Action 01
Thessaly, Volos
05-11 April 2009
New Roma Settlement at Sofades, Thessaly Νέος Οικισμός Ρομά. Σοφάδες, Θεσσαλία mapping-χαρτογραφήσεις
Νέος Οικισμός Ρομά. Σοφάδες, Θεσσαλία
χαρτογραφήσεις
ομάδα εργασίας T.A.M.A Άννια Ζαχαριάδου, Μαρία Παπαδημητρίου, Εύα Παπαμαργαρίτη, Άννα Παρασκευά, Γιώργος Ρυμενίδης, Ράνια Τότσικα, Ελένη Τσικαρδώνη. T.A.M.A working team Annia Zachariadou, Maria Papadimitriou, Eva Papamargariti, Anna Paraskeva, Yorgos Rimenidis, Rania Totsika, Helen Tsikardoni.
Το σχέδιο αυτό χρηματοδοτήθηκε με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η παρούσα δημοσίευση δεσμεύει μόνο τον συντάκη της και η Επιτροπή δεν ευθύνεται για τυχόν χρήση των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτήν. This project has been funded with support from the European Commission. This publication reflects the views only of the author, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein. για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε το δικτυακό τόπο www.eu-roma.net for further information visit
4
Πρόλογος Το παρόν τεύχος αποτελεί εργασία στα πλαίσια του μαθήματος ‘Τέχνη και Τόπος’, του τμήματος Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Εκπονήθηκε από τους φοιτητές Άννια Ζαχαριάδου, Εύα Παπαμαργαρίτη, Άννα Παρασκευά, Γιώργο Ρυμενίδη, Ράνια Τότσικα, Ελένη Τσικαρδώνη, υπό την επίβλεψη της καθηγήτριας Μαρίας Παπαδημητρίου. Σκοπός της εργασίας είναι να παρουσιάσει αναλυτικά τα πολεοδομικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία του οικισμού και τις μορφολογι-
κές παρεμβάσεις που πραγματοποιήθηκαν από τους κατοίκους κατά τη διάρκεια των πέντε χρόνων χρήσης του. Η εργασία πραγματοποιήθηκε ύστερα από επί τόπου καταγραφή και αναγνώριση της περιοχής του νέου πρότυπου οικισμού Ρομά στους Σοφάδες Καρδίτσας. Το υλικό συλλέχθηκε σε τρείς επισκέψεις στον οικισμό, με φωτογραφίες, συνεντεύξεις, βίντεο και σκίτσα. Επιπλέον έγινε συλλογή υλικού από τον παλιό οικισμό που υπάρχει στην περιοχή με σκοπό τη σύγκρισή τους.
Preface The present copy constitutes work for the course ‘Art and Topos’, in the Department of Architecture at University of Thessaly, by Annia Zachariadou, Eva Papamargariti, Anna Paraskeva, Yorgos Rimenidis, Rania Totsika, Helen Tsikardoni, under the supervision of Maria Papadimitriou. The aim of the work is to present analytically the urban and architectural elements of the settlement and the morphological interventions that were realised by the residents during his five years of use. The work was realised after recording and recognizing the new settlement of the gipsies in Sofades, Karditsa. The material was collected in three visits and contains photographs, interviews, video and sketches. Moreover, there was a collection of material from the old settlement that exists in the region in order to compare them. 5
1
2
1
Σοφάδες, Καρδίτσας Sofades, Karditsa
2
Παλιός οικισμός Ρομά
3
Νέος οικισμός Ρομά
6
Old Roma settlement New Roma settlement
χάρτης Ελλάδας
νομός Καρδίτσας
map of Greece
Karditsa Prefecture
3
7
Εισαγωγή Στους Σοφάδες, κωμόπολη του Νομού Καρδίτσας, υπάρχουν δύο οικισμοί Ρομά. Ο παλιός οικισμός βρίσκεται στο νότιο όριο της κωμόπολης, ενώ ο νέος οικισμός έχει δημιουργηθεί το 2004 στα νοτιοανατολικά της κωμόπολης σε απόσταση 2 χιλιομέτρων από το κέντρο της. Από διάφορες αναφορές, οι Ρομά κάνουν την εμφάνισή τους στην περιοχή λίγο πριν το 19301. Αρχικά η παραμονή τους ήταν ολιγοήμερη, αλλά από το 1960 και μετά δημιουργείται μόνιμος οικισμός -σε ιδιόκτητα οικόπεδα- που οριοθετείται από τον ποταμό Σοφαδίτη και την εθνική οδό Καρδίτσας Αθηνών. Ο οικισμός καταλαμβάνει έκταση 154 στρέμματα και έχει πληθυσμό 2.500 κατοίκους περίπου2. Σήμερα, ο πραγματικός πληθυσμός είναι μεγαλύτερος. Έχουν μεσολαβήσει γεννήσεις, ο αριθμός των οποίων δεν είναι γνωστός καθώς δεν καταχωρούνται τακτικά στα δημοτολόγια. Με τη δημιουργία του νέου οικισμού, έχει παρατηρηθεί αύξηση του πληθυσμού, εξαιτίας της προσέλευσης νέων οικογενειών. Πολλές από τις οικογένειες του παλιού οικισμού έχουν μεταφερθεί στον νέο και τη θέση τους στον
παλιό έχουν πάρει άλλες. Η δημιουργία του νέου οικισμού έγινε με πρωτοβουλία της δημοτικής αρχής σε συνεργασία με το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε, παραχωρώντας μια έκταση, με σκοπό τη μετεγκατάσταση του καταυλισμού των Ρομά σε νέο πρότυπο οικισμό. Η δημοτική αρχή μετέβη σε αυτή την ενέργεια για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης, καθώς στον παλιό οικισμό το οδικό δίκτυο είναι ανεπαρκές, η πλειονότητα των κατοίκων ζει σε παράγκες και δεν υπάρχουν κατάλληλες υποδομές ύδρευσης και αποχέτευσης. Οι Ρομά πιστεύουν ότι ο δήμος είχε ως στόχο την απομάκρυνση τους από το ‘πρόσωπο της πόλης’3.
Αναπτυξιακή Καρδίτσας Α.Ε., Επιχειρησιακό σχέδιο ανάπτυξης νομού Καρδίτσας 2007- 2013 (1η Φάση),σ.σ. 163-164. 2 στοιχεία από λεπτομερή καταγραφή (2000) που έγινε (κατ’ οίκον) από το Κέντρο Υποστήριξης Πολιτών Σοφάδων στο πλαίσιο του προγράμματος Integra, σε 318 οικογενειακές μερίδες. 3 ‘Ζωή λίγη και δύσκολη’, Ριζοσπάστης, Κυριακή 25 Νοέμβρη 2001, σ.24 1
Introduction In Sofades, a small town of Karditsa Prefecture in Greece, there are two gipsyish settlements. The old settlement lies in the southern edge of the small town, while the new settlement has been created since 2004 in the southeaster of the small town in a two kilometers distance from the center. According to references, the Roma make their first appearance in the region just before 19301. initially their abidance was short termed, but from 1960 and thereafter a permanent settlement is created- in private site- the borders of which are the river Sofaditis and the highway of KarditsaAthens. The expanse of the settlement is 154 square kilometers and has a population of 2500 habitants approximately2. Nowadays, the real size of the population is bigger. There had been births, the number of whom is not known as they are not tactically registered in the municipal roll. With the creation of the new settlement, there has been notified an increase of the population, because of the arrival of new families. Many of the families of the old settlement have been transferred to the new settlement and their site in the old has been replaced. The creation of the new settlement was an initiative of the local headship in corporation with the Ηellenic Ministry for the Environment Physical Planning and Public Works, seizing a region, targeting the relocation of the gipsy settlement into a new model of settlement. The local headship acted this way in order to improve the life conditions, as in the old settlement the road net is inadequate. 8
Παλιός Ρομά οικισμός
Νέος Ρομά οικισμός
Old Roma settlement
New Roma settlement
Most of the Roma dwell in barracks and there are no proper infrastructures of water supplies and sewerage. Roma believe that local headship aims to remove them from the face of the small town3.
Developmental Karditsa C.O., corporate development plan of the Karditsa Prefecture 2007- 2013 (1st fase), p.p. 163-164. data from a detailed record (2000) that took place by the Sofades Citizen Support in the context of the program Integra, in 318 family portions. 3 ‘Life short and difficult’ , Rizospastis, Sunday 25 November 2001, p. 24 1 2
9
Παλιός οικισμός Δίκτυο δρόμων Ο κεντρικός δρόμος από άσφαλτο που προϋπήρχε, διασχίζει τον οικισμό. Οι υπόλοιποι δρόμοι είναι στενοί, χωμάτινοι, χωρίς σαφή χάραξη, ξεκινούν από άσφαλτο και γίνονται αδιέξοδα, σταματώντας σε οικόπεδα ή κελύφη. Κοιτώντας κατά μήκος των υποτυπωδών αυτών δρόμων έχουμε συνεχώς κλειστά πλάνα, χωρίς οπτικές φυγές και προοπτική, καθώς πάντα το πλάνο κλείνει από τα στοιχεία που διαχέονται στον χώρο και τον καταλαμβάνουν άτακτα χωρίς να ακολουθούν άξονες ανάπτυξης. Διάταξη των βασικών χρήσεων Οι βασικές χρήσεις είναι διάσπαρτες μέσα στον οικισμό, υπάρχουν 5 παντοπωλεία επίσης διάσπαρτα και όχι όλα πάνω στον δρόμο, 2 καφενεία πάνω στον κεντρικό δρόμο, ενώ στη διασταύρωση με την εθνική οδό στήνεται μεγάλο υπόστεγο για τους γάμους. Το σχολείο είναι στο βορειοανατολικό άκρο του οικισμού. Δηλαδή, δεν έχουμε ζώνες που να παραλαμβάνουν καθαρά κάποιες χρήσεις, παρά συναντούμε τις χρήσεις αυτές σε πολλά σημεία και όχι πάντα προβλεπόμενα. Διάταξη των κελυφών Τα κελύφη του οικισμού δεν οργανώνονται με κάποιο σύστημα ανάπτυξης. Είναι δύσκολο να αναγνωριστούν συγκεκριμένα σχήματα. Σε επίπεδο οικισμού δεν υπάρχει ένας κοινός χώρος γύρω από τον οποίο να
αρθρώνονται τα κελύφη και σε αυτόν να στρέφονται τα ‘πρόσωπα’ των καλυβιών. Οι πλάτες τους συνήθως στρέφονται σε φυσικά ή τεχνητά εμπόδια, που ορίζουν τον χώρο των ιδιοκτησιών και δεν υπάρχει συνολική διάταξη που να δικαιολογεί τον προσανατολισμό τους, αφού αυτός δεν είναι σταθερός. Ως άξονες ανάπτυξης θα μπορούσαμε να αναγνωρίσουμε φυσικά ή τεχνητά εμπόδια στα οποία στρέφονται οι πλάτες. Δημιουργούνται διάφορα πολυγωνικά σχήματα, που τείνουν να κλείσουν σε ορισμένα σημεία, δημιουργώντας εσωτερικό χώρο στον οποίο είναι στραμμένα τα πρόσωπα των κελυφών. Όλα τα παραπάνω φαίνονται στον χάρτη που ακολουθεί. Δεν υπάρχουν περαιτέρω κατατμήσεις οικοπέδων. Τα νέα κελύφη κατασκευάζονται δίπλα στα υφιστάμενα (πύκνωση του οικοπέδου) ή με αύξηση και επέκταση του ίδιου του σπιτιού, οπότε η κάλυψη του οικοπέδου παραμένει ομαδική . Τα πιο κοντινά σπίτια, είναι πάντα σπίτια συγγενών. Σύμφωνα με τις πληροφορίες των κατοίκων, υπάρχουν μερικές χωρικές συγκεντρώσεις κατοικιών κατά οικογένειες, οι οποίες σχηματίζουν μεγάλες γειτονιές. Τέτοιες γειτονιές είναι π.χ. Τσακίρηδες, Σαινήδες, Καλλιωραίοι κ.α. Κατοικίες Στον παλιό οικισμό δεν υπάρχει κάποια τυπολογία κατοικίας. Υπάρχουν πολλές μικρές
Old settlement Street network The central asphalt street that preexisted crosses the settlement. Other streets are narrow, clay, without dinstinct formulation, they end up on dead ends, stopping on sites or shells. Looking along these subs andard streets we don’t face the horizon. The view is prevented by the elements that are diffused in space and fill it in a random way without following a certain evolvent. Provision of basic uses The basic uses are diffused inside the settlement. There are five grocery stores, two cafes on the central street and in the junction with the national road a large tent is often setted for the marriages. The school is settled in the northeast side of the settlement. There is no dinstinct zoning plan that receives the functions and uses of the settlement, in contrary the uses are diffused in different spots. 10
καταστήματα stores
κλειστά σχήματα closed schemes
οδικό δίκτυο road net
καφενεία coffee bars
σχολείο school
Provision of shells The shells of the settlement are not organised in a specific way. It is difficult to recognize certain shapes. The shells are not articulated around a common place.Their back facades are often turned towards natural and artificial obstacles which set the space of each property.There is no total provision that’s why their orientation is unstable. All the above are mentioned on the following map. As the map shows, there are no further partitions. The new shells are built close to the older shells, by increasing and extending the preexisting house. According to the inhabitants of the settlement the neighbourhoods in the settlement are formed because of the larger spatial concentrations of the houses which belong to each family. Houses In the old settlement,is not obvious a specific housing typology. There are smaller and larger houses. Roma people insist on preserving their different way of life through mores, customs and cultural specificities-inspite of their coexistence with the society. All these define a specific type of 11
και μεγάλες κατοικίας. Οι Ρομά επιμένουν στην διατήρηση της διαφορετικότητάς τους μέσα από ήθη, έθιμα, τελετουργικές οργανώσεις και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, παρά την συνύπαρξη τους με την ευρύτερη κοινωνία. Όλα αυτά ορίζουν ιδιαίτερου τύπου κοινωνικές συμπεριφορές, αλλά και χωρικές δομές. Σε κάποια σημεία υπάρχουν και πανομοιότυπες κατοικίες. Διακρίνονται κυρίως 4 τύποι κελυφών κατοικίας που είναι οι εξής: α. Η τέντα που συνήθως δεν αποτελεί μόνιμο κέλυφος στον οικισμό αλλά εμφανίζεται σαν τρόπος αύξησης του χώρου
κατοικίας όταν οι καιρικές συνθήκες το επιτρέπουν. β. Παράγκα από ζελατίνα. γ. Παράγκα από ξύλο και λαμαρίνα δ. Κατασκευή από τούβλα και τσιμεντόλιθους. Τα ανοιχτά ημιφορτηγά αποτελούν επίσης προέκταση της κατοικίας και είναι πολύ σημαντικό μέσο για την ζωή των Ρομά αφού μ’ αυτά μπορούν να εξασκήσουν τις επαγγελματικές τους δραστηριότητες αλλά και να αποτελέσουν συγχρόνως χώρο για τη διαμονή της οικογένειας σε περιπτώσεις μετακίνησης.
social behavior and spatial structures. At some points there are identical houses.The four main types of shells residence are: a. The tent usually does not consist a permanent settlement, but the shell appears as a way to increase the area of residence when weather conditions permit. b. Paraga gelatine. c. Paraga of wood and sheet metal d. Manufacture of bricks and concrete blocks. The vans are also an open extension of the home and a very important tool for the life of the Roma since you are able to exercise their professional activities and to provide space for both the residence of the family when they move.
12
13
Νέος οικισμός Στις 29 Ιανουαρίου 1999 δόθηκε η έγκριση του τοπικού ρυμοτομικού σχεδίου στην εκτός σχεδίου περιοχή του δήμου Σοφάδων (Ν. Καρδίτσας) για την εκτέλεση του στεγαστικού προγράμματος αποκατάστασης Αθίγγανων του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας. Η περιοχή την οποία παραχωρεί ο Δήμος για την δημιουργία του νέου οικισμού βρίσκεται νότια της πόλης των Σοφάδων και σε μικρή απόσταση από αυτήν. Χαρακτηριστικά της περιοχής είναι η εύκολη πρόσβαση στην εθνική οδό, το ρέμα, το επίπεδο έδαφος όπως δηλαδή τα αντίστοιχα της τοποθεσίας στην οποία κατοικούσαν. Η νέα έκταση είναι συνολικού εμβαδού 470 στρεμμάτων με ποσοστό κάλυψης 50% και συντελεστή δόμησης 0.8%. Η μελέτη που εγκρίθηκε περιελάμβανε 116 οικοδομικά τετράγωνα(Ο.Τ.) για την ανέγερση κατοικιών(652 οικόπεδα κατοικιών), 2 Ο.Τ. για την ανέγερση εμπορικού κέντρου, 2 Ο.Τ. για την ανέγερση κτιρίων εκπαίδευσης και βρεφικού σταθμού, 2 Ο.Τ. για την ανέγερση κτιρίων αθλοπαιδιών και 1 Ο.Τ. για την ανέγερση κοινωνικού κέντρου. Η μελέτη, επίσης, περιελάμβανε τη δημιουργία οδών, πεζοδρόμων χώρων πρασίνου, κοινοχρήστων χώρων, χώρων στάθμευσης, παιδικών χαρών, χώρο εκκλησίας, χώρο πλατείας. Η οργάνωση, του τμήματος του οικισμού
που έχει παραδοθεί, έχει μια ενιαία διάταξη, υπάρχουν σαφή όρια και σαφής διαχωρισμός των διαφόρων λειτουργιών. Όλος ο οικισμός είναι οργανωμένος σύμφωνα με το ιπποδάμειο σύστημα. Οι δρόμοι είναι μεγάλοι πλάτους 13 μέτρων και ασφαλτόστρωτοι. Έχει γίνει ακόμα σχεδιασμός μικρών πεζοδρόμων που διευκολύνουν την μετακίνηση των πεζών, μειώνοντας τις αποστάσεις των οικοδομικών τετραγώνων. Οι κατοικίες που παραδόθηκαν βρίσκονται πάνω στον δρόμο που ενώνει τον οικισμό με τις Σοφάδες. Στο κομμάτι της περιοχής αυτής βρίσκεται και το «κέντρο» του οικισμού αφού περιλαμβάνονται ο χώρος του νηπιαγωγείου και της πλατείας, καθώς και ο χώρος της εκκλησίας και του εμπορικού κέντρου οι οποίοι ακόμα, όμως δεν έχουν υλοποιηθεί. Η μελέτη αυτή πιθανά αποσκοπούσε στη συνέχεια της πόλης των Σοφάδων, όπου ο οικισμός θα είχε το ρόλο κηπούπολης. Η έλλειψη του εμπορικού κέντρου είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μικρών καταστημάτων εντός των κατοικιών. Η έλλειψη, επίσης της εκκλησίας, οδήγησε τους κατοίκους στην κατασκευή μικρών εικονοστασίων στις αυλές τους (κάτι τέτοιο παρατηρείται και στον παλιό οικισμό). Τον Μάρτιο του 2004 παραδόθηκαν οι
New settlement In 29th of January 1999 there was given the approval for the process of a local street planning in the area that was not included in the general town plan, in Sofades. There would take part the realization of the housing project to settle the gypsies of the Organization of Working Housing. The area that was seized by the municipality for the creation of the new settlement lies in the southern edge of Sofades. Characteristics of the area is the easy access to the national highway, the stream, the plane ground all similarly to the previous area of their old settlement. The new area is of a total 470 sq.km. with a built presage 50% and building factor 0.8%. The project that was approved included 116 house blocks [h.b.] for the construction of habitations [625 habitation sites], 2 house blocks for the construction of educational buildings and an infant school, 2 blocks for the construction of sport facilities and 1 block for a social building. The project also included the creation of streets, pavements, green areas, communal places, parking, playgrounds, church and squares. The organization, of the so far constructed settlement, has a uniformly arrangement, there are district borders and a district separation of functions. The whole settlement is organized according 14
πρώτες 84 κατοικίες. Αυτές είναι δύο τύπων, η μία των 127,99τ.μ. και η δεύτερη των 138,16τ.μ. η οργάνωση και των δύο περιλαμβάνει ένα καθιστικό-κουζίνα, τρία υπνοδωμάτια, ένα λουτρό καθώς και ένα WC εξωτερικά της οικείας. Η μεγαλύτερη κατοικία περιλαμβάνει και μία εξωτερική αποθήκη. Έχει γίνει, επιπλέον, μελέτη για μελλοντική θέση σκάλας για δεύτερο όροφο. Στη μελέτη του οικισμού δεν λήφθηκαν υπόψη οι πολιτιστικές ιδιαιτερότητες των Ρομ, ούτε στη διαμόρφωση και οργάνωση των εξωτερικών χώρων, ούτε στην οργάνωση του εσωτερικού των κατοικιών. Μοναδική πιθανή εξαίρεση αποτελεί το εξωτερικό WC, το οποίο τους διευκολύνει στην καθημερινότητά τους, καθώς μεταφέρουν πολλές από τις οικιακές εργασίες στον εξωτερικό χώρο (πλύσιμο-μπουγάδα). Σύγκριση Οι δύο αυτοί οικισμοί δημιουργήθηκαν για τους Ρομά με την διαφορά όμως ότι στην περίπτωση του παλιού οικισμού οι ίδιοι οι εγκαθιστάμενοι οργάνωσαν τον χώρο τους, ενώ στην περίπτωση του νέου οικισμού η οργάνωση επιμελήθηκε από την Δημοτική Αρχή. Τα κέντρα και των δύο βρίσκονται πάνω στους κεντρικούς δρόμους που τους ενώνει με τους Σοφάδες, ενώ και στους δύο οικισμούς παρατηρείται μια οργάνωση των
κατοικιών γύρω από μικρές πλατείες, στον νέο οικισμό όμως είναι περισσότερο υποτυπώδεις και όχι τόσο εμφανείς. Επίσης τα μικρά δρομάκια του παλιού οικισμού κάνουν την εμφάνισή τους και στον νέο όπου ενώνουν τις πίσω αυλές των σπιτιών. Όμως η απόσταση του νέου από τους Σοφάδες είναι μεγαλύτερη από αυτήν του παλιού και η οργάνωσή του είναι καθαρά βασισμένη σε ιπποδάμειο κάνναβο. Ο κάνναβος αυτός σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η γύρω περιοχή δεν κατοικείται καθώς και το ότι στην μελέτη του προβλέπονται και άλλα οικοδομικά τετράγωνα τα οποία ακόμη δεν έχουν δημιουργηθεί δίνει την ευελιξία στον οικισμό να μεγαλώσει χωρίς να διαταραχτεί η διάταξή του σε περίπτωση που μετακομίσουν και άλλες οικογένειες σ’αυτόν, κάτι που δεν μπορεί να γίνει στον παλιό. Όσον αφορά τις ίδιες τις κατοικίες οι κατοικίες του νέου οικισμού είναι κατασκευασμένες σύμφωνα με πιο αστικό τρόπο αλλά υπάρχουν και στοιχεία τσιγγάνικα, όπως τα εξωτερικά W.C. και βρύσες, ο έντονος χρωματισμός των σπιτιών και τα εικονοστάσια στις αυλές που παρατηρούνται και στον παλιό οικισμό. Κατά τα άλλα οι κατοικίες δεν έχουν και πολλά κοινά πέραν από ορισμένες εξαιρέσεις νέων κατοικιών που χτίστηκαν στον παλιό οικισμό πρόσφατα.
to hippodamian system of grid plan. The streets are wide, with width up to 13 meters and turnpiked. There has also been a planning for small pavements inside the block that accommodate the transfer of passengers, reducing the distances of the blocks. The habitations that were given to the gypsies lie from both sides of the way that connect the settlement to the small town of Sofades. In this part of the area exists the center of the settlement, as there are included the infant school and the square. There are the sites of the church and the market hall that are not yet constructed. This type of town planning probably has a reference to the planning type of the garden cities. The absence of a market hall led to the creation of small market shops in the interior of the habitations. Furthermore the absence of a church, made the habitants construct small church icon stands in their yards. In march 2004, the first 84 houses were delivered. There were two types of houses, 127,99s.m and 138,16s.m each, that contained a living room, three bedrooms, a bathroom and an outdoor 15
W.C. The largest type of housing also contains an outdoor storehouse. The prospect of putting a stair is also planned. Therefore, the gypsies’ cultural features were not considered during the settlement’s planning. Only the outdoor W.C. was useful, as it helped them with their outdoor activities (clothe washing). Comparing the two settlements Although both settlements were planned for the gypsies’ needs, in the first case (old settlement) the residents organized their territory on their own, and in the second (new settlement) it was planned by the local municipality. Both settlements’ centres are placed on central streets that link them with Sofades, and they are organised with small round squares. However, in the new settlement this is not so obvious. Also the old settlement’s small alleys appear in the new one where they link the back courtyards of the houses. However the distance of the new one from Sofades is bigger than old one’s and its organisation is clearer, based in hippodamian system of grid plan. This grid in combination with the fact that the region is not build makes the growth of the settlement easier, in case more families move there. Regarding the residences, they are designed according urban space but they contain gypsy elements as well, like outdoor W.C., intense coloration of the houses and the iconostases in the courtyards, that are also observed in the old settlement. The two residences do not have a lot in common beyond certain exceptions of new residences that were build in the old settlement recently.
χώροι εκπαίδευσης/ κτισμένοι education buildings / built οικόπεδα κατοικιών/ κτισμένων residences΄sites πλατείες [χώροι πρασίνου, παιδικές χαρές] squares [ green areas, playgrounds] χώροι εμπορικών χρήσεων areas of commercial use εκκλησία churches χώροι άθλησης space of exercising 16
υπνοδωμάτιο
υπνοδωμάτιο
είσοδος
λουτρό
καθιστικό
κουζίνα
υπνοδωμάτιο
WC αποθήκη
0
1.0
2.0
4.0 m
Κάτοψη κατοικίας
17
οικόπεδα- ιδιοκτησίες site- property πεζόδρομοι foot walk δρόμοι streets χώροι στάθμευσης parking δημόσιοι χώροι public space
18
19
Δρόμοι, Δράσεις Στον οικισμό παρατηρείται η μεταφορά δραστηριοτήτων, που συμβατικά στις πόλεις γίνεται μέσα στο σπίτι, στο δημόσιο χώρο. Δραστηριότητες όπως το πλύσιμο των χαλιών, των κουβερτών, των ρούχων και των αντικειμένων είναι μερικές από αυτές. Ακόμη, οι δρόμοι του οικισμού χρησιμεύουν ως χώροι ανταλλαγής και αγοράς προϊόντων τροφής αλλά και ένδυσης.
Τα παιδιά του οικισμού δεν χρησιμοποιούν τις παιδικές χαρές και τα συμβατικά παιχνίδια που έχουν κατασκευαστεί σε αυτές, αλλά προτιμούν το αυτοσχέδιο ομαδικό παιχνίδι στους δρόμους. Τέλος, τα πανηγύρια των γάμων και των βαφτισίων καθώς και άλλες τελετές που σχετίζονται με τα έθιμα τους λαμβάνουν ώρα στους δημόσιους δρόμους.
Streets, Activities In the settlement is noted a transfer of activities, that conventionally in the cities take place in the interior of the houses, in the public space. Activities such as the washing of carpets, blankets, clothes and house things are some of those. Furthermore, the streets of the settlement are used as places of exchange and market of food and cloth. The children of the settlement do not use the playgrounds and the conventional toys that have been constructed there, but prefer the makeshifts plays and the play in the streets as well. Finally, the fests of their weddings and baptisms and other fests according to their civilization take place in the streets as well. 20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Πεζοδρόμια Ως επενδύσεις δαπέδων χρησιμοποιούνται κυρίως πλακάκια για τα πεζοδρόμια, τα οποία χρωματίζονται ποικιλοτρόπως και με γραμμές μαύρου και λευκού χρώματος ζωγραφίζονται, δημιουργώντας έτσι διάφο-
ρα καναβοειδή σχήματα. Παρακάτω παρατίθενται οι συχνότεροι συνδυασμοί. Επίσης καταγράφησαν δαπεδοστρώσεις με σχιστόπλακες και κεραμικά πλακίδια, όπως παρουσιάζονται στις παρακάτω εικόνες.
Pavements Pavement tiles are painted in different colours and in black and white lines, creating various types of grids. The most common combinations are displayed below. There are also ceramic and slate pavement tiles, as below. 32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
Όψεις Το Μάρτιο του 2004, στους κατοίκους του οικισμού παραδόθηκαν 84 κατοικίες, που είχαν την ίδια απόχρωση (βλ.εικόνες σελίδας 42). Στο διάστημα των πέντε χρόνων, έχουν παρατηρηθεί συχνές και πολλές μεταβολές εξωτερικά, όσον αφορά στις αποχρώσεις, στα μοτίβα και στις διάφορες προσθήκες. Μοναδικό κριτήριο για τις διάφορες αλλαγές που έχουν κάνει οι κάτοικοι της κάθε κατοικίας είναι η αισθητική τους1. Πολλές φορές αντιγράφουν αποχρώσεις και μοτίβα που βλέπουν στις περιπλανήσεις τους στις ‘γειτονιές’ της Ελλάδας2, ως νομάδες. Τέτοιου είδους αλλαγές δύσκολα συναντάμε μέσα στην πόλη καθώς η νομοθεσία δεν το
επιτρέπει. Στην προσπάθειά τους να ενσωματώσουν τη δική τους κουλτούρα στον οικισμό, προβαίνουν σ’ αυτές τις αλλαγές, καθώς στον αρχικό σχεδιασμό δεν ελήφθησαν υπόψη οι ιδιαιτερότητες τους. Στις σελίδες που ακολουθούν παρουσιάζεται φωτογραφικό υλικό από τις όψεις του μεγαλύτερου μέρους του οικισμού. στοιχεία από συνέντευξη με κάτοικο του νέου οικισμού. 2 ο.π. Ενδεικτικά αναφέρεται ο παρακάτω διάλογος: - ‘με τι κριτήρια βάφετε τα σπίτια σας; ’ - ‘τα βάφουμε όπως μας αρέσει.’ 1
Facades In the March of 2004, there were given 84 dwellings to the habitants of the settlement, all of the same coloring (images on page 42). At a variance of five years, it was noted frequents and many modification in the facades, regarding the color, the motives and a variation of additions. The only critique for the various modifications that the habitants have made is their aesthetic1. Many times they reproduce colors and motives that have seen in their wanderings in the ‘neighborhoods’ of Greece2, as nomads. We hardly meet such modifications in the inner of the cities, as the law does not allow such actions. In their effort to incorporate their culture into the settlement, proceed to these modifications, as their eccentricity was not taken into account in the early planning of the settlement. In the following pages are presented photographs of the facades of the a big part of the settlement. abstract of an interview with a resident of the new settlement. as above For instance we mention the next dialogue: -‘which was your criteria you paint your houses?’ -‘we paint them in whatever color we just like.’ 1 2
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
Kάγκελα Οι κάτοικοι του Νέου Οικισμού έχουν χρησιμοποιήσει διάφορους τύπους κιγκλιδωμάτων στην περίφραξη των κατοικιών αλλά και στα μπαλκόνια τους. Συναντώνται διαφορετικά σχήματα, διακο-
σμητικά μοτίβα, γεωμετρίες και χρώματα ανάλογα με τις επιλογές της κάθε οικογένειας. Παρακάτω παρατίθενται κάποια ενδεικτικά παραδείγματα που συναντώνται πιο συχνά.
Railings The residents of the new settlement have used different types of railings in their house fencing and balconies. There are different shapes, decorative patterns, colors and geometries depending on the choices of every family. Below are displayed some indicative examples.
60
61
62
63
Διακοσμητικά στοιχεία Εξωτερικά των κατοικιών χρησιμοποιούνται γύψινα αγάλματα ως διακοσμητικά στοιχεία. Οι τσιγγάνοι τα τοποθετούν κυρίως στις εισόδους των κατοικιών ή και στον κήπο, ενώ επεμβαίνουν σε αυτά, βάφοντάς τα, σύμφωνα με την δική τους αισθητική.
64
Decorative elements The gypsies place plaster-made statues, as decorative elements, outside the entrance and in the yard. These elements are coloured according to each resident’s taste.
65
66
67
Εκκλησάκια - Εικονοστάσια Οι τσιγγάνοι του οικισμού των Σοφάδων, είναι χριστιανοί ορθόδοξοι. Πιθανόν, λόγω της έλλειψης κεντρικής εκκλησίας στο νέο οικισμό, οι κάτοικοι έχουν κατασκευάσει μικρά εκκλησάκια μπροστά από τα σπίτια
τους. Άλλες φορές από μπετόν και άλλες μεταλλικά, πάντα σε σύλληψη του ιδιοκτήτη. Συνήθως ακολουθούν τις χρωματικές αποχρώσεις και τα μοτίβα της κατοικίας ενώ φέρουν τάματα και φυλαχτά των τσιγγάνων.
Iconostasis The gypsies of the settlement of Sofades, are orthodox Christians. Probably, due to the absence of a central church of the new settlement, the habitants have constructed small churches in front of their houses. Some times made of beton others from steel, always according to the concept of the owner. Usually they follow the coloring and the motives of the houses and the same time they bear oblations and charms of the gypsies. 68
69
70
71
Εσωτερικό κατοικίας Εσωτερικά των κατοικιών παρατηρείται έντονη διακόσμηση με προσωπικά αντικείμενα, ενθύμια οικογενειακών συνευρέσεων (γάμοι, βαφτίσεις), φωτογραφίες αγαπημένων προσώπων αλλά και μουσικών. Έντονο χαρακτηριστικό των μεγάλων κοινόχρηστων χώρων – σαλόνι, τραπεζαρία, είναι τα μεγάλα χαλιά καθώς στο χώρο φιλοξενούνται συνήθως πολλά άτομα. Σε μια προσπάθεια εισαγωγής του φυσικού στοιχείου στον εσωτερικό χώρο, συναντάμε συχνά την ύπαρξη ψεύτικών λουλουδιών τοποθετη72
μένα σε βάζα από χρυσό, ή κάποιο ακριβό υλικό, περίτεχνα διακοσμημένα. Ακόμη πολύ συχνή είναι και η χρήση της ψευδοροφής (γυψοσανίδα) σε σχέδια και χρώματα εμπνευσμένα από τον ιδιοκτήτη. Το χρώμα στο εσωτερικό των δωματίων επιλέγεται με την ίδια λογική του εξωτερικού1. στοιχεία από συνέντευξη με κάτοικο του νέου οικισμού. ενδεικτικά αναφέρεται ο παρακάτω διάλογος: -‘γιατί βάψατε το δωμάτιο σας ροζ;’ -‘το ροζ θεωρείται ότι ξεκουράζει το μάτι. Έτσι και εγώ έβαψα όλο μου το δωμάτιο ροζ.’ 1
Interior Space Internally of the dwellings is noted an intense decoration with personal objects, souvenirs of family meetings (weddings, baptisms), photographs of beloved persons but of singers as well. An intense characteristic of the big common space -living room, dinning room- is the huge carpets as the room is seen by many people. In an attempt to import the natural element in the inner space, we often encounter the use of fake flowers placed in golden vases, or another expensive material, fancy decorated. Furthermore it is very often the use of furred ceiling in motives and colors that the owner has inspired. The color in the more private rooms is chosen the same way as in the facades1. abstract of an interview with a resident of the new settlement. For instance we mention the next dialogue: -‘why did you paint your room pink?’ -‘pink is a color that is considered to be very relaxing for the eye. Thus I painted my whole room pink.’ 1
73
74
75
76
Επίλογος Η σημερινή μορφή του νέου οικισμού σε σχέση με το πώς παραδόθηκε στους κατοίκους, διαφέρει αρκετά. Γίνονται συνεχείς επεμβάσεις από τους ίδιους τους κατοίκους, ιδιαίτερα στις κατοικίες και όχι τόσο στην οργάνωση του οικισμού. Οι επεμβάσεις αυτές αφορούν τη μεταφορά των στοιχείων εκείνων που διευκόλυναν την καθημερινή ζωή τους. Προσθήκες όπως
στέγαστρα, πλυσταριά, αποθήκες, μικροεπιχειρήσεις, εκκλησάκια, αυτοσχέδια υπαίθρια καθιστικά παρατηρούνται σχεδόν σε κάθε κατοικία. Ενώ στην αρχή ο οικισμός είχε μια ενιαία εικόνα ως προς το χρώμα και τα μορφολογικά στοιχεία, έπειτα οι κάτοικοι έκαναν τις διάφορες μετατροπές σύμφωνα με την αισθητική τους.
Conclusion The current form of the new settlement, concerning how it was delivered in the residents, differs enough. The residents make continuous interventions, especially in their residences and not so much in the organization of the settlement. These interventions transfer these elements that facilitate their; daily life. Addition as shelters, washing rooms, deposits, small enterprises, small churches, and extempore outdoor living-rooms is observed almost in each residence. In the beginning the settlement had a united image in color and morphological elements, then the residents made various transformations according to their aesthetics. 77
Βιβλιογραφία / Πηγές Bibliography / Sources Δεμίρη, Ε., Τζίκα, Α., (επιμ.) (2001), “Απολογισμός πεπραγμένων της Κοινωνικής Υπηρεσίας του Δήμου Σοφάδων”, Εκδόσεις Δ.ΕΠ.Α.Κ.Τ.Α., Καρδίτσα Demiri, Ε., Τzika, Α., (ref.) (2001), “Transaction report of the Social service of Sofades”, Edition Δ.ΕΠ.Α.Κ.Τ.Α., Karditsa Καραθανάση, Ε., (επίμ.) (2000), “Το κατοικείν των Τσιγγάνων”, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα Karathanasi, Ε., (ref.) (2000), “The Way of Living Roma”, Edition Gutenberg, Athens Κατσάρα, Α., (1999), “Προσεγγίζοντας τη διαφορετικότητα - Οικισμός των Τσιγγάνων στους Σοφάδες”, διπλωματική εργασία στο τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Α.Π.Θ. Katsara, A., (2004), “Approaching the different – Gypsy’s settlement in Sofades”, research project at Department of Architecture in A.U.Th. Μαργαρίτη, Χ., (2004), “Πρότυπο τσιγγάνικης κατοικίας”, ερευνητική εργασία στο τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Π.Θ., Βόλος Margariti, H., (2004), “Roma Residence Model”, research project at Department of Architecture in U.Th., Volos Ντούσας, Δ., (1997) “Rom και Φυλετικές Διακρίσεις”, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα Dousas, D., (1997) “ROM and Racial Discrimination”, Gutenberg Editions, Athens Παπαδημητρίου, Μ., (2002), “T.A.M.A”, Εκδόσεις Futura, Αθήνα Papadimitriou, M., (2002), “Temporary Autonomous Museum for all”, Edition Futura, Athens Σιδέρη, Α. (επιμ.) (1999), “Τσιγγάνικο Γλωσσάρι”, Εκδόσεις Αναπτυξιακή Καρδίτσας Α.Ε., Καρδίτσα Sideri, Α. (ref.) (1999), “Roma Lexicon”, Development Office of Karditsa A.E. Edition, Karditsa Τότσικα, Λ., Χαν, Ε. (2007) “Τσιγγάνικοι οικισμοί στους Σοφάδες”, εργασία στο μάθημα Αστικός Σχεδιασμός, τμήμα Αρχιτεκτόνων του Π.Θ., Βόλος Tostika, L., Han, E. (2007) “Roma Settlements at Sofades”, research project in Urban Design Courses at Department of Architecture in U.Th., Volos Φ.Ε.Κ. 29.01.1999 G.G.R. 04.06.1986 Χαστάογλου, B., (1994) “Τσιγγάνοι των Σοφάδων, Μελέτη Εναλλακτικών Στρατηγικών Επίλυσης των Οικιστικών Προβλημάτων της Τσιγγάνικης Κοινότητας Των Σοφάδων”, Πρόγραμμα αναβάθμισης των συνθηκών διαβίωσης στο πλαίσιο της κοινοτικής πρωτοβουλίας HORIZON, Θεσσαλονίκη Hastaoglou,V.,(1994) “Sofades’ Roma, Research of Alternative Strategies for the Residential Problem of the Roma Community in Sofades”, Upgrade Program for the living conditions in the context of the commonage initiative by ΗΟΡΙΖΟΝ, Thessaloniki Ριζοσπάστης, “Ζωή λίγη και δύσκολη”, 25.11.2001 Rizospastis, “Life Short and Difficult “, 25.11.2001 τελευταία επίσκεψη 03.03.2009, last visit 03.03.2009 http://www.sofades.gr http://www.tama.gr http://www.groups.yahoo.com/group/greekhr/message/4281 78
Περιεχόμενα Contents Πρόλογος Preface Εισαγωγή Introduction Παλιός τσιγγάνικος οικισμός Old gispyish settlement Nέος τσιγγάνικος οικισμός New gispyish settlement Oικισμός Settlement Δρόμοι, Δράσεις Streets, Activities Πεζοδρόμια Pavements Kατοικία Residence Όψεις Facades Εξωτερικά στοιχεία Exterior elements Kάγκελα Balustades Διακοσμητικά στοιχεία Decorative elements Εκκλησάκια - Εικονοστάσια Iconostasis Εσωτερικό κατοικίας Interior Space
5 8 10 14
20 32
42
60 64 68 72
Επίλογος Conclusion
77
Βιβλιογραφία / Πηγές Bibliography / Sources
78
79
University of Thessaly Department of Architecture
Magnesia Prefecture
With the support of the Culture 2007 programme of the European Union