie, zelfsturing en zelfhantering Dit betekent dat de ervaringsdeskundige zijn eigen kernkwaliteiten, mogelijkheden en grenzen kent. Hij kan hierdoor richting geven aan het eigen beroepsmatig handelen en leren.

Het geven van voorlichting is een specifieke competentie.

Empowerment Empowerment is het vergroten van het innerlijke leiderschap van de mens. Innerlijk leiderschap betekent dat je de leiding neemt over je eigen belevingswereld. Je laat je niet langer sturen door zelfstigma’s of vooroordelen vanuit de maatschappij. Je bent in staat om zelf je leven te bepalen. Met een sterk innerlijk leiderschap wordt het makkelijker om actief deel te nemen aan de maatschappij en bijvoorbeeld werk te vinden en te houden.

Theoriebron Competenties en vaardigheden

Ook zorgt een sterk innerlijk leiderschap ervoor dat een terugval in bijvoorbeeld de verslaving minder snel zal plaatsvinden. Door empowerment kan de cliënt weer het gevoel krijgen zelf controle te hebben over de situatie en vertrouwen krijgen in de eigen keuzes en mogelijkheden.

fb .v

Rollen

u' Ac

tie

Naast de specifieke en algemene competenties die de ervaringsdeskundige moet beheersen, zijn er ook nog verschillende rollen in de organisatie die hij kan invullen. Enkele rollen zijn: • de bruggenbouwer De ervaringsdeskundige zal een brug slaan tussen cliënt en hulpverlener, in twee richtingen. • de bondgenoot De ervaringsdeskundige is vooral een bondgenoot van cliënten, een soort belangenbehartiger en vertrouwenspersoon. • het rolmodel De ervaringsdeskundige laat zien dat ook hij, met zijn ervaringen en (vroegere) psychische of andere problemen, een rol inneemt in de maatschappij. • de veranderaar De ervaringsdeskundige zet zich in om de opvattingen over de geestelijke gezondheid en zorg te veranderen. • de luis in de pels De ervaringsdeskundige heeft de rol om kritisch en spiegelend de zorg te verbeteren. Hij prikkelt met zijn kennis de organisatie van binnenuit om de zorg te verbeteren.

Theoriebron De randvoorwaarden

fb .v

Inleiding

tie

Ervaringsdeskundig werken kan alleen goed tot zijn recht komen als de visie van de organisatie uitgewerkt is in een duidelijk beleid. De randvoorwaarden moeten kloppen. In dit beleid moet de ervaringsdeskundigheid erkend worden, net als andere aanwezige functies. De visie op herstelondersteunende zorg is hierbij het uitgangspunt dat breed gedragen moet worden. Uiteraard is het noodzakelijk dat er aandacht is voor de financiering van de implementatie van ervaringsdeskundig werken en voor de scholing van de ervaringsdeskundigen als ondersteuning van hun werkzaamheden.

u' Ac

Herstelondersteunende zorg

Herstelondersteunende zorg is gebaseerd op: herstel, empowerment en ervaringsdeskundigheid. Herstel is niet hetzelfde als genezing. Herstel betekent dat er inzicht ontstaat in jezelf, je kwaliteiten en valkuilen. Met dit inzicht kun je het leven weer in eigen hand nemen. Empowerment staat in de herstelondersteunende zorg voor het ontdekken en gebruiken van de eigen kracht. De toepassing van de kennis die mensen op basis van hun eigen ervaringen opdoen in het omgaan met een psychische beperking is de ervaringsdeskundigheid.

De herstelondersteunende zorg werkt aan drie hoofdpunten: • ondersteuning van individuele herstelprocessen • bevordering van maatschappelijke participatie • leveren van een bijdrage aan verbetering van de zorg Dit is gericht zowel op cliënten als op hulpverleners, managers en andere betrokkenen.

De herstelondersteunende zorg is de gemeenschappelijke visie die gebruikt wordt als basis van het werken met ervaringsdeskundigen. Het is belangrijk om deze visie in alle lagen van een organisatie scherp te maken en te houden. Het implementeren van deze visie, en daarmee de inzet van ervaringsdeskundigen, vergt vaak een lange adem. Er is een echte cultuuromslag nodig in organisaties. Daarom is het aan te raden om te werken in kleinere deelprojecten waarbij succesvolle ervaringen een boost kunnen geven aan het overkoepelende geheel. Door de succeservaringen zijn ook andere organisaties makkelijker te betrekken bij het werken met ervaringsdeskundigen.

Financiering De herstelondersteunende zorg en het werken met ervaringsdeskundigen is nog steeds geen gemeengoed in de hulpverlening. Er moet als het ware een cultuuromslag plaatsvinden. Vaak zijn de organisatie en zijn medewerkers wel positief over de inzet van ervaringsdeskundigen, maar blijkt dat er in de praktijk nog maar weinig mee gewerkt wordt. Dit kan mede veroorzaakt worden door de financiering van het werk van ervaringsdeskundigen. Voor banen in beleidsfuncties valt de financiering wel rond te krijgen, maar voor ervaringsdeskundige banen op de werkvloer is dit een stuk lastiger. Daarnaast

Theoriebron De randvoorwaarden

fb .v

moet er budget vrijgemaakt worden voor scholing, opleidingen en voorlichting van ervaringsdeskundigen en waar nodig van de gehele organisatie. Dit om het werken met ervaringsdeskundigen goed vorm te kunnen geven. Een deel van deze kosten kan vergoed worden vanuit de algemene middelen die een zorgorganisatie ontvangt. Voor het overige deel zal er op zoek gegaan moeten worden naar andere bronnen. Dit kan betekenen dat er geschrapt moet worden in andere activiteiten. En dan is de gemeenschappelijke visie weer zo belangrijk! Alleen als de visie op ervaringsdeskundig werken breed wordt gedragen, zal het schrappen van andere activiteiten geaccepteerd worden. Het is dus belangrijk om met het gehele team het belang te blijven inzien van het werken met ervaringsdeskundigen.

Scholing

u' Ac

tie

Om het ervaringsdeskundige werk goed te implementeren in een organisatie is scholing belangrijk. De persoonlijke ervaring wordt pas ervaringskennis door deze te delen met anderen, deze te analyseren, erop te reflecteren en te spiegelen aan literatuur. Ook de specifieke vaardigheden die een ervaringsdeskundige nodig heeft om goed te functioneren worden aangeleerd tijdens een opleiding. Hiervoor zijn meerdere mogelijkheden: • mbo-opleidingen: Medewerker maatschappelijke zorg/Begeleider in de geestelijke gezondheidszorg met ervaringsdeskundigheid • hbo-opleidingen: meerdere specialisaties • ARIE (Alternatieve Route Inzet Ervaringsdeskundigheid): opleiding gericht op het verdiepen van de ervaringsdeskundigheid.

Ook zijn er verschillende mogelijkheden voor cursussen waarbij de cliënt eerst aan het eigen herstel werkt met een vooruitblik op het ervaringsdeskundige werken. Een voorbeeld hiervan is de herstelwerkgroep: een zelfhulpgroep waarin de leden, onder begeleiding van een ervaringsdeskundige, kennismaken met het begrip herstel. Een ander voorbeeld is de cursus ‘Herstellen doe je zelf’. Deze cursus is bedoeld om bekend te raken met het begrip herstel, om herstelervaringen te delen met anderen en eigen krachten en mogelijkheden te hervinden.

Aandachtspunt bij het bieden van training en opleidingen aan ervaringsdeskundigen is het risico op te veel professionalisering. Hierdoor bestaat de mogelijkheid dat de ervaringsdeskundige juist zijn eigenheid kwijtraakt en werkt vanuit het geleerde in plaats vanuit zijn eigen ervaring.

Scholing is van belang!

Theoriebron De voordelen

Inleiding

u' Ac

tie

fb .v

Het is belangrijk om de herstelondersteunende zorg samen te laten werken met de reguliere zorg. Daar waar de ervaringsdeskundigen zich richten op individuele herstelprocessen van cliënten en op het inrichten van de herstelondersteunende zorg, richten de reguliere hulpverleners zich op het klinische herstel. Klinisch herstel is het lichamelijke en geestelijke herstel van de ziekte op zich of het werken aan het verminderen van symptomen. Hiermee maken de reguliere hulpverleners en ervaringsdeskundigen gezamenlijk ruimte voor maatschappelijk en persoonlijk herstel. Zodra er erkenning ontstaat voor elkaars visie, expertise, behoeften, wensen en mogelijkheden kan er een gezamenlijke visie ontstaan. Dit biedt mogelijkheden voor kwaliteitsverbetering van de zorg en positieve beïnvloeding van het herstel en eigen regie van de cliënten. Ook draagt het bij aan de eigen ontwikkeling van zowel cliënten, als ervaringsdeskundigen en hulpverleners. Het werken met ervaringsdeskundigen biedt dus veel voordelen. Voordelen voor de ervaringsdeskundige zelf, voor de cliënt maar ook voor de organisatie.

Voordelen voor de cliënt

De voordelen voor de cliënt die aanspraak kan maken op een ervaringsdeskundige zijn talrijk. Enkele voorbeelden zijn: • zichtbaar en bespreekbaar maken van schaamtevolle zaken door de gedeelde stigmatiserende ervaring Een voorbeeld is het bespreekbaar maken van het gevoel dat mensen óver je praten in plaats van mét je. Jij bent tenslotte een persoon met een aandoening en zal dus wel niet zo veel begrijpen. • herkenning en erkenning De cliënt zal zich hierdoor beter begrepen voelen. Gedeelde ervaringen geven de cliënt inzicht en hoop. • baken van hoop Als hij het kan, kan ik het ook! •rolmodel • doorbreken wij-zij-denken De ervaringsdeskundige kan bruggenbouwer zijn tussen de cliënt en de hulpverlener, doordat hij de ins en outs van beide kanten kent. Ook kan de kloof tussen ziek en gezond doorbroken worden. Cliënten zien dat ook de hulpverlener ziek is geweest: het kan dus iedereen overkomen. • begrip voor terugval De ervaringsdeskundige kent en begrijpt het principe van terugvallen beter dan iemand die zelf nooit in een soortgelijke situatie heeft gezeten. • gevoeligheid voor de omgang met de cliënt Doordat de ervaringsdeskundige zelf ook cliënt is geweest weet hij welke manier van contact werkt en welke niet. Natuurlijk is dit persoonsafhankelijk, maar de ervaringsdeskundige heeft hier meer oog voor. Hij is extra alert op een respectvolle omgang. • inzicht in persoonlijke en praktische betekenis van herstel Praktisch gezien kun je denken aan het weer op eigen benen moeten staan, bijvoorbeeld door het aanvragen van een uitkering. Persoonlijk betekent het dat de cliënt op emotioneel vlak weer in de buitenwereld moet functioneren. • mogelijk makkelijkere aansluiting door de gedeelde ervaring (ook bij moeilijke cliënt)

Theoriebron De voordelen

Voordelen voor de organisatie

u' Ac

tie

fb .v

De organisatie die op basis van de herstelondersteunende zorg werkt met ervaringsdeskundigen zal de voordelen bemerken. Voordelen zijn: • versterking van het cliëntperspectief De ervaringsdeskundige kan vanuit het perspectief van de cliënt zaken aankaarten. • grotere cliënttevredenheid Door het inzetten van ervaringsdeskundigen is er mogelijk minder uitval in de behandeling door het gevoel van verbondenheid. • vernieuwing in werkwijzen door de inbreng van nieuwe methodieken Dit kunnen methodieken zijn die ervaringsdeskundigen zich in de opleiding eigen hebben gemaakt. • ervaringsdeskundigen zijn gemotiveerd De keuze voor het werk is zeer doordacht gemaakt. • contact tussen de cliënt en de organisatie wordt gelijkwaardiger Dit komt doordat de inzet van ervaringsdeskundigen laat zien dat menselijke ervaringen doorwerken in het werk en normaal zijn. Het wij-zij-denken wordt doorbroken.

Voordelen voor de ervaringsdeskundigen

Wat zijn de belangen van de ervaringsdeskundige om zijn weg naar herstel en zijn ervaringen met ziek zijn in te zetten? Enkele persoonlijke voordelen zijn: • problematisch aspect omzetten in een gewaardeerd aspect Het inzetten van ervaringen met ziekte kan als instrument gebruikt worden om de cliënt te ondersteunen bij het herstel. • zichzelf kunnen zijn in zijn werk Hij hoeft geen zaken te verhullen. • iets terug kunnen doen Hij kan hiermee zijn dankbaarheid uiten voor de manier waarop hij zelf begeleid is in het herstel. • bevorderen van het eigen herstel door de ondersteuning van het herstel van een ander • persoonlijke zingeving De opgedane ervaringskennis wordt op een gerichte en gewaardeerde manier ingezet. Zo wordt het geleden leed nuttig gebruikt. • verrijking van het zelfbeeld Het werken met mensen geeft de ervaringsdeskundige een positief gevoel. Zijn werk maakt het verschil.

“Ik wil niet werken in een fabriek of in de plantsoenendienst. Ik wil werken met mensen in de psychiatrie, omdat ik daar een persoonlijke binding mee heb.”

Uitspraak ervaringsdeskundige

Theoriebron De samenwerking

fb .v

Inleiding

u' Ac

Een goede start

tie

Er is in een organisatie een grote culturele omslag nodig om ervaringsdeskundigheid goed in te zetten. De organisatie moet een duidelijke gemeenschappelijke visie hebben, gebaseerd op de herstelondersteunende zorg. En uiteraard moeten de financiën goed geregeld zijn. Pas dan is er ruimte voor de start van de ervaringsdeskundige en kan deze zich een plekje in het team gaan verwerven.

De ervaringsdeskundige kan pas een goede start maken als er een gemeenschappelijk beleid is vastgesteld in de organisatie waar hij werkzaam is. Dit beleid moet gebaseerd zijn op de herstelondersteunende zorg. Niet alleen de ervaringsdeskundige moet hierin geschoold worden: dit geldt voor de gehele organisatie. Het doel is tenslotte een gemeenschappelijk beleid. Naast dit gemeenschappelijk beleid moeten de financiën in orde zijn. Er moet financiële ruimte gecreëerd worden zodat de ervaringsdeskundige daadwerkelijk aan de slag kan. Als dit geregeld is, is de volgende stap het opstellen van een helder functieprofiel. De ervaringsdeskundige moet zijn taken helder voor ogen hebben. Uiteraard geldt dat ook voor de rest van de organisatie: iedereen moet weten wat de ervaringsdeskundige precies kan doen.

Positie in het team

Een duidelijke visie op de herstelondersteunende zorg en het ervaringsgericht werken maakt de binnenkomst van de ervaringsdeskundige in een team eenvoudiger. De teamleden moeten weten wat zij kunnen verwachten van de ervaringsdeskundige. Het is dan ook belangrijk om voor de komst van de ervaringsdeskundige door middel van visiebijeenkomsten alle neuzen dezelfde kant op te krijgen. Het moet voor het team duidelijk zijn dat de ervaringsdeskundige mogelijk een langere periode niet of weinig gewerkt heeft. Het wennen aan het arbeidsritme, aan het onderdeel van een team zijn, aan het hebben van een leidinggevende en aan het vormgeven van de eigen beroepshouding vraagt veel van de ervaringsdeskundige. Het is daarom extra belangrijk om een goede inwerkperiode af te spreken. Begrip en aandacht vanuit het team voor de mogelijke inwerkperikelen kunnen als zeer steunend worden ervaren.

Open en duidelijk Voor de ervaringsdeskundige zelf is het van belang om te weten dat hij uiteindelijk gewoon onderdeel van het team is. Zijn positie is geen uitzonderlijke. De ervaringsdeskundige moet de ruimte krijgen om te experimenteren met hoe hij zijn ervaringsdeskundigheid in het werk inzet. Een steunend team is een noodzakelijkheid, evenals de mogelijkheid tot uitwisseling

Theoriebron De samenwerking

fb .v

met andere ervaringsdeskundigen. Deze uitwisseling kan bijvoorbeeld plaatsvinden in de vorm van intervisie, door het werken met meerdere ervaringsdeskundigen in een team of ook teamoverstijgend in een platform van ervaringsdeskundigen. De ervaringsdeskundige moet de tijd kunnen nemen om te wennen aan het werkende leven, de organisatie en het team. Hierbij moet hij zijn eigen grenzen goed in de gaten houden. Het is de verantwoordelijkheid van de ervaringsdeskundige om het op tijd aan te geven als hij merkt dat zijn positie niet helder is of als hij voelt dat er te veel van hem verwacht wordt, door teamleden of ook door zichzelf. Een grote valkuil is dat de ervaringsdeskundige de druk voelt om iets extra’s te presteren naast de gewone werkzaamheden. Duidelijk moet zijn dat het niet om iets extra’s gaat maar om een andere invulling van de normale werkzaamheden.

tie

Evalueren

u' Ac

Een valkuil is dat de ervaringsdeskundige ingezet wordt als spreekbuis van de cliënten of dat er andere eisen aan hem gesteld worden dan aan collega’s. Daarom is het van groot belang om duidelijk te zijn in de functieomschrijving. Als collega’s evalueer je regelmatig de samenwerking. Bij de evaluatie van de werkzaamheden van de ervaringsdeskundige moet rekening gehouden worden met de psychische kwetsbaarheid die feitelijk de basis vormt van de ervaringsdeskundigheid. Met andere woorden: bij de evaluatie van de werkzaamheden moet rekening gehouden worden met het feit dat de ervaringsdeskundige zijn eigen mens-zijn inzet als instrument, nog sterker dan andere werkers in de zorg en welzijn. Feedback van een collega op het functioneren wordt daardoor snel gemengd met feedback op de persoon. Dit kan voorkomen worden door hier extra alert op te zijn en de regels van het feedback geven goed te volgen. Uiteraard mag van een professional, dus ook van de ervaringsdeskundige, verwacht worden dat hij het functioneren kritisch bekijkt en de feedback ook gericht opzoekt.

Feedback geef je vanuit de ik-boodschap.

Uitspraak ervaringsdeskundige Het respectvol omgaan met eenieders proces is een voorwaarde voor het wel of niet aan laten komen van feedback. Dit kan best gevoelig liggen omdat het je diep kan raken. Het gaat tenslotte om de kern van de mens, je werkt met je eigen ‘zijn’.

Theoriebron De knelpunten

Inleiding

fb .v

Het werken met ervaringsdeskundigen heeft veel voordelen: voordelen voor de organisatie, de cliënt en de ervaringsdeskundige zelf. Maar uiteraard kent het werken met ervaringsdeskundigen ook valkuilen en knelpunten. Deze worden in deze theoriebron uitgewerkt.

tie

Terugval

u' Ac

De grootste valkuil in het werken met ervaringsdeskundigen is toch wel de kans op een terugval. De ervaringsdeskundige kan niet langer weerstand bieden aan zijn verslaving of de invloed van de psychiatrische aandoening wordt te groot. De ervaringsdeskundige kan een terugval als een groot persoonlijk falen zien. Hij kan het gevoel hebben dat hij niet alleen persoonlijk is mislukt, maar ook zijn werk heeft verknald. Anderen kunnen de terugval ook zien als mislukking. Hierdoor kan het voor de ervaringsdeskundige erg lastig zijn om aan te geven dat het even wat minder goed gaat. Een terugval kan grote gevolgen hebben. De ervaringsdeskundige wordt toch gezien als rolmodel en/of vertrouwenspersoon. Als het enigszins mogelijk is, is het goed om ontslag te voorkomen. Mooi zou zijn als de ervaringsdeskundige kan laten zien hoe hij met zijn terugval omgaat. Binnen de organisatie moet er ruimte zijn om openlijk te praten over de kans op terugval.

Het proces van terugvallen

In het Filmpje Hoe om te gaan met … Terugval wordt in eenvoudige bewoordingen beschreven hoe het proces van de terugval werkt. De dames hebben het vooral over een terugval in slecht gedrag zoals te veel snoepen. Maar het proces werkt op dezelfde manier bij andere terugvallen. Zo zijn er de volgende fases te benoemen: • lapse: eenmalige uitglijder • prolapse: leren van lapse en daardoor sterker worden • relapse: langzaam terugvallen in het oude gedrag • collapse: opgeven en totale terugval.

Hoe om te gaan met … TERUGVAL <

Om terugvallen te voorkomen kan er een terugvalpreventieplan ingezet worden. In dit plan staat onder andere opgenomen wat de cliënt moet doen als hij bepaalde signalen bemerkt. Je kunt hierbij denken aan het bellen van bepaalde personen, de buitenlucht opzoeken en dergelijke. Dit zijn acties waarbij de cliënt weet dat deze kunnen werken op het moment dat dat nodig is.

Rolverwarring In het ervaringsdeskundig werken kan op meerdere manieren rolverwarring ontstaan. Ten eerste kan er onduidelijkheid zijn als de functie van ervaringsdeskundige met bijbehorende taken en verantwoordelijkheden niet helder is.

Theoriebron De knelpunten

fb .v

Ten tweede kan er rolverwarring ontstaan als de ervaringsdeskundige in een zelfhulpgroep een cliënt tegenkomt die hij beroepsmatig begeleidt. Dat dit ingewikkeld kan zijn is duidelijk. Dit geldt ook voor collega’s die de ervaringsdeskundige mogelijk nog kennen vanuit zijn tijd als cliënt. Ten derde kan een ervaringsdeskundige andere informatie ter ore komen dan de reguliere werker, bijvoorbeeld in de zelfhulpgroep. Ook kan hij vanuit zijn ervaringsdeskundigheid andere zaken herkennen dan de reguliere werker. Dit biedt zeker mogelijkheden omdat het ook de kracht is van ervaringsdeskundigheid. Maar het kan ook tot rolverwarring leiden. Is de ervaringsdeskundige nou hulpverlener of medecliënt? Een andere vorm van rolverwarring is het aannemen van een reguliere hulpverlenersrol. Dit kan leiden tot het niet meer adequaat kunnen inleven in de belevingswereld van de cliënt.

tie

Verstoorde balans in afstand en nabijheid

u' Ac

In de hulpverlening is een juiste balans tussen afstand en nabijheid belangrijk. De cliënt moet nabijheid voelen om zich gehoord en begrepen te voelen. Maar te veel nabijheid, en dus te weinig afstand, zorgt voor een onduidelijke relatie. De hulpverlener is geen vriend, geen ouder en geen redder. Dit geldt ook voor de ervaringsdeskundige. De balans raakt voor ervaringsdeskundigen makkelijker verstoord. Juist de gedeelde ervaringen, de kracht van het ervaringsdeskundig werken, kunnen het gevoel geven dat er geen grenzen in de relatie zijn. De cliënt kan de ervaringsdeskundige te makkelijk benaderen en de ervaringsdeskundige kan geen weerstand bieden. Het gevaar is dat hij meegezogen wordt in de problemen van de cliënt. Ook de rolverwarring kan hier van invloed zijn. Als de cliënt de ervaringsdeskundige tegenkomt in een herstelbijeenkomst, ziet hij de ervaringsdeskundige als gelijke. Dit kan erg verwarrend zijn. Goede begeleiding is dan ook essentieel.

Vooroordelen

Ervaringsdeskundigen krijgen in hun werk te maken met stigma’s en vooroordelen. De hulpverlener die zelf ooit opgenomen is geweest op een gesloten afdeling kan bijvoorbeeld te horen krijgen dat hij gek is. ‘Hoe kan hij mij helpen?’, vraagt een cliënt. ‘Hoe kan ik die gek vertrouwen?’, vraagt zijn collega. Ook kan een ex-drugverslaafde extra goed in de gaten gehouden worden door anderen. Immers, eens een verslaafde altijd een verslaafde.

Je zou kunnen zeggen dat de ervaringsdeskundige deskundig is in het omgaan met stigma’s en vooroordelen. Een van zijn taken is dan ook het ontwikkelen van antistigma-activiteiten. Voorbeelden van antistigma-activiteiten zijn: • voorlichting geven over (de mythes rond) psychiatrische aandoeningen • protesteren tegen kwetsende beelden en discriminerend gedrag • antidiscriminatiewetten en -maatregelen inzetten en toepasbaar maken • bevorderen van contact tussen mensen met en zonder psychische aandoening.

fb .v

tie

u' Ac