SADECE IZDIRAP ÇEKEN BÎR TANRI BİZİ KURTARABİLİR - 2l2E K
Hegel’in niye İsa’nın canavarlığı konusunda ısrar ettiğini tahmin ede biliriz herhalde. Dziga Vertov’un 1924’te çektiği -devrimci sinemanın şahikala rından biri olan- ünlü sessiz klasiği Kino-Göz (Kinoglaz), “özerk bir organ” olarak (kameranın) gözü(nü) simgesi olarak seçip 1920’lerin başlarındaki Sovyetler Birliği’nde dolaşarak bize YEP (“yeni ekonomi politikası”) idaresindeki hayatın ufak parçalarını gösterir. Gözü yuvasından çıkarıp etrafa atmak şeklindeki düz anlama sahip olan ve çokça kullandığımız “bir şeye göz atmak” deyimini hatır layalım. Fransız peri masallarının efsanevi budalası Martin, hiçbir zaman evlenemeyeceği için endişelenen annesi ondan kiliseye gidip kızlara göz atmasını istediğinde tam da bunu yapmıştı. Annesinin sözünü dinleyen Martin önce domuz gözü almak üzere kasaba gider, sonra da kiliseye giderek gözü kızların üstüne atar; sonraları annesi ne kızların bu davranışından pek etkilenmediğini söylemesi pek ta biidir. Devrimci sinemanın yapması gereken şey tam da budur: Ka merayı kısmi bir nesne olarak, özneden ayrılan ve etrafta serbestçe dolaşan bir “göz” olarak kullanmak. Ya da Vertov’dan alıntılarsak: “Film kamerası izleyenlerin gözlerini ellerden ayaklara, ayaklardan gözlere, vd. şeklindeki en kazançlı sırayla sürükler ve detayları sıra dan bir montaj egzersizi olarak düzenler.”10 Hepimiz gündelik yaşamda kendi görüntümüzün gözümüze iliştiği ve bu görüntünün bize bakmadığı o tekinsiz anları biliriz. Sözgelimi kafamın yan tarafındaki tuhaf bir büyümeyi iki ayna kul lanarak incelemeye çalışırken birdenbire suratımı yandan gördüğü mü hatırlıyorum. Bu görüntü tüm hareketlerimi aynen tekrarlıyor du, ama bunu tuhaf ve düzensiz bir şekilde yapıyordu. Böyle bir durumda “ayna görüntümüz bizden koparılır ve daha da önemlisi görünüşümüz artık bize bakmaz.”11 İnsan böyle garip deneyimlerle Lacan’ın objet petit a dediği bakışı, kendi görüntümüzün aynavari simetrik ilişkiden kurtulan parçasını yakalar. Kendimi “dışarıdan”, 10 Aktaran Richard Taylor ve lan Christie (haz.), The Film Factory (Londra:Routledge, 1988), s. 92. 11 Darian Leader, Stealing the Mona Lisa: What Art Stops Us from Seeing (Londra: Faber and Faber, 2002), s. 142 [Türkçesi: Mona Lisa Kaçırıldı: Sanatın Bizden Gizledikleri, çev. Handan Akdemir, İstanbul: Ayrıntı, 2004.] 139