Natuurlijk Vermogen De biobased economy van Essent
2
Natuurlijk Vermogen De biobased economy van Essent
Voorwoord Het verhaal dat voor u ligt gaat over Natuurlijk Vermogen en de visie van Essent op de biobased economy, een economie die draait op groene grondstof. Wij zijn al overgestapt op het toepassen van biomassa in onze core business: het opwekken van energie. Maar wij zijn ervan overtuigd dat het gebruik van biomassa geoptimaliseerd kan worden. Dat vraagt om een andere manier van werken, om innovatie en samenwerking op het gebied
Ik ben hier ongelofelijk trots op, maar ik weet ook dat we er nog lang niet zijn.
van duurzaamheid. Essent maakt zich hier hard
Essent is ervan overtuigd dat een optimaal
voor, want vooroplopen in het ontwikkelen van
gebruik van biomassa een centrale factor zal zijn
duurzame vormen van energie zit in het DNA
in een duurzaam en economisch sterk Nederland.
van ons bedrijf !
Om die visie te verwezenlijken liggen er nog belangrijke uitdagingen voor ons! Zo zal bijvoor-
Essent is al twintig jaar marktleider in
beeld biomassa als bron voor grond- en
Nederland, door de productie en levering van
brandstoffen zelf verduurzaamd moeten worden.
groene stroom in 1995 en groen gas in 2005.
Een belangrijke stap in die richting is biomassa,
Maar onze invloed gaat over de landsgrenzen
die ook als voedsel kan dienen (first generation
heen. In Europa zijn we koploper als het gaat om
biomass), niet meer in te zetten voor het opwek-
het gebruik van biomassa. En wereldwijd zijn wij
ken van energie. Maar de lijst met op te lossen
zelfs de grootste handelaar in houtpellets.
knelpunten is nog lang. En ook op economisch
Daarbij is Essent de eerste en de enige partij met
vlak liggen er belangrijke opgaven. Het opwek-
een eigen certificeringsmethode voor duurzame
ken van duurzame energie is – met de huidige
biomassa en hebben wij, als onderdeel van
stand van de techniek – nog niet rendabel.
RWE, een eigen plantage en pelletizer voor
Het wordt daarom door de overheid gesubsidieerd
duurzaam hout in Georgia (VS).
en dat kost de samenleving geld. Wij geloven dat
2
het op de lange termijn anders kan. Dat het
worden gebruikt. Die principes zien wij als basis
optimaal benutten van biomassa ook financieel
voor de biobased economy. Met als duurzaam
interessant kan zijn. Productie en toepassing van
aspect dat biomassa als hernieuwbare energie-
biomassa moet daarom duurzamer en econo
bron volledig wordt benut en fossiele bronnen
mischer worden. Dat is waar Essent voor staat!
worden gespaard. En als economisch aspect dat de kosten voor productie en toepassing van bio-
Hoe zouden we dat kunnen doen? Door alle
massa door meerdere sectoren worden gedragen.
componenten van biomassa te benutten. Ik zal u een voorbeeld geven. In de zomer wordt het gras,
Dat samenwerking de sleutel is voor het tot
dat in de bermen langs de snelwegen staat, weg-
stand brengen van de biobased economy, hoef ik
gemaaid. Dit maaisel kan gebruikt worden voor
u na dit betoog, waarschijnlijk niet meer uit te
het opwekken van elektriciteit in één van onze
leggen. Samenwerking tussen sectoren onderling
centrales. Feit is echter dat slechts een deel
is van levensbelang. Maar ook samenwerking
ervan daadwerkelijk wordt omgezet in energie.
tussen overheid, wetenschap en industrie.
Voor het overige bestaat bermgras uit com
Ik nodig u uit om ons verhaal te lezen en samen
ponenten die nauwelijks energie leveren, maar
met Essent te werken aan een economie, die
wel als grondstoffen kunnen dienen voor andere
draait op groene grondstof. Ons natuurlijk
industrieën. Dat potentieel komt pas vrij na
vermogen is oneindig; laten we dat met elkaar
raffinage. Optimale benutting van die biomassa
optimaal benutten!
als groene grondstof is alleen mogelijk wanneer de toepassing met de hoogste toegevoegde waarde als eerste aan de orde is, gevolgd door in rangorde aflopende toepassingen. Een voorwaarde is dat ook overblijvende resten nuttig
Peter Terium, CEO Essent
“ Biobased economy. Basis en voedingsbodem voor een duurzame economie en duurzame energievoorziening.”
3
Groene grondstof als motor van onze economie Nederland werkt aan een biobased economy, een economie waarin biomassa gebruikt wordt voor de productie van chemicaliĂŤn, materialen, producten, biobrandstoffen en energie. In heel het land borrelt het reeds van initiatieven om biomassa efficiĂŤnt te benutten: er komen steeds meer mestvergisters voor de productie van groen gas, torrefactiefabrieken staan in de steigers en bestanddelen van algen worden toegepast in chemicaliĂŤn en brandstoffen. Een groene omslag is nodig om de afhankelijkheid van op termijn steeds schaarsere fossiele brandstoffen, maar ook de druk op het milieu te reduceren.
4
Essent en de biobased economy
Een biobased economy draait op groene
Bijvoorbeeld rest- en afvalstromen, speciaal voor
grondstoffen. Zover is het nog niet. Nu leven we
biobrandstof of bio-energie geteelde gewassen
nog volop in het fossiele tijdperk. Fossiele brand-
(denk aan hout en grassen), of innovatief gepro-
stoffen beheersen de energievoorziening, de
duceerde algen. Biomassa is een ideaal
transportsector en een groot deel van de chemi-
alternatief voor fossiele brandstoffen, omdat
sche industrie. Olie, aardgas en kolen zijn echter
biomassa onder juiste teel- en gebruikscondities
eindig en het gebruik ervan draagt bij aan de
niet bijdraagt aan de concentratie van broeikas-
concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer.
gassen in de atmosfeer. Door de korte kringloop
Eén ding is zeker: er komt een tijd dat duurzame
van de biomassa in vergelijking met fossiele
alternatieven hun plaats innemen. Toen in 2008
brandstoffen, wordt de CO2-uitstoot meteen weer
de olieprijs tot ongekende hoogte steeg, besefte
opgenomen, waardoor het gebruik van b iomassa
de industrie dat een omschakeling onontkoom-
klimaatneutraal is. Wereldwijd is de potentie van
baar is. De biobased economy is bovendien dé
biomassa uit reststromen van industrie, bos-
manier om de economie te verduurzamen.
bouw en landbouw enorm.
Bedrijven en overheden bepalen momenteel hun
Met hoogwaardige technologie kan Nederland
positie en zoeken naar kansen. Ook Essent heeft
deze immense biomassastromen beter benutten
zich beraden op haar toekomst. Het energie
dan nu het geval is.
bedrijf wil een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van een biobased economy en die rol wil ze ook actief invullen.
Biobased economy in de steigers Het fundament voor de biobased economy ligt er. Het gebruik van biomassa is immers van alle
Biomassa ligt voor de hand Met biomassa bedoelen we alle producten
tijden. Denk aan bestaande toepassingen voor voeding, maar ook voor papier en textiel. In het
van levende organismen, die gebruikt kunnen
vinden van nieuwe en betere toepassingen neemt
worden als grondstof of brandstof.
Nederland van oudsher een voortrekkersrol in.
5
Groene grondstof als motor van onze economie
Het fundament voor de biobased economy ligt er. Het gebruik van biomassa is immers van alle tijden.
Opslag groen gas in lege gasvelden Groningen 2020 – De Nederlandse productie van groen gas stijgt dit jaar wederom tot recordhoogte. De duizenden vergisters die ons land rijk is, maken zoveel groen gas, dat besloten is het groen gas tijdelijk op te slaan in lege aardgasvelden.
6
Essent en de biobased economy
Ons land beschikt over een hoogontwikkelde
bio-ethanol en biobrandstoffen. Sommige tanks
agrarische sector met (landbouw)universiteiten
zijn omgebouwd tot vergistingsinstallatie: het
van wereldfaam, naast een sterke agro-industrie
groene doek over de tanks staat bol van biogas
met voedingsmiddelenbedrijven, veevoerpro
dat vrijkomt. De reststroom, het digestaat, dient
ducenten, suikerfabrieken en zetmeelproducenten.
weer als grondstof voor andere producten.
Van eigen bodem komen beduidende hoeveel
In onze visie heeft de Rotterdamse haven
heden organische afvalstromen vrij, zoals mest,
binnen enkele generaties het omslagpunt naar
bermgras, snoei- en afvalhout en reststromen uit
een biomainport duidelijk achter de rug.
de landbouw en industriële processen.
De biobased economy – visie Wie over een paar decennia met een vliegtuig (op biokerosine!) over de Rotterdamse haven vliegt, ziet onder zich volop nieuwe bedrijvigheid.
Van eigen bodem komen beduidende hoeveelheden organische afvalstromen vrij
Hopelijk staat de tweede Maasvlakte dan vol met bioraffinaderijen en -technologiebedrijven en ligt
Grootschalige bioraffinaderijen werken de bio-
de derde Maasvlakte braak om verder benut te
massastromen om tot bijvoorbeeld biomethanol,
worden. Op zee komen grote bulkschepen aan
biodiesel, bio-ethyleen en bio-olefinen, die als
varen, gevuld met (voorbewerkte) houtachtige
grondstof dienen voor tal van producten.
biomassa, algen of reststromen uit landbouw en
Het uitgestrekte havengebied oogt van grote
industrie. Vroeger waren zulke schepen gevuld
hoogte als een grondstoffenrotonde, waar
met olie of producten op basis van olie, nu met
biomassastromen via een oprit de rotonde
biomassa of daarop gebaseerde producten.
opkomen. Na verwerking van die stromen
Van de tientallen witte stippen op de grond, de tanks in de Botlek, zit het merendeel vol met
verlaten de grondstoffen de rotonde en gaan op weg naar de gebruikers. Over de spoorlijn
7
Groene grondstof als motor van onze economie
In onze visie heeft de Rotterdamse haven binnen enkele generaties het omslagpunt naar een biomainport duidelijk achter de rug.
Koningin Amalia opent Bio-Maasvlakte III Rotterdam 2050 – Koningin Amalia gaf op zee het startschot voor het opspuiten van een derde Maasvlakte. Zij doopte de locatie Bio-Maasvlakte III, genoemd naar de stroom die op het terrein een hoofdrol zal spelen. De tweede Maasvlakte barst binnenkort uit haar voegen. Door de grote aantrekkingskracht van de Rotterdamse haven als biomainport van Europa is Maasvlakte II inmiddels volgebouwd met bioraffinaderijen en bio-overslagstations. Dagelijks arriveren er scheepsladingen vol met biomassa. Het succes van de biobased Âeconomy maakt een derde Maasvlakte nodig.
8
Essent en de biobased economy
richting Duitsland rijden goederentreinen - op
Steeds meer chemische bouwstenen komen
duurzame stroom - af en aan. Via internationale
van biobased-grondstoffen en niet meer van olie.
pijpleidingen stroomt bio-ethyleen en groen gas
Biologische bouwstenen vinden ook toepassing
naar het achterland Vanuit de lucht wordt
in bioplastics, lichtgewicht materialen voor
duidelijk dat de haven van Rotterdam zich heeft ontwikkeld tot een zogenoemde ‘biomass hub’: hét knooppunt binnen de biobased economy. Voor de Nederlandse economie is de ontwikkeling van de biobased economy een belangrijke bron van groei en innovatie. De agrarische sector is minder afhankelijk van subsidies, omdat land-
Afvalbedrijven bestaan feitelijk niet meer; het zijn nu leveranciers van grondstoffen.
bouwproducten in waarde gestegen zijn; ze worden nu volledig gebruikt, ook de resten die
auto’s en zelfherstellende materialen voor de
niet geschikt zijn voor voeding. Met vergisters
bouwsector. Architecten en (industrieel) ont
die mest omzetten in biogas is een bijdrage
werpers gebruiken biomaterialen in gebouwen,
geleverd aan de oplossing van de Nederlandse
kleding en producten. Ook de voedingsmiddelen
mest- en mineralenproblematiek en is onze
industrie, papierfabrieken en veevoederbedrijven
energievoorziening vergroend. Speciale gewassen
varen wel bij de biobased economy. De kringloop
worden geteeld voor meervoudig gebruik in de
lijkt rond in de haven van Rotterdam.
vervaardiging van voeding, biobased-producten
Afvalbedrijven bestaan feitelijk niet meer;
en voor het opwekken van energie. Mede dankzij
het zijn nu leveranciers van grondstoffen.
biomassa draait de hele Nederlandse economie en industrie in steeds grotere mate op duurzame energie.
9
Biomassa volledig benutten is waardedenken Veel huidige initiatieven rond biomassa richten zich op groene stroom, groen gas en biobrandstoffen. Maar biomassa kan veel meer betekenen. Nu al wordt er voeding, veevoer en papier van gemaakt, maar ook zou het kunnen dienen als grondstof voor hoogwaardige medicijnen, bouwmaterialen en bioplastics. De uitdaging is om biomassa optimaal en volledig te benutten.
10
Essent en de biobased economy
11
Biomassa volledig benutten is waardedenken
CASCADERING
12
Essent en de biobased economy
Biomassa zit vol hoogwaardige componenten,
Of tussen medicijnen of bulkchemicaliën.
zoals suiker, zetmeel, oliën en vetten. Biomassa
Het is niet of …, of …, maar en … en ….
bevat eiwitten, aminozuren en vezels naast
Cascadering gaat uit van meervoudig gebruik,
organische verbindingen en zouten, die allemaal
van co-productie. Biomassa kan dus op meer-
te verwerken zijn in waardevolle producten.
dere lagen van de cascade worden ingezet,
De resterende delen kunnen als bron voor duurzame energie worden ingezet.
Cascadering belangrijk? De kunst is om biomassa optimaal te benutten, opdat zo min mogelijk verloren gaat. Dat kan door cascadering, namelijk zoveel mogelijk waardevolle stoffen onttrekken en overblijvende delen nuttig gebruiken. De hoogste trede op de cascade is de toepassing met de
Bij gebruik van biomassa is het geen kwestie van kiezen tussen voedsel of brandstof. Of tussen medicijnen of bulkchemicaliën.
hoogste toegevoegde waarde, zoals in de farmaceutische industrie voor de fabricage van
waardoor toepassing van biomassa als grondstof
medicijnen. Daaronder staan respectievelijk de
of brandstof niet ten koste hoeft te gaan van de
toepassingen voor voedsel en voeding, chemi
voedselketen. Neem als voorbeeld gras, dat vrij-
caliën, papier en textiel, transportbrandstof.
komt bij het maaien van wegbermen. Na de
En tenslotte de toepassing als energiebron.
juiste bewerking gaan de eiwitten uit het gras naar de veevoederindustrie, waar ze als alter
Meervoudig gebruik van biomassa Bij gebruik van biomassa is het geen kwestie van kiezen tussen voedsel of brandstof.
natief dienen voor soja. De vetten kunnen worden ingezet als grondstof voor cosmetische producten, of voor de geneesmiddelenindustrie.
13
Biomassa volledig benutten is waardedenken
“ De ontwikkeling van de biobased economy vraagt om onconventionele oplossingen, die over sectorgrenzen heen gaan. Hierbij moet optimaal gebruik worden gemaakt van de biomassa: zowel van de hoogwaardige componenten als van de laagwaardige, die alleen te benutten zijn voor hun energieinhoud. Al deze toepassingen samen dragen de logistieke kosten en de kosten van de primaire bioraffinage. Grote volumes kunnen worden geïmporteerd. Grondstoffen met lignocellulose (houtachtig materiaal) bevatten vaak nog andere componenten, zoals aminozuren die kunnen worden toegepast in veevoeder, maar ook in de chemie. De mineralen zijn geschikt voor kunstmest. Met de vezels kan papier en transportbrandstof gemaakt worden. De natte reststromen kunnen we gebruiken om groen gas van te maken. En de resterende lignine kan ingezet worden voor het opwekken van elektriciteit en warmte, die vervolgens weer nuttig kunnen worden toegepast in industriële processen.” Johan Sanders, Wageningen University and Research Centre
14
Essent en de biobased economy
De vezels gaan naar textiel- of papierfabrieken,
producten van maken. Eventuele resten die na
die er onder andere boeken van maken.
verwerking overblijven, worden verderop in de
Organische zuren en suikers gaan naar de fijn-
cascade ook nuttig gebruikt . Bij deze keten zijn
chemie of de bulkchemie. Al die toepassingen
vele partijen betrokken. Van leveranciers van
zijn mogelijk door grasstengels, een - op het
biomassa tot eindverwerkers, van bioraffinade-
eerste gezicht - eenvoudige grondstof.
rijen tot gebruikers. Een goede aanpak vereist goede afstemming. Betrokken partijen moeten
Cascadering en bioraffinage vereisen
immers mét elkaar de cascade optuigen, en
een goed gefundeerde samenwerking
gezamenlijk het proces van inkopen, vervoeren,
Cascadering vraagt om bioraffinage: voordat
splitsen en verdelen vormgeven. De energie
biomassa wordt verwerkt moet het namelijk
sector, en met name een grootverbruiker van
eerst worden gesplitst in deelcomponenten,
biomassa zoals Essent, is hierin een belangrijke
ofwel gefractioneerd. De componenten gaan
speler om de volumes op gang te brengen,
vervolgens naar verschillende fabrieken, die er
waarop de cascade kan worden gebouwd.
De kunst is om biomassa optimaal te benutten, opdat zo min mogelijk verloren gaat. Dat kan door cascadering.
15
Kansen voor Nederland De biobased economy biedt voor Nederland enorme kansen. Met Rotterdam als logistiek zwaartepunt, een sterke chemische industrie en landbouwsector ĂŠn uitmuntende kennisinstellingen, heeft ons land veel troeven in handen om een spilfunctie te vervullen. Nederland is gebaat bij een groene revolutie. Het bedrijfsleven, de kenniseconomie, de werkÂgelegen heid varen er wel bij en het helpt de klimaatdoelen te realiseren.
16
Essent en de biobased economy
“ Nodig is een innovatieagenda die moet leiden tot steeds betere en vernieuwende toepassingen van biomassa en reststromen.� Sociaal-Economische Raad (SER), Meer chemie tussen groen en groei, 17 december 2010
17
Kansen voor Nederland
“ Met betrekking tot biomassagrondstoffen, benodigd in de biobased economy, is aandacht voor een aantal onderwerpen essentieel: • Er is nog potentieel om de beschikbaarheid en het gebruik van afval en reststromen in Nederland te optimaliseren. • Import van biomassa zal nodig zijn voor een ambitieuze ontwikkeling van de biobased economy. Hiervoor zal op regionale schaal goed gekeken moeten worden naar de mogelijkheden. In regio’s als Zuid-Amerika of Afrika, zullen bijvoorbeeld eerst de mogelijkheden onderzocht moeten worden voor het opzetten van een toevoerlijn met reeds beschikbare, goedkope reststromen. Vervolgens kan gewerkt worden aan efficiëntieverhoging in de landbouwproductie, kan de productie in omvang toenemen en kunnen ook duurdere biomassastromen hun weg vinden naar de internationale markt. • Daarnaast bestaat de mogelijkheid om energiegewassen te verbouwen op verlaten gedegradeerde landbouwgronden en op gronden die niet geschikt zijn voor de productie van voedsel. • Dit alles is alleen haalbaar en aanvaardbaar als het gebeurt op een duurzame manier. Onderwerpen die te maken hebben met indirect landgebruik, bodemeffecten en sociaal-economische effecten zullen steeds belangrijker worden. • Deze ontwikkeling - binnen duurzaamheidseisen - kan alleen plaatsvinden als biobased-toepassingen concurrerender worden. Hiervoor moeten onder andere internationale markten ontwikkeld worden, moet ervaring worden opgedaan in de toeleveringsketen, en moet de schaal toenemen.” André Faaij, Copernicus Instituut (Universiteit Utrecht)
18
Essent en de biobased economy
Nederland heeft een ideale uitgangspositie om uit te groeien tot biomassa-hub. Als bio-
Bioraffinage in Nederland Voor het vervullen van een spilfunctie is het
massa-hub weet ons land grootschalig
van belang dat de bioraffinage in ons land plaats-
(voorbewerkte) biomassa te importeren, waarde
vindt. Gebeurt dat niet, dan dient Nederland
toe te voegen door de biomassa te converteren
als doorvoerland en plukken we alleen de
naar tal van toepassingen en vervolgens te
‘logistieke’ vruchten van de biobased economy.
exporteren naar landen binnen Europa. Voor olie
Met bioraffinage wordt de deur geopend naar de
neemt Nederland al een centrale positie in, voor
ontwikkeling van een Nederlandse kennis
gas wordt gewerkt aan het optuigen van een
economie. Bioraffinage als technologisch proces
gasrotonde en voor biomassa ligt een vergelijk-
past bij ons land. Bedrijfsleven en kennis
bare biorotonde in het verschiet. Onze gunstige
instellingen blinken immers uit in het
geografische ligging en onze mainports, zoals de
ontwikkelen en toepassen van hoogwaardige
Rotterdamse haven en de Eemshaven, maken
technologieën. Nederland is daarmee een ideale
Nederland uitermate geschikt voor aanlanding
proeftuin voor groene grondstoffen.
van elders geproduceerde (en voorbewerkte)
Impuls voor de kenniseconomie
biomassa. Biomassa naar Nederland halen om hier te
In deze tijd is innovatie belangrijker dan ooit.
ontleden en te verwerken, is een logistieke uit
Kennis bepaalt de concurrentiepositie van ons
daging. Omdat biomassa een lagere dichtheid
land en stimuleert de economie en de werk
heeft dan bijvoorbeeld olie of kolen, gaat het
gelegenheid. Een focus op biomassa, logistiek en
vaak om transport van grote volumes.
raffinage zal gepaard gaan met technologische
Het is zaak om de biomassa(rest)stromen te
ontwikkelingen op meerdere terreinen. Tal van
bundelen en op een efficiënte wijze te vervoeren.
technologieën duiden op een grootscheepse biodoorbraak, zoals pyrolyse en torrefactie, waarbij biomassa wordt voorbewerkt door
“ Nederland heeft een aantal economisch sterke punten, die met de biobased economy kunnen worden versterkt.” Regeringsnota, De keten sluiten, oktober 2007
19
Kansen voor Nederland
Nu al levert biomassa een belangrijke bijdrage aan het realiseren van klimaat- en energiedoelen. Dertig procent van de opwekking van duurzame energie vindt plaats met biomassa.
Energietransitie halverwege Den Haag 2020 – In 2050 zal de wereld bijna volledig op duurzame energie kunnen draaien. Dit doel, dat vorige eeuw bijna ondenkbaar werd geacht, ligt inmiddels binnen handbereik. Vooral de biobased economy heeft een enorme vlucht genomen. Experts verwachten dat de energievoorziening in de wereld mede door het efficiuÍnt inzetten van biomassastromen binnen een aantal decennia volledig duurzaam is.
20
Essent en de biobased economy
middel van verhitting met weinig of geen zuur-
Dertig procent van de opwekking van duurzame
stof. Bij pyrolyse ontstaat een olieachtig product;
energie vindt plaats met biomassa. Met het
bij torrefactie gaat de vezelstructuur kapot en
grootschalig meestoken van biomassa in bijvoor-
kan de biomassa gemakkelijker worden vermalen.
beeld de Amercentrale draagt Essent hier fors
Maar ook grootschalige vergassing van biomassa
aan bij. Wij streven ernaar om in 2015 een
en biochemische fractioneringsmethoden staan
biomassa-meestookpercentage van 50 procent
op punt van doorbreken. Op laboratoriumschaal
in onze Amercentrale te halen.
zijn deze technieken al bewezen. De volgende stap is het starten van demonstratieprojecten,
Overheid onderschrijft het belang
om ze vervolgens op te schalen.
van biobased economy
De biobased economy zal de Nederlandse
Het belang van een biobased economy wordt
kenniseconomie een impuls geven. Het is zaak
alom erkend. De overheid ziet er de noodzaak
er snel bij te zijn, nu ook in andere landen
van in. In de nota De keten sluiten uit 2007
vergelijkbare initiatieven worden ontplooid.
stelde het toenmalige kabinet dat Nederland moet uitgroeien tot een biobased economy.
Realiseren van klimaat- en energiedoelen Om de voor 2020 gestelde Europese en
Ook de Sociaal-Economische Raad (SER) riep op om stevig in te zetten op een op biomassa
Nederlandse klimaatdoelstellingen te halen is de
gebaseerde economie. Het SER-advies van eind
inzet van biomassa - naast het benutten van
2010 Meer chemie tussen groen en groei
wind en zon als duurzame energiebronnen -
concludeert dat er veel kansen liggen voor
noodzakelijk. Biomassa kan de CO2-uitstoot
economische groei en verduurzaming als
snel, grootschalig en kosteneffectief terugdringen.
Nederland nu investeert in de biobased
Nu al levert biomassa een belangrijke bijdrage
economy.
aan het realiseren van klimaat- en energiedoelen.
21
Samen op weg naar een duurzame biobased economy Het pad naar een biobased economy kent nog veel hobbels en uitdagingen. Niet alle vereiste technologieĂŤn zijn voorhanden en duurzaamheid is niet altijd vanzelfsprekend. Essent ziet duurzaamheid als een noodzakelijke voorwaarde voor een biobased economy.
22
Essent en de biobased economy
De overgang naar een biobased economy
volop van de grond. Tal van innoverende partijen
gebeurt niet van vandaag op morgen. Een econo-
weten elkaar te vinden. Zo verrijst in Delft een
mie die draait op fossiele brand- en grondstoffen
proeffaciliteit waar kennisinstellingen en bedrijven
kan niet met één knop worden omgeschakeld,
hun ideeën over de omzetting van biomassa in
omdat biomassa anders is: het heeft andere
nuttige projecten testen. De proeffaciliteit is een
eigenschappen. Ook is duurzaamheid niet
initiatief van het BE-Basic-consortium van
vanzelfsprekend. Deze omslag kost tijd en
universiteiten, onderzoeksinstellingen en
creativiteit. In de tussentijd blijven fossiele
industrie, dat grootschalige toepassingen van
brand- en grondstoffen een rol van betekenis
schone energie uit biomassa onderzoekt.
spelen. Hoe de biobased economy er precies uit
In Wageningen is de proefinstallatie AlgaeParc
zal zien, staat niet vast. Niet alle antwoorden,
gerealiseerd voor de grootschalige teelt en
oplossingen en technologieën zijn op dit
raffinage van microalgen. Daarnaast wordt in
moment bekend.
Wageningen, in nauwe samenwerking met industrie en regionale overheid, een kennis
Technologische innovatie is essentieel
centrum opgezet voor optimale benutting van
Kennisontwikkeling - onder meer over bio
biomassa voor zowel voeding als voor overige
raffinage - is één van de terreinen waar
toepassingen.
samenwerking vereist is. Bioraffinage staat nog in de kinderschoenen. Het vergt nieuwe kennis en nieuwe technologieën. Briljante uitvindingen worden vaak binnen universiteiten gedaan. Fundamenteel onderzoek is veelal de sleutel
Samenwerking over sectorgrenzen heen Technologie is niet de enige uitdaging. Cascadering vereist ‘cross-sectorale’ samen werking. Het vormgeven van de cascade kan
naar hoogwaardige toepassingen. Academici,
alleen als betrokken partijen, die van oudsher niet
industrie en overheid werken de ideeën ver
in eenzelfde keten zitten, de handen ineen slaan.
volgens verder uit. Kennisontwikkeling komt al
Partijen die momenteel nauwelijks iets met
23
Samen op weg naar een duurzame biobased economy
“ Technologische ontwikkeling is cruciaal, maar de ontwikkeling van de biobased economy is bovenal een transformatie van het gehele systeem; bio-renewable oplossingen moeten worden opgenomen in onze economie en productieprocessen.” Luuk van der Wielen, Technische Universiteit Delft
Mijlpaal in duurzame zuilvelketen: 1000ste Friese biogasinstallatie Amersfoort 2020 – Dankzij de vruchtbare samenwerking tussen Essent en FrieslandCampina draait sinds kort in Friesland de duizendste biogasinstallatie. De installatie vergist mest tot biogas, dat wordt gebruikt voor kleinschalige elektriciteit- en warmteproductie, wordt opgewaardeerd tot aardgaskwaliteit, of wordt gebruikt als transportbrandstof.
24
Essent en de biobased economy
elkaar te maken hebben, moeten mét elkaar aan
goede stromen. Die scheiding wordt bepaald
de slag. Het is zaak om over ketens heen te kijken
door een veelvoud aan criteria, waarin factoren
en op zoek te gaan naar partners. En hierin te
als broeikasgasemissies, biodiversiteit, impact
volharden. De ingeslagen weg die moet leiden naar een biobased economy vereist een langdurige en onherroepelijke betrokkenheid van alle partijen. Ook van de overheid, die moet zorgen voor een stabiele regelgeving en een gelijkwaardig Europees speelveld.
Duurzaamheid is voorwaarde
Duurzaamheid is niet vanzelfsprekend in een biobased economy. Biomassa is namelijk niet per definitie duurzaam.
Duurzaamheid is niet vanzelfsprekend in een biobased economy. Biomassa is namelijk niet per
op de bodem, watergebruik en sociale effecten
definitie duurzaam. Aan de productie van bio-
een rol spelen. Belangrijk is dat de hele keten
massa kleven potentiële nadelen, zoals
bekeken wordt: van pre-harvesting (teelt en
ontbossing, uitbuiting, aantasting van natuur
logistiek), post-harvesting (bewerking) tot en met
gebieden, onbalans in de mineralenhuishouding,
de omzetting in eindproducten.
milieuvervuiling en concurrentie met de voedsel-
Gelukkig brengt cascadering ook hier uit-
voorziening. Alleen wanneer een biobased
komst. Innovatieve technieken maken het
economy niet gepaard gaat met negatieve
mogelijk om niet het voedsel (bijvoorbeeld maïs),
invloeden op mens, natuur en omgeving kan er
maar de reststromen die niet voor voedsel
sprake zijn van een daadwerkelijk groene revo
geschikt zijn (bijvoorbeeld maïsloof), als grond-
lutie. Duidelijke kaders en certificering maken
stof en/of brandstof in te zetten.
het mogelijk om foute biomassa te scheiden van
Het gewas wordt dan én voedsel én grondstof.
25
Samen op weg naar een duurzame biobased economy
“ Zelfs in conservatieve schattingen is het potentieel van wereldwijde biomassaproductie groot: technische beschikbaarheid van biomassa zal geen struikelblok zijn voor de biobased economy. Het succes zal afhankelijk zijn van duurzaamheid. Bedrijven, overheden en kennisinstellingen zullen dit samen moeten realiseren door afspraken te maken over criteria, meet- en certificeringsmethoden. Hier is een intrinsieke motivatie voor, want duurzaamheid zal in toenemende mate: • een license to operate zijn, • vertaald worden in marktwaarde en omzet (zie bijvoorbeeld Dow Jones Sustainability Index), • voordelen bieden voor early movers die criteria en certificering mede vormgeven, • noodzakelijk zijn voor acceptatie door samenleving en klanten.” Luuk van der Wielen, Technische Universiteit Delft
26
Essent en de biobased economy
Essent ziet duurzaamheid als een noodzake-
belang is”, stelt het rapport van de Commissie
lijke voorwaarde voor een biobased economy.
Corbey. Inmiddels is door de zogenaamde
Ook de overheid erkent het belang van duur-
Cramer–criteria een belangrijke bijdrage geleverd
zaamheid in een bio-economie. In januari 2011
aan het formuleren van duurzaamheidseisen in
verscheen het rapport Duurzaamheid en
Europese wet- en regelgeving.
Daadkracht van de Commissie Duurzaamheids-
De overheid kan de transitie naar een bio
vraagstukken Biomassa (Commissie Corbey).
based economy faciliteren met de juiste
De commissie stelt dat harde voorwaarden voor
beleidskaders en -instrumenten, die barrières in
duurzaamheid nodig zijn, gezien de risico’s van
de invoering wegnemen en een eerlijk speelveld
grootschalige inzet van biomassa. Overheid en
ondersteunen. Het gaat onder andere om
bedrijfsleven geven samen vorm aan deze voor-
financiële ondersteuning, garantieregelingen
waarden, waarna wet- en regelgeving volgt.
en flankerend beleid ter ondersteuning van
Essent werkt hier aan mee en streeft naar een
investeringen in technologische innovaties,
eenduidig, internationaal en duurzaam
bijvoorbeeld met vergunningsprocedures voor
certificeringssysteem.
experimentele bioraffinagefaciliteiten. Verschillen in wet- en regelgeving en in
Internationale criteria en eerlijke
stimuleringsmaatregelen zorgen voor oneerlijke
beleidskaders zijn nodig
concurrentie. Als voorloper in de biobased
Internationale, eenduidige criteria zijn nodig
economy en omwille van het belang voor de
om de biobased economy te vrijwaren van
Nederlandse economie, bepleit Essent dat de
nieuwe sociale en milieuproblemen. Ons land
Nederlandse overheid in de Europese politiek
loopt voorop met het opstellen van duurzaam-
een voorvechter moet zijn om binnen Europa een
heidscriteria. “Nederland was een van de eerste
eerlijk speelveld te realiseren voor partijen die
landen die erkende dat duurzaamheid bij de
actief zijn in de biobased economy.
inzet van biomassa in de energiesector van groot
“ Duurzaamheid moet niet geadresseerd worden op de manier zoals dat vandaag de dag gebeurt: één issue per jaar en keer op keer reagerend op de publieke opinie. Men moet alle issues begrijpen (met name ook de impact op de vruchtbaarheid van de bodem) en robuuste oplossingen bedenken.” Johan Sanders, Wageningen University and Research Centre
27
Essent als logische partner Essent gaat zelf, maar juist ook in samenwerking met industriĂŤle partners, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties, aan de slag om de biobased economy vorm te geven. Als grootste duurzame energieproducent van Nederland en een voorloper in de toepassing van biomassa is Essent een logische partner. Essent maakt zich al langer sterk voor kennisontwikkeling, transparantie en certificering, importeert grote hoeveelheden biomassa en draagt fors bij aan de realisatie van Nederlandse energie- en klimaatdoelen.
28
Essent en de biobased economy
27
Essent als logische partner
“ Om de transitie naar een biobased economy te bespoedigen dient zoveel mogelijk gebruik te worden gemaakt van bestaande industriële infrastructuren en in samenwerking met stakeholders die reeds actief zijn op het gebied van biomassalevering en –benutting. Parallel daaraan kunnen nieuwe hoogefficiënte raffinageconcepten worden ontwikkeld voor implementatie op de (middel)lange termijn.” René van Ree, Wageningen University and Research Centre
Primeur: Essent vergroent kolencentrale voor meer dan 50% Geertruidenberg 2015 – De Amerecentrale van Essent in Geertruidenberg draait sinds kort continu op meer dan 50% meestook van biomassa. Essent heeft hiermee een wereldwijde primeur. Eerder liep het energiebedrijf al internationaal voorop met een meestook van 33%.
30
Essent en de biobased economy
Essent loopt voor op het gebied van biomassa.
een relatief lage temperatuur. Zo ontstaat
Al meer dan twintig jaar zet ons energiebedrijf
zogenaamde getorrificeerde biomassa, ook wel
biomassa in en is het intussen de grootste
biokolen genoemd. Deze biokolen hebben een
producent van groene stroom. De Amercentrale in
hogere energie-inhoud, maar een lager volume,
Geertruidenberg draait de laatste jaren voor een
wat de transportkosten verlaagt.
groot deel op biomassa. Sinds begin deze eeuw worden er houtpellets verstookt. Op het terrein staat ook een houtvergasser die gestookt wordt op zogenoemd B-hout (sloop- of afvalhout uit de bouw en de houtverwerkende industrie). Intussen is meer dan vier miljoen ton biomassa ingezet om groene stroom te produceren. Met een meestook van 33 procent biomassa op massa basis loopt Essent internationaal voorop.
Essent loopt voor op het gebied van biomassa. Al meer dan twintig jaar zet het energiebedrijf biomassa in.
Recent zijn belangrijke stappen gezet in het opschroeven van de meestook naar minimaal 50 procent op massabasis.
Daarnaast kunnen biokolen in de buitenlucht worden opgeslagen en kunnen ze via de reguliere transportbanden en molens in de ketel worden
Essent betrokken bij tal van bioprojecten De opschaling van meestook in de Amer
ingevoerd. Essent gaat aanzienlijke hoeveelheden biokolen meeverbranden in haar centrales.
centrale is één van de vele projecten van Essent
Het bedrijf heeft hiervoor contracten getekend
in het kader van een bio-economie. We zijn ook
met Topell Energy B.V. en Stramproy Green
betrokken bij de ontwikkeling van torrefactie.
Coal B.V., die in Nederland moderne fabrieken
Bij torrefactie wordt biomassa broos gemaakt bij
aan het bouwen zijn om biokolen te produceren.
“ Door - qua infrastructuur, scheiding en verwerking om te kunnen gaan met organische reststromen van een variërende samenstelling, kan Essent veel waarde toevoegen aan de biobased economy.” André Faaij, Copernicus Instituut (Universiteit van Utrecht)
31
Essent als logische partner
“ Essent stuwende kracht achter biobased economy” Den Bosch, 2020 - De biobased economy is bijna een feit. Nederland staat wereldwijd te boek als biomassa-hub. Miljoenen tonnen komen binnen via de havens, alles met een certificaat dat de duurzaamheid garandeert en waarbij ook indirecte effecten op milieu en maatschappij proactief geanalyseerd en getoetst zijn. De biomassa wordt verwerkt bij één van de vele bioraffinaderijen die Nederland rijk is. Het afgelopen decennium is Essent een belangrijke stuwende kracht geweest achter tal van bio-initiatieven. Essent wekt al tientallen jaren op veel locaties duurzame energie op waarbij ook vrijkomende restwarmte nuttig wordt ingezet. Dat gebeurt bij grootschalige installaties als de Amercentrale, maar ook bij tal van (petro)chemische clusters, papierfabrieken en metaalbedrijven. Sommige van deze elektriciteitscentrales draaien op onder meer lignine, een restproduct uit de bioraffinage. Andere centrales gebruiken syngas, verkregen door het vergassen van diverse soorten (rest-)biomassa en van brandbaar restafval. Ook bio-olie en gas worden ingezet voor de elektriciteitsproductie, nadat de nuttige componenten voor diverse andere industriële producten er uitgehaald zijn. Peter Terium blikt terug op Essent in de BBE in de jaren ‘10 van de 21e eeuw.
32
Essent en de biobased economy
Een andere ontwikkeling in de biobased
Union gecontroleerd wordt. De methode start bij
economy is de productie van biogas (groen gas).
de oorsprong van de biomassa en beoordeelt de
Op meerdere locaties produceert en gebruikt
gehele keten vanaf die oorsprong tot het uit
Essent biogas uit mest en andere biomassa.
eindelijke gebruik. Meer dan 85 procent van de
Eén van die projecten wordt gerealiseerd in
biomassa die Essent gebruikt is inmiddels
Zeewolde, waar duizenden woningen en kantoren
gecertificeerd. Essent beziet momenteel hoe
verwarmd zullen worden door zogeheten
indirecte effecten, zoals bijvoorbeeld indirect
Poldergas uit een biovergister. Een warmtekracht-
land-use change kunnen worden bepaald en hoe
koppeling zet het biogas om in duurzame
dit in het label op te nemen is.
elektriciteit en warmte. De warmte die vrijkomt wordt gebruikt voor het (warmte)distributienet van de Polderwijk. Als marktleider in groen gas is Essent voortdurend op zoek naar nieuwe mogelijkheden in deze markt.
Ervaring met duurzaamheids vraagstukken Essent heeft inmiddels ruime ervaring met
Als marktleider in groen gas is Essent voortdurend op zoek naar nieuwe mogelijkheden in deze markt.
duurzaamheidsvraagstukken. In 2001 richtte Essent het certificeringssysteem Green Gold
Daarnaast wordt getracht het label onaf
Label op. Het label garandeert dat de biomassa
hankelijk te maken, zodat het breed ingezet kan
duurzaam wordt geproduceerd, wat door de
worden, niet alleen in de energiesector, maar ook
externe en onafhankelijke certificeerder Control
in andere sectoren.
33
Essent als logische partner
Essent heeft inmiddels ruime ervaring met duurzaamheidsvraagstukken. In 2001 richtte Essent het certificeringssysteem Green Gold Label op.
34
Essent en de biobased economy
Innoverende samenwerkingsverbanden Essent onderschrijft het belang van inno足 verende samenwerkingsverbanden in de biomassaketen. Voor onze onderneming is
Enkele tientallen van hen hebben reeds belangstelling getoond voor de productie en levering van energie uit onder meer biomassa. Deze succesvolle samenwerking maakt ons
samenwerking niet nieuw. Er lopen tal van
enthousiast om meer samenwerkingsverbanden
足gezamenlijke initiatieven. Zo bundelt Essent met
aan te gaan en zo de biobased economy tot een
FrieslandCampina de krachten om de productie
succes te maken.
en levering van groene energie door melkvee足 bedrijven te stimuleren. Melkveehouders van FrieslandCampina worden door Essent begeleid
Slotwoord Wij vertrouwen erop dat deze brochure u een
in het opzetten van lokale initiatieven.
duidelijk beeld heeft geschetst van onze visie op
Via Essent koopt FrieslandCampina zogenaamde
de biobased economy. Wij gaan graag met u in
groencertificaten van de eigen melkveehouders.
gesprek om de krachten te bundelen.
Samenwerking is voor Essent niet nieuw. Op het ogenblik lopen tal van gezamenlijke initiatieven.
35
Colofon Deze brochure is tot stand gekomen met medewerking van: André Faaij
Teksten en structuur
André P.C. Faaij is hoogleraar Energy System Analysis
Roland Berger Strategy Consultants
aan het Copernicus Instituut voor Duurzame
i.s.m. Addo van der Eijk
Ontwikkeling van de Universiteit Utrecht. Hij heeft een achtergrond in scheikunde en milieuweten
Beeldmateriaal
schappen en is gepromoveerd op o nderzoek naar
Castel Communicatie/Bart Willemsen
energieproductie uit biomassa en afval. Ontwerp en realisatie René van Ree
Wit Creatives
René van Ree is Programma Manager Bioraffinage en Bioenergie aan het DLO-instituut Food Biobased
Communicatieadvies
Research van Wageningen University and Research
Barbara Vos
Centre. Daarnaast is hij de coördinator van IEA Bioenergy Task 42 op het gebied van de Bioraffinage
Grafiek
en co-chairman van het European Biofuels Technology
buro RuSt, Barbara Vos
Platform. Publicatie Johan Sanders
© augustus 2011
Johan P.M. Sanders is hoogleraar Valorisatie van plantaardige productieketens aan de Wageningen
Contactgegevens
University and Research Centre, gericht op de ont
Wilt u meer informatie over de innovatieactiviteiten
wikkeling van bulkchemicaliën en andere waardevolle
van Essent of de in deze brochure beschreven
producten uit grootschalige en kleinschalige bio
ontwikkelingen, neem dan contact op met:
raffinage-processen. Eerder bekleedde hij verschillende researchfuncties bij AVEBE en Gist-brocades.
Essent New Energy
Luuk van der Wielen
073 853 13 12
Luuk A.M. van der Wielen is hoogleraar BioSeparation
innovatie@essent.nl
Technology aan de Technische Universiteit Delft
Postbus 689
(Faculteit Toegepaste Natuurwetenschappen).
5201 AR ’s-Hertogenbosch
Daarnaast is hij directeur van BE-Basic, gasthoog
Willemsplein 4
leraar aan de Technische Universiteit van Maleisië
5211 AK ’s-Herthogenbosch
en heeft hij een breed scala van internationale, industriële en overheidsadviesfuncties.
36
www.essent.nl
31