Dag mee met Joke Hendriks
De patiëntbespreking wordt afgemaakt, zakelijk en snel. Moet die buik opnieuw open? Is die patiënt geopereerd? Is het gelukt? Zit die persoon goed in de pillen?
Bikkelen Na de bespreking is het voor Hendriks haasten naar haar volgende afspraak, met een promovenda. Tussendoor zegt ze: “Chirurgen worden wel vaker wat koel en gereserveerd gevonden. We kunnen wat direct over komen. Zo praten wij een beetje… Sommige geneeskundestudenten vinden dat confronterend en zien op tegen een stage bij de chirurgen, anderen vinden dat directe juist prettig. Ons vak ís ook direct. Maar dat is omdat je soms acuut moet reageren. Je mag nu eenmaal niet in paniek raken wanneer er iets misgaat. Als een buikslagader gescheurd is, kun je daar niet even drie uur over gaan nadenken. En in zo’n onverwachte situatie als daarnet, wanneer er een complicatie is opgetreden, moet je ook snel kunnen beslissen.” Razendsnel bespreekt copromotor Hendriks de vorderingen van haar promovenda Jorinde. Die promoveert naast haar opleiding tot chirurg. “Bikkelen dus”, stelt Hendriks. Ze weet waar ze het over heeft: tijdens haar opleiding begon ze aan een klinisch onderzoek naar de behandeling
De hele stoet chirurgen en assistenten gaat nu op bezoek bij de patiënten op de afdeling. Een bejaarde, Rotterdamse mevrouw wordt ontslagen uit het ziekenhuis, met een voet die nog steeds ernstig is verkleurd. Hendriks vraagt of ze inmiddels hulp heeft geaccepteerd voor thuis. Dat heeft ze dan toch, eindelijk. “Ik ben gewoon koppig”, zegt ze lachend. Hendriks glimlacht, maar is dan ook streng: “Wanneer u weer klachten heeft en u komt terug, dan weet u wel wat mijn antwoord zal zijn, toch?” De mevrouw knikt want ze beseft: dan moet het been geamputeerd worden. Hendriks later: “Ze moet ontzettend veel pijn hebben aan haar been, maar ze wil hem absoluut niet kwijt. Dat heb ik dan te respecteren. De patiënt is autonoom.”
Ingewikkelde puzzels Toen Hendriks uit het Brabantse Zevenbergen Geneeskunde ging studeren in Rotterdam, verlangde ze al naar het echte werk met mensen van vlees en bloed. “De eerste jaren van de opleiding gingen natuurlijk om pure kennisvergaring: celbiologie, biochemie, fysica, fysiologie. En maar met die pipetjes aan de slag, je werd er wel eens gestoord van. Ik wilde al vanaf de middelbare school chirurg worden. Dat leek me een mooi vak. Ik wilde in elk geval oplossingsgericht
‘De afweging óf je opereert is vaak moeilijker dan het zetten van de juiste steek’ van patiënten met een symptomatische halsslagadervernauwing. Dat resulteerde begin dit jaar in een proefschrift. Ze verrichtte haar onderzoek voornamelijk naast het dagelijks werk. De bespreking duurt amper een kwartier. En hopla, dan moet Hendriks weer door. Het is de hoogste tijd voor de visites bij de patiënten.
Gewoon koppig Tijdens de wandeling vertelt Hendriks over de patiëntbespreking: “Tijdens mijn opleiding ging dat anders: toen besprak je alles in het bijzijn van de patiënt. Deze bespreking met artsen onderling biedt een betere kwaliteitsgarantie. Iedereen is overal van op de hoogte. En trouwens: wanneer je met de andere chirurgen gaat discussiëren over de patiënt waar de patiënt bij is, dan denkt die ook: ‘Waar hebben ze het over?’”
14 erasmusalumni. magazine
werken, met patiënten. Ik herinner me dan ook het beste van de opleiding dat er op een gegeven moment specialisten in aanwezigheid van patiënten college kwamen geven, bedside teaching heet dat. Misschien had ik toen het besef: kennis erin stampen is belangrijk, maar uiteindelijk komt een patiënt niet met een verhaal over zijn bloedcirculatie naar je toe. De patiënt tilt de broekspijpen op en dan is het van: oh, zwarte tenen.” Hendriks wijst naar een advertentiefoto aan het prikbord, met een knappe dokter erop. Trots: “Dat is mijn man. Hij is maag-, darm- en leverchirurg in het Maasstadziekenhuis. Deze subspecialisatie van de chirurgie leek me aanvankelijk erg interessant.” Het werd de vaatchirurgie. “Het is een bijzondere combinatie van grote complexe chirurgie en subtiele endovasculaire technieken. De behande-
ling van de patiënt is multidisciplinair en het kan technisch gezien behoorlijk ingewikkeld zijn. Dat maakt het uitdagend.” De complexiteit betekent volgens Hendriks ook dat specialisatie binnen de chirurgie onvermijdelijk is. En ervaring onontbeerlijk. “Ik probeer de chirurgen in opleiding bijvoorbeeld te leren dat je chirurgisch technisch naar een CT-scan moet kijken, zodat je meteen de juiste operatieve benadering kiest Dat leer je niet door een paar jaar Geneeskunde te studeren. Dat kun je eigenlijk alleen maar leren door specifieke ervaring op te doen.” Gaandeweg lukt alles steeds sneller, merkte Hendriks, als bij het oplossen van ingewikkelde puzzels.
Een aap als chirurg Maar chirurgie is meer dan dat, benadrukt Hendriks “Natuurlijk ben ik erg blij wanneer een moeilijke operatie goed is gelukt. Maar uiteindelijk mag je nooit vergeten dat je met mensen werkt. Dat de patiënt behoort tot de kern van het vak. Zoals mijn opleider aan het Erasmus MC, professor H.A. Bruining, die inmiddels met emeritaat is, wel eens zei: ‘een aap kun je ook leren opereren’. Dat heb ik goed in m’n oren geknoopt. Wat hij daarmee wilde zeggen was dat je natuurlijk geen twee linkerhanden mag hebben als chirurg, maar dat het niet alleen gaat om het zetten van de goede steekjes en klemmetjes. Het gaat vooral om de juiste diagnose en de juiste operatie voor de specifieke patiënt. Het kan zomaar gebeuren dat je de ene patiënt met dezelfde kwaal wél opereert, en de andere niet. Het is altijd een afweging die je als chirurg samen met de patiënt in vertrouwen maakt. En die afweging maken is spannender en soms moeilijker dan het zetten van de juiste steek. Dat probeer ik ook aan anderen te leren.” Hendriks heeft geen vaste assistenten onder haar hoede. “Het meester-gezelprincipe is verleden tijd. Dat is aan de ene kant misschien jammer, maar aan de andere kant is dat ook professioneler. In de huidige opleiding tot chirurg zijn duidelijke einddoelen gedefinieerd, met veel beoordelingsmomenten. Dit maakt de opleiding gestructureerd en transparant, maar of je er een betere chirurg door wordt moet nog blijken.”
Acceptabele risico’s Het volgende bezoek aan de patiënt: Een man van middelbare leeftijd met blauw verkleurde tenen aan een van de voeten, zonder dat het