Περικλής Κοροβέσης—Κρησφύγετο στο μέλλον | Επιλογή κειμένων: Λάμπρος Αναγνωστόπουλος

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ

ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ

ΣΤΟ

ΜΕΛΛΟΝ

Επιλογή κειμένων: Λάμπρος Αναγνωστόπουλος Πρόλογος: Νίκος Λέκκας

εξιτήριον

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Επιλογή κειμένων: Λάμπρος Αναγνωστόπουλος Πρόλογος: Νίκος Λέκκας

εξιτήριον

Εξώφυλλο:

© Αστέρης Κωνσταντίνου

Παρακαλούμε σκεφτείτε το περιβάλλον πριν εκτυπώσετε Το βιβλίο «ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ» | Επιλογή κείμενων από τον ΛΑΜΠΡΟ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟ, με Πρόλογο του ΝΙΚΟΥ ΛΕΚΚΑ και εικαστικά των: Αστέρη Κωνσταντίνου και Χρήστου Γραβάνη διανέμεται ελεύθερα στο Διαδίκτυο σε μορφή ψηφιακού βιβλίου με άδεια Creative Commons: [CC BY-NC-ND 4.0]

[Αναφορά προέλευσης - Μη Εμπορική Χρήση – Όχι παράγωγα έργα]

© Αστέρης Κωνσταντίνου

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Προς τί ένα βιβλίο, μια επιλογή κειμένων ουσιαστικά, για τον Περικλή Κοροβέση σήμερα; Σίγουρα, όχι από διάθεση αγιογραφίας· ο Κοροβέσης υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες του 20ου αιώνα και δεν υπάρχει ανάγκη αγιοποίησής του. Μπορεί να ακούγεται υπερβολικό, αλλά και μόνον οι «Ανθρωποφύλακες» αρκούν, για να το επιβεβαιώσουν. Μέσα από το βιβλίο αυτό, ήταν ο πρώτος άνθρωπος που μίλησε ανοιχτά, για τα βασανιστήρια της Χούντας των Συνταγματαρχών, το 1969. Τα τελευταία τουλάχιστον δέκα χρόνια, διαβάζω και μελετώ τα άρθρα και τα βιβλία του. Τον έμαθα πρωτίστως ως φοιτητής, ακούγοντάς τον στο διαδικτυακό ραδιόφωνο του radiobubble, μέσα από την εκπομπή «Εξομολογήσεις». Γοητεύτηκα από τον λόγο του, ο οποίος με βοήθησε να σκέφτομαι πολιτικά και σφαιρικά. Έτσι, το κίνητρο, για την ανάληψη αυτής πρωτοβουλίας, έχει να κάνει κυρίως με την αίσθηση ηθικού χρέους προς το πρόσωπο του Περικλή Κοροβέση που έφυγε από τη ζωή στις 11 Απριλίου του 2020. Πολλά από τα κείμενά του χαρακτηρίζονται από διαχρονικότητα, σε τέτοιο βαθμό, που δίνουν την εντύπωση ότι γράφτηκαν τώρα και αφορούν τη σημερινή πολιτική και κοινωνική κατάσταση. Πιστεύω ότι καλό είναι να ξαναδιαβαστούν, γιατί φωτίζουν κατά κάποιον τρόπο τη σκοτεινή εποχή που ζούμε. Το βιβλίο περιλαμβάνει άρθρα του Κοροβέση, πεζά και ποιήματά του, τρία αδημοσίευτα κείμενα ανθρώπων που τον γνώριζαν και συνεργάστηκαν μαζί του και αποσπάσματα από κάποιες συνεντεύξεις του. Θα ήθελα να ευχαριστήσω πρώτα πρώτα τον Αποστόλη Καπαρουδάκη, εμπνευστή του radiobubble που χωρίς να το γνωρίζει φυσικά τότε, με «έφερε» κοντά στον Περικλή Κοροβέση. Τους κυρίους Χάρη Γιουλάτο και Πάνο Τζίνο, σκηνοθέτη και ηθοποιό αντίστοιχα του θεατρικού

9

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

μονολόγου «Ανθρωποφύλακες», που ανέβηκε στο Θέατρο ΒαφείοΛάκης Καραλής· όταν τους ζήτησα από ένα κείμενο για τον Κοροβέση, ανταποκρίθηκαν άμεσα και με μεγάλη προθυμία. Θέλω να ευχαριστήσω θερμά τον φίλο Νίκο Λέκκα που έγραψε τον πρόλογο —οι ιστορίες του πάντα με συγκινούν. Eπίσης, εκφράζω τις θερμές ευχαριστίες στον Αστέρη Κωνσταντίνου και στον Χρήστο Γραβάνη για τα εικαστικά τους, εμπνευσμένα από τον Περικλή Κοροβέση. Οφείλω, τέλος, να ευχαριστήσω τον εκλεκτό φίλο και συνεργάτη, Κωστή Παπαζάκ που επιμελήθηκε τον σχεδιασμό του βιβλίου και χωρίς αυτόν το αποτέλεσμα δεν θα ήταν το ίδιο. Λάμπρος Αναγνωστόπουλος

10

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Εγώ, ο χαρακτηρισμένος ως τρελό, έκφυλο, αλκοολικό πρεζόνι, προερχόμενος από ένα κοινωνικό σύνολο εντελώς λούμπεν μικροαστισμού που στο μυαλό μου είχα μόνο ευγενικές προθέσεις, κόντρα σ’ ένα χυδαίο μικρόκοσμο, μοιραία ασχολήθηκα με την πολιτική, γιατί πίστευα ότι μπορώ να προσφέρω στο κοινωνικό σύνολο, —ως γεννημένος αλτρουιστής που σήκωνα μπαϊράκι από κούνια—, μέσα από τα βιώματα —ορφάνια από φόνο και κοινωνικό αποκλεισμό— είχα πάντα στο μυαλό μου κάτι σεσημασμένα κωλόπαιδα —κάποιοι από αυτοί έγιναν κολλητοί μου—, χωρίς να μπορώ να ορίσω επαρκώς το πώς και το πού τους ανακάλυψα —μάλλον από ένα βαθύτερο ένστικτο, και του ρητού ότι ο χαμένος τα παίρνει όλα… Καταπιασμένοι όλοι τους, με την πολιτική, τη δημοσιογραφία —εγώ ελάχιστα την εξάσκησα και τη γραφή, εν γένει βρήκα, όχι με ιδιαίτερο κόπο, αλλά με ένα αλάθητο ένστικτο που το πλήρωσα πολλάκις— τα καρντάσια μου, κάποια κουμάσια κατασκευασμένα από τα ίδια υλικά που είναι πια δυσεύρετα κι αντιστρόφως δυσανάλογα με αυτό που επικρατεί. Γιατί ο άξιος ο άνθρωπος θα βρει τον δρόμο του τουλάχιστον για τη σωτηρία της ψυχής του, δίπλα στα γενικά σκατά. Κάποια κουμάσια, αριστερά–αναρχικά, με την ουσιαστική έννοια του όρου, που δεν ωραιοποίησαν τίποτα, ούτε έκρυψαν τίποτα για αυτό που ούτως ή άλλως είναι, ίσως, γιατί εκτός από κάλπικο, το θεωρούσαν ανώφελο και χυδαίο. Στο ανθρωπιστικό–αλτρουιστικό χώρο δοσμένοι, χωρίς πότε να ενταχτούν στην επίσημη αριστερά και στις φανφάρες της που το ΚΚΕ νομίζει ότι ο κόσμος μπορεί να τσιμπήσει μ’ αυτές ή και γι’ αυτές —αν πεις σ’ έναν κουμουνιστή της παράδοσης ότι ο μέγας Βελουχιώτης τον έπαιρνε και αυτό δεν αναιρεί σε τίποτα το μεγαλείο του, την έχεις βάψει και θα σε κατηγορήσει για προβοκάτσια ή και προδοσία. Ευτυχώς αυτοί που με άνδρωσαν και με γαλούχησαν στην αριστερά, ήταν όντως Αριστεροί, δεν μάσησαν σε τίποτα και για τίποτα και είναι για τον πολύ

11

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

κόσμο μια ονείρωξη που ως λιγούρα τους τρέχουν τα σάλια για την πάρτη τους· μια σκοτεινή γοητεία και για μένα μια προσήλωση στις αρχές τους, χωρίς να λογαριάσω ποτέ τον κοινωνικό αντίκτυπο, προς ή και με τα κάποια καλά και προς ή και με τα άπειρα κακά. Πάντα υπό το πρίσμα των τροβαδούρων του περιθωρίου· των τροβαδούρων του 15ου αιώνα σε ό,τι θεωρείται περιθώριο. Μεταξύ αυτών και ο Περικλής ο Κοροβέσης. Αλκοόλας για τα ΜΜΕ που δεν ξέρει τι λέει —σε χρόνο ενεστώτα γιατί τρομάζει και βιολογικά νεκρός, πάντα ως φυσική παρουσία—, με έναν λόγο που θα σηματοδοτεί για πάρα πολλά χρόνια ακόμα, ως ένας σούπερμαν δοτικότητας, φορέας μόνον της αλήθειας, που λάμπει και σφάζει —κατά Κωστή Παλαμά ρήση— ως πολιτικό ον και ως γνήσιος Συγγραφέας, Ηθοποιός και Δημοσιογράφος. Τον ήξερα από παιδί· δεν θυμάμαι την αιτία, τον λάτρεψα μέσα από την «Αριστερή Ανακύκλωση» στην Εποχή, και του «Ψευδοκράτους των Αθηνών» στην Ελευθεροτυπία, τον έκλεισα μέσα στη βιβλιοθήκη μου με ουκ ολίγους τόπους κάποιον εκδοτών, από τη «Γνώση» ως την «Ηλέκτρα» και από εκεί στην «Εμπειρία εκδοτική», από «Κάλβο», …..από…. ως τις εντελώς σύγχρονες «Εκδόσεις των Συναδέλφων» και «Opportuna». Σε μυθιστορήματα: από τα «Ελληνικά Γράμματα», το «Ιθάκη» και τον «Καστανιώτη» και τον περιείχα, με έναν δικό μου τρόπο πριν τον δω για πρώτη φόρα και χρόνια αργότερα τον γνωρίσω προσωπικά. Την πρώτη φορά που τον είδα ήταν στη λεωφόρο Πατησίων, στο ύψος της πλατείας Αμερικής, τρέχοντας στο πεζοδρόμιο για να πάω να γίνω. Αυτός περπατούσε ήρεμος, κι εγώ από την ταχύτητα παραλίγο να πέσω πάνω του. Όταν τον είδα τον χαιρέτησα στρατιωτικά, χωρίς να έχω ιδέα πως χαιρετούν στρατιωτικά· μάλλον ένα κακέκτυπο της συμπαθούς Αλίκης από τη λαϊκή ταινία «Η Αλίκη στο ναυτικό» —τότε έτρεχα του σκοτωμού, από νταραβέρι σε νταραβέρι, από ψυχίατρο σε ψυχίατρο και μια θέρμη για τις κουβέντες καφενείου, προσπαθώντας να αντλήσω από τους λαϊκούς ανθρώπους και βέβαια να αποφύγω τον στρατό. Μου απαντά με ήρεμο τρόπο: «Γελοιότητες». Μάλλον αφορούσε τη μορφή του χαιρετισμού. Ποτέ μου δεν ξέχασα αυτή τη στιγμή, ούτε το θράσος

12

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

μου για την μη ευγένεια μου —μπορείτε να το θεωρήσετε και ως ακραία αγένεια—, γιατί ήξερα ότι θα τον τρακάρω κι άλλου. Στα Εξάρχεια τα δικά μου ήταν θρύλος, την ίδια στιγμή που ήταν και φυσική παρουσία του χώρου. Και τον συνάντησα, όταν μου ήρθε να τη δω και εγώ δημοσιογράφος, στον περιοδικό τύπο και στις εφημερίδες, μετά από τη μαθητεία μου στο «Ιδεοδρόμιο» δίπλα στον Λεωνίδα Χρηστάκη και την Άσπα Γολέμη, ταυτόχρονα με σπουδές σε σχολή δημοσιογραφίας και προσήλωσης στη νεολαία του υπέρ τροτσκιστικού ΕΕΚ. Ο Σάββας Μιχαήλ γενικός γραμματέας του κόμματος κι η Κατερίνα Μάτσα στην κεντρική επιτροπή —φίλοι ζωής. Και μετά, τρελάδικα, με συνιστώσα μια εξάρτηση αυτή τη φορά που κανένας ψυχίατρος δεν μπόρεσε να την εξηγήσει. Υστέρα στο περιοδικό «Heteron», του Φώτη Παπαδόπουλου, μόνο τρία τεύχη· στο τελευταίο εγώ… Το μόνο ουσιαστικό queer περιοδικό ποικίλης ύλης από το millennium και μετά, ισάξιο του «Κράξιμο» και του «ΑΜΦΙ»· απανωτά πανεπιστήμια για μένα μιας και δεν πρόλαβα το Αναρχικό Πανηγύρι των Εξαρχείων και την ΑΚΟΕ. Στο ίδιο τεύχος με τον Περικλή στο «Heteron», εγώ πήρα συνέντευξη από τον ποιητή-ψυχίατρο Σωτήρη Παστάκα πάνω στην εξάρτηση, και ο Περικλής ήταν συνεντευξιαζόμενος του Θοδωρή Αντωνόπουλου —της ΑΚΟΕ, ως οργισμένο νιάτο, ισόβια Επαναστάτης—, μια κουβέντα πάνω στο —τότε— καινούριο μυθιστόρημα του Περικλή από τις εκδόσεις «Ηλέκτρα». Μου έδωσε το πρώτο καλωσόρισμα που για μένα ισοδυναμεί με το βραβείο Μπότση. Κατόπιν η μεσολάβησή του στον Πάνο Λάμπρου —γνωστού για τον αγώνα του υπέρ των δικαιωμάτων των φυλακισμένων από τα χρόνια του ΚΚΕ Εσωτερικού. Τα ‘πιαμε πολλές φορές παρέα. Του πήρα και μια συνέντευξη για ένα περιοδικό του Γκαζιού· Ough λεγότανε. Κολλητοί δεν υπήρξαμε ποτέ. Από αυτή την επεισοδιακή συνέντευξη στο σπίτι του στην πλατεία Αμερικής· λίγα πράγματα θυμάμαι από αυτήν την ημέρα, Τετάρτη. Στο Mουσείο συνάντησα τον φωτογράφο. Στο αυτοκίνητό του είπαμε δυο κουβέντες: κατεύθυνση, οδός Θύρας στην πλατεία Αμερικής, οικία Κοροβέση– Κατεργάρη,· οδός Θύρας πλατεία Αμερικής, κοντά στην Αχαρνών. Εκεί που αρχίζει η ζωή των λαϊκών ανθρώπων. Ο φωτογράφος από την

13

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Κοκκινιά· αυτήν του Μπλόκου. Δεν ήταν η πρώτη φορά που θα έπαιρνα συνέντευξη από έναν φίλο, αλλά αυτό το κασετόφωνο στην τσέπη μου με βάραινε. Βαρύς και Άνοιξη…. Ο Κοροβέσης, αλήτης παλαιόθεν, το κατάλαβε. Έκανε το ντεκόρ του σπιτιού του, όμοιο με αυτό που ζούσαμε συχνά, στα γραφεία της εφημερίδας «Εποχή», με άπειρα τσιγάρα και ξύδια. Μια φορά, παρέα κι ο Μανόλης Γλέζος· περί ομοφυλίας η κουβέντα. Ο Περικλής, ο Μανόλης κι εγώ. Αφορμή το κείμενό μου για το «Κράξιμο», της Πάολα. Πάντα παρών κι ο Πάνος Λάμπρου··υπέρμαχος της ζωής στις φυλακές. Κουβέντα, τσιγάρα, ξύδια και 60λεπτες κασέτες. Και μετά από ώρες, γλυκό φιλί για καλό βράδυ. Με τον φωτογράφο, κατά την έξοδο, είχαμε μια απρόσμενη συνάντηση με την εξουσία: «Στοιχεία ταυτότητας», είπε ο μπάτσος. Από την τσέπη του, έπεσε ένας αναπτήρας με τη στάμπα του Τσε. «Ρε αλάνια, στον Περικλή ρε μουνόπανα!», και μας έκλεισε το μάτι. Εγώ μόλις είχα καταφέρει να απεξαρτηθώ από την ηρωίνη και ο φωτογράφος ήταν υπόδικος για μια φασαρία σε μια από τις πρώτες επετείους του Δεκέμβρη. Δεν μας τράβηξε… Υ.Σ.-1: Περικλή και συντρόφια, εκεί που πήγατε, κοιτάξτε να μην χάσετε το χιούμορ σας. Σας ευχαριστώ που υπήρξατε στη ζωή μου. Υ.Σ.-2: Λάμπρο κερνάω τα ούζα, σε χώνω να βρεις γαλλικά Ζιτάν και Γκολούαζ. Άφιλτρα πάντα. Τα γούσταρε κι ο Περικλής. Θα κάνουμε πάρτι…. Νίκος Λέκκας Γενάρης 2021, Κορωπί Αττικής

14

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι:

Ανθρωποφύλακες: Στοιχεία και σκέψεις για ένα βιβλίο σταθμό στην παγκόσμια λογοτεχνία

(…) Οι «Ανθρωποφύλακες» αποτελούν βιβλίο ορόσημο στην παγκόσμια λογοτεχνία, καθώς είναι η πρώτη μαρτυρία που τυπώθηκε και κυκλοφόρησε διεθνώς κάνοντας γνωστή την πρακτική βασανισμών από το καθεστώς των Συνταγματαρχών, έναντι των αντιφρονούντων. Μια οργανωμένη απάνθρωπη πρακτική που στόχευε στον πλήρη εξευτελισμό των συλληφθέντων, σωματικά και ψυχικά. Οι «Ανθρωποφύλακες» καταμαρτυρούν τη νίκη ενός ανθρώπου απέναντι στα κτήνη της Χούντας. Νίκη γιατί αυτός ο άνθρωπος ενώ βασανίστηκε σκληρά, κατάφερε να ανασυγκροτήσει την προσωπικότητά του, όπως είχε γράψει ο Γάλλος ιστορικός Πιερ ΒιντάλΝακέ στην εφημερίδα Le Monde. Άλλωστε, τα βασανιστήρια ενός ανθρώπου ακόμη και στις μέρες μας μπορεί να είναι διάφορα και όχι απαραίτητα σωματικά. (…)

Δημήτρης Ψαράς 1

1

Κείμενο του δημοσιογράφου Δημήτρη Ψαρά για τους «Ανθρωποφύλακες». Ο Δημήτρης Ψαράς ήταν ένας εκ των ομιλητών της εκδήλωσης των Εκδόσεων των Συναδέλφων στο Τριανόν, στις 30 Δεκεμβρίου 2019, για τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την πρώτη κυκλοφορία του βιβλίου του Περικλή Κοροβέση.

15

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Το θύμα που τόλμησε να γίνει διώκτης

2

Η μαρτυρία του για τα βασανιστήρια της δικτατορίας αποκάλυψε το απάνθρωπο καθεστώς και τον κατέστησε εσαεί στόχο του βαθέως κράτους και των ξένων υπηρεσιών. Όταν έγραφε τη μαρτυρία του για τα βασανιστήρια που υπέστη από τα στελέχη της χουντικής ασφάλειας, το 1969, ο Κοροβέσης πίστευε ότι θα γίνει ηθοποιός. Άλλωστε, αυτό είχε σπουδάσει κοντά στον Δημήτρη Ροντήρη, μέχρι τότε. Μόνο που η εμπειρία των βασανιστηρίων και κυρίως η επιλογή του, μόλις διέφυγε στο εξωτερικό, να καταγράψει όσα υπέστη σ’ ένα μικρό βιβλιαράκι που κυκλοφόρησε αρχικά σε 25 πολυγραφημένα αντίτυπα στη Γενεύη, τον άλλαξε οριστικά. Αυτό το ταπεινό φυλλαδιάκι επρόκειτο να γίνει γνωστό μέσα σε λίγες εβδομάδες, σ’ όλο τον κόσμο. Οι «Ανθρωποφύλακες» άρχισαν να μεταφράζονται από τη μια γλώσσα στην άλλη και να κυκλοφορούν σε πολλές χώρες, προκαλώντας το ενδιαφέρον και τον θαυμασμό σημαντικών διανοουμένων και υπερασπιστών των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Έφτασαν και στην Ελλάδα μαζί με τον παράνομο αντιστασιακό Τύπο. Η μαρτυρία αυτή αποτέλεσε τον πυρήνα της κατάθεσης του Κοροβέση στο Συμβούλιο της Ευρώπης, το οποίο ήταν ο πρώτος διεθνής θεσμός στον οποίο αποκαλύφθηκε το απάνθρωπο πρόσωπο της δικτατορίας της 21ης Απριλίου. Η χούντα, βέβαιη για την καταδίκη της, έσπευσε να αποχωρήσει από το Συμβούλιο, παραδεχόμενη εμμέσως τις καταθέσεις του Κοροβέση και των άλλων θυμάτων της που κατόρθωσαν να φτάσουν στο βήμα του Στρασβούργου. Βέβαια, οι γνώσεις του Περικλή για το θέατρο είναι ορατές και στον αναγνώστη των «Ανθρωποφυλάκων». Όχι μόνο γιατί η περιγραφή του σκηνικού των βασανιστηρίων και οι διάλογοι που τα συνοδεύουν είναι τόσο δυνατοί (άλλωστε γι’ αυτό το λόγο έγινε εφικτή η μεταφορά τους στη σκηνή), όσο γιατί ακόμα και σ’ αυτή τη σκληρή καταγραφή είναι 2

Δημοσιεύτηκε στην «Εφ.Συν.» στις 29.12.2019

16

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

ορατή η μπρεχτική «αποστασιοποίηση» που επιτρέπει τη συνύπαρξη της φρίκης με ένα πικρό χιούμορ που διατηρεί ο συγγραφέας μέχρι σήμερα. Είναι το χιούμορ της ανθρωπιάς. Ο Κοροβέσης έγινε από τότε αυτό που όλοι ξέρουμε: ένας σημαντικός λογοτέχνης, αλλά και οξύς πολιτικός αρθρογράφος που ταυτόχρονα έχει την ανάγκη να εκφράζεται μέσω συλλογικών διαδικασιών, ομαδικής δουλειάς και προσωπικού ακτιβισμού. Λες και μετά αυτή την πρώτη συγγραφική του επίδοση μεταμορφώθηκε στον ήρωα ενός νέου έργου, το οποίο είχε άλλους συγγραφείς. Και σ’ αυτό παραμένει από τότε πιστός. Το είδαμε όταν εκλέχτηκε στον Δήμο της Αθήνας με τον Λέοντα Αυδή. Το ζήσαμε όταν έγινε βουλευτής με τον προκυβερνητικό ΣΥΡΙΖΑ. Το βλέπουμε κι εμείς εδώ στην «Εφ.Συν.» με την επιμονή του στις αρετές του συνεταιριστικού σχήματος. Οι «Ανθρωποφύλακες» διατηρούν δυστυχώς μέχρι σήμερα, πέραν της λογοτεχνικής και της ιστορικής, και μια καθαρά πολιτική αξία. Από τη μια μεριά, η μαρτυρία του Κοροβέση εκθέτει τους λεγόμενους «αναθεωρητές ιστορικούς», όσους δηλαδή επιχειρούν σήμερα να εξωραΐσουν το δικτατορικό καθεστώς, σχετικοποιώντας τα απάνθρωπα χαρακτηριστικά του και αποσιωπώντας την ιδιαίτερη μορφή του «κράτους έκτακτης ανάγκης». Από την άλλη, η υπόθεση των βασανιστηρίων έχει ξανατεθεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες στο προσκήνιο ως ένα «αναγκαίο κακό» απέναντι στην τρομοκρατία των τζιχαντιστών. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η μαρτυρία του Κοροβέση είναι τόσο σημαντική, ώστε περιλήφθηκε το 2007 στον τόμο που συνέταξε ο τότε διευθυντής της Διεθνούς Αμνηστίας στις ΗΠΑ, Ουίλιαμ Σουλτς, δίπλα σε κείμενα του Φουκό, του Βολτέρου, του Μπεκαρία, του Σολζενίτσιν, της Άρεντ, του Φανόν, του Βιντάλ-Νακέ και πολλών άλλων. Αυτή η απροσδόκητη «επικαιρότητα» των βασανιστηρίων έχει μετατρέψει τους «Ανθρωποφύλακες» σε έργο αναφοράς. Είναι κάτι που δεν το συγχωρούν στον Κοροβέση ούτε το ελληνικό βαθύ κράτος ούτε οι ξένες υπηρεσίες που σχετίζονται μ’ αυτό. Άλλωστε, ζήσαμε πριν από

17

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

τριάντα χρόνια την απόπειρά τους να τον εκδικηθούν, προβάλλοντάς τον ως δολοφόνο τρομοκράτη! Ήταν την επομένη της δολοφονίας του Παύλου Μπακογιάννη από τη 17 Νοέμβρη, όταν η εφημερίδα «Έθνος» πρόβαλε στο πρωτοσέλιδό της την είδηση ότι γνωρίζει το όνομα του δολοφόνου και υποσχόταν «συγκλονιστικές αποκαλύψεις σε λίγες μέρες» (27.9.1989). Δύο μέρες αργότερα, η εφημερίδα εκπλήρωσε την υπόσχεσή της. Το πρωτοσέλιδό της επιγραφόταν «Ιδού ο δολοφόνος» και το ρεπορτάζ που υπέγραφε η Αγγελική Νικολούλη, χωρίς να αναφέρει το όνομα Κοροβέσης, φωτογράφιζε ως δολοφόνο τον Περικλή («ηθοποιός και συγγραφέας» που κινείται μεταξύ Σουηδίας και Ελλάδας κ.λπ.). Η «αποκάλυψη» αυτή έχει μείνει στην ιστορία του ελληνικού Τύπου ως μια από τις αθλιότερες απόπειρες «δολοφονίας χαρακτήρα». Η απάτη αποκαλύφτηκε βέβαια την ίδια μέρα, χάρη στην άμεση αντίδραση του ίδιου του Κοροβέση και τη συμπαράσταση δημοκρατών από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Αλλά η στοχοποίησή του μας θύμισε ότι η δράση των «ανθρωποφυλάκων» δεν περιορίζεται στις σελίδες του εμβληματικού του βιβλίου.

Στο θεατρικό σανίδι Ο Περικλής Κοροβέσης πέθανε στις 11 Απριλίου 2020, μέσα σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει ο πλανήτης και κατ’ επέκταση η χώρα μας: την καραντίνα της πανδημίας του κορωνοϊού. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα αρκετοί άνθρωποι να μην μπορέσουν να παρευρεθούν και να αποχαιρετήσουν τον Περικλή. Εκείνες τις ημέρες, μέσα στην καραντίνα είδα για πρώτη φορά στο διαδίκτυο την παράσταση «Ανθρωποφύλακες» που ανέβηκε ως μονόλογος στο θέατρο Βαφείο-Λάκης Καραλής κι έκανε πρεμιέρα στις 14 Οκτωβρίου 2015. Στην παράσταση αυτή πρωταγωνιστεί ο ηθοποιός Πάνος Τζίνος και σκηνοθέτης είναι ο Χάρης Γιουλάτος. Οι δυο αυτοί εξαιρετικοί άνθρωποι καταθέτουν παρακάτω την άποψή τους, τόσο για την παράσταση, όσο και για τον ίδιο τον Περικλή Κοροβέση. Για την

18

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

ιστορία οι «Ανθρωποφύλακες» ανέβηκαν ως παράσταση και στο Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν σε σκηνοθεσία του Μάνου Βαβαδάκη, κάνοντας πρεμιέρα στις 13 Μαΐου 2019. Λάμπρος Αναγνωστόπουλος

Η γνωριμία μου με τον Περικλή Κοροβέση Ήταν καλοκαίρι του 2014 όταν ο ηθοποιός και φίλος Πάνος Τζίνος έρχεται με το βιβλίο ''Ανθρωποφύλακες'' λέγοντας μου πως θέλει να το ανεβάσει στο θέατρο σε μορφή μονολόγου και πως θα ήθελε να το σκηνοθετήσω εγώ. Η αλήθεια είναι πως δεν είχα διαβάσει τους ''Ανθρωποφύλακες'' τότε. Το έκανα το ίδιο βράδυ. Δάκρυα κυλούσαν από τα μάτια μου καθώς είπα στον Πάνο, ''εννοείται πως είμαι μέσα.'' Επόμενος σταθμός ήταν να γνωρίσουμε από κοντά τον Περικλή Κοροβέση, συγγραφέα του βιβλίου, και να του πούμε την ιδέα. Μην ξεχνάμε πως το βιβλίο δεν είχε ανέβει ποτέ στο θέατρο. Ο Περικλής μόλις μας γνώρισε αμέσως έγινε φίλος μας. Ήταν από τους πιο θετικούς και αλληλέγγυους ανθρώπους που έχω γνωρίσει. Μας έδωσε κατευθείαν την άδεια να το κάνουμε. Βλέπετε χάρηκε πολύ όταν είδε ότι νέοι άνθρωποι ευαισθητοποιήθηκαν με αυτά που περιγράφει στο βιβλίο του. Το 2015 και το 2016 η παράσταση ανέβηκε με επιτυχία στα θέατρα Βαφείο και White Rabbit. Ύστερα δέχτηκε να γράψω τους ''Ανθρωποφύλακες'' σε κινηματογραφική μορφή για να το κάνω ταινία μεγάλου μήκους και φυσικά δέχτηκε με χαρά, να του πάρω συνέντευξη για το ντοκιμαντέρ μου ''Η Μέθοδος'', που πήρε βραβείο στην Δράμα το 2017. Από τότε, μέχρι και το θάνατό του κρατούσαμε στενή επαφή. Τον θεωρούσα πολύ καλό μου φίλο. Κάθε φορά που κάναμε κουβέντα, αναβαθμιζόμουν ως άνθρωπος. Ο Περικλής ήταν ένα σημαντικό κομμάτι της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Το να αντιστέκεσαι και να αγωνίζεσαι από τη στιγμή που γεννιέσαι μόνο ένα πράγμα δείχνει. Δε δείχνει ότι δε φοβάσαι ή ότι θέλεις να κάνεις επίδειξη ικανοτήτων. Δείχνει ότι αγαπάς τη ζωή, αγαπάς το φίλο, τον ίδιο το συνάνθρωπο. Ο

19

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Περικλής λοιπόν μέσα από την αγάπη που έδωσε, μέσα από την αγάπη που μας έδειξε, μου δίδαξε πως πρέπει να είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου και να παλεύεις κάθε μέρα γι' αυτό που πιστεύεις. Να πασχίζεις για τα δικαιώματα των ανθρώπων και να μην εθελοτυφλείς. Να περνάς όμορφα και ποιοτικά με τους φίλους σου. Να γελάς με την πρώτη ευκαιρία. Θα μου λείψει πολύ ο Περικλής. Δε χάθηκε μόνο ένας φίλος, αλλά και ένα τεράστιο κομμάτι αγώνα και κοινωνικής προσφοράς. Αντίο φίλε μου! Υ.Γ. Θέλω να πω ένα τεράστιο ευχαριστώ στη γυναίκα του, Μαρία Κατεργάρη, για ό,τι έχει κάνει και εκείνη για εμάς. Χάρης Γιουλάτος

Σκηνοθέτης – Σεναριογράφος – Καθηγητής

Οι Ανθρωποφύλακες του Περικλή Κοροβέση Οι Ανθρωποφύλακες του Περικλή Κοροβέση, είναι ένα από τα εμβληματικότερα έργα του 20ου αιώνα στα ελληνικά γράμματα. Ουσιαστικά αποτελεί την ανάπτυξη της προσωπικής κατάθεσης του συγγραφέα στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και της γνωστοποίησης των συνθηκών εκφοβισμού που επικρατούσαν στη χώρα μας κατά τη διάρκεια της επταετίας. Είναι ένα έργο, που ανήκει στο είδος της πολιτικής μαρτυρίας και που υπήρξε αποτελεσματικό ως προς την κινητοποίηση της κοινής γνώμης στο εξωτερικό, για τις συνθήκες εγκλεισμού με κύριο χαρακτηριστικό τους βασανισμούς πολιτικών κρατουμένων, πολιτών που ιδεολογικά αντιστάθηκαν στο χουντικό καθεστώς. Είναι συγχρόνως ένα κείμενο, που μέσα από την απογείωση του γραπτού λόγου, αποκαλύπτει τη σκληρότητα μιας συγκεκριμένης εποχής. Της περιβόητης επταετίας, που δεν έχουμε κατακτήσει ακόμα ολοκληρωμένη γνώση για την περίοδο εκείνη. Οι αιτίες είναι πολλές. Ίσως η πιο σημαντική, ότι δυσκολευόμαστε να αντιμετωπίσουμε

20

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

τραυματικές περιόδους του παρελθόντος, συμπεριλαμβανομένου εκτός της επταετίας και του εμφυλίου. Άλλη αιτία είναι οι ενοχές μιας πλειοψηφίας του λαού, που διαφωνούσε μεν, αλλά σιωπούσε. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, Μπουμπουλίνας 18, ήτανε το κολαστήριο της ΕΑΤ-ΕΣΑ, εκεί διαδραματίζεται ένα μεγάλο μέρος από τους Ανθρωποφύλακες. Σήμερα δεν υπάρχει. Στη θέση του έχει ανεγερθεί πολυκατοικία. Αυτός ο λαός, θα έλεγε κανείς, ότι αρνείται να έχει μνήμη. Τελευταία βέβαια εκδίδονται διάφορα ιστορικά βιβλία που αγγίζουν το πρόσφατο τραυματικό ιστορικό παρελθόν του λαού μας και άλλα που αναλαμβάνουν να ξαναγράψουν την ιστορία διαστρεβλώνοντάς την. Οι Ανθρωποφύλακες, αντιμετωπίζουν μια πραγματικότητα μέχρι πρότινος σκοτεινή, ρίχνοντας φως στο έρεβος του τρόμου που διακατείχε εκείνη τη χρονική περίοδο. Ως ανάγνωσμα είναι βιωματικό και αυτό είναι ένα στοιχείο που το μετατρέπει σε συγκλονιστικό. Είναι μια αναμέτρηση με την αλήθεια, με την πραγματικότητα του βιώματος, άρα με τον ρεαλισμό, που επιδρά στο αναγνωστικό υποκείμενο σε ένα ανώτερο επίπεδο απ' ότι επιδρά η μυθοπλασία. Παράλληλα εύλογα διερευνά μέσα από τα βασανιστήρια που υπόκειται ο ήρωας, την ανθρώπινη αντοχή στα απανωτά σοκ και λειτουργεί κοινωνιολογικά σε ένα επίπεδο προεκτάσεων, ως απόδειξη της αδυναμίας του δόγματος του σοκ, να επιβληθεί μακροπρόθεσμα στις μάζες. Ο Περικλής Κοροβέσης πιάστηκε από τη χούντα, φυλακίστηκε, βασανίστηκε άγρια και νίκησε. Το όπλο του ήτανε η γραφή του. Αυτό ήτανε ένα από τα πολλά όπλα που γκρέμισε τα σαθρά τείχη της χούντας. Η αφορμή αυτό το κείμενο, να μεταφερθεί στη σκηνή, πέρα από την διαχρονικότητά του, είναι οι έντονες συναισθηματικές καταστάσεις, που στο συγκεκριμένο κείμενο, αποτελούν την αφετηρία της πολιτικής αφύπνισης. Αλλά και οι έντονες αντιθέσεις, όπως και οι έντονες

21

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

μεταπτώσεις. Θύμα - Θύτης. Φόβος - Τόλμη. Καταπίεση - Αντίσταση. Απογοήτευση - Ελπίδα. Ήττα - Νίκη. Με άλλα λόγια, είναι ένα κείμενο τόσο έντονο ως προς τη γραφή του, που από την πρώτη παράγραφο σε ταυτίζει με τον ήρωα του έργου. Ο ήρωας των Ανθρωποφυλάκων, ο Περικλής, είναι ο πολίτης, ο καλλιτέχνης που αντιστέκεται στη βία, στον φασισμό. Οι βασανιστές, λαϊκοί άνθρωποι, που μετατρέπονται σε εκπροσώπους μιας ανθολογίας τεράτων, πεπεισμένοι ότι πράτουν το σωστό για μια διαστρεβλωμένη εικόνα "πατρίδας". Εντύπωση προκαλεί ο Λάμπρου, ήρεμη μάσκα ενισχυμένη με ηρεμιστικά, τον προδίδει ανεπαίσθητα στο πρόσωπο ένα τικ, κινεί τα νήματα. Κάποια στιγμή λέει στο ήρωα "Είμαστε το μέλλον του δυτικού πολιτισμού". Ήτανε δεινός γνώστης της κλασσικής μουσικής και της όπερας. Μορφωμένος σε σχέση με τους άλλους βασανιστές. Είναι ο εκπρόσωπος του σκοτεινού καθεστώτος. Ο εκπρόσωπος του φασισμού. Του σκοταδισμού. Θεωρώ ότι έχει γίνει η αρχή ως προς την έρευνα αυτού του κειμένου, γιατί και η διαδικασία της θεατρικής παράστασης, έρευνα είναι. Έχουνε υπάρξει πολλές μελέτες και αναφορές ως προς το συγκεκριμένο κείμενο, θα υπάρξουν και άλλες. Είναι αμέτρητες οι προεκτάσεις του στο κοινωνικοπολιτικό παρόν. Μια κοινωνία που αυτοπροσδιορίζεται δημοκρατική, θα έπρεπε να διδάσκει τέτοιου είδους κείμενα —πολιτικές μαρτυρίες— όπως οι Ανθρωποφύλακες του Περικλή Κοροβέση και Μπουμπουλίνας 18 της Κίττυ Αρσένη στα σχολεία. Πάνος Τζίνος

Ηθοποιός

22

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ:

Κείμενα στο free press περιοδικό You may say

Άνθρωπος: Ένας εγκληματίας που γίνεται ήρωας 3 Στον ζωολογικό κήπο του Λονδίνου, υπάρχει ένα κλουβί με κλειστές πόρτες. Από πάνω υπάρχει μια προειδοποίηση σε πολλές γλώσσες. «Εδώ βρίσκεται το πιο επικίνδυνο ζώο του πλανήτη. Αν θέλετε να το δείτε, ανοίχτε την πόρτα. Η ευθύνη είναι δική σας.». Φυσικά κανείς δεν άντεχε τον πειρασμό να μην ανοίξει την πόρτα. Σίγουρα κάποια μέτρα θα έχουν πάρει, σκεφτόντουσαν όλοι. Και έτσι η πόρτα άνοιγε. Και δεν υπήρχε μέσα κανένα ζώο. Μονάχα ένας καθρέπτης που έδειχνε τη φάτσα σου. Οι ζωολογικοί κήποι είναι ένα στρατόπεδο αιχμαλωσίας ζώων της άγριας φύσης. Υπάρχει ένα παγκόσμιο κίνημα φιλοζωικών οργανώσεων που ζητά την κατάργησή τους και την απελευθέρωση των ζώων. Αλλά πέρα από αιχμαλωσία είναι και ένα άσυλο για την άγρια πανίδα. Ένα εκατομμύριο είδη από τη χλωρίδα και την πανίδα κινδυνεύουν να εξαφανιστούν, ενώ ήδη έχουν χαθεί για πάντα εκατοντάδες χιλιάδες είδη. Το επιστημονικό προσωπικό ενός ζωολογικού κήπου έχει πολλές ειδικότητες. Τα ζώα έχουν πλήρη διατροφή και εξαιρετική ιατρική φροντίδα (μέχρι μαγνητική τομογραφία) και κάποια υπό εξαφάνιση είδη, μπορούν να αναπαραχθούν μόνο μέσα από τις φροντίδες του ειδικού επιστημονικού προσωπικού. Η προειδοποίηση στο ζωολογικό κήπο του Λονδίνου ήταν ταυτόχρονα και μια επιστημονική ανακοίνωση. Κανένα ζώο στον κόσμο δεν είναι επικίνδυνο για το είδος του. Κανένας λύκος δε σκοτώνει άλλο λύκο, 3

youmaysayiamadreamer.com τεύχος 01 | ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2019

23

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

ούτε κανένας βόας τρώει άλλο βόα. Είναι όμως θανάσιμη απειλή για το άλλο ζώο που είναι η διατροφή του. Όπως και το ζώο που είναι θύματροφή απειλεί κάποιο άλλο. Κι αν μας φαίνεται αποτρόπαιο να βλέπουμε ένα πανέμορφο ζαρκάδι να κατασπαράζεται από μια επιθετική τίγρη, είναι γιατί δεν τα συγκρίνουμε με αυτά που καταβροχθίζουμε εμείς. Τα κρεατικά που ψωνίζουμε ωραία, συσκευασμένα από το σούπερ μάρκετ, προέρχονται από ένα σφαγείο δισεκατομμυρίων ζώων. Τα ζώα που αναζητούν τροφή έχουν οικολογική συνείδηση. Άμα χορτάσουν δεν κυνηγούν άλλο. Κι έτσι διαμορφώνεται μια οικολογική ισορροπία, γιατί κανένα είδος δεν εξαφανίζεται και αναπαράγεται. Ο άνθρωπος δε σκοτώνει μόνο για τη διατροφή του, αλλά κυρίως για το κέρδος. Τα ζώα εκτός από κρέας έχουν γούνες, χαυλιόδοντες, δόντια, νύχια, δέρμα, που μετατρέπονται σε είδη πολυτελείας. Η τιμή του ελεφαντοστού είναι ίση με την τιμή του χρυσού. Και σε κάποιες χώρες, π.χ. Βιετνάμ που το θεωρούν φάρμακο, η τιμή είναι ακόμα υψηλότερη. Ο άνθρωπος δεν είναι επικίνδυνος μόνο για τη φύση, δηλαδή για το σπίτι του, που γίνεται εμπρηστής του για κέρδος, αλλά πρωτίστως για το είδος του. Τα αμέτρητα εκατομμύρια νεκρών στα πεδία των μαχών όλων των εποχών, δείχνουν πως η ανθρωπότητα, αντίθετα προς την πολιτισμένη προϊστορία της και την ανεπτυγμένη τεχνολογία της, έχει μπει σε ένα στάδιο βαρβαρότητας που την οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια προς την καταστροφή. Είτε από πυρηνικό πόλεμο, είτε από την καταστροφή του περιβάλλοντος. Εκτός αν ενδιάμεσα ξεφύγουμε από την απόλυτη κυριαρχία του καπιταλισμού. Ήταν όμως πάντα τα πράγματα έτσι; Ας κάνουμε μια μεγάλη βουτιά στο χρόνο για να βρούμε τις ρίζες μας. Ξέραμε μέχρι τώρα πως η παλιότερη γιαγιά που είχαμε ήταν η Λούσυ, μαζί με τον παππού Άβελ. Και οι δυο τους ζούσαν πριν από 3.5 εκατομμύρια χρόνια. Η πρώτη ζούσε στη Β. Αιθιοπία και ο δεύτερος στο Τσαντ. Αυτό το εντυπωσιακό γεγονός ήρθε να ανατρέψει η αρχαιολογική σκαπάνη. Ο Γάλλος παλαιοντολόγος καθηγητής Μπρινέ ανακάλυψε στο Τσαντ έναν άλλον παππού, τον Τουμάι, με διπλάσια ηλικία. Ήταν 7 εκατομμυρίων ετών. Στην αρχή ήμασταν όλοι μαύροι και για 5 εκατομμύρια χρόνια ζούσαμε

24

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

στην Αφρική. Στα επόμενα 2 εκατομμύρια χρόνια άρχισαν να μεταναστεύουν. Έφτασαν Ευρώπη, Ασία, Αμερικές, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία και από κει σκορπίστηκαν παντού. Οι «Μεγάλες Ανακαλύψεις» και οι «Μεγάλοι Εξερευνητές» στην ουσία ήταν ένας ιμπεριαλισμός που κατέκτησε το 70% του πλανήτη, καταστρέφοντας δεκάδες πολιτισμούς, εξολοθρεύοντας ολόκληρους λαούς. Ένα μεγάλο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας που έχει περάσει στην επίσημη ιστορία, σαν εκπολιτισμός των αγρίων. Σε όλη αυτήν την περίοδο, της Λούσυ, του Άβελ και του Τουμάι, ο πόλεμος ήταν αδιανόητη έννοια. Κανείς παλαιοντολόγος δε βρήκε ούτε ένα δείγμα πολεμικού τραυματισμού. Να σημειώσουμε πως οι πληθυσμοί αυτοί δεν είχαν μόνιμη κατοικία, ήταν νομάδες. Πήγαιναν εκεί που υπήρχε τροφή. Κι αυτός ήταν και ο λόγος μετανάστευσης. Όπως και σήμερα δηλαδή. Οι πόλεμοι αρχίζουν σχετικά πρόσφατα. Στη νεολιθική εποχή όπου οι άνθρωποι αποκτούν μόνιμη κατοικία, μαθαίνουν να καλλιεργούν τη γη, εξημερώνουν τα ζώα, χτίζουν σπίτια και ανακαλύπτουν τους θεούς και αργότερα τους βασιλιάδες και τους αυτοκράτορες. Κι όταν αρχίζει η ιδιοκτησία και να συσσωρεύεται πλούτος στα χέρια μιας ελίτ αριστοκρατών, αρχίζουν και οι πόλεμοι για ακόμα περισσότερο πλούτο. Ο πόλεμος είναι μια σχεδιασμένη κλοπή-επένδυση που επιδιώκει την αύξηση του πλούτου του επιτιθέμενου. Ο Προυντόν είχε πει πως η ιδιοκτησία είναι κλοπή. Εμείς να τον συμπληρώσουμε, είναι και πόλεμος.

Όταν οι τράπεζες αντικαθιστούν τα κανόνια 4 Ο ναός του Βάαλ – Δία άντεξε 1900 χρόνια. Μέχρι τις 30 Αυγούστου 2015 μπορούσε κανείς να τον επισκεφτεί και να θαυμάσει τα επιτεύγματα ενός άλλου πολιτισμού που οι πόλεις άγγιζαν τον ουρανό. Μιλάμε για την Παλμύρα της Συρίας, την αποκαλούμενη «Βενετία» της Ερήμου.

4

youmaysayiamadreamer.com τεύχος 02 | ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ-ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2019

25

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Η Παλμύρα ήταν σημαντικός κόμβος πολλών πολιτισμών και αυτοκρατοριών, λόγω της γεωγραφικής θέσης της, σαν το δυτικό άκρο του Δρόμου του Μεταξιού, με το άλλο άκρο να φτάνει στην Κίνα. Στις 31 Αυγούστου 2015 ο ναός είχε εξαφανιστεί, όπως και τα υπόλοιπα μνημεία της Παλμύρας και στη θέση τους ήταν μια γκρίζα ζώνη. Οι μαχητές του ISIS τα είχαν εξαφανίσει βομβαρδίζοντας και καταστρέφοντας ολοσχερώς ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία του παγκόσμιου πολιτισμού. Τα είχε σεβαστεί το Ισλάμ, όπως είχε σεβαστεί και όλα τα μνημεία των αρχαίων πολιτισμών, όπως είχε κάνει το ίδιο για τις προηγούμενες μονοθεϊκές θρησκείες (Ζωροαστρισμός, Ιουδαϊσμός, Χριστιανισμός). Τι σόι Ισλαμισμό υπηρετούσαν οι τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους, που είχαν προσελκύσει χιλιάδες εθελοντές από όλο τον κόσμο; Έναν φασισμό με άλλοθι το Ισλάμ ως το απόλυτο όπλο εναντίον του Δυτικού ιμπεριαλιστικού κόσμου. Όντως ο ιμπεριαλισμός των Άγγλων και των Γάλλων είναι υπεύθυνος για εγκλήματα πολέμου στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, όπως και στον υπόλοιπο κόσμο που κατέκτησαν με κτηνώδη βία. Είναι συμπτωματικό άραγε πως εκεί άνθισαν οι πρώτοι πολιτισμοί της ανθρωπότητας (Μεσοποταμία, Αίγυπτος, Περσία) και αργότερα, στους ελληνιστικούς χρόνους, έγιναν τα ελληνικά διεθνής γλώσσα και κυριάρχησαν σε όλο τον εγγράμματο κόσμο ως η γλώσσα των γραμμάτων και του στοχασμού; Εκτός από την Αίγυπτο που κράτησε το αρχαίο της όνομα, η Μεσοποταμία σήμερα λέγεται Ιράκ και η Περσία Ιράν. Και όλοι αυτοί οι πολιτισμοί άνθισαν, έχτισαν αυτοκρατορίες και πόλεις, δημιούργησαν ανάκτορα, ναούς, θέατρα, στάδια, όταν την ίδια περίοδο στην Ευρώπη δεν υπήρχε τίποτα. Βοσκοί και αγρότες, τίποτα άλλο. Η Ευρώπη συγκροτείται μετά τη διάλυση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από βαρβαρικές φυλές που κατακτούν τους γηγενείς, εκχριστιανίζονται από τη Ρώμη, και συγκροτούν κράτη και αποκτούν πλούτη, κατακτώντας άλλους λαούς εκτός Ευρώπης ήδη από τις αρχές του 16ου αιώνα. Στην ακμή του ιμπεριαλισμού, ένα περίπου 70% του γνωστού κόσμου ήταν αποικίες. Και εδώ θεμελιώνεται ο ρατσισμός σαν συστατικό στοιχείο του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Οι λευκοί ήταν ανώτερη φυλή,

26

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

πολιτισμένη, ενώ οι φυλές με το διαφορετικό χρώμα ή τα αλλιώτικα χαρακτηριστικά ήταν ντε φάκτο κατώτερες, απολίτιστες, πιο συγγενικές με ζώα. Είχαν γίνει μάλιστα συζητήσεις στην καθολική εκκλησία της Ισπανίας, για το κατά πόσο οι Ινδιάνοι της Αμερικής ήταν άνθρωποι ή ζώα. Και τελικά δεν ομοφώνησαν και βρέθηκε ένας διφορούμενος συμβιβασμός. Μαχητικός, ο άγιος πια, Κριστόμπαλ ντε λα Κάσας, πάλεψε μια ζωή για να πείσει την καθολική εκκλησία πως οι ιθαγενείς είναι άνθρωποι, χωρίς ποτέ να την πείσει πραγματικά. Ας δούμε τώρα με κάποιους αριθμούς, τι στοίχισε στους γηγενείς αυτός ο βίαιος «εκπολιτισμός». Να σημειώσουμε πως όλοι οι λαοί που κατακτήθηκαν προέβαλαν σθεναρή αντίσταση και μερικές φορές νίκησαν. Πρώτη νικηφόρα εξέγερση σκλάβων ήταν στην Αϊτή που από το 1804 είναι ανεξάρτητο κράτος. Οι Γάλλοι συνέλαβαν τον ηγέτη τους, Τρουσέ Λακουβέρτ, τον εξόρισαν στις γαλλικές Άλπεις και τον άφησαν να πεθάνει από κρυοπαγήματα. Η Αλγερία αντιστάθηκε στους Γάλλους για 15 χρόνια με τίμημα 825.000 νεκρούς. Σε αυτούς πρέπει να προσθέσουμε άλλους 800.000 νεκρούς από λιμό που προκάλεσαν οι ιμπεριαλιστές. Είναι ένα όπλο μαζικής καταστροφής που επιλέγεται από το επιτελείο. Το ίδιο έκαναν και οι Εγγλέζοι στη Βεγγάλη, το 1943, που θανάτωσαν με πείνα 3 εκ. ανθρώπους. Το ίδιο σχέδιο είχε και ο Χίτλερ για την Ουκρανία που υπολόγιζε να εξοντώσει 15-20 εκατομμύρια με πείνα και αρρώστιες. Τον πρώτο θάλαμο αερίων, με τα μέτρα της εποχής, τον έκαναν οι Γάλλοι στην Αλγερία. Στη σπηλιά Νταρ είχαν καταφύγει 700 άνθρωποι. Οι στρατιώτες έφραξαν το σπήλαιο, έβαλαν φωτιά στην είσοδο και όλοι πέθαναν από ασφυξία, ανάμεσά τους παιδιά και γυναίκες. Το 1945 οι Αλγερινοί γιόρταζαν την απελευθέρωση από τους ναζί, όπως όλος ο κόσμος, με Αλγερινές σημαίες. Η αστυνομία άνοιξε πυρ σκοτώνοντας δεκάδες. Αυτό οδήγησε σε εξέγερση που κατεστάλη. Αποτέλεσμα 45.000 νεκροί. Αλλά ο αγώνας συνεχίζεται και οι Αλγερινοί επιμένουν. Ιδρύουν το FNL (ΕΑΜ) που έκανε την Αλγερία ανεξάρτητη. Απολογισμός 150.000 νεκροί, το μεγαλύτερο μέρος άμαχοι. Την ίδια περίπου εποχή οι Άγγλοι στην Κένυα, σκοτώνουν 20.000 και οδηγούν στην αγχόνη 1.090. Το 1954, 250.000 άνθρωποι βρίσκονται σε

27

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

στρατόπεδα συγκέντρωσης. Και τα πιο πολλά χωριά ήταν περιφραγμένα με συρματόπλεγμα. Δηλαδή χωριό-φυλακή. Για να βγεις χρειαζόσουν άδεια. Η πολιτική οργάνωση Μάου-Μάου είχε περάσει στη Δύση, από την εγγλέζικη προπαγάνδα, σαν φυλή ανθρωποφάγων. Για την ιστορία, μέλη της οργάνωσης αποζημιώθηκαν ύστερα από δικαστικούς αγώνες εβδομήντα χρόνων. Οι Εγγλέζοι έχουν μακρά παράδοση στις σφαγές, ιδίως σε αμάχους. Στο Ιράκ, το 1920, σκότωσαν 8.000, κυρίως με βομβαρδισμούς. Στην Παλαιστίνη, το 1936, σφάζουν 5.000. Από δίπλα και οι Γάλλοι στη Συρία, σκοτώνουν 1.500, πάλι με βομβαρδισμούς. Και το αεροπλάνο καθιερώνεται, ήδη από τότε, σαν η πιο φονική μηχανή, που κατά κανόνα πλήττει αμάχους. Κατά τα άλλα, Γαλλία και Αγγλία είναι πολιτισμένα κράτη, πλούσια και ανήκουν στον ανεπτυγμένο βιομηχανικά κόσμο. Και αυτό γιατί έκλεψαν τον πλούτο τον αποικιών σφαγιάζοντας λαούς και καταστρέφοντας πολιτισμούς. Σήμερα δεν υπάρχουν πια αποικίες, εκτός από το Γιβραλτάρ. Οι πρώην αποικίες έχουν γίνει ανεξάρτητα κράτη. Αλλά ξαναγίνονται αποικίες μέσω του χρέους. Οι τράπεζες έχουν αντικαταστήσει το στρατό κατοχής.

28

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ:

Κείμενα από τη στήλη: ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΥ, στην Εφημερίδα των Συντακτών

Ποια η υγεία και ποια η αρρώστια; 5 Σε όλους μας τυχαίνει σε κάποια φάση της ζωής μας να περάσουμε κάποια αρρώστια. Η σοβαρότητά της εξαρτάται όχι από το πόσο απειλεί τη ζωή μας, αλλά από τον τρόπο που τη βιώνουμε εμείς. Έχω συναντήσει ανθρώπους που από πολύ νεαρή ηλικία τους εμφανίσθηκε μια ανίατη αρρώστια και τους είχε καταδικάσει σε θάνατο, σύμφωνα πάντα με τα δεδομένα της εποχής και τη γνωμάτευση των γιατρών. Πολλές θανατηφόρες αρρώστιες του παρελθόντος σήμερα είναι ιάσιμες. Όπου υπάρχει εμβόλιο, δεν υπάρχει θανατηφόρα αρρώστια. Αυτοί οι άνθρωποι που ξέραν πως ήταν καταδικασμένοι σε θάνατο, κατά κανόνα ζούσαν ερήμην της αρρώστιας τους, έκαναν την ίδια ζωή με τους άλλους και σχεδόν δεν μιλούσαν ποτέ για αυτήν. Το γεγονός ότι ήξεραν πως ήταν επισήμως μελλοθάνατοι, όχι με απόφαση κάποιου δικαστηρίου στις ΗΠΑ, αλλά με επίσημη και έγκυρη διάγνωση κάποιου επιστημονικού συμβουλίου, έμοιαζε σαν μια άχρηστη γνώση. Αφού όλοι μας είμαστε θνητοί, είναι λογικό να έχουμε και ημερομηνία λήξης που αγνοούμε. Σε αντίθεση με όλα τα άλλα προϊόντα που βρίσκονται στα ράφια των σούπερ μάρκετ, που είναι υποχρεωτικό να έχουν ημερομηνία λήξης. Και εδώ συμβαίνει το εξής παράδοξο. Αντί να έχουμε συνείδηση πως μπορούμε να καταλήξουμε ανά πάσα στιγμή και αυτό να μας δώσει 5

Δημοσιεύτηκε στην «Εφ.Συν.» στις 15.02.20

29

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

κάποιο μέτρο, ζούμε στην αμετροέπεια (όπου φυσικά μας παίρνει). Και έτσι διαμορφώνονται οι κοινωνικές ιεραρχίες. (Οι λιγότερο αμετροεπείς γίνονται ντε φάκτο οι σεμνοί). Περιττό να πω πως αυτοί οι άνθρωποι που ζουν την αρρώστια με υγεία, είχαν και έχουν τον αμέριστο θαυμασμό μου. Ένα πολύτιμο μάθημα για το δώρο της ζωής. Υπάρχει και μια δεύτερη κατηγορία ανθρώπων, που δεν έχουν απολύτως τίποτα —οργανικά, ψυχικά είναι άλλη ιστορία—, αλλά είναι πεπεισμένοι πως έχουν κάτι. Και τρέχουν από γιατρό σε γιατρό. Και, αν δεν τους ικανοποιούν οι κλασικοί γιατροί, τρέχουν στους εναλλακτικούς, ακόμα και σε πρακτικούς, προς αναζήτηση και επιβεβαίωση της υποθετικής αρρώστιας, η οποία, όχι σπάνια, ανακαλύπτεται από κάποια εναλλακτική ιατρική σχολή, με την καταβολή του ανάλογου τιμήματος. Όχι ότι θεωρώ την κλασική δυτική ιατρική αλάνθαστη, ούτε πως υποτιμώ άλλες ιατρικές που αναπτύχθηκαν σε ανατολικές χώρες και πολιτισμούς. Αλλά ποιος είναι σε θέση να ελέγξει και να ξεχωρίσει τις διάφορες σχολές και θεωρίες. Συχνά παίζουμε λοταρία. Γιατί από όσους ξέρω που δοκίμασαν και τις δύο σχολές, δεν απέφυγαν το μοιραίο. Αν είχε βρεθεί το φάρμακο για τον καρκίνο από τους Βεδουίνους, θα ήταν σήμερα κοπιράιτ της όποιας Novartis. Τον τελευταίο καιρό, κάθε τόσο αποχαιρετούμε και κάποιο δημόσιο πρόσωπο, είτε από τον χώρο της μουσικής και των άλλων τεχνών είτε από τον χώρο των γραμμάτων. Και να μην τους γνωρίσαμε ποτέ προσωπικά, έχουμε την αίσθηση πως χάσαμε κάποιο οικείο πρόσωπο. Συχνά πάμε στην κηδεία τους και είμαστε το «και πλήθος κόσμου» δίπλα στους επωνύμους. Και διαβάζουμε και τα βιογραφικά τους. Οι περισσότεροι πάλευαν τα τελευταία χρόνια με κάποιο καρκίνο. Άλλοι τον είχαν ανακοινώσει, άλλοι τον είχαν κάνει γνωστό μόνο στο περιβάλλον τους. Εντούτοις όλοι τους μέχρι την τελευταία στιγμή ήταν δημιουργικοί. Δηλαδή προσφορά στην κοινότητά τους, εμάς που δεν μας ξέραν. Σε έναν κόσμο άφιλο και επιθετικό, μας έδωσαν τη φιλία τους μέσα από το έργο τους. Τελικά, μπαίνει ένα πρόβλημα.

30

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Ποιος είναι ο άρρωστος; Αυτός που έχει μια γνωμάτευση από την επίσημη ιατρική και ζει μέχρι τέλους δημιουργικά ή αυτός που οργανικά δεν έχει τίποτα, αλλά σωματοποιεί τις φαντασιώσεις του και ζητάει την επιβεβαίωσή τους; Και αν αυτές οι φαντασιώσεις είναι πολιτικές, τότε έχουμε το φαινόμενο του αρχηγού, που προς το παρόν δεν έχει βρει θεραπεία, ούτε στην κλασική ούτε στην εναλλακτική ιατρική. Και στη χώρα μας έχουμε επιδημία αρχηγών κάθε είδους. Τώρα, στα πιο απλά. Αν κάποιος πάθει κάτι μικρό ή μεγάλο και, ως είθισται, το ανακοινώσει στο περιβάλλον του, θα διαπιστώσει πως είμαστε λαός γιατρών, που ξέρει τα πάντα για κάθε νόσο, δίνει αφειδώς συμβουλές και συνιστά αποτελεσματικά γιατρικά. Ενίοτε μπορεί να σου προσφέρει και φάρμακα από τη θεία που πέθανε και δεν πρόλαβε να τα χρησιμοποιήσει όλα όσο ζούσε. Φυσικά, δεν παραλείπουν να σε ενοχοποιήσουν (πάντα σχετικά με τη ζωή που έκανες). Μια γιατί έτρωγες πολύ, την άλλη γιατί έτρωγες λίγο. Και πάντοτε η κλασική διάγνωση, πως για όλα φταίει το ποτό και το τσιγάρο. Και στο βάθος πάντα υπάρχει ένας γιατρός που κάνει θαύματα, με ακόμα πιο θαυμάσιες τιμές για τις εξετάσεις. Προτείνει φάρμακα που κάνουν το θαύμα το Λαζάρου να μοιάζει ανέκδοτο. Εντούτοις χωρίς να έχω στηριχθεί σε μελέτες και έρευνες, αλλά στην εμπειρία του μέσου Έλληνα, νομίζω ότι το επίπεδο της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στη χώρα μας είναι το ίδιο με αυτό των ανεπτυγμένων βιομηχανικά χωρών. Αυτό που είναι άθλιο είναι οι υποδομές και η έλλειψη προσωπικού. Με το επιστημονικό προσωπικό που υπάρχει, θα μπορούσε η Ελλάδα να γίνει ένα ιατρικό κέντρο που να είναι ανταγωνιστικό των μεγάλων ευρωπαϊκών, που προπαγανδίζουν οι πολιτικοί μας. Όταν αρρωστήσουν, το Λονδίνο είναι πιο κοντά από τον Ευαγγελισμό, και το Μετροπόλιταν της Ν. Υόρκης από τα εξωτερικά ιατρεία του ΙΚΑ. Και έχει συμβεί όχι μόνο σε Έλληνες πολιτικούς, αλλά και σε πλούσιους ασθενείς να μπουν σε όλη αυτή την ταλαιπωρία και τα έξοδα, για να νοσηλευτούν από Έλληνες γιατρούς που μετανάστευσαν. Η μετανάστευση στους γιατρούς είναι μια χαίνουσα πληγή.

31

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Μπορούμε ή δεν μπορούμε; 6 Αν κάποιος θελήσει να συντάξει μια εγκυκλοπαίδεια χρωμάτων που να συμπεριλαμβάνει όλα τα χρώματα και τις αποχρώσεις και να αφιερώσει τη ζωή του σε αυτό, στο τέλος θα αυτοκτονήσει. Τα χρώματα συγγενεύουν με το σύμπαν. Είναι άπειρα, τουλάχιστον όπως όλοι μας έχουμε διαπιστώσει είτε κοιτώντας τη φύση ή τους πίνακες ζωγραφικής. Και μερικές φορές για το ίδιο χρώμα υπάρχουν πολλά ονόματα. Στην Αρκτική, που κυριαρχεί το χιόνι, το άσπρο έχει είκοσι ονόματα. Και στην Κεντρική Αφρική, που κυριαρχεί το πράσινο, ονοματίζεται με παραπάνω από τριάντα λέξεις. Αλλά, αν βρισκόταν κάποιος σοβαρός δεξιός, που αγαπάει τον νόμο και την τάξη και αναζητεί την ακρίβεια και το ορθό, θα μας αντέτεινε: «Όλα αυτά είναι αριστερισμοί. Ούτε το άσπρο είναι χρώμα ούτε το μαύρο. Μόνο τρία χρώματα υπάρχουν. Το μπλε, το κίτρινο και το κόκκινο». Και θα είχε δίκιο. Όντως αυτά είναι τα χρώματα. Αλλά αυτή η αποσαφήνιση είναι εντελώς άχρηστη. Τα χρώματα υπάρχουν και εκτός του ορισμού τους. Συνδυάζονται και αναμειγνύονται και δημιουργούν ένα χρωματικό σύμπαν. (Μερικά χρώματα κάποιων ζωγράφων δεν ξέρουμε πώς δημιουργήθηκαν. Και το ίδιο χρώμα δεν είναι ίδιο για κάθε ζωγράφο). Συχνά, ένας ορισμός γίνεται η πιο βλακώδης αποσαφήνιση ενός φαινομένου. Το ορίζει, το περιορίζει και από κει οδηγεί στην απαγόρευση. Φανταστείτε ένα φασιστικό καθεστώς, που πιστεύει στην καθαρότητα της φυλής και των χρωμάτων, να απαγόρευε τη μείξη χρωμάτων και φυλών. Ή, στα καθ’ ημάς, αυτοί που ορίζουν «τα κατάλληλα» και τα «ακατάλληλα» έργα για τους ανηλίκους, που είναι σοφοί και ξέρουν τι είναι κατάλληλο για άνω των οκτώ, δώδεκα, δεκαέξι ετών, είναι ολοκληρωτικής έμπνευσης. Όλα τα παιδιά δεν ενηλικιώνονται την ημέρα των 18ων γενεθλίων τους. Και με τι κριτήριο το κράτος ορίζει το κατάλληλο; (Για ένα παιδί που θέλει λίγες μέρες για να κλείσει π.χ. τα δεκαέξι και για ένα άλλο που τα έκλεισε λίγες μέρες πριν, ένα έργο χαρακτηρίζεται ακατάλληλο για το πρώτο και 6

Δημοσιεύτηκε στην «Εφ.Συν.» στις 09.11.2019

32

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

κατάλληλο για το δεύτερο). Η βλακεία στο απόγειό της. Εδώ το κράτος υποκαθιστά την οικογένεια, βασική αρχή του Μουσολινισμού, ενώ είναι μόνο η οικογένεια (θεωρητικά βέβαια) που ξέρει τι κάνει και τι δεν κάνει για το παιδί της. Και οι συνεπείς γονείς έχουν κλειστή την τηλεόραση για τα παιδιά τους (εκτός ειδικών προγραμμάτων). Γιατί το ΕΣΡ δεν βάζει μια αντίστοιχη κάρτα που να προειδοποιεί πως όλη η τηλεόραση είναι ακατάλληλη για ανηλίκους; Τα τηλεσκουπίδια είναι παιδική τροφή; Και μια και πιάσαμε τους ορισμούς, να δούμε και έναν που αφορά το ανθρώπινο είδος, ανάμεσα στους πολλούς. Είναι αυτός που χωρίζει τους ανθρώπους σε δύο κατηγορίες. Σε αυτούς που λένε πως μπορούμε να κάνουμε κάτι σε αντίθεση με τους άλλους που ισχυρίζονται πως δεν μπορούμε να κάνουμε απολύτως τίποτα. Εμπειρικά συμφωνώ με αυτόν τον ορισμό και έχω εντρυφήσει σε αυτούς που είναι ζηλωτές τού τίποτα. Και έτσι, ας μου επιτραπεί να σκιαγραφήσω ένα σύντομο πορτρέτο. Ο «Τίποτας» κατ’ αρχάς έχει παραιτηθεί οικειοθελώς από τα ανθρώπινα δικαιώματά του. Γι’ αυτό και ζει ένοχα όλες του τις επιθυμίες, με ενοχές που ενίοτε βρίσκουν και έκφραση στη διαστροφή. Δεν τολμάει να πάρει κάποια πρωτοβουλία που θα τον διαφοροποιήσει από τους άλλους και συντάσσεται πάντα με τους πολλούς. Ενδιαφέρεται, χωρίς κανέναν ηθικό περιορισμό για τον πλουτισμό του και άλλοτε τα καταφέρνει και άλλοτε σπάει τα μούτρα του. Αλλά ακόμα και σε αυτήν την κατάσταση είναι ανώτερος από τον διπλανό του, που πάντα τον φθονεί και του στήνει παγίδες. Μόνο ένας αρχηγός μπορεί να κάνει κάτι. Και αυτός μπορεί να είναι θρησκεία, κόμμα ή χαρισματικός απατεώνας. Οι μεγάλες συνάξεις ανθρώπων που βλέπουμε γύρω από κάποιον αρχηγό είναι το άθροισμα αυτών των ανθρώπων, που για την κοινωνία είναι κλινικά νεκροί. Εκτός αν ενταχθούν στον φασισμό, οπότε γίνονται επικίνδυνοι. Στην κατηγορία των ανθρώπων που μπορούν να κάνουν κάτι είναι αυτοί που πήραν την πρωτοβουλία να αρχίσουν την ανά χείρας εφημερίδα, κυριολεκτικά στον λάκκο των λεόντων των ΜΜΕ, που από την αρχή θέλαν την κεφαλή μας επί πίνακι. Μαζί με τον εορτασμό τον δικό μας, υπάρχει και ένα άλλο έντυπο, στα χνάρια τα δικά μας, που

33

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

κλείνει 50 χρόνια. Είναι το σουηδικό περιοδικό ORDFRONT, που σήμερα πια είναι το μεγαλύτερο σε όλη τη Σκανδιναβία. Το 1969, μια ομάδα αριστερών φοιτητών, χωρίς κομματική ένταξη, αλλά διαμορφωμένοι από τον παγκόσμιο Μάη του ’68 (δεν ήταν μόνο γαλλικός) και ζυμωμένοι στο κίνημα αλληλεγγύης για το Βιετνάμ —που δεν ήταν απλά ένα κίνημα αλληλεγγύης, αλλά κίνημα αυτό καθεαυτό για κάθε χώρα— αποφασίζουν να κάνουν ένα δημιουργικό κοινόβιο. Να λύσουν το πρόβλημα της στέγης και να δημιουργήσουν έναν εκδοτικό οίκο. Με τα φοιτητικά τους δάνεια αγοράζουν μια μισοερειπωμένη αγροικία και την επισκευάζουν μόνοι τους. Στο υπόγειο στήνουν ένα τυπογραφείο, με μια παλιά τσέχικη τυπογραφική μηχανή που την εκσυγχρόνισαν και έγινε του κουτιού. Και έκαναν τις πρώτες εκδόσεις που πήγαν καλά. Παράλληλα, ίδρυσαν έναν σύλλογο που γρήγορα γιγαντώθηκε. Αργότερα εξέδωσαν το περιοδικό, που έχει συγκεντρώσει ό,τι καλύτερο υπάρχει από αριστερή σκέψη, όχι μόνο από τη Σουηδία, αλλά από όλο τον κόσμο. Τώρα πια έχει τη δυνατότητα να στέλνει συνεργάτες της στα καυτά σημεία του πλανήτη και να κάνει άψογα ρεπορτάζ. Το περιοδικό συνάντησε μανιακή εχθρότητα από το κατεστημένο και διαρκή αστυνόμευση. Αλλά νίκησε. Μπορούμε ή δεν μπορούμε; Αναζητείται απάντηση.

Αριστερά: τα ζώα μου αργά 7 Τα τηλεφωνήματα πια μετά τα μεσάνυχτα δεν είναι για καλό σκοπό. Παλιότερα ήξερες πως θα ήταν για κάποιο καλό. ‘Η η παρέα είχε φτάσει στο τσακίρ κέφι και η απουσία σου γινόταν αισθητή ή κάποιος έρωτας ή φίλος είχε κακές σκέψεις μέσα στη νύχτα και ήθελε κουβέντα. Συνήθεια βέβαια που είχες κι εσύ. Εξάλλου ο χρόνος είναι σχετικός. Τι θα πει μέρα και τι θα πει νύχτα; Ας μην ξεχνάμε πως το ρολόι είναι καπιταλιστική επινόηση. Μετράει και ζυγίζει αυθαίρετα τον χρόνο και αποστειρώνει την ποιητικότητά 7

Δημοσιεύτηκε στην «Εφ.Συν.» στις 14.09.2019

34

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

του. Το ξημέρωμα, το απομεσήμερο, το λιόγερμα, το δειλινό γίνονται άχρωμες ώρες, προ μεσημβρίας ή μετά, έτσι που να ανταποκρίνονται στα δρομολόγια και όχι στην ψυχική διάθεση. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που οι Ισπανοί κονκισταδόρες σε κάθε καθεδρικό ναό που έχτιζαν τοποθετούσαν στο καμπαναριό ένα ρολόι, καταστρέφοντας τον παραδοσιακό τρόπο με τον οποίο μετρούσαν τον χρόνο οι Ίνκας. Τώρα τηλεφώνημα μέσα στη νύχτα σημαίνει πως κάποιος πέθανε ή βρίσκεται στα τελευταία του και πρέπει αμέσως να πας στο νοσοκομείο για να τον προλάβεις. Και μέχρι να πας στο τηλέφωνο, το μυαλό σου πάει σε πολλούς. Και τώρα με τον θάνατο του Λαυρέντη η γκάμα μεγάλωσε και δεν αφορά μόνο εμάς που έχουμε μπει στη σειρά. Αλλά αυτό το μεταμεσονύχτιο τηλεφώνημα που δέχτηκα ήταν πολύτιμο. Θύμιζε κάτι από τα παραγραφημένα τηλεφωνήματα παρελθόντων ετών. Παιζόταν στην τηλεόραση το ντοκιμαντέρ του Νίκου Καβουκίδη, «Μνήμες», το οποίο είχα χάσει. Παίχτηκε ελάχιστα, χωρίς ελπίδα να ξαναπροβληθεί. Στον Καβουκίδη έχω μεγάλη εκτίμηση. Σε όποιο συλλαλητήριο έχω βρεθεί, ο Νίκος πάντα παρών με μια κάμερα, που από φορά σε φορά ήταν και πιο μικρή, ένεκα τεχνολογίας. Τον θεωρώ στο ίδιο επίπεδο με τον Αμερικανό συνάδελφό του Φρέντερικ Ουάιζμαν, ο οποίος μέσα από τα τριάντα πέντε του φιλμ που έχει γυρίσει καταγράφει την Ιστορία των ΗΠΑ. Και όχι μόνο. Οι δραστηριότητές του επεκτείνονται και στην Ευρώπη όπου έχει γυρίσει πέντε φιλμ. Ενα στην Αγγλία και τέσσερα στη Γαλλία, καταγράφοντας σημαντικούς καλλιτεχνικούς οργανισμούς. Και για να γίνουμε και λίγο καλλιτεχνική στήλη, να πούμε πως ήταν φανατικός θαυμαστής του Μπέκετ, ανέβασε το «Ω οι ωραίες μέρες» και σκηνοθέτησε μόνο μια ταινία, το «Τελευταίο γράμμα», βασισμένος σε ένα κεφάλαιο του κλασικού βιβλίου του Βασίλι Γκρόσμαν «Η ζωή και το πεπρωμένο» (το «Ex Libris» που προσέφερε η «Εφ.Συν.» είναι δικό του). Αντίστοιχα και ο Καβουκίδης καταγράφει την πρόσφατη ιστορία αυτού του τόπου όχι μέσα από τους θεσμούς της, αλλά από την ίδια την κίνηση της κοινωνίας. Αυτό που θα λέγαμε στην παροπλισμένη

35

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

μαρξιστική γλώσσα «πάλη των τάξεων». Οι «Μνήμες» είναι η ιστορία της δεκαετίας του´40, μ ε έναν Παγκόσμιο Πόλεμο και έναν Εμφύλιο που καθόρισαν τη νεότερη ιστορία μας. Όλα είναι στηριγμένα σε κινηματογραφικό υλικό. Μερικά μέρη ανήκουν σε δυσεύρετα φιλμ και κάποια από αυτά γίνονται προσιτά στο κοινό για πρώτη φορά. Η δύναμη της εικονικής αυτής αφήγησης κάνει τα σχόλια περιττά. Ό,τι βλέπουμε έχει συμβεί και κανείς δεν μπορεί να το αμφισβητήσει, όσο αναθεωρητής και αν είναι. Και μπορεί διάφοροι φασίζοντες να αρνούνται το κατέβασμα της ναζιστικής σημαίας στην Ακρόπολη από τους Γλέζο - Σάντα —δεν είχαν βλέπεις μαζί τους κάμερα—, αλλά την έπαρση της ελληνικής σημαίας στην Ακρόπολη από τους αντάρτες του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ τη βλέπουμε με τα μάτια μας. Η εικόνα εδώ είναι αμείλικτη. Όπως βέβαια και σε όλο αυτό το ντοκουμέντο, που μας εξιστορεί ολόκληρη την τραγική δεκαετία. Ένα πρώτης τάξεως παιδαγωγικό υλικό, κατάλληλο για το σχολείο και τον στρατό. Αυτό που είναι εντυπωσιακό είναι η απόβαση των Άγγλων ιμπεριαλιστών που ήρθαν σαν τρίτος κατοχικός στρατός, μετά τους Γερμανούς και τους Ιταλούς, και το ΕΑΜ τους υποδέχτηκε σαν συμμάχους. Έπρεπε να μπουν στα γραφεία του, στη στοά Κοραή και Σταδίου, για να το καταλάβουν. Η ηγεσία του ΕΑΜ, φαίνεται, αγνοούσε τελείως την ιστορία του εγγλέζικου ιμπεριαλισμού, που μαζί με τους ομολόγους τους Γάλλους δίδαξαν την τέχνη των εγκλημάτων πολέμου. Μερικά παραδείγματα: Στον πόλεμο των Μπόερς (1899) έσφαξαν 28.000 αμάχους, κυρίως γυναίκες και παιδιά. Στο Ιράκ (1920) σκότωσαν 8.000. Τα πιο πολλά θύματα από βομβαρδισμούς (οι ΗΠΑ δεν πρωτοτύπησαν). Στην Παλαιστίνη (1936) είχαμε ακόμα 5.000 νεκρούς. Και δεν δίστασαν να βομβαρδίσουν και τον γαλλικό στόλο που ήταν στη Β. Αφρική (1940) επειδή αρνήθηκε να τεθεί υπό τις διαταγές τους. Αποτέλεσμα, 1.300 νεκροί. Στη Βεγγάλη οδήγησαν σε θάνατο 3 εκατ. ανθρώπους παίρνοντάς τους όλη τη σοδειά για να ταΐσουν τον στρατό τους (1943). Τώρα ξέρουμε πως η Μ. Βρετανία δεν πολεμούσε εναντίον του ναζισμού αλλά υπερασπιζόταν την αυτοκρατορία της από τη χιτλερική απειλή. Και το απέδειξε και μετά τον πόλεμο. Στην Κένυα

36

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

(1954), σε έναν πληθυσμό 1,5 εκατ., είχε σκοτώσει 20.000 και από αυτούς τους 1.090 τους κρέμασε. Στα στρατόπεδα συγκέντρωσης υπήρχαν 260-360 χιλιάδες έγκλειστοι και τα πιο πολλά χωριά ήταν περιφραγμένα με συρματόπλεγμα. Συμπέρασμα: Η Αριστερά, όταν χρειάζεται να καταλάβει κάτι, χρειάζεται χρόνο. Εν τω μεταξύ έχει χάσει. Και τότε κάνει την αυτοκριτική της.

—Τα στοιχεία για τον εγγλέζικο ιμπεριαλισμό είναι από το βιβλίο του Robert Gildea «Empires of the mind», εκδόσεις Cambridge University Press, 2019. Παραδόξως ο συγγραφέας είναι καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στην Οξφόρδη, που έχει δικές της εκδόσεις. Να του το απέρριψαν του ανθρώπου;

Γαμήθηκα από έναν Άραβα 8 Σε όλα τα πανεπιστήμια του κόσμου υπάρχει έδρα που αφορά την αρχαία Ελλάδα. Στο Πανεπιστήμιο της Λουντ, ένα από τα πιο παλιά πανεπιστήμια της Ευρώπης, οι πανεπιστημιακές σχολές έχουν ελληνικά ονόματα. «Φυσική», «Μαθηματική» κ.λπ. Από τις δεκάδες χιλιάδες μελέτες που έχουν γραφτεί για την αρχαία Ελλάδα, η συντριπτική τους πλειονότητα προέρχεται από ξένους μελετητές. Η ελληνική συνεισφορά είναι στατιστικά ασήμαντη. Άσχετα αν έχουμε να επιδείξουμε αξιόλογους μελετητές, που κατά κανόνα έχουν κάνει τις μεταπτυχιακές τους σπουδές στο εξωτερικό. Προϋπόθεση για τη μελέτη της αρχαίας Ελλάδας είναι η γλώσσα της. Βέβαια, με ερασμιακή προφορά, που εμείς δεν την καταλαβαίνουμε.

8

Δημοσιεύτηκε στην «Εφ.Συν.» στις 13.04.2019 | Δήλωση του Ζαν Ζενέ στο περιοδικό «Playboy» το 1968 με τη συμπλήρωση: Αν δεν το είχα κάνει αυτό, ίσως να μην ήμουν τόσο πολύ υποστηρικτής του FLN (Το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) της Αλγερίας. Περιττό να πούμε τι επακολούθησε. Αργότερα το πλέον δημοφιλές αριστερό περιοδικό της Γαλλίας, το «Tout», δημοσίευσε ένα μανιφέστο με τίτλο «Εχουμε γαμηθεί από Αραβες», που το υπέγραφαν 343 άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών που υποστήριζαν: «Είμαστε περήφανοι για αυτό και είμαστε έτοιμοι να το επαναλάβουμε». Και η ομοφοβία ταυτιζόταν με τον ρατσισμό. Δηλαδή ποινικό αδίκημα.

37

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Το εντυπωσιακό είναι η σπάνις των Νεοελληνικών εδρών. Κατά κανόνα είναι παραπαίδια των σεβαστών αρχαίων. Αποκτούν σημασία μόνο αν βρεθεί κάποιος δυναμικός καθηγητής, κατά κανόνα Έλληνας. Και έτσι μπορούν να αποκτήσουν διάρκεια και κύρος. Αλλιώτικα κλείνουν, ελλείψει φοιτητών. Τα ξένα πανεπιστήμια, για λόγους κύρους, θέλουν να έχουν μια έδρα Νεοελληνικών Σπουδών. Αλλά χρειάζονται και έναν εταίρο. Το νεοελληνικό κράτος. Είναι αδιανόητο να διδάσκεις αγγλική ή γαλλική φιλολογία χωρίς την αντίστοιχη συνεργασία της χώρας. Ένας από τους φανατικούς υποστηρικτές της ιδέας για τη δημιουργία στα πανεπιστήμια σχολών Νεοελληνικών Σπουδών ήταν ο διαπρεπής ελληνιστής Βιντάλ-Νακέ, που πίστευε πως ο Ελληνισμός πρέπει να μελετάται στο σύνολό του. Υπήρξα μαθητής του. Είχε πολλούς Έλληνες φοιτητές και είχε μια οικειότητα μαζί μας. Συχνά διέκοπτε το μάθημα ή για να μας ρωτήσει κάτι ή για να μας εκφράσει μια δυσαρέσκεια. Και μια φορά μας ζήτησε να του εξηγήσουμε: «Πώς είναι δυνατόν το γαλλικό κράτος να δίνει το 90% των χρημάτων για τη δημιουργία μιας νεοελληνικής σχολής και το ελληνικό κράτος να αρνείται να δώσει το υπόλοιπο 10%;». Την απάντηση βέβαια την ήξερε καλύτερα από μας και χωρίς τις αυταπάτες μας. Το νεοελληνικό κράτος διαμορφώνεται από τους Βαυαρούς. Αυτοί επινοούν μια «ελληνικότητα», όπως την είχαν στη φαντασία τους και όχι όπως αυτή είχε διαμορφωθεί μέσα από την παράδοση και ήταν η ζώσα πραγματικότητα του λαού. Αυτό που ενδιέφερε τις μεγάλες δυνάμεις ήταν να διαμελίσουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία και να διαμορφώσουν προτεκτοράτα και να τα φορμάρουν στα μέτρα της μητρόπολης. Και όχι φυσικά η ανάδειξη του όποιου εγχώριου πολιτισμού. Αυτός, σύμφωνα με τα ιμπεριαλιστικά κριτήρια, δεν ήταν πολιτισμός, αλλά μια «βλαχιά», ένα είδος ιθαγενών που έπρεπε να εκπολιτιστούν και να εξευρωπαϊστούν. Με την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους, εγκαθιδρύεται και η φτώχεια. Σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα και

38

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

στις αρχές του 20ού, αρχίζουν μαζικά μεταναστευτικά κύματα. Το πρώτο ήταν προς την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ειρωνεία της τύχης. Ξαναγύρισαν για δουλειά στους πρώην κατακτητές. Αργότερα, ΗΠΑ, Αυστραλία, Καναδά. Εν γένει παντού στον κόσμο βρίσκεις Έλληνες. Υπολογίζονται σήμερα στα δέκα εκατομμύρια, αριθμός κατά προσέγγιση βέβαια. Καμιά κυβέρνηση δεν μπήκε στον κόπο να τους μετρήσει. Ποια πολιτική είχε η Ελλάδα απέναντι στον απόδημο Ελληνισμό; Απολύτως καμία. Μόνο για το συνάλλαγμά τους ενδιαφερόταν. Πώς να έχει τώρα πολιτική για Νεοελληνικές Σπουδές; Έτυχε να ζήσω στον Ελληνισμό της διασποράς. Άνθρωποι τρίτης και τέταρτης γενιάς μιλούσαν ελληνικά, όταν κατά κανόνα οι μετανάστες χάνουν τη γλώσσα τους από τη δεύτερη γενιά. Πιστεύω, τους κράτησε ο πολιτισμός που κουβαλούσαν από τα χωριά τους. Με τα τραγούδια τους και τις γιορτές τους. Με τους συλλόγους, με τα σχολεία, όπου μπόρεσαν να κάνουν. Ακόμα και με τις Εκκλησίες. Και πάντα απόντος του κράτους. Και ακόμα εκεί που υπάρχουν μεικτά ζευγάρια. Πάλι τα ελληνικά κυριαρχούν. Και μάλιστα σε ντοπιολαλιά. Έτσι ακούς Σουηδέζα να μιλάει ρουμελιώτικα, Γαλλίδα κρητικά ή Ιταλίδα κεφαλονίτικα. Και διαμορφώνεται εκ των πραγμάτων μια ανάγκη. Αν κάποιος ξένος, για οικογενειακούς λόγους π.χ. θέλει να μάθει ελληνικά, πού θα τα μάθει; Πουθενά. (Εκτός αν είναι τυχερός και υπάρχει κοντά κανένα πανεπιστήμιο που να έχει αντίστοιχο τμήμα). Και εδώ παίζει ρόλο η ιδιωτική πρωτοβουλία. Σε ολόκληρο το Παρίσι, με τα αμέτρητα πανεπιστήμια, βρέθηκε χώρος για τη δημιουργία ενός Ινστιτούτου Ελληνικού Πολιτισμού και Γλώσσας που λειτουργεί εδώ και μια εικοσιπενταετία. Εκατοντάδες Γάλλοι έγιναν ελληνομαθείς. Εμψυχωτής, ο εμπνευσμένος δάσκαλος Νίκος Γραικός, άνθρωπος με μεγάλο κύρος στην ελληνική κοινότητα. Παράλληλα, αριστερός ακτιβιστής από τα νιάτα του. Είναι υποψήφιος για ευρωβουλευτής με τον ΣΥΡΙΖΑ. Και έγραψε στο βιογραφικό πως είναι παντρεμένος με έναν άντρα. Και ο βούρκος αυτής της χώρας βγήκε στην επιφάνεια. Με γεια μας, με χαρά μας.

39

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Σκοτώνουν τους δημιουργούς όταν γεράσουν 9 Αν και αυτή η στήλη ασχολείται κατά κανόνα με θέματα που θεωρητικά ενδιαφέρουν όλη την κοινωνία (αυταπάτη βέβαια), σήμερα θα κάνουμε μια εξαίρεση για να καταθέσω μια προσωπική μαρτυρία για έναν σημαντικό συγγραφέα, που κάποτε μεσουρανούσε και που πέθανε σε απόλυτη φτώχεια, σε ένα άθλιο συνοικιακό νοσοκομείο, όπου κανείς δεν του έδινε σημασία. Όπου φτωχός κι η μοίρα του. Γεννήθηκε στη φτώχεια. Μια εποχή έβγαλε πολλά λεφτά —για τα μέτρα του εννοείται— και ξαναγύρισε στα γεράματα στην παιδική του ηλικία. Τότε που κοιμόταν πάνω σε ένα τραπέζι μαζί με τον συνομήλικο φίλο του, Ευθύμη Παπαδημητρίου, τον γνωστό καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και από τους θεμελιωτές της οικολογίας στην Ελλάδα. Μακαρίτης κι αυτός τώρα. Μεγάλωσαν στην ίδια αυλή και το τραπέζι ήταν καλό κρεβάτι για τα δύο αγόρια, που προστατεύονταν από τέσσερις καρέκλες για να μην πέσουν και σκάσουν τα παιδιά στο πάτωμα. Μιλάω για τον Γιώργο Σκούρτη, που θάφτηκε την Τετάρτη που μας πέρασε στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών, δημοσία δαπάνη. Και εδώ βλέπουμε την κυνικότητα της εξουσίας. Το κράτος τού έδωσε μια γλίσχρα σύνταξη, την ονόμασε τιμητική και τον καταδίκασε σχεδόν στην ασιτία, μαζί βέβαια με δεκάδες άλλους δημιουργούς που είχαν προσφέρει πολλά στον νεοελληνικό πολιτισμό. Και μετά ζητάει εύσημα για τη δωρεάν κηδεία. Το όνομα Σκούρτης το άκουσα για πρώτη φορά τον Φεβρουάριο του 1969 από τον κοινό μας φίλο Ευθύμη Παπαδημητρίου. Ήταν ένα όνομα και μια διεύθυνση στο Παρίσι. Ήταν τη μέρα που έφευγα παράνομα από την Ελλάδα για να καταθέσω στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Στην ουσία ένα ταξίδι στο άγνωστο και πέρα από το σημείο επιστροφής. Και μια διεύθυνση στο εξωτερικό ήταν πολύτιμο στήριγμα. Να έχεις κάπου 9

Δημοσιεύτηκε στην «Εφ.Συν.» στις 24.11.2018

40

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

να πας και να μην κοιμάσαι στον σιδηροδρομικό σταθμό όπου καταλήγει το τρένο σου. Όταν πήγα στο σπίτι του, μαζί με τους παλιούς συγκρατούμενούς μου, Αριστείδη Μπαλτά και Πλάτωνα Ανδρεάδη, ήταν ένα δωμάτιο όπου δέσποζε ένα διπλό κρεβάτι και δεν είχες πού να καθίσεις. Ο μικρός τότε γιος του, προϊόν ενός συγκλονιστικού έρωτα με την Αγγελική Ελευθερίου, αδελφή του Μάνου Ελευθερίου —ο οποίος πίστευε πως εκείνη ήταν καλύτερη ποιήτρια από τον ίδιο—, ο μικρός Σπύρος, λοιπόν, κοιμόταν στο κάτω συρτάρι μιας παλιάς και ετοιμόρροπης σιφονιέρας. Η υποδοχή ήταν ένθερμη, ήπιαμε τα κρασιά μας, από φαγητό δεν υπήρχαν και πολλά, και όταν εξοικειωθήκαμε, ρώτησα πού θα με έβαζε να κοιμηθώ, αφού ήταν το αποκούμπι μου στην Ευρώπη. «Θα κοιμηθείς όπου έχουν κοιμηθεί και οι άλλοι» είπε και μου έδειξε μια στενή λωρίδα πατώματος μεταξύ τοίχου και κρεβατιού. Η γενναιοδωρία του δεν έγινε ποτέ γνωστή και κράτησε μια ολόκληρη ζωή. Πολλοί είχαν ευεργετηθεί. Αλλά τον ξέχασαν όταν πέρασε η δόξα του. Επικράτησαν η ξεροκεφαλιά του, ο εγωκεντρισμός του και ο εριστικός χαρακτήρας του. Ξέρω κάποιους σκηνοθέτες που ανέβασαν έργα του και που δεν ήθελαν να τον ξαναδούν. Καυγάδιζε ακόμα και με τους πιο κολλητούς του (Ευθυμιάδη και Τσικληρόπουλο π.χ.). Και εκεί που χώριζαν σαν εχθροί, την άλλη μέρα βρίσκονταν δίπλα δίπλα στην ίδια μπάρα. (Και εδώ μια παρένθεση: Το θεατρικό μου έργο «Tango Bar» οφείλεται σε έναν έντονο καυγά του Σκούρτη με τον Ευθυμιάδη στο Dada Bar όπου σχεδόν ήρθαν στα χέρια. Πήγα να τους χωρίσω και οι δυο τους τα έβαλαν μαζί μου. Ο μπάρμαν, νηφάλιος, χαμογελούσε σαν να μην έτρεχε τίποτα. «Μην ταράζεσαι» μου είπε. «Είναι θέατρο που συχνά το παίζουν εδώ»). Ο Σκούρτης, όσο αντιπαθητικός κι αν γινόταν με το αγύριστο κεφάλι που είχε, τόσο αξιαγάπητος ήταν στις γυναίκες, που κυριολεκτικά έκαναν ουρά. Του είχα προτείνει, κάνοντας πλάκα, να πάρει ένα

41

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

μηχάνημα, σαν κι αυτό που έχουν οι τράπεζες και δίνουν αριθμό προτεραιότητας. «Θα τις χάσω όλες έτσι. Αυτές είναι αναρχικές. Άμα τους βάλεις τάξη, θα εξαφανιστούν». Και σε μια νηφάλια κουβέντα που είχαμε για τις γυναίκες (ο Παπαδημητρίου, ο Σκούρτης κι εγώ) καταλήξαμε ομόφωνα στο συμπέρασμα πως αν δεν είχαν απελευθερωθεί, εμείς ακόμα θα γυρίζαμε στα μπουρδέλα, συνηθισμένη διαδρομή για τη γενιά μας. Σε τελική ανάλυση είναι οι γυναίκες που διαλέγουν και οι άντρες κατά κανόνα υποκύπτουν. Εντούτοις, μια γυναίκα στάθηκε δίπλα του πιστή. Η Ελένη Τσέλη, που του έκλεισε τα μάτια στο νεκροκρέβατο. Όταν τη γνώρισα ήταν σχεδόν παιδούλα και ο Σκούρτης αρκετά μεγαλύτερός της. Ένα μάθημα: Να αγαπάμε τον άλλον γι’ αυτό που είναι και όχι γι’ αυτό που φανταζόμαστε. Στην ουσία κανείς δεν έχει το δικαίωμα να διορθώνει κανέναν. Και εδώ ελλοχεύει η καταπίεση του ζευγαριού. Λίγο πριν πεθάνει, ο Σκούρτης φώναξε τους φίλους και τις φίλες που του είχαν απομείνει για να μας διαβάσει ένα από τα τελευταία θεατρικά του (την περίοδο που ήταν ξεχασμένος έγραψε καμιά εικοσαριά θεατρικά έργα). Μας είπε πως είχε γράψει μια τριλογία («Από εδώ... εκεί», «Η συνουσία στην εξουσία» και «Σκοτώνοντας τον θάνατο») και τηλεφώνησε στις εκδόσεις «Ψυχογιός». Του είπαν να στείλει πρώτα ένα βιογραφικό σημείωμα. Ούτε το χειρόγραφο δεν ήθελαν να διαβάσουν. Ευτυχώς αυτό το έργο βρίσκεται στο τυπογραφείο και θα βγει από τις εκδόσεις Opportuna της Πάτρας. Κατηγόρησαν τον Σκούρτη για την άσωτη ζωή που έκανε. Αλλά ποτέ δεν διερωτήθηκαν αν η ζωή του ήταν μέσα στο έργο του. Ήταν διαφορετικός. Και αυτό ήταν η αιτία του αποκλεισμού του. Η κοινωνία νιώθει ασφάλεια όταν καλλιεργεί την ασημαντότητά της. Και ο Σκούρτης ήταν σημαντικός. Γι’ αυτό εξοβελιστέος.

42

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Οι σκλάβοι-εκατομμυριούχοι ποδοσφαιριστές 10 Το Μουντιάλ, από άποψη επικοινωνίας, είναι το μεγαλύτερο γεγονός της χρονιάς. Την περίοδο των αγώνων, ό,τι και να συμβεί, πόλεμοι, εθνοκαθάρσεις, λιμοκτονίες ή οποιαδήποτε άλλη συμφορά, μοιάζει ασήμαντο μπροστά σε ένα γκολ κάποιου αστέρα. Στο Μουντιάλ του 1994, δύο δισ. άνθρωποι καρφώθηκαν μπροστά στις οθόνες τους και παρήγαγαν, τουλάχιστον οι πιο φανατικοί, τεστοστερόνη στο ίδιο επίπεδο με τους αθλητές του γηπέδου, χωρίς να κουνηθούν από τον καναπέ τους. Έτσι, η πλήρης αδράνεια βιώνεται σαν πρωταθλητισμός. Αλλά υπάρχουν και θεατές που είναι πιο ενεργητικοί. Είναι αυτοί που καθοδηγούν τον τηλεοπτικό αγώνα, συμβουλεύοντας τους παίκτες πού να δώσουν την μπάλα, ποιον αντίπαλο πρέπει να αποφύγουν και ανάλογα επαινούν ή βρίζουν. Αλλά η αίσθηση της συμμετοχής είναι δεδομένη. Και εδώ ας βάλουμε ένα ερώτημα: Οι τηλεθεατές συμμετέχουν σε έναν ποδοσφαιρικό αγώνα ή βλέπουν απλώς ένα τηλεοπτικό παιχνίδι; Και εδώ ας επαναλάβουμε μια κοινώς αποδεκτή διαπίστωση. Το ποδόσφαιρο δεν είναι το ίδιο πριν και μετά την τηλεόραση. Πριν ήταν γήπεδο και θεατές. Και αυτό ίσχυε τόσο σε επίπεδο γειτονιάς, αν είχε μια τοπική ομάδα, ή στο κέντρο, αν έπαιζε μια μεγάλη επώνυμη ομάδα. Ήταν ένα ζωντανό θέαμα με πιστούς οπαδούς, που ήταν στοιχείο της κουλτούρας τους. Ακόμα και αυτοί που άκουγαν μπάλα από το ραδιόφωνο, ήταν γιατί δεν μπόρεσαν να πάνε στο γήπεδο την Κυριακή. Κατά κανόνα το κοινό ήταν λαϊκό και πλήρωνε το εισιτήριο από το υστέρημά του. Για την υπόλοιπη κοινωνία ποδόσφαιρο δεν υπήρχε. Υπήρχε η ίδια αντιστοιχία με τον πιστό και την εκκλησία του. Οι ανήκοντες σε διάφορα θρησκευτικά δόγματα, αν δουν τη θεία λειτουργία στην τηλεόραση δεν νομίζουν πως εκκλησιάστηκαν.

10

Δημοσιεύτηκε στην «Εφ.Συν.» στις 07.07.2018

43

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Ο ποδοσφαιρόφιλος που θα δει τον αγώνα στην τηλεόραση, έχει την εντύπωση πως είδε ματς. Σήμερα, η σχέση γηπέδου - θεατή είναι για μια μειονότητα φιλάθλων, έστω και αν το γήπεδο χωράει δεκάδες χιλιάδες. Οι δε θεατές των διεθνών αγώνων ανήκουν στην κατηγορία των προνομιούχων. Με άλλα λόγια, κάποιος που θέλει να παρακολουθήσει ζωντανά έναν αγώνα του Μουντιάλ, πρέπει να είναι πλούσιος. Οι φτωχοί αποκλείονται βέβαια «δικαιωματικά», έστω και αν έχουν την ομάδα τους σαν θεό. Ο Γκαλεάνο υποστηρίζει πως το ποδόσφαιρο είναι η μόνη θρησκεία που δεν έχει άθεους. Και αν μετρήσουμε οπαδούς και πιστούς, τότε η μπάλα είναι μεγαλύτερη θρησκεία και από τον χριστιανισμό και από τον μωαμεθανισμό. Απόλυτος δικτάτορας της μπάλας σε παγκόσμιο επίπεδο είναι η FIFA. Μια ιδιωτική εταιρεία που έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας μαφίας, που θεωρεί το ποδόσφαιρο εμπόριο και όχι αθλητισμό. Όλα υποτάσσονται στον νόμο του κέρδους, έξω από κάθε έλεγχο ή νομοθεσία εθνική ή διεθνή. Η τηλεόραση δημιούργησε μια τεράστια αγορά – περίπου το ένα τρίτο της ανθρωπότητας, που είναι κολλημένο στην μπάλα και βλέπει υποχρεωτικά διαφημίσεις, όπως βλέπει και τα γκολ. Όμως το ποδόσφαιρο έχει συνεχή ροή, δεν είναι όπως τα φιλμ στην ΤV που μπορούν να κόψουν αριστουργηματικά έργα σαν σαλάμι, για να προβάλουν διαφημίσεις (εγκληματική ενέργεια· θα επανέλθουμε σε αυτό). Και αυτό για τους γκάνγκστερ της FIFA, η έλλειψη διαφημιστικού χρόνου, ήταν ένα πρόβλημα προς επίλυση. Και σκέφθηκαν τέσσερα ημίχρονα. Περίπου ίσος χρόνος μπάλας, ίσος χρόνος διαφημίσεις. Αλλά δεν πέρασε, γιατί φοβήθηκαν την αντίδραση της κερκίδας. Για όσους πιστεύουν στα ιδανικά του αθλητισμού της FIFA, τους παρακαλώ να μελετήσουν κάποια στοιχεία που παραθέτω ενδεικτικά, και ας βγάλουν τα συμπεράσματά τους. Το ποδόσφαιρο σε παγκόσμια κλίμακα αποφέρει ετησίως 225 δισ. δολάρια. Παραπάνω δηλαδή και

44

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

από την General Motors, που είναι η μεγαλύτερη πολυεθνική στον κόσμο. Στην Ιταλία η βιομηχανία ποδοσφαίρου είναι ανάμεσα στις δέκα μεγαλύτερες επιχειρήσεις. Η Αγγλία, που διαθέτει τη μεγαλύτερη επιχείρηση ποδοσφαίρου στον κόσμο, έχει τοποθετήσει 7 δισ. λίρες σε φορολογικούς παραδείσους παρέα με τα 32 δισ. δολάρια του υπόλοιπου παγκόσμιου κλάδου. Και τα χρήματα αυτά επενδύονται στο ευγενές άθλημα της διαφθοράς, με σικέ αγώνες και εξαγορές. Η λίστα των σκανδάλων είναι ατελείωτη. Έτσι όπως έχει διαμορφωθεί το ποδόσφαιρο, είναι μια μηχανή που παράγει γκολ, χωρίς χαρά, φαντασία και θέαμα. Μοιάζει ρομποτοποιημένο, και όταν βλέπεις γενικά πλάνα στην τηλεόραση, οι παίχτες έχουν μέγεθος κατσαρίδας. Μόνο σε κοντινά πλάνα βλέπεις ανθρώπους. Κατά κανόνα ο οπαδός μιας ομάδας είναι πιστός και δεν υπάρχει περίπτωση να την αλλάξει. Κόμμα αλλάζει, ομάδα όμως όχι, έστω και αν έχει αγοράσει την αγαπημένη του ομάδα ένας γκάνγκστερ. Σήμερα, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε όλο τον κόσμο, το ποδόσφαιρο είναι ιδιοκτησία των καπιταλιστών και μαζί με την ομάδα, είναι και οι οπαδοί. Ένα άτυπο μαζικό κόμμα, που μπορεί να παρέμβει ευθέως στην πολιτική. Παράλληλα με την επένδυση στο ποδόσφαιρο γίνεται και η επένδυση στα ΜΜΕ. Και έτσι διαμορφώνεται ένα ισχυρό πλέγμα εξουσίας, που ασκεί πολιτική, έμμεσα ή άμεσα χρηματοδοτώντας ένα κόμμα. Για την άλλη πλευρά του ποδοσφαίρου θα μιλήσω μια άλλη φορά. Και ύστερα από όλα αυτά τα ωραία που είπαμε για την μπάλα, ούτε εγώ πείστηκα για να μην δω τον αποψινό αγώνα των σκλάβωνεκατομμυριούχων παικτών.

45

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

H θρησκεία ως κρατική υπηρεσία 11 Όλα τα παιδιά, σε κάποιο στάδιο της ανάπτυξής τους, θέτουν στους γονείς τους αλλεπάλληλα ερωτήματα. Άλλα μπορούν να απαντηθούν και άλλα όχι. Και σε κάποια στιγμή μπαίνει το ερώτημα, συνήθως στον μπαμπά —παραδοσιακά αυτός είναι ο σοφός αρχηγός—, για το ποιος έφτιαξε τον κόσμο. Και η πιο συνηθισμένη απάντηση είναι: ο Θεός. Μετά ακολουθεί ένα ακόμα πιο σύνθετο ερώτημα: «Και τον Θεό ποιος τον έκανε;». Η σίγουρη απάντηση είναι πως τον Θεό δεν τον έφτιαξε κανείς. Υπήρχε πάντα από μόνος του. Αλλά αυτή η απάντηση δεν μοιάζει να ικανοποιεί το παιδί. Και συνεχίζει να ταλαιπωρεί τον μπαμπά του, μέχρι να επέμβει κατασταλτικά η μαμά νουθετώντας το βλαστάρι της, πως αυτά δεν είναι πράγματα για την ηλικία του. Θα τα μάθει όταν μεγαλώσει. Ψευδής φυσικά διαβεβαίωση, γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι πεθαίνουν χωρίς να έχουν καταλάβει κάτι, γιατί ξέχασαν τα παιδικά τους ερωτήματα. Και ο άνθρωπος που δεν ρωτάει και δεν αμφισβητεί είναι κλινικά νεκρός, ένα αναπνέον πτώμα που περπατάει. Και κατά κανόνα αυτοί οι άνθρωποι διαμορφώνουν τις μεγάλες πλειοψηφίες που αναγνωρίζονται σε ένα κέντρο, πολιτικό ή θρησκευτικό ή και τα δύο μαζί. Με άλλα λόγια, η σιωπηλή πλειοψηφία. Δηλαδή αυτοί οι άνθρωποι που δεν έχουν λόγο. Όλοι ξέρουμε πως γύρω από το παιδικό αυτό ερώτημα υπάρχουν δύο στρατόπεδα: αυτοί που είναι άθεοι και αυτοί που είναι θρήσκοι. Κατά μία αφελή προσέγγιση, οι άθεοι είναι οι προοδευτικοί, και οι θρήσκοι, σκοταδιστές και αντιδραστικοί. Αλλά υπάρχει και μια άλλη προσέγγιση. Αυτή του μεγάλου θρησκειολόγου Βάλτερ Σούμπαρτ, που τα ίχνη του εξαφανίστηκαν μυστηριωδώς. Εβραίος γαρ. Στο βιβλίο του «Θρησκεία και Έρως» (εκδόσεις Ολκός) λέει: «Κάθε συζήτηση για τον Θεό είναι επιτρεπτή, εκτός από μία: ότι δεν υπάρχει. Βέβαια δεν μπορεί να αποδειχθεί η ύπαρξή του, αλλά ούτε και να

11

Δημοσιεύτηκε στην «Εφ.Συν.» στις 20.10.2017

46

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

αμφισβητηθεί. Πρέπει να πιστεύει κανείς σ’ αυτόν, πράγμα που σημαίνει: πρέπει να τον βιώνει. Όπου ο Θεός βιώνεται, καμιά απόδειξη δεν έχει ισχύ, και όπου έχει βιωθεί, δεν απαιτείται καμιά απόδειξη». Αν λοιπόν η πίστη είναι βίωμα, εξ ου και δεν μπορεί να διδαχτεί, δεν είναι αντικείμενο μάθησης, αλλά μύησης, μπορεί να είναι μονοπώλιο ενός κρατικού οργανισμού; Φυσικά μιλάμε για την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδας, που ενώ είναι αναπόσπαστο μέρος μιας «διεθνούς» Ορθοδοξίας, πώς μπορεί να αποτελείται από περίπου δέκα χιλιάδες ιερείς-δημόσιους υπαλλήλους; Μια μικρή παρένθεση για τον όρο «διεθνής». Σύμφωνα με το Σύνταγμα, η Εκκλησία της Ελλάδας είναι αναπόσπαστα ενωμένη δογματικά με τη Μεγάλη Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης και με κάθε άλλη ομόδοξη Εκκλησία του Χριστού, άρα είναι οικουμενική θρησκεία, και όχι ελληνορθόδοξη, όπως χαρακτηρίστηκε υποτιμητικά από τη Δύση. Το πραγματικό όνομα της Θρησκείας είναι: Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία του Χριστού. Πουθενά δεν χαρακτηρίζεται ελληνική. Στο σημείο που μια θρησκεία ταυτίζεται με το κράτος, μπαίνει στην υπηρεσία του, και το κράτος εκμεταλλεύεται το κύρος της και τη δύναμή της, για να εδραιώσει την εξουσία του. Απόδειξη το Σύνταγμα που είναι «εις το όνομα της Αγίας και Ομοουσίου και Αδιαιρέτου Τριάδος». Δηλαδή το παλιό «ελέω Θεού Μονάρχης» γίνεται το προοίμιο του Συντάγματος με άλλη διατύπωση. Έτσι, κάθε έγκλημα του κράτους —φασιστικά πραξικοπήματα, εκτελέσεις, φυλακίσεις, εξορίες κ.λπ.— δικαιολογείται γιατί γίνεται στο όνομα της Αγίας Τριάδας. Ξέρουμε πως ο Εθνοφυλετισμός, δηλαδή η ταύτιση έθνους-κράτους με Ορθοδοξία είναι αίρεση και έχει καταδικαστεί από το Πατριαρχείο. Θα μπορούσαμε λοιπόν να λέγαμε την Εκκλησία της Ελλάδας αιρετική; Ό,τι και να πούμε εμείς δεν μετράει. Αυτή είναι δουλειά των θεολόγων και των σοφών χριστιανών που υπερασπίζονται την πίστη τους. Αυτό που μπορούμε να πούμε εμείς ως πολίτες είναι πως μια κρατική υπηρεσία είναι ακατάλληλη να διαχειριστεί θέματα πίστης.

47

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Γίνεται ιδεολογία του κράτους και ως εκ τούτου παύει να είναι θρησκεία. Γίνεται πολιτικό κόμμα, ζητάει μερίδιο από την εξουσία και φυσικά νέμεται και τα οφέλη της. Και αυτό το βλέπουμε καθαρά στις παρεμβάσεις κάποιων μητροπολιτών που υποστηρίζουν τις θέσεις της εγκληματικής οργάνωσης Χρυσή Αυγή. Εντούτοις υπάρχει και η Θεολογία της Απελευθέρωσης που άνθησε στη Λατινική Αμερική και είχε τον δικό της Τσε Γκεβάρα: τον Καμίλο Τόρες, τον παπά που έγινε αντάρτης και δολοφονήθηκε άγρια. Όπως έγραφε ο εκδότης του περιοδικού «Σύναξις» (ένα από τα πιο έγκυρα περιοδικά για θέματα θρησκείας), Θανάσης Παπαθανασίου, στην «Ελευθεροτυπία»: «Τα κόκαλα του Τσε βρέθηκαν. Όχι όμως του Καμίλο Τόρες». Μπορεί κανείς να υποθέσει βάσιμα πως τον βασάνισαν βάναυσα, τον κατακρεούργησαν και τον διαμέλισαν εξαφανίζοντας κάθε ίχνος του. Για να μην μπορούν τα λείψανά του να μιλήσουν για τα μαρτύρια που τράβηξε. Δηλαδή, έχουμε παπάδες με τον λαό και όχι με το κράτος. Έχουμε κι εμείς τέτοιους. Για αυτούς θα μιλήσουμε σε ένα επόμενο σημείωμα.

H πρέζα της εξουσίας 12 Το σύντομο πέρασμά μου από τη Βουλή των Ελλήνων θα μπορούσε να ήταν και μια δημοσιογραφική αποστολή στην ορατή εξουσία. Ή τουλάχιστον στη χώρα της νομοθετικής εξουσίας, που καλύπτει την πραγματική εξουσία η οποία πάντα παραμένει αόρατη και εκτός ελέγχου. Σε αυτό το σημείωμα δεν θα ασχοληθώ με τη λειτουργία του πολιτικού μας συστήματος, αλλά με την ανθρωπολογία του. Σαν ένα είδος ερασιτέχνη ανθρωπολόγου που παρατηρεί τη φυλή των «πολιτικών» και προσπαθεί να καταλάβει τη νοοτροπία τους και τη συμπεριφορά 12

Δημοσιεύτηκε στην «Εφ.Συν.» στις 13.05.2017

48

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

τους, ανεξάρτητα από το σε ποια παράταξη ανήκουν. Ας ρίξουμε μια ματιά στην υλική τους βάση. Ο μισθός των βουλευτών είναι ίσος με αυτόν των ανώτατων δικαστών συν διάφορα επιδόματα. Επιπλέον διαθέτουν ένα πολυτελές αυτοκίνητο της αρεσκείας τους και έναν αστυνομικό που δουλεύει χωρίς ωράριο (και όχι σπάνια χρησιμοποιείται και σαν υπηρετικό προσωπικό). Οι βουλευτές έχουν στη διάθεσή τους τέσσερις δημοσίους υπαλλήλους (μετακλητοί) και έναν επιστημονικό συνεργάτη. Στην εποχή της ακραίας φτώχειας που μαστίζει τη μεγάλη πλειονότητα αυτού του λαού, αυτά τα προνόμια των πολιτικών μοιάζουν σκανδαλώδη. Αλλά υποθέτω πως ο νομοθέτης, όταν συνέταξε αυτόν τον νόμο, είχε αγαθές προθέσεις. Ήθελε να προστατέψει τον βουλευτή από την εξαγορά, να έχει τα μέσα να κάνει σωστά τη δουλειά του και να ψηφίζει κατά συνείδηση. Και πάντοτε για το καλό του τόπου και την ευημερία αυτού του λαού. Αλλά όπως ξέρουμε όλοι μας πια, ο δρόμος προς την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις. Γιατί τέτοιος βουλευτής δεν υπάρχει. Αν ψηφίσει κατά συνείδηση και αντίθετα με το κόμμα του, διαγράφεται. Η εκλογή του δεν εξαρτάται πια από το κοινωνικό του έργο, αλλά από την εύνοια του αρχηγού. Αλλιώτικα, δεν θα μπει σε εκλέξιμη θέση στη λίστα. Και ο ρόλος του βουλευτή περιορίζεται σε ένα «ναι» ή ένα «όχι» σε όλα. Καταναλώνει όλη του την ενέργεια για να βρεθεί σε αρχηγικό περιβάλλον, μια και τα όργανα όλων των κομμάτων (εκτός ΚΚΕ) είναι εικονικά. Τα όπλα που του χρειάζονται είναι ο τακτικισμός, η ίντριγκα και η εξουδετέρωση του διπλανού ανερχόμενου δελφίνου. Καριέρα για μια άνοδο στην ιεραρχία, δηλαδή μια δουλειά όπως όλες οι άλλες που έχουν πυραμιδική δομή. Αυτήν την πολιτική φιλοσοφία την κατάλαβε καλά και εγκαίρως η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝ.ΕΛΛ. Οι εκπρόσωποι της πραγματικής εξουσίας (τρόικα) πιστεύω πως δεν θα είχαν κανένα ιδιαίτερο πρόβλημα στις διαπραγματεύσεις —τρόπος του λέγειν βέβαια.

49

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Υποθέτω θα είπαν: «Εμείς υπαγορεύουμε, αυτή είναι η δουλειά μας. Κι εσείς υπογράφετε, μια που η δουλειά σας είναι να λέτε σε όλα «ναι». Και κάνατε μια καλή αρχή με το δημοψήφισμα. Τα υπόλοιπα είναι θέμα επικοινωνίας. Η αλήθεια είναι πως δεν υπάρχουν δημοσιευμένα πρακτικά των διαπραγματεύσεων. Υπάρχουν μόνο διαρροές. Και αυτό σημαίνει κυβερνητική δημοσιογραφία που την υλοποιούν δημοσιογράφοι οι οποίοι έχουν λόγους να συντάσσονται με την εξουσία. Αλλά οι νόμοι που ψηφίζονται, πριν εφαρμοστούν, δημοσιεύονται. Υπάρχει τίποτα μνημονιακό που να μην το ψήφισε η κυβέρνηση; Οι άνθρωποι που λένε σε όλα «ναι» ή «όχι» έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση. Υπακούουν σε μια αρχή, άσχετα αν την πιστεύουν ή όχι, με αντάλλαγμα να χάσουν τον εαυτό τους. Το κενό αυτό καλύπτεται από μια εξουσία. Η εξουσία εδώ λειτουργεί σαν πρέζα. Σε ανεβάζει κάποια στιγμή, αλλά αυτό δεν έχει διάρκεια. Τότε μεγαλώνεις τη δόση. Και αυτό δεν έχει τέρμα. Ακραίο παράδειγμα είναι κάποιοι αυτοκράτορες που ήθελαν να ανακηρυχθούν θεοί. Αυτό σημαίνει πως η ζωή των θνητών είναι αναλώσιμη. Δεν μετράει και ούτε ποτέ μετρούσε. Λέει αυτό κάτι για τους άστεγους, άνεργους, μισθωτούς, συνταξιούχους, τους νέους χωρίς μέλλον; Υπάρχουν βουλευτές που δεν έχουν ανοίξει ποτέ το στόμα τους στη Βουλή. Αλλά μονάχα μια λεξούλα τους είναι μαύρο διαμάντι. Από το «ναι» ή το «όχι» που θα πουν μπορεί να πέσει μια κυβέρνηση ή να σωθεί. Ακόμα και άνθρωποι που βρίσκονται στην κυβερνητική πλειοψηφία, που είχαν τη θέση τους και την εκτίμηση της κοινωνίας, άνθρωποι που ήταν γνωστοί ως αγωνιστές, με φυλακές και εξορίες, που δεν ήταν πολιτικοί, με την πρώτη τους θητεία στη Βουλή μεταλλάχτηκαν αμέσως. Φαίνεται πως η εξουσία, ακόμα και η ψευτοεξουσία των βουλευτών, είναι μια επικίνδυνη μολυσματική αρρώστια. Δυστυχώς λίγοι έχουν αντισώματα. Αλλά αυτοί σπάνια πολιτεύονται για να γίνουν γρήγορα οι αποδιοπομπαίοι τράγοι. Κι αυτό ισχύει για όλα τα κόμματα.

50

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Αλλά η αρρώστια της εξουσίας φαίνεται πως δεν είναι προνόμιο των επαγγελματιών της εξουσίας. Μοιάζει να είναι διάχυτη σε όλη την κοινωνία. Τα τροχαία εγκλήματα στην Ελλάδα έχουν παραπάνω θύματα από αυτά του «Ισλαμικού κράτους». Μια άτυπη εγκληματική οργάνωση, αυτή των οδηγών, με όπλο το αμαξάκι τους, οδηγεί με τέτοιο τρόπο που σκοτώνει. Δεν είναι αυτό η απόλυτη εξουσία, με το απόλυτο έγκλημα; Και να πάμε σε πιο μικρά πράγματα. Ο ακραιφνής ανταγωνισμός που υπάρχει στις καθημερινές μας σχέσεις, σε όλους τους τομείς, δεν είναι σχέσεις εξουσίας που δολοφονούν τη μόνη σιγουριά που έχουμε —την αλληλεγγύη μας; Μέσα από αυτήν απελευθερώνεται ο άνθρωπος και βρίσκει τον εαυτό του και την προσωπικότητά του.

H ψήφος ως μίζα 13 Διπλές εκλογές μπροστά μας, διπλή αδιαφορία από τον κόσμο. Μια κοινή-πικρή διαπίστωση τους ενώνει: «Όλοι ίδιοι είναι. Οι πολιτικοί μόνο την τσέπη τους κοιτάνε». Και πού και πού ακολουθεί και η επωδός: «Μόνο ένας Μεταξάς ή Παπαδόπουλος θα μας σώσει. Αλλά πού ‘ν’ τος;». Αυτή η κατηγορία ανθρώπων είναι μεγάλη. Θα αποτολμούσα να πω πως είναι εκείνο το τμήμα του εκλογικού σώματος που ψηφίζει και βγάζει κυβερνήσεις. Αυτοί που αρνούνται την ψήφο στα μικρά κόμματα της Αριστεράς, στη βάση της θεωρίας της χαμένης ψήφου. Αυτοί οι άνθρωποι ζητούν έναν σωτήρα-μεσσία που θα τους σώσει —όχι βέβαια την ψυχή τους, αλλά την τσέπη τους— και θα ανεβάσει το καταναλωτικό τους επίπεδο. Η ψήφος του καθενός γίνεται στο φαντασιακό επίπεδο μια επένδυση. Θα ποντάρω σε κείνο το κόμμα που θεωρώ πως θα μου αποδώσει τα περισσότερα.

13

Δημοσιεύτηκε στην «Εφ.Συν.» στις 20.04.2019

51

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Το πολιτικό σύστημα της χώρας μας, όπως διαμορφώθηκε μετά την πτώση της χούντας, είναι διπολικό. Μια κεντροδεξιά παράταξη και μια κεντροαριστερά. Παράλληλα χρειάζεται μια Αριστερά, όσο γίνεται πιο «καθαρόαιμη», που να αντιπολιτεύεται συνολικά το σύστημα και ταυτόχρονα να το νομιμοποιεί. Όπως γίνεται σε όλη τη μεταχουντική περίοδο από το ΚΚΕ (αλήθεια, υπάρχει κανένας που να πιστεύει πως το ιστορικό κόμμα της εργατικής τάξης είναι ανατρεπτική δύναμη;). Το φαινόμενο της φασιστικής Χρυσής Αυγής δεν ήταν στην ατζέντα του διπολισμού. Προέρχεται από άλλες κοινωνικές διαδικασίες και θα μας απασχολήσει σε ένα από τα επόμενα σημειώματα (αν και η εν λόγω εγκληματική οργάνωση έχει μελετηθεί και αναλυθεί από μια σειρά αξιόλογους στοχαστές). Η Κεντροδεξιά παραμένει πάντα μια συμπαγής παράταξη με ιστορικές ρίζες που στηρίζεται σε σταθερές συντηρητικές και αντιδραστικές αναφορές. Η Κεντροαριστερά είναι μια ρευστή και ακαθόριστη έννοια. Στην Ελλάδα δεν είχαμε ποτέ ένα ισχυρό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, όπως συνέβη σε όλη την Ευρώπη, όπου ξεκίνησαν από την εποχή του Μαρξ. Εδώ τη θέση του πήραν οι λεγόμενοι «αντιβασιλικοί», που δεν ήταν αναγκαστικά και πάντοτε τόσο δημοκράτες όσο έλεγαν οι διακηρύξεις τους. Υπήρχε κατά κανόνα μια ισχυρή προσωπικότητα, δημιουργούσε ένα αρχηγικό κόμμα, χωρίς αρχές και δομές. Με τον θάνατο του αρχηγού, το κόμμα σε λίγο καιρό διαλυόταν. (Όπως παλιότερα το Κόμμα των Φιλελευθέρων, αργότερα η Ένωση Κέντρου. Και τώρα το ΠΑΣΟΚ.) Η Κεντροαριστερά σήμερα είναι ο ΣΥΡΙΖΑ, που είναι πια ο εγκεκριμένος άλλος πόλος του συστήματος, που κράτησε όλα τα χαρακτηριστικά των προκατόχων του. Τα κόμματα εξουσίας, παντού στον κόσμο, υπηρετούν το κεφάλαιο, που είναι η πραγματική εξουσία. Το κεφάλαιο για να μεγιστοποιήσει τα κέρδη του έχει ως προϋπόθεση τις κοινωνικές ανισότητες. Όσο μεγαλύτερες είναι οι κοινωνικές ανισότητες τόσο μεγαλύτερα τα κέρδη.

52

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Τα κόμματα για να γίνουν κυβέρνηση χρειάζονται ψήφους. Πώς θα μπορέσουν να πείσουν αν δηλώσουν ποια είναι η πραγματική δουλειά τους; Γενική φτώχεια για τον λαό. Απεριόριστα κέρδη για τους πλούσιους. Θα ψήφιζε κανένας Τσίπρα, αν ήταν ειλικρινής και έλεγε πως θα μας κόψει μισθούς και συντάξεις, θα κλείσει όλες τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, θα γνωρίσουμε τέτοια φτώχεια, όπως αυτή που έχει μια χώρα όταν βγαίνει από πόλεμο; Ας μην τα πολύ λέμε. Όλοι μας τα έχουμε ζήσει. Τι σχέση έχουν οι προεκλογικές διακηρύξεις με τα πεπραγμένα; Όσο ο φάντης με το ρετσινόλαδο. Άρα ο πολιτικός λόγος των κομμάτων εξουσίας είναι η αναίρεση των νοημάτων της γλώσσας. Και τα νοήματά τους μετατρέπονται στο αντίθετό τους. Είναι λόγος που δεν δεσμεύεται από την επαλήθευσή του, αλλά από τον μύθο του και την υπόσχεσή του, που δεν χρειάζεται απόδειξη. Δεν ανήκει στον έλλογο λόγο αλλά στον άλογο. Είναι μεταφυσικός που υπηρετεί μια πίστη. Και η πίστη δεν χρειάζεται απόδειξη. Αλλά όταν αυτός ο λόγος μεταφέρεται στην πολιτική είναι μια απάτη που θεωρείται νόμιμη. Πιο απλά, είναι αυτό που λέει ο λαός: Οι πολιτικοί λένε ψέματα. Και είναι φυσικό ο κόσμος να απογοητεύεται. Αλλά αυτό δεν αρκεί για να βγάλει τα σωστά συμπεράσματα. Κάνει συλλογή απογοητεύσεων. Πότε ΠΑΣΟΚ, πότε Ν.Δ., πότε ΣΥΡΙΖΑ. Και εδώ πρέπει να διαπιστώσουμε μια ιδιοτέλεια. Ο ψηφοφόρος δεν ψηφίζει για κάποια ιδανικά, αλλά για τη βόλεψή του. Αλλά στα κοινά δεν συμμετέχει και αποποιείται το δικαίωμά του ως πολίτη. Δίνει την ψήφο του μίζα στους πολιτικούς. Αυτός ο μυθουποσχετικός λόγος πολλαπλασιάζεται από τους πολιτικούς συντάκτες, που δεν αναιρούν αυτόν τον λόγο, τον παίρνουν σαν δεδομένο και οπαδοποιούνται γύρω από το κόμμα που υπηρετούν. Αλλά πέρα από τη διαφήμιση και την προπαγάνδα που έχει τα όριά της, βασικός στόχος είναι η εκμηδένιση του αντιπάλου δαιμονοποιώντας τον. Και εδώ όλα τα μέσα είναι θεμιτά. Στην ουσία το πολιτικό ρεπορτάζ, που δεν αποκαλύπτει αυτόν τον λόγο, γίνεται μέρος αυτής της απάτης. Και αν κάποιος κατορθώσει και γίνει «φίρμα»

53

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

(αυτές οι δουλειές γίνονται με το αζημίωτο), τότε το επόμενο βήμα είναι η Βουλή. Και μάλιστα θα έχει και τα προσόντα: μεγάλη εμπειρία στην υπηρεσία του ψευδούς λόγου και στην καταπολέμηση κάθε κριτικής σκέψης και λόγου. Ένα σωστό μαντρόσκυλο στην υπηρεσία της εξουσίας. Και όλα αυτά δημιουργούν τις ιδανικές συνθήκες για την ανάδειξη του φασισμού που αναπτύσσεται ευθέως ανάλογα με την αποτυχία το πολιτικού μας συστήματος.

Η αλήθεια ως ποινικό αδίκημα 14 Το ψέμα, ισχυρισμός εσκεμμένα αναληθής με σκοπό την απόκρυψη ή παραποίηση της αλήθειας, είναι πιο ισχυρό από την ίδια την αλήθεια. Ένα ψέμα μπορεί να διαρκέσει αιώνες και να γίνει αιώνια αλήθεια. Ορισμένοι εντάσσουν και τις θρησκείες στα μεγάλα ψέματα, μια που αυτά που ισχυρίζονται ως δογματικές αλήθειες δεν μπορούν να αποδειχτούν. Αυτό είναι χοντρό λάθος. Το ψέμα προϋποθέτει μια εσκεμμένη πράξη και επιδιώκει ένα σκοπό ή ένα κέρδος προς όφελος αυτού που το επινοεί και το διακινεί. Τι υλικό όφελος είχαν οι θεμελιωτές π.χ. του Βουδισμού, του Χριστιανισμού ή του Μωαμεθανισμού; Ειδικά ο Χριστός βασανίστηκε χειρότερα —αν υπάρχει φυσικά τέτοια σύγκριση— από τους κομμουνιστές στα χέρια των ναζί. Στις θρησκείες μιλάμε για «αλήθειες εξ αποκαλύψεως» που δεν επιδέχονται καμία ορθολογική αντιμετώπιση. Εξ ου και η πίστη δεν διδάσκεται, γιατί βρίσκεται εκτός ορθολογικού πεδίου. Η πίστη είναι προϊόν μέθεξης και δεν χρειάζεται αποδείξεις. Το ψέμα είναι ο ανταγωνιστής της αλήθειας και αδυσώπητος εχθρός της. Και αν κρίνουμε από την επίσημη-κρατική Ιστορία, είναι αυτή που έχει διαμορφώσει ένα ψευδές μυθικό παρελθόν, όσο το δυνατό ένδοξο 14

Δημοσιεύτηκε στην «Εφ.Συν.» στις 22.06.2019

54

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

και ηρωικό, που αποτελεί την αστείρευτη δεξαμενή τού κάθε εθνικισμού. Ο Πλάτωνας μπορεί να θεωρηθεί ο ιδρυτής των fake news με την επινόηση της Ατλαντίδας, που ακόμα ψάχνουν να τη βρουν. Πολέμιος της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, δημιούργησε μια φανταστική πολιτεία, που ήταν σε όλα καλύτερη από την αθηναϊκή. Και άρα το πολίτευμά της ήταν καλύτερο. Με άλλα λόγια, η Δημοκρατία ήταν κατώτερο πολιτικό καθεστώς από την ολιγαρχική ουτοπία της ανύπαρκτης Ατλαντίδας. Στις μέρες μας, ανάμεσα σε πολλά άλλα, το πιο διάσημο ψέμα ήταν η είδηση πως ο νυν πρόεδρος των ΗΠΑ ήταν μαριονέτα στα χέρια του Πούτιν. Δηλαδή πράκτορας της Ρωσίας. Και αυτή η «είδηση» κυκλοφορούσε από τη μέρα της εκλογής του μέχρι σήμερα. Και, μέχρι τον Μάρτη που μας πέρασε, ειδική επιτροπή του υπουργείου Δικαιοσύνης των ΗΠΑ ερευνούσε την υπόθεση, εξετάζοντας διεξοδικά όλα τα στοιχεία. Όλα, αναληθείς κατασκευές, τόσο εξωπραγματικές, που κανείς σεναριογράφος κατασκοπευτικής ταινίας δεν θα τολμούσε να τις χρησιμοποιήσει. Κατασκευαστής δεν ήταν κάποιο αναξιόπιστο ακροδεξιό site, τύπου Βελόπουλου, αλλά ο λεγόμενος έγκριτος και έγκυρος διεθνής Τύπος που απευθύνεται σε ένα μορφωμένο κοινό αξιώσεων. Υποτίθεται πως ελέγχει και διασταυρώνει τις πηγές του. Αλλά, όταν ο Τραμπ είναι ο στόχος, όλα είναι θεμιτά. Ιδού οι ένοχοι: New York Times, The Economist, Washington Post, Liberation, Monde, Guardian, καθώς και τα έγκυρα κανάλια παγκόσμιας εμβέλειας CNN, BBC, ARTE κ.ά. Κανείς από όλους αυτούς τους συκοφάντες, τουλάχιστον μέχρι στιγμής, δεν υπέστη την παραμικρή δίωξη. Αντίθετα ένας άλλος δημοσιογράφος, ανεξάρτητος, μέσα από το διαδίκτυο, που είχε τις μεγαλύτερες επιτυχίες από οποιονδήποτε άλλο συνάδελφό του στον 21ο αιώνα και που ουδέποτε διαψεύστηκε καμία του είδηση, βρίσκεται έγκλειστος στις αγγλικές φυλακές σε άθλιες

55

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

συνθήκες, σοβαρά άρρωστος, και κινδυνεύει να απελαθεί στις ΗΠΑ όπου καταζητείται. Εκεί τον περιμένει μια βαριά ποινή, 75 χρόνια φυλακή. Δεδομένης της κατάστασης της υγείας του, αυτό ισοδυναμεί με σίγουρο θάνατο. Πρόκειται για τον Τζούλιαν Ασάνζ που ίδρυσε τον διαδικτυακό τόπο Wikileaks. Για δεκατρία χρόνια τροφοδοτούσε τον διεθνή Τύπο με αποκλειστικές, συγκλονιστικές ειδήσεις που σόκαραν την ανθρωπότητα, στηριγμένες πάντα σε αδιάψευστα τεκμήρια. Η πρώτη επιτυχία ήταν ένα βίντεο που έδειχνε μια μαζική σφαγή αμάχων και δημοσιογράφων, από τον στρατό των ΗΠΑ στο Ιράκ. Αργότερα δημοσιεύει 90.000 ντοκουμέντα των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ, σχετικά με τον βρόμικο πόλεμο στο Αφγανιστάν. Και προχωράει ακόμα πιο εντυπωσιακά. Σε συνεργασία με πολλές από τις μεγαλύτερες εφημερίδες του κόσμου φέρνει στη δημοσιότητα 400.000 επίσημα έγγραφα των ΗΠΑ σχετικά με τον πόλεμο στο Ιράκ μαζί με 250.000 διπλωματικά τηλεγραφήματα των πρεσβειών των ΗΠΑ. Όπως ήταν επόμενο, η αντίδραση των ΗΠΑ ήταν λυσσαλέα. Φυσικά, δεν μπορούσε να διαψεύσει τίποτα. Αλλά μπορούσε να τιμωρήσει, με διάφορα προσχήματα, αυτόν τον πρωτοπόρο της «ελεύθερης επιστημονικής δημοσιογραφίας» που ήταν η θεωρία των Wikileaks. Και το πρόσχημα βρέθηκε. Η πάντα πρόθυμη Σουηδία στις εντολές της CIA κατηγόρησε τον Ασάνζ για βιασμό. Αλλά αργότερα απέσυρε την κατηγορία. Αυτό αρκούσε για να εκδοθεί ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης. Και όντως συλλαμβάνεται στο Λονδίνο αλλά κυκλοφορεί ελεύθερος με ηλεκτρονικό βραχιόλι. Και όταν ο κλοιός γίνεται ασφυκτικός, αιτείται πολιτικό άσυλο στην πρεσβεία του Ισημερινού, όπου για εφτά χρόνια ζούσε σε ένα δωμάτιο είκοσι τετραγωνικών μέτρων. Δεν είχε καμία επαφή με τον έξω κόσμο. Πενήντα αστυνομικοί και ένας άγνωστος αριθμός πρακτόρων παρακολουθούσαν νύχτα - μέρα την πρεσβεία, ελέγχοντας κάθε κίνηση. Αλλά δεν κατάφεραν να εμποδίσουν την τελευταία επιτυχία του Ασάνζ.

56

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Εβγαλε στη φόρα τον βρόμικο πόλεμο της Κλίντον εναντίον του Σάντερς για την προεδρία των Δημοκρατικών. Είναι εντυπωσιακή η έλλειψη συμπαράστασης σ’ αυτόν την ήρωα της αλήθειας. Θα επανέλθουμε, στο επόμενο σημείωμα. Η απειλή για κατάργηση της ελευθερίας του λόγου είναι ήδη παρούσα και λειτουργεί. Ο Ισημερινός, έναντι ανταλλάγματος πούλησε τον Ασάνζ.

Η κατανάλωση ως υποταγή 15 Η ιστορία της εξουσίας είναι και η ιστορία της υποταγής των ανθρώπων. Το ανθρώπινο είδος, όταν εγκατέλειψε την οικογένειά του και άφησε πίσω του τα ξαδέρφια του τους χιμπατζήδες, για να εξελιχθεί στον Homo Sapiens, μαζί με τον πολιτισμό που δημιούργησε, έχτισε παράλληλα και τη βαρβαρότητα. Έννοια άγνωστη στο ζωικό βασίλειο. Οι άνθρωποι κάνουν πόλεμο μεταξύ τους. Ένας άνθρωπος μπορεί να έχει έναν άλλο άνθρωπο σκλάβο του. Μπορεί να τον εκμεταλλεύεται, να τον βασανίζει ή ακόμα να τον σφάξει σαν πρόβατο, δικαιώματα που αποκτά λόγω ιδιοκτησίας. Και η ιδιοκτησία είναι ιερή και προστατεύεται. Ο καθένας την κάνει ό,τι θέλει. (Εκτός βέβαια από το να τη χάσει.) Ο άνθρωπος μπορεί να καταστρέψει το φυσικό του σπίτι, τον χώρο που γεννήθηκε και μεγάλωσε —και είναι εξαρτημένος από αυτόν—, τη χλωρίδα και την πανίδα του πλανήτη μας. Και ακόμα να δηλητηριάσει τον αέρα που αναπνέει. Όλα αυτά στα ζώα είναι άγνωστα. Έχει επικρατήσει ο όρος ο «νόμος της ζούγκλας». Προφανώς είναι μια μεταφορά του νόμου της κοινωνίας των ανθρώπων στην άγρια ζωή, όπου επικρατεί πλήρης αρμονία. Και αν μας σοκάρει η εικόνα ενός ελαφιού που κατασπαράζεται από μια τίγρη, δεν μας σοκάρει καθόλου όταν τρώμε ένα φιλέτο ελαφιού με σος μαδέρα σε ένα ακριβό εστιατόριο που έχει μόνο κυνήγι.

15

Δημοσιεύτηκε στην «Εφ.Συν.» στις 17.11.2018

57

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Καμιά τίγρης δεν διαθέτει μια φάρμα για να εκτρέφει ελάφια και να τα τρώει κατά βούληση. Ο άνθρωπος το κάνει. Παραπάνω από τα μισά ψάρια που τρώει ο πλανήτης είναι από ιχθυοκαλλιέργειες και η κτηνοτροφία έχει πάρει τέτοιες διαστάσεις που το μεθάνιο που εκπέμπουν τα ζώα με τις πορδές τους κάνει μεγαλύτερη ζημιά στο περιβάλλον από ό,τι τα αυτοκίνητα. Και όλοι μας συντηρούμε αυτή την κατάσταση με την ιδιότητα του καταναλωτή. Η εξουσία, αν τοποθετήσουμε την απαρχή της στη Νεολιθική Εποχή, δέκα-δώδεκα χιλιάδες χρόνια π.Χ. μέχρι τις μέρες μας, έχει βρει χιλιάδες τρόπους και μορφές για να επιβληθεί. Αλλά ο πυρήνας της είναι ίδιος. Και αυτός είναι η εξαφάνιση της προσωπικότητας του ατόμου και στέρηση όλων των δικαιωμάτων του, με τον νόμο του σωστού και του πρέπει που συχνά ταυτίζεται με τη θέληση του Θεού. Από την απόλυτη μοναρχία, που εκπροσωπεί τον Θεό επί της Γης, μαζί με τους νομοθέτες του θεϊκού λόγου, την επίσημη εκκλησία (ασχέτου δόγματος), μέχρι τη σημερινή «Θρησκεία της Αγοράς», ο μηχανισμός είναι ο ίδιος. Σήμερα βέβαια πολύ πιο επικίνδυνος, λόγω τεχνολογίας. Και από την ημέρα που γεννιόμαστε μέχρι την ημέρα που πεθαίνουμε, όλα πρέπει να γίνουν μέσα στην υπακοή και τον νόμο. (Μέχρι πρόσφατα απαγορευόταν η καύση των νεκρών και η πολιτική κηδεία.) Το πρώτο πράγμα προς την ελευθερία είναι η ανυπακοή σ’ αυτά που μας έχουν μάθει και που μας έχουν διαμορφώσει. Αυτό συνεπάγεται ψυχολογική αλλαγή, που πάει χέρι-χέρι με την πνευματική. Μια αλλαγή προσανατολισμού που θα μας φέρει σε επαφή με τους άλλους και εδώ σπάει η μοναξιά. Και μετά αρχίζει η πολιτική που θέλει να ξεφύγει από το σύστημα και να το ανατρέψει. Το καπιταλιστικό σύστημα έχει τη δυνατότητα να αφομοιώσει τα πάντα. Εκτός βέβαια από την ανατροπή του. Είδαμε την τύχη των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων. Κράτη του πρώην σοσιαλιστικού μπλοκ έγιναν ημιφασιστικά. Και ο περίφημος σοβιετικός μαρξισμός έγινε σκοταδισμός και εξουσιαστική ιδεολογία.

58

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Και το βλέπουμε αυτό καθαρά στον ΣΥΡΙΖΑ που ανανέωσε τον φθίνοντα δικομματισμό και σταθεροποίησε το σύστημα, νεκρώνοντας κάθε λαϊκή αντίδραση (προς το παρόν). Και για αυτό μπορεί κανείς να κάνει μια υπόθεση. Από τη μεταπολίτευση και μετά, αυτός ο λαός στράφηκε στον καταναλωτισμό θυσιάζοντας εθελοντικά τα δικαιώματά του. Τόσο στην ποιότητα ζωής όσο και στην πνευματική του καλλιέργεια και μόρφωση. Η τηλεόραση έγινε ο πνευματικός του πατέρας στην αποβλάκωση. Και ο καταναλωτής δεν μπορεί να στραφεί εναντίον του συστήματος που τον εκτρέφει. Θέλει μόνο το προηγούμενο καταναλωτικό επίπεδο που έχασε. Παρ’ όλα αυτά ένας νέος διαφωτισμός υπάρχει που ακόμα δεν έχει βρει πολιτική έκφραση. Ή αυτή που υπάρχει είναι περιθωριακή. Αλλά θέλει ψάξιμο. Ποιος τρέχει στα μικρά εξειδικευμένα βιβλιοπωλεία που κανείς μπορεί να ψωνίσει με κλειστά μάτια; Ή ποιος παρακολουθεί τους μικρούς εκδοτικούς οίκους που εκδίδουν πολύτιμα μη εμπορικά βιβλία; Ή για να γίνω κυνικός. Πότε αγοράσαμε για τελευταία φορά βιβλίο ή ακόμα εφημερίδα; Υπάρχει μια εύκολη απάντηση-εξήγηση για όλα αυτά. Το διαδίκτυο τα έχει όλα και είναι και δωρεάν. Αλλά αυτό διαψεύδεται από τα έντυπα υψηλής ποιότητας που ακμάζουν χωρίς διαφήμιση, η οποία καταργεί την ανεξαρτησία ενός εντύπου. Αναφέρομαι στο γαλλικό περιοδικό «XXI» που εδώ και δέκα χρόνια όχι μονάχα επιζεί, αλλά έγινε και συγκρότημα. Βγάζει ένα ακόμα έντυπο με αποκλειστική ύλη τα φωτορεπορτάζ και μία εβδομαδιαία εφημερίδα. Αλλά αυτά στη Γαλλία. Όσο υπάρχουν αναγνώστες, υπάρχει ελπίδα για ανεξάρτητη δημοσιογραφία. Κατά την άποψή μου, οι εφημερίδες χάνουν αναγνώστες, γιατί πια δεν τους εκπροσωπούν, δεν τους δίνουν γνώση και κρίση, αλλά υπηρετούν άλλα συμφέροντα και τους θέλουν σαν παθητικούς καταναλωτές. Προϊόντων ή κομμάτων. Δεν υπηρετούν την ανυπακοή, αλλά τον κομφορμισμό.

59

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Κρησφύγετο στο μέλλον 16 Στην αρχαία Αθήνα δεν μπορούσες να είσαι πολίτης, αν ταυτόχρονα δεν ήσουν και οπλίτης. Και από άποψη ορθογραφίας είναι ένας ελάχιστος αναγραμματισμός. Εξαρτάται πού θα βάλεις το όμικρον. Πριν ή μετά το πι. Το νόημα δεν αλλάζει. Απλά οι λειτουργίες αλλάζουν. Στην περίπτωση του πολίτη, όπλο είναι ο λόγος. Στον οπλίτη λόγος είναι το όπλο του. Γιατί μόνον έτσι θα καταλάβει ο εχθρός. Αλλά ο σκοπός είναι ίδιος. Ο ελεύθερος πολίτης υπεράσπιζε τις αξίες του. Ο μισθοφόρος τον μισθό του. Και έτσι μπορούμε να καταλάβουμε τον Μαραθώνα και τους άλλους μαραθώνιους αγώνες που έκανε η ανθρωπότητα. Και μια μικρή λεπτομέρεια. Η ασπίδα του οπλίτη δεν ήταν για τον εαυτό του. Αλλά για τον διπλανό του. Με το δεξί χέρι πολεμούσε και με το αριστερό χέρι που είχε την ασπίδα υπεράσπιζε τον σύντροφό του. Η φιλότης ήταν η υπέρτατη αρετή. Αλλά ο πολίτης είχε και άλλες «αγγαρείες». Τη μια έπρεπε να είναι βουλευτής, την άλλη δικαστής και στην καθημερινή του ζωή αγρότης ή τεχνίτης. Και όλα αυτά γίνονταν αγόγγυστα. Και γιατί γίνονταν όλα αυτά; Ήταν μια προχρονολογημένη απάντηση στο αίτημα των Ινδιάνων της εξεγερμένης Τσιάπας, στο μακρινό Μεξικό: Δεν θέλουμε την εξουσία. Θέλουμε εξουσία. Και οι αρχαίοι ημών πρόγονοι θα απαντούσαν: Έχουμε την εξουσία. Δεν μας χρειάζεται καμιά άλλη εξουσία πάνω από τα κεφάλια μας. Γιατί αυτό θα είναι Τυραννία. Αυτά μοιάζουν παραμύθια. Και όμως, αυτή ήταν η ιστορική πραγματικότητα εδώ και 2.500 χρόνια. Και εμείς που λεγόμαστε Έλληνες την αγνοούμε. Σήμερα όλοι μιλάμε για κρίση. Οικονομική, πολιτική, κοινωνική, πνευματική, κρίση του συστήματος, κρίση των κομμάτων. Όλοι μάς πρόδωσαν. Όλα τα κόμματα είναι ίδια. Τι Ν.Δ., τι ΠΑΣΟΚ, τι ΣΥΡΙΖΑΑΝ.ΕΛΛ. Να μην ξεχνάμε βέβαια τους κακούς Αμερικανούς και τους μοχθηρούς Ευρωπαίους που μας κατάντησαν αποικία τους και χάσαμε 16

Δημοσιεύτηκε στην «Εφ.Συν.» στις 04.11.2017

60

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

κάθε ανεξαρτησία. Όλοι φταίνε εκτός από μας, που είμαστε καθ’ έξιν θύματα. Γιατί εμείς οι φτωχοί δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα. Για να δούμε τα πράγματα λίγο πιο λεπτομερειακά: Οι ΗΠΑ ή η Ε.Ε. έκαναν εισβολή και επέβαλαν ένα κατοχικό καθεστώς; ‘Η μήπως μια ελληνική κυβέρνηση, με τη δική της θέληση —και φυσικά για το αμοιβαίο συμφέρον των δύο συμβαλλόμενων μερών— υπέγραφε φαρδιά-πλατιά τα πάντα; Δεν έχουν ευθύνη αυτές οι κυβερνήσεις; Απολογήθηκε ποτέ καμιά κυβέρνηση, έστω και σε επίπεδο αυτοκριτικής ή ακόμα και σε επίπεδο απολογισμού λαθών; Πάντα τα λάθη είναι των άλλων. Και αυτές τις κυβερνήσεις ποιος τις εξέλεξε; Περίπου το 35-40% του εκλογικού σώματος απέχει. Άρα μιλάμε για κυβερνήσεις μιας μεγάλης μερίδας του ελληνικού λαού, αλλά όχι όλου του λαού, που αφήνει απ’ έξω μια τεράστια μειοψηφία που μετράει σε εκατομμύρια. Αυτές οι κυβερνήσεις, και όταν ακόμα πάρουν την πλειοψηφία των ψηφισάντων, είναι μειοψηφία στον κορμό των εγγεγραμμένων. Τα πραγματικά ποσοστά των κομμάτων είναι περίπου τα μισά από αυτό που διεκδικούν. Η αρχή της Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας είναι πως η πλειοψηφία κυβερνά και η μειοψηφία ελέγχει. Στην πράξη είναι ακριβώς το αντίθετο. Η μειοψηφία κυβερνά, ένα μέρος της αντιπολιτεύεται και η πλειοψηφία απέχει. Αυτό δεν είναι ολιγαρχία; Και όταν ψηφίζουμε τέτοια καθεστώτα, εμάς δεν μας χρειάζονται και δεν μας υπολογίζουν. Θα μας χρειαστούν για κορόιδα στις επόμενες εκλογές για να νομιμοποιήσουμε τα συμφέροντα της εξουσίας. Λογικά, λοιπόν, δεν μας φταίει κανείς. Εμείς μόνοι μας ψηφίζουμε τις συμφορές μας. Μήπως το πραγματικό μας πρόσωπο πρέπει να το ψάξουμε στον τηλεοπτικό μας καθρέφτη και να δούμε πως είμαστε τα μεγάλα ποσοστά τηλεθέασης του «Survivor»; Μήπως κατοικούμε στα πρωινάδικα και το βράδυ για ξεκούραση, όταν η οικογένεια πάει για ύπνο, βλέπουμε κάποια τσόντα; ‘Η ίσως το Τζόκερ, που μοιράζει εκατομμύρια, θα διαλέξει εμάς, ως τον περιούσιο παίκτη; Και το αυτοκίνητό μας, εικονοστάσι. Αν τα παραπάνω ισχύουν, τότε ο ναζισμός έχει έτοιμη τη βάση του.

61

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Και φυσικά δεν θα κατέβει με σύνθημα: «Δημιουργήστε ένα και δύο και τρία Άουσβιτς», αλλά θα φωνάζει: «Κάτω το σάπιο καθεστώς της φαυλοκρατίας» και «έξω οι ξένοι που μολύνουν τη φυλή μας». Αλλά προσοχή. Όχι όλοι οι ξένοι που είναι τουρίστες, αλλά μόνον αυτοί που είναι κυνηγημένοι, αδύναμοι και απροστάτευτοι. Όλοι όσοι δεν έχουν στον ήλιο μοίρα. Μας λένε πως οι πρόσφυγες, οι κυνηγημένοι και οι ανήμποροι, με διαφορετικές καταβολές, πολιτισμό και θρησκεία θα αλλάξουν τον πολιτισμό μας. Αυτό ποτέ και πουθενά δεν έγινε. Παράδειγμα οι ΗΠΑ. Δεκάδες πολιτισμοί και κουλτούρες αφομοιώθηκαν και ίσως έφεραν τις ΗΠΑ σήμερα στην πρώτη γραμμή της σκέψης και της δημιουργίας. Οι ΗΠΑ δεν είναι μόνο Τραμπ. Αλλά τι κάνουμε εμείς που δεν ανήκουμε σε αυτή την κατηγορία; Ό,τι κάνουν και τα κυνηγημένα ζώα. Βρίσκουμε καταφύγιο στο μέλλον, που θα το χτίσουμε από τώρα, με μικρές κινήσεις, αλλά σταθερές. Και θα κελαηδάμε, γιατί έτσι αναπνέουμε.

Κλοπή: ένα σίγουρο επάγγελμα 17 Όταν σου κλέβουν το σπίτι είναι ένα πολλαπλό σοκ. Το πρώτο που βιώνεις είναι ένα αίσθημα καταστροφής. Κάποιος τυφώνας φάνηκε από το πουθενά και δεν άφησε τίποτα όρθιο. Μέχρι να ξαναμπούν τα πράγματα στη θέση τους, παίρνει καιρό. Άθελά του ο κλέφτης σού προσφέρει μια θέση εργασίας, άμισθη φυσικά, για να οργανώσεις ξανά το σπίτι. Τότε καταλαβαίνεις πόσα άχρηστα πράγματα έχεις. Και μετά ψάχνεις να δεις τι λείπει. Αν έχεις κρυμμένα χρήματα ή αν υπάρχουν κοσμήματα, αν κι είσαι σίγουρος πως αυτά θα είναι τα πρώτα που θα λείπουν, κρατάς πάντα την ψευδαίσθηση πως ίσως να μην τα έχουν βρει. Στα συνηθισμένα σπίτια των πολλών, κατά κανόνα, δεν υπάρχει τίποτα πολύτιμο.

17

Δημοσιεύτηκε στην «Εφ.Συν.» στις 18.03.2017

62

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Αλλά τα πάντα μπορούν να κλαπούν. Ακόμα κι αυτά που δεν μπορείς να σκεφτείς. Από μπουγάδες μέχρι τα φαγητά του ψυγείου. Ή και ρούχα, παπλώματα, μέχρι και μαγειρικά σκεύη. Και όταν καταλαγιάσουν όλα αυτά, αυτό που σε στενοχωρεί περισσότερο είναι κάποιο αντικείμενο που μπορεί να μην έχει απολύτως καμία αντικειμενική αξία, αλλά για σένα έχει μια απόλυτη, μοναδική αξία. Για μένα, το πιο πολύτιμο πράγμα που μου έκλεψαν παλιά ήταν ο κουμπαράς του παιδιού μου, με τις πενταροδεκάρες του, και αυτός με κλάματα μου έλεγε να πάω να τον βρω και να τον φέρω πίσω. Σε προηγούμενο σημείωμά μου είχα αναφερθεί στην κλοπή των χρυσαφικών της γιαγιάς μου. Στην ουσία μού έκλεψαν ένα κουτί με οικογενειακές αναμνήσεις. Δεν είναι τυχαίο που αμέσως μετά έψαξα να βρω το οικογενειακό άλμπουμ, το οποίο βρισκόταν σε άθλια κατάσταση (και άλλη δουλειά μάς βγήκε στη μέση). Και αυτή μου η πρωτοβουλία μου έφερε μια βαθιά θλίψη και έφτασα στα όρια της απελπισμένης ερημιάς. Από την οικογένεια των απόδημων Ελλήνων που είμαστε, ο μόνος που μένει στην Ελλάδα είμαι εγώ. Οι υπόλοιποι στα πέρατα της Γης. Και αυτό που είναι παράξενο είναι πως αυτοί οι εξόριστοι από τη χώρα τους —τιμωρημένοι χωρίς λόγο— κρατούν σαν ευαγγέλιο την ελληνική γλώσσα που φτάνει μέχρι τα δισέγγονά τους. Ακόμα και στους μεικτούς γάμους, τα ελληνικά είναι η κυρίαρχη γλώσσα. Και αυτός ο ελληνισμός —που εικάζεται πως είναι τόσο μεγάλος όσο και ο ελλαδίτικος— αγνοείται συστηματικά. Καθ’ οδόν προς το Αστυνομικό Τμήμα, σκεφτόμουν πως αν καταθέσω την αλήθεια μου και τις μνήμες μου, θα με πάρουν για τρελό. Καμιά αστυνομία δεν μπορεί να βρει τις κλεμμένες αναμνήσεις σου. Αλλά στο Τμήμα του Αγίου Παντελεήμονος προσγειώθηκα αναγκαστικά. Μπαίνοντας μέσα, σε παίρνει η μπόχα. Από πότε είχε να καθαριστεί είναι άγνωστο. Στον τρίτο όροφο όπου ήταν η αρμόδια υπηρεσία, τα πράγματα ήταν χειρότερα. Βρόμικοι, ξεχαρβαλωμένοι καναπέδες όπου κανείς δεν τολμούσε να καθίσει. Καμιά δεκαριά παθόντες, οι πιο πολλοί

63

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

ηλικιωμένοι, όρθιοι, περίμεναν υπομονετικά. Ρωτάω έναν αστυνομικό πόση ώρα θα περιμένουμε. Άγνωστο. Η βρόμα είχε αρχίσει και μου ανακάτευε το στομάχι. Και έφυγα με την απόφαση να μην ξαναπάω. Αλλά ύστερα από οικογενειακές πιέσεις, υπέκυψα. Και την επόμενη μέρα «παρουσιάζομαι αυθορμήτως». Αυτή τη φορά στάθηκα τυχερός. Λιγότερη αναμονή. Μόνο δύο αστυνομικοί για δέκα-είκοσι κλοπές τη μέρα. Η δική μου κατάθεση κράτησε μία ώρα. Άλλες κρατούν παραπάνω. Ο καθένας λέει τον πόνο του, που δεν είναι τα στοιχεία που χρειάζεται η Αστυνομία. Και πρέπει ο αστυνομικός να κάνει ένα δικό του κείμενο και να αγνοήσει τη φλυαρία. Δηλαδή δουλειά που κάνουν οι επαγγελματίες λογοτέχνες. Στο γράψιμο, αυτό που μετράει είναι το άχρηστο υλικό που πετάς. Σκέφτηκα πως αν ξεσπάσει επιδημία χολέρας στη γειτονιά μου, θα ξεκινήσει από το Τμήμα του Αγίου Παντελεήμονος. Και το εξομολογούμαι στον ιδιαίτερα ευγενικό αστυνομικό που με εξυπηρετούσε. «Σε μας το λέτε αυτό που κάθε μέρα διακινδυνεύουμε την υγεία μας; Βάζουμε ρεφενέ για να φέρουμε καθαρίστρια». Και μπήκα σε μια αστυνομική λογική. Αν έχουμε τόσες κλοπές μόνο σε μια γειτονιά, τι γίνεται στην υπόλοιπη Αττική ή σε ολόκληρη την Ελλάδα; Πρέπει να είναι πάνω-κάτω παντού το ίδιο. Τη δουλειά που έκανε ένας αστυνομικός έπρεπε να την κάνουν τρεις. Κι αν το ίδιο συμβαίνει και στις άλλες υπηρεσίες που ασχολούνται πιο συστηματικά με τις έρευνες για τις κλοπές, αυτό σημαίνει πως οι κλέφτες δεν θα εντοπιστούν ποτέ, ελλείψει προσωπικού. Υποτίθεται πως η ιδιοκτησία είναι το εικονοστάσι του αστικού συστήματος. Αλλά αυτό δεν ισχύει για τον μέσο άνθρωπο. Η ιδιοκτησία μετράει από κάποιο σημείο και πέρα. Οι υπόλοιποι στη μοίρα τους. Κι έτσι οι κλέφτες ασκούν ένα σίγουρο επάγγελμα.

64

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Αν τα στοιχεία μου είναι ακριβή, οι αστυνομικοί που έχουν διατεθεί για την ασφάλεια «υψηλών προσώπων» ανέρχονται στους 2-3 χιλιάδες. Από τι κινδυνεύουν αυτοί οι άνθρωποι; Μια πειστική έκθεση δεν έχω διαβάσει. Όλοι αυτοί είναι πλούσιοι. Γιατί δεν παίρνουν σεκιουριτάδες, να δημιουργήσουν έτσι νέες θέσεις εργασίας και να αφήσουν κανέναν αστυνομικό για τη γειτονιά; Η αρχή θα μπορούσε να γίνει από τους αστυνομικούς των βουλευτών. Τους χρησιμοποιούν σαν «ορντινάντσα», που είναι έξω από τα καθήκοντά τους. Ο κ. Τσίπρας, που φροντίζει τόσο το επικοινωνιακό του προφίλ, γιατί δεν κάνει μια βόλτα προς τον Άγιο Παντελεήμονα; Θα αποδώσει. Και δεν χρειάζεται να φορέσει στολή αστυνομικού.

Οι λευκοί μαύροι των ΗΠΑ 18 Το 1918, στις ΗΠΑ, απαγορεύεται αυστηρά να παίζεται η μουσική των Μπαχ, Μότσαρτ και Μπετόβεν. Θεωρείται επικίνδυνη και βάρβαρη μουσική. Οι μαέστροι που αποτόλμησαν να διαπράξουν αυτό το έγκλημα συλλαμβάνονται και φυλακίζονται. Τα βιβλία του Γκέτε, του Σίλερ και όλων των Γερμανών κλασικών αρπάζονται από τις βιβλιοθήκες και καίγονται στις πλατείες. Απαγορεύεται η διδασκαλία των γερμανικών στα σχολεία. Και όποιος Αμερικανός πολίτης είχε μητρική του γλώσσα τα γερμανικά, αν τη μιλούσε δημόσια κινδύνευε να λιντσαριστεί. Και κατά κανόνα οι θύτες αθωώνονταν γιατί είχαν ανακαλύψει κάποιον κατάσκοπο. Όλος ο γερμανόφωνος Τύπος απαγορεύτηκε. Το 1910 υπήρχαν πεντακόσιες εφημερίδες και περιοδικά. Το 1920 είχε επιζήσει μόνο το ένα τρίτο. Το άγαλμα του Σίλερ βανδαλίζεται και η Γερμανική Σχολή πυρπολείται. Οι ΗΠΑ είχαν μπει στον πόλεμο με την πλευρά της Γαλλίας και της Αγγλίας εναντίον της Γερμανίας. Παρά το γεγονός πως ένας στους δέκα Αμερικανούς πολίτες είχε γερμανική καταγωγή και ήταν 18

Δημοσιεύτηκε στην «Εφ.Συν.» στις 11.06.2016

65

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

αφομοιωμένος στη νέα του πατρίδα με υψηλότατες θέσεις παντού, θυμήθηκαν τους παππούδες τους που είχαν έρθει από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού μετά την αποτυχία της επανάστασης του 1848 για μια σειρά από λόγους και όχι μόνο πολιτικούς. Οι Γερμανοί μετανάστες ήταν καλά τοποθετημένοι για μια ένδοξη καριέρα στις ΗΠΑ. Και διέπρεψαν σε όλους τους τομείς. Ήταν λευκοί, μορφωμένοι, με υψηλό πολιτιστικό επίπεδο. Δημιούργησαν ισχυρότατες οργανώσεις και δεν ήταν στον αέρα. Εν τούτοις ο ρατσισμός, κατά κανόνα υποκινούμενος από κρατικές σκοπιμότητες, δεν γνωρίζει όρια. Ούτε καν αυτό του γελοίου. Έτσι το σουκρούτ (ξινολάχανο) μετονομάστηκε σε λάχανο της ελευθερίας. Το χάμπουργκερ σε σάντουιτς της ελευθερίας. Και να θυμηθούμε την περιπέτεια που είχαν έναν αιώνα αργότερα οι φρεντς τσιπς που βαφτίστηκαν πατάτες ελευθερίας για να τιμωρήσουν τη Γαλλία που αρνήθηκε να βομβαρδίσει το Ιράκ μαζί με τις ΗΠΑ. Πέραν του γελοίου, που είναι ο αχώριστος σύντροφος του κάθε φασισμού, έχουμε και τις απηνείς διώξεις. Δύο χιλιάδες Αμερικανοί υπήκοοι με γερμανικά ονόματα κλείστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Είκοσι πέντε χρόνια αργότερα, σε πολύ μεγαλύτερο αριθμό, ίσως εκατοντάδες χιλιάδες, άλλοι Αμερικανοί που είχαν την καταγωγή τους από την Ιαπωνία βρέθηκαν και αυτοί στα δικά τους «Μακρονήσια» για το τίποτα. Να φανταστούμε κάτι τέτοιο και για τους μουσουλμάνους της Ευρώπης και των ΗΠΑ σε κάποιο απώτερο μέλλον; Δεν το βλέπω το πιο πιθανό. Είναι ήδη κλεισμένοι στο γκέτο τους και η Δύση αρνείται να δει αυτό το πρόβλημα. Βλέπει μόνο τρομοκράτες. Και εδώ έχουμε αδιέξοδο. Και όταν υπάρχουν διωγμοί σε μια μερίδα του πληθυσμού με προσχήματα ρατσιστικά, είναι σφάλμα να πιστέψουμε πως αφορά μόνο μια συγκεκριμένη ομάδα. Στρέφεται εναντίον όλης της κοινωνίας και πιο ειδικά εναντίον της Αριστεράς.

66

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Το πρωτοποριακό εργατικό συνδικάτο ΙWW (Ιndustrial Workers of the World) διαλύθηκε και έκτοτε δεν ξαναπήρε πάνω του. Κάθε κριτική στον πόλεμο ήταν απαγορευμένη. Ακόμα και η έκφραση της επιθυμίας να τελειώσει αυτός ο πόλεμος ήταν ποινικό αδίκημα. Από αυτούς τους διωγμούς εξαιρέθηκαν οι πλούσιοι βιομήχανοι και οι τραπεζίτες γερμανικής καταγωγής, όπως οι Ροκφέλερ, Κράισλερ, Χέινζ κ.ά., όπως επίσης και οι παππούδες του τραγελαφικού υποψηφίου των Ρεπουμπλικανών, Ντόναλντ Τραμπ. Οι καταστάσεις εκτάκτης ανάγκης είναι μια μορφή δικτατορίας. Και συχνά οι νόμοι που ψηφίζονται παραμένουν και μετά το τέλος της κατάστασης πολιορκίας. Αυτό δίνει τη δυνατότητα σε δημοκρατικές κυβερνήσεις να εφαρμόζουν φασιστικούς νόμους. Πόσοι άραγε από τους νόμους του Μεταξά και του Παπαδόπουλου ισχύουν ακόμα; Ας μας απαντήσει το υπουργείο Δικαιοσύνης. Και εδώ αναγκαστικά μπαίνει ένα δύσκολο ερώτημα: Ποια είναι η σχέση αστικής δημοκρατίας και φασισμού; Ο φασισμός είναι μια απόλυτη εγγύηση του καπιταλισμού, χρησιμοποιώντας ακραία μέτρα. Η αστική δημοκρατία είναι και αυτή μια εγγυήτρια δύναμη του κεφαλαίου με την προϋπόθεση να δίνει ένα ξεροκόμματο στους εργαζομένους. Είναι αυτό που είπε ο Ρούσβελτ μετά την κρίση του 1929: «Κύριοι καπιταλιστές, ή δίνετε το καπέλο σας ή χάνετε το κεφάλι σας». Προϋπόθεση λοιπόν για να λειτουργήσει η αστική δημοκρατία είναι η ύπαρξη μαζικού κινήματος που να την απειλεί. Δηλαδή για να λειτουργήσει το αστικό σύστημα χρειάζεται σαν καύσιμο ένα μαζικό κίνημα. Στο σημείο που το λαϊκό κίνημα είναι αδρανές και απόν και δέχεται τη συγκυρία ως μοίρα, τότε προετοιμάζει τον αργό θάνατό του. Γιατί η καταστροφή που ζούμε έχει προοπτικές δεκαετιών. Διότι δεν είναι οι Μεσσίες που μας λείπουν. Μας λείπει ο ίδιος μας ο εαυτός.

67

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Πατρίς - Θρησκεία – Οικογένεια 19 Μπορούμε να μιλήσουμε για φασισμό του 21ου αιώνα; Υπάρχει τέτοιος κίνδυνος ή απλά είναι μια υπερβολή που μας χρειάζεται για να δικαιολογήσουμε τον επαναστατικό μας ζήλο; Μελετώντας τον χιτλερισμό και τον μουσολινισμό είναι για να διευρύνουμε τις ιστορικές μας γνώσεις ή για να καταλάβουμε τον σημερινό κόσμο; Ο φασισμός με την ευρεία έννοια του όρου έχει μια ενιαία πολιτική έκφραση ή μπορεί να υπάρξει ένας «πλουραλισμός» του φασισμού με ποικίλες εκφράσεις; ‘Η ακόμα, αυτό το πολιτικό φαινόμενο ευδοκιμεί μόνο σε κάποια κόμματα και στη μηχανή του κράτους ή είναι και διάχυτος στην κοινωνία; Μπορεί κάποιος να έχει δημοκρατικές ιδέες και η κοινωνική συμπεριφορά και πρακτική του να είναι φασιστική; Τα φασιστικά κράτη της Ευρώπης του Μεσοπολέμου, που ήταν περισσότερα από τα δημοκρατικά, ήταν προϊόντα χαρισματικών παρανοϊκών ηγετών ή ήταν αυθεντικά τέκνα του δυτικού πολιτισμού; Αυτά είναι μια σειρά από ερωτήματα ανάμεσα σε πολλά άλλα που κανονικά θα έπρεπε να μας απασχολούν όλους, γιατί αφορούν τη ζωή μας. Αλλά δεν μοιάζει να είναι αυτή η περίπτωση. Εκτός από μικρές μειονότητες που ασχολούνται με αντίστοιχα προβλήματα, η μεγάλη πλειονότητα βρίσκει καταφύγιο στην αδιαφορία, με καθοδηγητή την τηλεόραση των μεγαλοκαρχαριών του κεφαλαίου. Και μια και το έφερε η κουβέντα για το κεφάλαιο, είναι χρήσιμο να ρίξουμε μια ματιά στη σχέση του με τον φασισμό. Είναι γνωστό πως οι βιομήχανοι, οι τραπεζίτες, οι ξένοι επενδυτές (ανάμεσά τους και ο Φορντ) στη Γερμανία βρήκαν στο πρόσωπο του Χίτλερ την ιδανική πολιτική εκπροσώπηση. Εκτόξευσε τα κέρδη τους στα ύψη και ήταν μια σταθερή εγγύηση των επενδύσεών τους. Το ίδιο έγινε και στις υπόλοιπες φασιστικές χώρες της Ευρώπης.

19

Δημοσιεύτηκε στην «Εφ.Συν.» στις 09.09.2017

68

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Με άλλα λόγια: Δεν μπορούμε να μιλάμε για ναζισμό χωρίς να μιλάμε για καπιταλισμό. Αυτό έχει ειπωθεί πολλές φορές από έγκυρους αναλυτές και έχουν γραφτεί πολλά γι’ αυτό. Και ιδού μια ωραία ευκαιρία για την κυβέρνηση. Στην αντικομμουνιστική φιέστα της Εσθονίας να αντιτάξει ένα διεθνές συνέδριο με θέμα «Καπιταλισμός και Φασισμός». Να κληθούν όλοι οι ειδήμονες του κόσμου (βιβλιογραφία υπάρχει άφθονη). Θα μπορούσε να οργανωθεί από πανεπιστημιακούς, να διεξαχθεί στο Ζάππειο, να καταγραφεί από το κανάλι της Βουλής και να αποτελέσει διδακτικό υλικό για τα σχολεία. Και ίσως θα μπορούσε να γίνει θεσμός και να λειτουργεί σε ετήσια βάση. Και αυτό θα ευχαριστήσει ιδιαίτερα τους Ευρωπαίους εταίρους μας, που θα διαπιστώσουν πως ακολουθούμε τις παραδόσεις των δημοκρατικών προγόνων μας. Αν και θα έχουμε τις αντιρρήσεις των θιασωτών του «βαθέως κράτους» που αναγνωρίζονται στο τρίπτυχο: «Πατρίς Θρησκεία - Οικογένεια» με αναφορά στη Σπάρτη και τη Μακεδονική Δυναστεία. Ας τους απαντήσουμε προκαταβολικά. Η κλασική Αθήνα όταν είχε φτάσει στο απόγειό της είχε βιοτικό επίπεδο συγκρινόμενο σήμερα με τις αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης. Ανεργία μηδέν. Δημοκρατία και ανάπτυξη πάνε μαζί. Είχε γίνει ηγεμονική δύναμη όχι μόνο στο Αιγαίο, αλλά το δημοκρατικό της μοντέλο, της αυτοκυβέρνησης, είχε επικρατήσει, με κάποιες μικρές παραλλαγές, στις μισές ελληνικές πόλεις-κράτη, από τις περίπου 1.100 που υπήρχαν. Τότε η Σπάρτη αισθάνθηκε απειλούμενη. Αλλά η Αθήνα δεν μπορούσε να νικηθεί αν δεν καταστρεφόταν ο στόλος της. Και οι Σπαρτιάτες δεν είχαν πλοία. Αλλά λύση βρέθηκε. Πέρσες θα χρηματοδοτούσαν τον πολεμικό στόλο των Σπαρτιατών, με αντάλλαγμα τα νησιά του Αιγαίου. Και πράγματι αυτό έγινε. Οι Σπαρτιάτες βύθισαν τον αθηναϊκό στόλο και ένα μεγάλο μέρος του Αιγαίου πέρασε στους Πέρσες. Είναι αυτό πατριωτισμός; Δεν θυμίζει τις δωσιλογικές κυβερνήσεις της Ελλάδας κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής; Αυτή είναι η Πατρίς; Να πάμε τώρα και στην Οικογένεια. Οι αρχαίες οικογένειες κατά κανόνα ήταν μονογαμικές. Αλλά υπήρχαν και κάποιες

69

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

εξαιρέσεις. Ο Φίλιππος είχε παντρευτεί πέντε γυναίκες ταυτοχρόνως, μία εξ αυτών η Ολυμπιάς, μητέρα του Αλεξάνδρου. Οι Σπαρτιάτες είχαν πάει ακόμα πιο μακριά. Όπως οι άντρες έλειπαν διαρκώς σε πολέμους, οι γυναίκες έμεναν μόνες τους. Πώς θα έκαναν παιδιά; Οι Σπαρτιάτες δεν είχαν την έννοια της καθαρής φυλής. Γι’ αυτό, σκλάβοι και είλωτες επιστρατεύτηκαν για την αναπαραγωγή των Σπαρτιατών, συχνά φύρδην μίγδην. Αυτή η συλλογική εργασία λέγεται στα γαλλικά partouze (παρτούζα). Είναι αυτό μοντέλο οικογένειας; Αφήσαμε τελευταία τη Θρησκεία. Προφανώς οι θιασώτες αυτού του τρίπτυχου δεν εννοούν τη θρησκεία των αρχαίων, αλλά τη χριστιανική. Τώρα πώς συνδυάζεται αρχαία Ελλάδα και xριστιανισμός μόνο ο δικτάτορας Παπαδόπουλος το ήξερε. Αλλά δεν μας είπε ποτέ αυτό το μυστικό. Το πήρε μαζί του στον τάφο. Ο xριστιανισμός είναι μια αντιπολεμική θρησκεία. Είναι ο Θεός της αγάπης. Σημαίνει αγάπη στον Θεό, δηλαδή στο σύμπαν και αγάπη στον πλησίον, που σημαίνει αγάπη για όλη την ανθρωπότητα. Και για να κλείσουμε όπως αρχίσαμε. Μήπως ο φασισμός του 21ου αιώνα είναι ο Τραμπ;

O πασάς και ο τσολιάς 20 Τα ρεμπέτικα τραγούδια ή τώρα με τον νέο τους τίτλο «λαϊκά αστικά τραγούδια» (αμφίβολο αν θα επικρατήσει) στην ουσία ήταν ένας λαϊκός πολιτισμός που τελούσε μέχρι πρόσφατα υπό διωγμόν. Τραγούδια του υπόκοσμου και του λούμπεν προλεταριάτου, που δεν είχαν καμία σχέση με την καθώς πρέπει κοινωνία η οποία άκουγε όπερες και οπερέτες και ελαφρά τραγούδια (άλλος ένα υποτιμητικός όρος για τραγούδια που ήταν ισάξια της διεθνούς παραγωγής —είναι σαν να λέμε πως η Εντίθ Πιαφ και η Νίνα Σιμόν τραγουδούσαν ελαφρά 20

Δημοσιεύτηκε στην «Εφ.Συν.» στις 07.10.2017

70

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

τραγούδια. Πώς τα ζυγίζουν οι ειδικοί, δεν ξέρω. Να έχει επινοηθεί κάποιο «τραγουδόζυγο» και να μην το ξέρω; Κανείς δεν είναι βέβαιος για τις γνώσεις του). Εκτός από την περιθωριοποίηση αυτών των τραγουδιών από την καλή κοινωνία, υπήρχε και η ποινική δίωξη από τον φασίστα Ι. Μεταξά και παραδόξως και το ΚΚΕ συμμερίστηκε τις απόψεις του δικτάτορα. Εντούτοις αυτά τα τραγούδια είχαν ευρύτατη απήχηση στα λαϊκά στρώματα. Σε αυτά αναγνώριζαν τη ζωή τους και τον μόχθο τους. Τα ρεμπέτικα βρήκαν την πλήρη απελευθέρωσή τους μετά την πτώση της στυγνής δικτατορίας των συνταγματαρχών. Και άρχισαν τα ρεμπέτικα να ερευνώνται συστηματικά ακόμα και σε επίπεδο ντοκτορά (αν και κάποιοι πρωτοπόροι είχαν αρχίσει την έρευνα και τη μελέτη πριν από τη δικτατορία). Αν και η σχετική βιβλιογραφία για τα ρεμπέτικα είναι πολύ μικρότερη από αυτή των δημοτικών, εντούτοις η έρευνα προχωράει από ενθουσιώδεις νέους. Κι όλο και κάτι καινούργιο μαθαίνουμε. Στο ΧΙΙ Συνέδριο για το Μεσογειακό Τραγούδι, που οργανώνει το Πανεπιστήμιο Κύπρου, ο καθηγητής εθνομουσικολογίας Γλαύκος Νεάρχου έκανε μια πολύ ενδιαφέρουσα ανακοίνωση για τις άγνωστες καταδίκες του Τσιτσάνη από την ελληνική Δικαιοσύνη. Να παραθέσω εν περιλήψει αυτήν την εκτεταμένη ανακοίνωση: «Μια πανέμορφη δικηγόρος ονόματι Αγνή Παρθένη σύχναζε στο μαγαζί και γλεντούσε μέχρι το χάραμα. Και ο Τσιτσάνης εμπνεύστηκε από αυτόν τον ερωτικό άγγελο το εξής τραγούδι: “Για κοίτα, κόσμε, ένα κορμί/που μπήκε μες στο μαγαζί/Αμάν Πασά μου, θα τρελαθώ/ώς και τα ρούχα μου πουλώ”. Και ο Τσιτσάνης της έδωσε τους στίχους σε ένα πακέτο τσιγάρα “Ασσος” με την αφιέρωση “Κα Αγνή, αυτό το τραγουδάκι γράφτηκε για σας και σας αφορά”. Ο ενθουσιασμός της ήταν τέτοιος που χόρεψε ένα τσιφτετέλι και πέταξε τα στήθη της έξω. Στο μαγαζί έγινε χαλασμός. Αλλά για λόγους που αγνοεί η έρευνα (δεν μπόρεσε να υπεισέλθει στον οντά τού συνθέτη), η σχέση αυτή πήρε άσχημη τροπή. Η δικηγόρος

71

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

έκανε μήνυση στον συνθέτη για συκοφαντική δυσφήμηση. Η λέξη “πασάς” είναι αιμοσταγής θεσμός της βάρβαρης Τουρκοκρατίας που είχε υποδουλώσει για τετρακόσια χρόνια την Ελλάδα μας και άρα την παρουσίαζε ως συνεργάτιδα των βάρβαρων κατακτητών, ενώ αυτή είναι κόρη του ήρωα στρατηγού Παρθένη. Ο πολέμαρχος αυτός συνέτριψε τους κουμμουνιστοσυμμορίτες σε Γράμμο-Βίτσι και έδωσε στην πατρίδα το ένα του μάτι και το ένα του αυτί. Άρα η καταδίκη του συκοφάντη ήταν εθνικό θέμα. Όταν έγραφε τη μηνυτήρια αναφορά, ήρθε η καθαρίστριά της από το Πέραμα, μαζί με τη δεκαεξάχρονη κόρη της, ντυμένη στα κυριακάτικά της με μια φούστα με φουρό. Την παρακάλεσε αν μπορεί να βρει καμιά δουλίτσα για την κορούλα της. Η δαιμόνια δικηγόρος μόλις είδε την κοπελίτσα θυμήθηκε το άλλο τραγούδι του Τσιτσάνη: “Μια κούκλα μες στη γειτονιά μου/τσολιά την εφωνάζουν/γεια σου, τσολιά μου, γεια σου, τσολιά μου, γεια σου, τσολιά μου/ και στο σεργιάνι σαν θα βγει/τα κάλλη της θαυμάζουν/γεια σου, τσολιά μου”. Η καθαρίστρια πείσθηκε και αυτή να καταθέσει μήνυση στον Τσιτσάνη για προσβολή της οικογενειακής τιμής και υπόληψης. Γιατί δεν μπορεί να παρομοιάζουν το τρυφερούλι της με έναν σκληροτράχηλο μυστακοφόρο τσολιά με τσαρούχια. Πώς θα έβρισκε γαμπρό η κόρη της αν ήταν όπως την περιγράφει ο Τσιτσάνης; Αυτό αντίκειται και στη θρησκεία και στην οικογένεια. (Την άλλη μέρα η νεαρά προσελήφθη ως δακτυλογράφος.) Και η συνέχεια στα δικαστήρια ήταν οδυνηρή για τον δημιουργό. Καταδικάστηκε και στις τρεις βαθμίδες της Δικαιοσύνης. Για τη λέξη “πασά” αποφάνθηκαν πως ήταν συκοφαντική γιατί σήμαινε δωσιλογισμό. Για τη λέξη “τσολιά”, όταν αποδίδεται σε γυναικεία πρόσωπα, προσβάλλει τα χρηστά ήθη και έθιμα της πατρίδος και του έθνους. Η υπόθεση δεν πήρε δημοσιότητα γιατί τότε ο Τύπος δεν ασχολιόταν με τέτοια ευτελή θέματα. Αλλά πίσω έχει η αχλάδα την ουρά. Ο ανιψιός του Τσιτσάνη, διαπρεπής δικηγόρος με ντοκτορά από το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, με καθηγητή τον Σόιμπλε φον Κανάρις, της γνωστής οικογενείας, έκανε

72

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

αναψηλάφηση της δίκης και φώναξε μάρτυρα τον διαπρεπή ελληνιστή καθηγητή του. “Πασάς”, αποφάνθηκε ο καθηγητής, στα νεοελληνικά σημαίνει ευδαίμων, ευτυχής, και έφερε σαν παράδειγμα το “πασάς στα Γιάννενα”. Και η λέξη “τσολιάς” την εποχή που τα κορίτσια φορούσαν φουρό σημαίνει το περήφανο και αγέρωχο γυναικείο κορμί. Και ο Τσιτσάνης αθωώθηκε πανηγυρικά και τιμήθηκε από το εν λόγω Πανεπιστήμιο με το Μετάλλιο των Γραμμάτων». ΥΓ. Η ιστορία με τον Τσιτσάνη είναι φανταστική. Αλλά αποτελεί ένα μικρό μάθημα γλωσσολογίας προς τους δικαστές που δεν γνωρίζουν τι θα πει η λέξη «γκαουλάιτερ» στα νεοελληνικά και αποφάσισαν να κλείσουν την «Αθηναϊκή Επιθεώρηση Βιβλίου» (ARB) γιατί χρησιμοποίησε αυτή τη λέξη για κάποιον απολογητή του σταλινισμού, αγνοώντας πως αυτή η λέξη σημαίνει πια «φανατικός».

Boσκή στο αιώνιο χορτάρι 21 Όταν έρθει η ώρα που θα παραδώσω την ψυχή μου στον Μεγαλοδύναμο —οι καφετζούδες και οι αστρολόγοι έχουν προβλέψει πως αυτό θα γίνει στις 20 Ιουλίου του 2041— και θα υποστώ το προβλεπόμενο τεστ από τις ιερές γραφές, θα πρέπει να απαντήσω σε μία και μόνη ερώτηση: «Ποια συμβάντα στη ζωή σας διαμόρφωσαν τις φιλοσοφικές και πολιτικές απόψεις σας και αλλάξατε ζωή; Επιλέξατε μόνο δύο». Αυτό θα μου επιφέρει κάποια σύγχυση, αλλά εκεί πάνω δεν παίζουν. Θεωρούν τις πολλές ερωτήσεις γκάλοπ, που φυσικά δεν εμπιστεύονται. Επιπλέον έχουν την ικανότητα να κρίνουν την ειλικρίνειά σου. Αν πεις ψέματα, χάνεις και τον Παράδεισο και την Κόλαση. Σε ξαναστέλνουν πίσω στη Γη, αλλά όχι με τη μορφή του Homo Sapiens —και τα ζώντα είδη που υπάρχουν είναι αμέτρητα. Για να 21

Δημοσιεύτηκε στην «Εφ.Συν.» στις 11.02.2017

73

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

πάρεις άδεια εισόδου στον απάνω κόσμο, το μόνο έγκυρο διαβατήριο που υπάρχει είναι η ειλικρίνεια. Και εδώ υπάρχει μια απόλυτη δικαιοσύνη που δεν υπάρχει στη Γη. Να το πούμε λίγο απλοϊκά. Οι κακοί πάνε στην Κόλαση και οι καλοί πάνε στον Παράδεισο. Αλλά εκεί, στο υπερπέραν, υπάρχει μια άλλη λογική που δεν την πολυχρησιμοποιούν οι άνθρωποι. Οι κακοί στην ουσία δεν τιμωρούνται. Βρίσκονται στον δικό τους Παράδεισο. Όλοι οι μεγάλοι εγκληματίες, δικτάτορες, βιομήχανοι όπλων, τραπεζίτες και πιστωτές, βρίσκονται στο δικό τους βασίλειο με την αγριότητα της ελεύθερης αγοράς. Και ό,τι κακό μπορούν να κάνουν, το πραγματοποιούν στους ομοίους τους. Και όταν το κακό γίνεται νόμος μιας κοινωνίας, μεταφυσικής ή φυσικής, γίνονται έντιμοι πολίτες γιατί πειθαρχούν στους νόμους. Οι καλοί στη θεϊκή τάξη πραγμάτων δεν αμείβονται. Και εδώ η Ουράνια Δικαιοσύνη είναι αμείλικτη. «Αφού ζήσατε μια ζωή κορόιδα, εσείς ως καταναλωτές στηρίξατε τον καπιταλισμό και την “ελεύθερη” αγορά των μονοπωλίων, υπηρετήσατε όλα τα καθεστώτα, πειθήνια, για να έχετε τα κεφάλια σας ήσυχα, τότε θα βοσκάτε το αιώνιο χορτάρι, μια που αυτό επιθυμούσατε στην επίγεια ζωή σας και ποτέ δεν ήταν αρκετό. Τώρα, στην αιώνια ζωή σας θα συνεχίσετε την επίγεια ζωή σας». Και οι φιλόσοφοι θα θέσουν το ερώτημα: Τελικά ποιος είναι ο Παράδεισος και ποια είναι η Κόλαση; Ερώτημα αναπάντητο, αλλά χρήσιμο. Δίνει δουλειά στους φιλοσόφους και περιορίζει την ανεργία τους. Αλλά επειδή εγώ είμαι ανυπόμονος, θα απαντήσω από τώρα, χωρίς να θέλω να χαλάσω τη θεϊκή τάξη ούτε και να παραβώ τους ιερούς κανόνες. Θα προφασιστώ πως κάποιος από τους εργοδότες μου, δηλαδή οι αναγνώστες αυτής της εφημερίδας, ήθελε να ξεκαθαρίσει αυτήν την εφημερίδα και να υποβάλει όλους εμάς, τους συνεταιριστές, σε ένα τεστ ειλικρίνειας. (Αλήθεια, γιατί να μη γίνει αυτό;) Μπορώ λοιπόν να απαντήσω αυθορμήτως για τα δύο μεγάλα συμβάντα στη ζωή μου.

74

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Το πρώτο είναι ο γαλλικός Μάης του ’68, που έζησα τον απόηχό του. Το δεύτερο ήταν η μακρά παραμονή μου στη Σουηδία. Τώρα πρέπει να δώσω και κάποιες εξηγήσεις. Ο Μάης μού έμαθε πως η επανάσταση δεν είναι μια θεωρία αλάθητη, που πρέπει να εφαρμοστεί, πάση θυσία, στην κοινωνία για να την απελευθερώσει. Αυτό, σε τελική ανάλυση, είναι ένας βίαιος ολοκληρωτισμός και δεν έχει καμία σχέση ούτε με την Ελευθερία ούτε με τη Δημοκρατία. Αντίθετα, η επανάσταση δεν δίνει το κοπιράιτ της σε καμιά πρωτοπορία. Αυτές είναι για να τσακώνονται μεταξύ τους και να ανταγωνίζονται στις διασπάσεις στο όνομα της ενότητας. Επανάσταση είναι η ακριβής ανάγνωση της πραγματικότητας, που στρέφεται με ένα κράτος εναντίον της κοινωνίας. Και είναι η ίδια η κοινωνία που κινείται για να υπερασπιστεί τον εαυτό της. Και είναι αδιάφορο σε τι θεό πιστεύει ο κάθε εξεγερμένος. Και γι’ αυτό χρειάζεται ένα πολιτικό σχέδιο που θα είναι αποδεκτό από όλη την εξεγερμένη κοινωνία, και θα είναι δεκτό, στο μέτρο του δυνατού, από τη μη εξεγερμένη. Και από αυτήν την άποψη, ο κομμουνισμός της ΕΣΣΔ ήταν ένας ολοκληρωτισμός. Και μια παγκόσμια αποτυχία. Η Σουηδία, όπου έζησα περίπου τρεις δεκαετίες, ήταν ένα μοντέλο κράτους και κοινωνίας, που στηριζόταν στην αξιοπρέπεια και στον σεβασμό του πολίτη, άσχετα αν ήταν Σουηδός ή μετανάστης. Αναφέρομαι στις δεκαετίες ’70, ’80, ’90, που ήταν και μια πορεία αποσύνθεσης του σοσιαλδημοκρατικού μοντέλου και της επικράτησης του νεοφιλελευθερισμού, ιδίως μετά τη δολοφονία του Ούλοφ Πάλμε. Τη δεκαετία του ’70 η φτώχεια είχε εξαλειφθεί. Όλοι είχαν το μίνιμουμ γκαραντί και στέγη, άσχετα αν ήσουν πρεζάκιας, αλκοολικός ή χαραμοφάης (στην τελευταία κατηγορία είχαμε ειδικευτεί οι Έλληνες). Η έννοια της κλειδαριάς ήταν θεωρητική. Σπίτια και αυτοκίνητα ήταν πάντα ξεκλείδωτα. Παραβατικότητα σχεδόν στο μηδέν. Και εγκληματικότητα, μόνο στις μαφίες. Τώρα όλα αυτά είναι μακρινό παρελθόν. Αλλά εντούτοις ο

75

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

σεβασμός στον πολίτη έχει μείνει. Δεν είναι ανύπαρκτοι, όπως εμείς εδώ. Και αυτό το διαπίστωσα στην πρόσφατη επίσκεψή μου, για να δούμε την τρίτη γενιά «Κοροβέσηδων». Ο εγγονός Αινείας κλείνει τους τρεις μήνες. Κάνοντάς τον βόλτα με το καρότσι, είδα ανθρώπους να μου γελούν. Εδώ, ζω ανάμεσα σε αγέλαστα πρόσωπα που κουβαλούν την αβεβαιότητά τους με ένα σακίδιο φορτωμένο θλίψη. Μήπως η επανάσταση αρχίζει με τη χαρά;

Χίτλερ και υπάνθρωποι (μετανάστες) 22 Όλοι μας διά γυμνού οφθαλμού διαπιστώνουμε πως στην Ελλάδα υπάρχουν πολλοί μετανάστες. Και όταν λέμε μετανάστες, εννοούμε αυτούς που έχουν άλλο χρώμα από μας. Τους μετανάστες από το πρώην Ανατολικό Μπλοκ δεν τους καταλαβαίνουμε ότι έρχονται από μια άλλη χώρα. Εκτός αν τους ακούσουμε να μιλούν μια άλλη γλώσσα που δεν ξέρουμε τι είναι. Και οι γλώσσες έχουν ιεραρχία. Ποιος αλήθεια μπορεί να ξεχωρίσει τα κορεάτικα από τα βιετναμέζικα; Αλλά όσον αφορά τα γαλλικά ή τα αγγλικά, τα αναγνωρίζουμε και έρχονται πρώτα στην επετηρίδα. Δεν τα συνδέουμε με κάποιον αιματοβαμμένο ιμπεριαλισμό, αλλά τα εκλαμβάνουμε ως γλώσσες πολιτισμού και κουλτούρας. Είναι αλήθεια πως οι γειτονιές μας δεν είναι όπως τις είχαμε συνηθίσει. Η κάθε πλατεία έχει και τη δικιά της φυλή. Και αυτό μας ενοχλεί. Ξέρω ανθρώπους από τον δικό μου χώρο υποτίθεται αριστεροί και καλλιεργημένοι —που προτιμούν την Πατησίων από την Αχαρνών. Η οδός Πατησίων διατηρεί ακόμα κάποια μαγαζιά λίγο ψευτολούξ, ενώ η Αχαρνών έχει καταληφθεί από μετανάστες. Όντως αυτή η άγρια μετανάστευση αποτελεί ένα πρόβλημα. Αλλά σε κάθε πρόβλημα υπάρχει και μια λύση. Υπάρχει η φασιστική λύση: «Να τους σκοτώνουμε πριν μπουν στα σύνορά μας». Αλλά ήδη έχουν σκοτωθεί πάνω από είκοσι χιλιάδες άνθρωποι στην προσπάθειά τους να 22

Δημοσιεύτηκε στην «Εφ.Συν.» στις 16.11.2014

76

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

μπουν στο φρούριο της Ευρώπης. Αυτό δεν εμπόδισε σε τίποτα το μεταναστευτικό κίνημα, που χρόνο με τον χρόνο όλο και μεγαλώνει. Το ερώτημα είναι αλλού: Γιατί φεύγουν αυτοί οι άνθρωποι από τη χώρα τους; Ποιος Έλληνας θα άφηνε το ωραίο του χωριό και τους τάφους των γονιών του για να πάει να δουλέψει στην Καμπότζη; Μόνο όταν υπήρχε πείνα ή πόλεμος ή και τα δύο μαζί. Εδώ είναι η αιτία της μετανάστευσης. Ας θυμηθούμε μερικές από τις συμφορές της ανθρωπότητας. Ο Λεοπόλδος ΙΙ του Βελγίου έσφαξε 10 εκατομμύρια Κονγκολέζους. Στον πόλεμο της Μπιάφρας είχαμε ένα εκατομμύριο νεκρούς. Οι Αρμένιοι είχαν 1,2 εκατομμύρια θύματα. Ο ιαπωνικός μιλιταρισμός εξόντωσε 3-4 εκατομμύρια ανθρώπους με το σύστημα των τριών «Ο»: «Σκοτώστε όλους, καύτε όλα, λεηλατήστε όλα». Τα σοβιετικά γκουλάγκ απέδωσαν 9 εκατομμύρια νεκρούς. Και οι εκτελέσεις των ναζί, με όπλα ή με πείνα, έφτασαν στα 9 εκατομμύρια. Και δεν μιλάμε για μάχιμους. Όταν βρίσκεσαι σε αυτήν την κατάσταση, έχεις άλλον δρόμο από την προσφυγιά; Αυτοί που αντιστέκονται πάντα είναι λίγοι. Οι πολλοί θέλουν να σωθούν και να μη γίνουν μάρτυρες. Και φτάνουμε στα στρατόπεδα εξόντωσης των ναζί. Ο Χίτλερ, μέχρι το 1941, δεν ήθελε να κάψει τους Εβραίους. Επειδή τους θεωρούσε κατώτερη φυλή, μετανάστες, ήθελε να τους μαζέψει όλους και να τους στείλει ή στη Μοζαμβίκη ή στη Σοβιετική Ένωση, αν την κατακτούσε. Ο Χίλτερ ήθελε ένα «κράτος-γκέτο» για τους Εβραίους. Και έχει πολλές ομοιότητες το σχέδιο του Χίτλερ με τη μεταναστευτική πολιτική της Ε.Ε. Από το 1933 μέχρι τον Οκτώβριο του ’41 όλοι οι Εβραίοι είχαν το δικαίωμα να φύγουν από τη χώρα νόμιμα. Οι ναζί θεωρούσαν τους Εβραίους ξένο σώμα. Και τους έδιωχναν. Ο αριθμός των Εβραίων που εγκατέλειψαν τη Γερμανία ήταν 537.000. Και αυτά είναι τα επίσημα στοιχεία. Στην πραγματικότητα πρέπει να ήταν περισσότεροι. Για τις εξοντώσεις ποτέ δεν έχουμε ακριβή στοιχεία. Γιατί η ζωή του άλλου, του κατώτερου, δεν μετράει. Τα επίσημα στοιχεία που έχουμε για την εξέγερση της Παρισινής Κομμούνας είναι 27.000 θύματα. Αλλά εκπρόσωποι της Κομμούνας υπολογίζουν τους νεκρούς σε 100.000. Στους ελέγχους που έκαναν οι Βερσεγιέζοι, κοιτούσαν τα χέρια. Αν

77

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

ήσουν χειρώνακτας και είχες κάλους στα χέρια, αυτό σήμαινε θανατική ποινή χωρίς δίκη. Και δεν έμεινε εργατικό δυναμικό. Και το έφεραν από τις αποικίες. Και η Γαλλία θεωρήθηκε χώρα ασύλου. Το 1941 ο Χίτλερ επινόησε την «τελική λύση«. Με τα στρατόπεδα εξόντωσης που δημιούργησε (Άουσβιτς, Τρεμπλίνκα, Μπέλζεκ και πολλά άλλα) είχε τη δυνατότητα να σκοτώνει χιλιάδες κάθε μέρα. Και στόχος του ήταν να κάψει στους φούρνους 11 εκατομμύρια Εβραίους από όλη την Ευρώπη. Βλέπετε κάποια συγγένεια στη μεταναστευτική πολιτική της Ευρώπης με αυτήν του Χίτλερ, τουλάχιστον στο πρώτο της μέρος; Με τους «λαθρομετανάστες» ή τους υπανθρώπους; Δεν έχουμε στρατόπεδα συγκέντρωσης για τους μετανάστες σε όλη την Ευρώπη; Ποιο θα είναι το επόμενο βήμα; Οι φούρνοι; Αλλά ας ξαναγυρίσουμε στα δικά μας. Η Ελλάδα έχει δυο λύσεις. Η πρώτη είναι να βγάλει την υπογραφή της από τις συμβάσεις του Δουβλίνου και να αφήσει τους μετανάστες να πάνε εκεί που επιθυμούν. Η δεύτερη λύση είναι να τους δει σαν πραγματική επένδυση, μια που τα χέρια τους παράγουν πλούτο. Η περιουσία μας είναι η χώρα μας. Και μας λείπουν τα χέρια για να την κάνουμε να ανθήσει. Αντίθετα, την πουλάμε και κανείς δεν εξεγείρεται.

Άνθρωποι χωρίς υπόσταση 23 Όταν τα πογκρόμ έγιναν επίσημη πολιτική του Γ’ Ράιχ —μέχρι τότε ήταν πρακτική παρακρατικών οργανώσεων και με τη Νύχτα των Κρυστάλλων ο διωγμός και ο αφανισμός των Εβραίων έγινε η καθημερινότητά τους, αφού προηγουμένως λεηλατήθηκαν οι περιουσίες τους— αυτό δημιούργησε ένα τεράστιο κύμα φυγής. (Πριν βρεθεί η Τελική Λύση με το Ολοκαύτωμα, μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ‘40, οι ναζί «ευνοούσαν», αν δεν εξανάγκαζαν, τους Εβραίους να εγκαταλείψουν τη χώρα, καθώς νομικά, Γερμανός πολίτης 23

Δημοσιεύτηκε στην «Εφ.Συν.» στις 07.03.2020, τελευταίο κείμενο του Περικλή Κοροβέση

78

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

—όπως ήταν οι Εβραίοι— δεν μπορεί να απελαθεί από τη χώρα του.) Αλλά πού να πάνε; Το κλίμα στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ δεν ήταν ευνοϊκό. Ο αντισημιτισμός ήταν κοινή ιδεολογία τόσο των ναζί όσο και των αντιπάλων τους. Αναγκαστικά κατετάγησαν στην κατηγορία του «λαθρομετανάστη» (πλεονασμός, βέβαια, γιατί ο όρος «Εβραίος» εμπεριείχε όλα τα δυνατά κακά). Όπως και σήμερα με το προσφυγικό που ο καθένας τρέχει για να σώσει τη ζωή του, έτσι και τότε δεν μπορούσε να υπάρχει κάποιο οργανωμένο σχέδιο φυγής. Και αν υπάρχει κάτι τέτοιο, είναι σε μικροκλίμακα. Το βασικό ρεύμα ήταν αυθόρμητο, είχε λάθος πληροφορίες, χωρίς δυνατότητα να επιλέξει προορισμό. Αρκούσε ο Εβραίος να γίνει δεκτός μακριά από τη χώρα θανάτου. Την εποχή της Νύχτας των Κρυστάλλων, που σόκαρε την ανθρωπότητα, φτάνουν στις ΗΠΑ με το πλοίο «Σεντ Λούις» περισσότεροι από χίλιοι Εβραίοι, δηλαδή φορτίο μεγαλύτερο από τη χωρητικότητά του, από τη ναζιστική Γερμανία, για να αποφύγουν τον σίγουρο θάνατο στα στρατόπεδα εξόντωσης. Για τις ΗΠΑ, οι Εβραίοι ήταν «λαθρομετανάστες» και τους επέστρεψαν στους ναζί. Είναι η ίδια πατέντα που ισχύει και σήμερα με την επαναπροώθηση των «λαθρομεταναστών», άσχετα αν αυτό σημαίνει βασανιστήρια, φυλακή ή θάνατο. Ο κυνηγημένος άνθρωπος, για οποιονδήποτε λόγο, πολιτικό, θρησκευτικό, οικονομικό και τελευταία περιβαλλοντικό (λογικά αναμένεται να είναι το μεγαλύτερο προσφυγικό ρεύμα του αιώνα και υπολογίζεται σε εκατομμύρια), αν δεν δεχτεί τη δική μας τη συμπαράσταση, αν δεν ανακουφίσουμε έστω και με μια αχτίδα φωτός τον πόνο του και την απομόνωσή του, τότε του αφαιρούμε την ανθρώπινη υπόστασή του και χάνουμε εμείς τη δική μας. Γινόμαστε συνένοχοι στα πιο ειδεχθή εγκλήματα με την αδιαφορία μας. Και δυστυχώς η κυρίαρχη πολιτική, στην εποχή του ακραίου νεοφιλελευθερισμού, ενέχει δομικά τον φασισμό, όπως βέβαια και ο κλασικός καπιταλισμός. Ο άνθρωπος στερείται της ανθρώπινης υπόστασής του, χάνει τα δικαιώματά του και χωρίς να έχει διαπράξει

79

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

κανένα αδίκημα, υπόκειται σε διώξεις. Το βλέπουμε τώρα με τους μετανάστες που έχουν συγκεντρωθεί στα σύνορά μας, σε μια προσπάθειά τους να φτάσουν στην Ευρώπη, όχι να εγκατασταθούν στην Ελλάδα, που την βλέπουν σαν πέρασμα. Αντί να δούμε μια σκηνή από το μέλλον με τα μείζονα προβλήματα (το μεταναστευτικό, την καταστροφή του περιβάλλοντος, τον πόλεμο και τις ανισότητες), να ψάξουμε τις σωστές του διαστάσεις και να χαραχθεί η σωστή πολιτική, το είδαμε από τη φασιστική οπτική γωνία. Κύριος υπόλογος η κυβέρνηση Μητσοτάκη, που το θεωρεί εισβολή από «εμπροσθοφυλακή ανθρώπων άγνωστης προέλευσης αλλά και αγνώστων σκοπών». Και ο πρωθυπουργός από το σόου του στον Έβρο διακήρυξε ότι θα υπερασπιστεί την περιουσία, την ασφάλεια και την κοινωνική γαλήνη των πολιτών. Διερωτάται κανείς για τη σοβαρότητά του. Αφού οι σκοποί των εισβολέων είναι άγνωστοι, πώς συμπεραίνει ότι απειλούν τη χώρα; Εδώ δεν χρειάζεται λογική γιατί δεν είναι πολιτική, αλλά αναβίωση και προσαρμογή του αντισημιτισμού, που μπορεί να υποχώρησε σε σχέση με την κλασική του μορφή αλλά δίνει τη θέση του στην ισλαμοφοβία, την ξενοφοβία κ.λπ. Και τα επιχειρήματα σε αυτήν την περίπτωση περιττεύουν. Έτσι και ενταχθείς στη σφαίρα του απόλυτου κακού, είναι επαρκής λόγος για να έχεις όλες τις δυνατές συνέπειες. Και αυτά στο πλαίσιο κάποιου ρεαλισμού της πολιτικής που διαμορφώνει τον λόγο της σύμφωνα με τα συμφέροντά της. Τα ψέματα, οι αποσιωπήσεις, οι αποκρύψεις, οι παραποιήσεις κ.λπ., όλα είναι θεμιτά, φτάνει να υπηρετούν τον σκοπό. Οι σύμμαχοι στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήξεραν για την ύπαρξη των στρατοπέδων εξόντωσης. Το Πεντάγωνο, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ και ο ίδιος ο πρόεδρος είχαν ντοκουμέντα. Και δεν έκαναν τίποτα. Ό,τι μάθαμε το μάθαμε μετά τη λήξη του πολέμου. Πλήρης αδιαφορία. Ούτε καν μια ενημέρωση της κοινής γνώμης. Ούτε μια συμβολική πράξη. Π.χ. βομβαρδισμός των σιδηροδρομικών γραμμών που οδηγούσαν στα στρατόπεδα.

80

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Φαίνεται οι κρατούμενοι, Εβραίοι, Σλάβοι, ομοφυλόφιλοι, ανάπηροι, δεν μέτραγαν όπως οι άλλοι. Είναι το μόνο που μπορώ να υποθέσω μια που αυτή η αντίληψη είναι κυρίαρχη ακόμα και διαδίδεται ταχύτατα με την εξάπλωση της Άκρας Δεξιάς. Και που σημαίνει: Έξω οι μετανάστες. Αλλά πού; Στα στρατόπεδα. Και για τα επόμενα βήματα βλέπουμε. Οι ναζί για κάποιους είναι ακόμα αναφορά.

81

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

82

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙV:

ΠΟΙΗΜΑΤΑ 24

ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ Κάθε χώρα έχει ένα μνημείο για τον άγνωστο στρατιώτη της. Η Γαλλία στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε ένα εκατομμύριο νεκρούς. Από αυτούς το ένα τρίτο ήταν χωρίς όνομα. Αλλά όταν τους καλούσαν είχαν όνομα, διεύθυνση, αριθμό μητρώου. Κανένας στρατός δεν έχει άγνωστους στρατιώτες. Αλλά όταν σκοτώνονται, φαίνεται πως σκοτώνεται και τ’ όνομά τους. ΑΣΥΛΟ ΣΤΟ ΧΑΡΤΙ Εμείς οι φυλακισμένοι του χαρτιού, χάσαμε τόση ζωή, όσο η έκταση των γραπτών μας. Δεν είχαμε κι άλλη λύση. Ήρθαμε και δεν μας περίμεναν. Χτυπήσαμε την πόρτα, αλλά δεν μας άνοιξαν. Μιλήσαμε και η γλώσσα μας ήταν ξένη. Καταφύγαμε στο χαρτί, ζητώντας άσυλο, όμως κι εδώ εξόριστοι είμαστε. Δεν είχε χώρο για μας, μόνο για τις λέξεις.

24

Περικλής Κοροβέσης, «Παράπλευρες καθημερινές απώλειες | Μικρά κείμενα: ΑθήναΣτοκχόλμη-Ακράτα 1995-2012», Εκδόσεις: Οι εκδόσεις των συναδέλφων, Αθήνα 2017

83

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΑΠΟΔΡΑΣΗ Δεν υπάρχει κελί που να μην τρυπιέται. Δεν υπάρχει φυλακή που δεν μπορείς να δραπετεύσεις. Δεν υπάρχει σκλαβιά που να εμποδίζει την ελευθερία σου. Όλα είναι στο κεφάλι σου. Σπάσ’ το και πέτα. Ο ουρανός είναι απέραντος. Υπάρχει μια γωνιά που σε περιμένει∙ βρες την.

ΛΑΘΡΟΜΕΤΑΝΑΣΤΗΣ Κάθομαι στο καφενείο στην Αχαρνών και κοιτάζω το δρόμο που γίνεται θέατρο. Μπροστά από το τραπέζι, περνούν οι ομορφιές του κόσμου: λυγερές από μακρινές χώρες, το ίδιο απρόσιτες όπως όλες οι όμορφες∙ στιβαρά παλικάρια που το βήμα τους δαμάζει την άσφαλτο∙ χαρούμενες παιδικές φωνές, φτάνουν στα κουρασμένα αυτιά μου. Αλλά κανείς δεν τους θέλει και τους βρίσκω συγγενείς μου. Λαθρομετανάστης ήμουν κι εγώ στη ζωή μου, χωρίς χαρτιά και άδεια παραμονής. Και στην πρώτη σκούπα με απέλασες. Και μου έρχεται να χωθώ σ’ αυτό το πολύχρωμο πλήθος και να τους πω: «Πάρτε με μαζί σας, είμαι δικός σας».

84

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

ΘΑΝΑΤΟΣ Ξέρω πως θα είναι ο θάνατος. Μια βιαστική μετακόμιση ή έξωση. Ένα ξαφνικό ταξίδι, γιατί η χώρα σου έπαψε να υπάρχει πια —έτσι για πλάκα. Και θα έχω αφήσει τόσα πίσω: ιδέες, αποφάσεις για μια άλλη ζωή, καλύτερη από αυτήν που κάνω τώρα, συγκατοικώντας ασφυκτικά με τον Μπαχ. Οι φίλοι μου θα λείπουν. Κι ένας ακόμη άγνωστος θα μείνει με τους αγνώστους. Μπορεί και να θυμάμαι‧ τα μάτια σου, τα χέρια σου, την πέτρα που έσκυψες και μάζεψες δίπλα από τη θάλασσα. Για αυτό σου λέω, ξέρω πως θα είναι ο θάνατος: μια απλή βραδιά. Όπως οι άλλες. ΜΕΣΟΣ ΕΛΛΗΝΑΣ Θέλουμε τη σωτηρία μας και αγαπάμε την καταστροφή μας. Ψηφίζουμε κόμματα που μας έπεισαν με ψέματα και πιστέψαμε πως θα βρούμε δουλειά με την ψήφο μας. Και πάντα περιμένουμε στις ατελείωτες ουρές παντού. Θυμώνουμε, αγανακτούμε, βρίζουμε. Αλλά δεν μπορούμε να κάνουμε και τίποτα. Ξαναγυρίζουμε στα ίδια. Έχουμε συνηθίσει έτσι. Την καταστροφή μας την ξέρουμε. Αυτό μας δίνει σιγουριά. Το άγνωστο είναι αβέβαιο. Και αυτό μας τρομάζει.

85

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΟΙ ΚΡΑΥΓΕΣ Οι κραυγές είναι το μόνο που μας έχει απομείνει. Ιδίως τα βράδια, όταν η νύχτα κατεβαίνει χαμηλά και οι παρουσίες στις απουσίες τους είναι επώδυνες. Οι πιο δυνατές κραυγές είναι αυτές που δεν έχουν φωνή. Πάνε μακριά, αλλά δεν φεύγουν. Η ηχώ τους ξαναγυρίζει πιο έντονα σε μας. Η ΣΙΓΟΥΡΙΑ ΜΑΣ Όλα φαινόντουσαν γερά θεμελιωμένα. Εγγυήσεις ατέλειωτες και προοπτικές χρόνων. Τα ποντάραμε όλα εδώ: στη σιγουριά. Ρίσκο δεν πήραμε κανένα. Είμαστε πάντα νοικοκυραίοι. Τα βήματά μας προσεχτικά. Κι όμως τα χάσαμε όλα βέβαιοι στη σιγουριά μας. ΧΡΗΜΑΤΟΚΙΒΩΤΙΟ Αυτός που μπήκε σπίτι σου για να σε κλέψει —έλειπες ευτυχώς— δεν βρήκε τίποτα να πάρει. Τρόμαξες όμως. Τηλεφώνησες στην αστυνομία, δεν ήρθε βέβαια. Αναστάτωσες τη γειτονιά. Συμφωνήσατε εύκολα: «για όλα φταίνε αυτοί οι ξένοι». Άνοιξες το ψυγείο και το βρήκες άδειο. Αυτά βρήκαν να πάρουν. Αλλά η περιουσία, περιουσία. Δικά σου ήταν. Και έτσι και συ, κυρ Χαραλάμπη, ένιωσες πλούσιος. Για να σε κλέβουν, κάτι θα έχεις. Στις μέρες που ζούμε το ψυγείο είναι χρηματοκιβώτιο.

86

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

ΑΦΙΛΟΞΕΝΕΣ ΜΗΤΡΕΣ Σκορπίσαμε τη σπορά μας σε αφιλόξενες μήτρες και στείρα χωράφια. Σπαταληθήκαμε σε αδιέξοδα ιδανικά. Σκορπίσαμε τη ζωή μας στο ασήμαντο και το ευτελές. Αλλά δεν χάσαμε. Μάθαμε πως για να βρούμε αυτό που θέλουμε, πρέπει να χάσουμε πολλές φορές. ΤΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ Σκέφτομαι τα κορίτσια που αγάπησαν και πίστεψαν σε λόγια τραγουδιών. Και δάγκωσαν τα χείλη που είπαν ψέματα. Τώρα τα βράδια μένουν μέσα. Είναι άτονες. Σκουπίζουν, ξεσκονίζουν, σιδερώνουν ακούγοντας ραδιόφωνο. Αργά το βράδυ κοιτιούνται στον καθρέφτη. Είναι όμορφες, επιθυμητές και για αυτό ακόμα πιο μόνες. Και το δάκρυ ατμός, σαπούνι στο μάτι, την εικόνα θολώνει.

ΓΑΜΟΣ Ο γάμος είναι σαν το στρατό. Κάποιος πρέπει να είναι λοχίας και να διατάζει. Κι αυτός που ακούει περιμένει τη σειρά του για προαγωγή. Στον επόμενο γάμο θα γίνει επιλοχίας.

87

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΑΛΗΘΕΙΑ Υπάρχουν πολλοί τρόποι να βρεις την αλήθεια. Αλλά όχι εκεί που ψάχνεις. Συσκευασμένη αλήθεια δεν υπάρχει στις προσφορές του σούπερ μάρκετ της ζωής. Στα πεταμένα ψάξε, στα σκουπίδια. Εκεί ίσως βρεις κάτι. Ό, τι πετιέται δεν είναι σκουπίδι. Συχνά είναι πρώτη ύλη. ΑΠΡΑΞΙΑ Λέω να πάρω ένα βιβλίο και θα πω πως περιμένω στο σταθμό ένα τρένο που δεν έχει ανταπόκριση. Μπορεί και στον τερματικό σταθμό του λεωφορείου που καατργήθηκε. Ή στο λιμάνι που δεν έχει πια πλοία. Δεν θα χαθώ στις λεπτομέρειες. Και θα περιμένω με τη σιγουριά πως δεν περιμένω τίποτα. Η απραξία καμιά φορά είναι το μεγαλύτερο ταξίδι. ΦΡΑΣΕΙΣ ΣΟΦΩΝ Οι σοφοί λένε φράσεις που μένουν. Και μετά τις λέμε όλοι μας. Αυτό το είπε ο Χριστός, ο Βούδας, ο Λάο Τσε. Και όλος ο κόσμος τους πιστεύει. Κι εμείς λέμε φράσεις: Σ’ αγαπώ, ψάχνω δουλειά, είμαι άστεγος. Αλλά δεν είμαστε σοφοί και δεν μας ακούει κανείς.

88

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ V:

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Συνέντευξη στον Θοδωρή Αντωνόπουλο 25 Ελεύθερος είναι όποιος προσφέρει στον άλλο τον οργασμό του. ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ: Ξεκινήσατε ασφαλιστής, δοκιμαστήκατε ως ηθοποιός, γίνατε πολιτικός ακτιβιστής, συγγραφέας και δημοσιογράφος.

ΘΟΔΩΡΗΣ

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ: Αν μπορούσα, θα δοκιμαζόμουν και σε άλλα! Θα γινόμουν και ακροβάτης ή χορευτής, που πάντα ήθελα. Ξέρεις, δεν έχει σημασία τι εργασία κάνουμε, αρκεί να την καταστήσουμε ωφέλιμη για εμάς και τους γύρω μας. Πρόσφατη έρευνα αναδείκνυε ως πλέον χρήσιμο επάγγελμα αυτό των καθαριστριών στα νοσοκομεία λοιμωδών νοσημάτων και ως πλέον άχρηστο αυτό του χρηματιστή —τη ζωή μας εντούτοις την ορίζει ο δεύτερος! Κι όμως, ο εργάτης της καθαριότητας ή ο αγρότης είναι πολύ πιο σημαντικός για μια κοινωνία από τον τραπεζίτη. Είχαν απεργήσει παλιότερα οι σκουπιδιάρηδες στη Νέα Υόρκη επί ένα δεκαήμερο. Αναστατώθηκε όλη η πόλη —όλα τα αιτήματα ικανοποιήθηκαν και το επάγγελμα αυτό έκτοτε έγινε προνομιακό. Απέργησαν οι τραπεζικοί στην Ιρλανδία επί σχεδόν έναν σχεδόν, δεν κουνήθηκε φύλλο, καμιά επίπτωση δεν υπήρξε στην κοινωνική ζωή. Ποιος έχει τη δύναμη τελικά;

25

Ολόκληρη η συνέντευξη στο: lifo.gr

89

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

— Έχετε γράψει ότι το «πραγματικό φως» το είδατε όταν ταξιδέψατε στην Ευρώπη και ειδικά στη Γαλλία. Ναι, τότε άνοιξαν πραγματικά οι ορίζοντές μου. Λίγο αφότου αποφυλακίστηκα με την αμνηστία της χούντας, το «έσκασα» αρχικά για το Παρίσι, που το βρήκα στον απόηχο του Μάη του '68, και εντυπωσιάστηκα από το κλίμα αμφισβήτησης, ελευθερίας και ελευθεριότητας. Ό,τι εγώ ψέλλιζα εκεί ήταν δεδομένο! Η Αριστερά στη χώρα μας κουβαλούσε, βλέπεις, για δεκαετίες μια βαριά σταλινική κουλτούρα, δηλαδή μια αποβλάκωση της έννοιας της ελευθερίας. Είναι σημαντικό να ψάχνεις διαρκώς, να αναζητάς, να ταξιδεύεις έστω νοητικά, να μην επαναπαύεσαι στο δεδομένο. Όπου νιώθεις ότι διαφέρεις, εκεί να ποντάρεις, εκεί αντανακλάται η προσωπικότητα που έχουμε να κηδεμονεύσουμε ώσπου να πεθάνουμε.

— Είναι ακόμα έντονη, λέτε, στην ελληνική αριστερά η σταλινική αυτή κουλτούρα; Δυστυχώς, ναι! Ειδικά το ΚΚΕ συμπεριφέρεται ανόητα και αντιδραστικά σε σοβαρά δικαιωματικά θέματα, όπως η απελευθέρωση της κάνναβης ή το σύμφωνο και ο γάμος μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών, καθώς και η τεκνοθεσία. Το κάνουν, μάλιστα, λες και δεν υπήρξαν ή δεν υπάρχουν ομοφυλόφιλοι κομμουνιστές! Κι όμως, είναι τόσο αρτηριοσκληρωτικοί που ούτε καν ένας Ρίτσος δεν είχε τολμήσει να εκδηλωθεί –κρίμα, γιατί και δεν θα του έλεγε κουβέντα κανείς και άριστο πρότυπο θα γινόταν για τους ομοφυλόφιλους εργάτες. Τι τα θες, οι σταλινικοί μέχρι την ίδια τη φύση της Ρωσικής Επανάστασης διαστρέβλωσαν!

— Αυτό το τελευταίο έχει διατυπωθεί συχνά. Εσείς πώς το εννοείτε; Καταρχάς, τη Ρώσικη Επανάσταση δεν την κάνανε μόνο κομμουνιστές. Υπήρχαν, επίσης, αριστεροί δημοκράτες, αναρχικοί και άλλοι –για περίπου έναν χρόνο, ώσπου να επιβάλουν οι μπολσεβίκοι τη δικτατορία του προλεταριάτου, η Ρωσία ήταν πράγματι το πιο ελεύθερο κράτος που υπήρξε ποτέ! Η προλεταριακή δικτατορία είναι αδελφή κάθε άλλης δικτατορίας και επρόκειτο για μια παρερμηνεία του μαρξισμού από τον Λένιν. Οι Μαρξ και Ένγκελς είχαν ως επαναστατικό πρότυπο την

90

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Παρισινή Κομμούνα του 1878 που ούτε εξουσίες είχε ούτε κράτος εγκαθίδρυσε. Ο Μαρξ αναφέρεται σε μια μεταβατική κατάσταση, όπου η μία τάξη αντικαθιστά την άλλη, όπου οι εργάτες θα αντικαταστήσουν τους αστούς όπως εκείνοι τους φεουδάρχες, όχι στην απόλυτη εξουσία ενός κόμματος. Την έκφραση «δικτατορία του προλεταριάτου» τη μετέρχεται ποιητικά σε δύο επιστολές του, εννοώντας αυτήν ακριβώς τη διαδικασία μετάβασης. Η εξέλιξη αυτή μοιάζει με εκείνη του χριστιανισμού, ειδικά αφότου αναγνωρίστηκε ως επίσημη θρησκεία κι έγινε δόγμα και εξουσία, ευνουχίζοντας πνευματικά τους ανθρώπους, όπως έκανε αργότερα ο σταλινισμός. Μοιάζουν πολύ αυτά τα δύο μεσσιανικού τύπου εξουσιαστικά συστήματα —θέλουν τον άνθρωπο βουβό, να μην ακούει το μυαλό και το κορμί του, μόνο να ακολουθεί θέσφατα. Κι όμως, ο χριστιανισμός ξεκίνησε ως θρησκεία των φτωχών, των γυναικών και των σκλάβων, ακριβώς όπως ο κομμουνισμός υπήρξε κίνημα των καταπιεσμένων.

— Υπάρχει, άραγε, «καλή» και «κακή» εξουσία; Το κυριότερο, υπάρχει εξουσία που να μη διαφθείρει; Όχι, βέβαια. Γι' αυτό παρατηρείς ανθρώπους που, ενώ αλλιώς τους ήξερες μέχρι χτες, με το που πιάνουν μια καρέκλα γίνονται αγνώριστοι. Η εξουσία, έπειτα, είναι πάντα η ίδια και είναι από τη φύση της αυταρχική, το δε μέγεθος του αυταρχισμού της μετριέται με το εύρος των αποκλεισμών που επιβάλλει. Έπειτα, υπάρχουν σήμερα υπερεξουσίες πολιτικές, καθώς και οικονομικές, φανερές και κρυφές. Π.χ. το trafficking θεωρείται εξίσου προσοδοφόρο με το λαθρεμπόριο των ναρκωτικών και του πετρελαίου. Στον πλανήτη επικρατεί μια φασιστική τρέλα όπου μια δράκα αχόρταγων ολιγαρχών και μαφιόζων νέμεται τα πάντα και πλουτίζει υπέρμετρα σε βάρος όλων των υπολοίπων, προκαλώντας και πολέμους αν χρειαστεί και καταστρέφοντας τον πλανήτη.

— Οι πόλεμοι κοστίζουν ανθρώπινες ζωές και πόρους, ακόμα κι όταν είναι ακήρυχτοι. Το ζούμε κι εμείς τις τελευταίες δεκαετίες στο Αιγαίο... Ακριβώς, γι' αυτό λέω ότι όλο αυτό που γίνεται στο Αιγαίο με τις παραβιάσεις, τις αναχαιτίσεις κ.λπ. είναι μεγάλη μαλακία. Τόσοι άνθρωποι χαμένοι σε καιρό ειρήνης, μαζί με τον τελευταίο πιλότο, τόσα

91

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

εκατομμύρια ευρώ πεταμένα. Άσε τους Τούρκους να κωλοβαράνε και μην τους ξεσυνερίζεσαι, υποχρέωσε την Ε.Ε. να εγγυηθεί τα ίδια τα δικά της τα σύνορα και κάνε τα χρήματα που θα εξοικονομήσεις κοινωνικό επίδομα. Έρευνες έδειξαν ότι το παγκόσμιο επισιτιστικό πρόβλημα θα λυνόταν αν η αμερικανική πολεμική μηχανή π.χ. έπαυε να λειτουργεί έστω και για μία ημέρα. Μία πτήση ενός μόνο πολεμικού αεροσκάφους σαν τα δικά μας τα Μιράζ κοστίζει 30.000 ευρώ την ώρα. Πολλαπλασίασέ το αυτό επί εκατό και βγάλε λογαριασμό!

— Η άνοδος της ακροδεξιάς πόσο σας ανησυχεί; Η ακροδεξιά δεν εξέλιπε ποτέ στην Ελλάδα. Το φασίζον βαθύ κράτος του Μεταξά ήταν η απαρχή όλων των δικτατοριών μέχρι σήμερα αλλά και φαινομένων όπως η Χ.Α. Φασίζον είναι έκτοτε και το ελληνικό κράτος καθαυτό γι' αυτό και τόσοι πολιτικοί, στρατηγοί, αρχιερείς κ.λπ. «μεγαλόσχημοι» ανοίγουν παρτίδες με την ακροδεξιά. Κι όμως, το βαθύ κράτος αυτό η κυβέρνηση της «πρώτης φοράς αριστερά» το σεβάστηκε μέχρι αηδίας! Όμως εγώ τα βάζω περισσότερο με την αδράνεια του κόσμου. Τον πολιτικό μου αντίπαλο ξέρω πώς να τον αντιμετωπίσω, τον διπλανό μου που σιωπά ή συναινεί στον φασισμό στο όνομα της δικής του βολής φοβάμαι. Το χειρότερο δε είναι πως η ακροδεξιάς προέλευσης νοοτροπία του αυταρχισμού, της αυθαιρεσίας και του φιλοτομαρισμού έχει εμποτίσει βαθιά τόσο την πολιτική όσο και την κοινωνική ζωή της χώρας.

— Αναφέρεστε συχνά στην επανάσταση. Δεν σας απογοήτευσε ποτέ αυτή η ιδέα; Η ιδέα αυτή, αγαπητέ, με καθορίζει ήδη από την εφηβεία μου και όχι, δεν την εγκατέλειψα ποτέ! Πρωταρχικός, δε, στόχος μιας τέτοιας επανάστασης οφείλει να είναι τόσο η συλλογική όσο και η προσωπική ευτυχία. Να στρατευτείς σε αυτήν από επιθυμία, όχι από καθήκον. Πάντα, ξέρεις, με εντυπωσίαζε η δύναμη της πίστης που διέκρινε τους πραγματικούς επαναστάτες, όμοια με χριστιανούς μάρτυρες. Τι ωθούσε, άραγε, έναν Ρώσο επαναστάτη —λέω Ρώσο γιατί ήταν οι πιο σκληροπυρηνικοί—, ύστερα από δέκα χρόνια φυλακή υπό τρισάθλιες συνθήκες, να ξαναρίχνεται, βγαίνοντας, αμέσως στον αγώνα, αν όχι μια θρησκευτική σχεδόν αφοσίωση στη μεγάλη κοινωνική αλλαγή;

92

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

— Υπάρχει ακόμα έδαφος για μια τέτοια αλλαγή σήμερα; Οι επαναστάσεις και οι επαναστάτες δεν θα εκλείψουν ποτέ όσο υπάρχει αδικία και καταπίεση. Τίποτα δεν έχει τελειώσει ακόμα στην Ιστορία. Για την ακρίβεια, τέτοιες επαναστάσεις συμβαίνουν ήδη! Εγώ, ας πούμε, λόγω των ιδεών μου, νιώθω πως ζω ήδη στη μελλοντική κοινωνία. Ουτοπικό; Μπορεί. Στ' αρχίδια μου! Χαίρομαι πάντα σαν βλέπω μια μικρή πρασινάδα να αγωνίζεται να ριζώσει στο τσιμέντο, αύριο μπορεί να γίνει δάσος, κάνοντας τη μοναξιά της θρίαμβο —έτσι βλέπω και τις προσπάθειές μας. Βλέπω, έπειτα, να βγαίνουν ωραία κείμενα, βιβλία, ταινίες, καλλιτεχνικές δημιουργίες, κάτι κινείται. Ας γίνουν οι ταλαντούχοι ποιητές, συγγραφείς, καλλιτέχνες και χορευτές το αλάτι της χώρας και της γης ολόκληρης, εκείνοι που θα δώσουν σχήμα και ζωή στην επανάσταση, όταν αυτή ξεχυθεί στους δρόμους.

— Ποιον θεωρείτε πραγματικά ελεύθερο άνθρωπο; Εκείνον που θυσιάζεται, που δίνει ή δίνεται, που προσφέρει στον άλλο τον οργασμό του και αντίστροφα. Που διατηρεί με εαυτόν και αλλήλους μια σχέση ερωτική «κοινή συναινέσει», που λέμε. Η εξουσία, αντίθετα, είναι καθαρός βιασμός!

— Μια συμβουλή «για τον δρόμο»; Ποτέ να μη χάνεις την πίστη σου στους ανθρώπους, όσο κι αν σε έχουν απογοητεύσει. Αν συνέβη αυτό, απλώς δεν γνώρισες ακόμα τους σωστούς! Άμα ψάξεις, θα βρεις τέτοιους όπου Γης κι άμα πια δυσκολευτείς πολύ, σκέψου μήπως εσύ, τελικά, δεν είσαι ο σωστός και γι' αυτό διαλέγεις τους λάθος.

93

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Συνέντευξη στον Νίκο Λέκκα 26 Κάνω την καύλα μου την αριστερίστικη ΝΙΚΟΣ ΛΕΚΚΑΣ: Θα σας πω μια εμπειρία που μου είχε συμβεί πριν

από 5 χρόνια. Ήμουν σε μια μπάρα στη Ρόδο, ήταν κοντά στο ξημέρωμα, ήμασταν άπαντες πιωμένοι κι απαγγέλαμε ποίηση. Οπότε σηκώθηκε ένας κύριος, τότε γύρω στα 45, και απήγγειλε χωρία από το «Τάνγκο μπαρ», το θεατρικό σας. Μας είπε πως όταν ήταν φοιτητής στην Αθήνα, αυτό το κείμενο τον είχε σηματοδοτήσει, ένα βιβλίο που τώρα πια μόνο σε παλαιοβιβλιοπωλεία μπορεί να το βρεις. Σε καθορίζουν τα γραπτά για να τα βγάλεις προς τα έξω; Είναι βιωματική η σχέση με το γραπτό; Όσο μπορεί να θεωρηθεί κάτι βίωμα. ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ: Κατά κανόνα, όλα τα βιβλία είναι βιωματικά, αλλά τα παραποιείς. Τα παραποιείς γιατί δεν κάνεις ρεπορτάζ για να είσαι ακριβής, ψάχνεις να βρεις την αλήθεια πέρα από την πραγματικότητα. Όταν π.χ. γνωρίσω κάποιον στην Αριστερά που είναι λαμόγιο και γράψω για αυτόν, θα κοιτάξω να μην μπορέσει να εντοπιστεί, και να αποδώσω όσο το δυνατό ακριβέστερα τον χαρακτήρα του λαμόγιου. Είναι αυτό που μας έλεγε ο Μπαρκ στα μαθήματά του, ότι η λογοτεχνία είναι σαν τον κλέφτη των αλόγων. Ο οποίος παίρνει ένα άλογο άσπρο, το βάφει μαύρο και το πουλάει στον ιδιοκτήτη του. Τα μη ιστορικά κείμενα στο βιβλίο ξεκινούν από μια προσωπική αφορμή, κάτι που μ’ απασχολούσε. Έχω ξεχάσει τώρα από πού είναι, γιατί άλλα δεν είχαν ημερομηνίες, άλλα δεν τα θυμάμαι… Είναι ένα κέντρισμα που έχεις, το οποίο συχνά αν βρεθείς με μια καλή παρέα μπορείς να το κουβεντιάσεις, αν η παρέα βέβαια μπορεί και ακούει, γιατί υπάρχουν φορές που δεν ακούνε, και αυτό είναι το πιο 26

Ολόκληρη η συνέντευξη στον ιστότοπο: εξιτήριον (12-4-2020). Η πρώτη δημοσίευση του κειμένου της συνέντευξης έγινε στον ιστότοπο: OUGH.gr

94

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

συνηθισμένο στην Ελλάδα, να θεωρείς την παρέα μικρό ακροατήριο σου. Και πρωταγωνιστείς, και μιλάς για τον εαυτό του, για το έργο σου… Δε γίνεται έτσι, χρειάζεται πάρε-δώσε. Έτσι γίνεται η συνεννόηση, εξ ου και τα κλασικά κείμενα του Πλάτωνα, για παράδειγμα, είναι διάλογοι. Γιατί μέσα από τον διάλογο αναπτύσσεται η σκέψη…

— Και ο διάλογος μπορεί να είναι ένας βαθύτατα εσωτερικός μονόλογος. Ναι, αλλά στην ουσία έχεις την αίσθηση ότι συνομιλείς με κάποιον. Δηλαδή, όταν γράφεις και το βγάλεις, είναι σαν να το λες σε κάποιον, σαν να έχεις ένα πρόσωπο της απολύτου εμπιστοσύνης και να του λες τα προσωπικά σου. Και έχει σημασία το προσωπικό, γιατί μεταφέρει ένα βίωμα και όχι μια θεωρία ή κάποιο ιδεολόγημα.

— Θεωρώ πολύ σημαντικό σ’ έναν άνθρωπο, ειδικά αν είναι συγγραφέας, να μη φοβάται να τσαλακώσει την εικόνα του. Να πει εγώ είμαι έτσι. Ακριβώς. Για αυτό έχω γίνει πολλές φορές θύμα κακών σχολιασμών, γιατί όταν παρουσιάζω βιβλία λέω ό,τι μου έρχεται. Και να σου δώσω ένα παράδειγμα, μια φορά, όταν παρουσίαζα ένα βιβλίο στη Θεσσαλονίκη, ήταν η γυναίκα ενός φίλου μου με τον οποίο είχε χωρίσει. Τη βλέπω από κάτω, (η παρουσίαση μεταδιδόταν ζωντανά από το ραδιόφωνο) και της λέω: «Επιτέλους, τώρα που χώρισες, θα μπορέσω να σε γαμήσω». Και άρχισε ο κόσμος να φεύγει. Και τι διάβασα μετά: ότι το ’91 το είχε πει ο Γκίνσμπεργκ στην τηλεόραση για τη Μπριζίτ Μπαρντό. Εκφράσου όπως νιώθεις, δεν προσβάλεις κανέναν. Εν τω μεταξύ, η μόνη που δεν προσβλήθηκε ήταν αυτή και ήταν στους ελάχιστους που απομείνανε. Και μετά πήγαμε και φάγαμε. Ολόκληρη η ομιλία αυτή δημοσιεύτηκε στη «Μακεδονία». Άψογη, είχε ρυθμό, αρχή, μέση, τέλος… Μια άλλη φορά, στα Γιάννενα, με φώναξαν να παρουσιάσω το βιβλίο ενός Βορειοηπειρώτη. Εν τω μεταξύ, δεν ήξερα ότι θα ήταν τόσοι επίσημοι, είχε έρθει ο μητροπολίτης, είχε έρθει ο στρατηγός, και τα χάνω. Αρχίζω και λέω «Αυτό που λέμε Βόρεια Ήπειρος είναι Νότια Αλβανία, κάποτε πρέπει να ζητήσουμε συγνώμη για τις σφαγές που έκανε ο Ζωγράφος το 1905». Σηκώνεται ένας γέρος

95

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

και μου λέει «Αίσχος, ντροπή σας, πώς μιλάτε έτσι για τον ήρωα Ζωγράφο. Είμαι ο εγγονός του..». Στο σημείο αυτό αποχωρώ και μπαμ φεύγουν όλοι οι επίσημοι. Φεύγει και αυτός που είχε οργανώσει την εκδήλωση, και από πάνω οι φοιτητές πλάκωσαν τα χειροκροτήματα. Λέω, «Παιδιά, κατεβείτε κάτω, έχει τώρα χώρο» και μετά μου λένε τα παιδιά «Τον Κοροβέση φώναξαν, δε φώναξαν τον μητροπολίτη της μονής Πετράκη!».

— Η Αριστερά έχει ξαναγίνει της μόδας; Τι πιστεύετε; Ο ΣΥΡΙΖΑ, που στην πρώτη του εκδοχή ήσασταν βουλευτής, από 4% πήγε 27%. Δηλαδή, όλοι μας έχουμε αριστερές τάσεις, ή παίζει και η αγανάκτηση; Νομίζω ότι το ποσοστό της Αριστεράς είναι μικρό. Είναι της τάξης του 4, 5, 6%, παραπάνω δεν είμαστε. Αν βάλεις και το ΚΚΕ, τους πεις και αυτούς Αριστερούς, την ΑΝΤΑΡΣΥΑ και τις άλλες οργανώσεις, είμαστε 13% όλες οι εκδοχές.

— Το ΚΚΕ έχει αναπτύξει μια διπλωματία που, εκτός από ηλίθια, είναι και ύποπτη. Κάποτε πλησιάσαμε μία πολιτικό να μας δώσει συνέντευξη για ένα γκέι περιοδικό. Μας απαντά ότι είναι γονιός και κρίνεται. Άκρως διπλωματική απάντηση. Απαρνιέται μερικά κομμάτια της πρώην ζωής της, π.χ. την ομοφυλοφιλία της, για να είναι η ορθολογική βουλευτής του ΚΚΕ. Ναι, αυτό είναι το χειρότερο που μπορεί να γίνει. Ο άνθρωπος πρέπει να διεκδικεί την ταυτότητά του, όποια κι αν είναι, γιατί όποια κι αν είναι η σεξουαλική του προτίμηση είναι άνθρωπος, αγαπά έναν άλλο άνθρωπο. Είμαι συνδρομητής σ’ ένα εγγλέζικο περιοδικό και κάποτε μας είχαν στείλει κάτι κάρτες και σε κάποια είχε έναν αεροπόρο Αμερικάνο. Από πίσω έγραφε: «Είμαι γκέι. Επειδή σκότωσα ανθρώπους βομβαρδίζοντας, μου έδωσαν ένα παράσημο. Επειδή ερωτεύτηκα έναν άλλο άντρα, με έδιωξαν από τον στρατό». Και κατάλαβα τώρα γιατί το είχαν βάλει. Λοιπόν, το φαντάζεσαι; Ως δολοφόνος πήρε παράσημο, ως άνθρωπος που αγαπάει έχασε τη δουλειά του. Τρελό. Ακόμα κι από χριστιανική άποψη να το πάρεις, λέει «Αγαπάτε αλλήλους». Δεν προσδιορίζει το φύλο. Υποθέτω τώρα ότι ο πρώτος ομοφυλόφιλος πάνω στη γη δεν ένιωθε ότι ήταν ομοφυλόφιλος, η κοινωνία του έβαλε τον τίτλο που διαχωρίζει τις σεξουαλικές προτιμήσεις. Και μετά οι

96

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

διακρίσεις γίνονται πολλές. Φύλο, θρησκεία, χρώμα, φυλή κλπ. Κανονικά, όπως υπάρχει πρόθεση για τον αντιρατσιστικό νόμο, θα έπρεπε να υπάρχει και ένας νόμος για τους ομοφυλόφιλους.

— Εσείς έχετε στηρίξει γκέι περιοδικά, έχετε βοηθήσει, πότε με τη γραφή, πότε με τη φυσική σας παρουσία, γκέι ακτιβιστές. Αυτό είχε αντίκτυπο στην επίσημη Αριστερά; Το δέχτηκαν; Όχι, δεν επηρέασε, αλλά εγώ έχω το ακαταλόγιστο κι έτσι δε μου μιλάνε. Εγώ, κατά κάποιο τρόπο, διαμορφώνομαι πολιτικά στον απόηχο του Μάη στο Παρίσι. Εκεί πέρα αυτά που θεωρούνταν ως δικιά μου παραξενιά ήταν απελευθερωτικά κινήματα, οπότε διαμορφώνω μια άλλη αντίληψη, και εκεί που αισθανόμουν διαφορετικός λόγω της παραξενιάς που είχα χρεωθεί, αισθάνομαι ότι ανήκω σε κοινότητες που είναι κινήματα. Έπαιξε ρόλο και η φιλία μου με τον Λουκά Θεοδωρακόπουλο, τον εκδότη του «Αμφί», και τον Βελισσαρόπουλο. Πήγαινα στα πάρτυ τους, ήταν ένας πολύ φιλικός και πολύ θαρραλέος χώρος. Και μετά από συζητήσεις, είδα τι τραβάνε. Ζουν μέσα στον φόβο. Όταν ήμουν βουλευτής, ετοίμαζα ερώτηση. Είχα έρθει σε επαφή με τον Βαλλιανάτο, με τον Πολύχρωμο Πλανήτη, με τις εκδιδόμενες γυναίκες, αλλά δεν πρόλαβα. Τελείωσε η θητεία μου. Αυτό το έκανα γιατί υπάρχουν και στη βουλή πολλοί ομοφυλόφιλοι που κρύβονται. Έχω έναν ξάδερφο παπά που μου έχει πει ότι περίπου το 90% των παπάδων είναι ομοφυλόφιλοι. Όσον αφορά την ιεραρχία από πάνω, σχεδόν όλοι.

— Η γειτονιά σας –πέριξ της Αχαρνών– έχει μια παράδοση στη δράση χρυσαυγιτών. Αυτοί οι άνθρωποι ζουν στο σκοτάδι. Στις τελευταίες εκλογές στον Άγιο Παντελεήμονα πήραν το 20%. Είναι ακόμα χειρότερα. Κουβέντιαζα εδώ πέρα, σ’ ένα καφενείο της γειτονιάς μ’ έναν αστυνομικό που είναι δημοκρατικός. Και μου έλεγε ότι δεν είναι η Χρυσή Αυγή, είναι οι κάτοικοι ακόμα χειρότεροι. Η Χρυσή Αυγή μπαίνει μπροστά, οι κάτοικοι είναι αυτοί που συμπεριφέρονται έτσι και σίγουρα είναι ψηφοφόροι της Χρυσής Αυγής. Όποτε η Χ.Α. εκφράζει το βαθύ ελληνικό κράτος όπως το διαμόρφωσε ο Μεταξάς και η συντηρητική κοινωνία. Δηλαδή η κοινωνία μας —ό,τι και να ψηφίζει ο άλλος, από ΚΚΕ έως ΝΔ— μπορεί να έχει φασιστικά στοιχεία. Είχα

97

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

διαβάσει ένα γκάλοπ παλιά στον «Ταχυδρόμο» για τη θανατική ποινή και το μεγαλύτερο ποσοστό υπέρ της, αν δεν κάνω λάθος, το είχε το ΚΚΕ. Λοιπόν, τώρα αν είσαι υπέρ της θανατικής ποινής και είσαι και ΚΚΕ, χαιρετίσματα.

— Θα σας πω κάτι άλλο που γεφυρώνει τα άκρα. Κάποτε στην Πάτρα, ως φοιτητής, ήξερα ένα παιδί χρυσαυγίτη –όταν η Χρυσή Αυγή ήταν στο 0,2%– ο οποίος εμπορευόταν χασίς. Οι πελάτες του ήταν οπαδοί της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς… Ναι, τα πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται. Τίποτα δεν είναι. Δηλαδή, πρέπει να μάθουμε να βλέπουμε τι κρύβεται πίσω από τον ορίζοντα που βλέπει το μάτι μας. Αυτή τη στιγμή που μιλάμε από δω μέσα περνάνε εκατοντάδες ηλεκτρομαγνητικά κύματα. Τα FM φαίνονται; Υπάρχει και το αόρατο. Πρέπει να μάθεις να βλέπεις πέρα από το μάτι σου. Και αυτή είναι η διαφορά. Αν νομίζεις ότι ο κόσμος είναι μόνο τηλεόραση, έχεις χάσει την ανθρώπινη ιδιότητά σου, που είναι να βλέπεις πέρα από τον ορίζοντα. Είναι αυτό που λέει ο Καβάφης: «Οι άνθρωποι γνωρίζουν τα σημερινά, οι σοφοί δε βλέπουν αυτά που έρχονται». Εκεί είναι το πρόβλημα, να βλέπεις από μακριά τι γίνεται, και πάνω σ’ αυτό να προσδιορίσεις την πορεία σου. Όταν πήγα στην «Ελευθεροτυπία» το ’90 είχα μελετήσει πολύ καλά τη Σχολή του Σικάγο, τον νεοφιλελευθερισμό, έγραφα κείμενα από τότε. Με πλησιάζει ο Δούσης ο Ντάνος, που ήταν μια φυσιογνωμία της Αριστεράς, πνευματικός πατέρας πολλών δημοσιογράφων, και μου λέει «Έλα εδώ ρε Περικλή, για μεροκάματο τα γράφεις, ή για να κάνεις προπαγάνδα; Άσε τις υπερβολές, άσε τα αριστερίστικα, αυτά γράφτα στην «Εποχή», αυτά που λες είναι υπερβολικά». Μετά από 20 χρόνια εγώ δικαιώθηκα. Τι να το κάνεις; Από τότε έπρεπε να είχαμε χαράξει πολιτική για τον νεοφιλελευθερισμό. Αν είχαμε προετοιμαστεί, θα ήμασταν έτοιμοι. Είναι αυτό που μου έλεγε ένας μακαρίτης μπάρμπας μου: αν δεις τον βιαστή που έρχεται στα 100 μέτρα να σηκωθείς να φύγεις, αν κάτσεις και σε γαμήσει είναι μάταιο να διαμαρτυρηθείς. Και αυτό επάθαμε.

98

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

— Άνθρωποι της Αριστεράς —και όχι μόνο— ο Σάββας Μιχαήλ, εσείς, ο Μάνος Χατζιδάκις τα είχατε προβλέψει σ’ άλλους καιρούς και σας είπαν τρελούς. Σου λένε ότι κάνεις τον αριστεριστή. Όταν εγώ έχω τα ντοκουμέντα μου και όλες οι πηγές μου κατά κανόνα είναι από τον διεθνή τύπο, ξένα βιβλία αμετάφραστα, αντί να πούνε καλά τα λέει, λένε ότι πάλι κάνει την καύλα του την αριστερίστικη. Και το έχω πάρει και εγώ τώρα ως συνήθεια να απαντώ ότι την καύλα μου την αριστερίστικη κάνω.

— Είναι ωραίο να κάνεις την καύλα σου. Τα δίνεις χωρίς να περιμένεις να πάρεις. Κοίταξε, εγώ αισθάνομαι καλά, είναι σαν να κάνω μια πνευματική γυμναστική, μου δίνει μια ευφορία όταν κάθομαι και ανακαλύπτω πράγματα, λέω ρε γαμώτο, τουλάχιστον να μην πεθάνω ηλίθιος, να καταλάβω τη ζωή που ζούσα, αν είναι δυνατόν να καταλάβω όλη την ιστορία της ανθρώπινης ύπαρξης. Από αυτήν την άποψη δε μ’ ενδιαφέρει τι θα πει η κυρά-Κατίνα και ο κυρ-Γιώργης, ας κοιτάξουν εκεί πέρα την τηλεόρασή τους. Αυτό που ζητάω είναι να μ’ αφήσουν στην ησυχία μου. Δε θα βγουν να με καθοδηγήσουν. Εκεί γίνομαι μπαρούτι. Κοιτάζω να μην προκαλώ, αλλά στην ηλιθιότητα των άλλων εγώ δε θα κάνω διάλογο. Αυτό μου δίνει μια ευφορία, γιατί ζω την πραγματική ζωή και όχι την εικονική ζωή. Συν ότι συναντάω φίλους. Δηλαδή, ένα βιβλίο κατά κάποιον τρόπο είναι και ένα γράμμα. Τώρα λεφτά δε βγαίνουν, σ’ έχουνε σαν τον τελευταίο τροχό της αμάξης. Αυτό συνέβαινε στον χώρο του βιβλίου και πριν από την κρίση…

99

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Συνέντευξη στην Εύη Κυριακοπούλου 27 ΕΥΗ ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ: Μετά από τόσα χρόνια επιλέξατε τελικά να πολιτευτείτε με τον ΣΥΡΙΖΑ. Γιατί τώρα κύριε Κοροβέση; 28 ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ: Αυτό που με ενδιέφερε πάντα ήταν η Αριστερά των κινημάτων και όχι η Αριστερά της γραφειοκρατίας. Είναι δυο πράγματα διαφορετικά. Ουδέποτε είχα φανταστεί ότι θα μπορούσα να είμαι βουλευτής κι όταν κατέβηκα, το έκανα με τη βεβαιότητα ότι δεν θα βγω. Η Α’ Αθήνας ήταν ανέκαθεν φέουδο της Δεξιάς, ενώ υπήρχαν πιο προβεβλημένα στελέχη από μένα στον ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟ. Ήθελα απλώς να βοηθήσω με την εμπειρία μου ένα κόμμα της Αριστεράς που παλεύει εδώ και χρόνια.

— Δηλαδή αν γνωρίζατε ότι θα βγείτε μπορεί και να μην βάζατε υποψηφιότητα; Δεν θα το έκανα γιατί η ζωή μου ήταν στρωμένη, με τα άρθρα μου και τα βιβλία μου. Ο ελεύθερος χρόνος είναι μεγάλη υπόθεση και μέχρι πρότινος τον είχα. Τώρα χάνω αυτό το χρόνο, αλλά από την άλλη πλευρά δεν μεμψιμοιρώ γιατί από τη στιγμή που είμαι ούτως ή άλλως πολιτικό ον, κάποια στιγμή θα μου έπεφτε μια Βουλή…

— Ποιοι ήταν οι δάσκαλοί σας; Οι καθοδηγητές σας; 29 Κατ’ αρχάς, ήξερα από την εφηβεία για την Γαλλική Επανάσταση από τη στιγμή που ο πατέρας μου ήταν καθηγητής Γαλλικών. Ήταν ας πούμε κατά κάποιο τρόπο σοσιαλιστής της δεξιάς. Τότε ήταν στην επικαιρότητα ένα θέμα εθνικής σημασίας με την Κύπρο. Εμείς στην παρέα μου διαφωνούσαμε έντονα σχετικά μ’ αυτό. Μια φορά θυμάμαι, 27

Αποσπάσματα από τη συνέντευξη στην εκπομπή της ΕΡΤ «Η ζωή είναι αλλού» με την Εύη Κυριακοπούλου. Η συνέντευξη αυτή πραγματοποιήθηκε το φθινόπωρο του 2007, λίγο καιρό μετά την εκλογή του Περικλή Κοροβέση ως βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ, στην Α’ Περιφέρεια Αθηνών.

28

Η ζωή είναι αλλού | Περικλής Κοροβέσης – Μέρος Α’: Απομαγνητοφώνηση από 3:40 έως 4:20 & από 4:23 έως 5:12 29 Η ζωή είναι αλλού | Περικλής Κοροβέσης – Μέρος Β’: Απομαγνητοφώνηση από 2:00 έως 3:20, από 5:10 έως 7:17 και από 9:00 έως 9:18

100

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

ήμουν μ’ έναν φίλο και μας κυνήγησαν κάτι αστυνομικοί και κρυφτήκαμε σ’ ένα κοτέτσι μιας ταράτσας. Μας βρήκαν και μας πλάκωσαν στο ξύλο. Τότε είπα δεν είναι αυτό κράτος. Πως γίνεται για ένα εθνικό θέμα να μας χτυπάει το ίδιο κράτος; Αυτό με οδήγησε σε προσωπικά διαβάσματα αρχικά και στη συνέχεια σε συναντήσεις με παλιούς Αριστερούς. Αυτός ο κόσμος με μάγεψε και αποφάσισα να οργανωθώ στη νεολαία της ΕΔΑ, οπότε είχα πολλούς δασκάλους κατά κάποιο τρόπο.

— Στη Χούντα ήσασταν από εκείνους που ένιωσαν έντονα τι θα πει βασανισμός. Σήμερα Τι είδους συναισθήματα έχετε μέσα σας για τους βασανιστές; Τα βασανιστήρια είναι η ύψιστη ταπείνωση ενός ανθρώπου. Συνθλίβεται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Οπότε το πρώτο συναίσθημα που έχεις για τους βασανιστές είναι «θα δείτε μια μέρα τι θα σας κάνω», δηλαδή εκδίκηση. Πλέον δεν αισθάνομαι τίποτα. Βασανιστές πάντα υπήρχαν και δυστυχώς υπάρχουν και σήμερα. Θα παλεύω για να σταματήσουν τα βασανιστήρια, γι’ αυτό το λόγο γράφτηκαν και οι Ανθρωποφύλακες. Βεβαίως, έχουν γραφτεί κι άλλα βιβλία. Το βιβλίο από μόνο του δεν έχει τη δύναμη να σταματήσει τα βασανιστήρια. Αυτή τη δύναμη αποκτά ο άνθρωπος που διαβάζει αυτά τα βιβλία, αποκτά συνείδηση σχετικά με το τι γίνεται… Οι βασανιστές είναι φουκαράδες δημόσιοι υπάλληλοι, αλλά τον φουκαρά πρέπει να τον φοβόμαστε. Γιατί όταν αποκτήσει εξουσία αυτός, μπορεί να την εξαντλήσει.

101

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Συνέντευξη στον Διονύση Μαρίνο 30 ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ: Πόσες υπερβάσεις έχετε κάνει στη ζωή σας; ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ: Υπάρχει μια αρχή: μεγάλωσα στην επαρχία, γεννήθηκα στην Κατοχή, επομένως μεγαλώσαμε μόνο για να τρώμε ό,τι υπήρχε και να φοράμε κανένα ρούχο. Ήμασταν ανεξέλεγκτα σαν παιδιά. Επομένως, η πρώτη υπέρβαση ήταν όταν κλέβαμε πορτοκάλια και κορόμηλα από ξένους κήπους. Βέβαια, δεν μιλάμε για κάποια παράβαση. Κάποια σκατόπαιδα ήμασταν. Ωστόσο, αυτή η παράβαση νομιμοποιήθηκε και αργότερα. Πρέπει να βρήκα κάποια πατέντα και έγινε οδηγός. Να ακολουθώ αυτό που μου αρέσει κι όχι αυτό που πρέπει.

— Το καταφέρνατε πάντα αυτό; Πάντα! Με διάφορα τιμήματα. Χρειάστηκε να κάνω διάφορες δουλειές για να ζήσω. Οι ανάγκες ήταν συγκεκριμένες: το νοίκι, το φαγητό. Ακόμη και στο εξωτερικό που ήμουν περιθώριο, όταν μια δουλειά με καταπίεζε ή το αφεντικό έκανε αυθαιρεσίες, έφευγα. Είχα πάντοτε μια μικρή καβάντζα μέχρι να βρω την επόμενη δουλειά. Έχω ζήσει μέσα στη φτώχεια, μιλάμε για πείνα. Να μην μπορείς να μπεις στο σπίτι σου γιατί είναι απέξω η ιδιοκτήτης και περιμένει. Εντούτοις, αν κάνω τώρα τον απολογισμό, περίπου 80 χρόνια, η ζωή μου είναι πολύ πλούσια.

— Για πολλούς από τη γενιά μου υπήρξατε ένας μυθιστορηματικός ήρωας που έζησε πάρα πολλά. Αυτός είναι ο μύθος. Στην ουσία έκανα τη ζωή ενός ανθρώπου που αποζητούσε το μεροκάματο. Τα βιβλία και τα γραψίματα ήταν για τη νύχτα. Θα έλεγα με ένα ακραίο παράδειγμα πως ζούσα μια διπλή ζωή σαν να ήμουν κρυπτο-ομοφυλόφιλος. Οι συνθήκες με έσπρωχναν να κάνω κάποια πράγματα συν η πολιτική ένταξη που σε όσες χώρες βρέθηκα (Αγγλία, Γαλλία, Σουηδία) ήμουν ενεργό μέλος της κοινωνίας, 30

Αποσπάσματα από τη συνέντευξη με τίτλο «Δεν μετανιώνω για τίποτα. Τέτοια ζωή που έκανα κι αυτή θα ξανακάνω» στον Διονύση Μαρίνο, για τον ιστότοπο Andro.gr. Η συνέντευξη αυτή δημοσιεύτηκε στις 21 Φεβρουαρίου 2020.

102

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

ήμουν πάντα σε κάποια οργάνωση και ενδιαφερόμουν για την κοινωνία σαν να ήταν δικιά μου. Κάποιες γωνιές στο Λονδίνο ή το Παρίσι είναι ισοβαρείς με το Παγκράτι ή την Κηφισιά. Αν κάνω στο μυαλό μου έναν φανταστικό χάρτη με τις πόλεις που έζησα, θα υπάρχει το Νότιγχιλ Γκέιτ, το Παγκράτι, η Νίκαια.

— Πότε και πώς μπήκε η πολιτική στη ζωή σας; Θα πάμε στην ψυχανάλυση. Δεκαετία του ’40: έχω μνήμη της Κατοχής και του Εμφυλίου. Πρέπει να ήμουν 7-8 χρονών όταν είδα κομμένα κεφάλια στην πλατεία του Αργοστολίου κι αυτό με σόκαρε. Θυμάμαι ότι είχαν δέσει σε ένα τζιπ έναν νεκρό αντάρτη, πολύ νέο, και τον έκαναν γύρο στην πλατεία. Το είδα σαν μια μεγάλη αδικία και ότι κάτι πρέπει να γίνει. Παράλληλα, ζούσα σε ένα φιλελεύθερο σπίτι. Ο πατέρας μου ήταν ένα είδος αναρχικού δεξιάς.

— Όταν γράφατε τους «Ανθρωποφύλακες» είχατε συνείδηση ότι στην ουσία γράφετε μια ζώσα μαρτυρία, ένα ιστορικό χρονικό που θα μείνει για πάρα πολλά χρόνια; Όχι, δεν είχα τέτοια αίσθηση. Υπάρχει ένα προηγούμενο από τους «Ανθρωποφύλακες». Όταν τελειώνει η διαδικασία: ταράτσα, 401 κλπ και βρίσκομαι στο κελί, στην απομόνωση, έχω ένα κομφούζιο στο μυαλό μου. Είναι όλα ανακατεμένα. Για να περάσει η ώρα προσπαθούσα να το κάνω αφήγημα. Οπότε, τις μέρες της απομόνωσης τις πέρασα ανασυγκροτώντας αυτό που έπρεπε να ξεχάσω. Βγαίνοντας έξω με ρωτούσαν οι φίλοι τι έγινε και έλεγα την ιστορία. Δεν ήξερα ότι ήταν απελυθερωτικό. Εγώ το έλεγα για να γίνει γνωστό τι συνέβαινε. Δεν σκεφτόμουν ότι το έκανα για τον δικό μου θεραπευτικό ρόλο. »Όταν το γράφω, είναι για να υπάρξει μια πληροφόρηση από πρώτο χέρι τι γίνεται στην Μπουμπουλίνας. Κι αυτό για να πάει σε 20-30 ανθρώπους. Δεν φανταζόμουν ότι θα γινόταν ένα παγκόσμιο μπεστ-σέλερ και θα ενταχθεί στα κλασικά βιβλία του είδους, ούτε ότι θα μπει στην ανθολογία για το φαινόμενο των βασανιστηρίων της Διεθνούς Αμνηστίας και με πρόλογο του ΟΗΕ. Ήταν αδιανόητο. Για να καταλάβεις τη νοοτροπία μας: μέχρι τον πολύγραφο σκεφτόμασταν εμείς. Η εκδίκηση του πολυγράφου.

103

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

— Συγγνώμη, αλλά ούτε κι αυτό το εξαργυρώνετε. Άλλος στη θέση σας θα ζούσε πλέον από τα βιβλία του, θα γινόταν ένας διεθνής συγγραφέας. Σαν να μην σας ενδιαφέρουν οι τιμές. Ωραία ερώτηση. Όταν βλέπεις τη φωτογραφία σου και μια ολόκληρη σελίδα στον Observer, αυτά δεν θα σου πληρώσουν το νοίκι και να σου βάλουν φαγητό στο τραπέζι. Επομένως, είναι άλλο το έργο κι άλλες οι ανάγκες του εαυτού. Στο σημείο που το ταυτίζεις φτιάχνεις έναν ψεύτικο εαυτό που δεν είσαι ο ίδιος. Τα πράγματα που έχω ανάγκη είναι λίγα. Μια καλή παρέα, να τραγουδήσουμε και τρία καλαμπούρια σε ένα μικρό ταβερνάκι στο Μεταξουργείο. Τι παραπάνω; Μετά θα έχεις ένα φλερτ και θα φύγετε μαζί, κάτι που θα είναι επιλογή και των δύο. Τι άλλο θέλεις; Παρά τη φτώχεια, ούτε τα βιβλία ούτε οι δίσκοι μου έλειψαν. Τα φιλμ που ήθελα να δω τα είδα. Τώρα μου κακοφαίνεται που τα πράγματα έχουν γίνει τόσο εύκολα.

— Παράλληλα με την πολιτική πορεία, στη ζωή σας συλλειτουργεί και η τέχνη. Οι λέξεις, οι μουσικές, οι ταινίες, το θέατρο. Τι ρόλο έχει παίξει η τέχνη στη ζωή σας; Έχω μια διαμορφωμένη επαναστατική θεωρία και οι πάντες διαφωνούν μαζί μου. Η ζωή είναι ενιαία. Από τον τρόπο που περπατάμε ως τον τρόπο που δουλεύουμε, που παλεύουμε και διεκδικούμε πράγματα στην κοινωνία. Δεν ξεχωρίζω την πολιτική στράτευση από την καλλιτεχνική. Είναι το ίδιο πράγμα. Το ότι εμείς δουλεύουμε σε κάποιο Μέσο είναι σύμπτωση. Υπάρχουν άλλα παιδιά που κάνουν εναλλακτικά πράγματα με ίδια μέσα. Αυτό είναι η θεωρία της ζωής μου. Να παίξεις σαν τον Τσάρλι Πάρκερ που έκανε το bebop έχει την ίδια βαρύτητα με έναν λόγο του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Όταν το περιορίσεις σε ένα οικονομικό επίπεδο γίνεται δογματισμός και περιορίζει τα άλλα δικαιώματα. Το σύνολο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι το σύνολο της επανάστασης. Η τέχνη είναι πολύ σημαντικό μέρος γιατί μας κάνει και επικοινωνούμε με το υποσυνείδητό μας και διαμορφώνει μια άλλη κοινότητα. Έχουμε σκεφτεί ποτέ ότι ένα πανηγύρι διαμορφώνει την κοινότητα ενός χωριού; Κι αυτό το κάνει ένας κλαρινιτζής. Ένα κλαρίνο το κάνει, είναι η ψυχή του χωριού. Ακόμη και τώρα. Στις ντισκοτέκ όλοι χτυπιούνται με τα ξένα τραγούδια, αλλά στο τέλος παίζουν δημοτικά ή ρεμπέτικα.

104

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

— Η Αριστερά κυβέρνησε, όντως; Όχι! Διαχειρίστηκε την κατάσταση. Υπάρχουν ντοκουμέντα του ΟΟΣΑ για το πώς κυβερνιέται μια χώρα. Κάτι που είναι υποχρεωτικό. Οι εθνικές κυβερνήσεις στις μέρες μας είναι αντιπροσωπίες της κεντρικής εξουσίας που είναι αόρατη. Υπάρχει η ΕΕ, πίσω απ’ αυτήν υπάρχουν οι τράπεζες και πιο πίσω η αγορά. Υπάρχει μια αναρχία. Υπάρχουν οι θεσμοί του κέρδους, εντελώς υπερεθνικοί. Είναι σαν το ποδόσφαιρο που παίζεται με κανόνες. Δεν μπορείς να ξεφύγεις. Είναι δεδομένο πως δεν μπορείς να αλλάξεις τίποτα. »Τα κεκτημένα του εργατικού κινήματος θεωρούνται αρχαϊκές μορφές, το εγγυημένο μεροκάματο θεωρείται τροχοπέδη στην ανάπτυξη, οι συλλογικές διαπραγματεύσεις εμποδίζουν να συνεννοηθείς με τον εργοδότη σου προσωπικά. Γι’ αυτό βάζω τα ανθρώπινα δικαιώματα ως επαναστατική θεωρία. Ό,τι έχει κερδηθεί ως τώρα είναι κεκτημένα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτή τη στιγμή βλέπουμε μπροστά μας το κίνδυνο της καταστροφής του περιβάλλοντος. Για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας διαμορφώνεται ένα κίνημα που στηρίζεται σε επιστήμονες που μας λένε ότι σε 50 χρόνια θα πρέπει να πούμε χαιρετίσματα, δεν θα υπάρχουμε.

— Έχουμε να κάνουμε, λοιπόν, με ένα δυστοπικό περιβάλλον. Τι δυνατότητες μπορεί να έχει η Αριστερά; Δεν υπάρχει αριστερή κυβέρνηση. Όλες οι κυβερνήσεις είναι δεξιές. Αυτό που υπάρχει είναι κίνημα. Η πραγματική πολιτική μιας Αριστεράς είναι στο δρόμο. Αυτό πιέζει κι αυτό κάνει τις μεταρρυθμίσεις. Το πρώτο κράτος Πρόνοιας έγινε από τον Μπίσμαρκ, ένας ακροδεξιό μιλιταριστή επειδή υπήρξε αίτημα. Το εργατικό κίνημα πίεσε τον Μεταξά στα δικά μας. Ακόμη και στη Γερμανία των ναζί υπήρξε το κίνημα των Γερμανίδων που είχαν παντρευτεί Εβραίους που λογικά θα πήγαιναν σε στρατόπεδα. Εκείνες οι γυναίκες έκαναν συλλαλητήρια μέσα στο ναζιστικό καθεστώς και το κατάφεραν αυτό που ήθελαν. Το κοινοβούλιο στην ουσία είναι μια ευνουχισμένη Δημοκρατία.

— Άρα, λέτε, το παιχνίδι παίζεται ακόμη αλλά με διαφορετικούς όρους; Ναι, ακριβώς. Μετά τον Γαλλικό Μάη, όλα τα κινήματα είναι εκτός κομμάτων. Δεν είναι τυχαίο. Τώρα, έχουμε πολλούς νεκρούς στη Χιλή.

105

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Βγήκε ένα σύνθημα «μπορούμε να παλεύουμε χωρίς κόμμα». Τα κόμματα έχουν χάσει το ρόλο που είχαν τον 19ο και 20ο αιώνα. Εξού και η άνοδος της ακροδεξιάς.

— Στο μαλακό υπογάστριο της ελληνικής κοινωνίας υπήρχε το σπέρμα της Χρυσής Αυγής; Ε, βέβαια! Η Ελλάδα είναι δεξιά χώρα. Συντηρητική νοοτροπία. Το βλέπω και στην καθημερινότητά μου. Ο πραγματικός επαναστάτης είναι αυτός που θα μπορέσει να κάνει μια κοινότητα στην πολυκατοικία (γελάει).

— Έχετε σκέψεις για το επέκεινα; Πιστεύετε στον θεό; Κάθε συζήτηση για το αν υπάρχει ή δεν υπάρχει θεός είναι περιττή. Αυτοί που υποστηρίζουν ότι υπάρχει δεν μπορούν να το αποδείξουν κι αυτοί που λένε πως υπάρχει, επίσης, δεν μπορούν να το αποδείξουν. Επομένως, αφού είναι στο επέκεινα και δεν μπορεί να το πιάσει ανθρώπινος νους γιατί να παιδεύομαι αν υπάρχει ή δεν υπάρχει. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι τα διάφορα θρησκευτικά δόγματα, τα οποία τα μελετώ και που βρίσκω πολύ ενδιαφέροντα πράγματα. Πάνω κάτω στις βασικές αρχές μοιάζουν. Όταν είναι να εφαρμοστούν για το κοινό καλό, τα βρίσκω χρήσιμα. Όταν είναι, όμως, στην υπηρεσία της εξουσίας είναι επικίνδυνα.

— Έχω την αίσθηση ότι οι «ισμοί» σπάνια λειτουργούν υπέρ της κοινωνίας. Από τον κομμουνισμό έως τον χριστιανισμό. Εσείς τι λέτε; Ναι! Η ζωή δεν μπορεί να περιχαρακωθεί σε ένα δόγμα. Είναι ίδια η Φυσική ή η Μοριακή Βιολογία στις μέρες μας όπως ήταν πριν από 30 χρόνια; Όχι βέβαια. Ακόμη και η επιστήμη είναι προσωρινή.

— Η ζωή είναι ωραία; Ναι! Η ζωή είναι ένα δώρο γιατί μπορεί να σου δώσει το συναίσθημα της υπέρβασης του θανάτου. Αν αρχίσω να μελετώ τους αρχαίους πολιτισμούς αποκτώ μια ζωή εκατοντάδων ετών. Έχουμε τη δυνατότητα να ζήσουμε το παγκόσμιο γίγνεσθαι. Σαν να είσαι θεός. Από εμάς εξαρτάται. Το θέμα είναι να μην χάσεις την τέλεια δύναμη που είναι η ζωή και αντί να σε απασχολούν οι διαμάχες των Φαραώ να

106

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

σε απασχολεί τι λέει ο Τσίπρας και ο Μητσοτάκης. Είναι πνευματικός υποσιτισμός.

— Ο έρωτας είναι αναστολέας του θανάτου; Είναι, ναι. Ο έρωτας είναι η δύναμη της ζωής. Ό,τι πιο δυνατό συναίσθημα έχουμε είναι στον έρωτα. Αν δεν ήταν τόσο δυνατό ουδείς θα γαμούσε, θα έκανε κάτι άλλο. Όταν περιορίζεις τον έρωτα δημιουργούνται καρκινώματα, σεξουαλικά κυρίως. Το βλέπουμε με την παιδεραστία στην Καθολική Εκκλησία. Ο έρωτας είναι μια φυσική ενέργεια. Είναι σαν τις φυσικές καταστροφές που φράζουν τα ποτάμια. Αν το φράξεις το ποτάμι έγινε η καταστροφή. Δεν είναι τυχαίο ότι η εξουσία επεμβαίνει στον έρωτα. Πράγμα αδιανόητο στην Αρχαία Ελλάδα. Η σεξουαλική επιθυμία είναι μια ελευθερία. Επιλέγεις κάποιον ή κάποια επειδή σου αρέσει. Είναι η δική σου επιλογή. Άρα θα το κάνεις παντού: στην πολιτική, την τέχνη κι αλλού. Αυτός ο άνθρωπος είναι άχρηστος για την εξουσία.

— Βέβαια υπάρχουν κομμουνιστές που δεν δέχονται τους ομοφυλόφιλους. Συμβαίνει γιατί από τον κομμουνισμό πήρε το κομμάτι της εξουσίας κι όχι της απελευθέρωσης. Έχει μάθει να διατάζει. Τα έχω ζήσει αυτά. Όταν βγήκαν οι μίνι φούστες θυμάμαι τη γραμμή του κόμματος. Ή τα μακριά μαλλιά και το ροκ ν΄ ρολ και τα ρεμπέτικα.

— Μετανιώνετε για κάτι στη ζωή σας; Όχι. Ταυτίζομαι με τον Βαμβακάρη: «Τέτοια ζωή που έκανα κι αυτή θα ξανακάνω». Είμαι ευχαριστημένος. Αν αφαιρέσουμε την πολιτική δράση, τα άρθρα και οτιδήποτε άλλο είναι εξωτερικό και χειροπιαστό, υπάρχει μια πάλη εσωτερική που όσο μπόρεσα να ψάξω τον εαυτό μου, το έκανα. Όσο μπόρεσα. Μπορεί να υπάρχουν και πράγματα που θα ανακαλύψω στη συνέχεια, δεν ξέρω.

107

© Χρήστος Γραβάνης

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ........................................................... 9 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ................................................................................. 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι:

Ανθρωποφύλακες: Στοιχεία και σκέψεις για ένα βιβλίο σταθμό στην παγκόσμια λογοτεχνία .................................................... 15 Το θύμα που τόλμησε να γίνει διώκτης .............................................. 16 Στο θεατρικό σανίδι ............................................................................. 18 Η γνωριμία μου με τον Περικλή Κοροβέση ........................................ 19 Οι Ανθρωποφύλακες του Περικλή Κοροβέση .................................... 20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ:

Κείμενα στο free press περιοδικό You may say ................................................. 23 Άνθρωπος: Ένας εγκληματίας που γίνεται ήρωας ............................. 23 Όταν οι τράπεζες αντικαθιστούν τα κανόνια ..................................... 25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ:

Κείμενα από τη στήλη ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΥ στην Εφημερίδα των Συντακτών .................................................... 29 Ποια η υγεία και ποια η αρρώστια; ..................................................... 29 Μπορούμε ή δεν μπορούμε; ................................................................ 32 Αριστερά: τα ζώα μου αργά .................................................................34 Γαμήθηκα από έναν Άραβα ................................................................. 37 Σκοτώνουν τους δημιουργούς όταν γεράσουν ...................................40 Οι σκλάβοι-εκατομμυριούχοι ποδοσφαιριστές ...................................43 H θρησκεία ως κρατική υπηρεσία ....................................................... 46 H πρέζα της εξουσίας ........................................................................... 48 H ψήφος ως μίζα .................................................................................. 51 Η αλήθεια ως ποινικό αδίκημα ............................................................54 Η κατανάλωση ως υποταγή ................................................................ 57

Κρησφύγετο στο μέλλον ..................................................................... 60 Κλοπή: ένα σίγουρο επάγγελμα...........................................................62 Οι λευκοί μαύροι των ΗΠΑ ................................................................. 65 Πατρίς - Θρησκεία – Οικογένεια .........................................................68 O πασάς και ο τσολιάς ........................................................................ 70 Boσκή στο αιώνιο χορτάρι ...................................................................73 Χίτλερ και υπάνθρωποι (μετανάστες) .................................................76 Άνθρωποι χωρίς υπόσταση ..................................................................78 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙV:

ΠΟΙΗΜΑΤΑ ................................................. 83

ΚΕΦΑΛΑΙΟ V: ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ .......................................... 89 Συνέντευξη στον Θοδωρή Αντωνόπουλο ...........................................89 Συνέντευξη στον Νίκο Λέκκα ............................................................. 94 Συνέντευξη στην Εύη Κυριακοπούλου ..............................................100 Συνέντευξη στον Διονύση Μαρίνο .................................................... 102

Η ΠΡΩΤΗ ΨΗΦΙΑΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ «ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ | ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ» | ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΛΑΜΠΡΟ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟ, ΜΕ ΠΡΟΛΟΓΟ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΛΕΚΚΑ ΚΑΙ ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ ΤΩΝ: ΑΣΤΕΡΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΙ ΧΡΗΣΤΟΥ ΓΡΑΒΑΝΗ ΕΓΙΝΕ ΑΠΟ ΤΙΣ ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΟΙΚΤΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ «ΕΞΙΤΗΡΙΟΝ» ΤΟΝ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟ ΤΟΥ 2021. ΤΗΝ ΕΚΔΟΣΗ ΣΧΕΔΙΑΣΕ ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΛΗΘΗΚΕ Ο ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΖΑΚ. Αριθμός Έκδοσης 10

Ταυτίζομαι με τον Βαμβακάρη: «Δεν μετανιώνω για τίποτα. Τέτοια ζωή που έκανα κι αυτή θα ξανακάνω». Περικλής Κοροβέσης