ΤΑΣΕΙΣ 2011 by ΕΠΙΛΟΓΗ

ΘΕΣΜΟΙ • ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ • AΝΑΠΤ YΞΗ

ISSN 1105-252X

ΤΑΣΕΙΣ 2011

ΕΤΗΣΙΑ ΕΚ∆ΟΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟΥ ΕΠΙΛΟΓΗ • ΜΑΡΤΙΟΣ 2011 • 28o ΕΤΟΣ

ΓΚ. ΧΑΡ∆ΟYΒΕΛΗΣ • Ε. ΛΟΥΡH-∆ΕΝ∆ΡΙΝΟY • Γ. ΣΤΟΥΡΝAΡΑΣ • Γ. ΒΑΡΟΥΦAΚΗΣ • Γ. ΚΑΤΣΟΥΛAΚΟΣ • Π. ΚΑΖAΚΟΣ • Π. ΣΑΚΕΛΛAΡΗΣ Ν. ΚOΝΣΟΛΑΣ • Λ. ΤΣΙΠΟYΡΗ • Ρ. ΦΑΚΙΟΛAΣ • Γ. ΒAΜΒΟΥΚΑΣ • ΧΡ. ΖΕΡΕΦOΣ • ΑΝΤ. ΛΙΒΙΕΡAΤΟΣ • Μ. ΣΑΝΤΑΜΟYΡΗΣ • Κ. ΣΚΑΝΑΒH Φ. ΚΟΥΝΤΟYΡΗ • Γ. ΓΡΑΜΜΑΤI∆ΗΣ • ∆. ΒΕΡΡΟΙOΠΟΥΛΟΣ • ∆. ΝΙΚΟΛAΟΥ • Ν. ΓΕΩΡΓΙΚOΠΟΥΛΟΣ • Ν. ΑΓΓΕΛOΠΟΥΛΟΣ Κ. ΛΑΜΠΡΙΝΟΠΟΥΛΟΣ • Γ. ΜEΡΓΟΣ • Μ. ΑΝΤΩΝAΚΗ • ∆. ΜΠΟΥΡΑΝΤAΣ

Γίνετε συνδροµητής στην ΕΠΙΛΟΓΗ Το πακέτο συνδροµής περιλαµβάνει: 6 διµηνιαίες εκδόσεις ΕΠΙΛΟΓΗ και 5 ετήσιες εκδόσεις. Επιπλέον, παρέχεται 20% έκπτωση στις online βάσεις δεδοµένων του economics.gr ΜΗΝΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ

ΕΚ∆ΟΣΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟ, 1ος -2ος

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

ΤΑΣΕΙΣ© ΕΤΗΣΙΑ ΕΚ∆ΟΣΗ ΕΠΙΛΟΓΗ

ΜΑΡΤΙΟΣ

ΕΠΙΛΟΓΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟ, 3ος -4ος

ΑΠΡΙΛΙΟΣ

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ© ΕΤΗΣΙΑ ΕΚ∆ΟΣΗ ΕΠΙΛΟΓΗ

ΜΑΪΟΣ

ΕΠΙΛΟΓΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟ, 5ος -6ος

ΙΟΥΝΙΟΣ

ΕΠΙΛΟΓΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟ, 7ος -8ος

ΙΟΥΛΙΟΣ

ΕΠΙΛΟΓΗ ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΩΝ©- Corporate Value ΕΤΗΣΙΑ ΕΚ∆ΟΣΗ ΕΠΙΛΟΓΗ

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ

Νοµοί της Ελλάδας© ΕΤΗΣΙΑ ΕΚ∆ΟΣΗ ΕΠΙΛΟΓΗ

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ

ΕΠΙΛΟΓΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟ, 9ος -10ος

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ του ΧΡΗΜΑΤΟΣ© ΕΤΗΣΙΑ ΕΚ∆ΟΣΗ ΕΠΙΛΟΓΗ

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ

ΕΠΙΛΟΓΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟ, 11ος -12ος

∆ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

∆είτε πληροφορίες για την ΕΠΙΛΟΓΗ και τις ετήσιες εκδόσεις της ALLMEDIA στο δικτυακό τόπο www.epilogimag.gr

ΕΤΑΙΡΕΙΑ: ΠΑΡΑΛΗΠΤΗΣ: ΤΗΛΕΦΩΝΟ:

ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ: FAX:

E-MAIL:

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ:

ΥΠΟΓΡΑΦΗ:

ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΜΕ ΕΠΙΛΕΞΤΕ

ΤΡΟΠΟΣ ΠΛΗΡΩΜΗΣ:  ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΕ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ: ALPHABANK: GR15 0140 1030 1030 0232 0001 786 (ALL MEDIA A.E.) ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ: GR70 0110 0800 0000 0804 7142 701 (ALL MEDIA A.E.) ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ: GR70 0172 0110 00 5011 016125 652 (ALL MEDIA A.E.) ΠΡΟΣΟΧΗ! Για να γίνει η πιστωση, παρακαλούμε γράψτε στο παραστατικό της κατάθεσης τον αποστολέα και στείλτε το στο fax: 210 64 24 850.

ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΜΕ ΕΠΙΛΕΞΤΕ

 ΝΑ ΣΤΑΛΕΙ ΕΙΣΠΡΑΚΤΟΡΑΣ (για την περιοχή της Αθήνας)  ΘΑ ΠΕΡΑΣΩ ΑΠΟ ΤΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΣΑΣ  ΧΡΕΩΣΤΕ ΤΗΝ ΚΑΡΤΑ VISA

Αριθμος Κάρτας: ............................................

Ονοματεπώνυμο: ....................................................................................................................... Λήξη: ............................................................... Υπογραφή: .....................................................  ΧΡΕΩΣΤΕ ΤΗΝ ΚΑΡΤΑ DINERS

Αριθμος Κάρτας: ............................................

follow link

Κατηγορία Συνδρομής Ιδιώτες - Επιχειρήσεις Τράπεζες - Ασφάλειες - Δημόσιο Φοιτητές (αποστολή φοιτητικής ταυτότητας)

Ετήσια

Διετής

88 €

160 €

125 €

225 €

48 €

88 €

* Επίσης: Ν.Π.Δ.Δ. - Οργανισμοί - Πρεσβείες - Βιομηχανικά & Επιχειρηματικά Συγκροτήματα

Συδρομή Εξωτερικού

165 €

275 €

Συνδρομή φοιτητών εξωτερικού (αποστολή φοιτητικής ταυτότητας)

115 €

185 €

Στις τιμές περιλαμβάνεται Φ.Π.Α. 5% ΓΝΩΣΗ • ΕΠΕΝ∆ΥΣΗ • ΑΝΑΠΤΥΞΗ • ΑΞΙΑ • KNOWLEDGE • INVES

TMENT • DEVELOPMENT VALUE ΓΝΩΣΗ • ΕΠΕΝ∆ΥΣΗ • ΑΝΑ

Θεοφάνους 19-21, 115 23 Αθήνα τηλ.: 210 64 23 688, fax: 210 64 24 850 e-mail: sindromes@allmedia.gr

ΓΝΩΣΗ • ΕΠΕΝ∆ΥΣΗ • ΑΝΑΠΤΥΞΗ • ΑΞΙΑ • KNOWLEDGE • INVES

follow link

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

★

ΤΑΣΕΙΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

www.epilogimag.gr

εΤηΣΙΑ εκδοΣη, Με Τη ΣΥνερΓΑΣΙΑ ΤοΥ ΠερΙοδΙκοΥ ΕΠΙΛΟΓΗ, ΜΑρΤΙοΣ 2011

ΤΑΣΕΙΣ η οικονομία, η πολιτική, οι επενδύσεις, η επόμενη μέρα στην ελλάδα και τον κόσμο // Από το επιτελείο των ΤΑΣΕΩΝ

ΙδΙοκΤηΣΙΑ ALLMEDIA ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Α.Ε. Θεοφάνους 19 - 21, 115 23 Αθήνα, τηλ.: 210 - 6401850

10 | κόσµος // παλιρροϊκΗ οικονομια

εκδοΤηΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

12 | Ευρωπαϊκή Ένωση // στον Δρομο μιασ πιο ουσιαστικΗσ ΕνωσΗσ

δΙεΥΘΥνΣη εκδοΣηΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ δΙεΥΘΥνΣη ΣΥνΤΑΞηΣ ΘΩΜΗ ΜΕΛΙ∆OY εΜΠορΙκη δΙεΥΘΥνΣη ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑ∆ΑΚΗΣ δΙεΥΘΥνΣη δΙΑφηΜΙΣηΣ ΜΑΡΙΝΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΤΜηΜΑ δΙΑφηΜΙΣηΣ ΦΛΩΡΑ ΛΕΝΟΥ, ΛΙΤΣΑ ΦΡΑΓΚΟΥ ART DIRECTOR ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΦΩΚΑΣ ΑΤελΙε ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΠΑΠΑ∆ΕΑ

16 | αναπτυσσόµενες χώρες // πολυπολικοσ κοσμοσ

42 | τράπεζες/Ηπα/κόσµος // Δυο χρονια προθΕσμια

18 | Ηνωµένες πολιτείες/ κόσµος // ο κινΔυνοσ μπορΕι να ΕπιστρΕψΕι απο τΗν πισω πορτα

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Τιμή πώλησης: € 20

22 | ιαπωνία // Ενα ιΔιαιτΕρο παραΔΕιγμα αντιΦασΕων και αρμονιασ

διεισδυτική ματιά στην ελληνική οικονομία // Από το επιτελείο των ΤΑΣΕΩΝ 48 | Ύφεση και Ελλείµµατα // ανασυνταξΗ ΔυναμΕων 52 | χρηµατοπιστωτικός τοµέας // καιροι υψΗλων απαιτΗσΕων

24 | κίνα // Η ΔυναμΗ τΗσ ανατολΗσ

56 | τιµές // Η πολιορκια τΗσ υΦΕσΗσ

26 | αναπτυσσόµενες οικονοµίες // θΕατΕσ σΕ αλλο Εργο

60 | Δηµόσια οικονοµικά // νΕα ροτα

28 | κρατικά Επενδυτικά κεφάλαια // οι μΕγαλοι ΕπΕνΔυτΕσ

Σελ. 42

38 | τράπεζες/Ευρώπη // ο χρονοσ τΗσ ΒασιλΕιασ

14 | Ηνωµένες πολιτείες // ισορροπιΕσ ισχυοσ

20 | Ευρωπαϊκή Ένωση // το μΕγαλο Ευρωπαϊκο στοιχΗμα

ΔΥΟ ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΟΘΕΣΜΙΑ

36 | Επενδύσεις και αποδόσεις // χρυσο καταΦυγιο

40 | τράπεζες-Ευρώπη // κΕρΔΗ για τουσ μΕγαλουσ

© Τα δημοσιευόμενα άρθρα, στατιστικές σειρές, πίνακες και διαγράμματα αποτελούν ιδιοκτησία της έκδοσης. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγή, αναδημοσίευση ή αναφορά μέρους ή συνόλου των περιεχομένων χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη.

ΤΡΑΠΕΖΕΣ

34 | Επενδύσεις // Η ΕποχΗ των PAPER COMMODITIES

30 | Επενδύσεις // τα κΕρΔΗ τΗσ συγκυριασ 32 | Επενδύσεις // ΕπΕνΔυτΕσ και ΕπΕνΔυσΕισ σΕ ασταθΕισ καιρουσ

62 | αγορά Εργασίας // ραγΔαια ΕπιΔΕινωσΗ 64 | παραγωγή // καθοΔικΗ πορΕια 66 | Επενδύσεις & κατανάλωση // ισορροπια σΕ αναΖΗτΗσΗ 68 | Εξωτερικές συναλλαγές // ο καθρΕπτΗσ τΗσ οικονομιασ

follow link

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

★

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΑΣΕΙΣ 74 | Η νΕα ευρωπαϊκΗ αρχιτεκτονικΗ και η ελληνικΗ προοπτικΗ Από τον Γ κ Ι κ α Χ α ρ δ ο Υ β ε λ η Καθηγητή στο Τμήμα Χρηματοοικονομικής και Τραπεζικής Διοικητικής του Πανεπιστημίου Πειραιώς, & Οικονομικό Σύμβουλο του Ομίλου Eurobank EFG.

80 | Ο ι παγκΟσμιες ανισορροπΙες και η στρατηγικΗ πρΟληψΗς τους Από την Ε λ ε ν η Λ ο υ ρ η - Δ ε ν δ ρ ι ν ο υ Υποδιοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, καθηγήτρια στο Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

84 | Η αξια της συνεργασιας και το ελληνικο μοντελο μη-συνεργασιας Από τον Γ ια ν ν η Σ τ ο υ ρ ν α ρ α Καθηγητή Οικονομικών του Πανεπιστημίου Αθηνών και Γενικό Διευθυντή του ΙΟΒΕ.

92 | Ο νεος ευρωπαϊκος ορθολογισμος: ΜΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΕΝΗΣ «ΑΝΟΗΣΙΑΣ» Από τον Γ ια ν η Βα ρ ο υ φ α κ η Καθηγητή Οικονομικής Θεωρίας στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών.

100 | ΜΟΝΟ ΔΡΟΜΟΣ Η ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ Από τον Γ Ι Α ΝΝΗ Κ Α Τ Σ Ο Υ Λ Α ΚΟ Καθηγητή στο Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

110 | ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΜΝΗΜΟΝΙΟ Από τον Π Α ΝΟ Κ Α Ζ Α ΚΟ Ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

118 | ΟΙ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΗΜΕΡΙΝΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΑ Από τον Π ΛΟ Υ Τ Α Ρ Χ Ο Σ Α ΚΕΛΛ Α ΡΗ Αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.

ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ ΑΝΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΡΟΛΗΨΗΣ Σελ. 82

124 | Ε ΝΔΟΓΕΝΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΜΙΑ ΙΣΧΥΡΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΥΦΕΣΗ Από τον Ν Ι ΚΟ ΚΟΝ Σ ΟΛ Α Καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου και επίτιμο πρόεδρο του Ινστιτούτου Περιφερειακής Ανάπτυξης.

132 | ΚΡΙΣ Η ΚΑΙ ΑΝΑΚΑΜΨΗ: Η ΑΙΣΙΟΔΟΞΗ ΟΠΤΙΚΗ Από την Λ ε ν α Τ σιπ ο υ ρ η Καθηγήτρια στο τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών.

136 | ΓΚΡΙ ΖΟΣ Ο ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΑ Από τον ΡΟ Σ Ε Τ Ο Φ Α Κ Ι ΟΛ Α Ομότιμο καθηγητή του ΕΜΠ.

140 | Η ΕΥΘΡΑΥΣΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Από τον Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Ο Β Α Μ ΒΟ Υ Κ Α Αναπληρωτή καθηγητή του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

follow link

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

★

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 150 | Ε ΚΡΗΚΤΙΚΟΣ Ο ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ Από τον Χ ΡΗ Σ Τ Ο Ζ ΕΡΕΦΟ Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ακαδημαϊκό, επόπτη του Κέντρου Ερεύνης Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ 186 | Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΙΣ ΑΞΙΕΣ Από τον Γ Ι Α ΝΝΟ Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Ι ΔΗ Πρόεδρο του Ελληνοαμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου.

190 | ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Από τον Δ η μ η τ ρ η Β ε ρ ρ ο ι ο π ο υ λ ο Διευθύνοντα Σύμβουλο της Alkeon Partners, Μέλος ΔΣ του ΙΟΒΕ.

152 | Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ, ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ ΜΕΞΙΚΟ Από τον Α Ν Τ Ω ΝΗ Λ Ι Β Ι ΕΡ Α Τ Ο

194 | Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΩΝ ΘΕΣΜΩΝ Από τον Δ Ι ΟΝ Υ Σ Η Ν Ι ΚΟΛ Α Ο Υ

156 | Η ΣΘΕΝΑΡΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΠΡΑΣΙΝΟ ΣΤΟΙΧΗΜΑ Από τον Θ Α Ν Α Σ Η Α Ν Τ Ω Ν Ι Ο Υ

198 | σ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΗς ΣΥΝΑΙΝΕΣΗΣ Από τον Κ Ω Ν Σ Τ Α Ν Τ Ι ΝΟ Λ Α Μ Π Ρ Ι ΝΟ Π Ο Υ ΛΟ

162 | ΠΡΑΣΙΝΑ ΚΤΙΡΙΑ: ΤΟ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ Από τον Μ Α Τ Θ Α Ι Ο Σ Α Ν Τ Α Μ Ο Υ ΡΗ Καθηγητή Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρο του Κέντρου Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας.

166 | ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ Από την Κ Ω Ν Σ Τ Α Ν Τ Ι Ν Α Σ Κ Α Ν Α ΒΗ Καθηγήτρια Περιβαλλοντικής Επικοινωνίας και Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.

170 | C ASE STUDY: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ ΑΣΩΠΟΥ Από τη ΦΟ Ι ΒΗ ΚΟ Υ Ν Τ Ο Υ ΡΗ Επίκουρη Καθηγήτρια και Συντονίστρια REsearch on Socio-Economic & Environmental Sustainability του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

176 | ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ: ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΥΠΟΘΕΣΗ Από τον Θ Α Ν Α Σ Η Α Ν Τ Ω Ν Ι Ο Υ 180 | Δ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΡΡΙΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΤΤΙΚΗ Από τον Θ Α Ν Α Σ Η Α Ν Τ Ω Ν Ι Ο Υ

Γενικό διευθυντή και μέλος του ΔΣ του ΣΕΒ.

Πρόεδρο του ΔΣ της ΕΕΔΕ.

202 | Η ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Από τον Ν Ι ΚΟΛ Α Ο Γ Ε Ω Ρ Γ Ι ΚΟ Π Ο Υ ΛΟ Ερευνητή του ΚΕΠΕ, επιστημονικό συνεργάτη NYU - Stern School of Business.

206 | ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΚΑΙ Η ΠΡΑΞΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Από τον Νι κ ο Α γγ ε λ ο π ο υ λ ο Πρόεδρο του ΣΕΤΕ.

210 | ΠΗΓΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚοΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΗ Από τον Γ Ε Ω ρ Γ Ι Ο Μ ΕΡ Γ Ο Καθηγητή Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών.

216 | O ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΔΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΦΕΣΗ Από τη Μ Α Ρ Γ Α Ρ Ι Τ Α Α Ν Τ Ω Ν Α ΚΗ Γενική διευθύντρια της Ένωσης Ασφαλιστικών Εταιριών Ελλάδος.

220 | Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΗΓΕΤΕΣ ΧΩΡΙΣ ΑΞΙΕΣ Από τον Δ η μΗτ ρ η Μ π ο υ ρ α ν τ Α Καθηγητή Μάνατζμεντ και Ηγεσίας και Δ/ντή του Executive MBA στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ | ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ

Η Ελλάδα παλεύει για τη μείωση των ρύπων από την ηλεκτροπαραγωγή, εκσυγχρονίζοντας απαρχαιωμένες δομές δεκαετιών. Το πρώτο βήμα προς μια λιγότερο ανθρακική οικονομία... σε εξέλιξη.

Σελ. 156

follow link

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

★

A Π Ο Τ η ν ε κ δ οσ η

Φωτογραφία: Α.Π.Ε.

Η σύγχρονη Αργώ, πιστό αντίγραφο του πλοίου της Αργοναυτικής εκστρατείας, που αποτέλεσε και την έμπνευση του εξωφύλλου των ΤΑΣΕΩΝ 2011

Για να περAσουμε τις ΣυμπληγAδες

το μεγάλο ταξίδι της προς την αλλαγή, η Ελλάδα πρέπει να περάσει τις Συμπληγάδες της ύφεσης και των ελλειμμάτων. Και όπως οι Αργοναύτες, στο ταξίδι τους από την Ιωλκό στην Κολχίδα, με ευφυΐα κατάφεραν να ακινητοποιήσουν τις πέτρες που απειλούσαν την Αργώ, έτσι και η Ελλάδα σήμερα, να πετύχει το ασφαλές πέρασμα από την ταραγμένη στενωπό. «Καλή είναι η

Ιωλκός. Αλλοίμονο όμως στους πνευματικούς ανθρώπους αν δεν τους συγκινούν οι Κολχίδες. Η παρατεταμένη ακινησία που γεννά λογήςλογής αγκυλώσεις είναι άκρως επικίνδυνη και ανθυγιεινή» έγραφε ο Εμπειρίκος. Τίποτα δεν είναι πιο αληθινό για την Ελλάδα αναφορικά με την αδράνεια των κυβερνήσεων να προχωρήσουν στις αναγκαίες –και με πολιτικό κόστος- παρεμβάσεις ώστε να αποτρέψουν την υπερχρέωση και να οδηγήσουν σε μια πιο ανταγωνιστική οικονομία. Πρώτο βήμα είναι να διορθώσουμε τα του οίκου μας. Βήματα έχουν γίνει, μένουν όμως ακόμη πολλά. Να αποδείξουμε στους Ευρωπαίους εταίρους μας, στους οποίους βασιζόμαστε για χρηματοδοτική στήριξη, ότι συμμαζεύουμε με μόνιμο τρόπο τα οικονομικά της κυβέρνησης, των ΔΕΚΟ, των νοσοκομείων, των ΟΤΑ. Ότι προχωρούμε στην πράξη σε μεταρρυθμίσεις. Και, στη συνέχεια, αφού έχουμε κάνει αυτά που πρέπει, μεταξύ των οποίων και η ενεργοποίηση με αναπτυξιακά μέτρα των αντανακλαστικών της πραγματικής οικονομίας ώστε να βγει από την ύφεση, να μπορούμε να πιέσουμε τους Ευρωπαίους εταίρους μας για μια συνολική λύση στο πρόβλημα του κρατικού χρέους στην ευρωζώνη. Γιατί μια οικονομία σε ύφεση δύσκολα θα παράγει επαρκή φορολογικά έσοδα για τη μείωση του ελληνικού χρέους σε διαχειρίσιμα επίπεδα. Απλουστευτικές κρίσεις, όπως της καγκελαρίου Μέρκελ, ότι «αυτός που δανείζεται, θα πρέπει να γνωρίζει ότι πρέπει να επιστρέψει αυτά που δανείστηκε» έχουν μια αδιαμφισβήτητη λογική, την οποία βέβαια παρέβλεπε επί μακρόν η Ελλάδα. Αγνοούν όμως δύο βασικές παραμέτρους: Αφενός στην κρίση πρέπει να λαμβάνονται μέτρα για

την άμεση αντιμετώπισή της τα οποία διαφέρουν από τη φύση τους από εκείνα που λαμβάνονται για την πρόληψη μελλοντικών κρίσεων. Αφετέρου, όπως δείχνουν οι ανισορροπίες σε παγκόσμιο επίπεδο, τα πλεονάσματα των μεγάλων εξαγωγέων αντικρίζονται στα ελλείμματα των υπολοίπων. Γι’ αυτό άλλωστε και στις συζητήσεις του G20 δρομολογείται ένα αριθμητικό όριο στα πλεονάσματα των ισχυρών, πέρα από το οποίο το πλεόνασμα θα θεωρείται παράγοντας αποσταθεροποίησης της παγκόσμιας οικονομίας και οι χώρες θα καλούνται να λάβουν μέτρα τόνωσης της εγχώριας ζήτησής τους ώστε να περιορισθεί. Εννοείται ότι τέτοια μέτρα το πιθανότερο είναι να οδηγήσουν σε άνοδο μισθών και μείωση της ανταγωνιστικότητας (γι’ αυτό και προκαλούν την αντίδραση της Γερμανίας). Η Ευρώπη αναγνωρίζει ότι υπάρχει θέμα γι’ αυτό και προχωρά στο Σύμφωνο Ανταγωνιστικότητας, με στόχο να ενισχυθεί στις περιφερειακές της οικονομίες. Αυτό όμως δεν θα αντιμετωπίσει το τωρινό πρόβλημα χρέους της Ελλάδας και της Ιρλανδίας. Το πείραμα για την Ευρωζώνη παραμένει σε εξέλιξη: Μια νομισματική ένωση που δεν συνοδεύεται από μηχανισμό ανακύκλωσης πλεονασμάτων, αφού το τελευταίο προϋποθέτει πολιτική βούληση, που μέχρι στιγμής, δεν υπάρχει. Μια αποτυχία στην επίτευξη μιας συνολικής λύσης στο πρόβλημα χρέους θα επιφύλασσε κλυδωνισμούς και για την ευρωζώνη. Π.χ. αν μια χώρα βρεθεί εκ νέου σε αδυναμία να εξυπηρετήσει το χρέος της, θα ακολουθήσει υποχώρηση του ευρώ και προβλήματα στον τραπεζικό τομέα που θα μεταδοθούν στην πραγματική οικονομία. Σήμερα, οι Ευρωπαίοι ηγέτες έκαναν τα πρώτα βήματα για μια βιώσιμη διαχείριση των δανείων που έλαβε η Ελλάδα και τη φθηνότερη άντληση κεφαλαίων από τις χώρες σε πρόβλημα. Στο τωρινό περιβάλλον διαμορφώνονται οι τάσεις που θα καθορίσουν τη μελλοντική πορεία της Ευρώπης και της Ελλάδας. Οι ΤΑΣΕΙΣ, όπως κάθε χρόνο, εξερευνούν αυτό το περιβάλλον, με στόχευση την ασφαλή πορεία του πλοίου «Ελλάδα». ❖

Ευαγγελία Παπαϊωάννου

follow link

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2011 ΚΟΣΜΟΣ / ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Παλιρροϊκh Οικονομiα Τα μεγaλα θeματα, οι εκκρεμoτητες και οι προκλhσεις, στο ταξiδι για μια νeα εποχh, αποδεσμευμeνη απo τα δεινa της κρiσης κρατικοy χρεους που ταλανιζει τον κοσμο. Επιτελειο

ιστορία μας διδάσκει ότι οι κρίσεις πάντα οδηγούν σε μια νέα κατάσταση. Είτε πρόκειται για οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές ή περιβαλλοντικές. Στην τωρινή κρίση στην Ευρώπη και μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, οι εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και σε ευρωπαϊκό αναμφισβήτητα θα οδηγήσουν σε μια νέα κατάσταση. Το θέμα είναι αν όλες οι παράμετροι λαμβάνονται υπόψη, ώστε οι γενεσιουργές αιτίες των κρίσεων να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά. Ποια είναι όμως τα μεγάλα θέματα, που δίνουν τροφή για σκέψη; Ποιες είναι οι μεγάλες εκκρεμότητες και ενδεχομένως οι αντιφάσεις όσον αφορά τους στόχους; Μέχρι στιγμής αυτό που έχει επιβεβαιωθεί είναι ότι, όπως ήταν αναμενόμενο, τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 ακολούθησε η ύφεση και τώρα η κρίση κρατικού χρέους. Το επόμενο διάστημα αυτό που θα κρίνει τις εξελίξεις είναι κατά

πόσο θα επιτευχθεί η σύνθεση των μεγάλων θεμάτων σε μια ολιστική προσέγγιση που θα αποτρέψει νέους κλυδωνισμούς. Αν κάποιος, όπως ο Μικρός Πρίγκιπας του Εξυπερύ, παρατηρούσε τον κόσμο από ψηλά, τι θα κρατούσε; ❈ Στην Ευρώπη, η Γερμανογαλλική συμμαχία, προτείνει ένα Σύμφωνο Ανταγωνιστικότητας, όπου τα κράτη-μέλη θα έχουν ένα νόμισμα και μια νομισματική πολιτική που θα καθορίζεται στη Φραγκφούρτη, νόμους για την αγορά εργασίας που θα καθορίζονται στο Βερολίνο ή τις Βρυξέλλες, ενώ το δημόσιο χρέος τους θα παραμένει στο ακέραιο σε αυτά. Οι αντιδράσεις μένει να φανούν. ❈ Τους ισχυρούς της Ευρώπης να αντιτίθενται στην ιδέα του ευρωομολόγου που θα έδινε μια ανάσα φθηνότερου δανεισμού στις υπερχρεωμένες χώρες όπως η Ελλάδα και θα σηματοδοτούσε ένα ουσιαστικό βήμα προς την ομοσπονδοποίηση. ❈ Ιδέες για αναδιάρθρωση και επαναγορά χρέους των υπερδανεισμένων όπως η Ελλάδα, που όμως δεν λαμβάνουν υπόψη το ποιος θα καλύψει τις ζημίες των τραπεζών που αυτή συνεπάγεται. Αν αυτές είναι μεγάλες ο Ευρωπαίος φορολογούμενος θα κληθεί να τις καλύψει. ❈ Την παντοδυναμία των αγορών να παραμένει αδιαμφισβήτητη. Όταν οι οίκοι αξιολόγησης υποβαθμίζουν την Ιαπωνία και απειλούν και τις ΗΠΑ, οι πιθανές αναταράξεις στις αγορές ομολόγων που μπορεί να προκαλέσουν δείχνουν ότι οι αγορές κινούν τα νήματα της πολιτικής και η διαχείριση του δημοσίου χρέους θα αποτελεί τη βασική συνιστώσα τις πολιτικής των κυβερνήσεων.

❈ Την ανάδειξη των αναδυόμενων οικονομιών, ιδίως της Κίνας, σε παράγοντα της διεθνούς γεωπολιτικής σκακιέρας, σε ένα πολυπολικό κόσμο. ❈ Τις αυξανόμενες μεγάλες οικονομικές διασυνδέσεις μεταξύ των χωρών, είτε αυτές αφορούν τον μεγαλύτερο χρεώστη, τις ΗΠΑ και τον μεγαλύτερο ξένο πιστωτή τους, την Κίνα είτε σε ευρωπαϊκό επίπεδο την πιθανώς εκρηκτική ανάδραση μεταξύ τραπεζών και δημοσιονομικής υγείας των χωρών που έχουν δανείσει. ❈ Τις τιμές των εμπορευμάτων σε άνοδο είτε αυτές αφορούν το πετρέλαιο που ενισχύουν τη θέση των πετρελαιοπαραγωγών χωρών, είτε των τροφίμων που στέλνουν μηνύματα ανησυχίας για πληθωρισμό και επισιτιστική κρίση στις φτωχές χώρες, είτε των μετάλλων λόγω της ζήτησης από την Κίνα. ❈ Την αποτυχία τις ιδέας της πολυπολιτισμικότητας στις ανεπτυγμένες οικονομίες που δρομολογεί εξελίξεις στο μεταναστευτικό. Όπως παραδέχθηκαν οι ηγέτες της Βρετανίας και της Γερμανίας, επιτρέποντας τη διαφορετικότητα απέτυχαν στην ενσωμάτωση των μεταναστών, ενώ ο Γάλλος πρόεδρος υποστηρίζει ότι οδηγεί σε απώλεια εθνικής ταυτότητας και συμβάλλει σε εξτρεμιστικές τάσεις στη νεολαία των μεταναστών. Τις απόψεις αυτές υιοθετεί και το Συμβούλιο της Ευρώπης, ο πρόεδρος του οποίου υποστηρίζει ότι ορισμένες παράλληλες κοινωνίες (εφόσον η πολυπολιτισμικότητα αναφέρεται στη ανάπτυξη παράλληλων κοινωνιών σε ένα κράτος), έχουν αναπτύξει εξτρεμιστικές απόψεις που εγκυμονούν κινδύνους. ❖

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2011

11 ★

follow link

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2011 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ / ΕΥΡΩΠΗ

ΤΑΣΕΙΣ

★

ΣΤΟΝ ΔΡΟΜΟ μιασ πιο ΟυσιαστΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Σε Eνα κΟσμο που αλλΑζει, και που περισσΟτερο απΟ ποτΕ ισχύει το Οτι πολιτικΗ και οικονομικΗ ισχύς συμβαδΙζουν, οι εξελΙξεις στην παγκΟσμια γεωπολιτικΗ σκακιΕρα καθορΙζονται απΟ τις εξελΙξεις στην οικονομΙα. Στην ΕυρΩπη, την ΑμερικΗ, τις αναδΥΟμενες μεγΑλες δυνΑμεις. Επιτελειο

την Ευρώπη, οι εξελίξεις δρομολογήθηκαν από τα προβλήματα της Ελλάδας, που αποτέλεσαν το προειδοποιητικό σήμα ότι κάτι δεν πάει καλά στο όραμα της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, και ότι η Ευρώπη αν θέλει πραγματικά να αποτελέσει έναν ισχυρό πόλο στην παγκόσμια σκηνή θα πρέπει να προχωρήσει σε νέες κινήσεις

προς μια πιο ουσιαστική ένωση. Όπου αναπόδραστα θα πρέπει να υπάρξει ένας ισχυρότερος μηχανισμός μεταφοράς πόρων, κάτι ανάλογο του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού των ΗΠΑ. Η πολιτική βούληση μέχρι στιγμής για κάτι τέτοιο δεν υπάρχει. Αυτό που δρομολογείται τώρα, με τις γαλλογερμανικές προτάσεις για ένα Σύμφωνο Ανταγωνιστικότητας, είναι μια ενδιάμεση λύση που στοχεύει στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας συνολικά. Και εδώ τις εξελίξεις δρομολογούν οι οικονομικά ισχυροί, συγκεκριμένα η Γερμανία, που είναι και ο μεγαλύτερος χρηματοδότης της ΕΕ. Η Γερμανία αναγνωρίζει ότι μόνη της είναι μικρή σε σύγκριση με τους άλλους μεγάλους πόλους του κόσμου, τις ΗΠΑ και την Κίνα, ώστε και γι αυτήν το ευρώ να είναι πολύ σημαντικό. Η ιδέα του ευρωομολόγου μπορεί, προς το παρόν, να παραμένει εκτός της ατζέντας των συζητήσεων, όμως εφόσον οι εξελίξεις το επαναφέρουν de facto στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, θα έχει αποτελέσει το πρώτο βήμα για την μετεξέλιξη σε μια οικονομική ένωση με βαθιά πολιτική δέσμευση, μια μετάλλαξη που στη βάση της βρίσκεται και εδώ η οικονομία. Σημαντική παράμετρος πολιτικής για την Ευρώπη είναι η επιδίωξη μείωσης της μεγάλης εξάρτησης της από το Ρωσικό φυσικό αέριο. Η Ευρώπη καλύπτει τα τρία τέταρτα των αναγκών της σε φυσικό αέριο με εισαγωγές και το 40% αφορά ρωσικό φυ-

σικό αέριο. Υποστηρίζοντας την κατασκευή ενός νότιου διαδρόμου αγωγών φυσικού αερίου, με κύριο τον αγωγό Nabucco, που θα διέρχεται από την Τουρκία επιδιώκει να αποκτήσει πρόσβαση στο φυσικό αέριο της κεντρικής Ασίας. Στο παιχνίδι υπεισέρχονται γεωστρατιγικοί, παράγοντες, καθώς πολλές χώρες της περιοχής έχουν ισχυρούς δεσμούς με τη Ρωσία. Η ενεργειακή ασφάλεια αποτελεί σημαντική παράμετρο της πολιτικής της ΕΕ. Χαρακτηριστική ήταν η απόφαση της γερμανικής κυβέρνησης να παρατείνει κατά 12 έτη τη λειτουργία των πυρηνικών σταθμών της χώρας, απόφαση που ανεστάλη μετά το πυρηνικό ατύχημα στην Ιαπωνία. Άλλη σημαντική παράμετρος είναι η αναγνώριση της αποτυχίας του μοντέλου της πολυπολιτισμικής κοινωνίας, από τη Γερμανία και τη Βρετανία, καθώς με την αναγνώριση της ιδιαιτερότητας απέτυχε να δημιουργήσει στους εισερχόμενους μετανάστες την αίσθηση της κοινότητας. Η Ευρώπη επιδιώκει να αναχαιτίσει τις συνεχιζόμενες εισροές μεταναστών, καθώς το μεταναστευτικό αποτελεί πλέον μια πολύπλευρη πρόκληση, σε οικονομικό, πολιτιστικό και κοινωνικό επίπεδο. Στο πλαίσιο αυτό οι εξελίξεις θα αφορούν και την Ελλάδα, που αποτελεί τη σημαντικότερη πύλη εισόδου στην Ευρώπη. Τέλος, στην ευρύτερη περιοχή της, η Τουρκία αναδεικνύεται σε περιφερειακή δύναμη, με ισχυρό ρόλο ως ενεργειακό σταυροδρόμι Ανατολής – Δύσης. ❖

ασφάλειες ζωής & σύνταξης

ασφάλειες προσωπικού ατυχήματος

ασφάλειες πλοίων & σκαφών αναψυχής

ασφάλειες μεταφορών

ασφάλειες πυρός

ασφάλειες αυτοκινήτων

ασφάλειες αστικής ευθύνης

οδική βοήθεια

MINETTA INTERPARTNER ASSISTANCE

τεχνικές ασφαλίσεις

Για περισσότερα από 50 χρόνια, έχετε δίπλα σας έναν σύμμαχο ζωής. Για περισσότερα από 50 χρόνια, η ΜΙΝΕΤΤΑ βρίσκεται κοντά σας σε κάθε σας ανάγκη. Με ολοκληρωμένα προγράμματα, σας καλύπτει αξιόπιστα και υπεύθυνα, αποζημιώνοντας αμέσως. Αυτή είναι η δέσμευση της ΜΙΝΕΤΤΑ, της μεγάλης ελληνικής ασφαλιστικής: να είναι πάντα δίπλα σας, ό,τι κι αν τύχει. Κι αυτό το ζείτε εδώ και 50 χρόνια… Και θα το ζήσουν και τα παιδιά και τα εγγόνια σας. Σίγουρα.

Κεντρικά Γραφεία: Λ. Συγγρού 193 – 195 & Χρ. Σμύρνης 2 Ν. Σμύρνη 17121 Τηλ. Κέντρο: 210 9309500-99 Fax: 210 9314542 e-mail: info@minetta.gr www.minetta.gr

follow link

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2011 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ / ΑΜΕΡΙΚΗ

ΤΑΣΕΙΣ

★

ΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ ΙΣΧΥΟΣ Η ΑΜΕΡΙΚΗ, ΣΤΑΘΕΡΗ ΣΤΗ ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΤΗΣ ΓΙΑ ΙΣΧΥΡΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΙΡΗΝΙΚΟ. ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΠΟΥ ΠΙΕΖΕΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΗΣ. Επιτελειο

Αμερικανική υπερδύναμη αντιμέτωπη με τις πιέσεις των υψηλών ελλειμμάτων και του χρέους που αναπόδραστα επηρεάζουν την εξωτερική της πολιτική. Μετά την αφαίμαξη που προκάλεσε ο πόλεμος στο Ιράκ, εν πολλοίς αποτυχημένος όσον αφορά και την ασάφεια των στόχων του, επιδιώκει την απεμπλοκή από το Αφγανιστάν που όμως, είναι ακόμη μακριά, δεδομένου ότι οι Ταλιμπάν έχουν εξαπλωθεί στην ευρύτερη περιοχή. Συγχρόνως η δέσμευσή της για ισχυρή στρατιωτική παρουσία στη Μέση Ανατολή και τον Ειρηνικό πιέζει τα οικονομικά της. Όσοι προέβλεπαν ότι μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση το ειδικό βάρος της στην παγκόσμια οικονομία θα μειωνόταν δραματικά διαψεύστηκαν. Παραμένει η οικονομία με την καλύτερη τεχνολογία, τη μεγαλύτερη μεσαία τάξη, τη μεγαλύτερη στρατιωτική μηχανή, με καινοτόμες επιχειρήσεις και τα περισσότερα πανεπιστήμια στη λίστα των καλύτερων στον κόσμο. Ωστόσο, ο πρόεδρος Ομπάμα αναγνωρίζει τη σημασία της οικονομίας για τη διατήρηση της ηγετικής της θέσης. Στην πρόσφατη ομι-

λία του για την κατάσταση του έθνους τόνισε την ανάγκη μεγαλύτερης έμφασης στην εκπαίδευση και την καινοτομία. Το αμερικανικό Κογκρέσο επικύρωσε τη νέα συμφωνία μείωσης των πυρηνικών όπλων μεγάλου βεληνεκούς με τη Ρωσία, με την οποία προβλέπεται μείωση του πυρηνικού οπλοστασίου. Ωστόσο οι διαφορές παραμένουν, καθώς το μεν Κογκρέσο επιθυμεί συμφωνία και για μικρότερου βεληνεκούς όπλα, ενώ η Ρωσία επιθυμεί να διατηρήσει την υπεροπλία της λόγω των κατά πολύ μεγαλύτερων συμβατικών δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη. Πρόσφατα βρήκε σύμμαχο στη Ρωσία για τις κυρώσεις στο Ιράν λόγω του πυρηνικού του προγράμματος (εμπλουτισμού ουρανίου), καθώς η Ρωσία δεν επιθυμεί μια πυρηνική δύναμη στην περιοχή της. Αναφορικά μάλιστα με το Ιράν, αξίζει να αναφερθεί ότι ο ιός Stuxnet, που «μόλυνε» τα ηλεκτρονικά συστήματα που ελέγχουν τις πυρηνικές του εγκαταστάσεις, είναι η πρώτη ένδειξη ότι ο κυβερνοχώρος θα είναι το επόμενο μεγάλο θέατρο αντιπαραθέσεων και ιδιότυπων πολέμων. ❖

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2011

15 ★

follow link

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2011 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ / ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Κάϊρο, Αίγυπτος

ΠΟΛΥΠΟΛΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΣΕ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΑΜΕΡΙΚΗ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ χωρες. Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΙΣΧΥΣ ΣΥΜΒΑΔΙΖΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ. Η ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΜΑΛΙΣΤΑ ΑΠΌ ΤΟ G7 ΣΤΟ G20 ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΕΙ ΤΟΝ ΡΟΛΟ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΤΖΕΝΤΑΣ ΣΕ ΕΝΑΝ ΠΟΛΥΠΟΛΙΚΟ ΚΟΣΜΟ. Επιτελειο

ια τη Ρωσία, πρόκληση παραμένει η αντιμετώπιση των Ισλαμικών ομάδων στις δημοκρατίες του Νότιου Καυκάσου που προκαλούν τρομοκρατικές επιθέσεις καθώς η χώρα βαδίζει προς τις προεδρικές εκλογές του 2012. Η Κίνα, δια στόματος του προέδρου της Hu Jintao, δηλώνει ότι δεν θα επιδιώξει ηγεμονική θέση ή επεκτατική πολιτική στην παγκόσμια σκηνή. Όμως ενισχύει τη στρατιωτική της δύναμη και φροντίζει με συμφωνίες με άλλες αναπτυσσόμενες χώρες παραγωγούς πετρελαίου και πρώτων υλών να εξασφαλίσει την τροφοδοσία της αναπτυσσόμενης βιομηχανίας της. Χαρακτηριστικό είναι ότι τις συμφωνίες αυτές συνόδευσε με δάνεια 110 δισ. δολ., περισσότερα από όσα χορήγησε η Παγκόσμια Τράπεζα την περασμένη διετία. Και εδώ η αυξανόμενη πολιτική επιρροή της βασίστηκε στην οικονομία. Όταν 33 χρόνια πριν ο Deng Xiaoping προχώρησε στις πρώτες μεταρρυθμίσεις του οικονομικού συστήματος ίσως δεν φανταζόταν πόσο σημαντικές θα ήταν οι επιπτώσεις τους για τη θέση της χώρας του στον κόσμο. Οι

εξελίξεις στην Αίγυπτο και την Τυνησία με την ανατροπή των κυβερνήσεων τους και το ντόμινο αντικυβερνητικών διαδηλώσεων σε άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής που ακολούθησε, αναδεικνύουν μια νέα παράμετρο. Την αφύπνιση των κοινωνιών των Ισλαμικών χωρών -που αντιδρούν σε πατερναλιστικά καθεστώτα, υποστηριζόμενα από έναν ευρύ κύκλο ευνοουμένωνκαθώς οι νέες τεχνολογίες επικοινωνίας, η παγκοσμιοποίηση και το άνοιγμα των οικονομιών τους κάνουν δυσκολότερο τον έλεγχο της εξουσίας από την πολιτική ελίτ. Σε αυτούς τους παράγοντες προστίθεται και η αποτυχία αρκετών κυβερνήσεων να βελτιώσουν τις συνθήκες και στα ασθενέστερα οικονομικά στρώματα της κοινωνίας, που στην ουσία αποτελεί και τον ισχυρότερο παράγοντα πολιτικής «νομιμοποίησής» τους στα μάτια των πολιτών. Οι εξελίξεις αυτές πιθανώς να οδηγήσουν σε νέες ισορροπίες στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Π.χ. στο Μπαχρέιν, που αποτέλεσε θέατρο ισχυρών αντικυβερνητικών αντιδράσεων, βρίσκεται η βάση του 5ου Αμερικανικού Στόλου. ❖

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2011

17 ★

follow link

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2011 Η Ν Ω Μ Ε Ν Ε Σ Π Ο Λ Ι Τ Ε Ι Ε Σ Α Μ Ε Ρ Ι Κ Η Σ και κοσμοσ

ΤΑΣΕΙΣ

★

ο κΙνδυνος μπορεΙ να επιστρΕψει απΟ την πΙσω πΟρτα Σε ενEργειες μεIωσης του δημOσιου ελλεIμματος προχωρA ο πρOεδρος ΟμπAμα. Την Iδια Ωρα η Fed emmενει στην πολιτικΗ της ποσοτικΗς χαλΑρωσης, με τον καθηγητΗ του Harvard, Martin Feldstein, να διαφωνεΙ σθεναρΑ, υποστηρΙζοντας Οτι η τακτικΗ αυτΗ εγκυμονεΙ μεγΑλους κινδΥνους για την παγκΟσμια οικονομΙα. Επιτελειο

ίγο καιρό πριν όλοι οι διεθνείς οργανισμοί προέβλεπαν επιβράδυνση της ανάπτυξης στις ανεπτυγμένες οικονομίες του πλανήτη και συνέχιση της δυναμικής πορείας των αναπτυσσόμενων. Τελικά

η επιβράδυνση στην Ευρώπη αποδείχθηκε μικρότερη από τις προβλέψεις, ενώ η Αμερική με το δεύτερο πακέτο ποσοτικής χαλάρωσης, το QE2, έσπευσε να την προλάβει. Έτσι για τη διετία 2011-12 οι προβλέψεις μιλούν για άνοδο του παγκόσμιου αεπ 4,5% ετησίως μετά από άνοδο 5% το 2010. Πάνω από το μισό της ανάπτυξης αυτής θα προέλθει από τις αναπτυσσόμενες χώρες και από αυτό τα τρία τέταρτα περίπου από την Κίνα. Συγκεκριμένα το εγχώριο προϊόν των ανεπτυγμένων χωρών αναμένεται να αυξηθεί 2,5% ετησίως τη διετία 2011-12 μετά από άνοδο 3% το 2010. Η μεγαλύτερη ώθηση θα δοθεί από τις ΗΠΑ, όπου ο ρυθμός ανάπτυξης από 2,8% τo 2010 αναμένεται, σύμφωνα με τις προβλέψεις της κεντρικής τράπεζας, της Fed, να αυξηθεί στο 3,6% περίπου. Η αμερικανική κεντρική τράπεζα προχωρά σε νέες αγορές κρατικών ομολόγων, συνολικά 660 δισ. δολ. το 1ο εξάμηνο του 2011, με στόχο να διατηρήσει χαμηλά τα μακροπρόθεσμα επιτόκια, ώστε να ενισχυθούν η κατανάλωση και οι επενδύσεις, να αυξηθούν τα διαθέσιμα των τραπεζών για δάνεια στην οικονομία και να αποφύγει τον αποπληθωρισμό. Συγχρόνως ο πρόεδρος Ομπάμα, μετά την απροθυμία του να μειώσει το δημόσιο έλλειμμα το 2011 για να μην υπονομεύσει την ανάκαμψη, το οποίο θα φθάσει το 11% του αεπ, και με το δημόσιο χρέος να αγγίζει το 100% του αεπ και το θεσμοθετημένο όριο των 14,3 τρισ. δολ., προχωρά σε μέτρα μείωσης του δημοσίου ελλείμματος. Το 2012 προβλέπεται στο 7,4% του αεπ (1,2 τρισ. δολ.) και σταδιακά στο 3,7% το 2015 με μέτρα που στοχεύουν στην εξοικονόμηση 1,1 τρισ. δολ. σε ορίζοντα δεκαετίας. Σε αυτά περιλαμβάνονται και κατάργηση διαφόρων φοροα-

παλλαγών στις επιχειρήσεις ώστε να καταστεί δυνατή η μείωση του υψηλού φορολογικού συντελεστή των επιχειρήσεων από το τωρινό 35%. Ωστόσο, στην πολιτική της Fed υπάρχουν ενστάσεις. Για παράδειγμα, ο καθηγητής του Harvard, Martin Feldstein, θεωρεί ότι η τακτική αυτή εγκυμονεί μεγάλους κινδύνους για την παγκόσμια οικονομία. Και αυτό γιατί διατηρεί χαμηλά τα επιτόκια και το δολάριο και προκαλεί «φυγή» θερμών κεφαλαίων προς τις αναπτυσσόμενες οικονομίες με κινδύνους δημιουργίας συνθηκών φούσκας στις αγορές τους. Συγχρόνως η ενίσχυση της αμερικανικής οικονομίας θα είναι περιορισμένη. Και αυτό γιατί οι μεν τράπεζες έχουν ήδη υπερβάλλουσα ρευστότητα (1 τρισ. δολ.), ενώ η στροφή των επενδυτών σε μετοχές (και άλλα στοιχεία) που υποτίθεται λαμβάνει χώρα όταν η Fed αγοράζει ομόλογα έχει ήδη οδηγήσει σε άνοδο των τιμών των μετοχών κατά 10%, ώστε δύσκολα να δικαιολογείται νέα άνοδος, που θα οδηγούσε σε άνοδο του πλούτου των νοικοκυριών και της κατανάλωσής τους. Όπως και να έχουν τα πράγματα, η αμερικανική οικονομία αποδεικνύεται ανθεκτική, με ρυθμό ανάπτυξης υψηλότερο από της Ευρώπης. Και μια λεπτομέρεια. Με τις νέες αγορές κρατικών ομολόγων, η κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ παίρνει τη θέση του μεγαλύτερου επενδυτή σε αμερικανικό χρέος, από την Κίνα. Θα κατέχει τίτλους αξίας 1,7 τρισ. δολ. με επόμενη την Κίνα με 900 δισ. και την Ιαπωνία με 880 δισ. Ίσως η κίνηση της να είναι μια κίνηση πρόληψης, μιας και σύμφωνα με τα στοιχεία της οι ξένες κεντρικές τράπεζες διακρατούν 2,6 τρισ. συνολικά αμερικανικού χρέους και προς το παρόν δεν δείχνουν διάθεση να αυξήσουν τις τοποθετήσεις τους. ❖

follow link

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2011 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

ΤΑΣΕΙΣ

★

ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΤΟΙΧΗΜa Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΠΙΕΣΕΩΝ ΣΤΙΣ ΑΓΟΡΕΣ ΚΡΑΤΙΚΩΝ ΟΜΟΛΟΓΩΝ ΤΩΝ ΑΔΥΝΑΜΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΤΑ ΦΙΛΟΔΟΞΑ ΓΑΛΛΟΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΓΙΑ ΕΝΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ. ΑΥΤΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΑΝΟΙΚΤΑ ΜΕΤΩΠΑ ΤΗΣ ΓΗΡΑΙΑΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΓΙΝΟΥΝ Η ΣΤΕΓΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΓΙΑ ΥΨΗΛΟΤΕΡΟΥΣ ΡΥΘΜΟΥΣ ΑΝΑΚΑΜΨΗΣ. Επιτελειο

ια την Ευρωζώνη και την Ευρώπη ισχύει ακόμη περισσότερο απ’ ό,τι στον κόσμο συνολικά, η εκτίμηση της ανάπτυξης δυο ταχυτήτων. Με ισχυρό πόλο τη Γερμανία και δορυφόρους τις υπόλοιπες, με ανώτατη αξιολόγηση ΑΑΑ από τους διεθνείς οίκους χώρες, Γαλλία, Ολλανδία, Αυστρία, Λουξεμβούργο και Φινλανδία που βαδίζουν σταθερά στην ανάκαμψη, αντιμετωπίζει τους κινδύνους που προκαλούν οι εντάσεις στις αγορές κρατικών ομολόγων των χωρών της περιφέρειας. Με την Ελλάδα και την Ιρλανδία ήδη στην ομπρέλα του Μηχανισμού Στήριξης,

διπλασιάζει τα κεφάλαια στη διάθεση του Προσωρινού και του Μόνιμου Μηχανισμού Στήριξης που θα ισχύσει μετά το το 2013, στα 440 δισ. ευρώ και 500 δισ. αντίστοιχα (λόγω των εγγυήσεων και των υποχρεώσεων για αποθεματικά τα προηγούμενα ισοδυναμούσαν με πολύ χαμηλότερες δυνατότητες χορήγησης δανείων). Συγρόνως, παρά τις γερμανικές ενστάσεις, δίνεται η δυνατότητα των Μηχανισμών να αγοράζουν ομόλογα των υπερδανεισμένων χωρών στην έκδοσή τους (πρωτογενή αγορά) ώστε οι χώρες αυτές να μπορούν να αντλούν φθηνότερα κεφάλαια υπό τον όρο να εφαρμόζουν πολιτικές λιτότητας ανάλογες εκείνων που συνοδεύουν τα προγράμματα διάσωσης. Οι εντάσεις στις αγορές κρατικών ομολόγων των χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας και τα προβλήματα που συνεπάγονται για τις τράπεζες και τη δυνατότητά τους χορήγησης δανείων αποτελούν τον υπ’ αριθμό ένα κίνδυνο για την Ευρωζώνη. Αρκεί να αναφερθεί ότι η έκθεση των γερμανικών τραπεζών στην Ελλάδα φθάνει τα 37 δισ. δολ. και στην Ιρλανδία τα 139 δισ. Οι προβλέψεις, μιλούν για ρυθμό ανάπτυξης της ευρωζώνης τη διετία 2011-12 1,5% περίπου, μετά από 1,8% το 2010. Κινητήριος δύναμη αποτελεί η Γερμανία, η οποία με μεγάλη άνοδο των εξαγωγών και πιο πρόσφατα της κατανάλωσης πέτυχε δυναμική ανάπτυξη 3,6% το 2010, προβλέπεται όμως επιβράδυνση στο 2,4% την επόμενη διετία. Είναι πιθανό οι προβλέψεις για τη Γερμανία να αποδειχθούν συντηρητικές, καθώς η ανεργία υποχωρεί σταθερά και η ζήτηση για τα προϊόντα της ανταγωνιστικής και προηγμένης τεχνολογικά βιομηχανίας της από τις αναπτυσσόμενες χώρες αναμένεται ισχυρή. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι εξαγωγές της αυξήθηκαν 19% το 2010 και 26% προς τις αναδυόμενες

οικονομίες. Συγχρόνως η άνοδός της παρασύρει και την Ολλανδία, το Βέλγιο, την Αυστρία, τη Σλοβακία και άλλες των οποίων η παραγωγή εφοδιάζει συμπληρωματικά τη γερμανική παραγωγική μηχανή. Χαμηλότερη ανάπτυξη προβλέπεται για τους άλλους μεγάλους πόλους της, τη Γαλλία 1,7%, την Ιταλία 1,2% και την Ισπανία περίπου 1% τη διετία 2011-12. Το κρίσιμο στοίχημα για την Ευρωζώνη είναι κατά πόσο θα πετύχει να ελέγξει τις πιέσεις στις αγορές κρατικών ομολόγων των αδύναμων κρίκων της και κατά πόσο το Σύμφωνο Ανταγωνιστικότητας θα οδηγήσει σε υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης. Η πορεία δεν θα είναι εύκολη. Κοινές ρυθμίσεις για το συνταξιοδοτικό, τη φορολογία των επιχειρήσεων, τους μισθούς και θεσμοθέτηση ορίων για το δημόσιο χρέος δύσκολα θα βρουν καθολική αποδοχή εκτός και αν η κρίση κρατικών ομολόγων οδηγήσει σε ένα ιδιότυπο bras de fer με τον βασικό χρηματοδότη του Μηχανισμού Στήριξης, τη Γερμανία. Ήδη η Ιταλία με το δεύτερο μεγαλύτερο δημόσιο χρέος στην ευρωζώνη, 120% του αεπ μετά το 150% της Ελλάδας, αντιδρά στη θεσμοθέτηση ορίων ενώ άλλες χώρες αντιδρούν στην εξομοίωση της φορολογίας των επιχειρήσεων. Π.χ. η Ιρλανδία προτίμησε να μην δεχθεί μείωση κατά 1 μονάδα του επιτοκίου των δανείων που έλαβε από τον Μηχανισμό αφού συνοδευόταν από Γαλλο-γερμανική απαίτηση να αυξήσει τον εξαιρετικά χαμηλό συντελεστή (12,5%) φορολογίας των επιχειρήσεων Για την ΕΕ συνολικά προβλέπεται ρυθμός ανάπτυξης οριακά υψηλότερος, 1,7% το 2011 και 2% το 2011, καθώς καλύτερες είναι οι επιδόσεις της Βρετανίας και της Πολωνίας, των δυο μεγαλύτερων εκτός ευρωζώνης μελών της. ❖

follow link

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2011 ΙΑΠΩΝΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Τόκυο, Ιαπωνία

ΕΝΑ ΙΔΙΑΤΕΡΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΑΝΤΙΦΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΡΜΟΝΙΑΣ ΟΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΣΕΙΣΜΟ, ΤΑΡΑΞΑΝ ΤΑ ΝΕΡΑ ΜΙΑΣ ΗΡΕΜΗΣ ΚΑΙ ΕΥΗΜΕΡΟΥΣΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ. ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ ΤΗΣ ΙΑΠΩΝΙΑΣ ΣΕ ΔΙΑΡΚΗ ΑΝΟΔΙΚΗ ΤΡΟΧΙΑ, ΑΛΛΑ ΜΕ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΜΑΞΙΛΑΡΙ ΤΗ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗ. Επιτελειο

Ιαπωνία, που παραχώρησε ήδη τη θέση της δεύτερης μεγαλύτερης οικονομίας του πλανήτη στην Κίνα, βλέπει να εξαντλούνται οι επιπτώσεις του πακέτου στήριξης της οικονομίας και την οικονομία της να επιβραδύνει, με τον ρυθμό ανάπτυξης στο 1,6% το 2011 από 4,3% το 2010, ενώ δεν καταφέρνει να βγει από την παγίδα του αποπληθωρισμού, στον οποίο επανέκαμψε από το 2009. Συνεχίζει το πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων από τις τράπεζες για να ενισχύσει τη ρευστότητα της οικονομίας. Με το δημόσιο χρέος στο 200% του αεπ και με πρόβλεψη να φθάσει το 250% ως το 2015, μετά και τα τεράστια πακέτα στήριξης της οικονομίας στη διάρκεια της κρίσης, για πρώτη φορά υποβαθμίστηκε από τον οίκο αξιολόγησης Standard & Poor’s, που εκτιμά ότι δεν υπάρχει αξιόπιστο σχέδιο μείωσής του. Δεν πρέπει όμως να παραβλέπεται ότι σχεδόν όλο χρημα-

τοδοτείται από εσωτερική αποταμίευση, προστατεύοντάς τη από τις διεθνείς αγορές. Από την άλλη πλευρά βέβαια δεν πρέπει να παραβλέπεται και το ότι καθώς ο πληθυσμός γηράσκει πιθανότατα οι Ιάπωνες να μην διατηρήσουν την ίδια τάση επένδυσης σε κρατικούς τίτλους. Συγχρόνως είναι μια οικονομία με υψηλό βιοτικό επίπεδο, χαμηλή ανεργία και υψηλό επίπεδο κοινωνικής ασφάλισης, που ίσως αποτελεί ένα παράδειγμα της «μετά την ανάπτυξη» εποχής, όπως την περιέγραψε ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Waseda, Νοριχίρο Κάτο σε άρθρο του στους New York Times το 2010. Ο καταστροφικός σεισμός και το τσουνάμι που έπληξαν τη χώρα τον Μάρτιο, και η διαρροή ραδιενέργειας από τα πυρηνικά εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής τάραξαν τα νερά μιας ήρεμης και ευημερούσας κοινωνίας, στη μεγαλύτερη κρίση από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. ❖

follow link

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2011 ΚΙΝΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΙΟΙ ΖΗΤΟΥΝ ΑΝΑΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΚΙΝΕΖΙΚΟΥ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ. Η ΚΙΝΑ, συνεχωσ ΣΕ ΤΡΟΧΙΑ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ, ΔΕΝ ΤΟ ΑΝΑΤΙΜΑ, ΙΣΧΥΡΙΖΟΜΕΝΗ ΟΤΙ ΕΤΣΙ ΣΤΗΡΙΖΕΙ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ. Επιτελειο

ι αναπτυσσόμενες χώρες που βγήκαν σχεδόν αλώβητες από τη χρηματοπιστωτική κρίση, αυξάνουν το ειδικό βάρος τους στην παγκόσμια οικονομία. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΟΟΣΑ, το μερίδιό τους στο παγκόσμιο αεπ θα αυξηθεί από 49% το 2011 σε περίπου 60% ως το 2030. Καθοριστική στην άνοδο αυτή είναι δυναμική πορεία της Κίνας. Συνολικά ο ρυθμός ανάπτυξής τους προβλέπεται στο 6,5% τη διετία 201112. Η Κίνα το 2011 είναι πλέον η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη μετά τις ΗΠΑ, εκτοπίζοντας από τη δεύτερη θέση την Ιαπωνία. Μάλιστα σύντομα θα υποκαταστήσει τις ΗΠΑ ως ο μεγαλύτερος παραγωγός βιομηχανικών προϊόντων, σήμερα της αναλογεί το 15% της παγκόσμιας παραγωγής έναντι 22% της Αμερικής, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ. Ήδη από το 2009 είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας του κόσμου με 1,2 τρισ. δολ. εξαγωγών ή 9,6% του συνόλου έναντι 1,1 τρισ. της Γερμανίας και 1 τρισ. των ΗΠΑ. Τα συναλλαγματικά της διαθέσιμα, όσο το εμπορικό

της πλεόνασμα αυξάνεται, ενισχύονται και έχουν φθάσει πλέον τα 2,8 τρισ. δολάρια, τα μεγαλύτερα του κόσμου. Η δυναμική της είναι εμφανής και στον χρηματοπιστωτικό τομέα, στις 10μεγαλύτερες τράπεζες του κόσμου οι 4 είναι κινεζικές. Ωστόσο, τα εμπορικά της πλεονάσματα αποτελούν μια εν δυνάμει πηγή νέας κρίσης, καθώς οι παγκόσμιες ανισορροπίες, αμερικανικά ελλείμματα-ασιατικά πλεονάσματα, διατηρούνται μετά την κρίση αν και σε μικρότερο βαθμό. Και αυτό γιατί αυξάνεται η ιδιωτική και δημόσια κατανάλωση στην Κίνα, ενώ αυξάνεται ελαφρά η αποταμίευση των αμερικανικών νοικοκυριών. Με τον ρυθμό ανάπτυξης της στο 10%, διατηρεί χαμηλά το νόμισμα της για να προστατεύσει τις εξαγωγές της απαντώντας σε Αμερικανούς και Ευρωπαίους που ζητούν την ανατίμησή του ότι με την υψηλή της ανάπτυξη στηρίζει την παγκόσμια οικονομία. Αντιμετωπίζει τον κίνδυνο υπερθέρμανσης της οικονομίας της, καθώς ο πληθωρισμός αυξάνεται, με περιορισμούς στις χορηγήσεις των τραπεζών και αυξάνοντας τα επιτόκια. ❖

follow link

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2011 ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Η Ρωσία ετοιμάζεται να περάσει την πόρτα του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και βοηθούμενη από τις υψηλές τιμές του πετρελαίου έχει πλέον τα τρίτα μεγαλύτερα συναλλαγματικά αποθέματα στον κόσμο μετά της Κίνας και της Ιαπωνίας (900 δισ. δολ.), 400 δισ. δολ.

ΘΕΑΤΕΣ ΣΕ ΑΛΛΟ ΕΡΓΟ ΣΤΑΘΕΡΗ ΑΝΟΔΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΑΤΗΡΟΥΝ ΟΙ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ, ΕΧΟΝΤΑΣ ΒΓΕΙ ΣΧΕΔΟΝ ΑΛΩΒΗΤΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ. Επιτελειο

ο 2011 για την Ινδία, τη Ρωσία, τη Βραζιλία και την Ινδονησία θα αποτελέσει έτος ανάπτυξης. Το αεπ θα αυξηθεί 8,4% στην πρώτη, 4,5% στις δύο επόμενες και 6% στην πολυπληθέστερη, μετά την Κίνα και την Ινδία, χώρα της Ασίας. Ο πληθωρισμός αυξάνεται στις αναδυόμενες οικονομίες καθώς ενισχύεται η εγχώρια ζήτηση και οι τιμές των εμπορευμάτων. Αρκετές αυξάνουν τα επιτόκια για να τον ελέγξουν (Ινδία, Βραζιλία, Ινδονησία ενώ η Ρωσία διατηρεί σταθερά τα επιτόκια για να αποτρέψει μεγαλύτερες εισροές κερδοσκοπικών κεφαλαίων συγχρόνως όμως αυξάνει τα υποχρεωτικά διαθέσιμα των τραπεζών), εξέλιξη που ενισχύει τις εισροές κεφαλαίων από τις ανεπτυγμένες χώρες. Οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν αποδυθεί σε αγώνα δρόμου για να αποτρέψουν την ανατίμηση των νομισμάτων τους έναντι του δολαρίου κυρίως, που προκαλούν οι αθρόες εισροές κεφαλαίων που αναζητούν υψηλότερες αποδόσεις και οι οποίες θα μπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν τις οικονομίες τους καθώς δημιουργούν συνθήκες φούσκας στις αγορές τους. Με ελέγχους στις εισροές

επιδιώκουν να αποτρέψουν την υπερθέρμανση της οικονομίας τους. Το πιο σημαντικό είναι με επαρκή εποπτεία του τραπεζικού συστήματος να αποτρέψουν οι εισροές αυτές να χρηματοδοτήσουν μια μη βιώσιμη άνοδο του δανεισμού της οικονομίες τους, όπως τόνισε πρόσφατα ο υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Τιμ Γκάιττνερ. Ο ίδιος επεδίωξε τη συμμαχία της Βραζιλίας στις πιέσεις προς την Κίνα για να επιτρέψει ανατίμηση του γουάν, αποδίδοντας τις πιέσεις στο ρεάλ και στην πολιτική άλλων αναδυόμενων χωρών (Κίνα) που διατηρούν τεχνητά χαμηλά την ισοτιμία των νομισμάτων τους. Γεγονός είναι πάντως ότι συντελείται στην παγκόσμια οικονομία αναδιάταξη ισορροπιών, καθώς η ανάπτυξη των αναδυόμενων χωρών δεν στηρίζεται πλέον μόνο στις εξαγωγές τους αλλά και στην εγχώρια ζήτηση. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, το 46% της παγκόσμιας ανάπτυξης το 2010 προήλθε από την εγχώρια ζήτηση των αναδυόμενων οικονομιών. Εφόσον οι τάσεις αυτές συνεχιστούν θα τεθούν οι βάσεις για μια πιο ισόρροπη ανάπτυξη σε ένα παγκόσμιο σύστημα που αναζητά νέες ισορροπίες μετά την κρίση. ❖

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2011

27 ★

follow link

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2011 Κ Ρ Α Τ Ι Κ Α επεν δ υτικα κε φ αλαια

ΤΑΣΕΙΣ

★

ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΕΠΕΝΔΥΤΕΣ ΟΙ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ ΣΤΟΝ ΡΟΛΟ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΩΝ ΕΠΕΝΔΥΤΩΝ, ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΚΡΑΤΙΚΩΝ FUNDS. ΣΤΑ 10 ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΑ ΑΠΟ ΑΥΤΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ, ΜΟΛΙΣ ΕΝΑ ΑΝΗΚΕΙ ΣΕ ΑΝεΠΤΥΓΜΕΝΗ ΧΩΡΑ. Επιτελειο

αρακτηριστική της διασύνδεσης των οικονομιών είναι η εικόνα της εξωτερικής θέσης τους. Το έλλειμμα των τρεχουσών συναλλαγών των ΗΠΑ το 2011 προβλέπεται να αυξηθεί στα 559 δισ. δολ. από 496 δισ. το 2010. Πώς αυτό αντιπαραβάλλεται; Με το πλεόνασμα των 396 δισ. δολ. τις Κίνας (340 δισ. το 2010), των 219 δισ. δολ. της Ιαπωνίας (191 το 2010) και των μόλις 42 δισ. δολ. της Ευρωζώνης. Εξ’ άλλου, σε περιβάλλον ανοδικών τάσεων στις τιμές του πετρελαίου, οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες βελτιώνουν τη θέση τους. Τα πλεονάσματά τους θα αυξηθούν στα 360 δισ. δολ. το 2011 ή και περισσότε-

ρο από 313 δισ. το 2010. Πώς επενδύουν τα πλεονάσματά τους οι αναπτυσσόμενες; Με τα κρατικά επενδυτικά κεφάλαια που έχουν συστήσει έχουν αναδειχθεί στους μεγαλύτερους επενδυτές των αγορών. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Sovereign Wealth Fund Institute, από τα δέκα μεγαλύτερα κρατικά funds, τα εννέα είναι αναπτυσσόμενων χωρών, με μόνο ένα ανεπτυγμένης οικονομίας, το νορβηγικό, στη δεύτερη θέση. Το μεγαλύτερο με βάση τα διαχειριζόμενα κεφάλαια είναι αυτό του Άμπου Ντάμπι, τρίτο είναι της Σαουδικής Αραβίας, τέσσερα της Κίνας, ένα ανήκει στο Κουβέιτ, ένα στη Σιγκαπούρη και το δέκατο σε μέγεθος είναι το Ρωσικό. ❖

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2011

Lectus adv.

★

Πρωτοπορούµε Eίµαστε αθεράπευτα φιλόδοξοι. Θέτουµε υψηλούς στόχους για νέες θεραπευτικές µεθόδους . Δεσµευόµαστε να στηρίζουµε καθηµερινά την ποιότητα ζωής των ασθενών, δηµιουργώντας καινοτοµίες που θα αλλάξουν το µέλλον της υγείας.

Δερβενακίων 6, 15351 Παλλήνη Αττικής Τηλ. 210 6604300, Fax 210 6666749 info@pharmathen.com, www.pharmathen.com

Ελληνική Φαρµακοβιοµηχανία µε Παγκόσµιο Κύρος

follow link

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ

ΤΑΣΕΙΣ

★

ΤΑ ΚΕΡΔΗ ΤΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΕΙΣ ΣΕ ΤΙΤΛΟΥΣ ΙΣΧΥΡΩΝ ΜΕ ΔΙΤΤΟ ΣΚΕΠΤΙΚΟ. Η ΣΥΓΚΥΡΙΑ ΤΗΣ ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑΣ, ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΚΛΕΙΠΕΙ, ΚΑΙ Η ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΟΤΙ, ΟΣΟ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΘΑ ΠΑΡΑΜΕΝΟΥΝ ΕΥΑΛΩΤΕΣ, ΟΙ ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΔΕΝ ΘΑ ΑΝΑΛΑΒΟΥΝ ΕΥΚΟΛΑ ΤΟ ΡΙΣΚΟ ΝΑ ΑυξησΟΥΝ ΤΑ ΕΠΙΤΟΚΙΑ ΤΟΥΣ. Επιτελειο

ο 2010 ήταν μια καλή χρονιά για τους επενδυτές σε μετοχές, ομόλογα των ισχυρών οικονομιών, εμπορεύματα και χρυσό. Οι τάσεις αυτές συνεχίζονται και το 2011. Η φυγή των επενδυτών προς ασφαλείς τοποθετήσεις τροφοδότησε τη ζήτηση για τα ομόλογα των ισχυρών, σε βαθμό που οι αποδόσεις τους να έχουν φθάσει σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα. Και σήμερα να διατυπώνονται ανησυχίες ότι στην αγορά αυτή δημιουργούνται συνθήκες φούσκας, που εφόσον οι συνθήκες μεταβληθούν (π.χ. με μια απότομη

άνοδο των επιτοκίων των κεντρικών τραπεζών) μπορεί να αποτελέσουν κινδύνους για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Τα προβλήματα στην περιφέρεια της Ευρωζώνης οδηγούν τους επενδυτές σε τοποθετήσεις σε τίτλους ισχυρών, όπως τα αμερικανικά και τα γερμανικά ομόλογα αλλά και πρόσφατα τα ομόλογα που εκδίδει το EFSF. Oι επενδυτές εκτιμούν ότι όσο η οικονομία θα παραμένει ευάλωτη σε Ευρώπη και Αμερική όπως και ο τραπεζικός τομέας ακόμη, οι κεντρικές τράπεζες θα διατηρούν τα επιτόκια τους σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα (ακόμα και μετά την πιθανολογούμενη μικρή άνοδο των επιτοκίων της ΕΚΤ) και θα τοποθετούνται ανάλογα. Από την άλλη πλευρά, οι πρόσφατες μικρές διορθώσεις των τιμών των ομολόγων αποτελούν ίσως ένα πρώτο βήμα σταδιακής διόρθωσης στην αγορά. Βέβαια, εφόσον η αναταραχή στην περιοχή της Βόρειας Αφρικής διαρκέσει με πιθανότητα μετάδοσης στη Μέση Ανατολή, θα ενισχυθεί η φυγή των επενδυτών προς ασφαλείς τοποθετήσεις. Συγχρόνως οι μεγάλες ροές κεφαλαίων προς τις αναδυόμενες οικονομίες θα συνεχιστούν και το 2011, όσο τα επιτόκια στις ανεπτυγμένες διατηρούνται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, τροφοδοτώντας ανησυχίες για υπερθέρμανση των οικονομιών των αναδυόμενων. Παράλληλα η ρευστότητα που δημιουργεί η χαλαρή νομισματική πολιτική στις ανεπτυγμένες τροφοδοτεί τις αγορές χρηματοοικονομικών παραγώγων σε εμπορεύματα, αυξάνοντας τη μεταβλητότητα στις τιμές τους και την κερδοσκοπία. Το

Institute of International Finance, με μέλη τις μεγαλύτερες τράπεζες του κόσμου, εκτιμά ότι τα ιδιωτικά κεφάλαια που εισέρευσαν στις αναδυόμενες οικονομίες το 2010 έφθασαν τα 910 δισ. δολ. και προβλέπει ότι θα αυξηθούν στα 960 δισ. το 2011 και στο 1 τρισ. το 2012. Συνεπώς, ο πόλεμος νομισμάτων, όπως πρώτος περιέγραψε ο Βραζιλιάνος υπουργός Οικονομικών, Guido Mantega, τις κινήσεις της Fed για ενίσχυση της ρευστότητας της αμερικανικής οικονομίας -που συνεπάγονται αποδυνάμωση του δολαρίου και συνεπώς ανατίμηση των νομισμάτων των αναδυόμενων και μεγάλες εισροές κεφαλαίων σε αναζήτηση υψηλότερων αποδόσεων που επιτείνουν τις πιέσεις στο νόμισμά τους- θα συνεχιστεί και το 2011. Ο Γάλλος πρόεδρος, Νικολά Σαρκοζί, η χώρα του οποίου έχει την προεδρία του G20 το 2011, έχει θέσει ψηλά στην ατζέντα των συζητήσεων την αντιμετώπιση του θέματος του μεγάλου όγκου «θερμών» κεφαλαίων και των παγκόσμιων ανισορροπιών – αμερικανικά ελλείμματα και πλεονάσματα Κίνας, Γερμανίας, Ιαπωνίας και εξαγωγέων πετρελαίου- με στόχο να προληφθούν κρίσεις όπως η πρόσφατη. Οι αγορές λειτουργούν με τους δικούς τους κανόνες και το ζητούμενο για την παγκόσμια κοινότητα είναι όχι τόσο να ελέγξει την παντοδυναμία τους όσο οι κυβερνήσεις των χωρών να υιοθετούν πολιτικές που λαμβάνουν υπόψη τις επιπτώσεις τους στο «παγκόσμιο χωριό». Οι προοπτικές συμφωνίας στο G2O για τα θέματα που αναφέρθηκαν μέχρι στιγμής είναι απόμακρες. ❖

follow link

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ/ΜΕΤΑ Λ Λ Α, ΠΕΤΡΕ Λ ΑΙΟ, ΕΜΠΟΡΕ ΥΜΑΤΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

ΕΠΕΝΔΥΤΕΣ & ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΣΕ ΑΣΤΑΘΕΙΣ ΚΑΙΡΟΥΣ ΤΡΟΦΙΜΑ, ΜΕΤΑΛΛΑ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΑ ΨΗΛΑ ΣΤΙΣ ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ ΤΩΝ επενδυτων σε παραγωγα εμπορευματων. ΚΑΙ ΟΣΟ Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΓΙΑ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ, ΜΕΤΑ ΤΙΣ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΠΟΥ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕ Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ, ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΚΑΙ ΟΧΙ ΔΕΔΟΜΕΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΤΟΣΟ ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ τησ κερδοσκοπιασ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ. Επιτελειο

άνοδος των τιμών των μετάλλων και του πετρελαίου αναμένεται να συνεχισθεί και το 2011. Ειδικά για το πετρέλαιο, το ΔΝΤ εκτιμά ότι η τιμή του σε μέσα επίπεδα θα αυξηθεί 13% το 2011 μετά από άνοδο 28% το 2010. Με βάση τα προθεσμιακά συμβόλαια στις αρχές του 2011 η μέση τιμή προβλεπόταν στα 90 δολ. /βαρέλι τη διετία 2011–2012 από 79 δολ. το 2010. Στη συνέχεια, στον απόηχο των εξελίξεων στη Λιβύη, σημαντική πετρελαιοπαραγωγό χώρα, και των ανησυχιών για πολιτική αστάθεια στη Μέση Ανατολή, η τιμή του Brent ξεπέρασε τα 110 δολ./βαρέλι, ενώ πολύ μεγάλη ήταν η άνοδος του αμερικανικού αργού που ξεπέρασε και αυτό τα 100 δολ. ενώ των προθεσμιακών συμβολαίων έφθασε τα 100 δολ./βαρέλι. Συνεπώς, οι προβλέψεις αυτές περικλείουν αβεβαιότητες. Σε πιο μακροπρόθεσμο ορίζοντα, οι τιμές του αναμένονται περίπου στα 80 δολ. /βαρέλι καθώς ο μεν ΟΠΕΚ αυξάνει ελαφρά την παραγωγή του εφόσον οι τιμές ξεπέρασαν τα 100 δολ. (όριο που είχε θέσει για αύξηση της παραγωγής) ενώ η παραγωγή των υπολοίπων θα αυξάνεται μέτρια (Βραζιλία, Καναδάς, Κολομβία και χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης) σε περιβάλλον αύξησης της κατανάλωσης 1,5% ετησίως. Βέβαια και οι προβλέψεις αυτές περικλείουν σημαντικές αβεβαιότητες. Αφενός η ζήτηση ανακάμπτει

και στις ανεπτυγμένες οικονομίες ενώ διατηρείται ισχυρή στην Κίνα, αφετέρου όμως ο μεγάλος αριθμός προθεσμιακών συμβολαίων στην αγορά αποτελεί πρόκληση για τη σταθερότητά της . Όπως έδειξε η μεγάλη μεταβλητότητα των τιμών τη διετία 2008– 2009, αυτή δεν προήλθε από μεταβολές στα θεμελιώδη δεδομένα αλλά από κερδοσκοπικές τοποθετήσεις. Αυτό αφορά την αγορά εμπορευμάτων γενικά, τρόφιμα, μέταλλα και ενεργειακά εμπορεύματα, όπου οι τιμές επηρεάζονται από αυξανόμενη ζήτηση από τις αναδυόμενες οικονομίες, ιδίως την Κίνα, αλλά και από τον αυξανόμενο όγκο χρηματοοικονομικών επενδύσεων σε εμπορεύματα, που αυξάνει τη μεταβλητότητα των τιμών και τροφοδοτεί κερδοσκοπία. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή οι επενδυτές αύξησαν τις τοποθετήσεις τους σε παράγωγα εμπορευμάτων από 13 δισ. ευρώ το 2003 σε 200 δισ. το 2008 ενώ η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι έφθασαν τα 320 δισ. δολ το 2010 και περισσότερο από το μισό του ποσού αυτού αφορούσε ενεργειακά εμπορεύματα. Για τα μη ενεργειακά εμπορεύματα προβλέπεται ισχυρή άνοδος των τιμών και το 2011 μετά από άνοδο 23% το 2010: το ΔΝΤ προβλέπει άνοδο 11% και η ΕΚΤ (στις μεταγενέστερες προβλέψεις της) 28%. Για το 2012 το ΔΝΤ προβλέπει μικρή υποχώρηση και η ΕΚΤ οριακή άνοδο. ❖

1 2 3 4 5 6 7 8

follow link

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ/ΟΙ ΚΥΡΙΑΡΧΕΣ ΤΑΣΕΙΣ

ΤΑΣΕΙΣ

★

H ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ PAPER COMMODITIES Η ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΗ FINANCIALIZATION ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΕΧΕΙ ΟΔΗΓΗΣΕΙ ΣΤΑ ΛΕΓΟΜΕΝΑ «ΧΑΡΤΙΝΑ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΑ», ΜΕ ΤΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΤΜΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΣΤΕΝΑ ΣΥΝΔΕΔΕΜΕΝΕΣ ΜΕ ΤΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΙΣ ΧΡΗΜΑΤΑΓΟΡΕΣ. Επιτελειο

ια από τις περιοχές όπου θα επικεντρωθούν οι εργασίες του G20 είναι η βελτίωση της εποπτείας, της λειτουργίας και της διαφάνειας στην αγορά των εμπορευμάτων-τροφίμων ώστε να αποτραπούν οι υπερβολικές διακυμάνσεις στις τιμές που έχουν σημαντικότατες επιπτώσεις σε οικονομίες και κοινωνίες. Οι τιμές αρκετών εμπορευμάτων-τροφίμων έχουν πλέον φθάσει τα επίπεδα ρεκόρ της περιόδου 2007–08, εξέλιξη που δημιουργεί ανησυχίες για πληθωρισμό τροφίμων και επανάληψη των βίαιων αντιδράσεων του πληθυσμού στις φτωχές χώρες. Ζημιές στις εσοδείες ώθησαν ανοδικά τις τιμές το 2010 και δεν αναμένεται να υποχωρήσουν το 2011, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του FAO, του Διεθνούς Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας. Ο δείκτης που καταρτίζει, που βασίζεται σε ένα «καλάθι» βασικών αγροτικών εμπορευμάτων τον Ιανουάριο του 2011 είχε αυξηθεί στο υψηλότερο επίπεδο από το 1990. Οι τιμές του σίτου και του καλαμποκιού σε άνοδο, οι τελευταίες και λόγω της ζήτησης από βιοκαύσιμα, παραμένουν όμως περίπου 11% χαμηλότερα από το ιστορικό υψηλό του 2008.

Σε ιστορικά υψηλά έχουν φθάσει και του βαμβακιού. Στις αρχές του 2011 οι τιμές στις εξαγωγές των βασικών σιτηρών ήταν 70% υψηλότερες από τις αρχές του 2010. Πιο συντηρητική, η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει μικρή υποχώρηση των τιμών των αγροτικών εμπορευμάτων, κατά 8% περίπου το 2011 και 3,7% το 2012, μετά από άνοδο 17% το 2010, καθώς τα αποθέματα στα βασικά προϊόντα (σίτος, καλαμπόκι και ρύζι) είναι υψηλά σε αντίθεση με την περίοδο 2007-08 και η παραγωγή τους αναμένεται αυξημένη το 2011, με σημαντική αβεβαιότητα ωστόσο όσον αφορά στις τιμές του πετρελαίου. Δεν πρέπει όμως να παραβλέπονται οι συνθήκες στις αγορές παραγώγων που επηρεάζουν τις τιμές και τη μεταβλητότητά τους. Ειδικά στην ΕΕ η μείωση της ΚΑΠ έχει οδηγήσει παραγωγούς και εμπόρους να χρησιμοποιούν τις αγορές παραγώγων για να προστατευθούν από κινδύνους. Επίσης, όσον αφορά τις υψηλές τιμές και την άνοδο της παραγωγής που θα προκαλούσαν, θα πρέπει να αναφερθεί ότι ο μηχανισμός των τιμών δεν λειτουργεί αποτελεσματικά σε αυτή την αγορά και συχνά με μεγάλη χρονική υστέρηση. ❖

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

Ε Π Ε Ν Δ Υ Σ Ε Ι Σ και Α Π Ο Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΤΑΣΕΙΣ

★

ΧΡΥΣΟ ΚΑΤΑΦΥΓΙO ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΑ ΣΕ ΑΝΟΔΟ, ΜΕ ΤΑ ΠΟΛΥΤΙΜΑ ΜΕΤΑΛΛΑ, ΧΡΥΣΟ ΚΑΙ ΑΣΗΜΙ ΝΑ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ, ΤΑΣΗ ΟΜΩΣ ΠΟΥ ΘΑ ΥΠΟΧΩΡΕΙ ΟΣΟ ΘΑ ΒΕΛΤΙΩΝΕΤΑΙ Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ. Επιτελειο

τα εμπορεύματα πρώτων υλών και μετάλλων, η άνοδος της τιμής τους τροφοδοτείται από την ισχυρή άνοδο της ζήτησης στις οικονομίες υψηλής ανάπτυξης, ιδίως της Κίνας. Αξίζει να αναφερθεί ότι η Κίνα εκτός από μεγάλος παραγωγός πρώτων υλών είναι και μεγάλος καταναλωτής. Είναι ο μεγαλύτερος καταναλωτής των περισσότερων μετάλλων και ορυκτών πρώτων υλών. Καταναλώνει στη βιομηχανία της το 41% της παγκόσμιας παραγωγής επεξεργασμένων μετάλλων με τον ρυθμό ανόδου στο 10% το 2010. Ειδικά στον χαλκό, το

μερίδιο της σε μόλις 10 χρόνια αυξήθηκε από 12% σε 40% και οι τιμές του βρίσκονται κοντά στο ιστορικό υψηλό του 2008, όπως άλλωστε και του κασσίτερου, μέταλλα για τα οποία υπάρχει στενότητα από την πλευρά της προσφοράς. Το μερίδιο των χωρών του ΟΟΣΑ, δηλαδή των ανεπτυγμένων χωρών, στη ζήτηση μετάλλων είναι περίπου το μισό, 21%. Η κατά 17% άνοδος της ζήτησης τους το 2010 μετά τη μεγάλη μείωση του 2009, προήλθε κατά τα τρία τέταρτα από την Ευρώπη. Η παραγωγή μετάλλων αυξάνεται, όμως οι πιέσεις από τη ζήτηση, ιδίως στα μέταλλα στα οποία η Κίνα είναι καθαρός εισαγωγέας πιέζει ανοδικά τις τιμές. Οι τιμές των βασικών μετάλλων έχουν αυξηθεί 43% από τα τέλη του 2009 και η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει άνοδο 11% το 2011, όσο η ζήτηση από την Κίνα θα αυξάνεται, τα αποθέματα ορισμένων μετάλλων θα υποχωρούν και θα υπάρχουν περιορισμοί στην προσφορά. Πολλοί είναι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η αγορά μετάλλων έχει εισέλθει σε έναν υπερ-κύκλο (π.χ. σιδηρομεταλλεύματα και χαλκός) κατά τον οποίο οι τιμές θα συνεχίζουν να αυξάνονται ή θα παραμείνουν υψηλές καθώς η προσφορά θα προσπαθεί να καλύψει τη ζήτηση. Στις αβεβαιότητες που θα επηρεάζουν ανοδικά τις τιμές περιλαμβάνονται η πρόσβαση σε πρώτες ύλες, οι μονοπωλιακές συνθήκες (πετρέλαιο), τα ανοδικά κόστη, οι περιβαλλοντικοί περιορισμοί και η ισχυρή άνοδος

της ζήτησης και από την άλλη μεγάλη αναδυόμενη οικονομία, την Ινδία. Ωστόσο, οι υψηλότερες τιμές σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα θα επιτρέψουν την αξιοποίηση αποθεμάτων που με τις τιμές της προηγούμενης δεκαετίας κρίνονταν ασύμφορα ώστε η προσφορά να καλύπτει τη ζήτηση και να σταματήσει το ράλι των τιμών. Επιπλέον οι υψηλές τιμές οδηγούν σε υποκατάσταση με άλλα υλικά καθώς οι καταναλωτές μετάλλων θα βρίσκουν τρόπους υποκατάστασής τους στην παραγωγική διαδικασία π.χ. με πλαστικές ύλες ή του χαλκού με αλουμίνιο, στο οποίο υπάρχει υπερπροσφορά. Για την επόμενη διετία δεν αναμένονται σημαντικές μεταβολές πάντως, η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει αποκλιμάκωση των τιμών των μετάλλων κατά 5% το 2012. Για τα εμπορεύματα-πρώτες ύλες, μετά την κατά 37% άνοδο των τιμών το 2010 προβλέπεται υποχώρηση 6% τη διετία 2011-2012. Όσον αφορά τέλος τα πολύτιμα μέταλλα, χρυσό και ασήμι, καταφύγια ασφάλειας, καθώς η εικόνα της παγκόσμιας οικονομίας βελτιώνεται, η ανοδική τάση τους θα υποχωρεί όσο οι επενδυτές στρέφονται σε άλλες επενδύσεις. Ο χρυσός άγγιξε ιστορικά ρεκόρ στα τέλη του 2010, έκτοτε όμως υποχωρεί ελαφρά. Οι παραγωγοί ασημιού σπεύδουν στην προθεσμιακή αγορά για να διασφαλίσουν τα τωρινά υψηλά επίπεδα τιμών, που στις αρχές του 2011 ήταν υψηλά τριακονταετίας. ❖

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

37 ★

follow link

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΤΡΑΠΕΖΕΣ/ΕΥΡΩΠΗ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Ο ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ Η ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ ΜΕ ΟΣΑ ΟΡΙΖΕΙ Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ, Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ 2011: ΟΙ ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΤΟΧΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ των τραπεζων ΔΙΠΛΑΣΙΑΖΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΤΡΙΠΛΑΣΙΑΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΕΝΟΣ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΥ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ. Επιτελειο

υστηρότεροι κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας, περιορισμός στα bonus των στελεχών ώστε να αποθαρρύνουν την επικίνδυνη συμπεριφορά, έκθεση στα «τοξικά» ομόλογα των υπερδανεισμένων χωρών της ευρωζώνης για τις ευρωπαϊκές σε μια αυξανόμενη αλ-

ληλεξάρτηση τραπεζών και δημοσιονομικής υγείας των χωρών στις οποίες έχουν δανείσει, είναι οι μεγάλες προκλήσεις που έχουν να αντιμετωπίσουν οι τράπεζες το επόμενο διάστημα. Αξίζει να αναφερθεί ότι η συνολική έκθεση των ευρωπαϊκών τραπεζών στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα των αδύναμων κρίκων της Ευρωζώνης, Ελλάδα, Ιρλανδία, Ισπανία και Πορτογαλία, φθάνει το 1,5 τρισ. δολ. σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών. Πόσο μάλλον που τα κρατικά ομόλογα και γενικά το κρατικό χρέος αποτελούν θεμέλιο του χρηματοπιστωτικού συστήματος στις οικονομίες του σήμερα και οποιαδήποτε αναδιάρθρωση του δημοσίου χρέους συνεπάγεται ανάλογες εξελίξεις για τις τράπεζες που κατέχουν τμήμα του. Η επιτροπή της Βασιλείας, που καθορίζει το ρυθμιστικό πλαίσιο των τραπεζών, θέτει πλέον πολύ αυστηρότερα όρια κεφαλαιακής επάρκειας ώστε να αυξήσει τη δυνατότητά τους απορρόφησης ζημιών. Οι ελάχιστες απαιτήσεις για το μετοχικό τους κεφάλαιο διπλασιάζονται, ενώ με την πρόβλεψη ενός περιθωρίου ασφαλείας τριπλασιάζονται. Το περιθώριο αυτό, που έχει την έννοια του αντικυκλικού «μαξιλαριού», θα τις υποχρεώνει να αυξάνουν τα υποχρεωτικά κεφάλαια τους όταν δημιουργούνται

συνθήκες υπερθέρμανσης στην αγορά δανείων και για τις τράπεζες με διεθνείς δραστηριότητες αυτό θα ισχύει και όταν οι συνθήκες αυτές δημιουργούνται σε μια από τις χώρες όπου δραστηριοποιούνται. Η Βρετανική κυβέρνηση, στο πλαίσιο αυτό, προχώρησε ήδη στη δημιουργία ειδικού φορέα, της Financial Policy Committee, η οποία θα μπορεί να παρεμβαίνει όταν διαβλέπει σημάδια κινδύνου για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Συγκεκριμένα θα μπορεί να αυξάνει τις απαιτήσεις κεφαλαιακής επάρκειας αν διαπιστώνει υπερθέρμανση της οικονομίας, να επιβάλλει χαμηλότερα όρια δανείου προς αξία του ακινήτου στα στεγαστικά δάνεια ή και να επιβάλλει όρια στη χρηματοδότηση της οικονομίας. Συγχρόνως, η επιτροπή της Βασιλείας αναβαθμίζει ποιοτικά τα κεφάλαια που μπορούν να υπολογίζονται ως πρώτης διαβάθμισης. Αυτό σημαίνει ότι τίτλοι που δεν μετατρέπονται σε μετοχές ή δεν μπορούν να απορροφήσουν ζημιές αποκλείονται. Στόχος είναι να αποφευχθούν τέτοιες μορφές χρηματοδότησης των τραπεζών που, όπως έδειξε η χρηματοπιστωτική κρίση, οδήγησαν σε διάσωση τραπεζών με κρατικά κεφάλαια, ενώ οι επενδυτές κάτοχοι των τίτλων αυτών δεν υπέστησαν ζημιές. ❖

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

39 ★

COLLECTION BIJOUX www.baccarat.com

follow link

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΤΡΑΠΕΖΕΣ/ΚΕΡΔΟΦΟΡΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

ΚΕΡΔΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΜΕΓΑΛΟΥΣ ΒΕΛΤΙΩΜΕΝΑ ΤΑ ΕΣΟΔΑ ΑΠΟ ΤΟΚΟΥΣ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΑ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΠΑΡΑ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΕΠΙΣΦΑΛΗ ΔΑΝΕΙΑ. Επιτελειο

ι χορηγήσεις στεγαστικών δανείων αυξάνονται σταθερά στην ευρωζώνη, λόγω των χαμηλών επιτοκίων και της προσγείωσης των τιμών των ακινήτων σε αρκετές χώρες. Εκεί που η δραστηριότητα είναι περιορισμένη είναι στα επιχειρηματικά δάνεια, καθώς οι τράπεζες είναι απρόθυμες να δανείσουν στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις που χαρακτηρίζονται υψηλότερου κινδύνου. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα της ΕΚΤ, η μεταβλητότητα των συνθηκών της αγοράς, η χαμηλή ζήτηση δανείων και πιθανές ανοδικές πιέσεις στο κόστος άντλησης κεφαλαίων από τις τράπεζες, είναι οι συνθήκες που συντηρούν την αβεβαιότητα για τη μελλοντική κερδοφορία των τραπεζών, ενώ οι ανάγκες αναχρηματοδότησης τους τα επόμενα χρόνια είναι μεγάλες. Σημαντική εξέλιξη επίσης, που θα αλλάξει το τοπίο στις τράπεζες, αυξάνοντας γι’ αυτές το κόστος άντλησης κεφαλαίων, είναι οι σχεδιαζόμενες ρυθμίσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο με τις οποίες οι senior bondholders, δηλαδή οι κάτοχοι τέτοιων ομολόγων των τραπεζών (τα ομόλογα είναι

μια από τις πηγές ρευστότητας με τις οποίες οι τράπεζες χρηματοδοτούν τις χορηγήσεις σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά), θα καλούνται να επωμιστούν ζημίες εφόσον απαιτηθεί η διάσωση μιας τράπεζας. Και αυτό για να μην επαναληφθούν περιπτώσεις, όπως στη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης, κατά τις οποίες μια τράπεζα διασώζεται με τα κεφάλαια των φορολογουμένων και οι επενδυτές που τη δάνειζαν, υποεκτιμώντας τους κινδύνους, να ανακτούν στο ακέραιο τα κεφάλαιά τους. Ήδη έχουν τεθεί σε ισχύ ανάλογες προβλέψεις στις ΗΠΑ με τις οποίες οι ρυθμιστικές αρχές επιμερίζουν τις απώλειες και στους senior ομολογιούχους. Στην Ευρώπη η αρχή έγινε με τις δύο μεγάλες ιρλανδικές τράπεζες, την Anglo Irish και την Irish Nationwide Building Society. Οι τράπεζες θεωρούν ότι αυτό θα οδηγήσει σε υψηλότερο κόστος δανείων στην οικονομία αφού θα αυξηθεί το κόστος άντλησης κεφαλαίων γι’ αυτές, εφόσον οι επενδυτές (μεταξύ των οποίων και θεσμικοί και συνταξιοδοτικά ταμεία) θα απαιτούν υψηλότερες αποδόσεις μιας και θα αναλαμβάνουν μεγαλύτερο κίνδυνο. ❖

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

41 ★

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑ∆ΑΣ ΠΛΗΡΗΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΟΣ Ο∆ΗΓΟΣ 223 ΣΕΛΙ∆ΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟΥ ΕΠΙΛΟΓΗ

∆είκτες Ευηµερίας

των νοµών - περιφερειών

Αναλυτικοί Πίνακες µε στοιχεία για νοµούς και περιφέρειες

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΑΠΟ 100 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΕΣ ΣΕΙΡΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΙΡΑ, ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ, ΤΑ ∆ΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ∆ΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΑΠΟ 100 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΕΣ ΣΕΙΡΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΙΡΑ, ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ, ΤΑ ∆ΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ∆ΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ

Για την παραγγελία σας τηλεφωνείστε: 210 640 1850 ή στείλτε το παρακάτω κουπόνι στο fax: 210 642 4850

Επιθυµούµε την αγορά

αντιπύπων του cd: ΝΟΜΟΙ

Για την παράδοση των αντιτύπων, µπορείτε να επικοινωνήσετε µε: τον (την) κύριο (κυρια) .................................................................. στο τηλέφωνο ............................................... ΕΤΑΙΡΕΙΑ:

Το cd διατίθεται προς 35€ *

ΠΑΡΑΛΗΠΤΗΣ: Ι∆ΙΟΤΗΤΑ: ΤΗΛΕΦΩΝΟ:

FAX:

E-MAIL: ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ:

ΕΚΠΤΩΣΕΙΣ: Για 5 αντίτυπα, έκπτωση 10% Για 10 αντίτυπα, έκπτωση 20% Για περισσότερα από 10 αντίτυπα, έκπτωση 25% *

ΥΠΟΓΡΑΦΗ:

συν έξοδα αποστολής

Επιθυµούµε την εγγραφή συνδροµής στο περιοδικό ΕΠΙΛΟΓΗ και να παραλάβουµε (από τα γραφεία σας) ως δώρο το cd: ΝΟΜΟΙ. Ετήσια συνδροµή € 88 (ιδιώτες, επιχειρήσεις), €125 (Τράπεζες, Ασφάλειες, ∆ηµόσιο, Ν.Π.∆.∆., Οργανισµοί)

ΕΤΑΙΡΕΙΑ: ΠΑΡΑΛΗΠΤΗΣ: ΤΗΛΕΦΩΝΟ: ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ:

Ι∆ΙΟΤΗΤΑ FAX:

E-MAIL: ΥΠΟΓΡΑΦΗ:

follow link

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΤΡΑΠΕΖΕΣ /ΑΜΕΡΙΚΗ/ΚΟΣΜΟΣ

ΤΑΣΕΙΣ

★

ΔΥΟ ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΟΘΕΣΜΙΑ Οι τραπεζεσ ΣΤΗΝ ΑΛΛΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΥ ΕΙΣΕΡΧΟΝΤΑΙ ΣΤΟΝ ΧΟΡΟ ΤΟΥ VOLCKER RULE. ΟΙ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΝΕΧΟΥΝ ΚΙΝΔΥΝΟΥΣ, ΟΠΩΣ ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕ Η ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ, ΔΕΝ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΠΙΑ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΣΤΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ. Επιτελειο

ι ρυθμιστικές αρχές στις ΗΠΑ, με πρωτοβουλία του συμβούλου του προέδρου Ομπάμα, Πολ Βόλκερ, δίνουν διορία δύο ετών στις τράπεζες για να προσαρμοστούν στους περιορισμούς του Volcker Rule. Συγκεκριμένα θέτουν τέλος στις επενδύσεις των τραπεζών σε hedge funds και εταιρείες ιδιωτικών συμμετοχών και απαγορεύουν τις δραστηριότητες proprietary trading, δηλαδή trading με κεφάλαια της τράπεζας σε δανειακούς τίτλους, παράγωγα και άλλα χρηματοοικονομικά προϊόντα και όχι για λογαριασμό των πελατών. Το αιτιολογικό είναι ότι μια τράπεζα δεν μπορεί να δραστηριοποιείται σε τομείς υψηλού κινδύνου και συγχρόνως να απολαμβάνει κρατικές εγγυήσεις στις καταθέσεις και πρόσβαση σε ρευστότητα από την κεντρική τράπεζα. Από την πλευρά τους οι τράπεζες διεθνώς προχωρούν σε αυξήσεις κεφαλαίων, και διακράτιση κερδών, έχουν όμως τις αντιρρήσεις τους στις σχεδι-

αζόμενες ρυθμίσεις της Βασιλείας ΙΙΙ. Θεωρούν ότι θα αυξήσουν το κόστος άντλησης κεφαλαίων και θα περιορίσουν τη δυνατότητά τους χορήγησης δανείων. Όπως τόνισε πρόσφατα ο Frederic Oudea, πρόεδρος και ceo της Societe Generale και μέλος της επιτροπής για τa εποπτικά κεφάλαια του Institute of International Finance, μέλη του οποίου είναι οι μεγαλύτερες τράπεζες του κόσμου, ορισμένες από τις ρυθμίσεις και ιδιαίτερα όσον αφορά τις αυξημένες απαιτήσεις ρευστότητας θα έχουν ως συνέπεια τη μείωση των χορηγήσεων των τραπεζών, θα αποθαρρύνουν τον διατραπεζικό δανεισμό και θα οδηγήσουν σε υπερβολική συγκέντρωση τοποθετήσεων σε κρατικούς τίτλους (που πληρούν τα κριτήρια ρευστότητας). Όπως τονίζουν οι τραπεζίτες είναι αδύνατη η αύξηση των χορηγήσεων αν συγχρόνως απαιτούνται μεγαλύτερες τοποθετήσεις διαθεσίμων (καταθέσεων) σε κρατικά ομόλογα. ❖

AllmediaCreative ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΣ - ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΝΤΥΠΗΣ & ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ  Σχεδιασµός και παραγωγή κάθε είδους εντύπου.  ∆ηµιουργία καταχωρίσεων για έντυπα και internet.  ∆ηµιουργία banner και pop-up windows.  Παραγωγή πολυσέλιδων εντύπων και business cards.  Μελέτη και σχεδιασµός εταιρικής ταυτότητας /εφαρµογές, σχεδιασµός και κατασκευή συσκευασίας, σχεδιασµός και παραγωγή εταιρικού περιοδικού - newsletter.  Σχεδιασµός και παραγωγή Εταιρικού Απολογισµού - Μετατροπή σε ηλεκτρονική έκδοση.

Για περισσότερες πληροφορίες: τηλ. 210 6401850, e-mail: creative@allmedia.gr

follow link

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

47 ★

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

ΧΟΡΗΓΟΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ | ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ

48 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>ΥΦ Ε Σ Η Κ Α Ι Ε Λ Λ Ε Ι Μ M ΑΤΑ _

ΑΝΑΣΥΝΤΑΞΗ ΔΥΝΑΜΕΩΝ Μεσα σε μια δεκαετια η Ελλαδα καταβαραθρωθηκε σε ολους τους δεικτες ανταγωνιστικοτητας, διαφθορας και ευκολιας επιχειρηματικης δρασης που καταρτιζουν οι διεθνεις οργανισμοι. Επομενο ηταν να φθασουμε σε αδιεξοδα. Το στοιχημα τώρα ειναι να ενισχυθουν τα αντανακλαστικα της πραγματικης οικονομιας, ωστε με ανασυνταξη δυνaμεων να βγει απo την yφεση.

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

49 ★

50 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

φεση, υπερχρέωση, υψηλή ανεργία, χαμηλή εμπιστοσύνη, ανοίγματα στο εξωτερικό και το εσωτερικό, ασφυκτικοί όροι από την Τρόικα για τήρηση των όρων του Μνημονίου και αμυδρές ενδείξεις βελτίωσης από το εξωτερικό είναι το περιβάλλον μέσα στο οποίο θα κινηθεί η ελληνική οικονομία το επόμενο διάστημα. Το στοίχημα είναι να καταφέρει η Ελλάδα να περάσει τις Συμπληγάδες, να αποδείξει ότι μπορεί να βγει από τα δεινά στα οποία βρέθηκε από δικά της λάθη και παραλείψεις. Για μια οικονομία για 3ο έτος σε ύφεση το 2011 το εγχείρημα είναι δύσκολο. Μέσα σε τρία χρόνια από το 2009 θα έχει χάσει το 10% του ετήσιου προϊόντος της ενώ η ανεργία ξεπερνά το 15% του εργατικού δυναμικού. Το σοκ της προσαρμογής για μια οικονομία εθισμένη ως πριν από την κρίση στην κατανάλωση πέρα από τις δυνάμεις της, που εφησύχαζε για τις συνεχείς απώλειες ανταγωνιστικότητας είναι μεγάλο. Μέσα σε μια δεκαετία η Ελλάδα καταβαραθρώθηκε σε όλους τους δείκτες ανταγωνιστικότητας, διαφθοράς και ευκολίας επιχειρηματικής δράσης. Επόμενο ήταν να φθάσουμε σε αδιέξοδα. Το στοίχημα τώρα είναι να ενισχυθούν τα αντανακλαστικά της πραγματικής οικονομίας, ώστε με ανασύνταξη δυνάμεων να βγει από

“Το σοκ της προσαρμογής για μια οικονομία εθισμένη στην κατανάλωση πέρα από τις δυνάμεις της, που εφησύχαζε για τις συνεχείς απώλειες ανταγωνιστικότητας, είναι μεγάλο.”

την ύφεση. Οι προβλέψεις μιλούν για σταθεροποίηση της οικονομίας στα τέλη του 2011, το πιθανότερο όμως είναι αυτή να έλθει στις αρχές του 2012. Θετικές ενδείξεις υπάρχουν μέχρι στιγμής μόνο από το εξωτερικό. Οι εξαγωγές αυξάνονται, 8% περίπου, και θετικές ενδείξεις υπάρχουν για μικρή άνοδο των αφίξεων τουριστών από το εξωτερικό. Είναι οι μόνοι τομείς από τους οποίους αναμένεται να δοθεί ώθηση στην οικονομία, με τον ρυθμό ανάπτυξης στο -3% για το 2011. Στο εσωτερικό η κατανάλωση θα υποχωρεί, υπό το βάρος της αυξανόμενης ανεργίας, και των μειωμένων εισοδημάτων, ενώ και οι επενδύσεις υποχωρούν. Οι μεταρρυθμίσεις στις αγορές, με το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων, οι μεταρρυθμίσεις στο σύστημα υγείας ώστε να σταματήσει η κατασπατάληση του χρήματος του Έλληνα φορολογούμενου, ο εξορθολογισμός της λειτουργίας του δημόσιου τομέα, είναι παρεμβάσεις που αναμφισβήτητα χρειαζόταν η χώρα. Η μεγάλη πρόκληση είναι να γίνουν και οι παρεμβάσεις εκείνες που θα έχουν άμεση αναπτυξιακή δυναμική μιας και η αναπτυξιακή δυναμική των μεταρρυθμίσεων απαιτεί χρόνο για να αποδώσει. Και σε αυτό πρέπει να στοχεύσει η κυβέρνηση, στην ταχύτατη προώθηση των όποιων επενδυτικών σχεδίων υποβληθούν στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ και του επενδυτικού νόμου ώστε να κινητοποιηθεί η παραγωγική βάση της οικονομίας. Επίσης, με δεδομένη τη δημοσιονομική αδυναμία του Δημοσίου να προχωρήσει σε δημόσιες επενδύσεις σε υποδομές -με βάση την αξιολόγηση του World Economic Forum υστερεί σε λιμάνια, δρόμους και σιδηροδρόμους- πρέπει να προωθήσει επενδύσεις με τη μέθοδο συμπράξεων Δημόσιου-Ιδιωτικού τομέα. Περιθώρια υπάρχουν και στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, τη διασύνδεση του δικτύου, την αντικατάσταση παλαιών θερμικών σταθμών κ.α. Επίσης, με παρεμβάσεις που θα ενισχύσουν την εξωστρέφεια, από την

οποία κινητοποιείται η καινοτομία. Για να αποκτήσει έτσι η Ελλάδα μια βάση μικρομεσαίων επιχειρήσεων που στοχεύει στις ξένες αγορές, και δεν θα είναι τοπικού χαρακτήρα όπως συμβαίνει με την πλειονότητά τους. Η πολιτική μείωσης των αμοιβών που επιβάλλει το μνημόνιο θα ελαφρύνει τις επιχειρήσεις. Όμως δεν είναι το εργατικό κόστος που κάνει την ελληνική οικονομία μη-ανταγωνιστική. Είναι οι ελλείψεις σε υποδομές, ποιότητα και όλοι οι άλλοι παράγοντες που αποθαρρύνουν την επιχειρηματικότητα. Σε αυτούς τους τομείς πρέπει να εστιάσουμε. Η Ελλάδα δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τις χώρες φθηνού εργατικού κόστους και η μείωση των εισοδημάτων πιέζει την κατανάλωση σε έναν αυτοτροφοδοτούμενο φαύλο κύκλο μειούμενης κατανάλωσης, ύφεσης, αυξανόμενης ανεργίας. Η έξοδος από την ύφεση θα έλθει μόνο με τέτοιες παρεμβάσεις. Διαφορετικά τα δημόσια ελλείμματα θα μειώνονται σε απόλυτο μέγεθος, ως ποσοστό όμως ενός αεπ που υποχωρεί θα ακολουθούν αντίθετη πορεία. Η επιμήκυνση των δανείων του Μνημονίου στα 7,5 χρόνια και η μείωση του επιτοκίου από το 5,2% στο 4,2% θα δώσει μια ανάσα στην οικονομία. Ούτως ή άλλως η σύντομη αποπληρωμή τους θα ήταν αδύνατη. Η πρόκληση τώρα είναι να δοθεί ώθηση στην αγορά, που αντιμετωπίζει ασφυκτικές συνθήκες στενότητας ρευστότητας, καθώς για πρώτη φορά η χρηματοδότηση της οικονομίας από τις τράπεζες υποχωρεί. Το ΔΝΤ προβλέπει ότι το δημόσιο χρέος θα έχει μειωθεί στο 130% του αεπ το 2020, με πρωτογενή πλεονάσματα στο δημόσιο της τάξης του 6% του αεπ και με ρυθμό ανάπτυξης 2% ετησίως περίπου. Συνεπώς η προσπάθεια θα είναι μακρόχρονη. Οι προοπτικές επιτυχίας σημαντικές εφόσον κινηθούμε προς ένα άλλο μοντέλο λειτουργίας της οικονομίας, με οδηγό την αποτελεσματικότητα, την ανταγωνιστικότητα και τις επενδύσεις. Η πρόσφατη άνοδος των εξαγωγών δείχνει ότι δυνατότητες υπάρχουν. ❖

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

51 ★

προφιλ

Το προφίλ της οικονομίας ΑΚ. ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΪΟΝ, ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣ, ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011*

2012*

ΑΚΑΘ. ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΪΟΝ, δισ. ευρώ

194.8

209.9

225.5

235.7

233.0

229.4

228.4

230.0

ΑΚΑΘ. ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΪΟΝ, % μεταβολή όγκου

2.3

4.5

4.3

1.3

-2.3

-4.5

-3

1.1

ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣ ΠΑΓΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ, % μεταβολή όγκου

-6.3

10.6

5.4

-7.6

-11.4

-17.4

-7.5

-2.6

Κατοικίες, % μεταβολή όγκου

-0.5

29.8

-8.6

-29.1

-25.1

-20.0

…

Εξοπλισμός, % μεταβολή όγκου

-4.8

3.0

21.8

6.4

-12.3

-16.0

…

-21.0

8.8

7.6

9.3

-0.4

-11.3

0.0

…

Ιδιωτική

4.5

5.6

3.1

3.2

-1.8

-4.1

-4.3

0.5

∆ημόσια

1.1

1.3

9.2

1.0

7.6

-9.0

-8.5

-6.0

17,579

18,869

20,188

21,002

20,679

20,290

20,107

…

Καταθέσεις επιχειρήσεων & νοικοκυριών, % μεταβολή

22.1

10.5

13.8

15.2

4.6

-12.2

…

Χρηματοδότηση επιχειρήσεων & νοικοκυριών

21.2

21.1

21.5

15.9

4.1

-0.2

…

Επιτόκιο επιχ. δανείων, κυμαινόμενο ή σταθερό ως 1 έτος, ως 1 εκατ. ευρώ

5.1

5.8

6.6

6.8

4.6

5.5

…

∆ολ. ανά ευρώ, μέση τιμή έτους

1.24

1.26

1.37

1.47

1.39

1.33

…

Τιμές καταναλωτή, % μεταβολή (εναρμονισμένος δείκτης)

3.5

3.2

2.9

4.2

1.2

4.7

2.2

0.5

Τιμές παραγωγού στη βιομηχανία, χωρίς την ενέργεια, % μεταβολή

2.1

5.5

2.7

5.5

0.1

1.7

…

Βιομηχανική παραγωγή, % μεταβολή όγκου

-0.7

2.0

2.2

-4.7

-11.2

-4.8

…

Λιανικές πωλήσεις, % μεταβολή όγκου

3.0

8.0

2.2

-1.4

-9.3

-6.9

…

∆ημόσιες, % μεταβολή σε τρέχουσες τιμές

ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ, % μεταβολή όγκου

ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗ ΑΕΠ Σε ευρώ % μέσου όρου ΕΕ των 15 (πριν από τη διεύρυνση προς Κ&Α Ευρώπη)

ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ

ΤΙΜΕΣ

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ - ΛΙΑΝΙΚΕΣ ΠΩΛΗΣΕΙΣ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Αποτέλεσμα ισοζυγίου τρεχ. συναλλαγών (δισ. ευρώ)

-14.7

-23.7

-32.6

-34.8

-25.8

-24.0

…

Ισοζύγιο τρεχ. συναλλαγών % ΑΕΠ

-7.6

-11.3

-14.5

-14.8

-11.1

-10.5

-8.0

-6.6

9.9

8.9

8.3

7.7

9.5

12.1

14.6

14.8

53.8

56.0

51.7

49.5

42.8

46.9

…

Μέσες ακαθάριστες αποδοχές, σύνολο οικονομίας, % μεταβολή

4.4

5.7

5.2

6.2

4.6

-4.7

-2.7

…

Κόστος εργ. /μον. προϊόντος, επιχειρηματικός τομέας, % μεταβολή

3.8

4.5

6.3

3.7

-1.7

-2.7

…

ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ποσοστό ανεργίας (% εργατικού δυναμικού) Ποσοστό μακροχρόνια ανέργων % συνόλου

∆ΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ, ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ, ∆ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ Έλλειμμα γενικής κυβέρνησης %αεπ ∆ημόσιο χρέος % ΑΕΠ Κεφαλαιοποίηση Χρηματιστηρίου Αθηνών % ΑΕΠ, τέλος έτους Πληθυσμός, χιλιάδες Πηγές στοιχείων: ΕΛΣΤΑΤ, Τράπεζα της Ελλάδος, Υπουργείο Οικονομικών

-5.2

-5.8

-6.4

-9.5

-15.4

-9.6

-7.4

-6.5

100.3

98.0

96.1

110.9

127.9

144.0

152.6

148.9

…

11,083

11,125

11,172

11,222

11,270

11,306

11,360

11,400

52 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣ ΤΩΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕ Α Σ _

καιροι υψηλων απαιτησεων ΜΕΙΩΣΗ ΧΟΡΗΓΗΣΕΩΝ ΔΑΝΕΙΩΝ & ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ, ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΑΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ΑΓΟΡΑ, ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΤ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΛΗΣΗ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΕΣ ΕΠΙΣΦΑΛΕΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΚΙΝΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΤΡΑΠΕΖΕΣ. ΚΡΙΣΙΜΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ, Η ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΚΕΡΔΟΦΟΡΙΑΣ ΤΟΥΣ, Η ΑΠΟΜΟΧΛΕΥΣΗ ΚΑΙ Η ΑΠΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥΣ ΑΠΟ ΤΑ ΧΑΜΗΛΗΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ ΤΟΥΣ.

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

δημοσιονομική κρίση της χώρας και η υποβάθμιση της πιστοληπτικής της ικανότητας μεταφέρθηκε στο ακέραιο στις τράπεζες με συνέπεια την αδυναμία πρόσβασης τους στις αγορές χρήματος και κεφαλαίων. Επιπλέον η εκροή καταθέσεων που έφθασε τα 30 δισ. ευρώ το 2010, επιβάρυνε τις συνθήκες ρευστότητάς τους. Η εκροή καταθέσεων συνεχίστηκε ως τα τέλη του 2010 και προβλέπεται να συνεχιστεί, με επιβραδυνόμενο όμως ρυθμό, το 2011 καθώς επιχειρήσεις και ιδιώτες σε περιβάλλον ύφεσης και στενότητας ρευστότητας αποσύρουν καταθέσεις από το τραπεζικό σύστημα για την αντιμετώπιση τρεχουσών αναγκών. Οι εξελίξεις αυτές είχαν ως συνέπεια τη μεγάλη εξάρτηση των τραπεζών από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα για παροχή ρευστότητας. Το 2010 οι ελληνικές τράπεζες είχαν αντλήσει τα μεγαλύτερα κεφάλαια από την ΕΚΤ μετά τις ιρλανδικές (95 δισ. ευρώ έναντι 140 περίπου). Βέβαια τα προβλήματα των ελληνικών τραπεζών προήλθαν αποκλειστικά από την έκρυθμη κατάσταση των δημοσίων οικονομικών και δεν έχουν καμία σχέση με τον προβληματικό και υπερμεγέθη για τα δεδομένα της χώρας Ιρλανδικό τραπεζικό τομέα. Θα πρέπει να τονιστεί ότι η πηγή αυτή ρευστότητας, όπως και τα κυβερνητικά μέτρα στήριξής τους, έχουν από τη φύση τους προσωρινό χαρακτήρα, ώστε καθοριστική να είναι η δυνατότητα πρόσβασής τους στις αγορές. Πρόσθετη πίεση δέχονται οι τράπεζες από την επιδείνωση της ποιότητας του δανειακού τους χαρτοφυλακίου. Τα δάνεια σε καθυστέρηση έφθασαν το 10% του συνόλου τον Σεπτέμβριο 2010 που σημαίνει ότι 26 δισ. ευρώ δανείων περίπου βρίσκονται στο «κόκκινο». Οι εκτιμήσεις μιλούν για άνοδο των επισφαλών στο 12% στα τέλη του έτους και μεγαλύτερο ποσοστό το 2011, καθώς η ύφεση στην οικονομία περιορίζει τις δυνατό-

τητες εξυπηρέτησης των δανείων. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο δείκτης καθυστερήσεων στα «ασφαλή» στεγαστικά δάνεια έχει φθάσει το 10% και στα καταναλωτικά το 18%. Χαμηλότερες, αλλά αυξανόμενες, είναι οι επισφάλειες στα επιχειρηματικά δάνεια, από 6,7% στα τέλη του 2009 σε 8,5% το 2010. Ο δείκτης μη εξυπηρετούμενων δανείων της κατηγορίας αυτής θα ήταν μεγαλύτερος αν οι τράπεζες δεν είχαν προχωρήσει σε σημαντικές αναχρηματοδοτήσεις επιχειρηματικών δανείων. Οι δυσκολίες άντλησης ρευστότητας που αντιμετωπίζουν οι τράπεζες και η αύξηση των επισφαλειών προοιωνίζονται αρνητικούς ρυθμούς μεταβολής της χρηματοδότησης της οικονομίας και το 2011. Η ροή δανείων όμως είναι καθοριστικός παράγοντας για την ανάκαμψη. Στους αρνητικούς ρυθμούς βέβαια δεν συνηγορεί μόνο η απροθυμία ή και αδυναμία των τραπεζών να χορηγήσουν νέα δάνεια αλλά και η απροθυμία των επιχειρήσεων και των καταναλωτών, σε περιβάλλον οικονομικής αβεβαιότητας, να αναλάβουν δανειακές υποχρεώσεις. Το 2010 η καθαρή ροή χρηματοδότησης προς την οικονομία ήταν αρνητική κατά 500 εκατ. ευρώ, που σημαίνει ότι ο ιδιωτικός τομέας επέστρεψε στις τράπεζες 500 εκατ. ευρώ περισσότερα από όσα δανείστηκε έναντι θετικής ροής 10 δισ. ευρώ το 2009. Η αρνητική ροή οφείλεται στη μεγάλη αναδίπλωση των νοικοκυριών που μείωσαν τον δανεισμό τους ενώ η ροή προς τις επιχειρήσεις ήταν θετική. Θα πρέπει ωστόσο να αναφερθεί ότι τάση αντιστροφής σε αρνητικά επίπεδα καταγράφεται και στις επιχειρήσεις στα τέλη 2010, καθώς οι μεταβολές της χρηματοδότησης των επιχειρήσεων εμφανίζονται με χρονική υστέρηση έναντι των μεταβολών της οικονομικής δραστηριότητας. Αυτό ισχύει και στην ευρωζώνη, όπου η χρηματοδότηση των επιχειρήσεων

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

53 ★

υποχωρούσε ως τα τέλη του 2010 ενώ η οικονομία ανέκαμπτε, με οριακά θετικό ρυθμό στις αρχές του 2011, και ενώ η χρηματοδότηση των νοικοκυριών ενισχύεται σταθερά από το 1ο τρίμηνο του 2010. Συγχρόνως, οι τράπεζες έχουν θεσπίσει αυστηρότερα κριτήρια στις χορηγήσεις τους, ώστε σε συνδυασμό με την άνοδο των επισφαλειών και τις δυσκολίες άντλησης κεφαλαίων να συνεπάγονται περιορισμό της προσφοράς δανείων. Το 2010 έκλεισε με αρνητικό ρυθμό μεταβολής της χρηματοδότησης της οικονομίας, -0,2%, που αναλύεται σε θετικό 1% στις επιχειρήσεις και αρνητικό,-1,4% στα νοικοκυριά. Για το επόμενο διάστημα καθοριστική είναι η σύνδεση των νέων εγγυήσεων από το Δημόσιο για άντληση ρευστότητας από την ΕΚΤ με την υποβολή μεσοπρόθεσμων σχεδίων απεξάρτησής τους από αυτή την πηγή ρευστότητας και την επιστροφή τους στη διατραπεζική αγορά (και μείωσης του λειτουργικού τους κόστους). Η σύνδεση αυτή θα περιορίσει περισσότερο τη δυνατότητά τους χορήγησης δανείων και θα εντείνει τη στενότητα ρευστότητας στην οικονομία. Στα θετικά, η δυναμική ανάκαμψη των δραστηριοτήτων των ελληνικών τραπεζών στη ΝΑ Ευρώπη που συνεισέφερε σημαντικά στα κέρδη τους. Τέλος, η ανάγκη μείωσης του λειτουργικού κόστους και επίτευξης συνεργειών οδηγεί σε αναδιαρθρώσεις και συγχωνεύσεις, ενώ ορισμένοι τραπεζίτες θεωρούν ότι το τωρινό περιβάλλον δεν είναι κατάλληλο.

Αυξάνονται οι εγγυήσεις Συνολικά οι κρατικές εγγυήσεις τραπεζικών ομολόγων για άντληση ρευστότητας από την EKT, μετά και την πρόσφατη ενίσχυσή τους με 25 δισ. ευρώ στα τέλη του 2010 (που ακόμη δεν έχουν κάνει πλήρη χρήση τους οι τράπεζες) έχουν φθάσει τα 55 δισ. ευρώ. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Τρό-

54 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

ικας των δανειστών μας, οι νέες εγγυήσεις στη διάρκεια του 2011 θα φθάσουν τα 30 δισ. ευρώ καθώς οι καταθέσεις θα συνεχίσουν να μειώνονται, ενώ δεν αποκλείεται νέα υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας του ελληνικού δημοσίου, που θα απομακρύνει ακόμα περισσότερο την πρόσβαση των ελληνικών τραπεζών στις διεθνείς αγορές χρήματος. Επιπλέον, η ΕΚΤ θα μειώνει σταδιακά τις πράξεις χορήγησης απεριόριστης ρευστότητας καθώς στην Ευρωζώνη οι συνθήκες βελτιώνονται. Υπάρχουν βέβαια και θετικές ενδείξεις, όπως η άντληση κεφαλαίων από τις ξένες αγορές από την Εθνική και τη Eurobank. Στα θετικά καταγράφεται η ισχυρή κεφαλαιακή τους θέση. Μετά και τις πρόσφατες αυξήσεις κεφαλαίου (της Εθνικής, της Πειραιώς, της Marfin, της Γενικής ενώ προετοιμάζεται και της ΑΤΕ) ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας των ελληνικών τραπεζών συνολικά, με οριακή υποχώρηση έναντι του 2009 βρίσκεται πλέον στο 12,8%. Στα θετικά επίσης, η αύξηση του δείκτη κάλυψης

δανείων σε καθυστέρηση, στο 43% από 41% το 2009. Ωστόσο, η Τράπεζα της Ελλάδος εκτιμά ότι ο δείκτης αυτός πρέπει να αυξηθεί περισσότερο, καθώς τα δάνεια αυτά αυξάνονται. Όσον αφορά τα επιτόκια, η διαφορά μεταξύ Ελλάδας και ευρωζώνης διευρύνεται. Παραδείγματος χάρη, για δάνεια ως 1 εκατ. ευρώ, το μέσο επιτόκιο στην Ελλάδα ήταν

6,3% στα τέλη του 2010 (από 4,7% το 2009) έναντι μέσου όρου 3,5% στην ευρωζώνη, με συνέπεια η διαφορά ελληνικών-ευρωπαϊκών να διευρυνθεί από 1,4 ποσοστιαίες μονάδες το 2009 σε 2,8 το 2010. Πολύ μεγαλύτερη είναι η διαφορά στα καταναλωτικά δάνεια, έναντι 5,2% στην ευρωζώνη το μέσο επιτόκιο στην Ελλάδα είναι 10,3%. Λαμβανομένου

ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΩΝ ∆ΑΝΕΙΩΝ ΤΟΥ Ι∆ΙΩΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ7- nomismatika ΣΕ ΕΛΛΑ∆Α ΚΑΙ ΕΥΡΩΖΩΝΗ

Ευρωζώνη

∆

2008

Ελλάδα

∆

15 13 11 9 7 5 3 1 -1 -3 -5

2009

> Α γ ορες ομο λ ο γ ω ν

Ο γορδιος δεσμος των spreads Η προσφυγη της χωρας στον Ευρωπαϊκο Μηχανισμο Στηριξης δεν εχει καθησυχασει τις αγορες οσον αφορα τις δυνατοτητες της Ελλαδας να αποπληρωσει το δυσθεωρητο δημοσιο χρεος της.

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

ι αποδόσεις των ομολόγων της χώρας βρίσκονται σε σημαντικά υψηλότερα επίπεδα από ό,τι την άνοιξη του 2010 οπότε και εισήλθε στην ομπρέλα του Μηχανισμού Στήριξης καθώς δεν έχει καταφέρει να πείσει τις αγορές για την ικανότητα ομαλής αποπληρωμής του δημόσιου χρέους. Έκλεισαν το 2010 στα 10ετή ομόλογα στο 12,6% με μέσο όρο στην Ευρωζώνη το 3,4%. Αντίστοιχα τα spreads, δηλαδή η διαφορά απόδοσης με το αντίστοιχο γερμανικό, διατηρείται και στις αρχές του 2011 στις 9 ποσοστιαίες μονάδες. Οι συνεχείς υποβαθμίσεις της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας, η αβεβαιότητα για τα δημόσια οικονομικά και την πορεία της οικονομίας, διαμορφώνουν το κόστος δανεισμού του δημοσίου σε απαγορευτικά επίπεδα. (Χαρακτηριστικό της επιδείνωσης

είναι το γεγονός ότι στα τέλη του 2009 το spread ήταν 2,3 ποσοστιαίες μονάδες). Μάλιστα η διαφορά απόδοσης από τα γερμανικά αλλά και τον μέσο όρο της Ευρωζώνης θα ήταν μεγαλύτερη αν το τελευταίο διάστημα δεν αυξάνονταν οι αποδόσεις και των ευρωπαϊκών ομολόγων. Οι αποδόσεις των ομολόγων των ισχυρών (με πιστοληπτική διαβάθμιση ΑΑΑ) που το προηγούμενο διάστημα υποχωρούσαν λόγω της φυγής των επενδυτών προς ασφαλείς τοποθετήσεις -και η τιμή τους αυξανόταν- έχουν αρχίσει να αυξάνονται ελαφρά καθώς η ευρωπαϊκή οικονομία ανακάμπτει και η πρόσφατη άνοδος του πληθωρισμού αυξάνει τις πληθωριστικές προσδοκίες των επενδυτών. Στη δευτερογενή αγορά η απόδοση των γερμανικών ομολόγων στις αρχές του 2011 είχε αυξηθεί στο 3,2% (με την πρώτη έκδοση

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

55 ★

Sheet8

όμως υπόψη του υψηλού κόστους άντλησης κεφαλαίων που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές τράπεζες το επιτοκιακό τους περιθώριο διατηρήθηκε σταθερό στο 2%. Εντούτοις, το κόστος χρήματος είναι υψηλό στην ελληνική οικονομία, με ευρύτερες επιπτώσεις στην ελληνική οικονομία. Τέλος, ιδιαίτερης σημασίας εξέλιξη για τις ελληνικές τράπεζες είναι η συμπερίληψη του κριτηρίου ρευστότητας στα επόμενα τεστ αντοχής στα οποία θα υποβληθούν οι ευρωπαϊκές τράπεζες. Οι ελληνικές τράπεζες με την ισχυρή κεφαλαιακή τους θέση ανταπεξήλθαν ικανοποιητικά στα προηγούμενα stress tests. Στην τωρινή συγκυρία το κριτήριο της ρευστότητας είναι κρίσιμο για τις ελληνικές τράπεζες και διέξοδος αποτελεί η πώληση στοιχείων ενεργητικού και η απομόχλευση. Οι πρώτες κινήσεις έχουν γίνει, με την πώληση του 20% της τουρκικής Finansbank από την Εθνική και του πλειοψηφικού πακέτου της Eurobank στην πολωνική Polbank στην αυστριακή Raiffeisen Bank. ❖

του έτους πάντως στο 2,5%, διατηρούμενη σε χαμηλό 50 ετών) και των γαλλικών στο 3,6%. Αντίστοιχες είναι οι εξελίξεις και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Η απόδοση των 10ετών ομολόγων του αμερικανικού δημοσίου αυξήθηκε κατά 0,6 μονάδες από το 3ο τρίμηνο του 2010 ως τις αρχές του 2011 που έφθασε το 3,6%. Η αύξηση αυτή μπορεί να αποδοθεί σε δύο λόγους. Ο πρώτος αφορά στις εκτιμήσεις των επενδυτών για συνεχιζόμενη ανάκαμψη της οικονομίας και συνεπώς πληθωριστικές πιέσεις (που συνεπάγονται και υψηλότερα μακροπρόθεσμα επιτόκια). Πιο πιθανό όμως φαίνεται η άνοδος των αποδόσεων να οφείλεται σε εκτιμήσεις για επιδείνωση των δημόσιων οικονομικών. Σύμφωνα με τη Fed στην άνοδο συνέβαλλαν και οι ανησυχίες για το κρατικό χρέος και τον τραπεζικό τομέα στην Ευρω-

ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ρυθμός ανόδου %, τέλος έτους ∆είκτης ρευστότητας M3 στην Ευρωζώνη ∆άνεια επιχειρήσεων στην Ευρωζώνη ∆άνεια νοικοκυριών στην Ευρωζώνη

2006

2007

2008

2009

9.9

11.4

7.6

-0.3

2010 1.7

13.0

14.5

9.5

-2.2

-0.2

8.2

6.1

1.6

1.3

Χρηματοδότηση επιχειρήσεων & νοικοκυριών στην Ελλάδα

21.1

21.5

15.9

4.1

-0.2

Χρηματοδότηση επιχειρήσειων (δάνεια και εκδόσεις ομολόγων)

17.2

20.6

18.7

5.1

1.0

9.8

11.2

15.8

-3.5

-2.9

12.2

17.8

19.5

Χρηματοδότηση βιομηχανίας

4.2

-3.5

Χρηματοδότηση τουρισμού

Χρηματοδότηση εμπορίου

7.8

2.9

Χρηματοδότηση ναυτιλίας

4.1

Χρηματοδότηση κατασκευών

2.7

1.9

Χρηματοδότηση ενεργειακού κλάδου

14.7

21.6

Χρηματοδότηση μεταφορών (πλην ναυτιλίας) ∆άνεια νοικοκυριών

25.7

25.5

-2.7

22.4

12.8

3.1

-1.4 -0.4

Στεγαστικά δάνεια

26.3

21.9

11.5

3.7

Καταναλωτικά δάνεια

23.9

22.4

-4.2 4.2

15.2

4.6

-12.2

Καταθέσεις επιχειρήσεων & νοικοκυριών

10.5

Επιτόκιο επιχ. δανείων, κυμαινόμενο ή σταθερό ως 1 έτος ως 1 εκατ. ευρώ (μ.ό.) ''

στην Ευρωζώνη

Αποδόσεις 10ετών κρατικών ομολόγων (μέσος όρος έτους) ''

στην Ευρωζώνη

ζώνη. Οι αποδόσεις των ομολόγων στην Ιαπωνία βρίσκονται μόλις στο 1,2%. Γενικά θα πρέπει να αναφερθεί ότι οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων των μεγάλων ανεπτυγμένων οικονομιών είχαν φθάσει σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα το 2010, καθώς οι αγορές προεξοφλούσαν ότι τα επιτόκια των κεντρικών τραπεζών θα διατηρηθούν στα τωρινά ιστορικά χαμηλά επίπεδα ενώ προς την ίδια κατεύθυνση λειτουργούσε και η φυγή προς ασφαλείς και ποιοτικές επενδύσεις που προκάλεσε η κρίση δημόσιου χρέους στην περιφέρεια της ευρωζώνης. Οι εξελίξεις αυτές έκαναν πολλούς να υποστηρίζουν ότι στην αγορά αυτή δημιουργούνται συνθήκες φούσκας, της οποίας διάρρηξη θα είχε σοβαρές συνέπειες για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και την οικονομία γενικά. Η πρόσφατη μικρή άνοδος των αποδόσεων

13.8

5.8

6.6

6.8

4.6

5.5

4.6

5.6

6.1

3.7

3.3

4.1

4.5

4.8

5.2

9.2

3.9

4.3

4.2

3.8

3.1

των ισχυρών θα μπορούσε να αποτελεί το πρώτο βήμα μιας σταδιακής διόρθωσης στην αγορά. Όσον αφορά τα εταιρικά ομόλογα, στην Ευρωζώνη το πιο πρόσφατο διάστημα αυξάνονται, παραμένουν όμως πολύ χαμηλότερα από τα επίπεδα που καταγράφηκαν στη διάρκεια της κρίσης χρέους την άνοιξη του 2010, έχοντας επανέλθει στα προ της κρίσης επίπεδα. Με εξαίρεση τις επιχειρήσεις και τις τράπεζες της Ελλάδας, της Ιρλανίας και της Πορτογαλίας, η δραστηριότητα των υπολοίπων στην έκδοση χρέους παραμένει ισχυρή. Στην αμερικανική αγορά τα spreads των εταιρικών ομολόγων (έναντι αντίστοιχων διάρκειας κρατικών) περιορίζονται και η δραστηριότητα στον τομέα έκδοσης εταιρικού χρέους ήταν ιδιαίτερα δυναμική στα τέλη του 2010 και τις αρχές του 2011. ❖

56 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>Τ Ι Μ Ε Σ _

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΥΦΕΣΗΣ ΧΑΜΗΛΗ ΕΙΝΑΙ Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ ΣΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ, ΚΑΘΩΣ ΣΕ ΕΝΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΜΕΙΟΥΜΕΝΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΠΕΡΙΟΡΙΖΕΤΑΙ Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΝΑ ΑΣΚΗσουν ΤΙΜΟΛΟΓΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ.

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

57 ★

58 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

“Για το 2011 εκτιμαται υποχώρηση του πληθωρισμού στο 2,2% περίπου, καθώς σταδιακά θα εξαντλείται η επίπτωση της αύξησης των έμμεσων φόρων, ενώ μειωτικά θα επιδρούν η μείωση της κατανάλωσης, των αμοιβών αλλά και των περιθωρίων κέρδους των επιχειρήσεων. Τα κέρδη των εισηγμένων –εκτός των τραπεζών– υποχώρησαν σημαντικά το 2010, ενώ ανάλογη πορεία αναμένεται και για το 2011.”

ε την οικονομία σε ύφεση και τη ζήτηση να υποχωρεί, ο ρυθμός του πληθωρισμού στην Ελλάδα, υπό την επίδραση της αύξησης των συντελεστών ΦΠΑ (στο 23% του ανώτατου, στο 13% του μεσαίου) και των ειδικών φόρων κατανάλωσης, σχεδόν τετραπλασιάστηκε. Από 1,2% το 2009 αυξήθηκε στο 4,7%. Οι επιχειρήσεις, σε περιβάλλον μειούμενης ζήτησης αρχικά απορρόφησαν μέρος της αύξησης των έμμεσων φόρων, ως το τέλος του έτους όμως το ποσοστό μετακύλισης στις τιμές έφθασε το 90%. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Τράπεζας της Ελλάδος, το ποσοστό κατά μέσο όρο το 2010 έφθασε το 64%, εξέλιξη την οποία αποδίδει στη μη ικανοποιητική λειτουργία του ανταγωνισμού. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι στην περίπτωση των καυσίμων, η μετακύλιση της αύξησης των έμμεσων φόρων ήταν σχεδόν πλήρης, ενώ οι επιχειρήσεις κοινής ωφελείας μετέφεραν πλήρως την άνοδο του ΦΠΑ στα τιμολόγια τους. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι τιμές των ποτών-τσιγάρων αυξήθηκαν 15%, των μεταφορικών υπηρεσιών (λόγω της ανόδου των τιμών του πετρελαίου) κατά 16%. Χαμηλότερη είναι η άνοδος των τιμών στο επίπεδο της

παραγωγής, καθώς σε περιβάλλον μειούμενης ζήτησης περιορίζεται η δυνατότητα των επιχειρήσεων να ασκηθεί τιμολογιακή πολιτική. Ο δείκτης τιμών παραγωγού στη βιομηχανία το 2010 αυξήθηκε 6,7%. Διαφορετική είναι η εικόνα αν εξαιρεθεί ο κλάδος ενέργειας. Χωρίς αυτόν η άνοδος των τιμών περιορίστηκε σε 1,7% μόνο και για την παραγωγή που διατίθεται στην εγχώρια αγορά σε μόλις 0,9%. Οι επιχειρήσεις παραγωγής καταναλωτικών αγαθών μάλιστα μείωσαν τις τιμές τους κατά 0,3%. Οι τιμές του πετρελαίου σε επίπεδο καταναλωτή στις αρχές του 2011 ήταν 42% υψηλότερες από το αντίστοιχο διάστημα του 2010. Για το 2011 εκτιμάται υποχώρηση του πληθωρισμού στο 2,2% περίπου, καθώς σταδιακά θα εξαντλείται η επίπτωση της αύξησης των έμμεσων φόρων, ενώ μειωτικά θα επιδρούν η μείωση της κατανάλωσης, των αμοιβών αλλά και των περιθωρίων κέρδους των επιχειρήσεων (τα κέρδη των εισηγμένων –εκτός τραπεζών– υποχώρησαν σημαντικά το 2010, ενώ ανάλογη πορεία αναμένεται και για το 2011). Από την άλλη πλευρά, ο πληθωρισμός μπορεί να επιβαρυνθεί από την άνοδο των τιμών του πετρελαίου και

ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ, %

5- exel

40 30 20 10 0 -10

2007

2008

2009

2010

2011

-20 -30 -40 Πετρέλαιο

Μη ενεργειακά εμπορεύματα

2012

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

★

Sheet5

των εμπορευμάτων αλλά και την εξέλιξη της ισοτιμίας του ευρώ. Συγκεκριμένα για το πετρέλαιο οι τιμές του, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΔΝΤ, μετά από άνοδο 28% κατά μέσο όρο το 2010, προβλέπεται να αυξηθούν 13% το 2011, ενώ η ΕΚΤ εκτιμά ότι η άνοδος μπορεί να φθάσει και το 20%. Συγχρόνως αυξητική αναμένεται η τάση των τιμών των εισαγόμενων. Οι τιμές εξ άλλου των μη-ενεργειακών εμπορευμάτων, μετά τη μεγάλη άνοδο του 2010, αναμένεται να αυξηθούν κατά 11% κατά μέσο όρο, με σημαντική άνοδο στα αγροτικά εμπορεύματα. Όπως τονίζει η ΕΚΤ, οι εξελίξεις αυτές περικλείουν κινδύνους για μεγαλύτερες πληθωριστικές πιέσεις. Για την Ελλάδα, αυτό θα λειτουργήσει αρνητικά προς δύο κατευθύνσεις. Αφενός ή ύφεση, διεύρυνε την οικονομική ανισότητα ενώ οι αυξήσεις των έμμεσων φόρων μείωσαν περισσότερο των αγοραστική δύναμη των ασθενέστερων οικονομικά ομάδων που καταναλώνουν μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματος τους στα σχετικά είδη. Μεγαλύτερη άνοδος του πληθωρισμού θα οδηγούσε σε χειροτέρευση της θέσης τους. Από την άλλη πλευρά θα υπονόμευε τις προσπάθειες ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, που επί σειρά ετών είχε υψηλότερο πληθωρισμό από τους ευρωπαίους εταίρους της με συνέπεια συνεχείς απώλειες ανταγωνιστικότητας. Όσον αφορά τις εξελίξεις στο διεθνές περιβάλλον, η βασική παράμετρος είναι ο χαμηλός πληθωρισμός στις ανεπτυγμένες οικονομίες και ο αυξανόμενος στις αναπτυσσόμενες. Για τις ανεπτυγμένες οικονομίες οι προβλέψεις του ΔΝΤ, μιλούν για χαμηλό πληθωρισμό, 1,6% τη διετία 2011-2011, με τις αβεβαιότητες που περικλείουν οι εξελίξεις στις τιμές του πετρελαίου και των εμπορευμάτων. Για την Ευρωζώνη, ο πληθωρισμός μετά την πρόσφατη άνοδο στο 2,4% που αντανακλά

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΙΣ ΤΙΜΕΣ (μεταβολές %) Τιμές παραγωγού στη βιομηχανία Έτη

Ευρωζώνη

Ελλάδα

∆ομικός**

2002

2.3

3.6

3.7

2.3

3.2

1.2

…

2.0

2.8

25.0

2003

1.9

3.5

3.2

2.4

2.7

-0.3

…

5.8

15.8

28.9

2004

2.2

2.9

3.3

3.5

6.0

5.0

…

15.3

30.7

37.8

2005

2.2

3.5

3.1

5.9

2.6

3.7

…

6.0

41.3

53.4

2006

2.2

3.2

2.7

7.3

6.2

4.8

…

23.2

20.5

64.3

2007

2.1

2.9

3.2

4.1

-0.3

3.1

5.9

17.1

10.6

71.1

2008

3.3

4.2

3.4

10.1

4.5

6.4

1.7

21.0

36.4

97.0

2009

0.3

1.2

2.2

-5.9

0.9

0.8

-3.7

-18.7

-36.3

61.8

2010

1.6

4.7

3.0

6.1

-0.3

1.5

-4.0

23.0

27.8

79.0

2011*

1.8

2.2

0.8

2012* 1.7

0.5

…

Εγχώρια αγορά

Καταναλωτ Εξωτερική ικά αγαθά αγορά

Τιμές κατοικιών

Μη Πετρέλαιο Πετρέλαιο, ενεργειακά τιμή σε εμπορεύματα δολάρια

…

11.0

13.4

90.0

…

-5.6

0.3

90.0

* Προβλέψεις Eurostat, ∆ιεθνές Νομισματικό Ταμείο, για την Ελλάδα τo 2011 Τράπεζα της Ελλάδος και 2012 Υπουργείο Οικονομικών * εκτός μη επεξεργασμένων τροφίμων - καυσίμων

κυρίως την άνοδο των τιμών του πετρελαίου, αναμένεται να διατηρηθεί σε επίπεδο ελαφρώς ανώτερο του 2% πριν αρχίσει να υποχωρεί προς τα τέλη του 2011. Ο ελληνικός ρυθμός αναμένεται να είναι από τους υψηλότερους στην ευρωζώνη, παρά την εσωτερική υποτίμηση που συντελείται με τη μείωση των αμοιβών. Στην αμερικανική οικονομία ο πληθωρισμός διατηρείται σε επίπεδα χαμηλότερα από το 2%, που θεωρείται συμβατό με τη σταθερότητα των τιμών, και αποτελεί μια από τις παραμέτρους για τις οποίες η κεντρική τράπεζα προχωρά στη δεύτερη φάση της ποσοστιαίας χαλάρωσης. Για το 2011 προβλέπεται ο ρυθμός να υποχωρήσει στο 1,1% από 1,6% το 2011, καθώς υπάρχει αργούσα παραγωγική δυναμικότητα στην οικονομία. Ωστόσο οι ανησυχίες για απο-

πληθωρισμό υποχωρούν, ενώ διατυπώνονται και απόψεις ότι η μεγάλη ενίσχυση της ρευστότητας της οικονομίας θα μπορούσε να οδηγήσει σε άνοδο των πληθωριστικών προσδοκιών και του πληθωρισμού τελικά. Όσον αφορά την Ιαπωνία, παραμένει για 3ο χρόνο στην παγίδα του αποπληθωρισμού. Στις αναπτυσσόμενες οικονομίες η ισχυρή ανάπτυξη και η άνοδος της εγχώριας ζήτησης, οι εισροές κεφαλαίων από τις ανεπτυγμένες οικονομίες, η άνοδος των τιμών των εμπορευμάτων, και στην περίπτωση της Κίνας η ταχύτατη πιστωτική επέκταση, συνεπάγονται πληθωριστικές πιέσεις. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, ο πληθωρισμός προβλέπεται στις χώρες αυτές να διατηρηθεί στο επίπεδο του 2010, δηλαδή περίπου στο 6% την επόμενη διετία με τάση μετριασμού το 2012. ❖

60 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>Δημoσια οικονομικa_

Νeα ρoτα

έχει επιστρέψει στο επίπεδο του 2009, πριν ξεσπάσει η κρίση στα δημόσια οικονομικά. Βλέποντας τις προβλέψεις αυτές, το ΔΝΤ και η ΕΕ, συστήνουν ευρύ πρόγραμμα αποκρατικοποιήσεων και αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας ύψους 50 δισ. ευρώ ως το 2015, που θα μειώσει το δημόσιο χρέος κατά 20 ποσοστιαίες μονάδες του αεπ σε ορίζοντα πενταετίας. Θεωρούν δεν την προώθηση του προγράμματος αποκρατικοποιήσεων σημαντική για τη βελτίωση του κλίματος στις αγορές για την Ελλάδα. Η κυβέρνηση έχει δεσμευτεί για πρόγραμμα αξιοποίησης της περιουσίας του δημοσίου από το οποίο θα αντλήσει 15 δισ. ευρώ ως το 2013, το οποίο θα αυξηθεί τα επόμενα χρόνια. Ωστόσο, οι δυσκολίες είναι μεγάλες καθώς μεγάλο τμήμα της δεν είναι καταγεγραμμένο και δεν έχει εκτιμηθεί η εμπορική του αξία. Η κυβέρνηση, εκτιμά ότι για τη δημοσιονομική προσαρμογή θα απαιτηθούν μόνιμα μέτρα ισοδύναμα με 8% του αεπ της χώρας και για να επιτευχθεί ο στόχος για έλλειμμα στο 7,4% του αεπ το 2011 προχωρά σε νέα μέτρα. Σημαντικές εξοικονομήσεις δαπανών

∆ΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ % ΑΕΠ

2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

160 150 140 130 120 110 100 90 80 2007

ι δραστικές περικοπές δαπανών το 2010 (με μειώσεις αποδοχών των εργαζομένων στον δημόσιο τομέα, των συντάξεων, των λειτουργικών δαπανών των υπουργείων και των δημοσίων επενδύσεων (κατά 1,2 δισ. ευρώ) είχαν ως αποτέλεσμα τη μείωση του δημοσίου ελλείμματος κατά 14 δισ. ευρώ στα 22 δισ. ή από 15,4% του αεπ το 2009 στο 9,6% το 2010. Ωστόσο, οι υποχρεώσεις της χώρας μας, με βάση το Μνημόνιο με την τρόικα, ΔΝΤ, ΕΕ και ΕΚΤ, ανέφεραν μείωση του ελλείμματος στο 8,1% του αεπ και έτσι η τρόικα των δανειστών μας απαιτεί πρόσθετα μέτρα το 2011, ύψους 1,8 δισ. ευρώ για να καλυφθούν οι υστερήσεις που καταγράφηκαν το 2010. Για το 2011 οι δεσμεύσεις της χώρας, υπαγορεύουν περαιτέρω μείωση του ελλείμματος κατά 5 δισ. ευρώ στα 17 δις. ή 7,4% του αεπ. Σε μεσο-

2006

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

πρόθεσμο ορίζοντα επιβάλλεται σταδιακή μείωση στα 6,4 δισ. ή 2,6% του αεπ το 2014 και στο 1% του αεπ το 2015. Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός απαιτούνται μέτρα μόνιμου χαρακτήρα που συνολικά θα φθάσουν τα 23 δισ. ευρώ. Οι στόχοι αυτοί είναι ιδιαίτερα φιλόδοξοι καθώς αφενός υπάρχουν όρια στην περικοπή δαπανών ενώ από την πλευρά των εσόδων, η αύξησή τους, πέρα από την περιστολή της φοροδιαφυγής, προϋποθέτει την έξοδο της οικονομίας από την ύφεση και την ανάκαμψη (ώστε να αυξηθεί ο παρονομαστής του κλάσματος έλλειμμα/ αεπ). Χαρακτηριστικό της μεγάλης περιπέτειας στην οποία βρίσκεται η χώρα, επιτρέποντας επί σειρά ετών την ανεξέλεγκτη αύξηση του δημοσίου χρέους είναι η πρόβλεψη του ΔΝΤ ότι θα απαιτηθούν πρωτογενή πλεονάσματα (δημόσιο έλλειμμα χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι δαπάνες για πληρωμή τόκων του δημοσίου χρέους) της τάξης του 6% ετησίως και ρυθμός ανάπτυξης τουλάχιστον 2% για να μειωθεί το δημόσιο χρέος στο 130% του αεπ το 2020 από 152% σήμερα. Το οποίο σημαίνει ότι μετά από μεγάλες προσπάθειες το δημόσιο χρέος θα

2005

Μετa την εκτoξευση του υψους των δημοσιων ελλειμματων ως το 2009, το 2010 αποτελεσε ετος αλλαγης πορειας. Μιας πορειας που προδιαγραφεται εξαιρετικα δυσκολη ωστε να τεθει υπο ελεγχο το τεραστιο δημοσιο χρεος .

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

61 ★

των περικοπών το 2011 μπαίνουν και οι ΔΕΚΟ, με μειώσεις του λειτουργικού τους κόστους, και καταργήσεις και συγχωνεύσεις φορέων. Σημαντική αναμένεται η εξοικονόμηση δαπανών στον τομέα της υγείας. Η έστω και εξαιρετικά καθυστερημένη μηχανογράφηση στα νοσοκομεία και η προώθηση της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης στα ασφαλιστικά ταμεία –η απουσία των οποίων έδινε την εικόνα μιας τριτοκοσμικής χώρας στην Ευρώπη και συντηρούσε τη διSheet7 αφθορά και τη καταλήστευση του χρήματος

αναμένονται με την εφαρμογή του ενιαίου μισθολογίου των δημοσίων υπαλλήλων, με το οποίο οι αποδοχές τους, μπορεί να μειωθούν ως και κατά 15% το 2011, η οποία όμως θα επιφέρει σημαντικό εξορθολογισμό σε ένα περίπλοκο σύστημα και θα μειώσει τη μισθολογική δαπάνη κατά 2% μετά από μείωση 9% το 2010. Επίσης με τον περιορισμό των νέων προσλήψεων σε αναλογία μεγαλύτερη της μία ανά πέντε αποχωρήσεις θα μειώσει το πλεονάζον ανθρώπινο δυναμικό στον δημόσιο τομέα. Στο στόχαστρο

∆ΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ Έτη

Έσοδα γενικής κυβέρνησης % αεπ

∆απάνες γενικής κυβέρνησης % αεπ

Έλλειμμα γενικής κυβέρνησης % αεπ

∆ημόσιο χρέος % αεπ

Τόκοι δημοσίου χρέους % αεπ

Χρεολύσια, δισ. ευρώ

Χρεολύσια, % αεπ

Εξυπηρέτηση δημοσίου χρέους % αεπ

97.3

5.5

20.8

12.0

17.5 15.0

2003

39.0

44.7

-5.6

2004

38.1

45.6

-7.5

98.6

5.1

18.4

9.9

2005

38.6

43.8

-5.2

100.0

5.0

20.4

10.4

15.4

2006

39.1

44.9

-5.7

97.4

4.5

16.6

7.9

12.4

2007

39.8

46.2

-6.4

95.4

4.3

22.2

9.8

14.1

2008

39.7

49.1

-9.4

110.3

4.7

26.2

11.1

15.6

2009

37.8

53.2

-15.4

126.8

5.2

29.1

12.4

17.6

2010*

40.2

49.8

-9.6

142.5

5.7

19.6

8.4

14.1

2011*

41.9

49.3

-7.4

152.6

7.0

…

41.5

49.2

-6.5

148.9

7.4

…

-4.9

149.7

…

2012* 2013*

…

* Προβλέψεις προϋπολογισμού 2011, έλλειμμα γενικής κυβέρνησης και χρέος: προβλέψεις Υπουργείου Οικονομικών Φεβρουαρίου 2011 και Eurostat (α) ΄Ελλειμμα συν τα χρεολύσια

των φορολογουμένων- θα μειώσει τις δαπάνες. Όσον αφορά το συνταξιοδοτικό, η πορεία του οποίου συναρτάται άμεσα με τη βιωσιμότητα των δημοσίων οικονομικών, οι ρυθμίσεις του 2010, συνέβαλλαν σημαντικά στον περιορισμό της συνεχούς ανόδου των δαπανών (ως ποσοστό του αεπ). Ωστόσο, το γεγονός ότι τα ασφαλιστικά ταμεία εκταμίευσαν σημαντικά τμήματα της κρατικής επιχορήγησης ήδη από τις αρχές του 2011 δημιουργεί εύλογες εκτιμήσεις για πιέσεις από την πλευρά αυτή στον κρατικό προϋπολογισμό. Η ύφεση στην οικονομία και η συνεχιζόμενη μείωση της απασχόλησης περιορίζουν τα έσοδα των ταμείων όπως άλλωστε και τα φορολογικά έσοδα. Για τις δημόσιες επενδύσεις δεν προβλέπεται περαιτέρω μείωση το 2011, εφόσον φυσικά δεν υπάρξουν υστερήσεις σε άλλους τομείς. Χωρίς δραστικές παρεμβάσεις και αποκρατικοποιήσεις, η προοπτική να μην μπορεί η Ελλάδα να δανειστεί από τις αγορές παρά με απαγορευτικά επιτόκια της τάξης του 11% είναι ορατή. Άλλωστε αυτό υποδεικνύει η πρόσφατη άνοδος των spread των ελληνικών ομολόγων. Και όσο διατηρείται το κλίμα αυτό στις αγορές τα σενάρια αναδιάρθρωσης του δημοσίου χρέους θα επανέρχονται, σε έναν φαύλο κύκλο, όπου η χώρα αποκλεισμένη από τις αγορές θα εξαρτάται από εξωτερική (και ακριβή) βοήθεια. ❖

62 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑ ΣΙΑ Σ _

ΡΑΓΔΑΙΑ ΕΠΙΔΕΙΝΩΣΗ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΟ∆ΟΣ ΚΑΙ ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΝΕΡΓΙΑΣ, %

3-AG 25

Μεταβολή ΑΕΠ

Ποσοστό ανεργίας

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

22 19 16 13 10 7 4 1 -2

2004

ο ποσοστό ανεργίας αυξανόμενο στη διάρκεια του 2010, άγγιξε το 14% στα τέλη του έτους. Σε μέσα επίπεδα διαμορφώθηκε το 12,2%, σχεδόν 3 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερα από το 2009. Ο αριθμός των ανέργων έφθασε τις 700 χιλ. και μέσα σε ένα χρόνο στις τάξεις των ανέργων προστέθηκαν 161 χιλ. άτομα και οι απώλειες θέσεων εργασίας ξεπέρασαν τις 100 χιλ. Για τη διετία 2011-2012 προβλέπεται άνοδος του ποσοστού στο 15% καθώς η οικονομία θα βρίσκεται σε ύφεση και το 2011, ενώ η προβλεπόμενη μικρή ανάκαμψη το 2012 δεν θα σταθεί ικανή να απορροφήσει τους ανέργους. Ιδιαίτερα δυσμενής είναι η εικόνα στους νέους, με το

2003

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

το υψηλό ποσοστό των μακροχρόνια ανέργων, που από 43% του συνόλου το 2009 αυξήθηκε σε 47% το 2010, καθώς οι πιθανότητες επανένταξης στην αγορά εργασίας μειώνονται όσο επιμηκύνεται η διάρκεια της ανεργίας. Η υψηλή ανεργία και η ύφεση στην οικονομία είχαν ως συνέπεια τη μείωση των αμοιβών και του κόστους εργασίας. Επίσης η υποχρέωση που απορρέει από το μνημόνιο με την ΕΕ και το ΔΝΤ για υπερίσχυση των επιχειρησιακών συμβάσεων έναντι των κλαδικών, ώστε να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων, να διασφαλιστεί η βιωσιμότητά τους και να διατηρηθούν θέσεις εργασίας αναμένεται να οδηγήσει σε νέα μείωση των αμοιβών και το 2011. Υπάρχει άλλωστε το παράδειγμα της Γερμανίας στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, όπου με τις επιχειρησιακές συμβάσεις και το πάγωμα των αποδοχών ανέκτησε την ανταγωνιστικότητά της. Στην Ελλάδα βέβαια, το πρόβλημα δεν είναι τόσο το κόστος εργασίας όσο πολλοί άλλοι παράγοντες που υπονόμευσαν την ανταγωνιστικότητα. Το θέμα ωστόσο στη τωρινή συγκυρία είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συγκράτηση των θέσεων εργασίας. Χαρακτηριστική είναι η αύξηση που παρατηρείται στη μετατροπή θέσεων πλήρους απασχόλησης σε μερική και η αύ-

ποσοστό ανεργίας στο 18%. Ο αριθμός των απασχολούμενων μειώθηκε 2,8% το 2010 ενώ ελαφρά μικρότερη αναμένεται η μείωση το 2011, κατά 2,6%. Ο μόνος τομέας στον οποίο η απασχόληση αυξήθηκε, για δεύτερο συνεχόμενο έτος, είναι ο πρωτογενής, περίπου κατά 4%. Στη βιομηχανία η απασχόληση ακολουθεί την πορεία υποχώρησης που ξεκίνησε πριν μια δεκαετία περίπου. Το 2010, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία μειώθηκε κατά 8% περίπου. Σημαντική είναι η μείωση της απασχόλησης στις κατασκευές, όπου το 2010 χάθηκαν περίπου 80 χιλ. θέσεις εργασίας. Αντίστοιχα σημαντική είναι η υποχώρηση στο λιανικό εμπόριο μετά την ανοδική πορεία ως το 2008, ιδίως στον αριθμό των αυτοαπασχολούμενων, δηλαδή στις πολύ μικρές επιχειρήσεις. Χαρακτηριστική του κλίματος που επικρατεί στην αγορά, είναι η εκτίμηση της ΓΣΕΒΕΕ, του κλαδικού οργάνου των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, ότι περίπου 200 χιλ. μικρομεσαίες επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν άμεσο κίνδυνο διακοπής της λειτουργίας τους, λόγω ανεπαρκούς ζήτησης και αδυναμίας χρηματοδότησης, με πιθανές απώλειες 300 χιλ. θέσεων εργασίας. Οι προοπτικές για το επόμενο διάστημα είναι ιδιαίτερα δυσοίωνες ιδίως στον κλάδο των κατασκευών. Την κατάσταση επιβαρύνει

2002

ΜΕΓΑΛΗ ΑΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΣΕ ΠΡΩΤΟΦΑΝΗ ΕΠΙΠΕΔΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΔΙΕΥΡΥΝΣΗ ΤΗΣ ΗΔΗ ΥΨΗΛΗΣ ΑΝΙΣΟΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΤΟΥ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ, ΜΕΓΑΛΗ Η ΠΙΕΣΗ ΣΤΗ ΜΕΣΑΙΑ ΤΑΞΗ. ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ ΜΕ ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΠΟΥ ΒΙΩΝΕΙ Η ΧΩΡΑ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΔΕΝ ΑΝΑΜΕΝΕΤΑΙ ΝΑ ΑΛΛΑΞΕΙ συντομα. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΑΜΕΣΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΝΑ ΑΠΟΦΕΥΧΘΕΙ Η «ΑΝΕΡΓΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ»..

Ποσοστό ανεργίας νέων 15-29 ετών

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

63 ★

μειωθεί 6% το 2011 μετά από μείωση 5,5% το 2010. Στον ιδιωτικό τομέα, εκτός των τραπεζών, η μέση αμοιβή προβλέπεται να μειωθεί 2% μετά από μείωση 3% το 2010. Οι μέσοι όροι βέβαια υποκρύπτουν, μεγάλες διαφορές μεταξύ κλάδων και κατηγοριών εργαζομένων. Οι εξελίξεις αυτές συνεπάγονται αντιστροφή των τάσεων στο κόστος εργασίας στην Ελλάδα σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ευρωζώνης. ΄Έτσι, ενώ έως το 2009 η μέση αμοιβή στην Ελλάδα αυξανόταν με διπλάσιο ποσοστό σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ευρωζώνης, τη διετία 2010-11 υποχωρούν με ρυθμό διπλάσιο της ανόδου στην ευρωζώνη, 4,7% μείωση στην Ελλάδα έναντι ανόδου 1,8% στην ευρωζώνη. Ανάλογες ήταν οι εξελίξεις και στο κόστος εργασίαςSheet3 ανά

ξηση των θέσεων μερικής και εκ περιτροπής απασχόλησης, σύμφωνα με τα στοιχεία της Επιθεώρησης Εργασίας. Οι μέσες ακαθάριστες αποδοχές το 2011 προβλέπεται να μειωθούν 2,7% μετά από μείωση 4,7% το 2010. Λαμβανομένου υπόψη του πληθωρισμού, ισοδυναμεί με μείωση των πραγματικών αποδοχών κατά 5% περίπου μετά από μείωση 9% το 2010. Μεγάλες είναι οι περικοπές στις αμοιβές των δημοσίων υπαλλήλων υπό την πίεση των ελλειμμάτων που οδηγούν σε εξορθολογισμό του συστήματος και περιορισμό των ανισοτήτων. Μετά από μείωση 9,5% το 2010 προβλέπεται περαιτέρω μείωση κατά 2-3% το 2011, ενώ μεγαλύτερες περικοπές δρομολογούνται στις ΔΕΚΟ. Οι μέση αμοιβή στις δημόσιες επιχειρήσεις προβλέπεται να

AΠΑΣΧΟΛΗΣΗ, ΑΜΟΙΒΕΣ, ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΟΣΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ μεταβολές % Ποσοστό ανεργίας, %

Απασχόληση

Έτη

Παραγωγικότητα προϊόν/ απασχολούμενο

Κόστος εργασίας/ μονάδα προϊόντος

Σύνολο οικονομίας

Κόστος εργασίας/ μονάδα προϊόντος

Μέσες ακαθάριστες αποδοχές

Επιχ. τομέας

Ευρωζώνη

Σύνολο οικονομίας

Επιχ. Τομέας πλην τραπεζών

Κατώτατες αποδοχές,

ονομαστικές

2002

10.3

0.1

3.7

5.5

4.9

2.5

6.6

6.5

2003

9.7

1.3

3.2

2.3

2.6

2.2

5.6

5.8

5.4 5.1

2004

10.5

2.9

1.7

4.3

3.0

1.0

7.2

5.8

4.8

2005

9.9

1.3

2.3

3.4

3.8

1.3

4.4

5.6

4.9

2006

8.9

1.7

1.2

3.2

3.8

1.1

5.7

6.8

6.2

2007

8.3

1.3

2.5

3.8

4.5

1.5

5.2

6.1

5.4

2008

7.7

0.1

1.1

7.1

6.3

3.6

6.2

6.5

6.2 5.7

2009

9.5

-0.7

-1.6

5.6

3.7

4.6

2.8

2010

12.2

-2.8

-1.5

-3.0

-1.7

-0.6

4.0

-4.7

-2.9

1.7

2011*

14.6

-2.6

-0.3

-2.0

-2.7

0.6

-2.7

-1.7

0.9

2012*

14.8

0.1

1.0

0.9

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Eurostat, Τράπεζα της Ελλάδος, *εκτιμήσεις, προβλέψεις Υπ. Οικονομικών Νοεμβρίου 2010 και Τράπεζας της Ελλάδος Φεβρουαρίου 2011

μονάδα προϊόντος. Τη σχεδόν διπλάσια του ευρωπαϊκού μέσου όρου άνοδο στην Ελλάδα τη διετία 2008-09 ακολούθησε μείωση 3% στην Ελλάδα έναντι μείωσης μόλις 0,6% στην Ευρωζώνη και ανάλογη εξέλιξη εκτιμάται και για το 2011. Σημαντική συνέπεια της ανόδου της ανεργίας και της μείωσης των αποδοχών είναι η διεύρυνση της ήδη υψηλής ανισοκατανομής του εισοδήματος στην Ελλάδα, η πίεση στη μεσαία τάξη και, στη διαδικασία μετασχηματισμού της οικονομίας, η μεταφορά εισοδήματος από τους τομείς που εστίαζαν στον δημόσιο τομέα και την εσωτερική αγορά σε εξωστρεφείς τομείς. Η μεγάλη πρόκληση για το επόμενο διάστημα και όχι μόνο για την Ελλάδα είναι να αποφύγει την «άνεργη» ανάπτυξη. Παρά τη μικρή ανάκαμψη στην Ευρώπη, το ποσοστό ανεργίας διατηρείται στο ιστορικό υψηλό επίπεδο του 10% του εργατικού δυναμικού, με τον αριθμό των ανέργων στην ΕΕ στα 23 εκατ., 434 χιλ περισσότεροι σε σύγκριση με έναν χρόνο νωρίτερα. Θα πρέπει βέβαια να αναφερθούν οι πολύ καλές επιδόσεις της Γερμανίας, όπου σταδιακά το ποσοστό έχει υποχωρήσει στο 6,6%, της Ολλανδίας με 4,6% της Αυστρίας με 5%, ενώ στον αντίποδα βρίσκεται η Ισπανία με 20%. Ανάλογες είναι οι εξελίξεις και στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, όπου παρά την ανάκαμψη της αμερικανικής οικονομίας το ποσοστό ανεργίας διατηρείται στο 9%, διπλάσιο από το προ της χρηματοπιστωτικής κρίσης επίπεδο, με τις οι επιχειρήσεις απρόθυμες να αυξήσουν την απασχόληση καθώς υπάρχει σημαντικό παραγωγικό κενό και αβεβαιότητα για τη διατηρισιμότητα της ανάκαμψης. ❖

64 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

OI ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>Παραγωγη_

καθοδικη πορεια

ΡΥΘΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ % μεταβολή αεπ

2-exoria 10.0 8.0 6.0 4.0 2.0

2011

0.0

2010

επιδείνωση της οικονομίας, με αυξανόμενη ένταση στη διάρκεια του έτους, οδήγησε σε υποχώρηση του αεπ 4,5%, καθιστώντας τη χώρα τη μόνη στην Ευρωζώνη σε βαθειά ύφεση, καθώς μόνο η Ιρλανδία και η Ισπανία κατέγραψαν υποχώρηση και αυτές μόνο οριακή, 0,2% . Το 2ο εξάμηνο του έτους ήταν το χειρότερο που έχει καταγραφεί, με τη μείωση του αεπ από 5,7% το 3ο τρίμηνο να εντείνεται σε 6,6% το 4ο. Η κυβερνητική πρόβλεψη για αρνητικό ρυθμό ανάπτυξης 3% το 2011, μετά τις εξελίξεις αυτές, ίσως αποδειχθεί αισιόδοξη καθώς η ανεργία αυξάνεται, τα εισοδήματα υποχωρούν και η ιδιωτική κατανάλωση στην οποία αναλογεί περίπου το 75% του αεπ της χώρας υποχωρεί κάθετα. Μεγαλύτερη είναι η μείωση των επενδύσεων, της τάξης του 20% και μετά τη μεγάλη μείωση του 2009, συνεπάγεται μεγάλη μείωση των παραγωγικών δυνατοτήτων της οικονομίας. Επιστροφή στην ανάπτυξη, έστω και οριακή, προβλέπεται από το 2012, εφόσον η χώρα αποφύγει το φαύλο καθοδικό σπιράλ μειούμενης κατανάλωσης, μειωμένης παραγωγής και αυξανόμενης ανεργίας. Σε αυτό συνηγορούν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, που σταδιακά θα αρχίσουν να αποδίδουν την αναπτυξιακή δυναμική τους.

2009

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

αγορές και με ακόμα υψηλότερο ρυθμό από τις εκτός ευρωζώνης χώρες. Η παραγωγή του κλάδου κεφαλαιουχικών αγαθών υποχωρεί με ρυθμό 25%, αποτέλεσμα της κάθετης μείωσης της ζήτησης για επενδυτικά αγαθά στην ελληνική αγορά. Οι παραδοσιακοί κλάδοι της ελληνικής βιομηχανίας, ενδύματα και κλωστοϋφαντουργία επλήγησαν περισσότερο από την ύφεση, με υποχώρηση της παραγωγής 20% περίπου, και με την παραγωγή τους σχεδόν στο μισό του επιπέδου του 2005. Χαρακτηριστικό είναι ότι για πρώτη φορά υποχώρησε και η παραγωγή του κλάδου τροφίμων κατά 3%. Ανθεκτικοί με άνοδο της παραγωγής, αποδείχθηκαν οι κλάδοι ξύλου, χημικών, φαρμακευτικών, βασικών μετάλλων, μεταλλικών προϊόντων και ηλεκτρολογικού εξοπλισμού, ενώ η παραγωγή των μη μεταλλικών ορυκτών, λόγω της υποχώρησης της κατασκευαστικής δραστηριότητας, κατέγραψε μείωση 13%. Όσον αφορά τις υπηρεσίες, οι μειώσεις που καταγράφονται είναι σημαντικές. Ο κύκλος εργασιών του κλάδου εμπορίας αυτοκινήτων

Συγχρόνως, η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων λόγω της μείωσης του κόστους εργασίας, και η αποτελεσματική εφαρμογή των πρωτοβουλιών της κυβέρνησης για στήριξη της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων μπορούν να συμβάλλουν στη μεγαλύτερη ενίσχυση των εξαγωγών μετά την καλή πορεία του 2010, ώστε από αυτή την πλευρά να τονωθεί η δραστηριότητα. Προς το παρόν η υποχώρηση της ζήτησης και η στενότητα χρηματοδότησης που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις συνεπάγονται υποχώρηση της δραστηριότητας. Η υποχώρηση είναι γενικευμένη. Ενώ το 2009 είχε περιοριστεί στη βιομηχανία και περισσότερο τις κατασκευές, το 2010 γενικεύτηκε και έπληξε και τις υπηρεσίες, ιδίως το εμπόριο. Η βιομηχανική παραγωγή υποχώρησε για 3ο συνεχόμενο έτος, το 2010 κατά 4,8%. Η υποχώρηση μάλιστα θα ήταν μεγαλύτερη αν δεν υπήρχε η ενίσχυση της ζήτησης από το εξωτερικό. Οι βιομηχανικές παραγγελίες από την εσωτερική αγορά μειώθηκαν 11%, ενώ αυξάνονται με ρυθμό 30% από τις ξένες

2008

Το 2011 θα εiναι το τρiτο eτος yφεσης για την ελληνικh οικονομiα. Η υποχωρηση το 2010 ηταν μεγαλυτερη απο τις προβλεψεις, που μιλουσαν για μειωση του αεπ στο 4,2%.

-2.0 -4.0 -6.0

Ελλάδα

Ευρωζώνη

ΗΠΑ

Ιαπωνία

Κίνα

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

65 ★

υποχωρεί με ρυθμό 34%, του χονδρικού εμπορίου 5%, των τηλεπικοινωνιών 8%, των χερσαίων μεταφορών 12%, των θαλάσσιων 8%, των ταξιδιωτικών πρακτορείων 16% και των τουριστικών επιχειρήσεων 7%. Όσον αφορά τον τουρισμό, οι εισπράξεις από τον εισερχόμενο τουρισμό μειώθηκαν για 2ο χρόνο το 2010 αλλά με χαμηλότερο ρυθμό, ενώ ενθαρρυντικές είναι οι πρώτες ενδείξεις για το 2011 καθώς οι αφίξεις αυξάνονται ελαφρά. Η ναυτιλία, βασικός αιμοδότης του ελληνικού ισοζυγίου με το εξωτερικό, κατέγραψε άνοδο το 2010, ωστόσο οι εξελίξεις το 2011, θα εξαρτηθούν από το κατά πόσο ο μεγάλος αριθμός νέων πλοίων που εισέρχεται στην αγορά θα πιέσει τους ναύ-

λους, καθώς οι προοπτικές για το διεθνές εμπόριο, και συνεπώς για τη ζήτηση μεταφορικών υπηρεσιών, παραμένουν θετικές. Θετική αναμένεται η πορεία των δραστηριοτήτων που εντάσσονται στην «πράσινη» οικονομία και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τομείς κρίσιμοι για την επανεκκίνηση της οικονομίας. Το πρόγραμμα ενεργειακής αναβάθμισης των κτιρίων αναμένεται να τονώσει την παραγωγή των σχετικών κλάδων. Στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, με το πρόγραμμα ανάπτυξης μικρών φωτοβολταϊκών σταθμών στα νησιά αναμένεται να δοθεί ώθηση στην αγορά, υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι θα επιταχυνθούν οι διαδικασίες έγκρισης και αδειοδότησης. Στο Sheet2

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ (μεταβολές %, σταθερές τιμές) Γεωργία

Ενέργεια

-7.3

6.2

6.7

-1.0

-0.2

3.0

11.6

3.9

9.7

-5.0

2.0

-10.5

-0.9

-5.6

-5.7

-5.5

22.9

3.5

-7.9

2.2

0.3

0.7

0.4

3.6

5.4

10.2

2.1

4.6

-12.1

0.8

-15.4

3.0

9.8

-13.9

4.3

-14.3

-0.2

-16.1

-1.6

…

-3.0

…

1.1

…

ΕΕ

Ευρωζώνη

Ελλάδα

2003

1.3

0.8

5.0

-8.8

2004

2.5

2.2

4.9

10.7

2005

2.0

1.7

2.2

2006

3.2

3.0

4.5

2007

3.0

2.9

4.3

2008

0.5

0.4

1.3

2009

-4.2

-4.1

-2.3

2010

1.7

-4.5

2011*

1.7

1.5

2012*

2.0

1.8

Ορυχεία

Σύνολο

Μεταποίηση

ΑΕΠ Έτη

Βιομηχανίας

Κατασκευές

-2.8

3.9

13.7

7.5

2.3

0.0

7.4

5.3

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Eurostat, * Εκτιμήσεις, προβλέψεις Υπ. Οικονομικών Φεβρουαρίου 2011 για την Ελλάδα, Ευρωπαϊκής Επιτροπής Φεβρουαρίου 2011 για ΕΕ και Ευρωζώνη

Υπηρεσίες

περιβάλλον αυτό επόμενο είναι οι δείκτες οικονομικού κλίματος στην Ελλάδα να βρίσκονται στο ναδίρ. Η εμπιστοσύνη των καταναλωτών είναι σε ιστορικά χαμηλά, αποτελεί στην ουσία έναν δείκτη απαισιοδοξίας, και αποτελεί την χαμηλότερη επίδοση στην ΕΕ. Αντίστοιχα χαμηλή είναι η εμπιστοσύνη στη βιομηχανία, το εμπόριο, τις υπηρεσίες, κλάδοι που σε μηνιαία βάση παρατηρείται μικρή βελτίωση το τελευταίο διάστημα. Το δυσμενές κλίμα στις κατασκευές επιδεινώνεται, καθώς οι οικοδομική δραστηριότητα υποχωρεί, οι δημόσιες επενδύσεις επίσης ενώ οι κατασκευαστικές επιχειρήσεις έχουν να αντιμετωπίσουν τις μεγάλες καθυστερήσεις πληρωμών του Δημοσίου. Καθοριστική για την πορεία της οικονομίας το επόμενο διάστημα, είναι η εδραίωση ενός κλίματος που θα ευνοεί την ανάληψη επενδυτικών πρωτοβουλιών από το εσωτερικό και το εξωτερικό. Προϋπόθεση γι’ αυτό είναι η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας, η σταθερότητα του φορολογικού περιβάλλοντος, η συντόμευση των διαδικασιών χωροθέτησης και αδειοδότησης των επιχειρήσεων, η επάρκεια χρηματοδότησης από τις τράπεζες, η αποτελεσματική προώθηση του νέου επενδυτικού νόμου. Επιτακτική επίσης είναι η αύξηση της απορροφητικότητας του ΕΣΠΑ και η άμεση προώθηση του διάδοχου σχήματος του περιορισμένης αποτελεσματικότητας ΤΕΜΠΜΕ, του Εθνικού Ταμείου Επιχειρηματικότητας ώστε να στηριχθούν οι μικρομεσαίες και οι εξαγωγικές επιχειρήσεις. ❖

66 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

OI ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>Επ εν δυ σ εισ κ α ι κ ατα ν α λ ω ση _

ΙσορροπIα σε αναζHτηση

ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΚΑΙ ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣ σταθερές τιμές, % μεταβολή

1-dapani 10 7 4 1 -2 -5 -8 -11

Ιδιωτική κατανάλωση

Επενδύσεις

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

-14

2004

ταν οι επενδύσεις υποχωρούν με ρυθμό που προσεγγίζει το 20% και η κατανάλωση με ρυθμό που φθάνει το 6%, η συρρίκνωση της οικονομίας λαμβάνει διαστάσεις. Η προσαρμογή από το μοντέλο του σπάταλου δημόσιου τομέα, που «διένειμε» ευημερία με δανεικά μέσω προσλήψεων και αδιαφανών διαδικασιών στις κρατικές προμήθειες και κάθε είδους άλλες επιχορηγήσεις (π.χ. ΜΚΟ που δεν απέδιδαν απολογισμούς) και της ιδιωτικής κατανάλωσης με αυξανόμενο δανεισμό είναι επίπονη. Η αναδίπλωση των πολιτών που περιορίζουν τις δαπάνες τους, καθώς η ανεργία αυξάνεται και τα εισοδήματα μειώνονται είναι εμφανής στα στοιχεία των εθνικών λογαριασμών. Η υποχώρηση εντείνεται, με τη μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης από 5% στο 2ο τρίμηνο του 2010 να φθάνει το 6% το 3ο. Η επιδείνωση των συνθηκών

2003

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

προηγούμενων ετών, αναμένεται να μειωθεί 8,5% το 2011 και 6% το 2012. Αναφορικά με τις επενδύσεις το γενικό κλίμα προδιαγράφει υποχώρηση και το 2011. Το 2010 ήταν το τρίτο συνεχόμενο έτος μείωσης των επενδύσεων, το 2010 μάλιστα η μείωση μετά την οριστικοποίηση των στοιχείων μπορεί να υπερβεί το 20%. Για το 2011 προβλέπεται μείωση 8% περίπου. Και αυτό γιατί οι δημόσιες επενδύσεις αναμένεται να συρρικνωθούν περαιτέρω, καθώς οι δυνατότητες χρηματοδότησης τους είναι εξαιρετικά περιορισμένες. Το 2010 μειώθηκαν σε τρέχουσες τιμές 11%, ενώ η πρόθεση της κυβέρνησης να τις διατηρήσει στο επίπεδο του 2010 ίσως αποδειχθεί ανέφικτη, υπό την ασφυκτική πίεση μείωσης του δημοσίου ελλείμματος. Όσον αφορά τις επενδύσεις σε κατοικίες, μετά από μείωση 25% το 2009, η μείωσή τους έφθασε το 20% περίπου το 2010, ενώ προβλέπεται μείωση και το 2011. Και αυτό γιατί υπάρχει σημαντικό απόθεμα κατοικιών στην αγορά, η μείωση της οικοδομικής δραστηριότητας συνεχίζεται με υψηλούς ρυθμούς (25% το 2010), οι τιμές των διαμερισμάτων υποχωρούν (κατά 4% περίπου το 2010) ενώ υποχωρούν για πρώτη φορά και οι χορηγήσεις στεγαστικών

στην αγορά εργασίας, με την ανεργία να ακολουθεί συνεχή αυξητική τάση, η μείωση των εισοδημάτων και των αμοιβών και ο πληθωρισμός, συνεπάγονται μεγάλες απώλειες αγοραστικής δύναμης. Συγχρόνως, η αβεβαιότητα των καταναλωτών για τις οικονομικές εξελίξεις και αναφορικά με τη θέση εργασίας τους, ο δραστικός περιορισμός του δανεισμού τους από τις τράπεζες αντανακλώνται στην αρνητική πορεία του όγκου των λιανικών πωλήσεων, ο οποίος στα τέλη του 2010 υποχωρούσε με ρυθμό 20%! Ανάλογες εξελίξεις εκτιμώνται και για το 2011, δεδομένου ότι οι παράγοντες που επηρέασαν τις εξελίξεις διατηρούνται στο ακέραιο. Η συνεχιζόμενη επίσης υποχώρηση των καταναλωτικών δανείων (λόγω απροθυμίας των τραπεζών αλλά και των καταναλωτών να αναλάβουν δεσμεύσεις) συνεπάγεται δυσκολίες συγκράτησης της ζήτησης σε περιβάλλον μειωμένων εισοδημάτων. Συνολικά η υποχώρηση της ιδιωτικής κατανάλωσης αναμένεται να λάβει μεγαλύτερη ένταση το 2011, προβλέπεται να μειωθεί 4,3% μετά από μείωση 4,1% το 2010. Η δημόσια κατανάλωση, υπό τους αυστηρούς όρους που θέτει το μνημόνιο και που βάζουν φρένο στη σπατάλη των

2002

Η κατανΑλωση, ιδιωτικΗ και δημΟσια, σε διαρκΗ περιορισμΟ. Οι επενδΥσεις, στο Ιδιο τΕμπο. Η φετινή χρονιΑ θα ειναι δυσκολη, καθως η μειωση τησ δαπανησ βυθιζει σε υφεση την οικονομια και η μειωση των επενδυσεων συρρικνωνει την παραγωγικη τησ βαση.

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

67 ★

Στις επιχειρηματικές επενδύσεις, τώρα, σύμφωνα με την έρευνα των επενδύσεων του ΙΟΒΕ, οι επενδύσεις στη βιομηχανία μειώθηκαν 9% περίπου το 2010 και προβλέπεται να μειωθούν 10% και το 2011, δημιουργώντας εύλογες ανησυχίες για συρρίκνωση Sheet1 της παραγωγικής δυναμικότητας της ελλη-

δανείων. Η ανάκαμψη της δραστηριότητας στην αγορά κατοικιών συνδέεται άμεσα με την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας ώστε να ενισχυθεί η ζήτηση στεγαστικών δανείων αλλά και τη δυνατότητα των τραπεζών να χρηματοδοτήσουν την αγορά.

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗ ∆ΑΠΑΝΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ: ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΚΑΙ ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣ (μεταβολές %, σταθερές τιμές) Κατανάλωση Έτη

∆ημόσια

Ιδιωτική

2002

7.2

2003

Επενδύσεις Σύνολο

∆ημόσιες

4.7

9.5

-10.6

28.5

-1.7

15.2

-0.9

3.3

11.8

20.3

9.1

14.5

12.1

2004

3.5

3.8

0.4

12.9

4.5

-2.9

-1.0

2005

1.1

4.5

-6.3

-21.0

-4.8

-7.8

-0.5

2006

1.3

5.6

10.6

8.8

3.0

16.4

29.8

2007

9.2

3.1

5.4

7.6

21.8

-4.1

-8.6

2008

1.0

3.2

-7.6

9.3

6.4

-18.9

-29.1

2009

7.6

-1.8

-11.4

-0.4

-12.3

-12.5

-25.1

2010

-9.0

-4.1

-17.4

-11.3

2011*

-8.5

-4.3

-7.5

0.0

2012*

-6.0

0.5

-2.6

…

Εξοπλισμός

Κατασκευές

Κατοικίες

-16.0

-20.0

…

Πηγή: ΕΣΥΕ, * Εκτιμήσεις, προβλέψεις Υπ. Οικονομικών, στις δημόσιες επενδύσεις μεταβολή σε τρέχουσες τιμές, εξοπλισμός και κατασκευές το 9μηνο του 2010

-20.0

νικής βιομηχανίας. Υπάρχουν όμως και κλάδοι όπου οι τάσεις είναι ανοδικές όπως των τροφίμων – ποτών, και των μη-μεταλλικών ορυκτών. Η πρόβλεψη για μείωση των βιομηχανικών επενδύσεων βέβαια μπορεί να αποδειχτεί μικρότερη. Και αυτό γιατί σε αυτή δεν είχαν ληφθεί υπόψη αφενός η επίδραση του νέου επενδυτικού νόμου αλλά και του νεοσυσταθέντος Ταμείου Επιχειρηματικότητας, που μπορεί να ενισχύσουν τις δυνατότητες χρηματοδότησης των επενδύσεων. Πιθανώς θετική να είναι και η επίδραση της μείωσης του συντελεστή αδιανέμητων κερδών από το 24% στο 20%. Σημαντική παράμετρος, σε περιβάλλον όπου η χαμηλή ζήτηση δρα αποτρεπτικά στις επενδυτικές πρωτοβουλίες, είναι η επιτάχυνση των δράσεων του ΕΣΠΑ, η απορροφητικότητα του οποίου αυξήθηκε το 2010. Καθοριστική θα είναι η συμβολή του στη διοχέτευση κεφαλαίων σε επιχειρήσεις καινοτομίας και με εξαγωγικό προσανατολισμό, σε ανταγωνιστικές επιχειρήσεις που θα πωλούν με επιτυχία στις αγορές του κόσμου. ❖

68 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

OI ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ_

Ο ΚΑΘΡΕΠΤΗΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ χαμηλΗ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΔΙΑΡΚΗΣ ΑΥΞΗΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΩΝ, ΥΠΟΤΟΝΙΚΗ ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑ. ΑΥΤΟ ΗΤΑΝ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΜΕΧΡΙ ΠΡΟΣΦΑΤΑ. ΣΗΜΕΡΑ, Η ΥΦΕΣΗ ΜΕΙΩΝΕΙ ΤΗ ΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΚΑΙ Η ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ ΓΙΝΕΤΑΙ ΜΟΝΟΔΡΟΜΟΣ ΠΟΥ ΗΔΗ ΔΕΙΧΝΕΙ ΝΑ ΑΠΟΔΙΔΕΙ.

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

αγορών, καθώς τα μεγάλα ανοίγματα της χώρας έχουν καταστεί μη βιώσιμα. Μπορεί η συμμετοχή της χώρας στο ευρώ, να μην δημιουργούσε μέχρι πρότινος προβλήματα χρηματοδότησης των εξωτερικών ελλειμμάτων με την έννοια της έλλειψης συναλλαγματικών διαθεσίμων. Όμως η προστασία που παρείχε το κοινό νόμισμα εξαντλούνταν εκεί. Διότι τα μεγάλα ανοίγματα συνεπάγονται σημαντική μεταφορά πόρων στο εξωτερικό, στην ουσία μια αφαίμαξη εισοδήματος και αποστέρησή τους από άλλες πολιτικές που ανεβάζουν το βιοτικό επίπεδο, εκπαίδευση, υγεία, κοινωνική πολιτική, ενίσχυση επιχειρηματικότητας κ.λπ. Συγχρόνως, και όπως αποδείχτηκε, μπορεί να οδηγήσουν σε μεγάλη άνοδο του ασφαλίστρου κινδύνου στον δανεισμό της χώρας. Τώρα με την ύφεση που μειώνει τη ζήτηση για εισαγωγές και την ανεπάρκεια της εσωτερικής ζήτησης που στρέφει τις επιχειρήσεις προς τις ξένες αγορές, η εικόνα αλλάζει. Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών μετά το ανώτατο επίπεδο που έφθασε το 2008 ως ποσοστό του αεπ, 14,6% υποχωρεί σταδιακά, στο 10,9% το 2009 και στο 10,5% το

εικόνα των εξωτερικών συναλλαγών της Ελλάδας αντικατοπτρίζει τις εξελίξεις στο εσωτερικό της. Μιας χώρας που με αυξανόμενα ελλείμματα στη δημοσιονομική διαχείριση και ανεπαρκή εσωτερική αποταμίευση, δανειζόταν από το εξωτερικό για να τροφοδοτεί μια οικονομία το μεγαλύτερο και αυξανόμενο μέρος της οποίας κάλυπταν τομείς με μη διεθνώς εμπορεύσιμη παραγωγή. Αυτό που απέτυχε η οικονομική πολιτική τα προηγούμενα χρόνια, να στρέψει δηλαδή τις παραγωγικές δυνάμεις της χώρας σε εξωστρεφείς τομείς και να υποκαταστήσει τις εισαγωγές, προϋπόθεση για το οποίο είναι η ανταγωνιστικότητα, αναγκαστικά τώρα γίνεται με την πίεση των

2010. Οι προβλέψεις μιλούν για συνεχιζόμενη μείωση στο 8% το 2011 και σε χαμηλότερα επίπεδα τα επόμενα έτη. Για το 2011 η πρόβλεψη για μείωση του ελλείμματος, παρά τη συνεχιζόμενη άνοδο των τιμών του πετρελαίου και την άνοδο των πληρωμών για τόκους, προβλέπεται να προέλθει από το εμπορικό ισοζύγιο και το ισοζύγιο υπηρεσιών. Υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας δεν θα βασιστεί μόνο στην εσωτερική υποτίμηση που προκαλεί η μείωση των αμοιβών αλλά και στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που σταδιακά θα αρχίσουν να αποδίδουν. Οι πρώτες θετικές ενδείξεις υπάρχουν. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ισοζυγίου πληρωμών η σημαντική άνοδος των εξαγωγών το 2ο εξάμηνο του έτους, είχε ως συνέπεια να μειωθούν οι εισπράξεις στο σύνολο του έτους κατά μόλις 1,7% μετά από μείωση 18% το 2009. Σύμφωνα εξάλλου με τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής οι εξαγωγές αυξήθηκαν 7,5% το 2010. Αντίστοιχα η ύφεση στην οικονομία είχε ως συνέπεια τη μεγάλη μείωση της ζήτησης για εισαγωγές (υπερδιπλάσιες σε αξία από τις Sheet6

ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΛΗΡΩΜΩΝ (δισ. ευρώ)

Έτη

Εμπορικό (χωρίς καύσιμα και πλοία)

Καυσίμων,

Υπηρεσιών,

Εισοδημάτων,

Τρεχουσών μεταβι-

Κεφαλαιακές μεταβι-

Εισροές ξένων

Εξαγωγές

αποτέλεσμα

βάσεων, αποτέλεσμα

βάσεις από ΕΕ**

άμεσων επενδύσεων

Εισαγωγές

Αποτέλεσμα

Έλλειμμα τρεχουσών ∆ιεθνής συναλλαγών επενδυτική

δισ. ευρώ

% ΑΕΠ

θέση % αεπ

2002

9.3

28.5

-19.2

-3.5

10.8

-2.1

5.5

0.1

-8.6

-5.5

-52.9

2003

9.6

28.3

-18.7

-4.0

11.5

-3.8

3.8

1.2

0.6

-11.0

-6.4

-58.9

2004

9.8

30.9

-21.1

-4.5

15.5

-4.4

3.6

2.5

1.7

-10.7

-5.8

-67.0

2005

10.3

30.5

-20.2

-6.6

15.4

-5.7

3.1

2.0

0.5

-14.7

-7.5

-76.4

2006

11.6

34.7

-23.1

-8.8

15.3

-7.1

3.4

3.0

4.3

-23.7

-11.2

-84.7

2007

12.1

38.9

-26.8

-9.2

16.6

-9.3

1.6

4.3

1.5

-32.6

-14.4

-94.7

2008

14.0

41.2

-27.2

-12.2

17.1

-10.6

2.8

4.2

3.1

2009

11.5

31.3

-19.8

-7.6

12.6

-9.0

1.3

2.1

1.8

2010

11.3

27.4

-8.6

13.2

-9.2

0.2

2.2

1.7

2011*

…

-16.0 …

…

-34.8 -25.8 -24.0

-14.6

-74.9

-10.9

-85.7

-10.5

-99.5

-8.0

* ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών % ΑΕΠ για το 2011 προβλέψεις Υπουργείου Οικονομικών **τρέχουσες και κεφαλαιακές το 2002

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

69 ★

κατά 14% άνοδος των εισπράξεων, οφείλεται στην άνοδο των ναύλων (κατά 30%), εξέλιξη που δεν αναμένεται να συνεχισθεί και το 2011, λόγω του μεγάλου αριθμού νέων πλοίων που αναμένεται να εισέλθουν στην αγορά. Στις χρηματοοικονομικές συναλλαγές της χώρας με το εξωτερικό, χαρακτηριστικά των προβλημάτων εμπιστοσύνης στις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας είναι το γεγονός ότι για πρώτη φορά καταγράφηκε καθαρή εκροή 21 δισ. ευρώ στο ισοζύγιο επενδύσεων χαρτοφυλακίου έναντι υψηλών πλεονασμάτων τα προηγούμενα χρόνια. Η εκροή αυτή οφείλεται στην μείωση των τοποθετήσεων ξένων επενδυτών σε τίτλους του ελληνικού δημοσίου (κατά 33 δισ. ευρώ) και

εξαγωγές) με αποτέλεσμα το εμπορικό ισοζύγιο εκτός καυσίμων και πλοίων να μειωθεί κατά 3,7 δισ. ευρώ ή κατά 19%. Τις εξελίξεις αυτές αντιστάθμισε η άνοδος του ελλείμματος του ισοζυγίου καυσίμων, λόγω των υψηλών τιμών του πετρελαίου. Στο ισοζύγιο υπηρεσιών, οι εισπράξεις από τον τουρισμό μειώθηκαν κατά 7,6%, αποτέλεσμα κυρίως της μείωση της δαπάνης και της διάρκειας παραμονής των τουριστών, καθώς σημειώθηκε οριακή άνοδος των αφίξεων. Ωστόσο, η συνέχιση της ανοδικής τάσης των αφίξεων και στις αρχές του 2011, δημιουργεί προοπτικές βελτίωσης της εικόνας. Όσον αφορά τον σημαντικό αιμοδότη του ισοζυγίου, τη ναυτιλία, θα πρέπει να αναφερθεί ότι η σημαντική

ΕΛΛΕΙΜΜΑ και ΕΠΕΝ∆ΥΤΙΚΗ ΘΕΣΗ % αεπ

τρεχουσών συναλλαγών

επενδυτική θέση

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

0 -10 -20 -30 -40 -50 -60 -70 -80 -90 -100

σε μετοχές ελληνικών επιχειρήσεων (κατά 1,1 δισ.). Τις εξελίξεις αυτές αντιστάθμισε ως ένα βαθμό η αναδίπλωση των ελληνικών τραπεζών και θεσμικών επενδυτών που μείωσαν τις τοποθετήσεις τους σε τίτλους του εξωτερικού. Το κενό εν μέρει κάλυψαν τα 30 δισ. ευρώ των δανείων του ελληνικού δημοσίου για να αποτραπεί η κατάρρευση των δημοσίων οικονομικών. Όσον αφορά το πεδίο των ξένων επενδύσεων η πορεία παραμένει απογοητευτική. Εισέρευσαν κεφάλαια 1,7 δισ. ευρώ, αυτά όμως αφορούσαν κυρίως την αύξηση της συμμετοχής των ξένων επενδυτών στο μετοχικό κεφάλαιο της Εμπορικής Τράπεζας και της Societe Generale στο μετοχικό κεφάλαιο της Γενικής Τράπεζας και όχι νέα παραγωγικά επενδυτικά σχέδια. Η σύνοψη των εξελίξεων στις εξωτερικές συναλλαγές της χώρας εμφανίζεται στη διεθνή επενδυτική θέση της χώρας. Η οποία αποτελεί το καθαρό αποτέλεσμα των απαιτήσεων των ξένων έναντι της Ελλάδας αφού ληφθούν υπόψη οι απαιτήσεις των κατοίκων της Ελλάδας έναντι του εξωτερικού. Με ραγδαία επιδείνωση σε μια δεκαετία η Ελλάδα διπλασίασε το εξωτερικό της άνοιγμα. Το 2010 αυτό ισοδυναμούσε με το 46% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της. Το 2010 η Ελλάδα έφθασε να χρωστά στο εξωτερικό το σύνολο του ετήσιου παραγόμενου προϊόντος της. ❖

λισµού π ο ξ ε νικού ο ρ τ κ ε κα ι η λ ύ ο κ ι ρ ΩΣΗ; λεκτ η Λ α Κ τ Υ η ΑΝΑΚ Απόβλ Ή Η ΤΕΡ Χ ΩΜ Α

∆ηµιουργική παρουσίαση: AllmediaCreative

Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ Η Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε. είναι η εταιρία που µας δίνει τη δυνατότητα να κάνουµε τη σωστή επιλογή, µε όφελος για το περιβάλλον και τη ζωή µας. Πρόκειται για τον αδειοδοτηµένο φορέα, υπεύθυνο για την οργάνωση και τη λειτουργία του Συλλογικού Συστήµατος Εναλλακτικής ∆ιαχείρισης των αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού στην Ελλάδα. Η αποστολή της Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε. στηρίζεται στις αρχές της προφύλαξης και της προληπτικής δράσης, καθώς και στην αρχή της ευθύνης του παραγωγού για επανόρθωση της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος. Η Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε. µέσα από τις δραστηριότητές της συνεισφέρει στην προστασία του περιβάλλοντος, την οικονοµική ανάπτυξη και την κοινωνική πρόοδο.

ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΟΠΩΣ ΠΑΛΙΑ. Να εγκαταλείπουµε στη φύση τις ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές που δε χρειαζόµαστε ή να τις παρατάµε στο πεζοδρόµιο µε θλιβερή κατάληξη να θάβονται στις χωµατερές ή να καίγονται. Αυτή, όµως, η συµπεριφορά φαντάζει πλέον παρωχηµένη και, βέβαια, µοιραία για το περιβάλλον. Τα τελευταία χρόνια µπορούµε να παραδίδουµε για ανακύκλωση τις παλιές ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές µας και να µην επιβαρύνουµε το περιβάλλον, αντανακλώντας ένα υψηλό επίπεδο πολιτισµού, βασισµένο στην κοινωνική συνείδηση, την περιβαλλοντική ευαισθησία και το ενδιαφέρον για την κληρονοµιά που θα αφήσουµε στις επόµενες γενιές. Ανακυκλώνοντας τις παλιές συσκευές µας, συµµετέχουµε στην προσπάθεια για καλύτερη ζωή γιατί:  Συµβάλλουµε στη µείωση του όγκου των απορριµµάτων και

στον περιορισµό του κινδύνου µόλυνσης του περιβάλλοντος από βλαβερές ουσίες, που περιέχονται σε αυτές όταν γίνονται απόβλητα.  Συνεισφέρουµε στη µείωση της σπατάλης των φυσικών πόρων.  Προλαµβάνουµε τη ρύπανση από τοξικές ουσίες και από ουσίες που καταστρέφουν το στρώµα του όζοντος. Η ανακύκλωση όµως των ηλεκτρικών συσκευών οδηγεί και σε οικονοµικά οφέλη:  Ελαφραίνει το κόστος αποκοµιδής και µεταφοράς προς τους Χ.Υ.Τ.Α.  Η εκτεταµένη χρήση ανακυκλωµένων υλικών δίνει τη δυνατότητα στους κατασκευαστές να µειώνουν τις ανάγκες τους σε πρώτες ύλες και ενεργειακές πηγές και να χρησιµοποιούν λιγότερο εξοπλισµό κι εγκαταστάσεις για την επεξεργασία των πρώτων υλών. Αυτό σηµαίνει οικονοµία για κατασκευαστές και πελάτες.

Και κάπου εδώ τελειώνει η δική µας συµβολή και ξεκινά η δράση της Ανακύκλωση Συσκευών ΑΕ. Οι συσκευές που παραδίδουµε για ανακύκλωση συλλέγονται και µεταφέρονται σε µία από τις οκτώ αδειοδοτηµένες µονάδες επεξεργασίας που είναι συµβεβληµένες µε την εταιρεία. Οι µονάδες αυτές αναλαµβάνουν την επεξεργασία των συσκευών, µε στόχο την αποµάκρυνση των βλαβερών για το περιβάλλον ουσιών και την επανένταξη των αξιοποιήσιµων υλικών τους στην παραγωγή νέων προϊόντων. Ο σίδηρος που αποτελεί το 46% των ανακτηµένων υλικών, διατίθεται στις ελληνικές χαλυβουργίες. Το γυαλί και το πλαστικό προωθούνται στις αντίστοιχες βιοµηχανίες της Ελλάδας και του εξωτερικού. Αντικείµενο της εταιρείας Ανακύκλωση Συσκευών ΑΕ είναι και η ανακύκλωση των λαµπτήρων εκκένωσης αερίων ή απλά εξοικονόµησης ενέργειας. Λόγω της σταδιακής

ΕΠΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΗΣ ∆ΟΥΛΕΙΑΣ Η ανακύκλωση των ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών από το 2004, χρονιά ίδρυσης του φορέα Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε., µέχρι σήµερα παρουσιάζει εντυπωσιακά ανοδική πορεία. Το 2008 υπήρξε έτος σταθµός για την Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε.. Χάρη στην επιτυχή δηµιουργία των απαιτούµενων υποδοµών συλλογής, µεταφοράς κι επεξεργασίας κατά τα πρώτα

κατάργησης των λαµπτήρων πυρακτώσεως που θα ολοκληρωθεί το 2012, η αυξηµένη ζήτηση των λαµπτήρων εξοικονόµησης ενέργειας θα κάνει την ανακύκλωσή τους ιδιαίτερα σηµαντική. Για να µπορέσει το σύστηµα να ανταποκριθεί στην αυξανόµενη ζήτηση, η εταιρία έχει ήδη κάνει ενέργειες µέσα στο 2010 για τη διεύρυνση των σηµείων συλλογής, η οποία συνεχίζεται και µέσα στο 2011. Oι λαµπτήρες µεταφέρονται στη Γερµανία-εφόσον στην Ελλάδα δεν υπάρχει ακόµα µονάδα ανακύκλωσης λαµπτήρων-όπου ανακτάται ο υδράργυρος και ξαναχρησιµοποιείται στην παραγωγή νέων λαµπτήρων φθορισµού.

επεκτείνοντας τις συνεργασίες της µε τοπικά δυναµικά καταστήµατα πώλησης ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών στην περιφέρεια. Ήδη σήµερα τα σηµεία συλλογής ηλεκτρικών συσκευών και λαµπτήρων αριθµούν τα 8.500. Παράλληλα, η εταιρία σχεδιάζει την περαιτέρω ανάπτυξη µονάδων επεξεργασίας πανελλαδικά, µε στόχο τη µείωση του λειτουργικού κόστους του συστήµατος και την ενίσχυση της τοπικής επιχειρηµατικότητας.

Η Ανακύκλωση Συσκευών ΑΕ-για να τονώσει τη συλλογή σε δύσκολες περιοχές (π.χ. νησιά, αποµακρυσµένη ηπειρωτική Ελλάδα) -στοχεύει στην αύξηση του ποσοστού συµµετοχής των καταστηµάτων στη συλλογή αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού,

χρόνια λειτουργίας της, η Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε. κατόρθωσε να υπερκαλύψει τους εθνικούς στόχους των 44,000 τόνων, έχοντας συλλέξει 47,141 τόνους ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών αποβλήτων. Το 2009, η συλλογή παρουσίασε 40% αύξηση µε 66,000 τόνους αποβλήτων, που συγκεντρώθηκαν και στη συνέχεια ανακυκλώθηκαν. Η δύσκολη οικονοµική συγκυρία έχει προκαλέσει πτώση στο ρυθµό αντικατάστασης των ηλεκτρικών συσκευών από τα νοικοκυριά.

Η πτώση αυτή επέφερε µέσα στο 2010 σηµαντική µείωση της συµµετοχής των µεγάλων ηλεκτρικών συσκευών στο συνολικό τονάζ των αποβλήτων και αντίστοιχη αύξηση της συµµετοχής του εξοπλισµού πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών, καθώς και των καταναλωτικών ειδών. Τα ηλεκτρονικά αυτά προϊόντα έχουν κατά πολύ µικρότερο µέσο βάρος σε σχέση µε τις λευκές συσκευές µε αποτέλεσµα τον περιορισµό του τονάζ του 2010 στα επίπεδα του 2008. Παρόλα ταύτα, ο αριθµός των

συσκευών, που ανακυκλώθηκαν παρουσίασε σε σχέση µε το 2009 αύξηση της τάξης του 20%. Το γεγονός αυτό αποτελεί ένδειξη συµµετοχής περισσότερων πολιτών. Η Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε. οραµατίζεται τη συνειδητή και συστηµατική συµµετοχή όλων των πολιτών και εργάζεται καθηµερινά γι’ αυτό, οικοδοµώντας µέρα µε τη µέρα, µια άρρηκτη σχέση αµοιβαίας εµπιστοσύνης µε τους πολίτες, µέσω του ολοκληρωµένου προγράµµατος επικοινωνίας, που υλοποιεί κάθε χρόνο.

follow link

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

73 73 ★

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ KAI ΤΑΣΕΙΣ

ΧΟΡΗΓΟΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ | EUROBANK EFG

74 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Κ Ρ Ι Σ Η k a i Ε Γ Γ Ε Ν Ε Ι Σ Α ΔΥ Ν Α Μ Ι Ε Σ Σ Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Ζ ΩΝH

ΓΚΙΚΑΣ Α. Χ ΑΡΔΟΥΒΕ ΛΗΣ | 2011

ΟΣΑ Η ΕΥΡΩζωνη ΔΕΝ ΠΡΟεΒΛΕΨΕ ΚΑΙ ΔΕΝ αντιμετωπισε ΕΓΚΑΙΡΑ, ΣΗΜΕΡΑ καλειται ΝΑ αντιμετωπισει ΣΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΗΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ τησ

75 ★

Η ΝΕΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ kai Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚη

Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΞΑΝΑΓΡΑΦΕΤΑΙ Η Ελλάδα χάνει μια δεκαετία ανάπτυξης, συγχρόνως όμως βρίσκεται στο ξεκίνημα Α Ν Α Δ Ι Α Ρ Θ Ρ Ω Σ Η Σ της οικονομίας και αλλαγής κουλτούρας. Οι Κ Ι Ν Δ Υ Ν Ο Ι στην πορεία της είναι μεγάλοι αλλά Ε Λ Ε Γ Ξ Ι Μ Ο Ι . Η Ευρωζώνη μπορεί να μην προχωρά σε μόνιμο μηχανισμό δημοσιονομικών μεταβιβάσεων, που θα σήμαινε μεγαλύτερη πολιτική ενοποίηση, όμως με την αυστηρότερη Ε Π Ο Π Τ Ε Ι Α του χρηματοπιστωτικού τομέα και τις Γαλλογερμανικές προτάσεις για τα δημοσιονομικά και την ανταγωνιστικότητα επιδιώκει να Δ Ι Ο Ρ Θ Ω Σ Ε Ι τ ι ς Α Δ Υ Ν Α Μ Ι Ε Σ στη δομή της, τις οποίες αποκάλυψε η κρίση.

ΑΠΟ ΤΟΝ Γ Κ Ι Κ Α Α . Χ Α Ρ Δ Ο Υ Β Ε Λ Η ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΟ ΤΟΥ ΟΜΙΛΟΥ EUROBANK EFG

76 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Κ Ρ Ι Σ Η k a i Ε Γ Γ Ε Ν Ε Ι Σ Α ΔΥ Ν Α Μ Ι Ε Σ Σ Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Ζ ΩΝH

“Οι πιο αυστηρές δομές της νέας αρχιτεκτονικής στην Ευρωζώνη επιβάλλουν μακροπρόθεσμη πειθαρχία ακόμα και μετά από μια δεκαετία, όταν η Ελλάδα πιθανόν να έχει απεγκλωβιστεί από τους δανειστές της. Συνεπώς η νέα αρχιτεκτονική συνεπάγεται ότι μετά τη σημερινή στροφή στην οικονομική πολιτική, ο δρόμος δεν έχει επιστροφή.”

δημιουργία της Ευρωζώνης τη δεκαετία του 1990 ήταν ένα πολιτικό εγχείρημα, το οποίο επήλθε ως φυσική κατάληξη των προσπαθειών δημιουργίας της ενιαίας αγοράς. Βασίστηκε στην ονομαστική σύγκλιση, τα γνωστά ως κριτήρια του Μάαστριχτ. Αποφεύχθηκε η δημιουργία μηχανισμού δημοσιονομικών μεταβιβάσεων, γεγονός που θα σήμαινε μεγαλύτερη πολιτική ενοποίηση, ούτε έγινε προσπάθεια αύξησης της ομοιογένειας των οικονομιών. Μάλιστα, στο Σύμφωνο Σταθερότητας & Ανάπτυξης (ΣΣΑ), δεν ενσωματώθηκαν παράγοντες που αφορούν στη σύγκλιση της δομής των πραγματικών οικονομιών. Αποτέλεσμα ήταν η Ευρωζώνη να δημιουργηθεί με προφανείς ατέλειες. Η υπολανθάνουσα υπόθεση ήταν ότι σε περίπτωση συστηματικών αποκλίσεων στο πεδίο της ανταγωνιστικότητας, η προσαρμογή θα επέρχετο αυτομάτως μέσω της λειτουργίας των μηχανισμών της αγοράς και των τιμών (εσωτερική υποτίμηση). Αυτό αποδείχθηκε στην πράξη ότι δεν ισχύει. Μετά από 12 χρόνια λειτουργίας της Ευρωζώνης, δημιουργήθηκε ως αποτέλεσμα ένας ανταγωνιστικός Βορράς και ένας μη ανταγωνιστικός Νότος. Επιπλέον, από τους δύο στυλοβάτες της ΟΝΕ, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) λειτούργησε αποτελεσματικά, ενώ αντιθέτως το ΣΣΑ δεν λειτούργησε σωστά, τόσο λόγω της μη ουσιαστικής επιβολής ποινών και της ελλιπούς παρακολούθησης, όσο και της ελαστικοποίησης των όρων του, πρώτα από τις μεγάλες οικονομίες (Γαλλία, Γερμανία). Επιπλέον παρακάμφθηκε το «No bail out clause» αφού η χρεοκοπία ενός κράτους-μέλους μπορούσε να φέρει κατάρρευση και σε άλλες χώρες. Η σημερινή κρίση λοιπόν είναι αποτέλεσμα τόσο δημοσιονομικών,

όσο και ανισορροπιών στην ανταγωνιστικότητα, αλλά και άλλων τοπικών προβλημάτων με κυριότερο το πρόβλημα σε πολλές χώρες του χρηματοοικονομικού τομέα. Οι ανισορροπίες αυτές είναι εμφανείς στο διάγραμμα.

Η νέα αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης Η κρίση αποκάλυψε πλήρως τις αρνητικές επιπτώσεις των ατελειών στη δομή της Ευρωζώνης. Η συνειδητοποίηση των αδυναμιών οδήγησε τις χώρες-μέλη της Ευρωζώνης σε δράση. Η Ευρωζώνη επεξεργάζεται ένα συνολικό σχέδιο οριστικής επίλυσης των προβλημάτων σε τρία μέτωπα: Ισχυρότερη εποπτεία του χρηματοοικονομικού τομέα, πιο συνεκτική δημοσιονομική πολιτική, καθώς και πολιτικές αύξησης της ανταγωνιστικότητας με ενδυνάμωση των κοινών πολιτικών στο εργασιακό, το συνταξιοδοτικό ή το φορολογικό. Τα δύο τελευταία μέτωπα είναι απαραίτητα συμπληρώματα της κοινής νομισματικής πολιτικής. Δεν είναι πιθανή η δημιουργία μηχανισμού μόνιμων δημοσιονομικών μεταβιβάσεων από τις πλούσιες και ανταγωνιστικές χώρες του Βορρά προς τις λιγότερο ανταγωνιστικές χώρες του Νότου. Όπως, επίσης, αντιρρήσεις συναντά και η ιδέα του Ευρωομολόγου. Τα χαρακτηριστικά της νέας αρχιτεκτονικής είναι υπό διαπραγμάτευση. Οι προτάσεις που συζητούνται βασίζονται στις προτάσεις της Επιτροπής Von Rompuy (Οκτώβριος 2010) και στην άτυπη Γερμανογαλλική πρόταση του Φεβρουαρίου 2011 Πολλά, όμως, έχουν φτάσει ένα σημείο ωρίμανσης: • Η συστηματική παρακολούθηση δεικτών ανταγωνιστικότητας κάθε χώρας (διαφορές πληθωρισμού και κόστους παραγωγής, πραγματική συναλλαγματι-

ΓΚΙΚΑΣ Α. Χ ΑΡΔΟΥΒΕ ΛΗΣ | 2011

77 ★

Ισοζύγια Τρεχουσών Συναλλαγών & Γενικήσ Κυβέρνησησ των κρατών-μελών τησ Ευρωζώνησ 15 Δίδυμα Πλεονάσματα

Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών % ΑΕΠ, Μ.Ο. 2001 - 2008

LU NL

0 IT

-5 ES PT

-10 GR

-4

European Commission

κή ισοτιμία, ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, εξωτερικό χρέος) και πιθανή επιβολή αυτόματων ποινών σε περίπτωση υπερβάσεων, «διαδικασία υπερβολικών ανισορροπιών». • Συσχέτιση στόχων ελλείμματος και χρέους, όσο υψηλότερο το χρέος τόσο μεγαλύτεροι οι περιορισμοί στο έλλειμμα. • Η αυστηροποίηση των διαδικασιών ελέγχου, αποτροπής και καταστολής των δημοσιονομικών υπερβάσεων και συντομότερη περίοδο λήψης αποφάσεων, πιθανόν και με τη συμπερίληψη σχετικών ρητρών στα Συντάγματα των χωρών. Μεγαλύτερη αυτοματοποίηση κυρώσεων (μία από τις Προτάσεις Επιτροπής Van Rompuy).

R = 0,45

Δίδυμα Ελλείμματα

-15 -6

y = 1,80x + 2,29

-2

Ισοζύγιο Γενικήσ Κυβέρνησησ % ΑΕΠ, Μ.Ο. 2001 - 2008

• Η δημιουργία μόνιμου μηχανισμού επίλυσης κρίσεων χρέους, δηλαδή εγκατάλειψη της ρήτρας μη διάσωσης (no bailout clause) της Συνθήκης του Μάαστριχτ: Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ΕΣΜ). •Σ ε περίπτωση κρίσης, η παροχή χρηματοοικονομικής βοήθειας θα συνοδεύεται από την αυστηρότερη εφαρμογή δημοσιονομικής σταθεροποίησης και αύξησης της διεθνούς ανταγωνιστικότητας. Πολλά από τα σημεία των κοινών γαλλογερμανικών προτάσεων αποτελούν αντικείμενο έντονης διαπραγμάτευσης, όπως ο καθορισμός ελάχιστων ορίων επενδύσεων σε έρευνα και ανάπτυξη, εκπαίδευση και υποδομές, η αποσύνδεση μισθών από τον πληθωρισμό, η υιοθέτηση ελάχιστου φο-

ρολογικού συντελεστή για τις επιχειρήσεις και ο μηχανισμός προσαρμογής των ασφαλιστικών συστημάτων στις δημογραφικές εξελίξεις. Ερωτηματικά υπάρχουν και για τα χαρακτηριστικά του μόνιμου ΕΜΣ, το μέγεθος, καθώς και τις αρμοδιότητές του. Ένα υποσύνολο από αυτά αναμένεται να παραμείνει στο τελικό σχέδιο.

Η ελληνική προοπτική Στο πρώτο τρίμηνο του 2011 η κρίση εξακολουθεί να επηρεάζει την πορεία της ελληνικής οικονομίας. Οι προβλέψεις της Τρόικας για τους μελλοντικούς ρυθμούς ανάπτυξης, που γίνονται θετικοί από το 2012 και ύστερα, δεν καθησυχάζουν εύκολα τις αγορές. Και αυτό διότι, με βάση τις προβλέψεις του θετικού σεναρίου της Τρόικας, το

78 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Κ Ρ Ι Σ Η k a i Ε Γ Γ Ε Ν Ε Ι Σ Α ΔΥ Ν Α Μ Ι Ε Σ Σ Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Ζ ΩΝH

χρέος φτάνει το 158% του ΑΕΠ το 2012 και 2013, προτού αρχίσει να μειώνεται σταδιακά ώστε να φτάσει περίπου στο 131% το 2020. Το Πρόγραμμα προβλέπει: • επάνοδο στο βιοτικό επίπεδο του 2008 το 2017, δηλαδή μια χαμένη δεκαετία, • πληθωρισμό κάτω του 2%, κάτι που για να επιτευχθεί απαιτείται να σπάσει η ολιγοπωλιακή διάρθρωση της αγοράς, •π ρωτογενές ισοζύγιο (-10,1% ΑΕΠ το 2009) από -3,3% ΑΕΠ το 2010 σε 6,0% το 2014, μια τεράστια δηλαδή μεταβολή το διάστημα 2010-2014 ύψους 9,3 ποσοστιαίων μονάδων του ΑΕΠ,

“eνα παραγνωρισμeνο χαρακτηριστικό της προσπάθειας προσαρμογής είναι η συμπίεση της μεσαίας τάξης. Η κατανομή του εισοδήματος στη χώρα είναι πιθανόν να επιδεινωθεί τα πρώτα χρόνια της εφαρμογής του Προγράμματος Σταθεροποίησης: συγκράτηση πραγματικού κόστους εργασίας, ανεργία, αύξηση αποδόσεων επί των κεφαλαίων για την προσέλκυση επενδύσεων, μείωση κατανάλωσης για αποπληρωμή δανειακών υποχρεώσεων.”

•δ απάνες για τόκους από 14,6 δισ. ευρώ το 2010, στα 21,3 δισ. ευρώ το 2014 και στα 23,1 δισ. ευρώ το 2020, • πρωτογενείς δαπάνες από 47,9% του ΑΕΠ το 2009 σε 34,4% το 2020, δηλαδή το κράτος μειώνεται από το ήμισυ της οικονομίας στο 1/3. Το μεγάλο ερώτημα είναι: Πώς θα έρθει η ανάπτυξη όταν το κράτος μειώνεται από το ήμισυ της οικονομίας στο ένα τρίτο; Η απάντηση εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: • Απελευθέρωση πόρων για παραγωγικές δραστηριότητες (εξαγωγές, επενδύσεις). • Μετατόπιση παραγωγής προς τους τομείς των διεθνώς εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών. • Η προώθηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων είναι δυνατόν να επιφέρει: •π ιο ευέλικτες αγορές προϊόντων και παραγωγικών συντελεστών, • βελτίωση της ποιότητας των θεσμών (μείωση γραφειοκρατίας, διαφθοράς, αλληλοεπικαλύψεων αρμοδιοτήτων και βραδυπορίας στη λήψη αποφάσεων,

κατάργηση πληθώρας άχρηστων ή αντιπαραγωγικών οργανισμών, μείωση σπατάλης), • βελτίωση της ποιότητας ζωής (αειφόρος ανάπτυξη, σύγχρονες δομές κράτους, εμπέδωση νέας κουλτούρας υπευθυνότητας και διαγενεακής αλληλεγγύης). Στις παραπάνω προβλέψεις υπάρχουν σημαντικά ρίσκα, με κυριότερο το πώς θα απεγκλωβιστεί από την ύφεση σύντομα η ελληνική οικονομία. Απαιτείται αύξηση εξαγωγών, σταθεροποίηση οικονομικού κλίματος, φραγμός στην πτώση των επενδύσεων, επίλυση της ευρωπαϊκής κρίσης. Δεύτερο ρίσκο αποτελεί η σταθερότητα του ελληνικού τραπεζικού συστήματος. Απαιτείται συνέχιση στήριξης από την ΕΚΤ και άνοιγμα της διατραπεζικής αγοράς. Τρίτο ρίσκο είναι αν θα αυξήσουν το δυνητικό προϊόν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Τέταρτο ρίσκο είναι αν θα μπορέσει να μειωθεί το υπέρογκο ύψος του ονομαστικού χρέους με άλλους τρόπους. Η συζήτηση για άντληση 50 δισ. ευρώ από αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας ξεκίνησε. Το EFSF ίσως αγοράσει μικρό τμήμα του χρέους σε τιμές αγοράς. Η επιμήκυνση δεν είναι αδιανόητη, αλλά θα πρέπει να τονιστεί ότι δεν λύνει το πρόβλημα. Τέλος ένα πέμπτο μεγάλο ρίσκο είναι αν θα μπορέσει η χώρα να παράγει πρωτογενή πλεονάσματα της τάξης του 6% για πολύ καιρό. Η μεγαλύτερη αυστηρότητα στην Ευρωζώνη, που σήμερα συζητείται, θα βοηθήσει σ’ αυτόν τον τομέα. Ένα παραγνωρισμένο χαρακτηριστικό της προσπάθειας προσαρμογής είναι η συμπίεση της μεσαίας τάξης. Η κατανομή του εισοδήματος στη χώρα είναι πιθανόν να επιδεινωθεί τα πρώτα χρόνια της εφαρμογής του Προγράμματος Σταθεροποίησης: συγκράτηση πραγματικού κόστους

ΓΚΙΚΑΣ Α. Χ ΑΡΔΟΥΒΕ ΛΗΣ | 2011

79 ★

ΟΛ Ι ΣΤ Ι Κ Η Α Ν Τ Ι Μ ΕΤ ΩΠ Ι Σ Η Η ολιγωρία στη επιβολή της απαραίτητης δημοσιονομικής και ανταγωνιστικής εναρμόνισης στην Ευρωζώνη τερματίστηκε με βίαιο τρόπο από τις αγορές. Η κρίση είναι το τελικό σύμπτωμα μιας δομικά ανισομερούς ανάπτυξης (υπερκατανάλωση και δίδυμα ελλείμματα, εξωτερικό και δημοσιονομικό, σε χώρες με χαμηλή εξωτερική ανταγωνιστικότητα) καθώς και ενός ανεξέλεγκτου χρηματοοικονομικού τομέα στη Δυτική Ευρώπη.

λες οι χώρες της Ευρωζώνης αντιλαμβάνονται ότι η διάλυσή της δεν αποτελεί επιλογή: τεράστια κόστη για το εξωτερικό εμπόριο, τη χρηματοδότηση, την πολιτική προοπτική και την ευημερία ολόκληρης της ηπείρου. Συνεπώς, η Ευρωζώνη επεξεργάζεται ένα συνολικό σχέδιο οριστικής επίλυσης του προβλήματος: Ενδυνάμωση της εποπτείας του χρηματοοικονομικού τομέα, καθώς και ενδυνάμωση της διαδικασίας ενοποίησης με την εναρμόνιση των εθνικών πολιτικών στα πεδία της δημοσιονομικής πολιτικής και των πολιτικών επαύξησης της ανταγω-

εργασίας, ανεργία, αύξηση αποδόσεων επί των κεφαλαίων για την προσέλκυση επενδύσεων, μείωση κατανάλωσης για αποπληρωμή δανειακών υποχρεώσεων. Εφόσον όμως οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις αυξήσουν την παραγωγικότητα της οικονομίας, η ευημερία των χαμηλότερων εισοδηματικών τάξεων θα αυξηθεί, έστω κι αν ταυτόχρονα αυξάνεται η απόστασή τους από τις ανώτερες για κάποιο χρονικό διάστημα. Είναι αναπόφευκτο να σημειωθούν ανακατατάξεις στη διάρθρωση των κοινωνικών τάξεων: θα χάσουν έδαφος οι δραστηριότητες οι οποίες συναρτώνται με την εξυπηρέτηση της εγχώριας

νιστικότητας, ως απαραίτητων συμπληρωμάτων της κοινής νομισματικής πολιτικής. Η νέα αρχιτεκτονική ωφελεί την Ελλάδα αφού επιβάλλει μακροπρόθεσμη πειθαρχία χωρίς βραχυχρόνιους περιορισμούς σε σχέση με τους ήδη υπάρχοντες. Η Ελλάδα χάνει μια δεκαετία ανάπτυξης λόγω της δικής της κρίσης και βρίσκεται στο ξεκίνημα αναδιάρθρωσης της οικονομίας καθώς και αλλαγής κουλτούρας. Οι κίνδυνοι για την Ελλάδα είναι μεγάλοι αλλά ελέγξιμοι, ενώ η κατανομή του εισοδήματος θα αποτελέσει σημείο αιχμής τα επόμενα χρόνια.

αγοράς και τον δημόσιο τομέα και θα ανέλθουν όσες αφορούν εξωστρεφείς δραστηριότητες. Και πάλι όμως οι επιπτώσεις στην κατανομή του εισοδήματος θα πρέπει να συγκριθούν με την περίπτωση έξωσης από την Ευρωζώνη: μείωση του μακροχρόνιου δυνητικού προϊόντος της οικονομίας, αδυναμία πληρωμής ικανοποιητικών μισθών και συντάξεων από το δημόσιο, απώλεια αγοραστικής δύναμης από τις υποτιμήσεις και τον πληθωρισμό, μεγαλύτερες επιπτώσεις για τους φτωχότερους πολίτες. Η νέα αρχιτεκτονική δεν επιβάλλει περαιτέρω περιορισμούς στη χώρα μας επειδή η Ελλάδα αναγκάζεται

από τη δική της κρίση να λύσει τα διαθρωτικά της προβλήματα και να γίνει πιο ανταγωνιστική. Η πειθαρχία που επιβάλουν οι δανειστές στην Ελλάδα είναι πιο αυστηρή από τους νέους κανόνες στην Ευρωζώνη. Συνεπώς η Ελλάδα πρέπει να πει ΝΑΙ στις αλλαγές που επιχειρούνται. Οι πιο αυστηρές δομές της νέας αρχιτεκτονικής στην Ευρωζώνη επιβάλλουν μακροπρόθεσμη πειθαρχία ακόμα και μετά από μια δεκαετία, όταν η Ελλάδα πιθανόν να έχει απεγκλωβιστεί από τους δανειστές της. Συνεπώς η νέα αρχιτεκτονική συνεπάγεται ότι μετά τη σημερινή στροφή στην οικονομική πολιτική, ο δρόμος δεν έχει επιστροφή. ❖

80 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Π Α Γ ΚΟΣ Μ Ι Α ΟΙ ΚΟΝΟΜ Ι Α

ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ ΑΝΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΡΟΛΗΨΗΣ

Ε ΛΕΝΗ ΛΟΥΡΗ-ΔΕΝΔΡΙΝΟΥ | 2011

ΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ ΚΑΙ ΑΝΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ ΣΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΣΚΗΝΙΚΟ ΣΕ ΕΝΑΛΛΑΓΗ. ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ παραμενουν

81 ★

Οι παγκόσμιες ανισορροπίες αναμένεται να αυξηθούν πάλι και να παραμείνουν σημαντική Π Η Γ Η Κ Ι Ν Δ Υ Ν Ο Υ για τη σταθερότητα της διεθνούς οικονομίας. Οι ΗΠΑ και η περιφέρεια της Ευρώπης συνέβαλλαν με τα ελλείμματά τους και ο πυρήνας της Ευρώπης, η Κίνα και οι εξαγωγείς πετρελαίου με τα πλεονάσματά τους. Μετά την Α Π Ο Τ Υ Χ Ι Α του ΔΝΤ να Σ Υ Ν Δ Ε Σ Ε Ι έγκαιρα τις ανισορροπίες με τους συστημικούς κινδύνους, οι ηγέτες του G20 συμφώνησαν να παρακολουθούν συγκεκριμένους δείκτες κάθε χώρας ώστε να προληφθούν μελλοντικά νέες κρίσεις.

ι «παγκόσμιες ανισορροπίες» έχουν χαρακτηριστεί ως ένα από τα πιο σύνθετα και απειλητικά -για τη σταθερότητα της παγκόσμιας οικονομίας- φαινόμενα της τελευταίας δεκαετίας. Για τη μέτρησή τους έχουν προταθεί διάφοροι δείκτες, όπως τα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών, τα εμπορικά ελλείμματα, το δημόσιο χρέος και έλλειμμα, η ιδιωτική αποταμίευση, το ύψος των συναλλαγματικών αποθεμάτων, οι συναλλαγματικές ισοτιμίες κ.α. Στην τελευταία συνάντηση των υπουργών Οικονομικών και των κεντρικών τραπεζιτών του G20 (19/2/11) στο Παρίσι, μετά από μακρές συζητήσεις και διαπραγματεύσεις συμφωνήθηκαν κατ’ αρχάς οι κατάλληλοι δείκτες προς παρακολούθηση και στη συνέχεια η καθιέρωση αντίστοιχων κατευθύνσεων/ορίων (ως τον Απρίλιο 2011) και πολιτικών (ως τον Οκτώβριο 2011) προς αποφυγή νέων κρίσεων. Ο πλέον περιεκτικός δείκτης των παγκόσμιων ανισορροπιών είναι ίσως το άθροισμα (της απόλυτης αξίας) των πλεονασμάτων και ελλειμμάτων των τρεχουσών συναλλαγών όλων των οικονομιών του κόσμου, εκφρασμένο ως ποσοστό του παγκοσμίου ΑΕΠ. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του IMF ο δείκτης αυτός αυξήθηκε από περίπου 2-3% στα τέλη της δεκαετίας του 1990 σε περίπου 6% την περίοδο 2006-2008. Οι

χώρες με τη μεγαλύτερη συνεισφορά σε αυτή την εξέλιξη μεταξύ του 1996-2008 ήταν, με αύξηση του ελλείμματος οι ΗΠΑ από -0.8% του παγκόσμιου ΑΕΠ σε -1,4% καθώς και η «περιφέρεια» της Ευρώπης από -0,1% σε -0,8%, και με αύξηση του αντίστοιχου πλεονάσματος ο «πυρήνας» της Ευρώπης από 0,2% σε 0,7%, η Κίνα από 0,1% σε 0,6% και οι εξαγωγείς πετρελαίου από 0,2% σε 1%. Πάντως, η κρίση δεν προκλήθηκε από μια μη ομαλή διόρθωση των παγκόσμιων ανισορροπιών και πιθανή κατάρρευση του δολαρίου που θα οδηγούσε σε παγκόσμια ύφεση -για τον κίνδυνο της οποίας πολλοί αναλυτές προειδοποιούσαν- αλλά από προβλήματα του χρηματοπιστωτικού τομέα, τα οποία οφείλονταν σε στρεβλώσεις και υπερβολές στις αγορές περιουσιακών στοιχείων. Αυτές, με τη σειρά τους όμως, ανάγονταν εν μέρει στην αύξηση των παγκόσμιων ανισορροπιών στις οποίες (στο πλαίσιο ενός ανατροφοδοτούμενου φαύλου κύκλου) είχαν επίσης συμβάλλει. Σημειωτέον, στην πρόσφατα δημοσιευμένη αυτοαξιολόγηση του, το IMF έχει αναγνωρίσει ότι δεν κατάφερε να συνδέσει έγκαιρα «τις ανισορροπίες με τους αυξανόμενους συστημικούς κινδύνους που αναπτύχθηκαν στο χρηματοπιστωτικό σύστημα». Βέβαια, η κρίση -μέσω των επιπτώσεων της στον χρηματοπιστωτικό τομέα, τις αγορές περιουσιακών στοιχείων, την

ΑΠΟ ΤΗΝ Ε Λ Ε Ν Η Λ Ο Υ Ρ Η - Δ Ε Ν Δ Ρ Ι Ν Ο Υ ΥΠΟΔΙΟΙΚΗΤΗ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

82 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Π Α Γ ΚΟΣ Μ Ι Α ΟΙ ΚΟΝΟΜ Ι Α

τιμή του πετρελαίου, και την οικονομική δραστηριότητα που συνολικά μείωσαν τόσο τα ελλείμματα των ελλειμματικών οικονομιών όσο και τα πλεονάσματα των πλεονασματικών οικονομιών- περιόρισε σημαντικά τις παγκόσμιες ανισορροπίες. Όμως, η βελτίωση αυτή ήταν σε μεγάλο βαθμό κυκλικού χαρακτήρα. Επομένως, οι παγκόσμιες ανισορροπίες αναμένεται να αυξηθούν πάλι, ταυτόχρονα με τη βαθμιαία ανάκαμψη του χρηματοπιστωτικού τομέα και της οικονομικής δραστηριότητας, και να παραμείνουν σημαντική πηγή κινδύνου για τη σταθερότητα της διεθνούς οικονομίας.

Οι εύλογες ανισορροπίες Οι παγκόσμιες ανισορροπίες δεν είναι πάντα αρνητικά και ανησυχητικά φαινόμενα. Αυτό εξαρτάται από τα βαθύτερα αίτια τους. Ενδεικτικά, οικονομίες με γηράσκοντες πληθυσμούς (όπως η Ιαπωνία) δικαιολογούνται να αποταμιεύουν περισσότερο και να έχουν πλεόνασμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, ώστε να μπορέσουν να χρηματοδοτήσουν μελλοντικά ελλείμματα καθώς θα μειώνεται το ποσοστό του ενεργού πληθυσμού. Παρομοίως, χώρες με ελκυστικές επενδυτικές ευκαιρίες (π.χ., οι αναδυόμενες οικονομίες της Ασίας ή της Νότιας Αμερικής) είναι θεμιτό να επιθυμούν τη χρηματοδότηση τους με ξένες αποταμιεύσεις αν δεν επαρκούν οι εγχώριες. Επίσης, χώρες με ανεπτυγμένες χρηματοπιστωτικές αγορές ως προς το βάθος και τη ρευστότητά τους (όπως οι ΗΠΑ), είναι φυσικό να προσελκύουν επενδυτικά κεφάλαια με αποτέλεσμα να τείνει να ανατιμάται το νόμισμα και να διευρύνεται το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών τους. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι παγκόσμιες ανισορροπίες αντανακλούν τη βέλτιστη κατανομή κεφαλαίου διαχρονικά και γεωγραφικά, και θα ήταν σφάλμα να επιδιώκεται η μείωση τους μέσω επεμ-

βάσεων πολιτικής. Όμως οι αυξανόμενες ανισορροπίες μέχρι το 2008 δεν μπορούν να θεωρηθούν ως θετικά ή δικαιολογημένα φαινόμενα. Τα βαθύτερα αίτια των ανισορροπιών αυτών συχνά ήταν εγχώριες στρεβλώσεις, ενώ η διατήρηση τους αύξανε τους κινδύνους για αποσταθεροποιητικές κινήσεις κεφαλαίων και μη ομαλή προσαρμογή της παγκόσμιας οικονομίας. Η εξαιρετικά υψηλή αποταμίευση της Κίνας -ένα κύριο αίτιο των υψηλών πλεονασμάτων της και επομένως των παγκόσμιων ανισορροπιών- οφείλεται σε μια εγχώρια στρέβλωση, δηλαδή την απουσία ενός επαρκούς συστήματος κοινωνικής ασφάλισης, η οποία οδηγεί τον πληθυσμό της σε «προληπτική», και υπερβολικά υψηλή, αποταμίευση. Σε εγχώριες στρεβλώσεις, συγκεκριμένα σε «φούσκες» στην αγορά περιουσιακών στοιχείων, επίσης οφείλεται η εξαιρετικά χαμηλή αποταμίευση σε χώρες που πα-

ρουσίασαν επιδείνωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (ΗΠΑ, Ισπανία). Μάλιστα, όπως έχει σωστά παρατηρηθεί, η «υπεραφθονία αποταμιεύσεων» από πλεονασματικές οικονομίες (Κίνα, Ιαπωνία, Γερμανία) συνέβαλε σημαντικά στα χαμηλά επιτόκια στις προηγμένες οικονομίες και επομένως στις φούσκες στις αγορές ακινήτων και άλλων περιουσιακών στοιχείων. Εξάλλου, συστημικές στρεβλώσεις έχουν συμβάλει σημαντικά στην αύξηση των παγκόσμιων ανισορροπιών: χώρες που αντιπροσωπεύουν σημαντικό μερίδιο του παγκόσμιου εμπορίου (κατά κύριο λόγο η Κίνα) έχουν στηρίξει την ανάπτυξή τους στις εξαγωγές μέσω της διατήρησης μιας υπερβολικά χαμηλής ισοτιμίας του νομίσματος τους. Ως αποτέλεσμα της συναλλαγματικής πολιτικής και των μεγάλων πλεονασμάτων στο εξωτερικό ισοζύγιο πληρωμών της Κίνας, τα συναλλαγματικά διαθέσιμα της παρουσίασαν τεράστια αύξηση και ανήλθαν σε 2,6 τρισ. δολάρια στο τέλος του 2010.

Όταν η ανάπτυξη δεν είναι ισόρροπη “Η «υπεραφθονία αποταμιεύσεων» από πλεονασματικές οικονομίες (Κίνα, Ιαπωνία, Γερμανία) συνέβαλε σημαντικά στα χαμηλά επιτόκια στις προηγμένες οικονομίες και επομένως στις φούσκες στις αγορές ακινήτων και άλλων περιουσιακών στοιχείων.”

Ως μια σημαντική συνέπεια τέτοιων στρεβλώσεων, παρατηρούμε μια καθαρή κίνηση κεφαλαίων από τις αναπτυσσόμενες προς τις προηγμένες οικονομίες, ενώ θα περίμενε κανείς το αντίστροφο, δηλαδή τα κεφάλαια να κατευθύνονταν σε αναπτυσσόμενες οικονομίες όπου το κεφαλαιακό απόθεμα είναι χαμηλότερο και η οριακή απόδοση του κεφαλαίου είναι υψηλότερη. Συγχρόνως, χώρες με υψηλά και διογκούμενα εξωτερικά ελλείμματα και χρέη, και συνεπώς υψηλές εξωτερικές χρηματοδοτικές ανάγκες, υπόκεινται σε σημαντικούς κινδύνους όταν μεταβάλλονται οι εκτιμήσεις των αγορών, σε απότομες εκροές κεφαλαίων, αύξηση του κόστους δανεισμού ή και αδυναμία πρόσβασης στις διεθνείς κεφαλαιαγορές. Η

Ε ΛΕΝΗ ΛΟΥΡΗ-ΔΕΝΔΡΙΝΟΥ | 2011

ΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ ΚΑΙ ΑΝΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ ΣΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΣΚΗΝΙΚΟ ΣΕ ΕΝΑΛΛΑΓΗ. ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ παραμενουν

εμπειρία από την πρόσφατη, και συνεχιζόμενη, κρίση δημόσιου χρέους στην Ελλάδα και σε ορισμένες άλλες χώρες-μέλη της ζώνης του ευρώ είναι διδακτική. Αν και η πρόσφατη μείωση των παγκόσμιων ανισορροπιών ήταν κυρίως κυκλικού χαρακτήρα, κάποια μόνιμη βελτίωση έχει συμβεί. Συγκεκριμένα, η εξαιρετικά χαμηλή τάση προς αποταμίευση των νοικοκυριών των ΗΠΑ, μια σημαντική πηγή των ανισορροπιών, φαίνεται να διορθώνεται. Αντίθετα, τα υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα των ΗΠΑ και οι στρεβλώσεις που διατηρούν τα υψηλά πλεονάσματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της Κίνας δεν έχουν ακόμη αντιμετωπιστεί. Οι εξελίξεις αυτές δημιουργούν ανησυχίες στις αγορές λόγω της ανισόρροπης ανάπτυξης και της προβλεπόμενης συνεχούς αύξησης του δημόσιου χρέους των ΗΠΑ με βάση την εφαρμοζόμενη δημοσιονομική πολιτική. Στους κινδύνους από την πιθανή αναβίωση των παγκόσμιων ανισορροπιών προστίθενται ήδη οι επιπτώσεις από την επεκτατική νομισματική πολιτική σε πολλές προηγμένες οικονομίες, ιδίως η πολιτική της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ που συνδυάζει σχεδόν μηδενικά επιτόκια με «ποσοτική χαλάρωση» και αποβλέπει στη στήριξη της εγχώριας ζήτησης αλλά και στην ενίσχυση των καθαρών εξαγωγών μέσω της υποτίμησης του δολαρίου. Η νομισματική πολιτική των ΗΠΑ σαφώς ικανοποιεί τις ανάγκες της εγχώριας οικονομίας, δεδομένου ότι οι πληθωριστικές πιέσεις παραμένουν καθηλωμένες και η ανεργία παραμένει υψηλή, ενώ δεν υπάρχουν περιθώρια για πιο επεκτατική δημοσιονομική πολιτική. Όσον αφορά τις εξωτερικές συνέπειες όμως της πολιτικής αυτής, υπάρχει ο κίνδυνος ότι θα οδηγήσει σε ανεπιθύμητα μεγάλη εκροή κεφαλαίων προς τις αναδυόμενες οικονομίες, υποθάλποντας έτσι πληθωριστικές πιέσεις και φούσκες στις

αγορές περιουσιακών στοιχείων. Πολλές από τις οικονομίες αυτές ήδη χρειάζονται αυστηρότερη νομισματική πολιτική -λόγω ισχυρής εγχώριας ζήτησης και εντεινόμενων πληθωριστικών πιέσεων- αλλά κινδυνεύουν να εντείνουν την εισροή κεφαλαίων αν αυξήσουν τα επιτόκια τους. Υπό τις συνθήκες αυτές, οι αναδυόμενες οικονομίες θα μπορούσαν να ανατιμήσουν την εξωτερική ισοτιμία του νομίσματος τους, έτσι ώστε αφενός να αντιμετωπίσουν τις πληθωριστικές πιέσεις και αφετέρου να διευκολύνουν μια πιο ισόρροπη ανάπτυξη που βασίζεται τόσο στις εξαγωγές όσο και στην εγχώρια ζήτηση. Εκείνες οι αναδυόμενες οικονομίες που δεν έχουν περιθώρια για ανατίμηση των νομισμάτων τους (ιδιαίτερα αρκετές χώρες στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη με ελλειμματικά ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών) θα πρέπει να αντιμετωπίσουν την πληθωριστική εισροή κεφαλαίων με δημοσιονομική προσαρμογή καθώς και «μακρο-εποπτικά» μέτρα που στοχεύουν στον περιορισμό της πιστωτικής επέκτασης. Αρκετές χώρες έχουν επίσης καταφύγει σε περιορισμούς στην εισροή κεφαλαίων. Σε αντίθεση με το «κλίμα» προς μία πλήρως ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων και στις αναδυόμενες οικονομίες (η ελευθερία αυτή ισχύει στις κινήσεις κεφαλαίων ανάμεσα στις προηγμένες οικονομίες) που ίσχυε πριν από την παγκόσμια οικονομική κρίση, υπάρχει πλέον εάν όχι αποδοχή τουλάχιστον κατανόηση εκ μέρους διεθνών οργανισμών της χρησιμότητας ορισμένων περιορισμών. Τονίζεται πάντως ότι τέτοια μέτρα θα πρέπει να είναι προσωρινά καθώς έχουν κατά κανόνα δυσμενείς επιπτώσεις στην εύρυθμη λειτουργία των αγορών και την άριστη κατανομή των πόρων, την ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού τομέα και την εξωστρέφεια της οικονομίας γενικότερα.

83 ★

Συμφωνία για το μέλλον Οι διεθνείς συναλλαγματικές και εμπορικές εξελίξεις και εντάσεις είναι στο επίκεντρο των διεθνών συζητήσεων. Στον κίνδυνο ενός συναλλαγματικού πολέμου εάν χρησιμοποιούνται οι συναλλαγματικές ισοτιμίες για να επιλυθούν εσωτερικά προβλήματα, αναφέρθηκε τον περασμένο Οκτώβριο ο γενικός διευθυντής του ΔΝΤ, τονίζοντας ότι μια τέτοια εξέλιξη θα πρέπει να αποτραπεί. Ενόψει των κινδύνων για το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα και την πραγματική οικονομία από την ύπαρξη μεγάλων ανισορροπιών και με την εμπειρία από την αντιμετώπιση της πρόσφατης κρίσης, η συμφωνία του G20 (19/2/11) είναι ευπρόσδεκτη. Με την τεχνική υποστήριξη του IMF οργανώνεται έτσι μια συγκροτημένη διαδικασία για τον έγκαιρο εντοπισμό μεγάλων παγκόσμιων ανισορροπιών οι οποίες απαιτούν άμεση δράση για τη διόρθωσή τους, έτσι ώστε να αποτραπεί η τροφοδότηση μελλοντικών κρίσεων. ❖ 1

Τ ο πλεόνασμα (ή έλλειμμα) του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (ΙΤΣ) μιας οικονομίας είναι η θετική (ή αρνητική) διαφορά μεταξύ (α) εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών και εισπράξεων από τρέχουσες μεταβιβάσεις και (β) εισαγωγών αγαθών και υπηρεσιών και πληρωμών για τρέχουσες μεταβιβάσεις. Επίσης, λαμβάνοντας υπόψη τη στατιστική ταυτότητα των εθνικών λογαριασμών, το πλεόνασμα (ή έλλειμμα) του ΙΤΣ μιας οικονομίας είναι ίσο με τη θετική (ή αρνητική) διαφορά μεταξύ της εθνικής αποταμίευσης και των εγχωρίων επενδύσεων.

B lanchard, O. (2010), Global Imbalances: In Midstream?, paper presented at the KDI/IMF Conference on Reconstructing the World Economy, Seoul, Korea.

I MF (2011), IMF Performance in the Run-Up to the Financial and Economic Crisis: IMF Surveillance in 200407 (Independent Evaluation Office of the IMF).

Τ α μέτρα αυτά περιλαμβάνουν αύξηση των υποχρεωτικών καταθέσεων των τραπεζών στη κεντρική τράπεζα (ως ποσοστό των εισροών κεφαλαίων) και φόρο επί των εισροών κεφαλαίων, π.χ. στη Βραζιλία. Επίσης, σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν επιβληθεί ποσοτικοί περιορισμοί στη κίνηση ορισμένων κατηγοριών κεφαλαίων.

84 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑΣΕΙΣ | ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ AΝΑΚΑΜΨΗ

Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ και ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ mh-ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ Ευκαιρία αναθεώρησης πολλών κακώς κειμένων στη χώρα η πρόσφατη κρίση, με τις προκλήσεις να είναι ακόμα μεγάλες στο τρίγωνο γνώσης Π Α Ι Δ Ε Ι Α - Ε Ρ Ε Υ Ν Α - Κ Α Ι Ν Ο Τ Ο Μ Ι Α . Η ενίσχυση του Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Κ Ο Υ Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Υ της χώρας παραμένει ιδιαίτερα σημαντική πρόκληση σε μια χώρα που ο Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Μ Ο Σ της Σ Υ Ν Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Σ είναι είδος σε ανεπάρκεια στην παραγωγή και την εκπαίδευση. Αποτέλεσμα, να διαμορφώνονται συνειδήσεις και συμπεριφορές που οδηγούν στις πολύ Χ Α Μ Η Λ Ε Σ ελληνικές Ε Π Ι Δ Ο Σ Ε Ι Σ .

οικονομική πρόοδος είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων. Σύμφωνα με την πλέον σύγχρονη άποψη, η δημιουργία του πλούτου των εθνών εξαρτάται από την ομαλή και ανταγωνιστική λειτουργία των αγορών, την επίδοση του «τριγώνου της γνώσης» (Παιδεία-Έρευνα-Καινοτομία), την ομαλή λειτουργία των θεσμών και την ποιότητα της δημοκρατίας. Η επίδοση του τριγώνου της γνώσης καθορίζει, σε σημαντικό βαθμό, την ανταγωνιστικότητα και

την οικονομική επίδοση των οικονομικών συστημάτων μακροχρονίως. Διότι η ανταγωνιστικότητα στις αναπτυγμένες οικονομίες εξαρτάται μεν από τα σχετικά κόστη και τις σχετικές τιμές, εξαρτάται όμως και από το τεχνολογικό περιεχόμενο, τη διαφοροποίηση και την ποιότητα των παραγομένων προϊόντων και υπηρεσιών. Στη χώρα μας η επίδοση του «τριγώνου της γνώσης» είναι πολύ φτωχή. Η σειρά κατάταξης των επιδόσεων της μέσης εκπαίδευσης στο αξιολογικό πρόγραμμα PISA του ΟΟΣΑ είναι τρίτη από το τέλος. Η

ΑΠΟ ΤΟΝ Γ Ι Α Ν Ν Η Σ Τ Ο Υ Ρ Ν Α Ρ Α ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ ΤΟΥ ΙΟΒΕ ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟΝ Σ Π Υ Ρ Ο Τ Ρ Α Υ Λ Ο ΣΥΜΒΟΥΛΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ

Η ΓΝΩΣΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΑΡΑΓΕΙ ΑΞΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΕΡΕΙΤΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ!

ΣΤΡΕΒΛΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ

Στη χώρα μας απουσιάζει ο πολιτισμός της συνεργασίας όχι μόνο στην παραγωγική διαδικασία αλλά και στην εκπαίδευση και αυτό είναι ίσως ο καθοριστικός παράγοντας που διαμορφώνει συνειδήσεις και συμπεριφορές μακροπρόθεσμα. Απόρροια είναι και το γεγονός ότι μετά από πολυετή αναπτυξιακά προγράμματα στήριξης της οργάνωσης δικτύων και συμπλεγμάτων (clusters) στην οικονομία, τα αποτελέσματα είναι πενιχρά.

85 ★

86 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑΣΕΙΣ | ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ AΝΑΚΑΜΨΗ

πτυξη και δεν καινοτομεί. Επομένως, μια από τις μεγαλύτερες αναπτυξιακές αλλά και κοινωνικές προκλήσεις στην Ελλάδα σήμερα είναι η βελτίωση του τριγώνου της γνώσης. Το νέο αναπτυξιακό και κοινωνικό πρότυπο της Ελλάδας πρέπει να στηριχτεί σε μεγάλο βαθμό στην οικονομία της γνώσης. Η καινοτομία είναι βεβαίως τόσο επιστημονική όσο και επιχειρηματική δραστηριότητα. Αλλά και το επιχειρηματικό περιβάλλον στην Ελλάδα κατατάσσεται πολύ χαμηλά σε όλους τους διεθνείς δείκτες. Τα εμπόδια στην επιχειρηματικότητα είναι και εμπόδια στην καινοτομία. Το ίδιο συμβαίνει και με την ένταση του ανταγωνισμού στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών. Ο ΟΟΣΑ κατατάσσει την ελληνική οικονομία πολύ χαμηλά στην ένταση του ανταγωνισμού. Όμως κλάδοι που προστατεύονται δεν καινοτομούν.

επίδοση της ανώτατης εκπαίδευσης είναι επίσης σχετικά φτωχή (το καλύτερο στις κατατάξεις ελληνικό ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα, το ΕΚΠΑ-Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών- κατατάσσεται κάτω από τη θέση 175 στην παγκόσμια κατάταξη) αν και δεν υπολείπεται της κατάταξης άλλων χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου, όπως η Πορτογαλία. Τέλος, οι επιδόσεις μας σε καινοτομική δραστηριότητα είναι επίσης φτωχές σύμφωνα με όλους τους διαθέσιμους δείκτες του ΟΟΣΑ. Με βάση τις παραπάνω διαπιστώσεις δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι ο βαθμός κάλυψης των εισαγωγών προϊόντων μέσης και υψηλής τεχνολογίας από τις αντίστοιχες εξαγωγές στην Ελλάδα είναι ο χαμηλότερος στην ΕΕ-27, ούτε και η χαμηλή επίδοση της χώρας μας στη λεγόμενη «διαρθρωτική» ανταγωνιστικότητα. Η ελληνική οικονομία πάσχει, μεταξύ άλλων, τόσο στο γενικό επίπεδο της Παιδείας αλλά και στο ότι δεν επενδύει στην έρευνα και ανά-

Πενιχρά τα αποτελέσματα της Παιδείας

“Η εμπορικΗ αξιοποίηση των καινοτομιών προσκρούει στις συνθήκες ανταγωνισμού που επικρατούν στην οικονομία, στα εμπόδια ανάπτυξης της επιχειρηματικής δραστηριότητας καθώς και στην εδραιωμένη πεποίθηση περί μη ισονομίας και ευνοϊκής μεταχείρισης επιμέρους επιχειρήσεων.”

Το πρόβλημα του τριγώνου της γνώσης, όπως ήδη αναφέρθηκε, ξεκινά από τα φτωχά αποτελέσματα της Παιδείας στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο. Αυτό οφείλεται, κατά κύριο λόγο, στην έλλειψη κριτικής ικανότητας των μαθητών, στην έλλειψη διαδικασιών αξιολόγησης σχολείων και καθηγητών, στην έλλειψη, άμιλλας και αριστείας. Λιγότερα μαθήματα αλλά σε μεγαλύτερο βάθος, ριζική αναμόρφωση και εκσυγχρονισμός των προγραμμάτων σπουδών αλλά και επαναφορά του θεσμού του δημόσιου πρότυπου σχολείου, ειδικά σε υποβαθμισμένες περιοχές, είναι τρεις κατευθύνσεις εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που μπορούν να εφαρμοστούν άμεσα. Το καλύτερο σύστημα μέσης (και λυκειακής) εκπαίδευσης στον κόσμο είναι το Φινλανδικό, το οποίο είναι κατά βάση δημόσιο, αλλά συνδυάζει αξιολόγηση, άμιλλα, αριστεία, επιλογή σχολείου και συνεχή εκπαίδευση των εκπαιδευτικών.

Στη χώρα μας λειτουργούν ιδιωτικά σχολεία τα οποία προσφέρουν εδώ και χρόνια το διεθνές απολυτήριο (ΙΒ), το οποίο θεωρείται από τα πλέον πιστοποιημένα, έγκυρα και αποτελεσματικά απολυτήρια παγκοσμίως, και προσφέρουν σε πολλούς Έλληνες μαθητές την ευκαιρία να εισαχθούν στα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου για προπτυχιακές σπουδές. Το ΙΒ έχει πολλά κοινά στοιχεία με το Φινλανδικό σύστημα μέσης και λυκειακής εκπαίδευσης. Η υιοθέτηση ενός απολυτηρίου τύπου ΙΒ από το ελληνικό δημόσιο λύκειο και η εισαγωγή μαθητών στην ανώτατη εκπαίδευση με μία αντίστοιχη διαδικασία είναι εφικτή και δοκιμασμένη διεθνώς. Στην ανώτατη εκπαίδευση, τα Πανεπιστήμια χρειάζονται κυρίως αυτοτέλεια, διαδικασίες αξιολόγησης και ευελιξία. Ο έλεγχος του Κράτους παραμένει ακόμα ασφυκτικός. Το τετράπτυχο «Αυτοτέλεια, Αριστεία, Ποιότητα, Ευελιξία» πρέπει να χαρακτηρίζει το Δημόσιο Πανεπιστήμιο. Σήμερα στην Ελλάδα «απλώσαμε» πολλούς πόρους σε πάρα πολλά περιφερειακά Πανεπιστήμια, Σχολές και Τμήματα. Χρειάζονται συγχωνεύσεις για να δημιουργηθούν «κρίσιμες μάζες».

Eρευνα & Καινοτομία α . Β α σ ι κ Α π ρ ο β λ Η μ ατα

Περνώντας στον χώρο της έρευνας και της καινοτομίας, πρέπει να τονιστεί κατ’ αρχήν ότι οι επενδύσεις στην καινοτομία, στο ανθρώπινο κεφάλαιο και στις υποδομές, σε συνδυασμό με ένα αποτελεσματικό χρηματοπιστωτικό σύστημα, είναι γνωστό ότι στηρίζουν την ευημερία μιας οικονομίας. Η Ελλάδα όμως επενδύει μονομερώς τη τελευταία 25ετία στις βασικές υποδομές (συγκοινωνιακοί άξονες, λιμάνια, αεροδρόμια, ύδρευση, αποχέτευση, κτηριακές εγκαταστάσεις) οι οποίες στηρίζουν την ανάπτυξη των ήδη εδραιωμένων οικονομικών δραστηριοτήτων, ορισμένες εκ των οποίων έχουν εισέλθει

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ |2011

Η ΓΝΩΣΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΑΡΑΓΕΙ ΑΞΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΕΡΕΙΤΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ!

σε φθίνουσα πορεία λόγω του διεθνούς ανταγωνισμού και της αδυναμίας προσαρμογής τους. Βεβαίως, οι οικονομικές επιπτώσεις από την στρατηγική αυτή είναι θετικές τόσο βραχυπρόθεσμα -ειδικά στις τρέχουσες συνθήκες ύφεσης- λόγω του υψηλού πολλαπλασιαστή των κατασκευών, όσο και μεσοπρόθεσμα, λόγω των βελτιώσεων στην συνολική παραγωγικότητα της οικονομίας. Όμως, η αποδοτικότητα αυτών των επενδύσεων μακροπρόθεσμα βαίνει μειούμενη, καθώς οι κλάδοι που στηρίζουν δεν είναι σε θέση να ανταγωνιστούν επαρκώς στις διεθνείς αγορές με δεδομένο ότι η εισαγωγή καινοτομιών κινείται σε χαμηλούς ρυθμούς στο σύνολο της οικονομίας σε σχέση με τους κύριους ανταγωνιστές της. Η επένδυση στην καινοτομία έχει παραμεληθεί στην Ελλάδα. Τα βασικά προβλήματα εντοπίζονται στην έλλειψη συνεκτικότητας του εθνικού συστήματος καινοτομίας με την απουσία ολοκληρωμένων διασυνδέσεων μεταξύ ερευνητικών δομών και παραγωγικής διαδικασίας αφενός, και τη χαμηλή ζήτηση από τις επιχειρήσεις για ενδιάμεσα προϊόντα έρευνας αφετέρου. Από τη δεκαετία του ’80 οι ενισχύσεις για την ανάπτυξη στην καινοτομία στο πλαίσιο των Μεσογειακών Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων δεν αξιοποιήθηκαν. Πραγματοποιήθηκαν μεν επενδύσεις σε κτηριακές υποδομές, όμως τα προβλεπόμενα κέντρα καινοτομίας ουδέποτε λειτούργησαν. Δεν υπήρχαν οι κατάλληλες δομές σε τοπικό επίπεδο για να τα υποστηρίξουν ενώ οι διασυνδέσεις με τις παραγωγικές δυνάμεις ήταν ανύπαρκτες. Γενικότερα το περιβάλλον για την ανάπτυξη καινοτομιών στη χώρα μας δεν ήταν, και δεν είναι, ευνοϊκό. Η αντίληψη που επικρατεί σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα στην Ελλάδα για τον ρόλο των επιστημών, της τεχνολογίας και της καινοτομίας είναι γενικά θετική και δεν απέχει από τον μέσο όρο της ΕΕ. Όμως υπάρχει μεγαλύτερος

σκεπτικισμός για τα αποτελέσματα και τις επιπτώσεις των επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων καθώς και για το αν η ανάπτυξη νέων προϊόντων από τη βιομηχανία θα έχει θετική επίδραση στην κοινωνία. Εμφανώς συντηρητικότερη εικόνα εμφανίζεται σε έρευνα για την αναπτυξιακή παρέμβαση του κράτους. Παράλληλα, η επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο είναι και αυτή περιορισμένη σε σχέση με τις απαιτήσεις του ανταγωνιστικού περιβάλλοντος και υπολείπεται κατά πολύ από τον μέσο όρο των χωρών της ΕΕ. β. Η κ αινοτομικη δια δικ α σια

Η ανάπτυξη των καινοτομιών δεν είναι μια απλή γραμμική διαδικασία όπου η γνώση (βασική έρευνα) ως πρώτη ύλη μετατρέπεται σε ενδιάμεσα αγαθά (E&A) τα οποία χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία τελικών προϊόντων (αποτελέσματα) που είναι εμπορεύσιμα. Ο ισχυρός ανταγωνισμός λειτουργεί, σε γενικές γραμμές, ως κίνητρο για την δημιουργία καινοτομιών με στόχο την επικράτηση και την επιβίωση των επιχειρήσεων. Όμως, μελέτες έχουν δείξει ότι ο υπερβολικός ανταγωνισμός λειτουργεί ως αντικίνητρο αποθαρρύνοντας την καινοτομία γιατί οι επιχειρήσεις δεν είναι σε θέση να φθάσουν σε υψηλή κερδοφορία και να αποσβέσουν την αρχική τους επένδυση. Οι καινοτομίες φέρνουν νέες καινοτομίες, ενώ οι κανόνες, οι θεσμοί, ο τρόπος οργάνωσης του οικονομικού συστήματος επηρεάζουν σημαντικά την αναπτυξιακή διαδικασία. Το κοινωνικό κεφάλαιο (δικτυώσεις /συνεργασίες) και ο βαθμός εμπιστοσύνης, διαμορφώνουν ένα αποτελεσματικό πλαίσιο ανάπτυξης και διευκολύνουν τη δημιουργία καινοτομιών. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί η αλληλεπίδραση κοινωνικού κεφαλαίου και τεχνολογικής εξέλιξης: Η εξέλιξη της τεχνολογίας διευκολύνει την ανάπτυξη του κοινωνικού κεφαλαίου. Οι δικτυώσεις διευρύνονται ενώ τα νέα εργαλεία πληροφορικής και επικοινωνιών ενισχύουν τη

★

δυνατότητα διοίκησης και διαχείρισης του οικονομικού συστήματος. γ. Η κ ατα σ τα σ η τ ης κ α ι ν ο τ ο μ ι α ς σ τ η ν Ε λ λ α δ α

Η Ελλάδα εντάσσεται σε μια ομάδα χωρών που θεωρητικά συγκλίνουν με τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά την καινοτομία, αλλά με εξαιρετικά αργούς ρυθμούς. Όμως, στην πραγματικότητα τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα αποκλίνει. Ακόμα και στην περίπτωση που επανέλθει στην προγενέστερη πορεία, εκτιμάται ότι η χώρα μας θα συγκλίνει σε πάνω από 55 έτη. Το υφιστάμενο παραγωγικό σύστημα της χώρας βρίσκεται έτσι σήμερα σε διαρθρωτική κόπωση, με την κρίση να αναδεικνύει τις συστημικές αδυναμίες του. Πολλές μικρές και λίγες μεγάλες ανταγωνιστικές επιχειρήσεις με διεθνή παρουσία, ρηχή επιχειρηματικότητα, περιορισμένη εμπορικοποίηση αποτελεσμάτων έρευνας, κ.α δυσκολεύουν την ευρεία διεθνοποίηση, ενώ ταυτόχρονα εμποδίζεται η διείσδυση της καινοτομίας και της τεχνολογίας στην παραγωγή. Ταυτόχρονα έχουν παγιωθεί εμπόδια εισόδου σε πολλές αγορές προϊόντος και συντελεστών παραγωγής και στρεβλώσεις που δεν επιτρέπουν να λειτουργήσουν ανταγωνιστικά επιχειρήσεις και δημόσιος τομέας. Αποτέλεσμα είναι η απώλεια θέσεων ανταγωνιστικότητας στα διεθνή υποδείγματα συγκριτικής αξιολόγησης, ο σχετικά μικρός αριθμός επώνυμων ελληνικών προϊόντων στη διεθνή αγορά, οι φτωχές εξαγωγές επικεντρωμένες σε χαμηλής προστιθέμενης αξίας αγαθά και η διαρκής επιδείνωση του εμπορικού ισοζυγίου. Οι ανισότητες σε επίπεδο περιφέρειας είναι ακόμα πιο έντονες. Μόνο η Περιφέρεια Αττικής βρίσκεται σε στάδιο ενίσχυσης της καινοτομίας, στην κατεύθυνση σύζευξης της γνώσης με την επιχειρηματικότητα. Οι υπόλοιπες περιφέρειες της χώρας είναι σε μια εξαιρετικά πρώιμη διαδικασία εισόδου στην οικονομία της γνώσης.

88 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑΣΕΙΣ | ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ AΝΑΚΑΜΨΗ

“Η ΥπΕΡΒAΛΛΟΥΣΑ επιλεκτική στήριξη επιχειρήσεων σε ορισμένους τομείς και η απουσία παρέμβασης από την Επιτροπή Ανταγωνισμού όταν υπάρχουν υπόνοιες για κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης, επιδεινώνουν το επιχειρηματικό περιβάλλον. Η κατάσταση αυτή καλύπτεται και από τη θεωρία περί «εθνικών πρωταθλητών» που βρίσκει ακόμα πρόσφορο έδαφος στη χώρα μας.”

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ |2011

Η ΓΝΩΣΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΑΡΑΓΕΙ ΑΞΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΕΡΕΙΤΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ!

δ . Ο ι κ υ ρ ι o τ ε ρ ες α ι τ i ες κ αθυ σ τ e ρ η σ ης

Η στατιστική διερεύνηση ενισχύει την υπόθεση ότι τόσο το επίπεδο ανταγωνισμού όσο και η κατάσταση του κοινωνικού κεφαλαίου έχουν θετική επίπτωση στο επίπεδο καινοτομίας. Μια κοινωνία που ανθίσταται στην ανάπτυξη της υγιούς επιχειρηματικότητας, στη διασύνδεση της εκπαιδευτικής διαδικασίας με την αγορά εργασίας, και της ερευνητικής διαδικασίας με την παραγωγική αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της, δεν έχει πολλά περιθώρια ανάπτυξης καινοτομιών. Ο σχεδιασμός της πολιτικής καινοτομίας εμφανίζει σημαντικές ατέλειες. Οι πολιτικές που εφαρμόζονται δεν είναι επαρκώς προσαρμοσμένες στην ελληνική πραγματικότητα. Στην ουσία δεν υπάρχει επαρκής στόχευση και κίνητρα για εξειδίκευση. Η εμπορική αξιοποίηση των καινοτομιών προσκρούει στις συνθήκες ανταγωνισμού που επικρατούν στην οικονομία, στα εμπόδια ανάπτυξης της επιχειρηματικής δραστηριότητας καθώς και στην εδραιωμένη πεποίθηση περί μη ισονομίας και ευνοϊκής μεταχείρισης επιμέρους επιχειρήσεων. Η απουσία συνθηκών υγιούς ανταγωνισμού στην οικονομία αποτυπώνεται σε όλους τους διεθνείς δείκτες αξιολόγησης. Το έλλειμμα ανταγωνισμού έχει σοβαρές συνέπειες στις επενδύσεις, στην ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας και στην καινοτομία. Τα πραγματικά εμπόδια εισόδου στην αγορά νέων επιχειρήσεων παραμένουν υψηλά. Η ολιγοπωλιακή δομή ορισμένων αγορών, που προκαλείται ως ένα βαθμό από κρατικές ρυθμιστικές παρεμβάσεις, οδηγεί σε εναρμονισμένες πρακτικές που αποθαρρύνουν την ανάληψη νέων επιχειρηματικών πρωτοβουλιών αλλά και τη φυσική διαδικασία μεγέθυνσης υφισταμένων καινοτόμων επιχειρήσεων. Η υπερβάλλουσα επιλεκτική στήριξη επιχειρήσεων σε ορισμένους τομείς και η απουσία παρέμβασης από την Επιτροπή Ανταγωνισμού όταν υπάρχουν υπόνοιες

για κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης επιδεινώνουν το επιχειρηματικό περιβάλλον. Η κατάσταση αυτή καλύπτεται και από τη θεωρία περί «εθνικών πρωταθλητών» που βρίσκει ακόμα πρόσφορο έδαφος στη χώρα μας. Με αφετηρία την υπόθεση περί διαμόρφωσης διατηρήσιμου ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος από τις επιχειρήσεις, προβάλλεται η άποψη για ενίσχυση επιλεγμένων ισχυρών επιχειρηματικών μονάδων έτσι ώστε να αποκτήσουν κρίσιμο μέγεθος και να ανταποκριθούν στις ανταγωνιστικές πιέσεις της παγκόσμιας αγοράς. Τα ερωτήματα που παραμένουν αναπάντητα στο πλαίσιο αυτό είναι (α) ποιος επιλέγει και με ποια κριτήρια τους εθνικούς πρωταθλητές (β) πώς αξιολογούνται οι λύσεις και η τεχνολογία που μας επιβάλλουν όταν δεν υπάρχει ανταγωνισμός (γ) πως θα αναπτυχθούν νέες επιχειρήσεις όταν δεν υπάρχει η προοπτική επικράτησης τους μέσα από τη λειτουργία της αγοράς και (δ) ποιο είναι το κόστος που επωμίζεται ο φορολογούμενος πολίτης από αυτές τις πρακτικές; Η διεθνής εμπειρία διαψεύδει καταρχήν αυτή την υπόθεση περί «εξαιρετικών επιχειρήσεων» . Είναι άλλωστε εμφανής η τάση στον ευρωπαϊκό χώρο για σταδιακή εξαφάνιση των «εθνικών πρωταθλητών». Άλλωστε, η καινοτομία δεν είναι προνόμιο μιας ισχυρής επιχείρησης αλλά ευδοκιμεί σε δυναμικές αγορές που λειτουργούν αποτελεσματικά . Το σύστημα ρύθμισης που συνόδευσε τις απελευθερώσεις ορισμένων αγορών προϊόντων και υπηρεσιών στη χώρα μας παρουσιάζει σοβαρές ελλείψεις και αδυναμίες. Όμως, ακόμα πιο επικίνδυνη είναι η γενικευμένη αντίληψη για το επίπεδο ανταγωνισμού στην Ελλάδα γιατί καθορίζει επενδυτικές συμπεριφορές και επιχειρηματικές αποφάσεις. Το κοινωνικό κεφάλαιο στη χώρα μας είναι εξασθενημένο. Η κοινωνία των πολιτών είναι αδύναμη. Η συμμετοχή σε εθελοντικές ενώσεις, δίκτυα και κοινωνικούς φορείς παραμένει περιο-

★

ρισμένη και από τις χαμηλότερες στη ΕΕ . Η μεταβλητή που συμπυκνώνει και απεικονίζει καλύτερα, σύμφωνα με έρευνες, την κατάσταση του κοινωνικού κεφαλαίου είναι το «επίπεδο γενικής εμπιστοσύνης του πληθυσμού». Αλλά και αυτός ο δείκτης είναι ιδιαίτερα χαμηλός στη χώρα μας. Μόλις το 18% των πολιτών πιστεύει ότι μπορεί να εμπιστευθεί τους άλλους, κατατάσσοντας τη χώρα μας στην 20η θέση μεταξύ των 27 χωρών της ΕΕ το 2005. Απουσιάζει ο πολιτισμός της συνεργασίας όχι μόνο στην παραγωγική διαδικασία αλλά και στην εκπαίδευση και αυτό είναι ίσως ο καθοριστικός παράγοντας που διαμορφώνει συνειδήσεις και συμπεριφορές μακροπρόθεσμα. Η στρεβλή αντίληψη για τη συνεργασία στη χώρα μας επιβεβαιώνεται και από ειδικές έρευνες με αντικείμενο τη λεγόμενη αντικοινωνική τιμωρία (antisocial punishment). Η Ελλάδα όχι μόνο καταγράφει το χαμηλότερο επίπεδο συνεργασίας αλλά και τον υψηλότερο δείκτη αντικοινωνικής τιμωρίας, με τους συμμετέχοντες στο πείραμα να επιβάλουν ποινές σε όσους έδειχναν τάσεις συνεργασίας και συμμετοχής. Απόρροια αυτής της κοινωνικής πραγματικότητας είναι και το γεγονός ότι μετά από πολυετή αναπτυξιακά προγράμματα στήριξης της οργάνωσης δικτύων και συμπλεγμάτων (clusters) στην οικονομία, τα αποτελέσματα είναι πενιχρά.❖

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ Θα εξετάσουμε στη συνέχεια τις θετικές επιπτώσεις που δημιουργεί η καινοτομική διαδικασία στην επιχειρηματικότητα και την οικονομία μίας χώρας.

❝ Καινοτομία και αύξηση της ανταγωνιστικότητας σημαίνει κατεύθυνση στον δρόμο της ανάπτυξης. ❞ ☛

90 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑΣΕΙΣ | ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ AΝΑΚΑΜΨΗ

Καινοτομiα για την ανταγωνιστικoτητα

Η θεραπεiα της εντατικhς Η προώθηση της καινοτομικής δραστηριότητας στο προϊόν ή τις διαδικασίες είναι ΑΠΟ ΤΟΝ Γ Ι Α Ν Ν Η Σ Τ Ο Υ Ρ Ν Α Ρ Α ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ ΤΟΥ ΙΟΒΕ ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟΝ Σ Π Υ Ρ Ο Τ Ρ Α Υ Λ Ο ΣΥΜΒΟΥΛΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

δυνατή στη Χ Ω Ρ Α μας, σε αντίθεση με το σημερινό υπόδειγμα όπου οι ελληνικές επιχειρήσεις κυρίως μεταφέρουν τεχνογνωσία Α Ν Τ Ι να την Π Α Ρ Α Γ Ο Υ Ν .

αινοτομία και αύξηση της ανταγωνιστικότητας σημαίνει κατεύθυνση στον δρόμο της ανάπτυξης. Για να κινηθεί η χώρα μας σε αυτό τον δρόμο βασικές προϋποθέσεις είναι: A) Η εφαρμοσμένη έρευνα και ανάπτυξη στα Πανεπιστήμια και τα Ερευνητικά Κέντρα πρέπει να είναι γενικώς συνεπής με το νέο, επιθυμητό αναπτυξιακό πρότυπο και τα δυναμικά συγκριτικά μας πλεονεκτήματα: π.χ. έρευνα στον πρωτογενή τομέα (γεωπονική, βιολογικές καλλιέργειες, ιχθυοκαλλιέργειες, μεσογειακή διατροφή, κ.λ.π.), στον τριτογενή τομέα (τουριστικό προϊόν σε συνδυασμό με την πολιτιστική μας κληρονομιά, προστασία δημόσιας υγείας, κέντρα αποκατάστασης υγείας), στον δευτερογενή τομέα (ανάπτυξη «πράσινης» τεχνολογίας, τεχνολογία αφαλάτωσης, διαχείρισης απορριμμάτων, υδάτινων πόρων, κ.λπ.), ενώ πρέπει να διερευνηθούν οι αιτίες (και να θεραπευθούν) που εμποδίζουν μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις (που καινοτομούν, επιδίδονται σε ενδοκλαδικό εμπόριο και μπορούν να προωθήσουν τα εγχώρια προϊόντα και τις υπηρεσίες μας μέσω των δικτύων τους) να επενδύουν στην Ελλάδα. B) Θεσμοί: Απαιτείται συντονισμός τόσο

των ιδιωτικών όσο και των δημοσίων επιχειρήσεων με τα Πανεπιστήμια, Πολυτεχνεία, Ερευνητικά Κέντρα καθώς και αποτελεσματική οργάνωση και διοίκηση (management). Μια αποτελεσματική πολιτική έρευνας και ανάπτυξης πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη στρατηγική οικονομικής ανάπτυξης, ενώ προϋποθέτει μακροχρόνιο προγραμματισμό, αίσθηση των αναγκών αλλά και των δυναμικών συγκριτικών πλεονεκτημάτων της χώρας, αίσθηση των αλληλεξαρτήσεων μεταξύ πανεπιστημίων, ερευνητικών ιδρυμάτων, επιχειρήσεων (εγχώριων και ξένων) και τοπικών φορέων, δημιουργία «πόλων καινοτομίας», επαρκή χρηματοδότηση καθώς και αποτελεσματική οργάνωση και διοίκηση που να μπορεί να μετουσιώσει τους στόχους σε αποτελέσματα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα έλλειψης συντονισμού και διασύνδεσης της έρευνας με την παραγωγική διαδικασία είναι η «πράσινη» ενέργεια: Στην Ελλάδα, η εγχώρια προστιθέμενη αξία στην παραγωγή φωτοβολταϊκών συστημάτων και ανεμογεννητριών είναι πολύ μικρή. Εάν αυτό δεν ανατραπεί, η επίτευξη των στόχων της ενεργειακής πολιτικής μέχρι το 2020 (το γνωστό 20-20-20) είναι πολύ πιθανό να προκαλέσει μεγάλη διεύρυνση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, σε μια κρίσιμη

περίοδο που κάτι τέτοιο θα ανέτρεπε βασικές επιδιώξεις της οικονομικής πολιτικής. Τέλος, η έρευνα και ανάπτυξη είναι δραστηριότητα αιχμής και πρέπει να στηρίζεται στην Αριστεία. Στη χώρα μας, δυστυχώς, η Αριστεία πολλές φορές δαιμονοποιείται. Στην Ελ λ a δ α πρeπει να κ α λyψουμε

σημαντική απόσταση για να φτάσουμε στο επίπεδο των εταίρων μας στην Ευρωζώνη. Καταρχήν, όπως ήδη αναφέρθηκε εκτενώς, υπάρχει πρόβλημα νοοτροπίας και θεσμικού πλαισίου. Στη Φινλανδία, για παράδειγμα, μεγάλες εταιρείες χρηματοδοτούν ερευνητικά δημόσια προγράμματα, ακόμα και πανεπιστημιακές θέσεις στα δημόσια πανεπιστήμια. Στη χώρα μας υπάρχει αρνητική προδιάθεση, ακόμα και απαγόρευση για παρόμοιες δραστηριότητες. Στα πανεπιστημιακά τμήματα που έχουν σχέση με έρευνα και ανάπτυξη, οι συμβάσεις με ιδιωτικές επιχειρήσεις και φορείς δεν είναι εύκολη υπόθεση και το θεσμικό πλαίσιο ασαφές, ενώ υπάρχει ο διάχυτος φόβος ότι η εμπλοκή με το δημόσιο οδηγεί σε εισαγγελικές παρεμβάσεις. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα εσωστρέφειας που χαρακτήριζε την έρευνα στα ελληνικά πανεπιστήμια μέχρι και πριν από λίγους μήνες ήταν η απαγόρευση συμμετοχής ξένων καθηγητών στις επταμελείς επιτροπές αξιολόγησης διδακτορικών δι-

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ |2011

Η ΓΝΩΣΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΑΡΑΓΕΙ ΑΞΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΕΡΕΙΤΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ!

ατριβών (ενώ επιτρεπόταν στις τριμελείς συμβουλευτικές επιτροπές!). Τα εμπόδια στην επιχειρηματικότητα από ένα υπερβολικά γραφειοκρατικό κράτος δεν βοηθούν τη δημιουργία επιχειρήσεων, και ειδικά επιχειρήσεων που θα μπορούσαν να καινοτομήσουν. Επίσης η δομή και λειτουργία της δημόσιας διοίκησης στην Ελλάδα δεν ευνοεί δραστηριότητες που απαιτούν μακροχρόνιο προγραμματισμό και η απόδοσή τους είναι μακροπρόθεσμη. Ο υπηρεσιακός μηχανισμός στερείται, σε αρκετές περιπτώσεις, των απαραίτητων γνώσεων και της ευελιξίας που απαιτούνται στα θέματα αυτά. Σε νέες τεχνολογίες αιχμής, όπως είναι για παράδειγμα η γονιδιωματική (ένας στόχος της οποίας είναι η αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος), η δημόσια διοίκηση δεν είναι έτοιμη να υιοθετήσει τη γνώση που συσσωρεύεται από αυτές τις τεχνολογίες και να την εφαρμόσει για τη προαγωγή της δημόσιας υγείας, για παράδειγμα στην «εξατομικευμένη ιατρική» (personalized medicine), παρά το γεγονός ότι υπάρχουν πολλοί Έλληνες επιστήμονες με αυτή την ειδικότητα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Στο σημείο αυτό μπορεί να τονιστεί ότι οι ανώτατες σχολές στην Ελλάδα, ιδιαίτερα αυτές που δραστηριοποιούνται στην έρευνα με μεταπτυχιακά τμήματα, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από τη δημόσια διοίκηση ως σύμβουλοι σε μεγάλο εύρος θεμάτων, επιστημονικών, τεχνικών, οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιστικών κ.λπ. Όπως σε τόσους άλλους τομείς και δραστηριότητες στη χώρα μας, έτσι και στον τομέα της Έρευνας και Καινοτομίας, οι δυνατότητες είναι πολύ μεγάλες. Επιστημονικό δυναμικό υπάρχει, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, και είναι αρκετά υψηλού επιπέδου. Αυτό που χρειάζεται είναι όραμα, ένα καλά επεξεργασμένο και ρεαλιστικό σχέδιο, αντίληψη του νέου αναπτυξιακού προτύπου της χώρας, προσανατολισμός της έρευνας προς αυτό, επαγγελματική οργάνωση και διοίκηση και

μια επιτελική και ευέλικτη γραφειοκρατία που να μπορεί να μετουσιώσει τους στόχους σε αποτελέσματα. Τέλος, δεν πρέπει να λησμονείται αυτό που κατά κόρον αναφέρθηκε προηγουμένως, δηλαδή ο ρόλος του κοινωνικού κεφαλαίου και της κοινωνικής εμπιστοσύνης-που μπορούν να αναβαθμιστούν μέσα από τη θωράκιση των βασικών θεσμών του πολιτεύματος και την ενδυνάμωση της κοινωνίας των πολιτώνκαθώς και της ομαλής λειτουργίας αποτελεσματικών και ανταγωνιστικών αγορών. Η πρόσφατη οικονομική κρίση είναι ευκαιρία αναθεώρησης πολλών κακώς κείμενων πραγμάτων. Στον χώρο του «τριγώνου της γνώσης» η πρόκληση είναι ίσως ακόμα μεγαλύτερη. ❖ 1 Beinhocker, E (2007)Q “The Origin of Wealth”, Random House. 2 Γιάννης Στουρνάρας και Μαρία Αλμπάνη (2008): ‘Η Ελλάδα μετά την κρίση-Αναζητώντας ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο’ Εκδόσεις ΙΟΒΕ – Αθήνα. 3 Γιάννης Στουρνάρας και Μαρία Αλμπάνη (2008): ‘Η Ελλάδα μετά την κρίση-Αναζητώντας ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο’ Εκδόσεις ΙΟΒΕ – Αθήνα. 4 EUROBAROMETER (2006), Europeans Science and Technology, Special Report 224, EUROSTAT. 5 EUROBAROMETER (2005) Social Values, Science and Technology, Special Report 225, EUROSTAT. 6 Vesa Harmaakorpi (2004), Building a competitive regional innovation environment – the regional development platform method as a tool for regional innovation policy, Helsinki University of Technology Lahti Center, Doctoral dissertation. 7 Aghion P., (2006) A primer on innovation and growth, Bruegel Policy Brief. 8 Α. Τσακανίκας, «Αναγκαιότητα κι όχι πολυτέλεια η έρευνα και η καινοτομία σε περίοδο κρίσης», Εφημερίδα. Αποκαλύψεις, 6/11/2010 9 Foster, R, and S. Kaplan (2001) Creative Destruction, Doubleday. 10 Veron, N. (2006) Farewell National Champions, Policy Brief, Bruegel, July 2006. 11 Beinhocker E., (2006), Τhe Origin of Wealth, p. 333. 12 Ευρωβαρόμετρο, (2005) Special 223 on Social Capital σελ.63. 13 Καθημερινή. 14 Herman, B., C. Thoni, S. Gacher (2008) Anti-social punishment across societies, SCIENCE Vol. 319.

“eνα χαρακτηριστικo παράδειγμα εσωστρέφειας που χαρακτήριζε την έρευνα στα ελληνικά πανεπιστήμια μέχρι και πριν από λίγους μήνες ήταν η απαγόρευση συμμετοχής ξένων καθηγητών στις επταμελείς επιτροπές αξιολόγησης διδακτορικών διατριβών (ενώ επιτρεπόταν στις τριμελείς συμβουλευτικές επιτροπές!).”

★

92 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Κ Ρ Ι Σ Η Κ Α Ι A Ν Α Κ Α Μ Ψ Η



ΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ “ΑΝΟΗΣΙΑ”

ΑΠΟ ΤΟΝ Γ Ι Α N Η Β Α Ρ Ο Υ Φ Α Κ Η ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

«Κούρεμα» του χρέους που κατέχουν οι εξαρτημένες από την ΕΚΤ τράπεζες με αντάλλαγμα Ρ Ε Υ Σ Τ Ο Τ Η Τ Α , ανάληψη του νόμιμου κατά Μάαστριχτ Χ Ρ Ε Ο Υ Σ των κρατών-μελών από την ΕΚΤ τα οποία θα το αποπληρώνουν σε αυτή με τον ΤΟΚΟ του ΕΥΡΩΟΜΟΛΟΓΟΥ που η ΕΚΤ θα εκδώσει για να μεταφέρει το χρέος στα βιβλία της, και αξιοποίηση των δυνατοτήτων της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων για ένα πρόγραμμα Τ Υ Π Ο Υ Σχεδίου M A R S H A L L . Σε μια Ευρώπη όπου τα πολιτικά εμπόδια για ομοσπονδιακή ένωση είναι αδιαπέραστα, υπάρχουν ορθολογικές και Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Α Ε Φ Ι Κ Τ Ε Σ λύσεις για τα προβλήματα της ευρωζώνης.

ΓΙΑΝΗΣ ΒΑΡΟΥΦΑΚΗΣ | 2011

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ 2011: Μια προταση για υπονομευση της συντονισμενης ανοησιας απο εναν νεο Ευρωπαϊκο ορθολογισμο

93 ★

ΠυρOσβεση της κρIσης με λAδι

Ζούμε μια ευρωπαϊκή κρίση που θα μπορούσε να έχει αντιμετωπιστεί εν τη γενέσει της - δημιουργικά, αποτελεσματικά και χωρίς νικητές και ηττημένους. Αντί για αυτό, κάθε κίνηση της ΕΕ θυμίζει πυροσβέστη που συνειδητοποιεί ότι το υγρό που κατευθύνει στις φλόγες είναι λάδι. Και που όμως επιμένει να το χρησιμοποιεί επειδή αρνείται να πιστέψει ότι μπορεί να έσφαλε τόσο τραγικά, ελπίζοντας ότι αν ρίξει αρκετό λάδι στη φωτιά κάποια στιγμή εκείνη θα σβήσει.

94 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Κ Ρ Ι Σ Η Κ Α Ι A Ν Α Κ Α Μ Ψ Η

Τ “Η οικονομικH ιστορIα επιβεβαιώνει ότι, μετά από βαθιές κρίσεις όπως η σημερινή, η ανάπτυξη αργεί πολύ να έρθει από μόνη της. Η ΕΕ δεν θα αντέξει μια τέτοια καθυστέρηση. Για αυτό τον λόγο, όπως μετά την κρίση του μεσοπολέμου (και την μετέπειτα καταστροφή του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου) χρειάστηκε ένα Σχέδιο Marshall για να επιστρέψει η ήπειρος στην τροχιά της ανάπτυξης και της σταθερότητας, ακριβώς έτσι και τώρα χρειάζεται κάτι ανάλογο.”

ο πλεονέκτημα μίας ετήσιας έκδοσης, όπως οι «Τάσεις», είναι ότι μας δίνει την ευκαιρία να αναπολήσουμε τι λέγαμε πέρυσι τέτοια εποχή και να δούμε με κριτικό μάτι τα τότε λεγόμενα μας υπό το αδυσώπητο φως των εξελίξεων της χρονιάς που πέρασε. Στο περυσινό μου άρθρο, κατέληξα στο εξής συμπέρασμα: «Συμπερασματικά, η κρίση της ελληνικής οικονομίας δεν μπορεί παρά να ειδωθεί παρά μέσα από το πρίσμα του παγκόσμιου ελλείμματος ενεργούς ζήτησης. Αν και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι φέρουμε ως κράτος τεράστιες ευθύνες για την κατάσταση των δημοσιονομικών μας, και ως κοινωνία για την έλλειψη εφαρμοσμένης δημιουργικότητας, το συμπέρασμά μου είναι ότι το πρόβλημα είναι βαθύτερο και οφείλεται στην παντελή έλλειψη μιας συνολικής αντιμετώπισης εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης της οικουμενικής, εξελισσόμενης Κρίσης των καιρών. Αντ’ αυτής, η Ένωση ακολουθεί μια περιοριστική πολιτική που όχι μόνο εγγυημένα θα επιδεινώσει τα προβλήματα αλλά και που αναδύει μία πρωτόγνωρη έλλειψη κοινού νου, για να μην πω επαρχιωτισμού». Πολύ θα ήθελα, στο πνεύμα της αυτοκριτικής, να πω ότι έσφαλα, να παραδεχτώ πως το πρόβλημα τελικά ήταν κατ’ εξοχήν ελληνικό, αφορούσε τις εγχώριες κακοδαιμονίες μας και τελικά περιορίστηκε σε εμάς. Με μεγάλη χαρά θα διαπίστωνα ότι η ΕΕ κατάφερε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα αποτελεσματικά, και πως η κατηγορία μου περί επαρχιωτισμού της ήταν άδικη. Δυστυχέστατα (και το εννοώ αυτό ειλικρινά) δεν δύναμαι να προβώ σε τέτοιου είδους αυτοκριτική. Ούτε καν να πάρω πίσω έστω και μια από τις παραπάνω λέξεις. Και αυτό γιατί, αν η Ελλάδα απεδείχθη ο αδύναμος κρίκος της ευρωζώνης, η Ευρώπη αποδεικνύεται ο αδύναμος κρίκος της παγκόσμιας οικονο-

μίας. Αν εμείς, ως κοινωνία και ως κράτος, αποδειχθήκαμε συλλογικά ανόητοι, η ΕΕ εδώ και ένα χρόνο (με αποκορύφωση την τελευταία της Σύνοδο, του Δεκεμβρίου) επιδίδεται σε μια εξαιρετική προσπάθεια να αναδειχθεί παγκόσμια πρωταθλήτρια της ριζοσπαστικής ανοησίας. Το 2010, η πυρκαγιά που σιγο-καταστρέφει το ευρώ ξεκίνησε στην Ελλάδα (μια πυρκαγιά που σίγουρα θα το μετατρέψει σε ένα λοφάκι στάχτης αν η ΕΕ δεν αλλάξει άρδην τη σημερινή «μνημονιακή», και μνημειωδώς ανόητη, πολιτική δήθεν «αντιμετώπισης» της Κρίσης). Το 2011, η ίδια πυρκαγιά απειλεί να εξαπλωθεί στον υπόλοιπο κόσμο οπότε η Ευρώπη, για τρίτη φορά μέσα σε εκατό χρόνια, θα έχει επιφέρει απαίσια δεινά στην οικουμένη. Μήπως τα παραλέω; Μακάρι. Μακάρι σε ένα χρόνο, σε αυτές εδώ τις σελίδες, να δημοσιεύεται κείμενό μου που θα παραδέχεται ότι έσφαλα. Όμως, για τώρα, θα μου επιτρέψετε να πω τα πράγματα όπως τα βλέπω. Χωρίς περιστροφές και ευγένειες. Ο καιρός της ευγενικής συναίνεσης που περιστρέφεται γύρω από κοινά αποδεκτές ανοησίες πέρασε ανεπιστρεπτί.

Ενοχες ‘Ανοησiες’ Περπατάμε στον δρόμο, κινούμαστε στο Μετρό, μιλάμε με φίλους και ξένους και τα βλέμματα που αντικρίζουμε είναι θολά, γεμάτα αγωνία, απόγνωση πολλές φορές. Ζούμε μια Κρίση από εκείνες που συμβαίνουν μια φορά στα εκατό χρόνια. Και το χειρότερο; Ζούμε μια Ευρωπαϊκή Κρίση που θα μπορούσε να έχει αντιμετωπιστεί εν τη γενέσει της - δημιουργικά, αποτελεσματικά και χωρίς νικητές και ηττημένους. Αντί για αυτό, κάθε κίνηση της ΕΕ θυμίζει πυροσβέστη που συνειδητοποιεί ότι το υγρό που κατευθύνει στις φλόγες είναι λάδι. Και που όμως επιμένει να το χρησιμοποιεί επειδή αρνείται να πιστέψει

ΓΙΑΝΗΣ ΒΑΡΟΥΦΑΚΗΣ | 2011

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ 2011: Μια προταση για υπονομευση της συντονισμενης ανοησιας απο εναν νεο Ευρωπαϊκο ορθολογισμο

ότι μπορεί να έσφαλε τόσο τραγικά, ελπίζοντας ότι αν ρίξει αρκετό λάδι στη φωτιά κάποια στιγμή εκείνη θα σβήσει. Ίσως αυτή η αλληγορία να ηχεί τραβηγμένη. Δεν είναι, δυστυχώς, αγαπητέ αναγνώστη. Ακριβώς αυτό συμβαίνει. Πριν ένα χρόνο, όταν οι ιθύνοντες της ΕΕ συσκέπτονταν για να βρουν μια λύση στο πρόβλημα (τότε που η Ελλάδα ήταν το πρώτο θέμα στην ημερήσια διάταξη), και έδιναν στο τέλος την καθιερωμένη συνέντευξη τύπου όπου ανακοίνωναν τα μέτρα που θα έπαιρναν, αρχικά η αντίδραση των αγορών ήταν θετική. Σε μία ή δύο εβδομάδες όμως, όταν όλοι συνειδητοποιούσαν τη βαθειά ανοησία των συμφωνημένων μέτρων, το κλίμα άλλαζε. Αργότερα, προς την άνοιξη του 2010, το χρονικό διάστημα μεταξύ της συνέντευξης τύπου και της χειροτέρευσης της Κρίσης περιορίστηκε σε μερικές μέρες. Στην Ευρωπαϊκή Σύνοδο του Δεκεμβρίου του 2010, τόσο οι αγορές όσο και το ευρύτερο κοινό αντέδρασαν αρνητικότατα την ώρα που η Σύνοδος βρισκόταν σε εξέλιξη! Πριν καλά-καλά ανακοινωθούν τα αποτελέσματά της, η Σύνοδος είχε ρίξει κι άλλο λάδι στο φλεγόμενο σπίτι του ευρώ. Το θέμα βέβαια αυτή την στιγμή δεν είναι να δακτυλοδείξουμε τους υπεύθυνους της Κρίσης. Την στιγμή που το σπίτι μας καίγεται, πρέπει να δούμε πως θα το σβήσουμε. Η ‘διοικητική εξέταση’ των αιτίων της πυρκαγιάς και του τρόπου που διαχειρίστηκαν οι υπεύθυνοι την πυρόσβεση ας έρθει μετά. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι θα αφήσουμε ανενόχλητους εκείνους που ρίχνουν λάδι στην φωτιά. Καθήκον μας είναι να βοηθήσουμε ώστε να μπει τέλος στο μονοπώλιο που έχει η οργανωμένη ανοησία στην άσκηση της πολιτικής εναντίον της Κρίσης. Επειδή θέλω στις εναπομένουσες παραγράφους του παρόντος να σκιαγραφήσω πώς θα έβλεπα μια ορθολογική πολιτική εναντίον της Κρίσης, σε αντι-

διαστολή με την εφαρμοζόμενη ανοησία, δεν θα σπαταλήσω χώρο αναλύοντας τις επικρατούσες επί μέρους ανοησίες και τις καταβολές τους. Θα κλείσω απλώς αυτή την ενότητα με έναν επιγραμματικό κατάλογο των ανοησιών που μας έφεραν εδώ που βρισκόμαστε.

Κλiμακα Αστοχιων Κόσμος • Η θρησκευτική πίστη στο αγγλοσαξονικό μοντέλο και στη Συναίνεση της Washington (1980-2008). • Το ιδεολόγημα πως συστημικές κρίσεις δεν μπορεί να ξανασυμβούν μετά την απορρύθμιση των αγορών και την παγκοσμιοποίηση.

Ελλάδα και λοιπά PIGS • Η συγκινητική σιγουριά ότι το φάσμα της πτώχευσης μπορεί να αντιμετωπιστεί με νέα, τεράστια, υψηλότοκα δάνεια τα οποία δίνονται σε ουσιαστικά πτωχευμένα κράτη υπό τον όρο της θεαματικής ενίσχυσης της ύφεσης. • Η εμμονή πως ο (ουσιαστικός) προγραμματισμός μιας στάσης πληρωμών το 2013 (με χρέος άνω των 420 δισ. ευρώ μετά από τρία χρόνια σχεδιασμένης ραγδαίας ύφεσης) αποτελεί ‘σωτηρία’ ενώ μια στάση πληρωμών το 2010 (με χρέος 300 δισ. ευρώ) θα ήταν εθνική καταστροφή. • Η απόφαση να μην διαπραγματευτούμε με την ΕΕ. (Συγκεκριμένα, να αποδεχθούμε μια αποσπασματική, πανάκριβη μη-λύση, αντί να επιμείνουμε σε βιώσιμη λύση που να αφορά όχι την Ελλάδα αλλά το πρόβλημα στο σύνολό του.) • Η ελαφρότητα με την οποία επαναλαμβάνεται η απατηλή προσδοκία πως οι

★

διαρθρωτικές αλλαγές θα ανασχέσουν την επιταχυνόμενη ύφεση που υπαγορεύουν, με μαθηματική ακρίβεια, τα περιοριστικά μέτρα του Μνημονίου.

Ευρώπη • Η πίστη ότι οι ελεύθερες αγορές εμπορευμάτων και κεφαλαίων αρκούν ώστε μια νομισματική ένωση να μπορεί να αντέξει μακροπρόθεσμα άνευ ενός θεσμικά κατοχυρωμένου Μηχανισμού Ανακύκλωσης Πλεονασμάτων • Η εκτίμηση ότι το πρόβλημα της ευρωζώνης έγκειται στην έλλειψη ικανοποιητικής δημοσιονομικής πειθαρχίας στις χώρες του Νότου. • Η εγκληματική παράλειψη της δεύτερης έκφανσης της Κρίσης (εκείνης που εξελίσσεται στο ουσιαστικά χρεοκοπημένο Ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα). ❖

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ Στη συνέχεια παρουσιάζουμε μια ολοκληρωμένη πρόταση για την αντιμετώπιση της κρίσης χρέους στην ευρωζώνη.

❝ Ξεκινώ με τη διάγνωση της ουσίας της Ευρωπαϊκής Κρίσης: Η ευρωζώνη αντιμετωπίζει δύο κρίσεις ταυτόχρονα αλλά η ΕΕ, ανοήτως, επικεντρώνεται στη μία αγνοώντας... ❞ ☛

96 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Κ Ρ Ι Σ Η Κ Α Ι A Ν Α Κ Α Μ Ψ Η

 Μiα συγκεκριμeνη & εφαρμoσιμη Πρoταση 

Απo την “Ανοησiα” στη ΛΟΓΙΚΗ

ΑΠΟ ΤΟΝ Γ Ι Α N Η Β Α Ρ Ο Υ Φ Α Κ Η ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

«Αρκετά με την κριτική. Επειδή τίποτα δεν εντυπωσιάζει λιγότερο από μια σκληρή κριτική στερούμενη Ε Ν Α Λ Λ Α Κ Τ Ι Κ Η Σ Π Ρ Ο Τ Α Σ Η Σ , επιτρέψτε μου να κλείσω σκιαγραφώντας το είδος πολιτικής το οποίο, κατ΄εμέ, ξεφεύγει από τον αστερισμό της Ρ Ι Ζ Ο Σ Π Α Σ Τ Ι Κ Η Σ Α Ν Ο Η Σ Ι Α Σ».

ΓΙΑΝΗΣ ΒΑΡΟΥΦΑΚΗΣ | 2011

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ 2011: Μια προταση για υπονομευση της συντονισμενης ανοησιας απο εναν νεο Ευρωπαϊκο ορθολογισμο

97 ★

98 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Κ Ρ Ι Σ Η Κ Α Ι A Ν Α Κ Α Μ Ψ Η

εκινώ με τη διάγνωση της ουσίας της Ευρωπαϊκής Κρίσης: Η ευρωζώνη αντιμετωπίζει δύο κρίσεις ταυτόχρονα αλλά η ΕΕ, ανοήτως, επικεντρώνεται στη μία αγνοώντας επιδεικτικά την άλλη. Η μία κρίση είναι η γνωστή κρίση χρέους των υπερχρεωμένων κρατών. Η δεύτερη κρίση που, αν και εξ ίσου σημαντική, δεν φαίνεται να απασχολεί κανέναν, είναι εκείνη των ευρωπαϊκών τραπεζών στις οποίες ανήκει το χρέος των υπερχρεωμένων κρατών. Καθώς ο μεταξύ τους δανεισμός έχει ουσιαστικά σταματήσει, επιβιώνουν μόνο και μόνο επειδή τις κρατά εν ζωή η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) με πάμφθηνο δανεικό (και αγύριστο) χρήμα. Φοβούμενες ότι τα βουνά δανεικών που τους χρωστούν τα υπερχρεωμένα κράτη (και οι υπόλοιπες τράπεζες οι οποίες θα καταρρεύσουν αν τα κράτη αυτά προβούν σε στάση πληρωμών) μπορεί να μην τα πάρουν ποτέ, τί κάνουν οι τράπεζες; Όσο βλέπουν τα υπερχρεωμένα κράτη να βυθίζονται όλο και πιο πολύ στο χρέος, προβαίνουν σε στάση χορήγησης δανείων σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά! Έτσι, η ύφεση βαθαίνει, μειώνονται περαιτέρω τα κρατικά έσοδα, αυξάνονται τα χρέη των υπερχρεωμένων κρατών και, εν τέλει, πανικοβάλλονται ακόμα πιο πολύ οι τράπεζες. Ο φαύλος κύκλος σε όλο του το μεγαλείο. Πώς σπάει ένας τέτοιος φαύλος κύκλος; Με μια καθαρά πολιτική παρέμβαση από το κέντρο της Ευρώπης που θα αντιμετωπίσει την Κρίση ταυτόχρονα και στα δύο πεδία εξέλιξής της. Αυτή η παρέμβαση πρέπει, και μπορεί, να έρθει με τρία απλά βήματα. Βήμα πρώτο: Άμεση μείωση του αθροίσματος (α) δημόσιων χρεών και (β) εν δυνάμει τραπεζικών ζημιών (και της αβεβαιότητας για το ύψος τους). Βήμα δεύτερο: Περαιτέρω μείωση του ευρωπαϊκού δημόσιου χρέους με εξορθολογισμό της δομής του. Βήμα

τρίτο: Γενναίο πανευρωπαϊκό επενδυτικό πρόγραμμα.

Βήμα πρώτο Συμψηφισμός (δημόσιων) χρεών και (τραπεζικών) ζημιών Αντί για πολιτική αντιμετώπισης μέσω διμερών «διαπραγματεύσεων» και δανειακών «συμφωνιών» τρόικας και πτωχευμένων κρατών-μελών της ευρωζώνης, η ΕΚΤ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνεννοούνται με τις ευρωπαϊκές τράπεζες που: • κατέχουν τα ομόλογα της Ελλάδας, Ιρλανδίας, Πορτογαλίας, Ισπανίας, Ιταλίας και Βελγίου και • βασίζονται στην ΕΚΤ για παροχή ρευστότητας (η οποία ξεφεύγει από τους προ το 2008 κανόνες και πρακτικές της ΕΚΤ). Η «συνεννόηση» μεταξύ των τραπεζών αυτών και της ΕΚΤ-ΕΕ αφορά την εξής ανταλλαγή: Οι τράπεζες επιστρέφουν τα υπάρχοντα, παλαιά ομόλογα των υπερχρεωμένων κρατών αποδεχόμενες νέα ομόλογα μικρότερης ονομαστικής αξίας (ακόμα και 70% των παλαιών) και μακρύτερης διάρκειας. Ως αντάλλαγμα εισπράττουν από την ΕΚΤ την εγγύηση της ρευστότητάς τους (με τους σημερινούς χαλαρούς όρους) για τουλάχιστον πέντε ακόμα έτη. Μια τέτοια «συνεννόηση» ταυτόχρονα: 1. Θα μείωνε το δημόσιο χρέος της ευρωπαϊκής περιφέρειας, 2. Θα μείωνε την αβεβαιότητα των τραπεζών όσον αφορά τη ρευστότητά τους (αλλά και ως προς το ποσό που θα εισπράξουν από τα υπερχρεωμένα κράτη, που σήμερα δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα εξυπηρετήσουν τα δάνειά τους) και 3. Θα καταπράυνε τις αγορές ομολόγων καθώς, για πρώτη φορά, οι επενδυτές θα έβλεπαν να μειώνεται το βουνό του

δημόσιου χρέους (αντί να αυξάνεται με περαιτέρω δανεισμό). Η ανακοίνωση της «συνεννόησης» θα έριχνε δραματικά τα spreads και το ντόμινο θα σταματούσε πριν φτάσει στην Ισπανία. Ακόμα και «ηθικά» αν το δει κανείς, αυτή η συνεννόηση ουσιαστικά αποτελεί ένα επιλεκτικό, δίκαιο κούρεμα που αγγίζει μόνο τις τράπεζες που ζουν από την καλοσύνη του ευρωπαϊκού δημοσίου, της ΕΚΤ. Κανείς άλλος επενδυτής (δημόσια ασφαλιστικά ταμεία, ιδιωτικά pension funds, ιδιώτες) δεν υπόκειται σε μείωση της αξίας των ομολόγων - σε κούρεμα. Μόνο οι τράπεζες που δεν μπορούν να λειτουργήσουν πλέον με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια καλούνται, με αντάλλαγμα τη συνεχιζόμενη πριμοδότησή τους με δημόσιο χρήμα, να συνεισφέρουν στον περιορισμό της Κρίσης (του δημοσίου αλλά και τη δικής τους).

Βήμα δεύτερο Εξορθολογισμός του ευρωπαϊκού δημόσιου χρέους Η Συνθήκη του Μάαστριχτ επιτρέπει ρητά σε κάθε κράτος-μέλος να έχει χρέος ίσο με το 60% του ΑΕΠ του. Ας ονομάσουμε αυτό το επίπεδο χρέους ‘νόμιμο’. Φανταστείτε τώρα ότι η ΕΚΤ εκδίδει δικά της ομόλογα αξίας έως το 60% του ΑΕΠ της ευρωζώνης και ότι χρησιμοποιεί τα έσοδα για να μεταφέρει το ‘νόμιμο’ χρέος του κάθε κράτους-μέλους στα βιβλία της. Κατ’ αρχάς, όποιος γνωρίζει τις διεθνείς χρηματαγορές ξέρει ότι τα ομόλογα αυτά, αποκλειστικής έκδοσης της ΕΚΤ, θα γίνονταν ανάρπαστα από τα διάφορα sovereign wealth funds και τις Κεντρικές Τράπεζες των πλεονασματικών χωρών (π.χ. Κίνα) που ποθούν διακαώς κάποιον τρόπο να διευρύνουν το portfolio τους. Το επιτόκιο που θα εξασφάλιζε η ΕΚΤ θα κυμαινόταν στο επίπεδο των γερμανικών ομολόγων (ίσως ελάχιστα παραπάνω). Ξάφ-

ΓΙΑΝΗΣ ΒΑΡΟΥΦΑΚΗΣ | 2011

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ 2011: Μια προταση για υπονομευση της συντονισμενης ανοησιας απο εναν νεο Ευρωπαϊκο ορθολογισμο

νου, το ευρωπαϊκό δημόσιο χρέος θα συρρικνωνόταν δραστικά καθώς ένα μεγάλο μέρος του αποτελείται από τους τόκους οι οποίοι θα μειώνονταν λόγω των χαμηλότερων επιτοκίων που θα εξασφάλιζε η ΕΚΤ. Τα κράτη-μέλη θα εξακολουθούσαν να είναι υπεύθυνα για το ‘νόμιμο’ χρέος τους, αποπληρώνοντας την ΕΚΤ τόσο το κεφάλαιο όσο και τον τόκο του ευρωομολόγου, όμως το συνολικό χρέος τους θα μειωνόταν σημαντικά. Σε συνδυασμό με το πρώτο βήμα, βλ. παραπάνω, αυτή η κίνηση θα αρκούσε για να σταματήσει η αποδόμηση της ευρωζώνης. Και όλα αυτά χωρίς Μηχανισμό Στήριξης και χωρίς νέα τεράστια δάνεια τα οποία καλείται ο φορολογούμενος των βόρειων εταίρων μας είτε να εγγυάται είτε να δανείζεται ώστε να δίνονται δυσθεώρητα ποσά σε υπερχρεωμένα κράτη. Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι η κα Μέρκελ έχει απόλυτο δίκιο όταν λέει ότι ο Γερμανός φορολογούμενος δεν μπορεί να συνεχίζει να δανείζεται χρήματα τα οποία πηγαίνουν σε πτωχευμένα κράτη και προβληματικές ιδιωτικές τράπεζες. Προσέξτε όμως πως με την παραπάνω πρόταση τίποτα τέτοιο δεν ισχύει. Τα ευρωομόλογα που προτείνω δεν τα εγγυάται το γερμανικό δημόσιο, το ολλανδικό δημόσιο κλπ ανάλογα με το ΑΕΠ της κάθε χώρας. Τα εγγυάται αποκλειστικά η ΕΚΤ. Όπως τα ομόλογα του Αμερικανικού δημοσίου (τα US Treasury bills) δεν τα εγγυώνται η California ή το Ohio (σε αναλογία με το ΑΕΠ τους), έτσι και το προτεινόμενο εδώ ευρωομόλογο το εγγυάται μόνη της η ΕΚΤ. (Επί τέλους, ας θυμηθούμε ότι ο Πρόεδρος Roosevelt δεν καταπολέμησε την Μεγάλη Ύφεση αγοράζοντας τα χρέη της πολιτείας της California ή του Delaware, ούτε και ζητώντας από αυτές να εγγυηθούν τα αμερικανικά ομόλογα!) Τέλος, σημειώστε πως η παραπάνω πρόταση αναιρεί την αγωνία των βορειο-ευρωπαίων πως η χρήση ευρωομολόγων θα έδινε λάθος κίνητρα,

επιτρέποντας στις χώρες της περιφέρειας να πιστέψουν ότι μπορούν να δανείζονται ανεξέλεγκτα. Γιατί; Επειδή τα ευρωομόλογα θα καλύπτουν μόνο το, κατά Μάαστριχτ, «νόμιμο» χρέος!

Βήμα τρίτο Ένα νέο Σχέδιο Marshall για την Ευρώπη Τα πρώτα δύο βήματα θα μπορούσαν μέσα σε συντομότατο χρονικό διάστημα να ανασχέσουν την Κρίση. Όμως, μόνον η πολυπόθητη ανάπτυξη σε όλα τα μήκη και πλάτη της ευρωζώνης θα βγάλει την Ευρώπη για τα καλά από το υφεσιακό περιβάλλον. Η οικονομική ιστορία επιβεβαιώνει ότι, μετά από βαθιές κρίσεις όπως η σημερινή (ιδίως εκείνες που ξεκίνησαν από το χρηματοπιστωτικό σύστημα), η ανάπτυξη αργεί πολύ να έρθει από μόνη της. Μπορεί και πάνω από δεκαετία. Η ΕΕ δεν θα αντέξει μια τέτοια καθυστέρηση. Πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά, κινδυνεύει. Για αυτό τον λόγο, όπως μετά την κρίση του μεσοπολέμου (και την μετέπειτα καταστροφή του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου) χρειάστηκε ένα Σχέδιο Marshall για να επιστρέψει η ήπειρος στην τροχιά της ανάπτυξης και της σταθερότητας, ακριβώς έτσι και τώρα χρειάζεται κάτι ανάλογο. Είναι εφικτό κάτι τέτοιο; Και βέβαια είναι. Η ΕΕ διαθέτει όχι μόνο την ΕΚΤ, στόχος της οποίας είναι η νομισματική σταθερότητα, αλλά και έναν δεύτερο, σχετικά ξεχασμένο, γιγάντιο πυλώνα: Την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) η οποία έχει τη διπλάσια δυνατότητα να χρηματοδοτεί επενδυτικά προγράμματα από ότι η Διεθνής Τράπεζα. Ήρθε καιρός να την ενεργοποιήσει αποδεσμεύοντάς την από την υποχρέωση συγχρηματοδότησης των επενδύσεων με τα κράτη-μέλη (τα οποία, ιδίως της περιφέρειας, δεν έχουν την δυνατότητα να επενδύσουν ούτε ένα ευρώ). Η συγχρηματοδότηση, για παρά-

99 ★

“η Ευρωπαϊκη ενωση το 2011 παίζει κορώνα-γράμματα το μέλλον της. Πολλοί θεωρούν ότι μόνο η μετατροπή της Ευρωζώνης σε ομοσπονδιακή Ένωση μπορεί να λύσει το πρόβλημα, αντιμετωπίζοντας αποτελεσματικά τη συλλογική ανοησία μας. Αυτή όμως η σκέψη οδηγεί στην απόγνωση καθώς τα πολιτικά εμπόδια είναι, όντως, αδιαπέραστα. Και έτσι συνεχίζει να κυριαρχεί η ανοησία. Όμως ορθολογικές και πολιτικά εφικτές λύσεις υπάρχουν. Η πρόταση που περιγράφεται εδώ, π.χ., μπορεί να επιτύχει τα ίδια αποτελέσματα χωρίς καμία ουσιαστική, πολιτικά δύσκολη, θεσμική αλλαγή. Το μόνο που απαιτεί είναι πολιτική βούληση και αντιπάθεια στην οργανωμένη ανοησία.”

δειγμα, θα μπορούσε να κάνει χρήση των ευρωομολόγων της ΕΚΤ για το μέρος της επένδυσης που αφορά το κράτος-μέλος. Με μια τέτοια μικρού βεληνεκούς θεσμική αλλαγή, η ΕΤΕπ θα μπορεί να επενδύει μαζικά σε επικερδείς παραγωγικές μονάδες, σε πράσινες τεχνολογίες, σε έρευνα και τεχνολογία, σε μια σειρά από δράσεις που θα αυξήσουν την ανταγωνιστικότητα τόσο των προβληματικών περιφερειών όσο και της ΕΕ συνολικά. Στην ουσία, η ΕΤΕ θα μετατρεπόταν σε αυτό που λείπει από την ευρωζώνη, και το οποίο την καθιστά ευάλωτη στις κρίσεις: έναν αποτελεσματικό Μηχανισμό Ανακύκλωσης Πλεονασμάτων χωρίς τον οποίο καμία νομισματική ένωση δεν είναι βιώσιμη. ❖

100 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | ΟΙ ΚΟΝΟΜ Ι Α

ΕΘΝΙΚΗ ΠολιτικΗ ΑνταγωνισμοΥ

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΣ ΜΟΝΟΔΡΟΜΟΣ Οι δείκτες ανταγωνιστικότητας για την Ελλάδα δείχνουν μεγάλη υποχώρηση την τελευταία πενταετία. Για τη Β Ε Λ Τ Ι Ω Σ Η της Α Ν Τ Α Γ Ω Ν Ι Σ Τ Ι Κ Ο Τ Η Τ Α Σ της ελληνικής οικονομίας, όμως, απαιτείται να εξυγιανθούν και να ενταθούν οι συνθήκες ανταγωνισμού. Η Ελλάδα βρίσκεται ακόμη μακριά από το να έχει μια Σ Υ Γ Κ Ρ Ο Τ Η Μ Ε Ν Η Εθνική Πολιτική Ανταγωνισμού που είναι απαραίτητη Π Ρ Ο Ϋ Π Ο Θ Ε Σ Η για να δημιουργηθούν οι απαραίτητες συνθήκες για την επίτευξη ανάπτυξης, ιδιαίτερα «πράσινης» ανάπτυξης. Σίγουρα γίνονται σημαντικά βήματα, αλλά η κυβέρνηση έχει μπροστά της ένα Μ Α Κ Ρ Υ και Δ Υ Σ Κ Ο Λ Ο δρόμο για να «αλλάξει τα δεδομένα».

ΑΠΟ ΤΟΝ Γ Ι Α Ν Ν Η Κ Α Τ Σ Ο Υ Λ Α Κ Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ Σημείωση: Ο κ. Κατσουλάκος ευχαριστεί θερμά τις υποψήφιες διδάκτορες του τμήματος Οικονομικής Επιστήμης του ΟΠΑ, Ελένη Μέτσιου και Βασιλική Μπαγέρη για τη βοήθειά τους κατά την προετοιμασία αυτού του άρθρου.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΤΣΟΥΛ ΑΚΟΣ | 2011

ΚενA στην ΠροσπAθεια για (πρAσινη) ανAπτυξη στην ΕλλAδα

Αγωνας σε εκκiνηση

Ένα περιβάλλον με υψηλή ένταση ανταγωνισμού ωθεί τις επιχειρήσεις να καινοτομήσουν για να «αποδράσουν» από την επιρροή της έντασης του ανταγωνισμού στην κερδοφορία τους (escape competition effect). Ίσως η πιο σημαντική επίδραση στην ανάπτυξη να οφείλεται σε αυτό τον παράγοντα.

101 ★

102 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | ΟΙ ΚΟΝΟΜ Ι Α

το παρόν άρθρο χρησιμοποιούμε την έννοια της «Εθνικής Πολιτικής Ανταγωνισμού» ως ένα συνολικό ενοποιητικό πλαίσιο για την αξιολόγηση της ποιότητας των νομοθετικών και θεσμικών δομών που εξασφαλίζουν την ύπαρξη αποτελεσματικού ανταγωνισμού στην Ελλάδα στις και για τις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών. Αρχικά, κάνουμε μια επισκόπηση της διεθνούς θέσης της Ελλάδας σε δείκτες ανταγωνιστικότητες όπως επίσης και της θεωρητικής και της εμπειρικής βιβλιογραφίας η οποία εξετάζει τη σχέση μεταξύ ανταγωνισμού και ανταγωνιστικότητας. Στη συνέχεια αναλύουμε σε ποιο βαθμό η πολύ χαμηλή και επιδεινούμενη διεθνής θέση της Ελλάδας σχετίζεται με την αποτυχία της να αναπτύξει μια ολοκληρωμένη και αποτελεσματική Εθνική Πολιτική Ανταγωνισμού. Η αποτυχία αυτή αντανακλάται στην έλλειψη ανεξαρτησίας των θεσμικών οργάνων όπως της Επιτροπής Ανταγωνισμού, στη χαμηλή ποιότητα των «νομικών κανόνων και διαδικασιών», στην έλλειψη κουλτούρας ανταγωνισμού και στην απουσία θεσμικών οργάνων που θα μπορούσαν να επιτελέσουν σημαντικό ρόλο στη μείωση του πολύ υψηλού ρυθμιστικού βάρους. Τέλος, επισημαίνουμε γιατί και πώς μια Εθνική Πολιτική Ανταγωνισμού έχει ακόμη μεγαλύτερη σημασία στο πλαίσιο της εφαρμογής μιας στρατηγικής για «πράσινη» ανάπτυξη.

Ανταγωνισμός, Ανταγωνιστικότητα και Ανάπτυξη Η ικανότητα μιας χώρας να επιτυγχάνει συνθήκες διατηρήσιμης ανάπτυξης μεσοπρόθεσμα ονομάζεται από τους οικονομολόγους «ανταγωνιστικότητα». Η Ελληνική Οικονομία βρίσκεται σε πάρα πολύ χαμηλή θέση στην κατάταξη του γενικού Παγκόσμιου Δείκτη Ανταγωνιστικότητας (Global Competitiveness Index - GCI) και στην κα-

τάταξη όλων των σημαντικών επιμέρους του δεικτών. Βάσει του GCI η χώρα μας έχει υποστεί ιδιαίτερη μείωση της ανταγωνιστικότητάς της από το 2004 και μετά. Συγκεκριμένα, από την 36η θέση στην οποία βρισκόταν την πρώτη τετραετία της δεκαετίας έχει πλέον βρεθεί στην 87η θέση της παγκόσμιας κατάταξης. Ιδιαίτερα χαμηλή είναι η κατάταξη της χώρας μας και βάσει των επιμέρους GCI δεικτών. Έτσι στην κατάταξη που αφορά στην ποιότητα των θεσμών (institution ranking) η χώρα μας βρίσκεται στην 84η θέση από τη 41η θέση το 2006, στην κατάταξη καινοτομίας (innovation ranking) βρίσκεται στην 79η θέση από 47η το 2006, στην κατάταξη σύμφωνα με την αποτελεσματικότητα της αγοράς προϊόντων (goods market efficiency ranking) στην 94η θέση από την 62η το 2006 και στην «επιτήδευση του επιχειρηματικού κόσμου» (business sophistication ranking) βρίσκεται στην 74η θέση της παγκόσμιας κατάταξης από την 46η θέση που κατείχε το 2006. Παρόμοια είναι η εικόνα και με βάση τον δείκτη «Doing Business» που καταρτίζει η Παγκόσμια Τράπεζα. Η Ελλάδα βρίσκεται στην 109η θέση ανάμεσα σε 183 χώρες, 12 θέσεις κάτω από το 2009. Οι δείκτες ανταγωνιστικότητας για τη χώρας μας λοιπόν είναι πράγματι απογοητευτικοί και είναι επιτακτική ανάγκη να βελτιωθούν. Φυσικά, για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας απαιτείται να εξυγιανθούν και να ενταθούν οι συνθήκες ανταγωνισμού. Υπάρχουν άμεσοι και έμμεσοι τρόποι μέτρησης του ανταγωνισμού σε μια αγορά. Με τους άμεσους τρόπους εννοούμε τη μέτρηση δομικών χαρακτηριστικών και δεικτών απόδοσης της αγοράς, όπως ο βαθμός συγκέντρωσης και η κερδοφορία των επιχειρήσεων. Με τους έμμεσους τρόπους εννοούμε την επίδραση των διαφόρων πολιτικών και ρυθμίσεων που επηρεάζουν την ένταση του ανταγωνισμού σε μια αγορά.

Ταυτόχρονα, και οι θετικές επιδράσεις του ανταγωνισμού είναι τόσο άμεσες, όπως η μείωση των τιμών και η βελτίωση της ποιότητας, όσο και έμμεσες, μέσω δηλαδή της αύξησης της καινοτομικότητας των επιχειρήσεων. Ο ανταγωνισμός δηλαδή είναι απαραίτητος για χαμηλές τιμές και υψηλή ποιότητα προϊόντων και υπηρεσιών αλλά και πολύ σημαντικός για υψηλή παραγωγικότητα και για υψηλούς και διατηρήσιμους ρυθμούς ανάπτυξης. Οι επιδράσεις του ανταγωνισμού στην παραγωγικότητα των επιχειρήσεων, στην απελευθέρωση των αγορών και στην καινοτομικότητα των επιχειρήσεων έχουν αποδειχθεί τόσο θεωρητικά όσο και μέσω εμπειρικών μελετών. Για παράδειγμα, οι Nickell1 (1996), Nickell et. al.2 (1997), Blanchflower and Machin3, (1996), Bloom and Van Reenen4 (2007) αποδεικνύουν ότι ο ανταγωνισμός βελτιώνει την παραγωγικότητα των επιχειρήσεων. Ο ανταγωνισμός επίσης είναι συνυφασμένος με εύκολη είσοδο και έξοδο από τις αγορές. Πολλές έρευνες σε επίπεδο χώρας και κλάδου επιβεβαιώνουν τη θετική επίδραση στο επίπεδο και τον ρυθμό αύξησης της παραγωγικότητας, της απελευθέρωσης του εμπορίου και αγορών. Τέτοιες έρευνες είναι εκείνες των Van Wijnbergen and Venables5 (1993), Baily and Gerbach6 (1995), Nickell (1996), ενώ έρευνα του OOΣΑ το 2002 σε 6 χώρες καταλήγει στο συμπέρασμα ότι 10-40% του ρυθμού αύξησης παραγωγικότητας οφείλεται σε «firm turnover». Τέλος, ο ανταγωνισμός γενικά βελτιώνει την καινοτομικότητα. Ένα σχετικό άρθρο είναι εκείνο των Blundell et.al.7, (1999). Ο βασικός λόγος είναι ότι ένα περιβάλλον με υψηλή ένταση ανταγωνισμού ωθεί τις επιχειρήσεις να καινοτομήσουν για να «αποδράσουν» από την επιρροή της έντασης του ανταγωνισμού στην κερδοφορία τους (escape competition effect). Ίσως η πιο σημαντική επίδραση στην ανάπτυξη να οφείλεται σε αυτό τον παράγοντα.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΤΣΟΥΛ ΑΚΟΣ | 2011

ΚενA στην ΠροσπAθεια για (πρAσινη) ανAπτυξη στην ΕλλAδα

Πρόσφατες εμπειρικές έρευνες έχουν επίσης εξετάσει την επίδραση έμμεσων μορφών μέτρησης του ανταγωνισμού, ιδιαίτερα την επίδραση διαφόρων πολιτικών/ ρυθμίσεων που επηρεάζουν την ένταση του ανταγωνισμού, χρησιμοποιώντας ποικίλους δείκτες όπως οι δείκτες «έντασης της ρυθμιστικής παρέμβασης» σε αγορές προϊόντων (βλ. Nicoletti et al8 (1999)). Οι έρευνες αυτές επιβεβαιώνουν τη θετική επίδραση του ανταγωνισμού στην καινοτομικότητα και δείχνουν ότι η υψηλή ένταση ρυθμιστικής παρέμβασης σε αγορές προϊόντων έχει ιδιαίτερα αρνητική επίδραση στον ρυθμό αύξησης της παραγωγικότητας, όταν μια χώρα (όπως η Ελλάδα) είναι μακριά από το «technological frontier», επειδή παρεμποδίζεται η διαδικασία υιοθέτησης νέων τεχνολογιών. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν την ανάγκη διαμόρφωσης μιας σύγχρονης και δυναμικής Εθνικής Πολιτικής Ανταγωνισμού.

Η σημασία της Εθνικής Πολιτικής Ανταγωνισμού Η Εθνική Πολιτική Ανταγωνισμού (ΕΠΑ) περιλαμβάνει την Πολιτική Ανταγωνισμού (ΠΑ) με τη στενή έννοια – δηλ. τη νομοθεσία περί ανταγωνισμού, η οποία καταδικάζει και αποτρέπει συμπεριφορές/πρακτικές επιχειρήσεων που αποδυναμώνουν τον υπαρκτό ή/και το δυνητικό ανταγωνισμό (διάφορες πρακτικές επιχειρήσεων με δεσπόζουσα θέση, καρτέλ και ορισμένες οριζόντιες και κάθετες συγκεντρώσεις). Όμως, αυτό σίγουρα δεν είναι αρκετό για να δημιουργηθούν συνθήκες αποτελεσματικού ανταγωνισμού σε αγορές. Για συνθήκες αποτελεσματικού ανταγωνισμού σε αγορές απαιτείται η Εθνική Πολιτική Ανταγωνισμού να περιλαμβάνει και να στηρίζεται σε ένα σύγχρονο νομοθετικό και θεσμικό πλαίσιο στο οποίo δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην Ανεξαρτησία της Επιτροπής Ανταγωνισμού, στην «αρχή της ανταγωνιστικής ουδετερό-

τητας» και σε αποτελεσματικά όργανα και διαδικασίες εφαρμογής. Ταυτόχρονα, είναι απαραίτητη η ύπαρξη δράσεων, πολιτικών και θεσμικών οργάνων για τη δημιουργία συνθηκών ελεύθερης εισόδου και εξόδου από τις αγορές μέσω της κατάργησης νομοθετημάτων και κρατικών ρυθμίσεων που αποδυναμώνουν τον ανταγωνισμό και δημιουργούν ρυθμιστικό βάρος και μέσω της μείωσης της διαφθοράς. Τέλος, ένα ακόμα συστατικό που πρέπει να περιλαμβάνει η ΕΠΑ για τη διαφύλαξη αποτελεσματικού ανταγωνισμού στις αγορές είναι τα μέτρα για την ανάπτυξη και εξάπλωση της κουλτούρας του ανταγωνισμού – έτσι ώστε το ανταγωνιστικό πνεύμα και κουλτούρα να διαποτίζουν βαθιά την οικονομία. Η σημασία της Πολιτικής Ανταγωνισμού αναγνωρίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ο Ph. Lowe, γενικός διευθυντής της Γενικής Διεύθυνσης Ανταγωνισμού της ΕΕ το 2007 ανέφερε χαρακτηριστικά: «…η Πολιτική Ανταγωνισμού παίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο στη στρατηγική Ανάπτυ-

103 ★

ξης και Απασχόλησης που υιοθέτησαν οι 25 χώρες της ΕΕ, στο πλαίσιο της αναθεώρησης της στρατηγικής της Λισσαβόνας το 2005». Όπως είχε αναφέρει σε πρόσφατη ομιλία της η (πρώην) Επίτροπος Ανταγωνισμού Kroes (2008), μεταξύ 2004–8, οι αποφάσεις της Διεύθυνσης Ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε θέματα Καρτέλ οδήγησαν σε άμεσα και έμμεσα οφέλη για τους καταναλωτές ύψους 24 δισ. ευρώ. Εξίσου σημαντικά θεωρούνται και τα οφέλη από αποφάσεις που αφορούν κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης και αντιανταγωνιστικές συγκεντρώσεις (συγχωνεύσεις και εξαγορές) επιχειρήσεων. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της επίδρασης της απελευθέρωσης των αγορών και της απορρύθμισης παρουσιάστηκε στις αεροπορικές συγκοινωνίες τη δεκαετία μεταξύ 1992 – 2002, όπου η συχνότητα ταξιδιών σε ΕΕ αυξήθηκε κατά 78% ενώ οι τιμές έπεσαν κατά 66%! Το πρόσφατο άρθρο των Buccirossi et.al.9 περιέχει μια καλή επισκόπηση των εμπειρικών μελετών σχετικά με την επίδραση της ΠΑ στην ανάπτυξη και εξετάζει διεξοδικά την επίδραση ενός δείκτη ποιότητας της ΠΑ (Competition Policy Index, CPI) στον ρυθμό αύξησης της συνολικής παραγωγικότητας (Total Factor Productivity growth) 22 κλάδων σε 12 χώρες του ΟΟΣΑ την περίοδο 1995 – 2005. Βρίσκουν μια σημαντική θετική επίδραση του CPI και δείχνουν ότι η σχέση αυτή μπορεί να ερμηνευτεί ως αιτιώδης. Όπως αναφέρουν καταλήγοντας: “Our results provide support for the argument that investing resources in competition policy is beneficial to the long-term performance of a country’s economy”10. Και άλλες μελέτες, όπως εκείνες των Krakowski M.11 (2005), Dutz M & A. Hayri12 (1999), Mateus A.13 (2010), Jenny F.14 (2008), επιβεβαιώνουν αυτό το αποτέλεσμα. Αν και η αποτελεσματική εφαρμογή της νομοθεσίας περί ανταγωνισμού είναι

104 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | ΟΙ ΚΟΝΟΜ Ι Α

“Η ΕλλAδα Eχει (με την Ουγγαρία) το υψηλότερο Ρυθμιστικό Βάρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όπως αναφέρθηκε και αρχικά η εξέλιξη του δείκτη GCI δείχνει ότι τα πράγματα αντί να βελτιωθούν έχουν χειροτερέψει κατά τη διάρκεια της τελευταίας τετραετίας.” σημαντική, εξίσου ή ακόμη περισσότερο σημαντικές είναι οι άλλες διαστάσεις της ΕΠΑ, όπως η κατάργηση των κρατικών ρυθμίσεων που αποδυναμώνουν τον ανταγωνισμό και η μείωση της διαφθοράς, χωρίς τις οποίες ο ανταγωνισμός δεν θα λειτουργεί ικανοποιητικά. Είναι σαφές ότι κράτη παρεμβαίνουν σε αγορές όχι μόνο σε περιπτώσεις με σημαντικές αποτυχίες της αγοράς αλλά και σε πολλές άλλες περιπτώσεις. Για παράδειγμα, αγορές με επαρκή ένταση ανταγωνισμού, έχουν συχνά υποβληθεί σε υπερβολική ρύθμιση. Οι ρυθμίσεις αυτές πολλές φορές παίρνουν τη μορφή περιορισμών στην είσοδο σε μια αγορά αλλά και ελέγχου τιμών. Το κοινωνικό κόστος αυτών των ρυθμίσεων, το Ρυθμιστικό Βάρος, μπορεί να είναι πολύ σημαντικό. Υπάρχουν ποικίλα παραδείγματα αποτελεσμάτων εμπειρικών μελετών: Περίπου 20% της μείωσης στο ρυθμό αύξησης της παραγωγικότητας εργασίας στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1970 σε σύγκριση με την περίοδο 1958-1965 ήταν αποτέλεσμα της αύξησης των ρυθμίσεων μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1960. Σύμφωνα με την έκθεση του ΟΟΣΑ (2000), απορύθμιση αγορών θα οδηγούσε σε αύξηση του ΑΕΠ μεταξύ 5 και 6% για Γαλλία και Γερμανία και 10% σε Ελλάδα. Η Ελλάδα βρίσκεται στις υψηλότερες θέσεις των χωρών ΟΟΣΑ και EΕ σε Ρυθμιστικό Βάρος σύμφωνα με τις

εκθέσεις του ΟΟΣΑ (2000, 2004) και της ΕΕ (2006). Η Ελλάδα έχει (με την Ουγγαρία) το υψηλότερο Ρυθμιστικό Βάρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όπως αναφέρθηκε και αρχικά η εξέλιξη του δείκτη GCI δείχνει ότι τα πράγματα αντί να βελτιωθούν έχουν χειροτερέψει κατά τη διάρκεια της τελευταίας τετραετίας. Ένα άλλο βασικό στοιχείο της ΕΠΑ είναι και η αντιμετώπιση της Διαφθοράς. Όπως δείχνουν πρόσφατες μελέτες η διαφθορά δημιουργεί κοινωνικό κόστος κυρίως λόγω του ότι δρα σαν ένα πολύ υψηλό εμπόδιο εισόδου σε αγορές (οι γραφειοκράτες επινοούν εμπόδια εισόδου για να μεγιστοποιήσουν το εισόδημα από δωροδοκίες). Σε πρόσφατες εμπειρικές έρευνες, η διαφθορά εμφανίζεται σαν το πιο σημαντικό εμπόδιο στην είσοδο νέων επιχειρήσεων σε αγορές – πιο σημαντικό από τους χρηματοοικονομικούς παράγοντες, τη φορολογία και τις κρατικές ρυθμίσεις (βλ. Campos, Estrin and Proto15 (2010)). Συμπεραίνουμε από τα παραπάνω ότι η Εθνική Πολιτική Ανταγωνισμού έχει στόχο να εξασφαλίσει αρμονία μεταξύ όλων των ρυθμιστικών παρεμβάσεων σε αγορές και της λειτουργίας των ιδιωτικών και των δημόσιων οργανισμών με τις αρχές του ανταγωνισμού. Η επιτυχία της ΕΠΑ εξαρτάται καίρια από τη συνεργασία και τον συντονισμό της Επιτροπής Ανταγωνισμού με την κυβέρνηση, τους κλαδικούς ρυθμιστές και μια Αρχή Αξιολόγησης Κρατικών Ρυθμίσεων, που αναφέρεται παρακάτω. Η σημασία της ΕΠΑ έχει αναγνωριστεί σε πάρα πολλές χώρες, οι οποίες έχουν επενδύσει στη δημιουργία των συστατικών στοιχείων της που αναφέραμε παραπάνω. Παραδείγματα τέτοιων χωρών είναι οι Σκανδιναβικές χώρες, η Ολλανδία, η Αγγλία, οι νέες χώρες της ΕΕ, η Αυστραλία (όπου αναμορφώθηκαν πάνω από 2000 νομοθετήματα στο πλαίσιο της ΕΠΑ), η Τουρκία, η Ινδία (από το 2007) κ.λπ. ❖

1 Nickell, S., 1996. Competition and corporate performance.

Journal of Political Economy 104, pages 724–746. 2 Nickell, S., Nicolitsas, D. and Dryden N., 1997, What makes

firms perform well?, European Economic Review, Vol. 41, Issues 3-5, pages 783-796. 3 Blanchflower, D. and Machin, S., 1996, Product Market

Competition Wages and Productivity: International Evidence from Establishment-Level Data, Annales d’Économie et de Statistique, pages 219-253. 4 Bloom, N. and Van Reenen, J., 2007, Measuring and

Explaining Management Practices Across Firms and Countries, Quarterly Journal of Economics, Vol. 122, No. 4, pages 1351-1408. 5 Venables, A.J., Van Wijnbergen, S., 1993, Trade

liberalization, productivity, and competition: the Mexican experience, mimeo, Centre for Economic Performance, London School of Economics. 6 Baily, M.N. and Gersbach, H., 1995, Efficiency in

manufacturing and the need for global competition. Brookings Papers on Economic Activity (Microeconomics), pages 307–347. 7 Blundell, R., Griffiths, R., Van reenen, J., 1999, Market

Share, Market Value and Innovation in a Panel of British Manufacturing Firms, Review of Economic Studies, Vol. 66, issue 3, pages 529-554. 8 Nicoletti, G., Scarpetta, S. and Boylaud, O., 1999,

Summary indicators of product market regulation with an extension to employment protection legislation, OECD Economics Department Working Papers, No.226. 9 Buccirossi, P., L. Ciari, T. Duso, G. Spagnolo and Cr.

Vitale, 2009, Competition Policy and Productivity Growth: An Empirical Assessment, Centre for Economic Policy Research, Discussion Paper No. 7470. 10 Μετάφραση: «…τα αποτελέσματά μας υποστηρίζουν την

άποψη ότι η επένδυση πόρων στην Πολιτική Ανταγωνισμού είναι ωφέλιμη για μακροχρόνιες επιδόσεις της οικονομίας μιας χώρας.» 11 Krakowski M., 1995, Competition Policy Works:

The Effect of Competition Policy on the Intensity of Competition – An International Cross – Country Comparison, HWWA, Discussion Paper 332. 12 Dutz, M.A., Hayri, A., 1999, Does more intense

competition lead to higher growth?, CEPR, Discussion Paper No. 2249. 13 Mateus A., 2010, Competition and Development: What

Competition Law Regime?, available at SSRN. 14 Jenny F., 2008, The CFI Decision in Microsoft: Why

the European Commission’s guidelines on abuse of dominance are necessary and possible, Competition Policy, Vol.-, issue 2, p.1-10. 15 Campos N., S. Estrin and E. Proto, 2010, Corruption as a

Barrier to Entry: Theory and Evidence, CEPR, Discussion Paper No. DP8061. 16 How Europe’s New Goals Will Pay Off, by Stefan Theil,

Newsweek, December 24, 2010.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΤΣΟΥΛ ΑΚΟΣ | 2011

105

ΚενA στην ΠροσπAθεια για (πρAσινη) ανAπτυξη στην ΕλλAδα

★

Νομοθεσια και θεσμικο πλαισιο Τα έτη 1995, 2000, 2005 και 2010 πραγματοποιήθηκαν σημαντικές τροποποιήσεις της νομοθεσίας και του θεσμικού πλαισίου περί ανταγωνισμού. Με την τελευταία τροποποίηση (2010) η νομοθεσία εκσυγχρονίζεται και εναρμονίζεται σε σημαντικό βαθμό με τα σύγχρονα Ευρωπαϊκά πρότυπα. Ακόμη όμως και με την πρόσφατη τροποποίηση (η οποία δεν έχει ακόμη γίνει νόμος) η ποιότητα της Πολιτικής Ανταγωνισμού στην Ελλάδα είναι πιθανό ότι θα παραμείνει χαμηλή.

«ποιότητα» πρέπει να αξιολογείται με βάση τη δυνατότητα της πολιτικής να αποτρέψει αντι-ανταγωνιστικές πρακτικές που μειώνουν την κοινωνική ευημερία. (βλ. π.χ. Buccirossi et. al. (2009)). Διάφορα χαρακτηριστικά που αφορούν στη νομοθεσία και στο θεσμικό πλαίσιο επηρεάζουν την αποτρεπτική αυτή δυνατότητα. Η Ελλάδα υστερεί ακόμα σημαντικά ως προς τα περισσότερα από αυτά τα χαρακτηριστικά. Ένα ιδιαίτερα σημαντικό χαρακτηριστικό είναι η Ανεξαρτησία της Επιτροπής Ανταγωνισμού από πολιτικές παρεμβάσεις. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό γιατί η παραδοσιακή προσέγγιση ή η πολιτική κουλτούρα στην Ελλάδα βλέπει θετικά άμεσες παρεμβάσεις σε αγορές εκ μέρους του κράτους – με διάφορες «μαλακές» και πιο «σκληρές» μορφές. Η Ποιότητα των «νομικών κανόνων» και διαδικασιών βάσει των οποίων αξιολογούνται υποθέσεις είναι χαμηλή. Ο στόχος στην προκειμένη περίπτωση πρέπει να είναι η ελαχιστοποίηση σφαλμάτων της Επιτροπής. Οι αποφάσεις είναι εσφαλμένες όταν καταδικάζουν πρακτικές οι οποίες δεν μειώνουν την ευημερία των καταναλωτών και δεν τις καταδικάζουν όταν έχουν αυτή την επίδραση. Επίσης μεγάλος αριθμός διαδικαστικών σφαλμάτων,

όπως φαίνεται από τα αποτελέσματα προσφυγών στο Διοικητικό Εφετείο, δημιουργούν σημαντικό κόστος στις επιχειρήσεις. Αν και τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει κάποια βελτίωση στην ποσότητα και ποιότητα των οικονομικών πόρων και του ανθρώπινου δυναμικού της Επιτροπής Ανταγωνισμού και των κλαδικών αρχών που επιφορτίζονται με υποθέσεις ανταγωνισμού, απαιτούνται πολλές αλλαγές ακόμη προς αυτή την κατεύθυνση. Τέλος, η νομοθεσία δεν αντιμετωπίζει το σημαντικό θέμα που αφορά στην «αρχή της ανταγωνιστικής ουδετερότητας» (competitive neutrality principle). Δηλαδή, ο νόμος 703/77 συνεχίζει να μην περιέχει ρητές διατάξεις που θα επιτρέπουν στην ΕΑ να αντιμετωπίζει τις οικονομικές δραστηριότητες των οργανισμών του ευρύτερου δημόσιου τομέα που στρεβλώνουν τον ανταγωνισμό και δυνητικά να τις απαγορεύει – όπως στις περισσότερες σύγχρονες οικονομίες - όπως και να εισηγείται μέτρα για τη δημιουργία περισσότερο ανταγωνιστικών συνθηκών σε περιπτώσεις που κρατικοί φορείς έχουν «δύναμη» και μπορούν να επηρεάσουν τα αποτελέσματα σε αγορές ως προμηθευτές ή ως αγοραστές π.χ. παροχή πληροφοριών, δημόσιοι διαγωνισμοί, υπηρεσίες τοπικής αυτοδιοίκησης. ❖

Κενα Πολιτικης

Τα κενά στην προσπάθεια για ανάπτυξη και μάλιστα για Πράσινη Ανάπτυξη στη χώρα μας εμφανίζονται συγκεκριμένα: • Στη νομοθεσία περί ανταγωνισμού και το θεσμικό πλαίσιο. Το ερώτημα που εύλογα δημιουργείται εδώ είναι γιατί, παρά τις συνεχείς τροποποιήσεις σε νομοθεσία και θεσμικό πλαίσιο, η «ποιότητα» της Πολιτικής Ανταγωνισμού στην Ελλάδα παραμένει χαμηλή; •Σ τη σχέση μεταξύ Πολιτικής Ανταγωνισμού και Περιβαλλοντικής Πολιτικής • Στο λεγόμενο «Advocacy» και στην κουλτούρα του ανταγωνισμού η οποία απουσιάζει από τη χώρα μας. • Στο Ρυθμιστικό Βάρος και στην απουσία βασικών θεσμών, όπως η Ανεξάρτητη Αρχή Αξιολόγησης Κρατικών Ρυθμίσεων.

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ Στη συνέχεια αναλύεται η σημασία και ο ρόλος της Εθνικής Πολιτικής Ανταγωνισμού σε συνδυασμό με μία Περιβαλλοντική Πολιτική.

❝ Υπάρχουν σημαντικές σχέσεις μεταξύ ΠΑ και ΠΠ – συγκεκριμένα μεταξύ της ΠΑ και της στρατηγικής για «Πράσινη Ανάπτυξη» η οποία, σωστά κατά τη γνώμη μου, έχει επιλεγεί από την παρούσα κυβέρνηση... ❞ ☛

106 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | ΟΙ ΚΟΝΟΜ Ι Α

Πολιτικη Ανταγωνισμου & Περιβαλλοντικη Πολιτικη

Ο αναπτυξιακος συσχετισμος Η ύπαρξη μιας Εθνικής Πολιτικής Ανταγωνισμού αποκτά Ι Δ Ι Α I Τ Ε Ρ Η Σ Η Μ Α Σ I Α όταν η χώρα εφαρμόζει μια Περιβαλλοντική Πολιτική στοχεύοντας στην «Πράσινη» Ανάπτυξη. ΑΠΟ ΤΟΝ Γ Ι Α Ν Ν Η Κ Α Τ Σ Ο Υ Λ Α Κ Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

πάρχουν σημαντικές σχέσεις μεταξύ ΠΑ και ΠΠ – συγκεκριμένα μεταξύ της ΠΑ και της στρατηγικής για «Πράσινη Ανάπτυξη» η οποία, σωστά κατά τη γνώμη μου, έχει επιλεγεί από την παρούσα κυβέρνηση. Καταρχάς, συνθήκες αποτελεσματικού ανταγωνισμού μπορούν να υποστηρίξουν σημαντικά την επίτευξη περιβαλλοντικών στόχων στο πλαίσιο μιας καλά σχεδιασμένης περιβαλλοντικής στρατηγικής για «Πράσινη Ανάπτυξη». Αυτό συμβαίνει γιατί, στη στρατηγική για Πράσινη Ανάπτυξη, οι τιμές αντικατοπτρίζουν το κοινωνικό οριακό κόστος περιβαλλοντικών εξωτερικοτήτων και δίνουν τα σωστά κίνητρα για τη μείωση περιβαλλοντικών ρύπων και για

επενδύσεις σε «πράσινες τεχνολογίες». Επιπλέον, ο αποτελεσματικός ανταγωνισμός, με χαμηλά εμπόδια εισόδου, εξασφαλίζει κίνητρα για καινοτομία και ότι η επίτευξη περιβαλλοντικών στόχων γίνεται με τον πιο αποδοτικό τρόπο από πλευράς κόστους. Όπως όμως δείχνει και πρόσφατη έκθεση των Επιτροπών Ανταγωνισμού των Σκανδιναβικών χωρών, πολλές περιβαλλοντικές πολιτικές και μέτρα μπορεί να περιορίσουν τον ανταγωνισμό, και είναι απαραίτητο η ΕΠΑ να αναγνωρίσει τις επιδράσεις αυτές και να τις αντιμετωπίσει. Ο περιορισμός του ανταγωνισμού μπορεί να προκύψει με πολλούς τρόπους: • Με αύξηση της Ελάχιστης Αποτελεσματικής Κλίμακας και, έτσι, του βαθμού συγκέντρωσης στην αγορά.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΤΣΟΥΛ ΑΚΟΣ | 2011

ΚενA στην ΠροσπAθεια για (πρAσινη) ανAπτυξη στην ΕλλAδα

Advocacy – Κουλτοyρα Ανταγωνισμοy

Στην Ελλάδα δεν υπάρχει «κουλτούρα ανταγωνισμού» και αυτό κάνει την αποτελεσματική εφαρμογή της νομοθεσίας και, ακόμη περισσότερο, τη δημιουργία μιας Εθνικής Πολιτικής Ανταγωνισμού εξαιρετικά δύσκολη. Η Επιτροπή Ανταγωνισμού, οι Κλαδικές Ρυθμιστικές Αρχές και η Αρχή Αξιολόγησης Κρατικών Ρυθμίσεων (βλέπε παρακάτω), πρέπει να πρωτοστατήσουν, σε συνεργασία δυνητικά με Ενώσεις Καταναλωτών, στη δημιουργία μιας κουλτούρας ανταγωνισμού στην Ελλάδα με συνέδρια, σεμινάρια και ενημερωτικές καμπάνιες με έμφαση στην επιμόρφωση/ «ευαισθητοποίηση» των επιχειρήσεων, των πολιτών, των δικαστικών αρχών και της πολιτικής ηγεσίας για τα βραχυχρόνια και κυρίως τα μακροχρόνια οφέλη του ανταγωνισμού, για την ανάπτυξη και την ευημερία, για τη σημασία της «αρχής της ανταγωνιστικής ουδετερότητας» και για την ανάγκη αξιολόγησης των επιπτώσεων στον ανταγωνισμό υφιστάμενων και νέων κρατικών ρυθμίσεων. Αν και έχουν ξεκινήσει κάποιες προσπάθειες «ευαισθητοποίησης» από την Επιτροπή Ανταγωνισμού αυτές είναι πολύ λίγες και είναι απαραίτητο να ενταθούν.

107 ★

108 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | ΟΙ ΚΟΝΟΜ Ι Α

“Ο νόμος 703/77

συνεχίζει να μην περιέχει ρητές διατάξεις που θα επιτρέπουν στην ΕΑ να αντιμετωπίζει τις οικονομικές δραστηριότητες των οργανισμών του ευρύτερου δημόσιου τομέα που στρεβλώνουν τον ανταγωνισμό και δυνητικά να τις απαγορεύει –όπως στις περισσότερες σύγχρονες οικονομίες-, όπως και να εισηγείται μέτρα για τη δημιουργία περισσότερο ανταγωνιστικών συνθηκών σε περιπτώσεις που κρατικοί φορείς έχουν «δύναμη» και μπορούν να επηρεάσουν τα αποτελέσματα σε αγορές ως προμηθευτές ή ως αγοραστές.”

• Οι υπάρχουσες επιχειρήσεις με δύναμη στην αγορά μπορεί να υποστηρίζουν αυστηρότερα περιβαλλοντικά standards από αυτά που είναι απαραίτητα, με στόχο να «αυξήσουν το κόστος υπαρκτών και δυνητικών ανταγωνιστών» και έτσι να ενισχύσουν τη δύναμη τους. • « Grandfathering» πολιτικές δημιουργούν εμπόδια εισόδου θέτοντας αυστηρότερα περιβαλλοντικά standards σε νεοεισερχόμενες από ό,τι σε υπάρχουσες επιχειρήσεις. • Οι περιβαλλοντικές ρυθμίσεις αυξάνουν το μη-ανακτήσιμο κόστος εισόδου ή/και των επενδύσεων μεγέθυνσης κάτι που επίσης δυσχεραίνει την ανάπτυξη του ανταγωνισμού. • Συμπράξεις μεταξύ των επιχειρήσεων σε δημοπρασίες των «αδειών ρύπων» πραγματοποιούνται σε αρκετές περιπτώσεις. • Η χρήση Green Public Procurement μπορεί να οδηγήσει στη συμμετοχή και υποβολή προσφορών πολύ λιγότερων επιχειρήσεων. • Συμφωνίες μεταξύ επιχειρήσεων με περιβαλλοντικούς στόχους μπορεί να χρησιμοποιηθούν για να προωθήσουν αντι-ανταγωνιστικές πρακτικές. • Στους κλάδους ανακύκλωσης και διαχείρισης αποβλήτων οι περιβαλλοντικές αρχές συχνά υποστηρίζουν κλαδικές συμφωνίες μεταξύ των επιχειρήσεων που μπορεί να δημιουργούν σημαντικά προβλήματα ανταγωνισμού. Για όλους τους ανωτέρω λόγους, οι Αρχές Ανταγωνισμού στο πλαίσιο της ΕΠΑ έχουν ένα πολύ σημαντικό ρόλο να παίξουν στην εφαρμογή της στρατηγικής πράσινης ανάπτυξης. Πρέπει να αναγνωρίζουν και να αναλύουν περιβαλλοντικές ρυθμίσεις με αρνητικές επιπτώσεις στον ανταγωνισμό. Επίσης, σε συνεργασία με τις περιβαλλοντικές αρχές πρέπει να αξιολογούν τις

επιπτώσεις στον ανταγωνισμό περιβαλλοντικών πολιτικών και ρυθμίσεων και να συγκρίνουν τα περιβαλλοντικά οφέλη με το κοινωνικό κόστος που ενδεχομένως δημιουργείται από τη μείωση του ανταγωνισμού. Το Competition Assessment Toolkit του ΟΟΣΑ (2006) προσφέρει πολύ χρήσιμες οδηγίες για Αρχές Ανταγωνισμού και άλλες (κλαδικές ρυθμιστικές) Αρχές σχετικά με την αναθεώρηση περιβαλλοντικών ρυθμίσεων έτσι ώστε να ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος αρνητικών επιπτώσεων στον ανταγωνισμό.

Η σημασία μιας Ανεξάρτητης Αρχής Αξιολόγησης Στην Ελλάδα, το εξαιρετικά πολύπλοκο, αναποτελεσματικό και δυσχερές περιβάλλον κρατικών ρυθμίσεων, οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι ξένες επιχειρήσεις που επιθυμούν να επενδύσουν στην Ελλάδα, σε συνδυασμό με το σχετικά μικρό μέγεθος των αγορών, αποτελούν σημαντικά εμπόδια στην ανάπτυξη του ανταγωνισμού (και της επιχειρηματικότητας) και, όπως ήδη αναφέρθηκε, η Ελλάδα έχει το υψηλότερο Ρυθμιστικό Βάρος μεταξύ χωρών της ΕΕ και ένα από τα υψηλότερα στον ΟΟΣΑ. Αν και με τη νέα τροποποίηση του ν.703/77 γίνεται ένα χρήσιμο πρώτο βήμα, δίνοντας στην ΕΑ τη δυνατότητα να γνωμοδοτεί επί διατάξεων σχεδίων νόμων που ενδεχομένως εισάγουν κρατικά ή άλλης φύσης ρυθμιστικά εμπόδια, δεν υπάρχει θεσμικό πλαίσιο αξιολόγησης κρατικών ρυθμίσεων, με εξουσίες κατάργησης ρυθμίσεων και απαγόρευσης νέων ρυθμίσεων που αναμένεται να έχουν σημαντική αρνητική επίδραση στον ανταγωνισμό. Απαιτείται λοιπόν η δημιουργία μιας ανεξάρτητης Αρχής Αξιολόγησης των Επιδράσεων Κρατικών Ρυθμίσεων (Regulatory Impact Assessment Authority).

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΤΣΟΥΛ ΑΚΟΣ | 2011

ΚενA στην ΠροσπAθεια για (πρAσινη) ανAπτυξη στην ΕλλAδα

Ανεξάρτητη Αρχή Αξιολόγησης Κρατικών Ρυθμίσεων Βασική αρμοδιότητα της Αρχής θα είναι η αξιολόγηση κρατικών ρυθμίσεων, σε συνεργασία με την EA και τις άλλες Ρυθμιστικές Αρχές. Ο στόχος είναι η σημαντική μείωση του Ρυθμιστικού Βάρους. Για να επιτευχθεί ο στόχος, η ΑΑΚΡ πρέπει να έχει εξουσίες απλοποίησης ή και κατάργησης πολλών κρατικών ρυθμίσεων και απαγόρευσης νέων ρυθμίσεων, που αναμένεται να έχουν σημαντική αρνητική επίδραση στον ανταγωνισμό. Μέσω της ΑΑΚΡ θα πραγματοποιείται συστηματικός έλεγχος όλων των νόμων και κατάργηση όλων των διοικητικών μέτρων που περιορίζουν την είσοδο και έξοδο επιχειρήσεων από αγορές ή/και που προστατεύουν τις ελληνικές επιχειρήσεις από τον ανταγωνισμό ξένων επιχειρήσεων. Επίσης, αρμοδιότητα της ΑΑΚΡ θα είναι και η αξι-

ολόγηση όλων των νέων μέτρων που δυνητικά επηρεάζουν τις αγορές με κριτήριο τις επιδράσεις τους στον ανταγωνισμό βάσει μεθοδολογιών «regulatory impact assessment» που χρησιμοποιούνται σε πολλές χώρες. Η θεσμική υπόσταση των ΑΑΚΡ ποικίλει σε διαφορετικές χώρες. Στην Αυστραλία η Αρχή αποτελεί τμήμα (το Office of Regulation Review) μιας Ανεξάρτητης Αρχής Παραγωγικότητας (Productivity Commission). Στην Αγγλία υπάρχει ειδική παρά-τω-πρωθυπουργώ (Cabinet Office) Μονάδα που συνεργάζεται στενά με ειδικό τμήμα του Office of Fair Trading (της Αγγλικής Επιτροπής Ανταγωνισμού). Στην Ολλανδία, στην οποία η μείωση του Ρυθμιστικού Βάρους αποτελεί μια από τις 3 βασικές προτεραιότητες της κυβέρνησης για τη βελτίωση της οικονομίας, η κυβέρνηση ίδρυσε μία Ανεξάρτητη Αρχή, την ACTAL (Dutch Advisory Board on Regulatory Burden) με το σκοπό

109 ★

αυτό. Στις ΗΠΑ, με την πιο μακροχρόνια εμπειρία σε ΑΑΚΡ, το Small Business Administration Office of Advocacy, που έχει τον ρόλο μιας ΑΑΚΡ, αναφέρεται κατευθείαν στον Πρόεδρο. Αναμφισβήτητα, αν για χώρες όπως οι ανωτέρω αναφερόμενες, η ύπαρξη AΑΚΡ θεωρείται απαραίτητη, πόσο μάλλον θα πρέπει να θεωρείται απαραίτητη και για την Ελλάδα στην οποία οι στρεβλώσεις στον ανταγωνισμό και το ρυθμιστικό βάρος αποτελούν πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα. Η ίδρυση μιας νέας Ανεξάρτητης Αρχής δεν είναι βέβαια απολύτως απαραίτητη. Θα μπορούσε να δημιουργηθεί Ειδική Μονάδα στην ΕΑ. Αυτό όμως προϋποθέτει ότι θα κατοχυρωθεί απολύτως η ανεξαρτησία της ΕΑ και θα υπάρξει ρητή διάταξη στον ν.703/77 για την υποχρέωση των Υπουργείων να ζητήσουν και να ζητούν από την ΕΑ την αξιολόγηση κρατικών ρυθμίσεων που επηρεάζουν τον ανταγωνισμό. ❖

Μ α κ ρυς δ ρο μ ος Ας συνοψίσουμε συμπερασματικά τις προβληματικές και τις θέσεις που αναπτύχθηκαν τόσο στο άρθρο για τα κενά που εντοπίζονται στην προσπάθεια για ανάπτυξη στη χώρα με τις προβληματικές και τις θέσεις στο παρόν άρθρο για την Πολιτική Ανταγωνισμού και την Περιβαλλοντική Πολιτική.

ε πρόσφατο άρθρο του Newsweek η Ελλάδα αναφέρεται ως μια χώρα «μοναδική στη δυσλειτουργικότητα» και ως το «πλέον σπάταλο και διεφθαρμένο δυτικό κράτος». Συγχρόνως, αναφέρεται ότι η κυβέρνηση, σε μια περίοδο πολύ μεγάλης δημοσιονομικής κρίσης, κάνει μια σοβαρή προσπάθεια «να αλλάξει αυτά τα δεδομένα» και ότι «ξεκίνησε με την κατάργηση των αυστηρών ελέγχων σε πολλούς τομείς της ελληνικής οικονομίας, απελευθερώνοντας για πρώτη φορά τον ανταγωνισμό». Δυστυχώς, το νομοθετικό πλαίσιο περί ανταγωνισμού έχει ακόμα σημαντικές αδυναμίες, ιδιαίτερα σε σχέση με θέματα ανεξαρτησίας

της Επιτροπής Ανταγωνισμού και την ποιότητα των νομικών κανόνων και δεν έχει ολοκληρωθεί το θεσμικό πλαίσιο μιας Εθνικής Πολιτικής Ανταγωνισμού - δεν υπάρχει Αρχή ή Μονάδα Αξιολόγησης Κρατικών Ρυθμίσεων. Ταυτόχρονα, δεν φαίνεται να αναγνωρίζονται και να αξιολογούνται οι σημαντικές επιπτώσεις της περιβαλλοντικής πολιτικής για «πράσινη» ανάπτυξη στον ανταγωνισμό ενώ τα μέτρα για την ανάπτυξη και εξάπλωση της κουλτούρας του ανταγωνισμού ήταν για πολλά χρόνια ανύπαρκτα με αποτέλεσμα το πνεύμα του ανταγωνισμού να μην έχει διαποτίσει την οικονομία αλλά ούτε και την πολιτική κουλτούρα. Η Ελλάδα βρίσκεται ακόμη μακριά από το να έχει μια συγκροτημένη Εθνική Πολιτική Ανταγωνισμού που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να δημιουργηθούν συνθήκες αποτελεσματικού ανταγωνισμού στην οικονομία μας, συνθήκες που είναι με τη σειρά τους απαραίτητες για την επίτευξη ανάπτυξης, ιδιαίτερα «πράσινης» ανάπτυξης. Σίγουρα γίνονται σημαντικά βήματα, αλλά η κυβέρνηση έχει ένα μακρύ και δύσκολο δρόμο για να «αλλάξει τα δεδομένα».

110 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Α & Τ Α Σ Ε Ι Σ | Η Ε λ λ A δ α k a i ο Μ η χ α ν ι σ μ O ς Ε π ι τ H ρ η σ ης

ΜΝΗΜΟΝΙΟ

μαθηματα

δημοσιονομικησ διαχειρΙσησ

Αναπoφευκτη εξeλιξη

Χωρίς δημοσιονομική προσαρμογή ακόμη και μια οργανωμένη χρεοκοπία και περικοπή του χρέους δεν θα έλυνε τα προβλήματα. Αργά ή γρήγορα (μάλλον γρήγορα) η χώρα, κάνοντας μεγάλα ελλείμματα, θα συσσώρευε χρέη και θα επέστρεφε στην ίδια κατάσταση που βρέθηκε το 2009-2010. Μάλιστα τότε η θέση της στις διεθνείς αγορές θα ήταν χειρότερη γιατί το ιστορικό της χρεοκοπίας θα τροφοδοτούσε τη δυσπιστία των δανειστών. Ο πρόεδρος της ΕΚΤ, Ζαν Κλοντ Τρισέ, σε κάθε ευκαιρία τονίζει την ανάγκη μείωσης των ελλειμμάτων για την αποτροπή μιας νέας κρίσης.

ΠΑΝΟΣ ΚΑ Ζ ΑΚΟΣ | 2011

ΜΝΗΜΟΝΙΟ: Η ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΒΛΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΠΟΤΥΧΙΩΝ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Το Μνημόνιο λειτουργεί ως μοχλός ενός εκσυγχρονισμού που οι εγχώριες πολιτικές δυνάμεις δεν είχαν καταφέρει να κινήσουν Α Υ Τ Ο Δ Υ Ν Α Μ Α , έγκαιρα, αποτελεσματικά και με δημοκρατική νομιμοποίηση. Θα μπορούσε να επικριθεί κυρίως για όσα παραλείπει, και κυρίως γιατί δεν αποδίδει την οφειλόμενη σημασία σε ζητήματα Τ Η Ρ Η Σ Η Σ Τ Ο Υ Ν Ο Μ Ο Υ , περιβάλλοντος και χωροταξίας που σήμερα Σ Υ Ν Δ Ε Ε Τ Α Ι με ένα Ρ Υ Θ Μ Ι Σ Τ Ι Κ Ο Χ Α Ο Σ που ευνοεί τη Δ Ι Α Φ Θ Ο Ρ Α , σε ζητήματα απονομής της δικαιοσύνης, επενδυτικών προτεραιοτήτων, παιδείας. Αυτά όμως είναι έργο της εκλεγμένης κυβέρνησης στην οποία εναπόκειται η αναμόρφωση του «μοντέλου πολιτικής» της χώρας.

ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΝΟ Κ Α Ζ Α Κ Ο ΟΜΟΤΙΜΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

ο Μνημόνιο περιέχει ένα συνεκτικό πρόγραμμα φιλελεύθερης κοπής. Η συγκατάθεση της ελληνικής κυβέρνησης για την εφαρμογή του ήταν όρος για τη χρηματοδοτική συνδρομή (δάνεια) ύψους 110 δισ. ευρώ από την ΕΕ, το ΔΝΤ και τα κράτη μέλη της Ευρωζώνης. Το πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής του Μνημονίου συνοψίζεται ως εξής: Δημοσιονομική εξυγίανση, μεταρρυθμίσεις που ανοίγουν τις αγορές, θεσμικός εκσυγχρονισμός1. Η εφαρμογή του σχεδίου (του προγράμματος προσαρμογής) είναι τιτάνειο έργο. Πρέπει μέσα σε σύντομο σχετικά χρονικό διάστημα να γίνουν αλλαγές που είναι αναπόφευκτες και έπρεπε να είχαν αρχίσει να εφαρμόζονται σταδιακά πριν από δέκα τουλάχιστον χρόνια. Τώρα πήραν τη μορφή μιας απότομης «θεραπείας σοκ» σε μια απροετοίμαστη κοινωνία. Τη θεραπεία έχει αναλάβει μια εξίσου απροετοίμαστη για το έργο αυτό πολιτική ελίτ (με εξαιρέσεις) και με πολιτικούς θεσμούς τους οποίους εξουσιάζει ακόμα το παρελθόν τους. Πάντως, με δεδομένες τις δομικές ακαμψίες της χώρας και την ιδεολογική κληρονομιά του κυβερνώντος κόμματος, δεν πρέπει να υποτιμηθεί ό,τι έγινε από τον Φεβρουάριο-Μάρτιο του 2010 ως τώρα.2

111 ★

112 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Α & Τ Α Σ Ε Ι Σ | Η Ε λ λ A δ α k a i ο Μ η χ α ν ι σ μ O ς Ε π ι τ H ρ η σ ης

Η θετική όψη Αν το Μνημόνιο εφαρμοσθεί (με τις απαραίτητες «επικαιροποιήσεις») θα έχει, μακροχρόνια, θετικές επιπτώσεις στην οικονομία και τους θεσμούς της χώρας παρά μερικές σοβαρές ατέλειες και το βραχυχρόνιο κόστος. Σημειώνω εκ προοιμίου ότι στη συγκυρία του 2010 δεν υπήρχε επεξεργασμένη εναλλακτική λύση, ούτε

“Το Ανοιγμα

των κλειστών επαγγελμάτων αποτελεί μεν αναπόσπαστο μέρος της ευρύτερης αναδόμησης του εκτεταμένου προσοδοθηρικού καθεστώτος της χώρας, αλλά μπορεί οι προσδοκίες για την ανάπτυξη και απασχόληση να αποδειχθούν υπερβολικές τουλάχιστον σε μια μεσοπρόθεσμη οπτικήμε την εξαίρεση των οδικών μεταφορών.”

χρόνος για να γίνει κάτι τέτοιο. Το μόνο που θα μπορούσε να είχε συμβεί είναι μια μονομερής στάση πληρωμών με ανυπολόγιστο οικονομικό και πολιτικό κόστος. Αυτήν ακριβώς απέτρεψε το Μνημόνιο. Η τελική επιτυχία θα εξαρτηθεί και από εξωτερικούς παράγοντες που όμως δεν θα μας απασχολήσουν εδώ. Σχεδιάζονται ήδη αφενός μεν η επιμήκυνση των προθεσμιών αποπληρωμής και χάριτος για τον έκτακτο δανεισμό από ΕΕ και κράτη μέλη της ΕΕ και αφετέρου η αναμόρφωση του συστήματος οικονομικής διακυβέρνησης στην ΕΕ. Επιτυχία σημαίνει επιστροφή στην ανάπτυξη. Οι προτάσεις του Μνημονίου για δημοσιονομική εξυγίανση και οικονομικές μεταρρυθμίσεις και άλλες θεσμικές αλλαγές υπακούουν, γενικά, στην οικονομική λογική με την εμμονή της στην αποτελεσματική χρήση των πόρων (efficiency) σε αντίθεση με πελατειακές λογικές. Οι διαρθρωτικές προσαρμογές στοχεύουν στο να δουλεύει καλύτερα η οικονομία σε σύγκριση με ό,τι γνωρίζαμε ως τώρα και η δημοσιονομική διαχείριση να προάγει τις ικανότητες της χώρας να παράγει αγαθά και υπηρεσίες. Ειδικά, η δημοσιονομική προσαρμογή, αν πετύχει, θα έχει μια ισχυρή αναπτυξιακή επίπτωση. Θα επαναφέρει τα επιτόκια σε λογικά επίπεδα, θα εξαλείψει τις αβεβαιότητες που προκαλεί η άνοδός τους και, έτσι, θα ανανεώσει τις προοπτικές για επενδύσεις και ανάκαμψη. Με τον τρόπο αυτό θα αποτρέψει επίσης μια απότομη και «ανοργάνωτη» χρεοκοπία με ανυπολόγιστο πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό κόστος. Χωρίς δημοσιονομική προσαρμογή ακόμη και μια (οργανωμένη χρεοκοπία και περικοπή του χρέους) δεν θα έλυνε τα προβλήματα. Αργά η γρήγορα (μάλλον γρήγορα) η χώρα, κάνοντας μεγάλα ελλείμματα, θα συσσώρευε χρέη και θα επέστρεφε στην ίδια κατάσταση που βρέθηκε το 2009-2010. Μάλιστα τότε η θέση της στις διεθνείς αγορές θα ήταν χειρότερη

γιατί το ιστορικό της χρεοκοπίας θα τροφοδοτούσε τη δυσπιστία των δανειστών. Επομένως, η δημοσιονομική προσαρμογή, αν πετύχει, θα αλλάξει το μοντέλο που στηριζόταν σε διαρκή ελλείμματα (και πελατειακές διευθετήσεις) και θα φέρει το χρέος σε ένα «διατηρήσιμο μονοπάτι» με την εφαρμογή ενός αξιόπιστου σχεδίου προσαρμογής. Αλλά, η προσαρμογή δεν εξαντλείται στην περικοπή των ελλειμμάτων με περικοπές μισθών και συντάξεων. Η κυβέρνηση πρέπει συμπληρωματικά, όπως προβλέπει το Μνημόνιο, να ελέγξει τις δαπάνες που θα επηρεάζονται ολοένα και περισσότερο από τη γήρανση του πληθυσμού. Τώρα, οι μεταρρυθμίσεις - αυτές που προβλέπει και όσες δεν προβλέπει το Μνημόνιο αποτελούν το κλειδί για μια διατηρήσιμη δημοσιονομική ισορροπία και ανάπτυξη κατά τις επίσημες προσδοκίες και την ακαδημαϊκή σοφία 3. Οι προσδοκίες για τις ποσοτικές επιπτώσεις των μεταρρυθμίσεων εμφανίζονται σχετικά αόριστες, όμως μπορούν να γίνουν συγκεκριμένες επί τη βάσει καθαρών υπολογισμών και εμπειρικών ερευνών. Π.χ. Π.χ. το ΙΟΒΕ υπολογίζει ότι η εκλογίκευση του ρυθμιστικού συστήματος των αγορών μπορεί να επιφέρει αύξηση του ΑΕΠ κατά 13,2 ποσοστιαίες μονάδες τα επόμενα πέντε χρόνια. Ανάλογου μεγέθους εκτιμήσεις είχαν κάνει πολύ νωρίτερα το ΚΕΠΕ4 και ο ΟΟΣΑ. Σύμφωνα με έρευνα του Brookings Institute η καταπολέμηση της διαφθοράς μπορεί να μειώσει τα δημοσιονομικά ελλείμματα κατά 4 εκατοστιαίες μονάδες και έτσι να λειτουργήσει αναπτυξιακά 5. Πόρισμα ειδικής επιτροπής του υπουργείου Οικονομικών και Ναυτιλίας εκτιμά «κέρδη» 1,1 δισ. ευρώ για την Ελλάδα από την άρση του καμποτάζ για τα κρουαζερόπλοια.6 Σε ορισμένες περιπτώσεις ο υπολογισμός είναι σχεδόν παιδική άσκηση: Π.χ. τα οφέλη από την αναδιάρθρωση του ΟΣΕ! Τέλος, σύμφωνα

ΠΑΝΟΣ ΚΑ Ζ ΑΚΟΣ | 2011

ΜΝΗΜΟΝΙΟ: Η ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΒΛΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΠΟΤΥΧΙΩΝ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

με εκτιμήσεις της Επιτροπής, η πρόσβαση ιδιωτών στα λιγνιτικά αποθέματα θα προκαλέσει επενδύσεις ύψους 4 δισ. ευρώ, θα αποφέρει περίπου 2 δισ. ευρώ έσοδα στο δημόσιο (ή και περισσότερα, ανάλογα με τη μέθοδο πρόσβασης που θα επιλεγεί), θα βελτιώσει τη χρήση των πόρων από τη ΔΕΗ λόγω της ανταγωνιστικής πίεσης και θα συνεισφέρει στην ενεργειακή ασφάλεια της χώρας.7 Πρέπει όμως να συζητηθεί αν οι αναπτυξιακές προσδοκίες που συνδέονται με ορισμένες μεταρρυθμίσεις είναι βάσιμες ή αν προκύπτουν από απλουστευτικά μοντέλα που δεν λαμβάνουν υπόψη την ιδιαίτερη κατάσταση στην Ελλάδα ή τις διεθνείς εμπειρίες. Τα δεδομένα σε κάθε κλειστό επάγγελμα (κλειστό με ή χωρίς εισαγωγικά) διαφέρουν. Π.χ. το άνοιγμα του συμβολαιογραφικού επαγγέλματος απειλεί να αυξήσει το κόστος των σχετικών συναλλαγών, αν μειώσει την ποιότητα και αποδεικτική δύναμη των συμβολαίων. Αυτό θα προκαλούσε περισσότερες δικαστικές διενέξεις και, επί πλέον, μεταβίβαση εισοδημάτων από τους συμβαλλόμενους και συμβολαιογράφους στους δικηγόρους!8 Βέβαια, εντελώς διαφορετικά τίθεται το θέμα των ελαχίστων αμοιβών που είναι από τις υψηλότερες στην Ευρώπη και πρέπει να διαχωρισθεί σαφώς από τις λοιπές ρυθμίσεις. Το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων αποτελεί μεν αναπόσπαστο μέρος της ευρύτερης αναδόμησης του εκτεταμένου προσοδοθηρικού καθεστώτος της χώρας, αλλά μπορεί οι προσδοκίες για την ανάπτυξη και απασχόληση να αποδειχθούν υπερβολικές τουλάχιστον σε μια μεσοπρόθεσμη οπτική- με την εξαίρεση των οδικών μεταφορών, όπου ανακύπτουν κυρίως προβλήματα αποζημίωσης των θιγόμενων. Επίσης, υπερβολικές είναι ενδεχομένως οι προσδοκίες για τις επιπτώσεις των νέων μέτρων ευελιξίας στις αγορές εργασίας,

δεδομένου ότι οι τελευταίες ήδη εμφανίζουν υψηλό βαθμό πραγματικής ευελιξίας: Σήμερα, 33% των εργαζομένων είναι ανασφάλιστοι, 50% των προσλήψεων εργαζομένων γίνεται ήδη με καθεστώς μερικής απασχόλησης ενώ άλλο ένα μεγάλο ποσοστό τους απασχολείται προσωρινά κλπ.9 Οι συνθήκες (και κανόνες) στον ιδιωτικό τομέα είναι ήδη εκ διαμέτρου αντίθετες με εκείνες που επικρατούν στο δημόσιο. Συμπυκνωμένα, η ανάπτυξη, θα πηγάσει κυρίως από άλλες πηγές: Επενδύσεις στις υποδομές (που όμως το 2009 και 2010 μειώθηκαν δραματικά) με ριζικές αλλαγές στις προτεραιότητες τους, δημοσιονομική εξυγίανση που θα εξαλείψει τις αβεβαιότητες για τη μελλοντική συμπεριφορά του κράτους έναντι των επιχειρήσεων και των ατόμων, αποτελεσματικότερη Δημόσια Διοίκηση, στην οποία εισάγονται οι αρχές της λογοδοσίας, της αξιολόγησης και της ευθύνης, καταπολέμηση της διαφθοράς, απλοποίηση της νομοθεσίας (π.χ. για απαλλοτριώσεις!), άλλες διαρθρωτικές αλλαγές που ήδη επιχειρούνται (ΔΕΚΟ, νοσοκομεία), άνοιγμα της αγοράς ενέργειας, τομές σε ζητήματα χωροταξίας (που όμως δεν προβλέπονται ευθέως στο Μνημόνιο) κ.λπ. Όλα αυτά θα δημιουργήσουν ένα ευνοϊκό κλίμα για νέες ιδιωτικές παραγωγικές επενδύσεις. Τέλος, το Μνημόνιο τονίζει τη σημασία θεσμικών αλλαγών (π.χ. στη φορολογική διοίκηση) ώστε να διασφαλισθεί η βιωσιμότητα των λύσεων και συνιστά μέτρα στήριξης των χαμηλών εισοδημάτων. Παρά τις επιφυλάξεις για επιμέρους μέτρα, το ευρύ και φιλόδοξο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων συνεπάγεται, συνολικά τη συστηματική αντιμετώπιση των αποτυχιών του κράτους και, συναφώς, ένα σοβαρό μετασχηματισμό της οργάνωσης του κράτους και της οικονομίας - τη μετάβαση από μια κοινωνία προσοδούχων (rent-seeking society) με

113 ★

εκτεταμένη μικροδιαφθορά σε μια κοινωνία στην οποία αποκαθίστανται διαμετρικά αντίθετες αξίες. Πιο προκλητικά: Είναι ένα ριζοσπαστικό και κατά βάση φιλελεύθερο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων. Χωρίς να απορρίπτουμε μερικές σημαντικές επισημάνσεις της κριτικής για το κόστος και τις αβεβαιότητες της πολιτικής προσαρμογής, το Μνημόνιο λειτουργεί ως μοχλός ενός εκσυγχρονισμού που οι εγχώριες πολιτικές δυνάμεις δεν είχαν καταφέρει να κινήσουν αυτοδύναμα, έγκαιρα, αποτελεσματικά και με δημοκρατική νομιμοποίηση. Αν δεν πετύχει η πολιτική προσαρμογής για οποιουσδήποτε λόγους, η χώρα κινδυνεύει να εισέλθει σε μια μακρά περίοδο σχετικής οικονομικής παρακμής, να δει δηλαδή το επίπεδο ευημερίας (μετρούμενο με το κατά κεφαλή εισόδημα) να απομακρύνεται από εκείνο των άλλων χωρών της ΕΕ και της ευρωζώνης. Ήδη το κατά κεφαλή εισόδημα (ΑΕΠ) υποχώρησε κατά 4% το 2010. Περαιτέρω μείωση προβλέπεται για το 2011. Δεν είναι βέβαιο τι θα ακολουθήσει. Αλλά, θα ήταν παράλειψη αν δεν παραπέμπαμε σε παράγοντες που μπορεί εξουδετερώσουν μέρος των θετικών επιπτώσεων του Μνημονίου.

Όρια και αστάθμητοι εξωτερικοί παράγοντες Το εξωτερικό περιβάλλον αποτελεί ένα παράγοντα αβεβαιότητας για το τι τελικά μπορεί να επιτύχει το Μνημόνιο. Οι επιδόσεις της οικονομίας εξαρτώνται όχι μόνον από την ποιότητα της πολιτικής (βλ. πιο κάτω) αλλά και από αστάθμητους παράγοντες όπως η ισοτιμία του ευρώ, η πορεία της ευρωπαϊκής οικονομίας και οι επιπτώσεις των δρομολογημένων μεταρρυθμίσεων στην οικονομική διακυβέρνηση της ΕΕ. Ιδιαίτερα μας ενδιαφέρει η ισοτιμία

114 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Α & Τ Α Σ Ε Ι Σ | Η Ε λ λ A δ α k a i ο Μ η χ α ν ι σ μ O ς Ε π ι τ H ρ η σ ης

του ευρώ έναντι των ξένων νομισμάτων. Η ανατίμηση του ευρώ έχει δύο αρνητικά αποτελέσματα που αφορούν και την ελληνική πολιτική: Πρώτον, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τις εξαγωγές και, επομένως, τους ρυθμούς μεγέθυνσης της ευρωπαϊκής οικονομίας, η οποία ως το καλοκαίρι 2010 επωφελείτο από την υποτίμησή του.

“YπερβολικΕς εΙναι

ενδεχομένως οι προσδοκίες για τις επιπτώσεις των νέων μέτρων ευελιξίας στις αγορές εργασίας, δεδομένου ότι οι τελευταίες ήδη εμφανίζουν υψηλό βαθμό πραγματικής ευελιξίας: Σήμερα, 33% των εργαζομένων είναι ανασφάλιστοι, 50% των προσλήψεων εργαζομένων γίνεται ήδη με καθεστώς μερικής απασχόλησης, ενώ άλλο ένα μεγάλο ποσοστό τους απασχολείται προσωρινά.”

Μια μείωση των ρυθμών μεγέθυνσης στην ΕΕ θα επηρεάσει αρνητικά τις ελληνικές εξαγωγές. Δεύτερον, θα δυσκολέψει τις ελληνικές εξαγωγές που κατά το μεγαλύτερο μέρος τους κατευθύνονται σε χώρες εκτός ευρωζώνης. Συναφώς, ο τουρισμός που είναι ο μεγαλύτερος κλάδος υπηρεσιών και δεν κατάφερε να ανακάμψει την εποχή του υποτιμημένου ευρώ, θα υποφέρει περισσότερο. Η ανατίμηση του ευρώ καθιστά δυσκολότερη τη δημοσιονομική προσαρμογή, ενώ εξουδετερώνει μέρος του οφέλους ανταγωνιστικότητας που αναμένεται από τις μεταρρυθμίσεις. Αυτή είναι μια πηγή αβεβαιότητας που εκφεύγει από τον έλεγχο των ελληνικών αρχών. Επίσης, το πρόγραμμα προσαρμογής δεν είχε λάβει υπόψη μερικές ιδιαιτερότητες της ελληνικής οικονομίας όπως η κυριαρχία των πολύ μικρών, οικογενειακών επιχειρήσεων που ακόμη και σε μια μεγάλη ύφεση αντιστέκονται αυξάνοντας τις τιμές. Η δομή των επιχειρήσεων και της κοινωνίας αποτελούν βασικό στοιχείο των αρχικών συνθηκών τις οποίες αντιμετωπίζει η πολιτική προσαρμογής. Προσθέτω, συναφώς, ότι δεν είναι βέβαιο αν θα αντέξει η πολιτική της «πραγματικής υποτίμησης», όπως δείχνει η διεθνής εμπειρία. Τέλος, το πρόγραμμα υποτίμησε τις δυνατότητες μιας συμπληρωματικής αναπτυξιακής πολιτικής άμεσης απόδοσης (π.χ. της επιταχυμένης εφαρμογής του ΕΣΠΑ), που θα αντιστάθμιζε τη λιτότητα και, το σπουδαιότερο, θα βελτίωνε τη θέση της χώρας στον διεθνή καταμερισμό των έργων. Εν τούτοις, συνολικά αποτιμώμενο, το Μνημόνιο per se περιέχει ένα σχετικά συνεκτικό και ισορροπημένο πρόγραμμα δράσης. Και, σε κάθε περίπτωση, δεν αποκλείει διορθωτικές κινήσεις από την πλευρά της Ελλάδας και της «τριμερούς» που εποπτεύει την εφαρμογή του. ❖

1 ΝΟΜΟΣ 3845/2010 «Μέτρα για την εφαρμογή του μηχανι-

σμού στήριξης της ελληνικής οικονομίας από τα κράτη μέλη της Ζώνης του Ευρώ και το ΔΝΤ», ΦΕΚ Α 65/ 6.5.2010. Το «Μνημόνιο οικονομικής και χρηματοπιστωτικής πολιτικής» περιλαμβάνεται ως παράρτημα ΙΙΙ του Νόμου. 2 Συνολικές εικόνες δίνουν διάφορα κείμενα της ΕΕ και

του ΔΝΤ. Βλ. EUROPEAN COMMISSION – Directorate General for Economic and financial affairs The Economic Adjustment Programme for Greece, First review 2010, Occasional paper 68, August 2010. 3 Η σχετική έρευνα είναι απέραντη και θα ήταν μάταιο να

επιχειρήσουμε εδώ την επισκόπησή της. Βλ. όμως την οικονομική βιβλιογραφία στην αγγλική από έλληνες ερευνητές του εξωτερικού στο LYKOGIANNIS, Athanasios The Greek post-war economy 1945-2005. A bibliography, Alyco, Athens 2010. 4 Βλ. πολυγραφημένο κείμενο του ΚΕΠΕ για τα κλειστά επαγ-

γέλματα που δόθηκε στον υπουργό οικονομίας το 2000, σελ. 4-6. Το 2008 το ΚΕΠΕ, σε συνεργασία με την Copenhagen Economics, συνέταξε νέα μελέτη για την απελευθέρωση 13 κλάδων στον τομέα των υπηρεσιών. Τα συμπεράσματα είναι πάλι ότι η απελευθέρωση μόνο των 13 κλάδων θα αυξήσει το ΑΕΠ περίπου κατά 1,5 ποσοστιαίες μονάδες, τους πραγματικούς μισθούς κατά 0,4% κλπ. Βλ. εφημερίδα η Καθημερινή 18.5.2009. 5 KAUFMANN, Daniel Can corruption adversely affect

public finances in industrialized countries?, The Brookings Institution April 19, 2010. 6 Βλ. εφημερίδα η Καθημερινή 13.5.2010. 7 EUROPEAN COMMISSION – Directorate General for

Economic and financial affairs The Economic Adjustment Programme for Greece, First review 2010, Occasional paper 68, August 2010, p. 48. 8 Βλ. ενδιαφέρουσα επιστολή του Ι. Κωτούλα στην εφημερίδα

η Καθημερινή, 23.9.2010. 9 Στοιχεία του Σώματος Επιθεωρητών Εργασίας (ΣΕΠΕ) για

τις προσλήψεις Ιανουαρίου-Αυγούστου 2010 κ.α.

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ Στη συνέχεια συζητούμε τα επίμαχα σημεία του Μνημονίου.

❝ Η σταθεροποίηση του χρέους ως % ΑΕΠ είναι δυνατή αν το πρωτογενές πλεόνασμα είναι ίσο με τη διαφορά μεταξύ επιτοκίου και ρυθμού μεγέθυνσης επί τον λόγο χρέους. ❞ ☛

ΠΑΝΟΣ ΚΑ Ζ ΑΚΟΣ | 2011

ΜνΗΜονιο: Η σΥστΗΜατιΚΗ αντιΜΕτΩπισΗ τΗσ αναΒλΗτιΚοτΗτασ Και τΩν αποτΥχιΩν τοΥ ΚρατοΥσ

115 ★

ΜΝΗΜΟΝΙΟ

τα επΙΜαχα σΗΜεΙα Ακόμα και αν δεχθούμε ότι μειώνονται τα ελλείμματα σύμφωνα με το πρόγραμμα τα επόμενα τρία με τέσσερα χρόνια (πράγμα Μ A Λ Λ Ο Ν Δ Y Σ Κ Ο Λ Ο μετά την τελική εκτίμηση ότι το έλλειμμα ανερχόταν το 2009 σε 15,5%του ΑΕΠ), δεν Λ Y Ν Ε Τ Α Ι το πρόβλημα του χρέους, που θα εξακολουθήσει να αυξάνεται. Ο λόγος: Τα υψηλά επιτόκια (περίπου 4-5%) σε συνδυασμό με την αρνητική ανάπτυξη (2010:4%) και τα πρωτογενή ελλείμματα.

σταθεροποίηση του χρέους ως % ΑΕΠ είναι δυνατή αν το πρωτογενές πλεόνασμα είναι ίσο με τη διαφορά μεταξύ επιτοκίου και ρυθμού μεγέθυνσης επί τον λόγο χρέους. Όσο μεγαλύτερη είναι η διαφορά (όπως συμβαίνει την περίοδο αυτή με την Ελλάδα) και όσο υψηλότερος είναι ο λόγος χρέους, τόσο μεγαλύτερα πρέπει να είναι τα πρωτογενή πλεονάσματα! Αλλά αυτά δεν θα επιτευχθούν σύντομα. Το τέλος της περιόδου στήριξης θα μας βρει σύμφωνα με κάθε απλό υπολογισμό με υψηλότερα χρέη ως % ΑΕΠ (περίπου 145% ΑΕΠ) και σε απόλυτα μεγέθη10. Θα βρεθούμε τότε χωρίς εφεδρείες για νέες περικοπές δαπανών και φόρους, ενώ η κοινωνία θυμωμένη και σε σύγχυση θα απειλεί με τις αντιδράσεις της τη δημοσιονομική ισορροπία! Συνεπώς, και μετά την προσαρμογή η Ελλάδα θα χαρακτηρίζεται ως χώρα υψηλού ρίσκου και θα βαρύνεται με υψηλά επιτόκια. Κατά προέκταση, η κατάσταση αυτή θα εξακολουθήσει να αποθαρρύνει εγχώριες και άμεσες ξένες επενδύσεις. Πιθανόν αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο τα επιτόκια δανεισμού της χώρας παραμένουν επίμονα πολύ υψηλότερα από κάθε άλλο μέλος της ευρωζώνης . Αλλά φαίνεται ότι σε IMF και ΕΕ έχουμε ενδιαφέρουσες εξελίξεις στο θέμα αυτό.

ΑΠΟ ΤΟΝ π α ν ο Κ α Ζ α Κ ο ΟΜΟΤΙΜΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

O πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου έχει αντιληφθεί τη σημασία των μεταρρυθμίσεων στο πολιτικό σύστημα. Απομένει να δούμε ποιες ακριβώς θα αποφασίσει τελικά.

116 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Α & Τ Α Σ Ε Ι Σ | Η Ε λ λ A δ α k a i ο Μ η χ α ν ι σ μ O ς Ε π ι τ H ρ η σ ης

Η Οικονομια ως το 2015 2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

-2,0

-4,0

-2,6

1,1

2,1

2,7

9,4

11,8

14,6

14,8

14,3

14,1

13,4

∆ηµόσια κατανάλωση (ετήσια αλλαγή)

- 9,6

-10,6

-5,1

-3,6

-6,6

-3,2

-0,1

Ακαθάριστες επενδύσεις (ετήσια αλλαγή)

-13,9

-11,4

-11,8

0,8

4,8

3,5

2,3

Ακαθάριστο συνολικό χρέος ως % ΑΕΠ

115

133

145

149

144

139

-13,6 (*)

-8,1

-7,6

-6,5

-4,8

-2,6

-2,0

Ρυθµός µεγέθυνσης του ΑΕΠ Ανεργία (%)

∆ηµοσ. Έλλειµµα ως % του ΑΕΠ

(*) Tελική εκτίµηση Νοεµβρίου 2010: 15,5% του ΑΕΠ. Πηγή: ∆NT, Ιούλιος 2010.

“Υπaρχουν

επιχειρήματα που δικαιολογούν κάποια αισιοδοξία. Το σπουδαιότερο εμπιστεύεται τις αναπτυξιακές επιπτώσεις των μεταρρυθμίσεων. Ένα άλλο είναι ότι, αν επιτευχθούν πρωτογενή πλεονάσματα, θα μειωθούν τα επιτόκια δανεισμού και συνεπώς οι μελλοντικές επιβαρύνσεις και αβεβαιότητες με αποτέλεσμα να ενθαρρυνθούν οι επενδύσεις.”

Βραχυχρόνια, κατ΄αρχάς, η δημοσιονομική προσαρμογή εντείνει την ύφεση. Η υποχώρηση των οικονομικών δραστηριοτήτων θα δυσκολέψει με τη σειρά της τη δημοσιονομική εξυγίανση. Συνεπώς και από αυτή τη σκοπιά οι αμφιβολίες για τη μακροχρόνια αποτελεσματικότητα της συμφωνίας είναι δικαιολογημένες. Το 2010 η κυβέρνηση βρέθηκε αντιμέτωπη με το φαινόμενο της υστέρησης των εσόδων σε σχέση με τους στόχους, ενώ με τις αλλεπάλληλες αυξήσεις φόρων ανέμενε σημαντική άνοδό τους.11 Η υποχώρηση των παραγωγικών δραστηριοτήτων παρασύρει και την απασχόληση. Η ανεργία αυξήθηκε από 7,7% % (2008) σε 11,8 % (το 2010), ενώ προβλέπεται να φθάσει το 14,8 % ως το 2012 για να μειωθεί στη συνέχεια οριακά (βλ. πίνακα 7). Η ΓΣΕΕ είναι ακόμη πιο απαισιόδοξη αναμένοντας ανεργία της τάξης του 20%. Ταυτόχρονα συγκλονίζεται ο απέραντος χώρος των πολύ μικρών, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων. Ένα «τεχνικό» ερωτήματα είναι αν η ύφεση θα αποδειχθεί βαθύτερη και αν θα διαρκέσει περισσότερο από όσο αναμενόταν. Οι επίσημες ανακοινώσεις εκπέμπουν ‘αισιοδο-

ξία’ υπό την έννοια ότι αναμένουν ανάκαμψη στο δεύτερο ήμισυ του 2011 ή πρώτο ήμισυ του 2012. Πράγματι υπάρχουν επιχειρήματα που δικαιολογούν κάποια αισιοδοξία. Το σπουδαιότερο εμπιστεύεται τις αναπτυξιακές επιπτώσεις των μεταρρυθμίσεων. Ένα άλλο είναι ότι, αν επιτευχθούν πρωτογενή πλεονάσματα, θα μειωθούν τα επιτόκια δανεισμού και συνεπώς οι μελλοντικές επιβαρύνσεις και αβεβαιότητες με αποτέλεσμα να ενθαρρυνθούν οι επενδύσεις. Το επιχείρημα, όπως σημειώσαμε, παραβλέπει τις αβεβαιότητες που συνδέονται με το συσσωρευμένο χρέος, τις επιπτώσεις του στη συμπεριφορά των αγορών απέναντι στη χώρα, τους περιορισμούς που προκύπτουν από τη δυσμενή ειδίκευση της χώρας και, φυσικά, απροσδόκητες ανατροπές των δεδομένων. Ένα ειδικό θέμα που πρόβαλε η κριτική είναι η φορολογική πτυχή της πολιτικής προσαρμογής. Αφορά και στα δύο – στις επιλογές του Μνημονίου και στον τρόπο εφαρμογής τους. Το μνημόνιο προέβλεπε, όπως σημειώσαμε, περικοπές των δημοσίων δαπανών κατά 5,3% ΑΕΠ

ΠΑΝΟΣ ΚΑ Ζ ΑΚΟΣ | 2011

117

ΜΝΗΜΟΝΙΟ: Η ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΒΛΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΠΟΤΥΧΙΩΝ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

και αυξήσεις των εσόδων κατά 4% ΑΕΠ, δηλαδή μια φαινομενικά ισορροπημένη συμβολή των φόρων και των δαπανών στη δημοσιονομική εξυγίανση. Οι προσδοκίες από την πλευρά των εσόδων αποδείχθηκαν υπερβολικές και οδήγησαν την κυβέρνηση σε λύσεις απελπισίας όπως η λεγόμενη «περαίωση» που ουσιαστικά αποτελεί μια γενικευμένη αμνηστία. Η ακαδημαϊκή έρευνα υποδεικνύει, πράγματι, ότι τα προγράμματα που βασίζονται περισσότερο στην περιστολή των δαπανών είναι αποτελεσματικότερα από αυτά που στηρίζονται στους φόρους12. Και είναι πιο αποτελεσματικά αν συνοδευθούν με διαρθρωτικές αλλαγές. Αυτό υποστηρίζει και ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γ. Προβόπουλος που θεωρεί ότι η μείωση του ελλείμματος πρέπει να προκύψει κατά τα 2/3 από τη μείωση των δαπανών και κατά το 1/3 από την αύξηση των εσόδων μέσω της αντιμετώπισης της φοροδιαφυγής. Και συμπλήρωσε ότι η δημοσιονομική εξυγίανση «θα είναι βιώσιμη και επιτυχής, αν προκύψει από τη ριζική αναδιάρθρωση του κράτους σε όλες τις βαθμίδες του».13 Η στροφή προς μια ριζική εκλογίκευση των δαπανών και, συναφώς, των δραστηριοτήτων του κράτους θα αποτελούσε κεντρικό στοιχείο μιας θαρραλέας πολιτικής προσαρμογής.

Ο στόχος της διατηρήσιμης ανάπτυξης & οι «παραλείψεις» του Μνημονίου Μέρος μιας αναπτυξιακής πολιτικής είναι οι προβλεπόμενες στο Μνημόνιο μεταρρυθμίσεις. Υπάρχουν όμως και άλλες μεταρρυθμίσεις μη προβλεπόμενες σε αυτό που είναι κρίσιμες. Θα συνέβαλαν μακροχρόνια σε μια διατηρήσιμη ανάπτυξη. Θα αποτελούσαν το προνομιακό πεδίο δράσης της κυβέρνησης. Γενικότερα, έχει

σημασία η εφαρμογή μιας θετικής ή ενεργού αναπτυξιακής πολιτικής πέρα από όσα σχετικά πρόβλεπε το Μνημόνιο.14 Το Μνημόνιο μπορεί να επικριθεί για όσα παραλείπει! Σε αντίθεση με όσα υποδείχνει η διεθνής εμπειρία και η ακαδημαϊκή έρευνα δεν αποδίδει την οφειλόμενη σημασία σε ζητήματα τήρησης του νόμου (rule of law), περιβάλλοντος, χωροταξίας η οποία σήμερα συνδέεται με ένα ρυθμιστικό χάος που ευνοεί τη διαφθορά, απονομής της δικαιοσύνης, επενδυτικών προτεραιοτήτων, παιδείας. Σε όλους αυτούς τους τομείς απαιτείται ενεργός ρόλος του κράτους. Δεν αρκεί το άνοιγμα της αγοράς. Οι επενδυτικές προτεραιότητες είναι μέρος των προσπαθειών για ένα «κράτος του ανταγωνισμού» (Cerny)15 όπως το θέτει και το Μνημόνιο. Θα πρέπει να συνδεθούν με την αλλαγή «μοντέλου ανάπτυξης» που θα βελτίωνε τη θέση της χώρας στον διεθνή καταμερισμό έργων. Βέβαια, οι παραλείψεις του μνημονίου εν μέρει δικαιολογούνται. Η χώρα έχει εκλεγμένη κυβέρνηση και φυσικά δεν ήταν δυνατόν οι διεθνείς επόπτες να την υποκαταστήσουν πλήρως στο πολυδιάστατο έργο της, να κυβερνούν δηλαδή αντί αυτής. Σε αυτήν ουσιαστικά έμεινε το μείζον έργο να επεξεργασθεί και να εφαρμόσει αναπτυξιακή πολιτική πέραν των μεταρρυθμίσεων του Μνημονίου, αλλά εντός των δημοσιονομικών περιορισμών του. Ας προσθέσουμε ότι ένα ζήτημα πρέπει να λυθεί μόνο με τις δικές μας δυνάμεις - η αναμόρφωση του «μοντέλου πολιτικής» της χώρας. Όλες οι αναλύσεις υποδείχνουν ότι χωρίς ριζικές αλλαγές φερ’ ειπείν για τη μείωση του ρόλου της πελατειακής λογικής και την καθίδρυση αποτελεσματικών μηχανισμών λογοδοσίας δεν θα υπάρξουν βιώσιμα αποτελέσματα. Η εμπειρία μας διδάσκει ότι η πελατειακή λογική που ευνοείται από τους τωρινούς θεσμούς είναι ικανή να ανατρέπει οποιαδήποτε επιτεύγματα μιας περιόδου.

★

Οι θεσμοί γενικά και ειδικότερα οι τυπικοί θεσμοί διακυβέρνησης μπορεί να είναι πηγή ανάπτυξης ή υστέρησης και αστάθειας. Υποθέτουμε ότι έχουν μεγαλύτερη σημασία από τις ίδιες τις οικονομικές πολιτικές.16 Κατά τη γνώμη μου ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου έχει αντιληφθεί τη σημασία μεταρρυθμίσεων στο πολιτικό σύστημα. Απομένει να δούμε ποιες ακριβώς θα αποφασίσει τελικά. Παρά τους περιορισμούς του διεθνούς και ευρωπαϊκού περιβάλλοντος, υπάρχει θέμα: Μπορούμε να πετύχουμε τους στόχους του Μνημονίου με καλύτερη πολιτική και λιγότερο κόστος; Η δική μου απάντηση είναι ναι. Από πολλές απόψεις έχουμε να κάνουμε με μονόδρομο ως προς την κατεύθυνση της οικονομικής πολιτικής που συνδέεται με τη θεμελιώδη απόφαση παραμονής στην ευρωζώνη. Η εγκατάλειψή του ευρώ θα ήταν καταστροφική για τη χώρα. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν περιθώρια για βελτιωτικά μέτρα. ❖

10 I MF Greece: Stand-by Arrangement. Review under the

Emergency Financing Mechanism, Country Report No. 10/217, July 2010. Βλ. και πίνακα 3 στο κείμενο. 11 Το α΄εξάμηνο 2010 τα φορολογικά έσοδα αυξήθηκαν κατά

5,9 % έναντι στόχου 15,6%. Το αποτέλεσμα αυτό δεν συμβιβάζεται με την αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ. Επομένως τα μέτρα για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής δεν έφεραν ως τότε απτά αποτελέσματα. Βλ. EUROPEAN COMMISSION – Directorate General for Economic and financial affairs The Economic Adjustment Programme for Greece, First review 2010, σελ. 25. 12 ALESINA, Alberto and ARDAGNA, Silvia Large changes

in fiscal policies: Taxes versus spending, NBER Working Paper No 15438, October 2009. 13 Δηλώσεις κατά την παρουσίαση της ετήσιας έκθεσης της

ΤτΕ, 27.10.2010. Βλ. επίσης ΤτΕ Νομισματική πολιτική. Ενδιάμεση έκθεση, Οκτώβριςο 2010. 14 Βλ. ΣΤΑΪΚΟΥΡΑΣ, Χρ. «Δημοσιονομική προσαρμογή

και ανάταξη της οικονομίας», εφημερίδα η Καθημερινή 29.8.2010. 15 CERNY, Philip G. “Paradoxes of the competition state: The

dynamics of political globalization”, in Government and Opposition, 32(2), Spring 1997, pp 251-274. 16 Βλ. IMF, World Economic Outlook, April 2003, chapter 3.

118 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Ε π ι χ ε ι ρ η μ ατ ι κo τ η τα K A I Σ τ ρ ατ η γ ι κ h

❦

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ Γήρανση του πληθυσμού στις ανεπτυγμένες χώρες, άνοδος των αναπτυσσόμενων χωρών, κλιματική αλλαγή είναι οι τάσεις που διαγράφουν τις μελλοντικές εξελίξεις. Οι τάσεις αυτές παρουσιάζουν Ε Υ Κ Α Ι Ρ Ι Ε Σ για τις Ε Π Ι Χ Ε Ι Ρ Η Σ Ε Ι Σ . Σε μια διαδικασία « Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Η Σ Κ Α Τ Α Σ Τ Ρ Ο Φ Η Σ » , οι επιχειρήσεις πρέπει να αναζητήσουν νέες ευκαιρίες για ανάπτυξη σε τομείς υπηρεσιών, να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες που παρουσιάζονται σε πιο Α Π Ο Μ Α Κ Ρ Υ Σ Μ Ε Ν Ε Σ Α Γ Ο Ρ Ε Σ αλλά και εκείνες που προσφέρει η παγκόσμια στροφή προς κοινωνίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα.

❀ ΑΠΟ ΤΟΝ Π Λ Ο Υ ΤΑΡΧ Ο Σ ΑΚ Ε Λ Λ ΑΡΗ ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ

οικονομική ύφεση είναι μια τραυματική εμπειρία, από κάθε άποψη, και αυτό ισχύει, βέβαια, και για την Ελλάδα. Ωστόσο, η ιστορία μας διδάσκει ότι οι οικονομικές κρίσεις μπορούν να λειτουργήσουν ως καταλύτης για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, που μπορούν να ενισχύσουν την ικανότητα της οικονομίας για μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Μέσα από μια διαδικασία την οποία ο Τζόζεφ Σούμπετερ αποκάλεσε «δημιουργική καταστροφή», η κρίση τείνει να επιταχύνει το κλείσιμο των λιγότερο αποδοτικών επιχειρήσεων και κλάδων, απελευθερώνοντας πόρους που μπορούν να

χρησιμοποιηθούν πιο παραγωγικά από επιχειρήσεις με καλύτερες προοπτικές ανάπτυξης. Η Ελλάδα πρέπει να χρησιμοποιήσει αυτήν την κρίση για να αναδιαρθρώσει την οικονομία της και να την προετοιμάσει έτσι για ταχύτερη και βιώσιμη ανάπτυξη στο μέλλον. Μέρος της προσπάθειας για την προσαρμογή αυτή πρέπει να αναλάβει η κυβέρνηση, παραδείγματος χάρη διασφαλίζοντας ότι οι αναγκαίες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις δεν θα παρεμποδιστούν από μη βιώσιμες μακροοικονομικές πολιτικές. Ο ελληνικός επιχειρηματικός τομέας πρέπει και αυτός να αναλάβει μέρος της προσπάθειας, Πρέπει να αναζητήσει νέες ευκαιρίες για ανάπτυξη, τόσο στο εσωτερικό

ΠΛΟΥ ΤΑΡΧΟΣ Σ ΑΚΕ Λ Λ ΑΡΗΣ | 2011

ΕΝΑ ΣΚΗΝΙΚΟ ΑΛΛΑΓΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ

119 ★

120

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Ε π ι χ ε ι ρ η μ ατ ι κo τ η τα K A I Σ τ ρ ατ η γ ι κ h

ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ AΝΑΠΤΥΓΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ ΑΝΕΠΤΥΓΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ

ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ

120

1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050

ΠΡΟΣ∆ΟΚΙΜΟ ΖΩΗΣ ΣΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ (ΕΤΗ)

ΕΝΕΡΓΟΣ ΠΛΥΘΥΣΜΟΣ

(% ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΙΚΟΥ ΠΛΥΘΥΣΜΟΥ)

88 67

ΑΝ∆ΡΕΣ

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

ΠΛΥΘΥΣΜΟΣ ΗΛΙΚΙΑΣ 15-64

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΩΝ

ΠΗΓΗ: EYΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ, Γ∆ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟ∆ΟΤΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ

ΠΗΓΗ: OHE

“ΓΗρανση του πληθυσμού, δημοσιονομικοί περιορισμοί και η στροφή προς τον τομέα των υπηρεσιών θα επηρεάσουν σημαντικά τις μελλοντικές ευκαιρίες για τον επιχειρηματικό τομέα. Η αξιοποίηση των ευκαιριών αυτών απαιτεί μεγάλες αναπροσαρμογές, τόσο σε επίπεδο επενδυτικών αναγκών όσο και δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού.”

ΠΡΟΒΛΕΠΟΜΕΝΕΣ ∆ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΕ-27

2010 2050

ΠΡΟΒΛΕΠΟΜΕΝΗ ΑΥΞΗΣΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ (ΣΕ ∆ΙΣ.)

2010 2050

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

2010 2050

★

όσο και στο εξωτερικό. Ο κόσμος διανύει μια περίοδο τεράστιων αλλαγών σε πολυάριθμα μέτωπα, και αυτό δημιουργεί τόσο προκλήσεις όσο και ευκαιρίες για τους επιχειρηματικούς κλάδους. Θα ήθελα να εξετάσουμε μερικές από τις κυριότερες μεγάλες τάσεις της εποχής μας, που ήδη βρίσκονται σε εξέλιξη.

Δημογραφικές αλλαγές Η πρώτη είναι οι δημογραφικές αλλαγές που συντελούνται στον πλανήτη. Όπως φαίνεται στο διάγραμμα, ο πληθυσμός της γης, ο οποίος σήμερα ανέρχεται σε ελαφρώς λιγότερο από 7 δισεκατομμύρια, αναμένεται να ξεπεράσει τα 9 δισεκατομμύρια το 2050. Παρατηρούμε επίσης εδώ, ότι η αύξηση αυτή του πληθυσμού προέρχεται εξ ολοκλήρου από τις αναπτυσσόμενες χώρες. Στις ανεπτυγμένες χώρες η αύξηση του πληθυσμού είναι μηδενική και συνοδεύεται από γήρανση του πληθυσμού. Όπως δείχνει το διάγραμμα, στην ΕΕ ο συνδυασμός της χαμηλής γεννητικότητας με την αύξηση του προσδόκιμου ζωής θα έχει ως αποτέλεσμα να μειωθεί το ποσοστό του ενεργού πληθυσμού, από περίπου 67% του συνολικού πληθυσμού σήμερα, σε 57% το 2050. Η γήρανση

του πληθυσμού στην Ευρώπη αποτελεί πολύ σημαντική οικονομική πρόκληση. Η πρώτη συνέπειά της είναι η επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης λόγω του χαμηλού ρυθμού αύξησης του διαθέσιμου εργατικού δυναμικού. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο δυνητικός ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ, ο οποίος πριν από την κρίση ανερχόταν σε 2,5%, θα μειωθεί στο 1,3% έως το 2050. Η γήρανση του πληθυσμού θα έχει επίσης τεράστιες δημοσιονομικές επιπτώσεις. Στο σύνολο της ΕΕ, οι δημοσιονομικές δαπάνες που έχουν σχέση με τη γήρανση του πληθυσμού αναμένεται να αυξηθούν κατά 3% του ΑΕΠ έως το 2035 και κατά σχεδόν 5% έως το 2060. Ο κύριος λόγος της αύξησης αυτής είναι η αύξηση των συνταξιοδοτικών δαπανών, αλλά και η υγειονομική περίθαλψη και η μακροχρόνια φροντίδα των ηλικιωμένων θα συμβάλουν στην αύξηση του κόστους. Δεδομένου ότι η φορολογία είναι ήδη υψηλή σε πολλές χώρες, η περαιτέρω αύξηση των φόρων για την κάλυψη των δαπανών λόγω γήρανσης του πληθυσμού και τη μείωση του χρέους, κινδυνεύει να επηρεάσει αρνητικά την ανάπτυξη. Είναι πιθανό να σημειωθεί μια στροφή των δημόσιων επενδύσεων και των κοινωνικών υπηρεσιών προς τον

ΠΛΟΥ ΤΑΡΧΟΣ Σ ΑΚΕ Λ Λ ΑΡΗΣ | 2011

121

ΕΝΑ ΣΚΗΝΙΚΟ ΑΛΛΑΓΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ ΑΕΠ | ΕΤΗΣΙΟΣ ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΕΠΙ ΤΟΙΣ ΕΚΑΤΟ

★

ΜΕΡΙ∆ΙΟ ΣΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΑΕΠ | ΣΕ ΙΣΟΤΙΜΙΑ ΑΓΟΡΑΣΤΙΚΗΣ ∆ΥΝΑΜΗΣ

10 9

1980’s

1990’s

2000’s

2010 -2015 fc

ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ ΑΣΙΑΣ (11%)

ΛΟΙΠEΣ ΑΝAΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ (20%)

8 ΛΟΙΠΕΣ ΑΝΕΠΤΥΓΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ (40%)

E.E. (29%)

1990

5 4 3 2

ΛΟΙΠEΣ ΑΝAΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ (24%)

ΑΝAΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ ΑΣΙΑΣ (29%)

1 0 ΕΕ

ΠΡΟΗΓΜΕΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ∆ΥΤΙΚΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΟ ΕΥΡΩΠΗ (ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ)

ΑΦΡΙΚΗ

ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΑΣΙΑΣ

E.E. (18%)

ΛΟΙΠΕΣ ΑΝΕΠΤΥΓΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ (29%)

2050

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΩΝ

ΠΗΓΗ: ∆ΝΤ

ιδιωτικό τομέα. Ωστόσο, η έλλειψη δημόσιων πόρων δεν είναι ο μόνος λόγος για τον οποίο αναμένεται ότι ο κλάδος των ιδιωτικών υπηρεσιών θα γνωρίσει άνοδο τα ερχόμενα χρόνια. Υπάρχουν και άλλες, εξίσου ισχυρές δυνάμεις που προωθούν τη διαδικασία της «αποβιομηχάνισης» η οποία βρίσκεται σήμερα σε εξέλιξη στις ανεπτυγμένες χώρες. Καθώς τα εισοδήματα των νοικοκυριών αυξάνονται, οι δαπάνες τους τείνουν να στρέφονται όλο και περισσότερο προς τις υπηρεσίες, τόσο υγειονομικής περίθαλψης όσο και αναψυχής, όπως εστιατόρια και ταξίδια. Αυτή η στροφή προς τις υπηρεσίες ευνοείται επίσης από τον σχετικά ταχύ ρυθμό αύξησης της παραγωγικότητας στον τομέα της παραγωγής προϊόντων. Αυτό θυμίζει μια παρόμοια εξέλιξη, που σημειώθηκε στη γεωργία πριν από μερικές γενεές. Εν τω μεταξύ, το υπόλοιπο εργατικό δυναμικό αναπροσανατολίζεται προς την παροχή υπηρεσιών, όπου η άνοδος της ζήτησης απαιτεί διαρκή αύξηση του εργατικού δυναμικού, δεδομένου ότι στον τομέα αυτόν η παραγωγικότητα αυξάνεται με βραδύτερους ρυθμούς. Όλα αυτά τα φαινόμενα, δηλαδή η γήρανση του πληθυσμού, οι δημοσιονομικοί περιορισμοί και η στροφή προς τον τομέα

των υπηρεσιών, σε συνδυασμό μεταξύ τους, ενδέχεται να επηρεάσουν σημαντικά τις μελλοντικές ευκαιρίες για τον επιχειρηματικό τομέα. Η αξιοποίηση των ευκαιριών αυτών απαιτεί μεγάλες αναπροσαρμογές, τόσο σε επίπεδο επενδυτικών αναγκών όσο και δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού.

Η άνοδος των αναπτυσσόμενων χωρών Η μεταβολή στη σύνθεση του παγκόσμιου πληθυσμού, στην οποία αναφέρθηκα προηγουμένως, αποτελεί μέρος μιας άλλης μεγάλης τάσης που παρατηρείται σήμερα: Πρόκειται για την άνοδο των αναπτυσσόμενων οικονομιών. Ο συνδυασμός της σχετικά ταχείας αύξησης του πληθυσμού και του κατά κεφαλήν ΑΕΠ στις αναπτυσσόμενες χώρες μεταφράζεται σε ταχύρυθμη αύξηση του ΑΕΠ των χωρών αυτών. Η αύξηση αυτή θα συνεχιστεί, ύστερα από τις ήδη εντυπωσιακές επιδόσεις της τελευταίας δεκαετίας. Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις προοπτικές των ανεπτυγμένων χωρών, και ιδίως της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ θα ανέλθει κατά μέσον όρο σε 2% ετησίως τα ερχόμενα χρόνια. Η στροφή της οικονομικής ανάπτυξης

προς τις αναπτυσσόμενες χώρες έχει ως αποτέλεσμα τη σταθερή αύξηση του μεριδίου των χωρών αυτών στο παγκόσμιο ΑΕΠ. Όπως φαίνεται στο διάγραμμα, το 1990 οι ανεπτυγμένες χώρες αντιπροσώπευαν περισσότερο από τα 2/3 του παγκόσμιου ΑΕΠ σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης. Το 2015, το ποσοστό αυτό θα έχει μειωθεί σε λιγότερο από το μισό. Ο μεγαλύτερος νικητής στην πορεία αυτή είναι βεβαίως η αναπτυσσόμενη Ασία, με επικεφαλής την Κίνα. Οι χώρες της ομάδας «BRIC» (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα) έχουν προσελκύσει τα τελευταία χρόνια μεγάλο ενδιαφέρον. Πιο κοντά σε μας, στην Αφρική, παρατηρείται επίσης μια σημαντική μεταμόρφωση, που δημιουργεί νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες. Μέχρι την παγκόσμια οικονομική κρίση, οι περισσότερες αφρικανικές οικονομίες κινούνταν προς την ορθή κατεύθυνση, με σταθερή ανάπτυξη, χαμηλό πληθωρισμό, βιώσιμα δημοσιονομικά ισοζύγια, μείωση του δημόσιου χρέους και αύξηση των συναλλαγματικών αποθεμάτων. Μπόρεσαν εύκολα να μετριάσουν τις αρνητικές επιπτώσεις από τις αλλαγές που προκάλεσε η παγκόσμια κρίση. Το ΔΝΤ προβλέπει ότι η περιοχή θα επιστρέψει σε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης – τουλάχιστον 5% ετησίως – στα ερχόμενα χρόνια, ξεπερνώντας όλες

122

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Ε π ι χ ε ι ρ η μ ατ ι κo τ η τα K A I Σ τ ρ ατ η γ ι κ h

★

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑ ΚΑΥΣΙΜΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΕΝΕΡΓΙΑΚΗΖΗΤΗΣΗ ΖΗΤΗΣΗ KATA ΚΑΥΣΙΜΟ EKATOMMYΡΙΑ ΤΟΝΟΙ ΙΣΟ∆ΥΝΑΜΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ, ΣΕΝΑΡΙΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΚΑΤΑ ΠΕΡΙΟΧΗ:

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ ΑΕΠ | ΕΤΗΣΙΟΣ ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΕΠΙ ΤΟΙΣ ΕΚΑΤΟ 10 9

1980’s

1990’s

2000’s

2010 -2015 fc

ΕΚΤΟΣ ΟΟΣΑ

ΟΟΣΑ ΕΙΡΗΝΙΚΟΣ

ΟΟΣΑ ΕΥΡΩΠΗ

ΟΟΣΑ ΒΟΡΕΙΑ ΑΜΕΡΙΚΗ

0 ΕΕ

ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΠΡΟΗΓΜΕΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ

ΠΡΟΗΓΜΕΝΕΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ∆ΥΤΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΟ ΕΥΡΩΠΗ (ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ)

ΑΦΡΙΚΗ

ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΑΣΙΑΣ

1980

2000

2007

2015

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΩΝ

ΠΗΓΗ: ∆ΝΤ

ΠΗΓΗ: ∆ΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, WORLD ENERGY OUTLOOK 2009

τις άλλες αναπτυσσόμενες περιοχές, πλην της Ασίας. Υπάρχουν αρκετά περιθώρια για εμβάθυνση των εμπορικών σχέσεων της Αφρικής με την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο.

“Ο συνδυασμΟς της σχετικά ταχείας αύξησης του πληθυσμού και του κατά κεφαλήν ΑΕΠ στις αναπτυσσόμενες χώρες μεταφράζεται σε ταχύρρυθμη αύξηση του ΑΕΠ των χωρών αυτών. Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις προοπτικές των ανεπτυγμένων χωρών, και ιδίως της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ θα ανέλθει κατά μέσο όρο σε 2% ετησίως τα επόμενα χρόνια.”

Η κλιματική αλλαγή Η προβλεπόμενη επιτάχυνση της παγκόσμιας ανάπτυξης, με επικεφαλής τις αναπτυσσόμενες χώρες, θα δημιουργήσει νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες για όσους θα φανούν ικανοί να αξιοποιήσουν πιο απομακρυσμένες αγορές. Αλλά η οικονομική ανάπτυξη στις αναπτυσσόμενες χώρες συνδέεται επίσης με μια άλλη μεγάλη τάση της εποχής μας, η οποία θέτει ακόμη μεγαλύτερες προκλήσεις: την κλιματική αλλαγή. Η περιβαλλοντική αειφορία αποτελεί σήμερα τον κύριο περιορισμό για την οικονομική ανάπτυξη. Αναπόφευκτα, η αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας συνεπάγεται άνοδο της ενεργειακής ζήτησης. Ωστόσο, με βάση τις τρέχουσες τάσεις, η αύξηση των πληθυσμών των αναπτυσσόμενων χωρών, ταυτόχρονα με την αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματός τους, οδηγεί προς μια μελλοντική χρήση της ενέργειας που μπορεί να έχει πολύ σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Ως

2030

παράδειγμα, μπορούμε να εξετάσουμε την πρωτογενή ενεργειακή ζήτηση όπως προκύπτει από το «σενάριο αναφοράς» του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας. Σύμφωνα με το σενάριο αυτό, η πρωτογενής ενεργειακή ζήτηση θα αυξηθεί κατά 40% μεταξύ 2007 και 2030. Η αύξηση οφείλεται κυρίως στην Κίνα και στην Ινδία. Η ενέργεια, αν και δεν αποτελεί τη μοναδική πηγή εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, είναι η σημαντικότερη πηγή τους, και οι εκπομπές που προέρχονται από την ενέργεια αυξάνονται με ταχύ ρυθμό. Λόγω των δραματικών συνεπειών που μπορεί να έχει η άνοδος των θερμοκρασιών, πολλές χώρες συμφώνησαν πέρυσι ότι η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη δεν πρέπει να υπερβαίνει τους 2°C. Για την επίτευξη του στόχου αυτού απαιτείται να διατηρηθούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κοντά στα σημερινά επίπεδα. Αυτό προϋποθέτει σημαντική μείωση της ροής αερίων του θερμοκηπίου που εισέρχονται στην ατμόσφαιρα. Για να επιτευχθεί αυτό παρά τη μεγέθυνση των οικονομιών και την αύξηση των πληθυσμών των αναπτυσσόμενων χωρών, οι προηγμένες οικονομίες πρέπει να έχουν μειώσει τις εκπομπές τους κατά 80% έως τα μέσα του αιώνα. Μεγαλύτερη σημασία έχουν οι βραχυπρό-

ΠΛΟΥ ΤΑΡΧΟΣ Σ ΑΚΕ Λ Λ ΑΡΗΣ | 2011

ΕΝΑ ΣΚΗΝΙΚΟ ΑΛΛΑΓΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ

ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΜΕΙΩΣΗ ΩΣ ΤΟ 2020, ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΑ ΕΠΙΠΕ∆Α ΤΟΥ 1990

ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΗ ΜΕΙΩΣΗ ΕΝ∆ΕΧΟΜΕΝΗΕΠΙΠΛΕΟΝ ΕΠΙΠΛΕΟΝ ∆ΕΣΜΕΥΣΗ

600

IPCC

500

EE-27*

400

ΙΑΠΩΝΙΑ

300

ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ

200

ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΑΝEΠΤΥΓΜΕΝΩΝ ΧΩΡΩΝ

ΣΕ ∆ΙΣ. USD

ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

100

ΗΠΑ

ΚΑΝΑ∆ΑΣ 0

Η ΕΕ ΕΝ∆ΕΧΕΤΑΙ ΝΑ ΦΘΑΣΕΙ ΤΟ 30%

★

ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΕΣ ΕΤΗΣΙΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΕΣ ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣ ΣΕ ΚΑΘΑΡΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΓΙΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟ ΑΥΞΗΣΗΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ ΣΕ ΛΙΓΟΤΕΡO ΑΠΟ 2°C ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΑ ΠΡΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΕΠΙΠΕ∆Α

ΑΝΑΛΗΦΘΕΙΣΕΣ ∆ΕΣΜΕΥΣΕΙΣ ΜΕΙΩΣΗΣ ΕΚΠΟΜΠΩΝ

ΑΝΑΛΗΦΘΕΙΣΑ ΑΝΑΛΗΦΘΗΣΑΔΕΣΜΕΥΣΗ ∆ΕΣΜΕΥΣΗ

123

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2015 2020 2025 2030

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΩΝ

ΠΗΓΗ: NEW ENERGY FINANCE

θεσμοι στόχοι. Σύμφωνα με τις διαπιστώσεις της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή, οι αναπτυγμένες χώρες πρέπει, μέχρι το 2020, να έχουν μειώσει συλλογικά τις εκπομπές τους κατά 25 - 40% έναντι των επιπέδων του 1990. Οι δεσμεύσεις που έχουν αναληφθεί μέχρι στιγμής για μείωση των εκπομπών υπολείπονται κατά πολύ του στόχου αυτού. Οι δεσμεύσεις που έχουν αναλάβει οι ανεπτυγμένες χώρες αντιπροσωπεύουν μέση μείωση των εκπομπών κατά μόλις 15%. Η ανταπόκριση των χωρών της ΕΕ στον στόχο που έχει τεθεί είναι μεγαλύτερη από ό,τι των περισσότερων άλλων χωρών. Δεν θα υπεισέλθω στο θέμα του σχεδιασμού των πολιτικών, των φορολογικών μέτρων και των κανονισμών που απαιτούνται για την επίτευξη αυτών των μειώσεων, αλλά θέλω να τονίσω ότι η εφαρμογή τους θα επηρεάσει σε βάθος τις σχετικές οικονομίες. Θα χρειαστεί, κυρίως, να αντικατασταθεί μεγάλο μέρος του υφιστάμενου κεφαλαίου από ένα κεφάλαιο χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Όπως δείχνει το διάγραμμα, μέχρι στιγμής οι κεφαλαιακές επενδύσεις σε καθαρή ενέργεια υπολείπονται κατά πολύ των επενδύσεων που απαιτούνται για να επιτευχθεί ο στόχος του περιορισμού της ανόδου της θερμο-

ΠΗΓΗ: NEW ENERGY FINANCE

κρασίας σε λιγότερο από 2°C. Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας τοποθετεί το ύψος των απαιτούμενων επενδύσεων σε ακόμη υψηλότερο επίπεδο: 1 τρισ. δολάρια ΗΠΑ

“Αναπόφευκτα, η αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας συνεπάγεται άνοδο της ενεργειακής ζήτησης. Mε βάση τις τρέχουσες τάσεις, η αύξηση των πληθυσμών των αναπτυσσόμενων χωρών, ταυτόχρονα με την αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματός τους, οδηγεί προς μια μελλοντική χρήση της ενέργειας που μπορεί να έχει πολύ σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον. ”

ετησίως. Εκτιμάται ότι το ήμισυ περίπου του ποσού αυτού πρέπει να δαπανηθεί στις αναπτυσσόμενες χώρες. Αυτό θα έχει συνέπειες, τόσο για τον τομέα της παραγωγής ενέργειας όσο και για τους κλάδους που εξαρτώνται από αυτόν, και κυρίως τη βιομηχανία και τις μεταφορές. Επιπλέον, θα απαιτηθούν σημαντικές επενδύσεις για δέσμευση και αποθήκευση του διοξειδίου του άνθρακα, δεδομένου ότι η αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας δεν θα επαρκούν για να καλυφθεί η παγκόσμια ενεργειακή ζήτηση. Είναι προφανές ότι η συνολική αυτή στροφή προς κοινωνίες χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών θα δημιουργήσει τεράστιες επιχειρηματικές ευκαιρίες. Παραδείγματος χάρη, η αντικατάσταση του υφιστάμενου κεφαλαίου υψηλών εκπομπών άνθρακα από ένα κεφάλαιο χαμηλών εκπομπών, δημιουργεί επιχειρηματικές ευκαιρίες για τους προμηθευτές τεχνολογίας και εξοπλισμού χαμηλών εκπομπών. Ομοίως, υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης για τους τομείς παροχής αγαθών και υπηρεσιών που βοηθούν τις οικονομίες να προσαρμοστούν στην αλλαγή του κλίματος. Επιπλέον, ενδέχεται να δημιουργηθούν νέοι τομείς έρευνας και ανάπτυξης. ❖

124 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Ε λ λ η ν ι κ H Οι κονομ I α

ΕΝΔΟΓΕΝΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Μια ισχυρη απαντηση στην υφεση Μικρομεσαία επιχείρηση, νέα τεχνολογία, επιχειρηματικά πάρκα είναι οι βασικές συνιστώσες της ενδογενούς ανάπτυξης. Ο Καλλικράτης, ο νόμος για την «ενίσχυση Ιδιωτικών Επενδύσεων για την Οικονομική Ανάπτυξη, την Επιχειρηματικότητα και την Περιφερειακή Συνοχή», το νέο θεσμικό πλαίσιο για την «ανάπτυξη Επιχειρηματικών Πάρκων» είναι ορισμένες από τις Μ Ε Τ Α Ρ Ρ Υ Θ Μ Ι Σ Ε Ι Σ που έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με την ενδογενή ανάπτυξη. S T R AT E G Y I S A B O U T W I N N I N G

και ακόμη και όταν όλοι οι δείκτες και οι προβλέψεις έχουν αρνητικό προσανατολισμό, η στρατηγική που ακολουθείται πρέπει να έχει Σ Τ Ο Χ Ε Υ Σ Η τη νίκη, την επιτυχία.

ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΙΚ Ο Κ Ο Ν Σ Ο ΛΑ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ, ΕΠΙΤΙΜΟ ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

ΝΙΚΟΣ ΚΟΝΣΟΛ ΑΣ | 2011

ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΗ ΟΣΟ ΠΟΤΕ Η ΑΝΑΓΚΗ Η ΕΛΛΑΔΑ ΝΑ «ΕΠΙΛΕΞΕΙ» ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΗΣ ΚΑΙ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΞΕΙ ΤΙΣ ΙΔΙΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ

125 ★

126 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Ε λ λ η ν ι κ H Οι κονομ I α

“ Η πρΟσβαση στην πληροφορία και η πραγματοποίηση δικτυώσεων και συστάδων (clusters) επιχειρήσεων και κέντρων παραγωγής νέας γνώσης δημιουργούν σημαντικές ευκαιρίες για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις στους δυναμικούς κλάδους της υψηλής τεχνολογίας, όπως είναι η πληροφορική και η βιοτεχνολογία.”

την τρέχουσα κρίσιμη περίοδο της δημοσιονομικής προσαρμογής η αναζήτηση των συνιστωσών που μπορούν να διαμορφώσουν, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, το πρότυπο της αναπτυξιακής στρατηγικής παραμένει αντικείμενο επιστημονικής έρευνας και επείγουσας πολιτικής δράσης. Σύμφωνα με το αξίωμα strategy is about winning και όταν ακόμη όλοι οι δείκτες και οι προβλέψεις έχουν αρνητικό προσανατολισμό, η στρατηγική που ακολουθείται πρέπει να έχει στόχευση τη νίκη, την επιτυχία. Από ορισμένες ενέργειες της πολιτικής εξουσίας στην Ελλάδα διαφαίνεται ότι, παρά την ένταση της κρίσης, αρχίζει να σχηματοποιείται κάποιας μορφής αναπτυξιακή στρατηγική και να αξιοποιείται το υφεσιακό περιβάλλον με μέτρα πολιτικής της κατηγορίας «recession-push» (υφεσιακή ώθηση), που ίσως δεν απέχουν πολύ από ένα είδος «δημιουργικής καταστροφής». Στο άρθρο αυτό θα επικεντρώσουμε την ανάλυσή μας στη σχέση των συνεχιζόμενων βασικών μεταρρυθμίσεων με το πρότυπο της ενδογενούς ανάπτυξης (development from within), το οποίο νομίζουμε ότι στη σημερινή συγκυρία είναι άμεσης προτεραιότητας, γιατί αποδίδει σε σύντομο χρόνο ικανοποιητικά αποτελέσματα σε όρους απασχόλησης, εισοδήματος και ισόρροπης ανάπτυξης των περιφερειών της χώρας. Το πρότυπο αυτό είναι χωρίς αμφιβολία συμπληρωματικό στις μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιδιώξεις για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων, την προώθηση μεγάλων έργων υποδομής, την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας και γενικά την ανάδειξη και ενεργοποίηση των ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων της χώρας, στο πλαίσιο μιας νέας δομής της συνολικής

ζήτησης και της συνολικής προσφοράς σε βάθος χρόνου. Όμως η στρατηγική αυτή των μεγάλων προσδοκιών (ας το πούμε νέο αναπτυξιακό πρότυπο) δεν είναι μόνο χρονοβόρα, αλλά και φαλκιδευμένη από θεσμικά και άλλα εμπόδια που προδιαγράφουν πολλές φορές τη μερική μόνο επίτευξη των στόχων. Ας ανιχνεύσουμε λοιπόν λίγο βαθύτερα το πρότυπο της ενδογενούς ανάπτυξης, που η ευελιξία και η εμβέλειά του επιτρέπει την παράκαμψη ορισμένων τουλάχιστον εμποδίων.

Η έννοια της ενδογενούς ανάπτυξης Η οικονομική και κοινωνική δυναμική σε εποχή πολιτικών, θεσμικών, τεχνολογικών και οικονομικών μεταβολών δημιουργεί τις προϋποθέσεις πολυτομεακής ανάπτυξης ενδογενούς χαρακτήρα σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Η κινητοποίηση των παραγόντων της αναπτυξιακής διαδικασίας προωθεί τη συγκέντρωση κεφαλαίων, αναπτύσσει την επιχειρηματική καινοτομία, δημιουργεί ευέλικτες μορφές οργάνωσης και διαφοροποιεί τη διάρθρωση της οικονομίας στις περιφέρειες και στα αστικά κέντρα, με ταυτόχρονη αλλαγή δομών και θεσμών της οικονομικής δραστηριότητας. Οι στόχοι αυτοί επιτυγχάνονται γιατί η ενδογενής ανάπτυξη ενεργοποιεί εσωτερικές και εξωτερικές οικονομίες κλίμακας, βελτιώνει την ανταγωνιστικότητα και ενισχύει την κοινωνική συνοχή και τις οικονομίες σκοπού. Η αβεβαιότητα που κυριαρχεί στο οικονομικό περιβάλλον είναι παράγοντας σταθεροποίησης της στρατηγικής της ενδογενούς ανάπτυξης, γιατί μειώνει την αστάθεια του τοπικού παραγωγικού συστήματος, εκλογικεύει τις επιδράσεις της παγκοσμιοποίησης σε χωρικό επίπεδο

ΝΙΚΟΣ ΚΟΝΣΟΛ ΑΣ | 2011

και αξιοποιεί τις υπάρχουσες αναπτυξιακές δυνατότητες. Η εφαρμογή του προτύπου της ενδογενούς ανάπτυξης δεν ικανοποιεί μόνο τοπικές ανάγκες, αλλά αφομοιώνει καινοτομίες και τεχνολογικές μεταβολές στην παραγωγή προϊόντων διεθνούς ζήτησης. Δεν πρέπει όμως να παραγνωρισθεί η σημασία της ενδογενούς ανάπτυξης για την κοινωνική και πολιτιστική πρόοδο των τοπικών κοινωνιών, αφού από τα χαρακτηριστικά και τις δημιουργικές τους ικανότητες εξαρτάται η επιτυχία του προτύπου. Η τοπική επιχειρηματικότητα όπως εκφράζεται από τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και οι τοπικοί θεσμοί του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα συγκροτούν το δυναμικό σύνολο που μορφοποιεί τη στρατηγική της ενδογενούς ανάπτυξιακής δράσης και των διαρθρωτικών μεταβολών. Από τη σύντομη παρουσίαση των εννοιολογικών συστατικών της ενδογενούς ανάπτυξης προκύπτει το συμπέρασμα ότι το θεωρητικό υπόβαθρο του προτύπου της ενδογενούς ανάπτυξης είναι πολύπλοκο και διαπερνά μια σειρά υποδειγμάτων, που η αναφορά τους θα καθιστούσε πολυσέλιδο το άρθρο αυτό. Ενδεικτικά και μόνο μπορούμε να αναφέρουμε ότι τα κύρια χαρακτηριστικά του προτύπου αυτού διαπερνούν τις θεωρίες της οικονομικής, τεχνολογικής και περιφερειακής ανάπτυξης.

Οι συνιστώσες Η κύρια συνιστώσα της ενδογενούς ανάπτυξης είναι η μικρομεσαία επιχείρηση, η οποία δικτυώνεται με άλλες επιχειρήσεις, συνάπτει στρατηγικές συμμαχίες, μπορεί να συνδέεται με μεγάλη επιχείρηση «προωθητικής» μορφής (propulsive industry), ανακαλύπτει την καινοτομία και διεισδύει δυναμικά στην αγορά. Άλλες

συνιστώσες είναι η νέα τεχνολογία, τα επιχειρηματικά και τεχνολογικά πάρκα, τα κέντρα έρευνας, το δημιουργικό περιβάλλον που αναπτύσσεται στις πόλεις, η οικονομική και περιφερειακή πολιτική, η κοινωνική αποδοχή της επιχειρηματικότητας κ.ά. Εδώ θα αναφερθούμε συνοπτικά σε τρεις συνιστώσες: τη μικρομεσαία επιχείρηση, τη νέα τεχνολογία και τα επιχειρηματικά και τεχνολογικά πάρκα. Η μικρομεσαία επιχείρηση έχει την ικανότητα να δημιουργεί μεγάλο αριθμό νέων θέσεων εργασίας, να διαφοροποιεί με ταχύτητα την παραγωγή της και να αναλαμβάνει αυξημένο επιχειρηματικό κίνδυνο. Παράλληλα, ενισχύει τον ανταγωνισμό, προκαλεί καινοτομική διέγερση και διευκολύνεται από τις ευέλικτες μορφές εργασίας. Οι επιχειρήσεις της κατηγορίας αυτής είναι οι βασικοί φορείς της πολιτικής της «υφεσιακής ώθησης» γιατί αναδεικνύονται όταν αφήνουν ελεύθερο έδαφος οι επιχειρήσεις που δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στις συνθήκες τις οποίες δημιουργεί το υφεσιακό οικονομικό περιβάλλον. Η νέα τεχνολογία αναπτύσσεται σε δυο πεδία. Στο πεδίο των πρωτότυπων ιδεών και εφευρέσεων και στο πεδίο των εφαρμογών τους, με την πραγματοποίηση καινοτομικών δραστηριοτήτων. Το δεύτερο αυτό πεδίο εξελίσσεται σε δύο φάσεις. Η πρώτη αναφέρεται στην πρωταρχική εφαρμογή της καινοτομίας και η δεύτερη στη διάχυση της εφαρμογής αυτής και σε άλλα σημεία του χώρου συμβάλλοντας στη δημιουργία καινοτομικού περιβάλλοντος (innovative milieu). H αναβάθμιση της εκπαίδευσης σε τοπικό επίπεδο, η ενίσχυση των δημοσίων και ιδιωτικών κέντρων έρευνας και η ενεργοποίηση φο-

127 ★

ρέων μεταφοράς τεχνολογίας αποτελούν το αναγκαίο υποστηρικτικό περιβάλλον για την ενεργοποίηση της επιχειρηματικότητας στο πλαίσιο της ενδογενούς ανάπτυξης. Ο επόμενος υποστηρικτικός πυλώνας είναι η ικανοποιητική χρηματοδοτική ενίσχυση με κεφάλαια αρχικής εκκίνησης (seed capital) και λειτουργικής ολοκλήρωσης (venture capital). Η πρόσβαση στην πληροφορία και η πραγματοποίηση δικτυώσεων και συστάδων (clusters) επιχειρήσεων και κέντρων παραγωγής νέας γνώσης δημιουργούν σημαντικές ευκαιρίες για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις στους δυναμικούς κλάδους της υψηλής τεχνολογίας, όπως είναι η πληροφορική και η βιοτεχνολογία. Τα επιχειρηματικά και τεχνολογικά πάρκα αποτελούν τη βασική γεωγραφική συνιστώσα της ενδογενούς ανάπτυξης. Οι οργανωμένοι χώροι με τις απαραίτητες υποδομές και την προσφορά τυποποιημένων βιοτεχνικών κτηρίων ενισχύουν την γεωγραφική συγκέντρωση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και μεγιστοποιούν τις επιδράσεις των διαφόρων μορφών δικτυώσεων. Η συνύπαρξη ερευνητικών κέντρων και επιχειρήσεων δημιουργεί σημαντικά αποτελέσματα αξιοποίησης ιδεών, ανταλλαγής πληροφοριών και αναβάθμισης της επιχειρηματικής δραστηριότητας, μέσα από διαδικασίες τοπικής συλλογικής εκμάθησης (collective learning) και μίμησης (demonstration effect). Στα σύγχρονα πάρκα ο ρυθμός των τεχνολογικών μεταβολών είναι ταχύτερος και οι επιχειρήσεις που εγκαθίστανται σ’ αυτά παράγουν ανταγωνιστικά προϊόντα εξειδίκευσης. Η επιτυχία τους στηρίζεται στην υποστήριξη των τοπικών κοινωνικών φορέων, που συντάσσονται σε κοινές επιδιώξεις (institutional thickness).

128 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Ε λ λ η ν ι κ H Οι κονομ I α

Η πολιτική υποστήριξης Μετά τη δεκαετία του 1970 παρατηρούμε σταδιακή υποχώρηση στην προγραμματική διαδικασία του «τεχνοκρατικού» υποδείγματος της «εκ των άνω ανάπτυξης» και ανάδειξη του «συμμετοχικού» υποδείγματος της «εκ των κάτω ανάπτυξης», στο οποίο η συμμετοχή των τοπικών και περιφερειακών Αρχών δεν περιορίζεται μόνο στη διαμόρφωση του συστήματος σκοπών, μέσων και φορέων, αλλά επεκτείνεται και στον αυξημένο ρόλο τους στην εφαρμογή των προγραμματισμένων δράσεων. Η τάση αυτή βοήθησε στην εμφάνιση του υποδείγματος της «ανάπτυξης εκ των έσω», ως βασικής συνιστώσας του εθνικού προγραμματισμού και στα δύο του τμήματα, το περιφερειακό και το κλαδικό. Ένα ακόμη γεγονός το οποίο ενίσχυσε αυτή την τάση ήταν οι περιορισμοί που παρουσιάστηκαν στην «εξωγενή ανάπτυξη» με την προώθηση επενδύσεων προερχόμενων εκτός της περιφέρειας (inward investment). Κυρίως αποδείχθηκε δύσκολη η ενσωμάτωσή τους στο τοπικό παραγωγικό σύστημα με αποτέλεσμα τη μειωμένη συμβολή τους στην αυτοτροφοδοτούμενη ανάπτυξη και τη βελτίωση του οικονομικού και επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Τα παραδείγματα του Mezzogiorno (Ιταλία) και της Andalucia (Ισπανία) είναι χαρακτηριστικά της αποτυχίας της πολιτικής αυτής. Πριν σαράντα περίπου χρόνια οι τοπικές και περιφερειακές Αρχές σε πολλές χώρες της Ευρώπης άρχισαν να ενισχύουν την ενδογενή ανάπτυξη προκειμένου να αντιμετωπίσουν προβλήματα ανεργίας, μείωσης εισοδημάτων, προσαρμογής της οικονομίας στις νέες συνθήκες της παγκοσμιοποίησης και της διαπιστωμένης ανάγκης ριζικών αναδιαρθρώσεων της οικονομίας. Έτσι, σημαντικές πρωτοβουλίες τοπικής ανάπτυξης εμφανίζονται

στην Ιταλία («Terza Italia»), στην Ισπανία (Vigo, Berga), στη Γερμανία (Hamburg), στην Αγγλία (Nottingham), στην Ολλανδία (Tilburg) και σε άλλες χώρες εκτός της Ευρώπης, όπως στην Αργεντινή και στη Βραζιλία. Αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση ενσωμάτωσε στην πολιτική αλληλεγγύης προγράμματα τοπικής ανάπτυξης όπως το LEDA, το LEADER, τα προγράμματα «Περιφερειακής Καινοτομίας» και ενίσχυσης εφαρμογής «καλών πρακτικών», μέσω πρωτοβουλιών «Περιφερειακού Πειραματισμού». Επιπλέον, στα Κοινοτικά Πλαίσια στήριξης σημαντικά ποσά κατευθύνθηκαν στην υποστήριξη τοπικών επιχειρηματικών πρωτοβουλιών σε ένα ευρύτερο πλαίσιο κινητοποίησης τοπικών πόρων και ανάπτυξης κυρίως προβληματικών περιφερειών. Και στην Ελλάδα μετά την καθιέρωση της διαδικασίας του «δημοκρατικού προγραμματισμού» (1983) εφαρμόστηκαν προγράμματα τοπικής ανάπτυξης σε διάφορες περιφέρειες με προσανατολισμό τα επαρχιακά αστικά κέντρα και ορισμένες περιοχές της υπαίθρου. Επίσης, με την εφαρμογή των Περιφερειακών και Πολυταμειακών Προγραμμάτων και των Τομεακών Προγραμμάτων Ανταγωνιστικότητας ενισχύθηκε η τοπική επιχειρηματικότητα. Η ενδογενής ανάπτυξη εντάσσεται στην ευρύτερη στρατηγική της ισόρροπης ανάπτυξης, η οποία συνδυάζει το αποδεκτό από την κοινωνία μείγμα ισότητας και αποτελεσματικότητας και χρησιμοποιεί, σύμφωνα με τη διεθνή πρακτική, μια σειρά μέσων που προσαρμόζονται στις τοπικές συνθήκες και στην οικονομική συγκυρία. Ο συντονισμός της δράσης των τοπικών Αρχών με τους παραγωγικούς φορείς, η ευρύτερη συμμετοχή στον προγραμματισμό, η συνεργασία επιχειρήσεων και τοπικών Πανεπιστημίων και Ερευνητικών Κέντρων και η ενεργοποίηση των

opinion leaders δημιουργούν το ευνοϊκό αναπτυξιακό περιβάλλον. Η επιχειρηματική ικανότητα, η ενεργή συμμετοχή του τραπεζικού συστήματος και τα κατάλληλα θεσμικά μέτρα βοηθούν στην έναρξη διαδικασιών απογείωσης της οικονομίας και στη δημιουργία νέων επιχειρήσεων. Χωρίς όμως την ύπαρξη της κατάλληλης οικονομικής, τεχνικής και κοινωνικής υποδομής, της σταθερής και στοχευμένης κλαδικής πολιτικής, της μεταφοράς τεχνολογίας και της εφαρμογής καινοτομιών η ενδογενής ανάπτυξη δεν είναι δυνατόν να ευδοκιμήσει. Πολλά ακόμη σημαντικά ζητήματα πολιτικής συνδέονται με την προώθηση της ενδογενούς ανάπτυξης τα οποία έχουν σχέση με τη γεωγραφική και κλαδική διαφοροποίηση, τους παράγοντες που επηρεάζουν την ίδρυση νέων επιχειρήσεων, το διαθέσιμο περιφερειακό εισόδημα, το βαθμό αποκέντρωσης στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων, την υιοθέτηση δέσμης μέτρων εθνικής εμβέλειας ή τοπικής επιρροής κ.ά. ❖

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ Θα εξετάσουμε στη συνέχεια την επίπτωση των μεταρρυθμίσεων που έχουν ξεκινήσει στη χώρα στην κατεύθυνση της ενδογενούς αναπτυξιακής στρατηγικής.

❝ Πρώτο και ιδιαίτερα σημαντικό νομοθέτημα είναι ο Ν.3852/2010 για τη θεσμοθέτηση του Προγράμματος «Καλλικράτης» (βλ. «Τάσεις 2010», σελ.154-159). ❞ ☛

ΝΙΚΟΣ ΚΟΝΣΟΛ ΑΣ | 2011

129

Μεταρρυθμισεις & ενδογενης αναπτυξιακη στρατηγικη

Η Ελλαδα

μετα[ανα]μορφωνεται Ορισμένες από τις μεταρρυθμίσεις που έχουν λάβει οριστικ H μορ φ H με τη δημοσίευση των σχετικών νομοθετημάτων στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως και άλλες που βρίσκονται στο στάδιο της δ ιαβο Y λευσης έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με την εφαρμογή προγραμμάτων ενδογενούς ανάπτυξης στη χώρα μας. ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΙΚ Ο Κ Ο Ν Σ Ο ΛΑ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ, ΕΠΙΤΙΜΟ ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

ρώτο και ιδιαίτερα σημαντικό νομοθέτημα είναι ο Ν.3852/2010 για τη θεσμοθέτηση του Προγράμματος «Καλλικράτης» (βλ. «Τάσεις 2010», σελ.154-159). Η νέα διάρθρωση της αυτοδιοίκησης αποτελεί σημαντική ευκαιρία ολοκληρωμένης αντιμετώπισης του εθνικού προγραμματισμού στη βάση μιας νέας πιο ρεαλιστικής στρατηγικής, ενός νέου «αφηγήματος», κατά την προσφιλή νεωτερική έκφραση. Βέβαια, πρέπει από την αρχή να επισημανθεί ότι ο νόμος αυτός δεν αναδεικνύει στον επιβαλλόμενο βαθμό την αναπτυξιακή διάσταση της χωροθετικής μεταρρύθμισης. Εκείνο που μας ενδιαφέρει όμως στην προκειμένη περίπτωση είναι ο ρόλος που μπορεί να διαδραματίσουν οι νέοι δήμοι και οι αυτοδιοικητικές περιφέρειες στην υποστήριξη της ενδογενούς ανάπτυξης εντός των χωρικών ορίων άσκησης της εξουσίας τους. Όσον αφορά τους δήμους επιβάλλεται η άμεση εκπόνηση μελέτης προσδιορισμού της ενδογενούς δυναμικής σε επίπεδο «μικροπεριφέρειας προγραμματισμού», με τη συνεκτική και αποτελεσματική αξιοποίηση των ανθρώπινων και φυσικών πόρων καθώς και του θεσμικού και επιχειρηματικού περιβάλλοντος, μέσα από διαδικασίες κοινωνικής συναίνεσης

(consensus building). Η Επιτροπή Διαβούλευσης του άρθρου 76 και δευτερευόντως η Επιτροπή Ποιότητας Ζωής (άρθρο 73) μπορούν να αποτελέσουν τον σύνδεσμο της τοπικής κοινωνίας με την τεχνοκρατική ομάδα εκπόνησης του αναπτυξιακού σχεδίου. Ταυτόχρονα πρέπει να ενεργοποιηθεί η παρ. 6 του άρθρου 186 «για την κατάρτιση του αναπτυξιακού προγράμματος της περιφέρειας» με ιδιαίτερη έμφαση στην ενδογενή ανάπτυξη και περιορισμό της τάσης σύνταξης καταλόγου έργων. Στόχος πρέπει να είναι ο προσδιορισμός των ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων, των δυνατοτήτων κινητοποίησης της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και ανάδειξης της τοπικής επιχειρηματικότητας κατά αστικό κέντρο και ομοιογενή χωρική ενότητα της περιφέρειας. Τα προβλεπόμενα στο νόμο θεσμικά όργανα περιφερειακής εμβέλειας πρέπει να συντονίσουν τη δράση τους με τα αντίστοιχα όργανα των δήμων ώστε η εναρμόνιση των δημοτικών και περιφερειακών προγραμμάτων να επιτυγχάνεται σε κλίμα «κοινού σκοπού». Για την έναρξη των διαδικασιών προγραμματισμού που περιγράψαμε παραπάνω είναι ευνόητο ότι θα απαιτηθούν τροποποιήσεις και προσαρμογές των επιχειρησιακών προγραμμάτων του E.Σ.Π.Α. και εμπλουτισμός της παρ. 1 του

★

130 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Ε λ λ η ν ι κ H Οι κονομ I α

άρθρου 281 του Ν.3852/2010. Στη παράγραφο αυτή προσδιορίζονται οι τρείς άξονες του προγράμματος «ΕΛΛ.Α.Δ.Α.» «για την ενίσχυση της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης και την άμβλυνση των περιφερειακών ανισοτήτων». Ο πρωτοποριακός Ν.3894/2010 για την «επιτάχυνση και διαφάνεια υλοποίησης Στρατηγικών Επενδύσεων» που ελπίζουμε να εφαρμοσθεί χωρίς προσκόμματα, έπρεπε ίσως να περιλάβει ένα ακόμη κεφάλαιο Ι για την επιτάχυνση ιδιωτικών επενδύσεων ενταγμένων στη στρατηγική της ενδογενούς ανάπτυξης. Η συμβολή του στην αναπτυξιακή προσπάθεια της χώρας θα ήταν πιο άμεση και το εύρος του πιο ολοκληρωμένο. Το μέλλον, πάντως, θα δείξει εάν θα υπάρξουν ή όχι «πολύχρονες περιπέτειες» των υποψήφιων επενδυτών και μετά την ισχύ και εφαρμογή του νόμου αυτού. Άμεση σχέση με την προώθηση της ενδογενούς ανάπτυξης έχει αναμφισβήτητα ο υπό ψήφιση νόμος για την «ενίσχυση Ιδιωτικών Επενδύσεων για την Οικονομική Ανάπτυξη, την Επιχειρηματικότητα και την Περιφερειακή Συνοχή», ο οποίος συζητείται ήδη στην αρμόδια Κοινοβουλευτική Επιτροπή. Τα σημεία που επισημαίνονται στο άρθρο αυτό σηματοδοτούν την γενικότερη «φιλοσοφία» του νόμου που μάλλον δεν θα μεταβληθούν κατά τη διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας στη Βουλή. Στις ενισχυόμενες δαπάνες (άρθρο 3) περιλαμβάνονται «δαπάνες για τη μεταφορά τεχνολογίας και έργα και προγράμματα έρευνας και ανάπτυξης». Τα ποσοστά ενισχύσεων των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων ορίζονται ανάλογα με τη χωρική Ζώνη Κινήτρων στην οποία εντάσσονται (άρθρο 5). Μοναδικό κριτήριο κατάταξης των νομών στις τρείς Ζώνες είναι το κατά κεφαλή ΑΕΠ 2007, σε σύγκριση με τον μέσο όρο της χώρας. Οι ενισχύσεις περιφερειακής συνοχής περιλαμβάνουν «δραστηριότητες που αξιοποιούν τοπικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα» (άρθρο 6). Σημαντική ρύθμιση

του νόμου είναι η ένταξη στα κριτήρια αξιολόγησης των επενδύσεων η «αύξηση της απασχόλησης και η ανάπτυξη νέων προϊόντων». Ιδιαίτερης σημασίας είναι επίσης για την ενδογενή ανάπτυξη η ενίσχυση των συστάδων (clusters) και της νεανικής επιχειρηματικότητας. Νομίζουμε ότι εναπόκειται στα διοικητικά όργανα εφαρμογής του νόμου να κατανοήσουν τη σπουδαιότητα των επενδυτικών πρωτοβουλιών ενδογενούς τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης και να εφαρμόσουν τις προβλεπόμενες ρυθμίσεις με ευρύ πνεύμα ενίσχυσης της καινοτομίας, αύξησης της απασχόλησης και βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας.

“Η οικονομική κρίση, στην εθνική και τη διεθνή της διάσταση, οδηγεί τις κυβερνήσεις όλων των χωρών σε επαναπροσδιορισμό του ρόλου τους στο οικονομικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Ένας ρόλος διπλής μορφής: α) ελέγχων και περιορισμών, και β) τολμηρών πρωτοβουλιών για ένα καλύτερο μέλλον. Ανάμεσα στις πρωτοβουλίες αυτές είναι και η ενδογενής ανάπτυξη, γιατί εξελίσσεται κοντά στον πολίτη και είναι εμφανή και μετρήσιμα τα αποτελέσματά της”.

Στο πολυνομοσχέδιο με τίτλο «Απλοποίηση Αδειοδότησης Τεχνικών Επαγγελματικών Δραστηριοτήτων, Μεταποιητικών Δραστηριοτήτων, Επιχειρηματικών Πάρκων και Λοιπές Διατάξεις», που βρίσκεται σε φάση διαβούλευσης, περιλαμβάνεται το νέο θεσμικό πλαίσιο για την «ανάπτυξη Επιχειρηματικών Πάρκων» (μέρος τρίτο του νομοσχεδίου). Όπως αναφέραμε στην παράγραφο ΙΙΙ του άρθρου αυτού η ύπαρξη οργανωμένων χώρων εγκατάστασης μικρομεσαίων μεταποιητικών επιχειρήσεων και μονάδων προηγμένης τεχνολογίας αποτελεί βασική συνιστώσα εφαρμογής του προτύπου της ενδογενούς ανάπτυξης σε μια σύγχρονη οικονομία. Το νομοσχέδιο αυτό ακολουθεί ατυχώς τη «φλύαρη» διάρθρωση του αναποτελεσματικού και ανεφάρμοστου Ν. 2545/ 1997. Από την ημερομηνία ισχύος του νόμου αυτού οριοθετήθηκε σημαντικός αριθμός νέων Βιομηχανικών και Επιχειρηματικών περιοχών, κυρίως τοπικής εμβέλειας, οι περισσότερες από τις οποίες δεν υλοποιήθηκαν. Βασικοί λόγοι αποτυχίας του νόμου ήταν οι ατέρμονες γραφειοκρατικές διαδικασίες που προβλέπει, η αδυναμία κάλυψης της ίδιας συμμετοχής διαφόρων φιλόδοξων αυτοδιοικητικών κυρίως φορέων και η σημαντική έλλειψη τεχνογνωσίας των εμπλεκομένων. Χαρακτηριστικό είναι, σε αντίθεση με την πρόσφατη αυτή πραγματικότητα, ότι ο λιτός Ν. 4458/ 1965, με ελάχιστα άρθρα, αλλά με ισχυρή επιστημονική, διοικητική και πολιτική υποστήριξη εφαρμόστηκε με επιτυχία για 35 ολόκληρα χρόνια, με ορισμένες επουσιώδης συμπληρώσεις με το Ν. 742/ 1977. Με το θεσμικό αυτό πλαίσιο, που άντεξε στη δικαστική κρίση, δημιουργήθηκε από την ΕΤΒΑ το δίκτυο των 30 Βιομηχανικών Περιοχών, που αποτελεί ένα «μεγάλο έργο» οικονομικής ανάπτυξης της χώρας. Το προς ψήφιση νομοσχέδιο περιλαμβάνει (άρθρο 41) δώδεκα τύπους Επιχειρηματικών και Βιομηχανικών Υποδοχέων,

ΝΙΚΟΣ ΚΟΝΣΟΛ ΑΣ | 2011

131

ένας από τους οποίους χαρακτηρίζεται ως «Τεχνόπολις». Στα υπόλοιπα άρθρα 42-62 ρυθμίζονται θέματα ίδρυσης και λειτουργίας, οργάνωσης φορέων, αδειοδοτήσεων, επιχορηγήσεων των έργων υποδομής, πολεοδόμησης, εσωτερικής οργάνωσης, διοίκησης και εποπτείας και κινήτρων για τις επιχειρήσεις που εγκαθίστανται στα Επιχειρηματικά Πάρκα. Η εφαρμογή του νομοθετήματος αυτού, σε συνδυασμό με το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τη Βιομηχανία, μπορεί να αποτελέσει καίριας σημασίας παράγοντα επιτυχίας της στρατηγικής ενδογενούς ανάπτυξης, για τη δημιουργία ισχυρών τοπικών αναπτυξιακών συστημάτων. Τα υφιστάμενα έξι μικρής κλίμακας Τεχνολογικά Πάρκα στη χώρα μας και η «Αλεξάνδρεια Τεχνόπολις» της Θεσσαλονίκης ασκούν μικρή επιρροή στην επίτευξη προόδου στις τεχνολογικές και καινοτομικές εφαρμογές, δεδομένης της υβριδικής τους μορφής, της υποχρηματοδότησής τους και των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που εμποδίζουν την ανάπτυξή τους.

Οι μεταρρυθμίσεις έμμεσης επίδρασης Στο Κείμενο διαβούλευσης για την μεταρρύθμιση στην Ανώτατη Εκπαίδευση

(28-10-2010), στην παράγραφο με τίτλο «Περιφερειακή Στρατηγική και τοπική ανάπτυξη» προτείνεται «η σύσταση Περιφερειακών Συμβουλίων με επιστημονική και κοινωνική συμμετοχή. Το Περιφερειακό Συμβούλιο έχει συμβουλευτικό ρόλο στη διαμόρφωση της εθνικής στρατηγικής για την Ανώτατη Εκπαίδευση, την έρευνα, την τεχνολογική ανάπτυξη και καινοτομία, τη Δια Βίου Μάθηση, καθώς και συντονιστικό ρόλο στη στρατηγική ανάπτυξης των Ιδρυμάτων Ανώτατης Εκπαίδευσης και των ερευνητικών κέντρων σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο». Η πρόταση αυτή του Υπουργείου Παιδείας αποτελεί σημαντική συνεισφορά στη διαμόρφωση στρατηγικής «εκ των έσω» ανάπτυξης γιατί συμβάλλει στη διασύνδεση του Πανεπιστημίου με την κοινωνία, επιμερίζει σ’ αυτό ένα τμήμα της ευθύνης για την οικονομική ευημερία των τοπικών πληθυσμών και ανοίγει τον δρόμο για την εφαρμογή των αποτελεσμάτων της έρευνας σε εμπορεύσιμα προϊόντα και υπηρεσίες. Προϋπόθεση βέβαια της ευοίωνης αυτής προοπτικής είναι να σταματήσει η διατύπωση ατεκμηρίωτων απόψεων αρμοδίων και αναρμοδίων εναντίον των Περιφερειακών Πανεπιστημίων και της εξακτίνωσής τους στον ελληνικό χώρο.

★

Μια άλλη πολιτική πρωτοβουλία που θα επηρεάσει τον γενικότερο σχεδιασμό της οικονομικής πολιτικής και της ενδογενούς ανάπτυξης είναι η συγκρότηση Επιτελικού Πρωθυπουργικού Γραφείου. Το ενισχυμένο με ειδικούς επιστήμονες (που ελπίζουμε να είναι πραγματικά ειδικοί και όχι απλώς ευνοούμενοι) νέο όργανο θα βελτιώσει τη συνοχή της κυβερνητικής πολιτικής και θα αποτελέσει «παράθυρο στον έξω κόσμο», που θα αναπληρώσει την έλλειψη βιβλιοθηκών και υπηρεσιών τεκμηρίωσης στα Υπουργεία, για τη χάραξη της αναγκαίας στρατηγικής στους τομείς της αρμοδιότητάς τους. Τέλος, αναφέρουμε την πρωθυπουργική σύσταση στα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου να προτείνουν κατά τακτά χρονικά διαστήματα «πιλοτικά προγράμματα». Η πρακτική αυτή εντάσσεται στα λειτουργούντα «δίκτυα ανταλλαγής πληροφοριών και εμπειριών» της Ευρωπαϊκής Ένωσης για καινοτομικές εφαρμογές και πειραματικές δράσεις. Η τοπική οικονομία προσφέρεται ιδιαίτερα για δράσεις της μορφής αυτής. Για την προώθηση όμως μιας τέτοιας πρότασης απαιτείται συστηματική συνεργασία των Υπουργείων με Πανεπιστήμια, Ερευνητικά Κέντρα, ειδικούς εμπειρογνώμονες και κυρίως πραγματική πολιτική βούληση. ❖

Σημείωση: Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την ενδογενή ανάπτυξη βλ.: Κόνσολας, Νικ., Σύγχρονη Περιφερειακή Οικονομική Πολιτική, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1997. Βιβλιογραφία Κόνσολας, Νικ. και Κυριαζόπουλος, Ευαγγ., «Τα Πρότυπα Χωρικής Συγκέντρωσης της Βιομηχανίας και η Εφαρμογή τους στην Ελλάδα», στην Έκδοση «Μελέτες προς τιμήν του Καθηγητού Παύλου Λουκάκη, Πάντειο Πανεπιστήμιο (υπό έκδοση 2011). Konsolas, I., Competitive Advantage of Greece, Ashgate, 2002. McCann, Philip, Αστική και Περιφερειακή Οικονομική, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, 2002. Παπαδασκαλόπουλος, Αθαν., Πρότυπα και Πολιτικές Περιφερειακής Ανάπτυξης, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα,1995. Χριστοφάκης, Μαν., Τοπική Ανάπτυξη και Περιφερειακή Πολιτική, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2001.

132 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Κ Ρ Ι Σ Η Κ Α Ι A Ν Α Κ Α Μ Ψ Η

Το νoμισμα eχει πaντα δyο oψεις

ΛΕΝΑ ΤΣΙΠΟΥΡΗ | 2011

«ΠοτHρι μισοAδειο ή μισογεμAτο;» Oσοι Eχουν το χAρισμα της αισιοδοξIας, μπορουν να διακρIνουν τα θετικA

Διαφαίνονται ήδη οι πρώτες ενδείξεις ότι K A T I N E O ξεκινά στην πραγματική οικονομία. Οι προκλήσεις για την κυβέρνηση είναι μεγάλες, γιατί και άλλες φορές ξεκίνησε κάτι και στην πορεία εκτροχιάστηκε. Οι Έλληνες πρέπει να Α Ι Σ Ι Ο Δ Ο Ξ Η Σ Ο Υ Ν και να προχωρήσουν μπροστά. Αυτό που πέτυχαν Ι Ρ Λ Α Ν Δ Ι Α και Φ Ι Ν Λ Α Ν Δ Ι Α , δηλαδή υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, που θα οδηγήσουν σε μείωση του δημοσίου χρέους, γιατί άραγε να μην μπορεί να το Π Ε Τ Υ Χ Ε Ι και η Ελλάδα;

ο 2010 ήταν χρονιά αλλαγών και το 2011 θα είναι χρονιά και άλλων αλλαγών. Πολλές από αυτές έχουν δρομολογηθεί, άλ- λες έχουν αναγγελθεί. Οι Έλληνες, άλλοτε χωρισμένοι σε πολιτικά κόμματα και ποδοσφαιρικές ομάδες, τώρα έχουν βρει ένα νέο πεδίο πόλωσης: μνημονιακοί και αντι-μνημονιακοί. Ωστόσο υπέρμαχοι και πολέμιοι του Μνημονίου, δεξιοί, κεντρώοι και αρι-

στεροί, κυβέρνηση και αντιπολίτευση συμφωνούν τουλάχιστον σε δύο σημεία: 1. Τα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας είναι δομικά και μακροχρόνια. Το μέγεθος και η αναποτελεσματικότητα του δημόσιου τομέα είναι κύρια αίτια της υπερχρέωσής μας, της έλλειψης επενδύσεων και κατά συνέπεια του εκσυγχρονιστικού ελλείμματος και της μειωμένης ανταγωνιστικότητας της οικονομίας.

ΑΠΟ ΤΗ Λ Ε Ν Α Τ Σ Ι Π ΟΥ Ρ Η ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

133 ★

134 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Κ Ρ Ι Σ Η Κ Α Ι A Ν Α Κ Α Μ Ψ Η

2. Η μόνη προοπτική είναι η ανάπτυξη. Οι πιο ανταγωνιστικές χώρες στον κόσμο που εξασφαλίζουν και μακροχρόνια ευημερία στους κατοίκους τους είναι αυτές με τους υψηλότερους μισθούς.

“Ξέρουμε από τη διεθνή εμπειρία ότι χώρες που μένουν πίσω τεχνολογικά για πολλά χρόνια έχουν μεγάλα περιθώρια να αναπτυχθούν, εφόσον υπάρχει ανθρώπινο και φυσικό κεφάλαιο. Η Ελλάδα έχει (εντός και εκτός της χώρας) και από τα δύο. Οι επιχειρηματικές προσδοκίες της λείπουν!”

Από κει και ύστερα αρχίζουν οι διαφωνίες: Η Τρόικα είναι άχρηστη, ανίδεη από το δικό μας μοντέλο ανάπτυξης ή και τοποτηρητής ξένων συμφερόντων; Ή είναι ο βούρδουλας που μας χρειάζεται επειδή τόσα χρόνια και η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν άσκησε επαρκείς πιέσεις για να αξιοποιήσουμε καλύτερα τα αναπτυξιακά της προγράμματα; Μήπως επαναλαμβάνεται η ιστορία των Μεγάλων Δυνάμεων που μας κρατούσαν χρεωμένους και επέβαλαν τα δικά τους συμφέροντα; Να περιοριστεί το δημόσιο, σε ποια σημεία, με τι ταχύτητα; Ή καλύτερα να μην πληρώσουμε τα δάνεια, μιας και είναι βέβαιο ότι η μείωση του δημόσιου τομέα έχει αρνητικά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στη ζήτηση και σε πρώτη φάση θα συρρικνώσει το ΑΕΠ. Οπότε μήπως η ανάπτυξη και οι επενδύσεις έρθουν πιο γρήγορα έτσι; Καλώς ή κακώς, είτε μας αρέσει είτε όχι, στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία το κεφάλαιο πάει εκεί που προσδοκά κέρδη, όχι εκεί που οφείλει να πάει με πατριωτικά ή φιλοσοφικά κριτήρια. Και ενώ όλοι συμφωνούν να μειωθεί το κράτος (σε κόστος αλλά και διοικητικές παρεμβάσεις) ο καθένας διαφωνεί στις λεπτομέρειες, ιδιαίτερα όταν ο περιορισμός τον θίγει. Οπότε εναλλακτικά τα βάζει πότε με την κυβέρνηση, πότε με την πρώην κυβέρνηση και πότε με την Τρόικα. Θεωρώ ότι τα διλλήματα τείνουν να πάρουν τη μορφή του τι γίνεται πρώτα, η κότα ή το αυγό. Τι θα περιοριστεί πρώτα και τι ύστερα. Σίγουρα από το να κοπούν οι αναπηρικές συντάξεις είναι καλύτερα να βρεθούν όσοι υγιείς κάνουν κατάχρη-

ση και να τιμωρηθούν. Σίγουρα καλύτερα είναι να πληρώσουν όσοι (πολιτικοί ή άλλοι) αποδεικνύεται δικαστικά ότι έχουν κάνει κατάχρηση δημοσίου χρήματος και να μειώνεται έστω και συμβολικά το χρέος της χώρας. Σίγουρα η δικαιοσύνη πάσχει αν όχι από διαφθορά σίγουρα από ολιγωρία. Δεν επαρκεί εδώ ο χώρος για ανάλυση και αντεπιχειρήματα λαθών. Βέβαια πολλοί έχουν δίκιο και βέβαια πολλά λάθη έχουν κάνει Κυβέρνηση και Τρόικα, τόσο σε κάποιες προτεραιότητες όσο και στο πόσο ουσιαστικές και σε βάθος είναι κάποιες παρεμβάσεις τους. Λάθη δεν κάνει όποιος δεν κάνει τίποτα. Αλλά νομίζω ότι, παρόλο που η συζήτηση με επιχειρήματα πρέπει να συνεχιστεί και τα λάθη όσο γίνεται να διορθώνονται, η ουσία δεν είναι πια η κότα και το αυγό, αλλά ότι φαίνεται ότι τα πρώτα δείγματα της ανάπτυξης άρχισαν να αχνοφαίνονται και εμείς ακόμα γκρινιάζουμε, αντί να δούμε τις νέες ευκαιρίες. Και είναι σίγουρο ότι η απαισιοδοξία ματαιώνει την προθυμία μας για δράση. Ενδείξεις για να αισιοδοξήσουμε (επιτέλους) για την πραγματική οικονομία: 1. Ανοίγουν πιο πολλές επιχειρήσεις από όσες κλείνουν: Βλέπουμε γύρω μας παντού άδεια μαγαζιά και αυξάνεται η απαισιοδοξία. Τι θα γίνουν οι ιδιοκτήτες, τι θα απογίνουν οι εργαζόμενοι; Όμως πόσες φορές δεν έχουμε πει στο παρελθόν εμείς οι ίδιοι, ότι έχουμε πιο πολλές κατά κεφαλήν μπουτίκ και φαρμακεία από όλες τις αναπτυγμένες χώρες (ας αφήσουμε και τους δικηγόρους και γιατρούς). Ως δια μαγείας η παρηγοριά: Συνολικά 51.661 νέες επιχειρήσεις έχουν εγγραφεί στα μητρώα των Επιμελητηρίων της χώρας από 1η/1/2010 έως 31/10/2010, ενώ 42.671 έχουν διαγραφεί, βάσει των στοιχείων

ΛΕΝΑ ΤΣΙΠΟΥΡΗ | 2011

«ΠοτHρι μισοAδειο ή μισογεμAτο;» Oσοι Eχουν το χAρισμα της αισιοδοξIας, μπορουν να διακρIνουν τα θετικA

που διαβιβάζονται στο Υπουργείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας από τα Επιμελητήρια. Βέβαια δικαιούμεθα να έχουμε επιφυλάξεις για τις στατιστικές. Πιθανόν να υπάρχει και σημαντική καθυστέρηση στη δήλωση διαγραφής. Με μια πιο προσεκτική ματιά στα στοιχεία του Υπουργείου βλέπει κάνεις ότι κλείνουν εμπορικές επιχειρήσεις και ανοίγουν επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών, ανοίγουν περισσότερες ανώνυμες από ότι κλείνουν, η τάση αυτή είναι σαφής και στο κέντρο και στην περιφέρεια. Με άλλα λόγια αν οι στατιστικές είναι σωστές κάτι καινούργιο ξεκινάει. Παρόλο που σε πρώτη φάση οι επιχειρήσεις που ανοίγουν θα είναι πιθανότατα μικρότερες από αυτές που κλείνουν, αν είναι πιο υγιείς γρήγορα θα αυξηθεί η απασχόληση. 2. Η επιχειρηματική δραστηριότητα συμπληρώνεται από κάποιες (λίγες) επιχειρήσεις, εισηγμένες και μη, που πήγαν πολύ καλά μέσα στη χρονιά. 3. Αυξάνουν οι εξαγωγές: Πάλι σύμφωνα με τις επίσημες δηλώσεις «συνολικά, για το 11μηνο από τον Ιανουάριο έως το Νοέμβριο του 2010, οι ελληνικές εξαγωγές ανήλθαν στο ποσό των 14,359 δισ. ευρώ (έναντι 13,411 δισ. ευρώ το 2009), οι εισαγωγές στο ποσό των 32,664 δισ. ευρώ (έναντι 41,629 δισ. ευρώ το 2009) και το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου διαμορφώθηκε στα 18,304 δισ. ευρώ (έναντι 28,218 δισ. ευρώ το 2009)». Και μάλιστα τον Νοέμβριο, που είναι τα τελευταία στοιχεία η αύξηση των εξαγωγών ήταν 35%. Αυτή η εξέλιξη, που εν μέρει εξηγείται από την πολύ κακή εικόνα του 2009 που επιτρέπει σημαντική βελτίωση από τη μια χρονιά στην άλλη, σηματοδοτεί

και δύο θετικά στοιχεία: ότι το εισόδημα αυξάνεται γιατί οι εξαγωγές είναι καθαρό εισόδημα, ότι δημιουργούνται νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες, γιατί οι μειωμένες εισαγωγές όχι μόνο δεν στερούν εισόδημα από τη χώρα αλλά συγχρόνως υποδεικνύουν πιθανές αγορές για εγχώρια προϊόντα στο μέλλον. 4. Ένδειξη τρίτη, βραχυχρόνια και αμφίβολη: Κλείσαμε τη χρονιά με κατά τι καλύτερα στοιχεία από ότι περιμέναμε και ανοίξαμε τη χρονιά με εντυπωσιακή άνοδο του Χρηματιστηρίου. Αυτή η τρίτη ένδειξη δεν λέει και πολλά για την αειφορία της ανάπτυξης. Το Χρηματιστήριο βραχυχρόνια δεν ακολουθεί τα βασικά στοιχεία της οικονομίας και τα μεγέθη του Δημοσίου εύκολα αναποδογυρίζουν. Είναι όμως ίσως μια ένδειξη ότι τελικά δεν είμαι η μόνη αισιόδοξη σε έντεκα εκατομμύρια Έλληνες. Μένουν πολλά να γίνουν και ακόμα περισσότερα να διορθωθούν. Αλλά με ένα πρόχειρο υπολογισμό με 5% ετήσια μεγέθυνση το έλλειμμα και το χρέος θα περιοριστούν στα δεσμευτικά όρια πολύ νωρίτερα από όσο ελπίζουμε, χωρίς άλλους περιορισμούς. Βέβαια ούτε η ίδια η κυβέρνηση δεν τολμά να κάνει μια τέτοια πρόβλεψη ούτε και κανένας διεθνής οργανισμός. Είναι άραγε εξωπραγματικό το 5% και εφικτό μόνο σε αναπτυσσόμενες χώρες; Γιατί το πέτυχε η Ιρλανδία και έγινε από δεύτερη φτωχότερη η δεύτερη πλουσιότερη χώρα της Ευρώπης; Ανεξάρτητα από τα προβλήματα του χρηματοπιστωτικού τομέα που τη φόρτωσαν και αυτή με διεθνή δανειοδότηση, η Ιρλανδία παραμένει μια χώρα με σχετικά χαμηλό χρέος και σχετικά ψηλά στις διεθνείς κατατάξεις ανταγωνιστικότητας. Γιατί κάποια εποχή, μετά τη γεωπολιτική ανακατάταξη της Ευ-

135 ★

ρώπης το πέτυχε η Φιλανδία; Ξέρουμε από τη διεθνή εμπειρία ότι χώρες που μένουν πίσω τεχνολογικά για πολλά χρόνια έχουν μεγάλα περιθώρια να αναπτυχθούν, εφόσον υπάρχει ανθρώπινο και φυσικό κεφάλαιο. Η Ελλάδα έχει (εντός και εκτός της χώρας) και από τα δύο. Οι επιχειρηματικές προσδοκίες της λείπουν. Δια ταύτα: Κάτι πάει καλά. Δειλά και χαμηλόφωνα υπάρχουν ενδείξεις ότι η πραγματική οικονομία ίσως παίρνει μπροστά. Αλλά ο δρόμος είναι ακόμα μακρύς και ελλοχεύουν κίνδυνοι. Εκτιμώ ότι τώρα οι προκλήσεις για την κυβέρνηση είναι ακόμα μεγαλύτερες, γιατί και άλλες φορές ξεκίνησε κάτι τα τελευταία χρόνια και εκτροχιάστηκε γρήγορα. Κάτι ξεκίνησε, ας προσχωρήσουν πιο συνετά οι αλλαγές. Η κυβέρνηση έχει μεγαλύτερη εμπειρία και λιγότερες πιέσεις για το χρέος. Δέχομαι ότι μέχρι τώρα έπρεπε να είναι πολιτικά προσεκτική και να περιορίσει τις εντάσεις όσο μπορούσε, την ώρα που γίνονταν τέτοιου μεγέθους αλλαγές. Να περιορίσει τα λάθη της και να διορθώσει αδικίες που έγιναν στο πλαίσιο της ανάγκης να πεισθεί η διεθνής κοινότητα ότι τον εννοεί τον περιορισμό του δημόσιου τομέα. Το τελικό ερώτημα δεν είναι αν θα έχουμε περισσότερο ή λιγότερο κράτος, αλλά πως θα έχουμε καλύτερο κράτος και θα εξασφαλίσουμε ιδιωτικές επενδύσεις. Αν η κυβέρνηση συνεχίσει και βελτιωθεί, μένει λοιπόν για την πλειοψηφία του ελληνικού λαού να αισιοδοξήσει και να δημιουργήσει. ❖

.Σύμφωνα με τη φετινή διεθνή κατάταξη οι δέκα πιο ανταγωνιστικές χώρες στον κόσμο είναι με τη σειρά Ελβετία, Σουηδία, Σιγκαπούρη, Ηνωμένες Πολιτείες, Γερμανία, Ιαπωνία, Φιλανδία, Κάτω Χώρες, Δανία και Καναδάς.

136 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Σ Τ ΟΝ Κ Λ ΟΙΟ Τ Η Σ Υ Φ Ε Σ Η Σ

❦

ΓκρΙζος

ΟρΙζοντας Η Ελλάδα υποδέχτηκε το 2011 με συνεχιζόμενη μείωση του αεπ, αυξανόμενη Α Ν Ε Ρ Γ Ι Α και Δ Η Μ Ο Σ Ι Ο Χ Ρ Ε Ο Σ και σοβαρές ακόμα ατέλειες στη λειτουργία του δημόσιου τομέα. Και ενώ υπάρχουν Α Σ Τ Ο Χ Ι Ε Σ στα μέτρα που ελήφθησαν, το πιο σημαντικό είναι η Κ Α Θ Υ Σ Τ Ε Ρ Η Σ Η λ ή ψ η ς Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Ι Α Κ Ω Ν Μ Ε Τ Ρ Ω Ν . Όσα ελήφθησαν στα τέλη του περασμένου χρόνου θα χρειαστεί μήνες για να αποδώσουν, ενώ σε σημαντικό τμήμα του πληθυσμού έχουν Ε Ξ Α Ν Τ Λ Η Θ Ε Ι τα περιθώρια μείωσης του εισοδήματος.

❀ ΑΠΟ ΤΟΝ Ρ Ο Σ Ε Τ Ο Φ Α Κ Ι Ο Λ Α ΟΜΟΤΙΜΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΜΕΤΣΟΒΙΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ

πτώση του ΑΕΠ κατά 4% το 2010 (Eurostat 6/1/2011) που προβλέπεται να συνεχιστεί με 3% τουλάχιστον το 2011, οφείλεται, μεταξύ άλλων, και στην περιοριστική πολιτική για τη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος. Τα ελλείμματα δε πολλών δεκαετιών διόγκωσαν το δημόσιο χρέος στο 143% του ΑΕΠ το 2010, με πρόβλεψη να ανέλθει στο 150% το 2013, υποδηλώνοντας και μια σοβαρή κρίση δημοσίου χρέους. Όπως και με τη γενναιόδωρη βοήθεια που έλαβε η χώρα μεταπολεμικά, πρώτα από τις ΗΠΑ και στη συνέχεια από την ΕΕ, υψηλό ποσοστό του χρέους, που δημιουργήθηκε κυρίως τα τελευταία 35 χρόνια, απορροφήθηκε σε καταναλωτικές δαπάνες. Κατά συνέπεια, το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού έχει εθιστεί σε πρότυπα διαβίωσης που συνεπάγονται καταναλωτικά επίπεδα υψηλότερα από την εθνική παραγωγή, ενώ

σημαντικό τμήμα της δαπάνης χαρακτηρίζεται και από σπατάλη και έλλειψη ορθολογισμού. Δημιουργήθηκε ακόμη μια νοοτροπία ανοχής σε καταχρήσεις και παραβίαση βασικών φορολογικών κανόνων, από την οποία επωφελούνταν κυρίως οι «επιτήδειοι» και οι λιγότερο προσηλωμένοι στα καθήκοντα που αναλάμβαναν. Αλλά και όσοι, προερχόμενοι από διάφορους πολιτικούς χώρους και επίπεδο επαγγελματικής και κοινωνικής ιεραρχίας, προσπαθούσαν να αντιδράσουν θετικά, διαπίστωναν σύντομα τα πενιχρά αποτελέσματα των προσπαθειών τους. Παρά λοιπόν την επιφανειακή ευημερία μέχρι τα μέσα του 2009 και τις ελπίδες για αποφυγή των επιπτώσεων της διεθνούς ύφεσης, η Ελλάδα υποδέχεται το 2011 με συνεχιζόμενη μείωση του ΑΕΠ, ανερχόμενο δημόσιο χρέος και σοβαρές ατέλειες στη λειτουργία του δημοσίου τομέα, ενώ είναι ιδιαίτερα χαμηλή η αποτελεσματικότητα του φοροεισπρακτικού μηχανισμού.

ΡΟΣΕ ΤΟΣ ΦΑΚΙΟΛ ΑΣ | 2011

ΣΕ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΕΧΟΥΝ ΕΞΑΝΤΛΗΘΕΙ ΤΑ ΠΕΡΙΘΩΡΙΑ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΟΥ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ

137 ★

138 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Σ Τ ΟΝ Κ Λ ΟΙΟ Τ Η Σ Υ Φ Ε Σ Η Σ

“Μενουν ακομη πολλά να γίνουν και αμφισβητείται από όλο και περισσότερους σε όλους τους πολιτικούς χώρους εάν μπορούν να συνεχιστούν τα περιοριστικά μέτρα, δίχως σημαντικές αλλαγές στην πολιτική που ακολουθείται.”

Αν και από το καλοκαίρι του 2009 η Τράπεζα της Ελλάδος είχε επισημάνει την όξυνση των σχετικών προβλημάτων, μεσολάβησαν οκτώ και πλέον μήνες δισταγμών και αναποφασιστικότητας για την εφαρμογή των επιβαλλόμενων μέτρων. Αλλά και οι κοινοτικές χώρες αντέδρασαν θετικά μόνο όταν η ελληνική κρίση άρχισε να απειλεί τη συνοχή της Ευρωζώνης. Τον Μάιο του 2010 χορηγήθηκε δάνειο 110 δισ. ευρώ από την τρόικα ΕΚΤ/ΕΕ/ΔΝΤ, με υψηλό μέσο επιτόκιο 5%, εκταμίευση σε 12 τριμηνιαίες δόσεις και αυστηρούς όρους που καταγράφηκαν λεπτομερώς σε ειδικό Μνημόνιο και ψηφίστηκαν από την Ελληνική Βουλή. Επιβάλλει δε μεγάλη δημοσιονομική προσαρμογή, από 14% στο 3% του ΑΕΠ μεταξύ 2010 και 2013, καθώς και ριζικές μεταρρυθμίσεις για την ορθολογική λειτουργία της οικονομίας.

Επικίνδυνα… υψηλή η ανεργία Οξύ οικονομικό και κοινωνικό πρόβλημα που μερικά μόνο αμβλύνεται με την επέκταση των ευέλικτων μορφών απασχόλησης, την επιδότηση των ανέργων και

τις πολιτικές επιδοτούμενης απασχόλησης αποτελεί η συνεχιζόμενη άνοδος της ανεργίας. Ανέρχεται ήδη στο 13,5% του εργατικού δυναμικού, έναντι 9,5% το 2009, με κύριες αιτίες τους πρόσφατους αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης, τις επενδύσεις εντάσεως κεφαλαίου και εξοικονόμησης εργασίας, και τα επιδόματα ανεργίας όταν, για να αποτραπεί περαιτέρω όξυνση της κοινωνικής έντασης χορηγούνται δίχως αυστηρό έλεγχο ή υποχρέωση των επιδοτούμενων ανέργων να προσφέρουν κάποιας μορφής κοινωνική εργασία1. Η ανεργία μειώνεται όταν το ΑΕΠ αυξάνεται με ρυθμό ίσο περίπου με το μέσο επιτόκιο δανεισμού, μια προσδοκία που δεν φαίνεται να πραγματοποιείται σύντομα.

Κρίση χρέους Συμβαίνει και αλλού! Κρίση χρέους αντιμετωπίζουν οι περισσότερες από τις υπόλοιπες χώρες που επλήγησαν από την ύφεση. Η οικονομία των ΗΠΑ αναπτύσσεται με ρυθμό 2,5% περίπου σε ετήσια βάση, αλλά η Fed εκδίδει νέο χαρτονόμισμα (σύμφωνα και με το θεσμικό της δικαίωμα), αγοράζοντας κρατικά ομόλογα αξίας 600 δισ. δολ., επιπρόσθετα των 1,7 τρισεκ. δολ. το 2008-2009. Τα νέο χρήμα δανείζεται κυρίως στις ντόπιες και ξένες τράπεζες που δραστηριοποιούνται στην αμερικανική οικονομία, με την εκτίμηση ότι η αύξηση της ρευστότητας θα τονώσει την οικονομία αποτρέποντας, μεταξύ άλλων, τον αποπληθωρισμό (deflation) που προκάλεσε εμβάθυνση της ύφεσης το 1930 και έπληξε την Ιαπωνία τη δεκαετία 1990. Αυξάνεται όμως περαιτέρω το υψηλό δημοσιονομικό έλλειμμα και δημόσιο χρέος (1,5 τρισ. δολάρια και 14 τρισ, περίπου το 2010, 10,6% και 97% του ΑΕΠ αντίστοιχα, τα μεγαλύτερα στην ιστορία των ΗΠΑ σε ειρηνική περίοδο) και εντείνο-

νται οι ανισορροπίες στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Παρόμοια πολιτική εφαρμόζουν και οι περισσότερες άλλες κεντρικές τράπεζες. Αντίθετα, η ανεξάρτητη από πολιτικές παρεμβάσεις ΕΚΤ δεν μπορεί από το καταστατικό της να αγοράζει κρατικούς τίτλους με έκδοση νέων ευρώ. Ακόμη και το Eurogroup, το συντονιστικό όργανο της ευρωζώνης, στερείται του δικαιώματος να παρέχει βοήθεια σε αδύναμα κράτη-μέλη-μέλη, σε εκείνα δηλαδή που το δημοσιονομικό τους έλλειμμα και το δημόσιο χρέος είναι σημαντικά ανώτερα των ορίων 3% και 60% του ΑΕΠ αντίστοιχα, όπως καθορίζονται από το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Παρακάμπτοντας τους αυστηρούς αυτούς κανόνες που αποσκοπούν βέβαια στη διατήρηση της νομισματικής σταθερότητας αλλά ευνοούν κυρίως τις πιο ισχυρές οικονομίες της ευρωζώνης, η ΕΚΤ προεξοφλεί, υπό προϋποθέσεις και δίχως την έκδοση νέων ευρώ, εγγυημένα από το κράτος τραπεζικά ομόλογα των κρατών-μελών με σταθερό επιτόκιο 1%, ανεξαρτήτως της αξιολόγησής τους από τους διεθνείς οργανισμούς. Σκοπός της είναι να βοηθήσει τις πιο αδύνατες χώρες και να στηρίξει το ευρώ, η βιωσιμότητα του οποίου, όπως και ολόκληρης της Ευρωζώνης αμφισβητείται από πολλούς2. Προειδοποιεί όμως ότι θα διακόψει τη χρηματοδότηση όταν το θεωρήσει σκόπιμο, ενώ και η Τράπεζα της Ελλάδος συνιστά στις ελληνικές τράπεζες, που έχουν ήδη προεξοφλήσει ομόλογα 96 δισ. ευρώ στην ΕΚΤ, να αποφύγουν τον περαιτέρω δανεισμό από την ΕΚΤ. Επιπλέον, με τη δημιουργία (Μάιος 2010) ενός (προσωρινού) Ευρωπαϊκού Ταμείου Σταθερότητας (EFSF) στο οποίο συνεισφέρουν το ΔΝΤ και όλες οι χώρες- μέλη (πλην Σλοβακίας), συγκεντρώθηκαν 750 δισ. ευρώ. Έχουν ήδη τεθεί 110 δισ. και 85 δισ. ευρώ

ΡΟΣΕ ΤΟΣ ΦΑΚΙΟΛ ΑΣ | 2011

ΣΕ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΕΧΟΥΝ ΕΞΑΝΤΛΗΘΕΙ ΤΑ ΠΕΡΙΘΩΡΙΑ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΟΥ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ

στη διάθεση της Ελλάδας και της Ιρλανδίας. Θα απαιτηθούν βέβαια πολύ περισσότερα εάν ζητήσουν βοήθεια οι επίσης αδύναμες Πορτογαλία και Ισπανία αλλά οι κοινοτικοί αξιωματούχοι διαβεβαιώνουν ότι θα κάνουν ότι μπορούν να τα συγκεντρώσουν. Συμφωνήθηκε επίσης η μερική αναθεώρηση της Μεταρρυθμιστικής (αλλά και «δεσμευτικής» σε θέματα χρηματοδότησης) Συνθήκης της Λισαβόνας (1/12/2009) και η δημιουργία Μόνιμου Μηχανισμού Στήριξης το 2013.

Αδιέξοδα του σήμερα Αν και έχουν προκληθεί σοβαρές κοινωνικές εντάσεις, το διάστημα Μαΐου-Δεκεμβρίου 2010 περικόπηκε το έλλειμμα κατά 5% περίπου του ΑΕΠ, περιορίζοντας τους κινδύνους οικονομικής χρεοκοπίας. Πραγματοποιήθηκαν επίσης σημαντικές μεταρρυθμίσεις που ελπίζεται ότι θα έχουν ολοκληρωθεί ως προς το μεγαλύ-

τερο μέρος τους περί τα μέσα του 2011, απαλλάσσοντας την οικονομία από πολλές θεσμικές αγκυλώσεις που την παρεμπόδιζαν επί δεκαετίες να αναπτύξει ικανοποιητικά τις σημαντικές παραγωγικές της δυνατότητες. Μένουν όμως ακόμη πολλά να γίνουν και αμφισβητείται από όλο και περισσότερους σε όλους τους πολιτικούς χώρους εάν μπορούν να συνεχιστούν τα περιοριστικά μέτρα, δίχως σημαντικές αλλαγές στην πολιτική που ακολουθείται. Οι απαγορευτικές πλέον δανειακές ανάγκες για την εξυπηρέτηση του χρέους διογκώθηκαν περαιτέρω στα 73,6 δισ. ευρώ το 2010 (20% του ΑΕΠ), από 68,6 δισ. το 2009. Οι τόκοι, που εισπράττονται κυρίως από ξένους δανειστές, απορρόφησαν το 5% περίπου του ΑΕΠ το 2010, με πρόβλεψη να αυξηθούν στο 7% το 2011 (ΔΝΤ, Νοέμβριος 2010). Παρατηρούνται επίσης σοβαρές αστοχίες στα μέτρα που λαμβάνονται και καθυστέρησε πολύ η λήψη ανα-

1 Στις ΗΠΑ η ανεργία υπερβαίνει το 9,6% (14,5 εκ. άτομα, έναντι 4,6% τον Αύγουστο του 2007) και στην Ισπανία το 19.5%. Παγκοσμίως οι άνεργοι ανέρχονται στα 210 εκατομμύρια, 34 εκ. περισσότεροι από το 2007 (Παγκόσμιος Οργανισμός Εργασίας, Αύγουστος 2010).

139 ★

πτυξιακών μέτρων. Το σχετικό νομοσχέδιο ψηφίστηκε στα μέσα Δεκεμβρίου 2010 και θα χρειαστούν αρκετοί μήνες για να αποδώσουν ικανοποιητικά οι προβλεπόμενες ρυθμίσεις. Προκύπτουν επίσης θέματα δυνατότητας για αποπληρωμή του δανείου στον οριζόμενο από το Μνημόνιο χρόνο, γι’ αυτό εξάλλου τώρα σχεδιάζεται η επιμήκυνση της διάρκειας του, ενώ σε ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού έχουν εξαντληθεί τα περιθώρια περαιτέρω μείωσης του εισοδήματος. Στις αρχές του 2011 τα επιτόκια ασφάλισης κινδύνου (CDS) στις διεθνείς αγορές κινήθηκαν και πάλι ανοδικά στην περιοχή των 950-1000 μβ (που συνεπάγονται επιτόκια 12%-13%), δείγμα ότι οι διεθνείς αγορές δεν αποκλείουν τη χρεοκοπία. Πρέπει όμως να αποτελέσουν και ένα ηχηρό μήνυμα ότι για να ξεπεραστεί η σημερινή πολύπλευρη κρίση χρειάζεται περισσότερη συναίνεση μεταξύ των κύριων πολιτικών δυνάμεων στη χώρα. ❖

2 Βλέπε διαφορές απόψεων μεταξύ ομάδας οικονομολόγων, με κυριότερο τον νομπελίστα

Μίλτον Φρίντμαν, και του επίσης νομπελίστα Robert Mantel, το άρθρο του οποίου The Theory of Optimum Currency Areas (American Economic Review 1961) έθεσε τα θεμέλια των μεγάλων οικονομικών συσπειρώσεων.

❈ ΕυρωομOλογο ❈

Σ υ ζ H τηση χωρIς τ E λος

Σθεναρή η αντίδραση της Γαλλίας και ακόμη περισσότερο της Γερμανίας στην έκδοση ευρωομολόγου, μιας παλαιότερης ιδέας του Ζακ Ντελόρ, με αποτέλεσμα τη μη έγκριση μέχρι τώρα της έκδοσής του.

ο ομόλογο προτείνεται να διατίθεται στις αγορές από ειδικό οργανισμό της ΕΕ με χαμηλό επιτόκιο, κατώτερο και του 3% ανάλογο της Γερμανίας. Με τα έσοδα θα καλύπτονταν ορισμένες από τις δανειακές ανάγκες των αδύναμων χωρών, υπό αυστηρές προϋποθέσεις αλλά με σημαντικά κατώτερο επιτόκιο από εκείνο των αγορών. Αντίθετα από το έλλειμμα που κάθε χώρα πρέπει να διατηρεί σε χαμηλά επίπεδα, το δημόσιο χρέος μπορεί να οφείλεται κυρίως σε εγχώριους ή ξένους πιστωτές και να προκαλείται από πολ-

λές άλλες αιτίες εκτός από τη δημοσιονομική χαλάρωση (αυξημένες παραγωγικές επενδύσεις, χαμηλή παραγωγή σε ορισμένους κλάδους λόγω αντίξοων καιρικών συνθηκών, πτωχεύσεις μεγάλων τραπεζών κ.ά.). Η διαχείρισή του λοιπόν αποτελεί και κοινοτική ευθύνη, με στόχο βέβαια τόσο την αποφυγή της χρεοκοπίας, όσο και την εφαρμογή αυστηρής δημοσιονομικής πειθαρχίας. Μεγάλα ποσά από τις αγορές έχει ήδη αντλήσει η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, το EFSF για δάνειο 5 δισ. ευρώ με επιτόκιο 2,58% στην Ιρλανδία κ.ά. ❖

140 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Ε λ λ η ν ι κ h Πο λ ι τ ι κ h , Θε σ μοi Κ Α Ι Οι κονομ i α

“αμαρτιεσ” Κυβερνησεων

Δημιουργικα Μαθηματικα Τα εκάστοτε κυβερνητικά οικονομικά επιτελεία που διαχειρίστηκαν τα δημόσια οικονομικά της χώρας μετά το 1980, Υ Π Ο Σ Τ Η Ρ Ι Ζ Α Ν ότι ναι μεν τα κρατικά ελλείμματα και το δημόσιο χρέος διατηρούνται σε υψηλά επίπεδα, ωστόσο τα δημόσια οικονομικά Ο Υ Δ Ε Π Ο Τ Ε πρόκειται να οδηγηθούν σε Χ Ρ Ε Ο Κ Ο Π Ι Α , γιατί το οικονομικό μας σύστημα διαθέτει ασφαλιστικές δικλείδες.

ΑΠΟ ΤΟΝ Γ Ε Ω Ρ Γ ΙΟ Β Α Μ Β Ο Υ Κ Α ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

α κυβερνητικά οικονομικά επιτελεία που διαχειρίστηκαν τα δημόσια οικονομικά της χώρας μετά το 1980 προκειμένου να ενισχύσουν τους ισχυρισμούς τους ότι η Ελλάδα δεν πρόκειται να κηρύξει πτώχευση και περί της πολύ καλής κατάστασης των δημοσίων μας οικονομικών, επικαλούντο τρία βασικά επιχειρήματα. Το πρώτο επιχείρημα σχετίζεται με την περίπτωση του Βελγίου και της Ιταλίας, χώρες οι οποίες την περίοδο 1960-2008, είχαν κατά μέσο όρο πολύ υψηλότερο λόγο χρέους γενικής κυβέρνησης προς ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) σε σύγκριση με την Ελλάδα, χωρίς ουδέποτε να αντιμετωπίσουν το παραμικρό πρόβλημα με τη διαχείριση και τη βιωσιμότητα των δημοσίων τους οικονομικών. Το δεύτερο επιχείρημα είναι ότι την περίοδο 1993-2002, το έλλειμμα

και το χρέος της γενικής κυβέρνησης ως ποσοστό του ΑΕΠ σημείωσαν σημαντική βελτίωση, ανοίγοντας έτσι διάπλατες τις πόρτες για την είσοδο της Ελλάδος στην ΟΝΕ την 1η Ιανουαρίου 2002. Το τρίτο επιχείρημα των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ και της Νέας Δημοκρατίας, ήταν ότι κατά την περίοδο 2002-2008, οι διεθνείς οίκοι αξιολόγησης Moody’s, Standard & Poor’s και Fitch, βαθμολογούσαν την Ελλάδα με εξαίρετους δείκτες πιστοληπτικής φερεγγυότητας, δείκτες οι οποίοι ήταν από τους υψηλότερους σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι κυβερνητικοί ιθύνοντες ήταν καθησυχαστικοί, θεωρώντας ότι τα τεκταινόμενα στην οικονομία είναι υπό πλήρη έλεγχο. Εφόσον το Βέλγιο και η Ιταλία δεν χρεοκόπησαν,

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΑΜΒΟΥΚΑΣ | 2011

141

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ οπου «ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΛΕΦΤΑ», στην ελλαδα τησ «ΧΡΕΟΚΟΠΙΑσ»

γιατί να χρεοκοπήσει η Ελλάδα, της οποίας την περίοδο 1960-2008 ο λόγος δημοσίου χρέους προς ΑΕΠ κυμαινόταν σε χαμηλότερα επίπεδα; Γιατί να έχουμε ενδοιασμούς ως προς την κατάσταση των δημοσίων οικονομικών, όταν οι εγκυρότεροι διεθνείς οίκοι αξιολόγησης επαινούν την Ελλάδα για τις οικονομικές της επιδόσεις, ενισχύοντας έτσι την αντίληψη στις διεθνείς χρηματαγορές ότι όλα βαίνουν καλώς στην ελληνική οικονομία; Ταυτόχρονα, τα κυβερνητικά οικονομικά επιτελεία πίστευαν ότι η είσοδος της Ελλάδος στην ΟΝΕ ήταν πανάκεια και αποτελούσε το αντικλείδι για την επίλυση του οποιουδήποτε οικονομικού και ειδικότερα δημοσιονομικού μας προβλήματος. Αξιοσημείωτο είναι ότι το φθινόπωρο του 2008, το οικονομικό επιτελείο του κυβερνώντος τότε κόμματος, της Νέας Δημοκρατίας, ισχυριζόταν ότι η διεθνής οικονομική κρίση δεν πρόκειται να προκαλέσει σοβαρούς τριγμούς στην ελληνική οικονομία

μόνο θα εξυγιάνει τα δημόσια οικονομικά, αλλά διαθέτει τη μαγική συνταγή για να ωθήσει την οικονομία του τόπου σε φάση ταχύρυθμης ανάπτυξης. Μνημειώδεις ήταν ο ισχυρισμός του, κατά την προεκλογική περίοδο του Σεπτεμβρίου 2009, ότι στην Ελλάδα υπάρχουν πολλά λεφτά, τα οποία αρκούν για την κάλυψη των κρατικών ελλειμμάτων και τη χρηματοδότηση διαφόρων πράσινων αναπτυξιακών έργων. Ξαφνικά από τον Δεκέμβριο του 2008 και μετά την ψήφιση του κρατικού προϋπολογισμού οικονομικού έτους 2009 στη Βουλή των Ελλήνων, άρχισε να διαμορφώνεται ένα κλίμα απαισιοδοξίας ως προς τη βραχυπρόθεσμη πορεία των κύριων δημοσιονομικών δεικτών. Τα κυβερνητικά στελέχη της περιόδου εκείνης έδειξαν να πανικοβά λ-

★

τις περισσότερες πιθανότητες να εξαναγκαστεί να κηρύξει πτώχευση των δημοσίων της οικονομικών. Ταυτόχρονα, οι συγκεκριμένοι οίκοι αξιολόγησης προέβησαν στην εντυπωσιακή υποβάθμιση της πιστοληπτικής αξιοπιστίας της, κατατάσσοντάς την στη χαμηλότερη θέση σε σύγκριση με οποιαδήποτε άλλη χώρα της Ευρωζώνης. ❖

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ

και να θέσει σε κίνδυνο τη διαχείριση των δημοσίων οικονομικών. Από την άλλη μεριά, ο Γιώργος Παπανδρέου από τη θέση του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης, υποστήριζε ότι αν το ΠΑΣΟΚ έλθει στην κυβερνητική εξουσία, όχι

λονται, διαπιστώνοντας ότι από τους πρώτους μήνες του 2009, οι αποκλίσεις στα έσοδα του κρατικού προϋπολογισμού προσέγγιζαν το -20%. Ο πανικός άρχισε να δημιουργεί φοβίες περί πιθανής χρεοκοπίας. Αναπόφευκτα, το τοπίο κατά τη διάρκεια του 2009 άλλαξε δραματικά, με επακόλουθο οι διεθνείς φορείς πιστοληπτικής διαβάθμισης Moody’s, Standard & Poor’s και Fitch, να θεωρούν πλέον την Ελλάδα ως τη χώρα της ΟΝΕ, με

Στη συνέχεια συζητούμε τι είχε συμβεί και όλα ξαφνικά μεταβλήθηκαν προς το χειρότερο για την εθνική μας οικονομία.

❝ Όσοι είχαν συνειδητοποιημένη γνώση ως προς τη διαχρονική εξέλιξη των κύριων δημοσιονομικών μας δεικτών, κάλλιστα γνώριζαν ότι μετά το 1980... ❞ ☛

142 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Ε λ λ η ν ι κ h Πο λ ι τ ι κ h , Θε σ μοi Κ Α Ι Οι κονομ i α

❦

Η ΕΥΘΡΑΥΣΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Οι ρίζες της οικονομικής μας δυσπραγίας εντοπίζονται στη δυσλειτουργία των Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Κ Ω Ν Θ Ε Σ Μ Ω Ν . Η ανάπλασή τους θα πρέπει να αποσκοπεί στην απελευθέρωση των Π Α Ρ Α Γ Ω Γ Ι Κ Ω Ν Δ Υ Ν Α Μ Ε Ω Ν του τόπου, με κεντρικό στόχο την αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της εγχώριας οικονομίας. Ο τουρισμός, η ναυτιλία, η πολιτιστική κληρονομιά, η μεταποιητική αγροτική οικονομία, οι κατασκευές θεωρούνται αναμφισβήτητα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, η Α Π Ο Δ Ο Τ Ι Κ Η Α Ξ Ι Ο Π Ο Ι Η Σ Η των οποίων μπορεί να ωθήσει την εθνική οικονομία σε φάση διατηρήσιμης αναπτυξιακής τροχιάς.

σοι είχαν συνειδητοποιημένη γνώση ως προς τη διαχρονική εξέλιξη των κύριων δημοσιονομικών μας δεικτών, κάλλιστα γνώριζαν ότι μετά το 1980 τα δημόσια οικονομικά της Ελλάδος παρουσίαζαν σταθερή τάση επιδείνωσης, με ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα τη δραματική άνοδο του δημόσιου χρέους και των δαπανών εξυπηρέτησής του. Απεναντίας, τα εκάστοτε κυβερνητικά οικονομικά επιτελεία είχαν τους δικούς τους ιδιοτελείς λόγους, να υποστηρίζουν ότι τα θεμέλια του κοινωνικοοικονομικού μας συστήματος είναι αρραγή και γι’ αυτό η Ελλάδα ουδέποτε πρόκειται να έλθει αντιμέτωπη με το φάσμα της χρεοκοπίας. Δυστυχώς, η προπαγανδιστική επιχειρηματολογία των πολιτικών και τα φερέφωνα του κομματικού κατεστημένου, έβρισκαν πρόσφορο έδαφος στον μέσο πολίτη-ψηφοφόρο, ο οποίος με την άγνοια και την ελλιπή πληροφόρησή του αναφορικά με την πορεία των δημόσιων οικονομικών της χώρας, δεν είχε αντιληφθεί ότι το σκάφος της εθνικής οικονομίας κατευθυνόταν στα βράχια. Ο υποφαινόμενος σε πληθώρα άρθρων, μονογραφιών και βιβλίων μετά το 1985, είχε σχο-

λιάσει επανειλημμένα το γεγονός ότι τα δημόσια οικονομικά κάθε χρόνο πάνε από το κακό στο χειρότερο και η επίλυση του δημοσιονομικού μας προβλήματος, προϋποθέτει την προαγωγή της ανταγωνιστικότητας της εθνικής οικονομίας, την πάταξη των παρασιτικών δραστηριοτήτων της

ΑΠΟ ΤΟΝ Γ Ε Ω Ρ Γ ΙΟ Β Α Μ Β Ο Υ Κ Α , ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΑΜΒΟΥΚΑΣ | 2011

«ΚΑΛΛΙΟ ΑΡΓΑ ΠΑΡΑ ΠΟΤΕ» ΣΥΝΗΘΙΖΕΙ ΝΑ ΑΝΑΦΕΡΕΙ Η ΛΑΪΚΗ ΣΟΦΙΑ, ΑΠΟ ΤΗΝ Ο ΙΔΙΟΣ ΕΛΛΑΔΑ ΟΜΩΣ ΣΤΗΝ ΛΑΟΣ ΟΠΟΙΑ ΚΑΛΕΙΤΑΙ «ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΣΗΜΕΡΑΛΕΦΤΑ», ΝΑ ΕΠΩΜΙΣΤΕΙ στην ελλαδα ΤΑ ΛΑΘΗτησ ΚΑΙ«ΧΡΕΟΚΟΠΙΑσ» ΤΗΝ ΑΝΑΒΛΗΤΙ-

14 143 3 ★

144 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Ε λ λ η ν ι κ h Πο λ ι τ ι κ h , Θε σ μοi Κ Α Ι Οι κονομ i α

“Χωρες σαν την

Ελλάδα, στις οποίες τα ελλείμματα του κρατικού προϋπολογισμού και του ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών παρουσιάζουν διαχρονική διεύρυνση, εξαναγκάζονται να προσφεύγουν σε διεθνή δανεισμό, με συνέπεια την άνοδο του εξωτερικού χρέους και την πολιτικοοικονομική τους εξάρτηση από τους ξένους πιστωτές.”

παραοικονομίας (φοροδιαφυγή, ξέπλυμα χρήματος, εισφοροδιαφυγή κ.ά.), την αντιμετώπιση της διαφθοράς στον κρατικό μηχανισμό, την κάθαρση του πολιτικού συστήματος, κ.λπ., υπογραμμίζοντας με έμφαση ότι η άθλια κατάσταση των δημοσίων οικονομικών, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη δυσλειτουργία των κοινωνικών μας θεσμών. Πώς όμως και γιατί το υπερμέγεθες κρατικό χρέος από το φθινόπωρο του 2008 καταστρέφει τον ιστό της εθνικής οικονομίας και γενικότερα το υπογάστριο της ελληνικής κοινωνίας; Ποια ήταν τα ολέθρια κυβερνητικά λάθη στην άσκηση της μακροοικονομικής πολιτικής, που προκάλεσαν τη χρεοκοπία των δημόσιων οικονομικών στις αρχές του 2010, εξαναγκάζοντας τη χώρα μας να προσφύγει στην τρόικα; Η απάντηση των ερωτημάτων αυτών θα γίνει με τη βοήθεια των πινάκων 1, 2 και 3. Από τους πίνακες αυτούς εξάγονται ορισμένες καίριες διαπιστώσεις, οι οποίες περιγράφουν με τα μελανότερα χρώματα το σημερινό κατάντημα της οικονομίας και αποκαλύπτουν τις βαρύτατες ευθύνες των κυβερνήσεων, που διαχειρίστηκαν τα δημόσια οικονομικά της Ελλάδος μετά το 1980. Οι διαπιστώσεις αυτές είναι: 1) Την περίοδο 1980-2009 συντελείται μία άνευ προηγουμένου άνοδος των ελλειμμάτων του ΓΠΚ (Γενικός Προϋπολογισμός του Κράτους) και του συνολικού δημοσίου χρέους της Ελλάδος. Την περίοδο 1980-2009 το ακαθάριστο έλλειμμα του ΓΠΚ από -1,7 δισεκ. ευρώ ή -4,3% του ΑΕΠ εκτοξεύτηκε σε -105,7 δισεκ. ευρώ ή -45% του ΑΕΠ, με επακόλουθο τη δραματική αύξηση του χρέους της κεντρικής κυβέρνησης από 8 δισεκ. ευρώ ή 20,4% του ΑΕΠ σε 298,5 δισεκ. ευρώ ή 127% του ΑΕΠ. Το χρέος της κεντρικής κυβέρνησης εκτιμάται σε 343,2 δισεκ. ευρώ ή 148% του ΑΕΠ το 2010 και προβλέπεται σε 362,2 δισεκ. ευρώ ή 158,6% του ΑΕΠ το 2011.

2) Παράλληλα με την ιλιγγιώδη αύξηση των χρεών και των ελλειμμάτων της κεντρικής κυβέρνησης, συντελείται η επιδείνωση της χρηματοοικονομικής κατάστασης των ΔΕΚΟ (Δημόσιες Επιχειρήσεις και Οργανισμοί), προκαλώντας έτσι την αχαλίνωτη διεύρυνση των χρεών και των ελλειμμάτων του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Κατά την περίοδο 1980-2010 το συνολικό δημόσιο χρέος της Ελλάδος, όπως αυτό αντανακλάται στο συνολικό χρέος της κεντρικής κυβέρνησης και των ΔΕΚΟ, από 11,5 δισεκ. ευρώ ή 29,3% του ΑΕΠ εκτινάχθηκε σε 375,7 δισεκ. ευρώ ή 162% του ΑΕΠ (πιν. 2). 3) Η ανεξέλεγκτη ανοδική τάση του δημοσίου χρέους μετά το 1980, είχε ως αναπόφευκτη συνέπεια την τρομακτική αύξηση των δαπανών εξυπηρέτησής του. Την περίοδο 1980-2009 οι δαπάνες εξυπηρέτησης του χρέους της κεντρικής κυβέρνησης από 0,92 δισεκ. ευρώ ή 2,3% του ΑΕΠ, εκτοξεύτηκαν σε 84,3 δισεκ. ευρώ ή 35,9% του ΑΕΠ. Η δραματική άνοδος των δαπανών για τη χρηματοδότηση των αναγκών εξυπηρέτησης του κρατικού χρέους αντανακλά τη διαχρονική δυναμική του, με την έννοια ότι η αυξητική τάση των δαπανών εξυπηρέτησης του χρέους επιφέρει τη διόγκωση του συνόλου των δημοσιονομικών δαπανών, προκαλώντας έτσι τη διεύρυνση των κρατικών ελλειμμάτων και άρα την περαιτέρω ανύψωση του χρέους. Αξιοσημείωτο είναι ότι την περίοδο 1980-2009 οι δαπάνες του ΓΠΚ από 7,8 δισεκ. ευρώ ή 19,9% του ΑΕΠ εκτινάχτηκαν σε 156,3 δισεκ. ευρώ ή 66,5% του ΑΕΠ (πιν. 3). 4) Μία από τις θλιβερότερες στατιστικές διαπιστώσεις, είναι ότι μετά το 2006 οι δαπάνες εξυπηρέτησης του χρέους της κεντρικής κυβέρνησης, συμπεριλαμβανομένων των βραχυπρόθεσμων δαπανών αναχρηματοδότησής του, υπερβαίνουν το σύνολο των εσόδων του κρατικού προϋπολογισμού.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΑΜΒΟΥΚΑΣ | 2011

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ οπου «ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΛΕΦΤΑ», στην ελλαδα τησ «ΧΡΕΟΚΟΠΙΑσ»

145 ★

Πiνακας 1: Κατηγορiες Κρατικων Ελλειμμaτων (δισεκ. ευρω) Έλλειµµα Γενικήσ Κυβέρνησησ

Κρατικό Ταµιακό Έλλειµµα

Ακαθάριστο Έλλειµµα ΓΠΚ

Συνολικό Έλλειµµα ΓΠΚ & ΔΕΚΟ

ΑΕΠ

1980

-0,6

-2,4

-1,7

-2,7

39,2

1/5

2/5

3/5

4/5

-6,1%

-4,3%

1990

-6,2

-9,7

-10,7

-15,4

74,1

-6,9%

-8,4

-13,1

-14,4

2000

-5,1

-25,3

-27,5

137,9

-20,8

-3,7

-18,3

-19,9

2004

-13,9

-9,3

-45,5

-48,4

185,8

-7,5

-5,0

-24,5

-26,3

2005

-12,3

-8,0

-45,5

-47,7

195,4

-6,3

-4,1

-23,3

-24,4

2006

-12,0

-8,5

-37,1

-39,3

211,3

-5,7

-4,0

-17,6

-18,6

2007

-14,5

-13,6

-61,4

-64,5

227,1

-6,4

-6,0

-27,0

-28,4

-1,5%

2008

-22,3

-17,1

-69,7

-72,8

236,9

-9,4

-7,2

-29,4

-30,7

2009

-36,2

-30,9

-105,7

-107,7

235,0

-15,4

-13,1

-45,0

-45,8

2010

-22,3

-23,4

-73,5

-75,2

231,9

-9,6

-10,1

-31,7

-32,4

Π αρατηρησεις : Τα στοιχεία του πίνακα αφορούν την Ελλάδα. Το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης (general government) υπολογίζεται βάσει της Συνθήκης του Μάαστριχτ. Το κρατικό ταμιακό έλλειμμα ή

έλλειμμα επί ταμιακής βάσης υπολογίζεται από την Τράπεζα της Ελλάδος. Το ακαθάριστο έλλειμμα του ΓΠΚ (Γενικός Προϋπολογισμός του Κράτους) υπολογίζεται λαμβάνοντας υπόψη τις δαπάνες και τα χρεολύσια. Από μεθοδολογικής άποψης, το ακαθάριστο έλλειμμα του ΓΠΚ είναι σχεδόν ταυτόσημο με τα πιστωτικά έσοδα του κρατικού προϋπολογισμού, αντικατοπτρίζοντας έτσι το ύψος του ετήσιου δανεισμού της κεντρικής κυβέρνησης. Το ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) είναι σε τρέχουσες- αγοραίες τιμές. ΔΕΚΟ είναι οι Δημόσιες Επιχειρήσεις και Οργανισμοί.

Αρκεί να αναφερθεί ότι το 2009, που θεωρείται ως η χειρότερη δημοσιονομική χρονιά μετά το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ οι δαπάνες εξυπηρέτησης του χρέους της κεντρικής κυβέρνησης ήταν 84,3 δισεκ. ευρώ, τα έσοδα του ΓΠΚ ανήλθαν μόλις σε 50,6 δισεκ. ευρώ! Τα εκάστοτε κυβερνητικά οικονομικά επιτελεία που διαχειρίστηκαν τα δημόσια οικονομικά της χώρας, έμειναν αδρανή και απλοί θεατές της ξέφρενης ανοδικής πορείας του χρέους, μιας ανεξέλεγκτης πορείας που εξανάγκασε τον πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου τον Απρίλιο του 2010, να ομολογήσει τη χρεοκοπία των δημόσιων οικονομικών και την προσφυγή της Ελλάδος στην αγκαλιά της τρόικας. 5) Αν και την περίοδο 1994-2008 ο μέσος ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης της Ελλάδος ήταν 3,5%, εν τούτοις στο σύνολο της περιόδου 1980-2010 ο μέσος αναπτυξιακός ρυθμός διαμορφώθηκε μόλις σε 2%. Η μέση ετήσια αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ κατά 3,5% την περίοδο 1994-2008 ήταν επιφανειακή και δεν οφειλόταν στην αξιοποίηση των ανταγωνιστικών πλεονεκτημά-

“Μια απο τις θλιβερότερες στατιστικές διαπιστώσεις, είναι ότι, μετά το 2006, οι δαπάνες εξυπηρέτησης του χρέους της κεντρικής κυβέρνησης, συμπεριλαμβανομένων των βραχυπρόθεσμων δαπανών αναχρηματοδότησής του, υπερβαίνουν το σύνολο των εσόδων του κρατικού προϋπολογισμού.”

των της εθνικής μας οικονομίας. Οι σχετικά ικανοποιητικοί αναπτυξιακοί ρυθμοί της περιόδου 1994-2008, ήταν απόρροια της μεγάλης αύξησης στις χορηγήσεις τραπεζικών δανείων. Μεταξύ των ετών 1994 και 2008 οι χορηγήσεις τραπεζικών δανείων προς τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις από 5,7 αυξήθηκαν σε 249,7 δισεκ. ευρώ, παρουσιάζοντας μέση ετήσια ποσοστιαία άνοδο 29%. Παράλληλα, την περίοδο 1994-2008 οι εισαγωγές προϊόντων από 15,8 αυξήθηκαν σε 63,9 δισεκ. ευρώ, με επακόλουθο το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου από -11,4 δισεκ. ευρώ ή -12,1% του ΑΕΠ να διευρυνθεί σε -44 δισεκ. ευρώ ή -18,6% του ΑΕΠ. 6) Η οδυνηρή αύξηση των κρατικών χρεών και ελλειμμάτων κατά την περίοδο 19802010, οφείλεται στην καταβαράθρωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας και στην αναπόφευκτη επίτευξη χαμηλών αναπτυξιακών ρυθμών. Το ποσοστό μεταβολής του ΑΕΠ σε σταθερές τιμές ανά απασχολούμενο, συνιστά ένα δείκτη που αντικατοπτρίζει το επίπεδο παραγωγικότητας και άρα ανταγωνιστικότητας της οικονομίας μιας χώ-

146 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Ε λ λ η ν ι κ h Πο λ ι τ ι κ h , Θε σ μοi Κ Α Ι Οι κονομ i α

Πiνακας 2: Κατηγοριες Δημοσιου Χρεους (δισεκ. ευρω) Χρέοσ Γενικήσ Κυβέρνησησ

Χρέοσ Κεντρικήσ Κυβέρνησησ

Χρέοσ ΔΕΚΟ

Συνολικό Δηµόσιο Χρέοσ

ΑΕΠ

4 (2+3)

1/5

2/5

4/5

1980

8,7

8,0

3,5

11,5

39,2

22,2%

20,4%

29,3%

1990

52,6

46,4

11,3

57,7

74,1

71,0

62,6

77,9

2000

140,4

143,6

19,8

163,4

137,9

101,8

104,1

118,5

2004

183,8

201,2

22,6

223,8

185,8

98,9

108,3

120,4

2005

196,0

215,4

23,7

239,1

195,4

100,3

110,2

122,4

2006

224,2

227,0

24,9

251,9

211,3

106,1

107,4

119,2

2007

238,6

240,5

26,0

266,5

227,1

105,0

105,9

117,3

2008

261,4

262,1

27,9

290,0

236,9

110,3

109,6

121,3

2009

298,0

298,5

29,5

328,0

235,0

126,8

127,0

139,6

2010

330,4

343,2

32,5

375,7

231,9

142,5

148,0

162,0

2011

348,5

362,2

34,5

396,7

228,4

152,6

158,6

173,7

Π αρατηρησεις : Το χρέος της γενικής κυβέρνησης (general government debt) υπολογίζεται σύμφωνα με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ (1992). Το χρέος της κεντρικής κυβέρνησης και των

ΔΕΚΟ συναποτελούν το συνολικό δημόσιο χρέος της Ελλάδος.

“Οι χωρες με

υψηλά επίπεδα παραγωγικότητας, θεωρούνται ότι έχουν πολύ ανταγωνιστικές οικονομίες. Η διαπίστωση ότι στη χώρα μας την περίοδο 1980-2010, το πραγματικό ΑΕΠ ανά απασχολούμενο αυξήθηκε κατά μέσο όρο μόλις 1,6% κάθε χρόνο, αντικατοπτρίζει το χαμηλό επίπεδο παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας.”

ρας. Όταν ο συγκεκριμένος δείκτης σημειώνει σημαντική διαχρονική άνοδο, συνάγεται ότι το οικονομικό σύστημα χαρακτηρίζεται για το υψηλό επίπεδο παραγωγικότητάς του. Από την εξέλιξη του οικονομικού βίου αποκομίζεται το ιστορικό δίδαγμα ότι χώρες με υψηλά επίπεδα παραγωγικότητας, θεωρούνται ότι έχουν πολύ ανταγωνιστικές οικονομίες. Η διαπίστωση ότι στη χώρα μας την περίοδο 1980-2010, το πραγματικό ΑΕΠ ανά απασχολούμενο αυξήθηκε κατά μέσο όρο μόλις 1,6% κάθε χρόνο, αντικατοπτρίζει το χαμηλό επίπεδο παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας. 7) Το φαινόμενο των δίδυμων ελλειμμάτων (the twin deficits phenomenon), που χαρακτηρίζει το σύγχρονο νεοελληνικό κράτος, καθρεπτίζει την κατολίσθηση της ανταγωνιστικότητας της εθνικής οικονομίας. Η ύπαρξη ελλειμμάτων ταυτόχρονα στον κρατικό προϋπολογισμό και στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, αντικατοπτρίζει το εννοιολογικό περιεχόμενο του φαινομένου των δίδυμων ελλειμμάτων. Ένας σημαντικός αριθμός ερευνητικών εργασιών του

υποφαινομένου, δημοσιευμένων σε έγκριτα διεθνή επιστημονικά περιοδικά, όπως Atlantic Economic Journal (1997), Applied Economics (1999), κ.λπ., συγκλίνουν στη διαπίστωση ότι τα ελλείμματα του ΓΠΚ και του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών έχουν αιτιώδη συσχέτιση και το έλλειμμα του ΓΠΚ προκαλεί τη διεύρυνση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Αξιοπρόσεκτο είναι ότι την περίοδο 1980-2009, το έλλειμμα του ευρύτερου δημόσιου τομέα από -2,7 αυξήθηκε σε -107,7 δισεκ. ευρώ, με επακόλουθη την άνοδο του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών από -1,6 σε -26,7 δισεκ. ευρώ. Χώρες σαν την Ελλάδα, στις οποίες τα ελλείμματα του κρατικού προϋπολογισμού και του ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών παρουσιάζουν διαχρονική διεύρυνση, εξαναγκάζονται να προσφεύγουν σε διεθνή δανεισμό, με συνέπεια την άνοδο του εξωτερικού χρέους και την πολιτικοοικονομική τους εξάρτηση από τους ξένους πιστωτές. Η δραστική μείωση αμφότερων των ελλειμμάτων συνιστά το πρωταρχικό πρόβλημα της ελληνικής

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΑΜΒΟΥΚΑΣ | 2011

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ οπου «ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΛΕΦΤΑ», στην ελλαδα τησ «ΧΡΕΟΚΟΠΙΑσ»

147 ★

Πiνακας 3: εσοδα και Δαπανες ΓΠΚ (δισεκ. ευρω) Δαπάνεσ Εξυπηρέτησησ Δηµοσίου Χρέουσ

Δαπάνεσ ΓΠΚ

Έσοδα ΓΠΚ

ΑΕΠ

1/4

2/4

3/4

1980

0,92

7,8

6,1

39,2

2,3%

19,9%

15,6%

1990

12,7

31,8

16,6

74,1

17,1

42,9

22,4

2000

30,1

62,0

36,7

137,9

21,8

45,0

26,6

2004

41,4

87,7

42,2

185,8

22,3

47,2

22,7

2005

42,6

90,4

44,9

195,4

21,8

46,3

23,0

2006

38,0

88,1

51,0

211,3

18,0

41,7

24,1

2007

59,3

116,2

54,8

227,1

26,1

51,2

24,1

2008

64,9

126,4

56,7

236,9

27,4

53,4

23,9

2009

84,3

156,3

50,6

235,0

35,9

66,5

21,5

2010

63,4

127,5

54,0

231,9

27,3

55,0

23,3

Π αρατηρησεις : Οι δαπάνες εξυπηρέτησης του δημοσίου χρέους της Ελλάδος, αφορούν το χρέος της κεντρικής κυβέρνησης και περιλαμβάνουν τους τόκους, τα χρεολύσια και τις δαπάνες

αναχρηματοδότησης εκείνου του μέρους του χρέους, που αναφέρονται σε έντοκα γραμμάτια του ελληνικού δημοσίου χρονικής διάρκειας μικρότερης των 52 βδομάδων. Οι δαπάνες του ΓΠΚ (Γενικός Προϋπολογισμός του Κράτους) συμπεριλαμβάνουν τα χρεολύσια βραχυπρόθεσμου και μεσοπρόθεσμου δανεισμού. Στα έσοδα του ΓΠΚ δεν συνυπολογίζονται τα πιστωτικά έσοδα.

οικονομίας. Το πρόβλημα αυτό καλούνται να επιλύσουν στο μεσομακροπρόθεσμο οι ασκούντες την κυβερνητική οικονομική πολιτική στη χώρα μας. Οι ανωτέρω διαπιστώσεις επιβεβαιώνουν το αδιέξοδο στο οποίο βρίσκονται σήμερα τα δημόσια οικονομικά της χώρας. Χαρακτηριστικό είναι ότι μετά το 2008, η αύξηση των κρατικών ελλειμμάτων και του δημοσίου χρέους συντελούνται σε συνθήκες ύφεσης της εθνικής οικονομίας. Την περίοδο 20082011 η συνολική μείωση του πραγματικού ΑΕΠ αναμένεται να διαμορφωθεί σε -10% και το ποσοστό ανεργίας από 7,6% προβλέπεται να ανέλθει σε 14,6%. Δηλαδή, την περίοδο 2008-2011 ο απόλυτος αριθμός των ανέργων από 377.900 προβλέπεται να εκτοξευτεί σε 750.000 άτομα, σημειώνοντας αύξηση 372.100 ατόμων σε χρονική περίοδο τριών ετών.

Διέξοδος από την αναβάθμιση των κοινωνικών θεσμών Η οικονομική κρίση που διέρχεται μετά το φθινόπωρο του 2008 η πατρίδα μας είναι

πρωτοφανής. Το ενδεχόμενο παρατεταμένης ύφεσης της ελληνικής οικονομίας είναι ορατό, λόγω της σημαντικής εξασθένισης της ανταγωνιστικότητας του κοινωνικοοικονομικού μας συστήματος. Οι ρίζες της οικονομικής δυσπραγίας αναζητούνται στη δυσλειτουργία των κοινωνικών θεσμών. Άρα, η έξοδος της εθνικής οικονομίας από το τέλμα, προϋποθέτει την αναβάθμιση των κοινωνικών μας θεσμών, όπως είναι οι θεσμοί της παιδείας, της υγείας, της δημόσιας διοίκησης, των πολιτικών κομμάτων, των ιδιωτικών και των δημοσίων επιχειρήσεων, κ.λπ. Η ανάπλαση των κοινωνικών θεσμών θα πρέπει να αποσκοπεί στην απελευθέρωση των παραγωγικών δυνάμεων του τόπου, με κεντρικό στόχο την αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της εγχώριας οικονομίας. Ο τουρισμός, η ναυτιλία, η πολιτιστική κληρονομιά, η μεταποιητική αγροτική οικονομία, οι κατασκευές, το εμπόριο, κ.λπ., θεωρούνται αναμφισβήτητα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, η αποδοτική αξιοποίηση των οποίων δύναται να ωθήσει την εθνική οικονομία σε φάση διατηρήσιμης αναπτυξια-

κής τροχιάς. Αναμφίβολα, η οικονομική ανάπτυξη συνιστά μια πολύπλοκη διαδικασία, τα θετικά αποτελέσματα της οποίας γίνονται φανερά στο μεσομακροχρόνιο διάστημα. Η κατάρρευση των δημόσιων οικονομικών και η καθίζηση της εθνικής οικονομίας μετά το 2008, αντανακλά την αποτυχία του δικομματικού πολιτικού συστήματος να ανταποκριθεί στην απαίτηση της προαγωγής της ανταγωνιστικότητας του κοινωνικοοικονομικού συστήματος. Δυστυχώς, λάθη κυβερνήσεων παιδεύουσι ελληνική οικονομία. Η σημερινή κυβέρνηση καλείται να προβεί σε θεσμικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες θα έπρεπε να είχαν πραγματοποιηθεί μερικές δεκαετίες πριν. Ποτέ όμως δεν είναι αργά. Επιτακτικό και αναγκαίο είναι η εθνική οικονομία να εξέλθει από τη φάση της ύφεσης και να μπει σε αναπτυξιακή πορεία. Η χώρα μας διαθέτει αξιόλογα συγκριτικά πλεονεκτήματα, η αποδοτική αξιοποίηση των οποίων δύναται να συμβάλλει στην επίτευξη ικανοποιητικών αναπτυξιακών ρυθμών, στην επίλυση του ακανθώδους δημοσιονομικού προβλήματος και στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών. ❖

follow link

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

14 149 9 ★

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΧΟΡΗΓΟΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ | ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

150 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | ΟικονομικH ΚΑΙ Περιβα λ λοντικH κρIση

❂

ΕΚΡΗΚΤΙΚΟ ΜΙΓΜΑ Η οικονομική κρίση, εάν δεν συνοδευθεί από την υποστήριξη Γ Ε Ν Ν Α Ι Ω Ν Μ Ε Τ Ρ Ω Ν ενίσχυσης των μη ρυπογόνων δραστηριοτήτων, θα χειροτερεύσει ακόμα περισσότερο και κανείς δεν γνωρίζει το πώς θα εξελιχθεί στο μέλλον η Α Λ Λ Η Λ Ε Π Ι Δ Ρ Α Σ Η της οικονομικής με την περιβαλλοντική κρίση. Ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα αυτό το εκρηκτικό μίγμα είναι η μεθοδευμένη Ο Ρ Θ Η Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Η και η διδασκαλία, που ξεκινά από το σπίτι και τελειώνει στα μεταπτυχιακά, για να ολοκληρωθεί στη μέση και στην τρίτη ηλικία.

σύμπτωση της περιβαλλοντικής με την οικονομική κρίση έδωσε ένα σοβαρό χτύπημα στις διαπραγματεύσεις του Cancun για την απεξάρτηση της ανθρωπότητας από το πετρέλαιο και τα ορυκτά καύσιμα. Οι διαγραφόμενες τάσεις παγκοσμίως, όσον αφορά στο επιστημονικό μέρος της ανθρωπογενούς μεταβολής στον πλανήτη μας, είναι σταθεροποιητικές, διότι οι περισσότεροι επιστήμονες σήμερα πιστεύουν ότι η συνεισφορά του ανθρώπου όχι μόνον στην αποσταθεροποίηση του κλί-

ματος αλλά και στις αλλαγές στη βιοποικιλότητα και σε άλλους φυσικούς πόρους του πλανήτη, όπως τα υπόγεια υδάτινα αποθέματα, δεν επιδέχεται αμφισβήτησης. Βεβαίως, θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι αυτή η συνεισφορά του ανθρώπου στα πλανητικά ζητήματα δεν είναι και το μόνο αίτιο που δημιουργούνται τα ακραία φαινόμενα και άλλες φυσικές καταστροφές. Η ανθρωπογενής επίδραση συνίσταται στο ότι είτε αυξάνει τη συχνότητα εμφάνισης των επιπτώσεων των ακραίων καιρικών καταστάσεων ή ακόμα και της εμφάνισης αυτών των ίδιων των ακραίων γεγονότων.

ΑΠΟ ΤΟΝ Χ ΡΗΣΤ Ο Ζ ΕΡΕ Φ Ο ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ, ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

ΧΡΗΣ ΤΟΣ ΖΕΡΕΦΟΣ | 2011

ΔΥσκΟλη η ΑλλΑΓη τησ νΟΟτρΟΠιΑσ, ΟμΩσ εινΑι μΟνΟΔρΟμΟσ

Αυτή ακριβώς η ανθρωπογενής συνιστώσα φαίνεται ότι θα έχει τάση όχι μόνο συνέχισης αλλά και επαύξησης των ανθρωπογενών επιπτώσεων στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος γενικότερα. Η οικονομική κρίση, από την άλλη πλευρά, εάν δεν συνοδευθεί από την υποστήριξη γενναίων μέτρων ενίσχυσης των μη ρυπογόνων δραστηριοτήτων, θα χειροτερεύσει ακόμα περισσότερο και νομίζω κανείς δεν γνωρίζει το πώς θα εξελιχθεί η αλληλεπίδραση της οικονομικής με την περιβαλλοντική κρίση στο μέλλον. Η σημερινή κατάσταση έχει πολλά οξύμωρα φαινόμενα, όπως π.χ. η συνεχιζόμενη παραγωγή πετρελαιοκίνητων και βενζινοκίνητων οχημάτων, όταν υπάρχει η τεχνολογία της παραγωγής και χρήσης ηλεκτρικών μεταφορών. Και μάλιστα, όταν είναι γνωστό ότι περίπου το 30% των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου προέρχονται από τις μετα-

“ΕΊΝΑΙ ΕΤΟΙΜΟΣ ο µέσος κάτοικος των χωρών που ευηµερούν να µετακινείται µε ηλεκτρικό αυτοκίνητο; Είναι έτοιµος ο µέσος κάτοικος των χωρών που δεν ευηµερούν να µην προσπαθήσει να µοιάσει στις συνήθειες και τα λάθη τα οποία έκαναν οι προηγµένες κοινωνίες; Πολύ αµφιβάλω πως όχι.”

φορές. Το ίδιο ισχύει και για την κεντρική θέρμανση και ψύξη. Άλλο ένα περίπου 30% προέρχεται από το δομημένο περιβάλλον και βεβαίως ένα μεγάλο ποσοστό από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας κ.ο.κ. Επομένως, θα πρέπει πρώτα να κοιτάξουμε καθαρά στον καθρέφτη τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν σήμερα οι βιομηχανίες, τον τρόπο με τον οποίο μετακινούμαστε και τον τρόπο με τον οποίο διακινούμε τα προϊόντα μας και ζούμε στα σπίτια μας. Η ευθύνη μοιράζεται σε όλους, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της, βεβαίως, φέρουν οι πολιτικοί, οι οποίοι καλούνται μέσα σε δύσκολες συνθήκες να αλλάξουν μια ολόκληρη νοοτροπία ανάπτυξης που στηρίχθηκε στο πετρέλαιο, στο κάρβουνο, σε πολέμους και άλλες επιβλαβείς συνήθειες που κληρονομήσαμε από το 19ο αιώνα και, δυστυχώς, φαίνεται ότι δεν είμαστε έτοιμοι να τις απαξιώσουμε, ακόμα και σήμερα. Είναι έτοιμος ο μέσος κάτοικος

151 ★

των χωρών που ευημερούν να μετακινείται με ηλεκτρικό αυτοκίνητο; Είναι έτοιμος ο μέσος κάτοικος των χωρών που δεν ευημερούν να μην προσπαθήσει να μοιάσει στις συνήθειες, τα λάθη τα οποία έκαναν οι προηγμένες κοινωνίες; Πολύ αμφιβάλω πως όχι. Και τούτο γιατί η Παιδεία σε αυτά τα πράγματα ξεκινά από την προσχολική και σχολική ηλικία. Δεν μπορεί από τη μία στιγμή στην άλλη να αλλάξει άρδην η κοινωνία, όταν έχει μάθει στον τρόπο ζωής με τον οποίο ζούμε σήμερα. Συνοψίζοντας, η ατυχής σύμπτωση της περιβαλλοντικής κρίσης με την οικονομική κρίση σε μία ήδη αμφιλεγόμενης ποιότητας Παιδείας, αποτελεί ένα εκρηκτικό μείγμα το οποίο η ανθρωπότητα θα πρέπει να το αντιμετωπίσει και ο καλύτερος τρόπος να γίνει αυτό είναι η μεθοδευμένη ορθή ενημέρωση και η διδασκαλία που ξεκινά από το σπίτι και τελειώνει στα μεταπτυχιακά για να ολοκληρωθεί στη μέση και στην τρίτη ηλικία. ❖

152 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ Α Λ Λ ΑΓ Η

Ο Ανθρωπος, το περιβΑλλον & η διεθνΗς συνΑντηση στο ΜεξικΟ

ΤΟσο Ενοχος Οσο και αθΩος Μία πλειάδα από ιθύνοντες, περιβαλλοντολόγοι και επιστήμονες κατέληξαν στην πρόσφατη συνάντησή τους στο Κανκούν του Μεξικού ότι οφείλουμε να Δ Ι Α Χ Ω Ρ Ι Σ Ο Υ Μ Ε το ζήτημα τις κλιματικής αλλαγής από τις αιτίες δημιουργίας της. Γιατί δεν μπορεί ακόμη να θεωρηθεί με αδιαπραγμάτευτη βεβαιότητα ότι οφείλεται αποκλειστικά σε Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο Γ Ε Ν Η Δ Ρ Α Σ Τ Η Ρ Ι Ο Τ Η Τ Α . Όμως αυτό δεν αθωώνει τον άνθρωπο για τις επιβλαβείς δράσεις του στο περιβάλλον. Το πρόβλημα της Φ Θ Ο Ρ Α Σ του άμεσου περιβάλλοντος είναι ιδιαίτερα σοβαρό και οφείλουμε να το αντιμετωπίσουμε με ταχύτατες διαδικασίες.

Κ ΑΠΟ ΤoΝ Α Ν Τ Ω Ν Η Λ Ι Β Ι Ε Ρ Α Τ Ο

αι αυτή τη φορά, η συγκέντρωση ήταν πολυπληθής και αρκετά θορυβώδης. Δεκαπέντε χιλιάδες ενδιαφερόμενοι πολίτες, δημοσιογράφοι, περιβαλλοντολόγοι, επιστήμονες συναθροίστηκαν στο Κανκούν του Μεξικού με αντικείμενο των διαβουλεύσεων τις κλιματικές αλλαγές (12-16-/12-10). Το ζητούμενο είναι μια συμφωνία αντιμετώπισης των σχετικών προβλημάτων, δεδομένου ότι η Συνθήκη του Κιότο έχει ισχύ μέχρι το 2012. Μια συνθήκη πολλά υποσχόμενη κατά την υπογραφή της, χωρίς θετικά αποτελέσματα κατά τον απολογισμό. Η πρώτη προσπάθεια σύναψης της νέας Συνθήκης έγινε στην Κοπεγχάγη με πλήρη αποτυχία συμφωνίας, η οποία θα δέσμευε τα κρά-

τη στην επιδίωξη συγκεκριμένων στόχων και ένα σχετικό χρονοδιάγραμμα. Η αποτυχία ως προς αυτό επαναλήφθηκε στο Κανκούν. Όμως στο Κανκούν κάτι άλλαξε. Αυτή τη φορά προέκυψε μια σχετικά κοινή προσέγγιση του προβλήματος. Βέβαια θα περάσει καιρός μέχρις ότου τα σχετικά κείμενα δημοσιευθούν και σχολιαστούν. Προς το παρόν στοιχεία της ενημέρωσης παρέχονται από σοβαρούς παρατηρητές. Ο Economist (18/12/10) προσφέρει μια αισιόδοξη απογραφή, σε αντίθεση προς τις μελαγχολικές εκθέσεις εκείνων οι οποίοι παθιάζονται με την περιβαλλοντική πίστη τους. Η κακόβουλη ατμόσφαιρα της Κοπενχάγης παραμερίστηκε, γράφει η καλή επιθεώρηση, και ως εκ τούτου προέκυψαν μερικά θετικά βήματα, πέρα από τις πάγιες αντιθέσεις. Κατ’ αρχήν

ΑΝΤΩΝΗΣ ΛΙΒΙΕΡΑΤΟΣ | 2011

ΕΙΤΕ ΚΑΠΟΙΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΘΑ ΣΥΝΕΒΑΙΝΑΝ ΕΤΣΙ ΚΑΙ ΑΛΛΙΩΣ, ΕΙΤΕ ΟΧΙ, Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΔΡΑΣΗ ΟΦΕΙΛΕΙ ΝΑ ΤΟ ΣΕΒΕΤΑΙ

153 ★

154 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ Α Λ Λ ΑΓ Η

αποφασίστηκε ότι η διαδικασία εκτίμησης και αντιμετώπισης του προβλήματος ανατίθεται στον ΟΗΕ, όπως και η υλοποίηση σοβαρών αποφάσεων. Ανάμεσα στις τελευταίες, η απόφαση διάθεσης 100 δισ. δολ. ετησίως προς τις αναπτυσσόμενες χώρες, ως κλιματική συμπαράσταση. Διαχειριστής αυτού του νέου Fund ορίζεται η Παγκόσμια Τράπεζα» (World Bank). Πρόνοια επίσης ελήφθη για την αναδάσωση, αλλά και άλλα. Βέβαια πρέπει να ξεκαθαριστούν οι λεπτομέρειες λειτουργίας

“ Το περιβΑλλον, η οικονομία και η ενέργεια απαιτούν αναπόσπαστα συνδεδεμένες δράσεις. Είναι επιπόλαια η δράση της μιας συνιστώσας ανεξάρτητα από την επίδραση της σε μια άλλη. Π.χ. η περιβαλλοντική δράση ενάντια στην οικονομία και την ενέργεια είναι σαφώς αντιπαραγωγική. Οι δράσεις των τριών πρέπει να εναρμονίζονται για να είναι όχι μόνο παραγωγικές αλλά και αποδεκτές από τις κοινωνίες.”

γιατί προς το παρόν είναι γενικολογίες... Αλλά όπως γράφει ο Economist «και μόνη η εμφάνιση προόδου συνιστά κάποιου είδους πρόοδο»... Όμως η συνέχεια ανησυχεί τους ορθόδοξους παρατηρητές διότι και στο Κανκούν οι δυο μεγαλύτεροι ρυπαντές, οι ΗΠΑ και η Κίνα, παρέμειναν αδέσμευτοι. Μια προσπάθεια υποταγής τους σε δεσμευτικές συμφωνίες γρήγορα εγκαταλείφθηκε, γιατί η επιδίωξη μιας τέτοιας συμφωνίας θα κατέληγε σε γενική ασυμφωνία και επομένως σε πλήρη αποτυχία της Συνδιάσκεψης όπως συνέβη στην Κοπεγχάγη. Κατά συνέπεια υιοθετήθηκε η τακτική παραγωγής μετριοπαθέστερων και σωφρονέστερων αποφάσεων. Μια προσπάθεια, επίμονη, να υλοποιηθούν «μικρότερες» αποφάσεις, όπως αυτές που προβλέφθηκαν στο Κανκούν, το Fund, η συμφωνία αναδασώσεων, η μεταφορά τεχνολογίας κ.ο.κ. μπορεί να αποδώσει καρπούς. Πολλές «μικρότερες» αποφάσεις, αντί μεγαλειωδών στόχων και σχετικών προγραμμάτων, οδηγούν ασφαλέστερα σε αποτελέσματα καθώς δεν προκαλούν ισχυρές αντιδράσεις. Αυτή η τακτική κυριάρχησε στο Κανκούν, πάντοτε κατά τον Economist. Τελειώνοντας το σχετικό κείμενο γράφει... «θα ήταν υπέροχο να επιλυθεί το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής με μια πλανητική συμφωνία. Αλλά κάτι τέτοιο μοιάζει απόμακρο. Μια προσγειωμένη διαδικασία μπορεί να επιτύχει αξιόλογους στόχους – να καταβληθούν δαπάνες προσαρμογής (του περιβάλλοντος), να σωθούν δάση, να χτισθεί μια παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές– χωρίς να οδηγηθούμε σε σύγκρουση πάνω σε τοίχο».

Συνδυασμένη δράση Ο γράφων επανέρχεται στην άποψή του ότι το περιβάλλον, η οικονομία και η ενέργεια απαιτούν αναπόσπαστα συνδε-

δεμένες δράσεις. Έτσι θεωρεί επιπόλαια τη δράση της μιας συνιστώσας ανεξάρτητα από την επίδρασή της σε μια άλλη. Π.χ. η περιβαλλοντική δράση ενάντια στην οικονομία και την ενέργεια είναι σαφώς αντιπαραγωγική. Οι δράσεις των τριών πρέπει να εναρμονίζονται για να είναι όχι μόνο παραγωγικές αλλά και αποδεκτές από τις κοινωνίες. Δεν μπορεί π.χ. να διατηρεί δασικές εκτάσεις, με πεινασμένους αγρότες όπως ζητείται από τις χώρες με τα τροπικά δάση. Κάπου εκεί επανήλθε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων το πάντοτε ανοικτό θέμα της ευθύνης για τη σημερινή κατάσταση του πλανητικού αλλά του άμεσου περιβάλλοντος. Οι αναπτυγμένες και σήμερα πλούσιες χώρες πλούτισαν με πλήρη αδιαφορία για τη φθορά του περιβάλλοντος όχι πάντα κακοπροαίρετα γιατί δεν υποπτεύονταν τις μακροπρόθεσμες συνέπειες. Είναι χαρακτηριστικό ότι στον 20ο αιώνα μόνο ένας ανάμεσα στους διακεκριμένους οικονομολόγους, ο καθηγητής Pigou, επιχείρησε την ενσωμάτωση του κόστους από τη φθορά του περιβάλλοντος στην οικονομική θεωρία. Σήμερα αυτές οι χώρες εγκαλούν τις αναπτυσσόμενες, μεγάλες π.χ. όπως η Κίνα ή η Ινδία, αλλά και τις μικρότερες ότι αδιαφορούν για το περιβάλλον και ζητούν μέτρα, μέτρα που και οι ίδιες δεν λαμβάνουν. Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη αλλά και άλλοι πιέζουν για ενέργειες τις οποίες οι αναπτυσσόμενες χώρες θεωρούν άδικες και υποκριτικές. Το χάσμα παραμένει ανοικτό και κατά συνέπεια προς το παρόν τουλάχιστον αποκλείεται η σύναψη και εφαρμογή πλανητικής συμφωνίας. Πέρα από αυτή τη βασική διαφορά υπάρχει και ένα άλλο πρόβλημα, ή μάλλον δύο, το θέμα του τεράστιου κόστους μιας πλανητικής συμφωνίας και το φαινομενικά άσχετο θέμα της αξιοπιστίας του Ιntergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). Σήμερα με πολύ θόρυβο

ΑΝΤΩΝΗΣ ΛΙΒΙΕΡΑΤΟΣ | 2011

αλλά με μεγάλη αβεβαιότητα υποστηρίζεται ότι η ανθρωπογενής δραστηριότητα είναι υπεύθυνη για τις παρατηρημένες μεταβολές του κλίματος. Μάλιστα η IPCC υποστηρίζει ότι η ευθύνη για τις φθορές του περιβάλλοντος η εξαρτημένη από την ανθρωπογενή δραστηριότητα, με πιθανότητα 90% οφείλεται στην τελευταία. Αλλά περί αυτού παρακάτω. Προσπάθειες σύνθεσης του πλανητικού κόστους και μιας κάποιας μεθοδολογίας εργασίας έχουν γίνει. Παράδειγμα το πόρισμα του Λόρδου Στέρν, παραγγελία της κυβέρνησης του Η.Β., όμως προσπάθεια εκτίμησης του πλανητικού κόστους ο γράφων τουλάχιστον δεν γνωρίζει. Αλλά με την εμπειρία της εκτίμησης του κόστους π.χ. ενός εθνικού προγράμματος είναι ζήτημα αν μπορεί να υπάρξει σοβαρή εκτίμηση. Και βέβαια μια πλανητική προσπάθεια εκτίμησης του κόστους προϋποθέτει πειστική απεικόνιση των πιθανών εξελίξεων του κλίματος κυρίως από την IPCC, αλλά και γενικότερα την κλιματική επιστήμη, και προς το παρόν αυτό είναι το ζητούμενο. Η IPCC περνάει μια κρίση αξιοπιστίας πολύ σοβαρή. Υπενθυμίζει ο γράφων ότι στις πρόσφατες ανακοινώσεις (3.000 σελίδες) της επιτροπής παρεισέφρησε ένα σημαντικό λάθος. Ανακοινώθηκε δηλαδή ότι οι παγετώνες των Ιμαλάϊων έχουν χρονικό τέρμα τήξης το έτος 2035 αντί του αποδεκτού από τους ειδικούς επιστήμονες 2350. Όμως τα Ιμαλάϊα, αποκαλούμενα ο τρίτος πόλος, με αποθέματα νερού, πάγου, ισάξια των δύο άλλων, τροφοδοτούν με νερό ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους, και όχι μόνο αλλά και επηρεάζουν τους μουσώνες. Είναι γεγονός ότι εξαρχής η ανακοίνωση έγινε δεκτή με επιφύλαξη από τους ειδικούς οι οποίοι αμφισβήτησαν ακόμη και την «peer review» δηλαδή την τελική διαδικασία ελέγχου των ανακοινώσεων από εγνωσμένου κύ-

ρους επιστήμονες και βέβαια είχαν δίκιο. Το λάθος προέκυψε από μια δημοσίευση, έγινε δεκτό από την υπερδραστήρια WWF επιπολαίως και κατέληξε να δημοσιευθεί ως θέσφατο... «πολλοί σχολιαστές και ειδικοί υποστηρίζουν πως αν κανείς λάβει υπόψη, συνδυαστικά, το υπολογιστικό σφάλμα με τις υποκλοπές των ηλεκτρονικών επιστολών από τους computers της μονάδας Κλιματικής Έρευνας, είναι αμφίβολο ότι θα μείνει κάτι στην κλιματική επιστήμη που να μπορεί να θεωρηθεί αξιόπιστο» (BBC σε Καθημερινή 21/1/2010. Ο πρόεδρος της IPCC, o Ινδός επιστήμονας και ποιητής κ. Πατσαούρι, έγινε στόχος και μαζί του και η IPCC. Οι υπερασπιστές του έργου της ομιλούν για οργανωμένη επίθεση κατά των επιστημόνων. Οι αρμόδιοι όμως της IPCC επιμένουν ότι ανεξάρτητα από το λάθος ισχύει πάντα η πιθανότητα 90% ότι η παρατηρούμενη αλλαγή οφείλεται στην ανθρωπογενή δραστηριότητα. Ο γράφων νομίζει ότι πρέπει να διαχωρίσουμε το θέμα της κλιματικής αλλαγής από τις αιτίες της δημιουργίας της και σ’ αυτό βοηθάει πολύ η προσέγγιση η οποία προέκυψε στον Κανκούν, αν βέβαια τελικά είναι η εμπειρική προσέγγιση εκείνη η οποία προέκυψε, όπως δείχνουν οι μέχρι στιγμής πληροφορίες. Αλλαγές υπάρχουν και είναι ορατές ακόμη και δια γυμνού οφθαλμού. Οι πάγοι τήκονται στην Αρκτική, το North West Passage είναι διαπλώσιμο, η Γροιλανδία ξεσκεπάζεται ταχέως από το αιώνιο χιόνι, για να σημειωθούν μερικές από αυτές. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι οφείλονται κατ’ ανάγκη στην ανθρωπογενή δραστηριότητα. Στην κλιματολογική ιστορία του πλανήτη υπήρξαν πρόσφατες σχετικά αλλαγές όταν οι λιγοστοί, σχετικά με το σήμερα κάτοικοί του ήταν αδύνατο να επηρεάσουν το κλίμα. Η «εποχή των μικρών παγετών είναι μόλις 400-500 χρόνια πίσω και η «εύκρατη

155 ★

εποχή» συμπίπτει με εκείνη της Ρωμαϊκής επικυριαρχίας. Οι σχετικές μελέτες του Αυστραλού Ian Plimer, καθηγητή γεωλόγου και κλιματολόγου ( Heaven and Earth, global warming - the missing science) είναι απόψεις βασιζόμενες στην προσεκτική ανάγνωση της ιστορικής γεωλογίας. Θα πρέπει επομένως να περιμένει κανείς μια εμβάθυνση της σχετικής γνώσης πριν να ληφθούν εξαιρετικά δαπανηρές αποφάσεις. Όμως πέρα από αυτά υπάρχει το σοβαρότατο πρόβλημα της φθοράς του αμέσου περιβάλλοντος, πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπισθεί τάχιστα. Το άμεσο περιβάλλον της πόλης, ότι ακόμη μένει από την πρωτογενή φύση, δάση, ποτάμια, θάλασσα, ακτές κ.ο.κ πρέπει να καθαρίσει. Θα πρέπει να ελεγθούν αυστηρότατα οι πηγές ρύπανσης και μόλυνσης και οι οποιεσδήποτε οικονομικές αποφάσεις να εναρμονίζονται με το περιβάλλον. Είναι επίσης εφικτό ως αναγκαίο η αποκατάσταση του πληγωμένου περιβάλλοντος, με ένα νεώτερο και καθαρότερο. Σε αυτόν τον τομέα οι δυνατότητες είναι τεράστιες όταν υπάρχει σχετική βούληση. Συμπερασματικά πέρα από τις μεγαλειώδες διασκέψεις και απόψεις όπως «ή όλοι ή κανένας» ας αφεθούν οι επιστήμονες στις έρευνες τους για το πλανητικό φαινόμενο, και να επικεντρωθεί η δράση στα προβλήματα του άμεσου περιβάλλοντος. Και αυτό είναι κάτι και όμορφο και χρήσιμο. Όμως προς το παρόν όπως λέει ο ποιητής (σε μικρή παραλλαγή): «Τα πάντα ρεί λέει ο σοφός Ηράκλειτος, μία κακόγουστη όμως φτήνια επιβιώνει των ημερών μας»* ❖

*Έζρα Πάουντ: «Χιου Σέλγουιν Μώμπερλυ», μετ. Χάρη Βλαβιανού.

156 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡΑ ΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤ Υ ΞΗ | ΕΝΑ Λ Λ ΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Η ανάγκη για το πέρασμα σε μια οικονομία χαμηλότερου άνθρακα και ταυτόχρονα Β Ι Ω Σ Ι Μ Η Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η που θα στηρίζεται στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την καινοτομία, τον σεβασμό στη φύση και την εξοικονόμηση ενέργειας έχει γίνει πλέον αντιληπτή απ΄ όλους. Στην Ελλάδα, έχουμε Τ Ρ Ε Ι Σ Λ Ο Γ Ο Υ Σ ακόμα για να στραφούμε προς ένα τέτοιο ενεργειακό και Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Ι Α Κ Ο Μ Ο Ν Τ Ε Λ Ο : το κακό μας παρελθόν, το δύσκολο παρόν και το αβέβαιο μέλλον μας, ως οικονομία και ως κοινωνία. Η εποχή του φθηνού πετρελαίου έχει τελειώσει, οι ΑΠΕ γίνονται μέρα με τη μέρα mainstream, θα χρειαστεί όμως κάποιο χρονικό διάστημα μέχρι να γίνουν ανταγωνιστικές», έλεγε από το βήμα της περυσινής «Εβδομάδας Ενέργειας» του Ινστιτούτου Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης ο Timur Gul, senior energy analyst στην International Energy Agency. Τα λόγια του ηχούσαν ευχάριστα στο τμήμα του κοινού που αποτελείτο από εκπροσώπους φωτοβολταϊκών εταιρειών και managers στην αιολική βιομηχανία, οι εκπρόσωποι όμως των παραδοσιακών μορφών ενέργειας και οι επαγγελματίες στη συμβατική ηλεκτροπαραγωγή ήταν κάπως επιφυλακτικοί. Ασφαλώς δεν συμμερίζονται όλοι την ανησυχία για τα ορυκτά καύσιμα: ο Λεωνίδας Δρόλλας, chief economist και αναπληρωτής γενικός διευθυντής στο Centre for Global Energy Studies, βλέπει το πετρελαϊκό μας «αύριο» διαφορετικά. «Δεν διαφωνώ ότι η εποχή του φθηνού πετρελαίου έχει τελειώσει, ο λόγος όμως δεν είναι τόσο τα αποθέματα όσο οι νέες χρήσεις που, αναγκαστικά, αυξάνουν τις

❝

τιμές. Πέρυσι βρέθηκαν στη Βραζιλία περίπου 10 δισ. βαρέλια πετρέλαιο σε νέο κοίτασμα, άρα πετρέλαιο υπάρχει. Ίσως όχι όπου ή όπως το θέλουμε…», υποστηρίζει ο Έλληνας αναλυτής στην καρδιά της πετρελαϊκής βιομηχανίας στο Λονδίνο. Αναφέρει μάλιστα και δεύτερο συγκεκριμένο παράδειγμα: το κοίτασμα Kashagan στο Καζακστάν έχει μέσο κόστος εξόρυξης που ανέρχεται στα 40 δολάρια το βαρέλι, σχετικά φθηνό για τα δεδομένα της εποχής, αν και στη Μέση Ανατολή το κόστος είναι περίπου 10 δολάρια το βαρέλι.1 Οι αναλυτές συμφωνούν ότι το μεγαλύτερο μερίδιο της ευθύνης στη διαμόρφωση των τιμών έχουν οι χώρες του Κόλπου με προεξάρχουσα τη Σαουδική Αραβία η οποία κρατάει ψηλά τις τιμές του πετρελαίου προκειμένου να χρηματοδοτήσει τις μεγάλες της ανάγκες σε στρατιωτικούς εξοπλισμούς και παραγωγή τροφίμων. Παρόλα αυτά, κάθε φορά που η τιμή του πετρελαίου ξεπερνάει τα 80 δολάρια το βαρέλι, η νευρικότητα αυξάνει στις διεθνείς αγορές του πετρελαίου, ενώ οι πιέσεις των ΗΠΑ προς τις χώρες του Κόλπου εντείνονται. Πάντως ο υπουργός Πετρελαίου του Ιράν και ανώτατο στέλεχος του OPEC, ο

ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ | 2011

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΦΘΗΝΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ, ΣΤΗΝ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΑΣΙΝΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Η ΣΘΕΝΑΡΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΠΡΑΣΙΝΟ ΣΤΟΙΧΗΜΑ ΑΠΟ ΤΟN ΘΑΝΑΣΗ ΑΝΤΩΝΙΟΥ

ΕπενδΥσεις στην ΕλλΑδα | Πρωτα τα δικτυα

Η Ελλάδα παλεύει για τη μείωση των ρύπων από την ηλεκτροπαραγωγή, εκσυγχρονίζοντας συγχρόνως απαρχαιωμένες δομές δεκαετιών όπως το Σύστημα Μεταφοράς και το Δίκτυο Διανομής ηλεκτρικού ρεύματος. Τα έργα που υλοποιούνται αυτό το διάστημα, προϋπολογισμού 583 εκατ. ευρώ (219 εκατ. ευρώ η συμμετοχή του Δημοσίου) αφορούν στο έργο της διασύνδεσης των Κυκλάδων. Το έργο θα συντελέσει τόσο στην αξιοποίηση του ενεργειακού δυναμικού των νησιών (που πάει χαμένο σήμερα…), όσο και στη μείωση της εξάρτησης της χώρας από το πετρέλαιο (και τη μείωση των ρύπων από την ηλεκτροπαραγωγή ασφαλώς…). Ένα βήμα προς μια λιγότερο ανθρακική οικονομία…

157 ★

158 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | ΕΝΑ Λ Λ ΑΚ ΤΙΚΕ Σ ΜΟΡ ΦΕ Σ ΕΝΕΡΓ ΕΙΑ Σ

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ & ΕΚΠΟΜΠΕΣ CO2 (έτος βάσης 1990)

Η οικονομία του άνθρακα

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ & ΕΚΠΟΜΠΕΣ CO2 (έτοσ βάσησ 1990) 200 180 % Αξίασ του 1990

160

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ ΕΚΠΟΜΠΕΣ CO2

Παρά το γεγονός ότι η ηλεκτροπαραγωγή αυξάνεται συνεχώς στην Ευρώπη τις τελευταίες δεκαετίες, οι εκπομπές ρύπων, τουλάχιστον από τη συγκεκριμένη ιδιαίτερα ρυπογόνα πηγή, μειώνονται σταθερά.

140 120 100 80 60 40 20 0 1980

1990

2000

2007

2008

2010

2020

2030

Πηγή: Eurelectric, Power Statistics, 2010

Masoud Mir- Kazemi θεωρεί ότι ακόμα και μια τιμή πάνω από τα 100 δολάρια το βαρέλι δεν είναι …ανησυχητική. «Η αύξηση της τιμής του πετρελαίου πάνω από τα 100 δολάρια δεν είναι τόσο ανησυχητική ώστε να δικαιολογεί μια έκτακτη σύνοδο. Κανένα από τα μέλη του ΟPEC δεν θεωρούν ένα τέτοιο νούμερο παράλογο», δήλωσε πρόσφατα ο νέος ισχυρός άνδρας του Οργανισμού.2 Σύμφωνα με στοιχεία του Centre for Global Energy Studies, η ημερήσια ζήτηση πετρελαίου ανέρχεται σε περίπου 32 εκατ. βαρέλια, ενώ η διαθεσιμότητα ανέρχεται σε περίπου 40 εκατ. βαρέλια- εκ πρώτης όψεως δεν φαίνεται να υπάρχει άμεσο πρόβλημα. Και όμως, οι τιμές του πετρελαίου ανεβαίνουν (και ενίοτε …κατεβαίνουν) χωρίς να υπακούν στη λογική. Ο Λεωνίδας Δρόλλας θεωρεί ότι οι δύο κύριοι παράγοντες που κρατούν την ανθρακική οικονομία σε μια συνεχή κατάσταση «βρασμού» είναι οι επενδύσεις των πετρελαϊκών στην έρευνα νέων κοιτασμάτων και το ατέρμονο χρηματιστηριακό παιχνίδι. Τα παράγωγα πετρελαίου για παράδειγμα, με σημαντικότερο τα futures (μελλοντικά συμβόλαια), η αξία των οποίων είναι, συνολικά, 30 φορές μεγαλύτερη από την πραγματική τους αξία, έχουν μετατραπεί σε ένα επικίνδυνο παγκόσμιο παιχνίδι. «Κάποιοι λαμβάνουν θέσεις στο παιχνίδι αυτό και σπεκουλάρουν στην αγο-

ρά πετρελαίου» υποστηρίζει ο Λ. Δρόλλας και συμπληρώνει: «το αποτέλεσμα είναι ότι οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται στη χρηματιστηριακή αγορά του πετρελαίου, όπως ο μηχανισμός forward curve, μεταφέρουν τις ‘πιέσεις’ από την αγορά των παραγώγων στην πραγματική αγορά πετρελαίου, αυξάνοντας τις τιμές».3 Όλοι οι υπόλοιποι, πληρώνουμε το τίμημα.

“Ο Hans ten Berge, γενικός γραμματέας της Eurelectric είναι πεπεισμένος ότι μόνο το πέρασμα σε μια νέα οικονομία μπορεί να απομακρύνει τον κίνδυνο από την ενεργειακά «άπορη» Ευρώπη. Η Eurelectric αποτελεί την ομοσπονδία των ενώσεων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη με 27 εθνικά μέλη από τις χώρες της ΕΕ.”

Οι αναλυτές εκτιμούν ότι η πτώση των τιμών δεν μπορεί να είναι παρά ένας πετυχημένος συνδυασμός παραγόντων: α) η πτώση της ζήτησης που θα προέλθει μέσα από την αναδιάταξη της παγκόσμιας οικονομίας, β) η αύξηση της συνολικής παραγωγής από τις χώρες που βρίσκονται εκτός OPEC (αντιπροσωπεύουν σήμερα μόλις το 8% της παγκόσμιας παραγωγής), γ) η ομαλοποίηση της κατάστασης στο Ιράκ που θα μπορούσε να διοχετεύει καθημερινά μέχρι και 5,5 εκατ. βαρέλια πετρέλαιο, αλλά και δ) το φιλόδοξο πρόγραμμα των κυβερνήσεων που εφαρμόζουν ή θα κληθούν να εφαρμόσουν το Πρωτόκολλο του Κιότο. Πόσο εύκολη όμως είναι η μετάβαση σε μια οικονομία μειωμένου άνθρακα υπό τις παρούσες συνθήκες; Ο Hans ten Berge, γενικός γραμματέας της Eurelectric είναι πεπεισμένος ότι μόνο το πέρασμα σε μια νέα οικονομία μπορεί να απομακρύνει τον κίνδυνο από την ενεργειακά «φτωχή» Ευρώπη. Η Eurelectric αποτελεί την ομοσπονδία των ενώσεων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη με 27 εθνικά μέλη από τις χώρες της Ε.Ε. Κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στην Ελλάδα έφερε ευχάριστα νέα: από το 1983 μέχρι το 2008 οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου που προέρχονται από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μειώθηκαν κατά 33%, ενώ αναμένεται να πέσουν στο μισό μέχρι το 2030.4 Ο Hans ten Berge ρωτήθηκε για το κατά πόσο μπορεί να λειτουργήσει απρόσκοπτα το σύστημα εμπορίας και ανταλλαγής ρύπων, όταν μάλιστα ορισμένοι κάνουν λόγο για αθέμιτες τακτικές εκ μέρους των θεσμικών οργάνων της Ε.Ε. «Όλα επιτρέπονται στο παιχνίδι της μείωσης των εκπομπών CO2 αρκεί να επιτευχθούν οι πιεστικοί στόχοι. Όπως γνωρίζουμε όλοι, μετά το 2020 οι τιμές του CO2 θα αυξηθούν δραματικά και οι ΑΠΕ θα γίνουν

ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ | 2011

159

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΦΘΗΝΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ, ΣΤΗΝ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΑΣΙΝΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

★

ΠΗΓΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ 2020 & 2030& (Προβλέψεις σε τεραβατώρες) ΠΗΓΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ 2020 2030 (Προβλέψεις σε τεραβατώρες) 2020 ΑΠΕ 17%

2030 Μη Εγνωσµένες 1% Πυρηνικά

ΑΠΕ 22%

26%

Μη Εγνωσµένες 0% Πυρηνικά 29%

Υδροηλεκτρικά 10%

Υδροηλεκτρικά 9% Ορυκτά

Ορυκτά

46%

40%

Σημαντική η (αναμενόμενη) υποχώρηση των συμβατικών καυσίμων την επόμενη εικοσαετία, ενώ αύξηση αναμένεται και στη χρήση πυρηνικών, αφού όλο και περισσότερες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν την πυρηνική ενέργεια ως ανανεώσιμη πηγή! Αύξηση αναμένεται και στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ενώ, καθώς τα νερά της Ευρώπης λιγοστεύουν, μείωση αναμένεται στην παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας. Συνολικά λοιπόν, η πρόβλεψη αφορά σε πέρασμα σε οικονομία μειωμένου άνθρακα και σε μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου.

Πηγή: Eurelectric, Power Statistics, 2010

πολύ ανταγωνιστικές» σχολίασε. Υπάρχουν βέβαια σημαντικές παραγωγικές δραστηριότητες, πέρα από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας που μπορούν να μειώσουν το περιβαλλοντικό τους ‘αποτύπωμα’ και να περάσουν, σταδιακά, σε μια οικονομία μειωμένου άνθρακα. Η κατασκευαστική βιομηχανία και οι μεταφορές για παράδειγμα είναι άκρως ενεργοβόροι και ρυπογόνοι κλάδοι που επιδέχονται πολλών παρεμβάσεων - βελτιώσεων. Ακόμα κι αν ο κλάδος της ηλεκτροπαραγωγής πετύχει τους στόχους του, να μειώσει δηλαδή μέχρι και 90% τις εκπομπές CO2 κατά τη διαδικασία παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, θα πρέπει να γίνουν βήματα και σε πολλές επιμέρους βιομηχανίες πριν αποδεσμευτούμε από τον άνθρακα, ενώ όλο και πιο συχνά στο μέλλον θα συζητείται η συμβολή της πυρηνικής ενέργειας στο διεθνές ενεργειακό μείγμα. Δεν είναι τυχαίο ότι στο πλαίσιο της συζήτησης για το πέρασμα σε μια οικονομία μειωμένου άνθρακα, αναζωπυρώνονται οι περί πυρηνικής ενέργειας σκέψεις (και δράσεις…).5 Η πρόσφατη Διάσκεψη του ΟΗΕ στο Κανκούν στο Μεξικό, για την οποία θα διαβάσετε αλλού στον παρόντα τόμο, επιβεβαίωσε, ευτυχώς, τη θέληση ορισμένων κρατών να διευρύνουν το πεδίο εφαρμογής του Πρωτοκόλλου του Κιότο και μετά το πέρας της αρχικής λήξης του το 2012. Δυστυχώς,

η απροθυμία άλλων κρατών να συμμετάσχουν θέτει σε κίνδυνο την όλη προσπάθεια, ενώ η διφορούμενη στάση της Κίνας (δεσμεύεται για μειώσεις εκπομπών αλλά δεν σκοπεύει να αναστείλει την ανθρακική ανάπτυξή της) δημιουργεί ανισομέρειες. Η κατανάλωση ενέργειας από την κινεζική οικονομία μπορεί να οδηγήσει στην απευκταία για τους δυτικούς «επαναεισαγωγή» της σπατάλης ενέργειας, μέσω της αθρόας εισαγωγής κινεζικών προϊόντων τα οποία ενσωματώνουν «ανθρακική ενέργεια» κατά την παραγωγή τους. Στην Ευρώπη απεναντίας, θα χρειαστούν μεγάλες προσπάθειες για το πέρασμα σε μια λιγότερο ρυπογόνα παραγωγή ενέργειας και κατ΄ επέκταση, λιγότερο ανθρακική οικονομία. Διεθνείς φορείς όπως η European Investment Bank, το Centre for Global Energy Studies, η Renewables Grid Initiative, η Smart Energy for Europe Platform, το Coordination Centre for Climate Change κ.ά. εκτιμούν ότι για τον ‘καθαρισμό’ της ηλεκτροπαραγωγής στην Ευρώπη θα χρειαστούν περίπου 1,5 τρισ. δολάρια για τα επόμενα 40 χρόνια, με τα αποτελέσματα των προσπαθειών να επηρεάζονται από το βαθμό ωριμότητας των επιμέρους ηλεκτρικών αγορών. Η Ελλάδα, για παράδειγμα, θεωρείται μια «δύσκολη» περίπτωση: το ενεργειακό της μείγμα αποτελείται κατά πλειοψηφία από ορυκτά καύσιμα, διαθέτει πολλές ρυπογόνες αλλά

νευραλγικές για την επάρκειά της της μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ οι ανανεώσιμες πηγές δεν έχουν πετύχει ακόμα την επιθυμητή διείσδυση. Όσο για την πλήρη απελευθέρωση: στις αρχές του 2011 η πολυπόθητη (στην Ευρώπη) απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας κάνει στην Ελλάδα τα πρώτα βήματά της. ❖ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 11

νακαλύφθηκε το 2000 στη βόρεια πλευρά της Κασπίας Α Θάλασσας και εκτιμάται ότι περιέχει 9-16 δισ. βαρέλια πετρέλαιο- η μεγαλύτερη ανακάλυψη κοιτάσματος εδώ και μια δεκαετία. Η εκμετάλλευσή του θα ξεκινήσει στα τέλη του 2012 και τη μερίδα του λέοντος στις αγορές έχει ήδη εξασφαλίσει η Κίνα.

ι δηλώσεις του Masoud Mir-Kazemi πραγματοποιήθηκαν Ο στις 15 Ιανουαρίου 2011, σε συνέντευξη Τύπου στην Τεχεράνη. Αυτό το διάστημα το Ιράν ασκεί την εκ περιτροπής προεδρεία του OPEC και προετοιμάζει τη μεγάλη σύνοδο του Οργανισμού η οποία θα πραγματοποιηθεί στις 2 Ιουνίου, στη Βιέννη. Στις 11 Φεβρουαρίου η επίσημη τιμή του OPEC ήταν 97,37 δολάρια το βαρέλι.

Γράφημα το οποίο απεικονίζει τις μελλοντικές τιμές των επιτοκίων και των τιμών σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Χρησιμοποιείται για τη χρονική αποτίμηση της αξίας του χρήματος. Πηγή Zantrio- Trading Community (www.zantrio.com)

Τα οξείδια του θείου και τα οξείδια του αζώτου μειώθηκαν κατά 80% και 60% αντίστοιχα από το 1980. Πηγή: Eurelectric, Power Statistics, 2010 Edition (www. eurelectric.org/PowerStats2010).

παράταση της λειτουργίας των πυρηνικών σταθμών στη Η Γερμανία που ψήφισε η Ομοσπονδιακή Βουλή, η άρση της συνταγματικής απαγόρευσης των πυρηνικών ύστερα από δημοψήφισμα της δεκαετίας του ΄70 που πέτυχε στην Ιταλία ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι, αλλά και οι προσπάθειες του Ταγίπ Ερντογάν να βρει επενδυτές για το εργοστάσιο στο Άκουγιου της Τουρκίας δημιουργούν …φιλοπυρηνικό κλίμα.

Το μεγαλYτερο ΦωτοβολταϊκO ΠAρκο στον κOσμο θα κατασκευAσει η ΔΕΗ

ΑΛΜΑ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ Στην Ελλάδα του χθες, στην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του ’50, η Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού /ΔΕΗ ξεκινά τον Ε Ξ Η Λ Ε Κ Τ Ρ Ι Σ Μ Ο της χώρας από τη Δ Υ Τ Ι Κ Η Μ Α Κ Ε Δ Ο Ν Ι Α . Εκεί ξεκίνησε η εκμετάλλευση των μεγάλων κοιτασμάτων λιγνίτη με την κατασκευή και λειτουργία εργοστασίων παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος. Ε Π Ε Ν Δ Υ Σ Η που εκείνη την εποχή έδωσε σημαντική ώθηση στην Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Κ Η Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η της χώρας και προσέφερε Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Κ Η Ε Υ Η Μ Ε Ρ Ι Α . Σ Η Μ Ε Ρ Α , την εποχή της πράσινης ανάπτυξης που αποτελεί παράγοντα ελπίδας για την τόνωση της οικονομίας της χώρας στο περιβάλλον της ύφεσης η ΔΕΗ ΠΡΟΧΩΡΑ σε μία επένδυση Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Κ Η Σ και Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Κ Η Σ Α Ξ Ι Α Σ στην Ι Δ Ι Α περιοχή, μία περιοχή που είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την μακρόχρονη πορεία της στη χώρα.

ε αυτή την κρίσιμη περίοδο, η ΔΕΗ είναι η μόνη επιχείρηση που δεν διστάζει να επενδύσει σημαντικά ποσά σε περιοχές – όπως αυτή της Δυτικής Μακεδονίας – που βρίσκονται πολύ μακριά από τα μεγάλα αστικά κέντρα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Η ΔΕΗ επενδύει σε περιοχές που άλλες εταιρίες δεν θα τολμούσαν, καθαρά και μόνο για οικονομικούς λόγους. Παράδειγμα, η Γαύδος, στην οποία υλοποιούνται φιλόδοξες και ουσιαστικές επενδύσεις από τη ΔΕΗ στον τομέα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Τώρα η ΔΕΗ κάνει ένα ακόμη «μεγάλο άλμα» στον τομέα των προηγμένων ενεργειακών τεχνολογιών και των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας.

Προωθεί την κατασκευή του μεγαλύτερου φωτοβολταϊκού πάρκου στον κόσμο και ενός εργοστασίου παραγωγής φωτοβολταϊκών συστημάτων στην περιοχή Κοζάνης. Το τεράστιο αυτό έργο θα προχωρήσει μέσα από ένα ανοιχτό διεθνή διαγωνισμό για την εξεύρεση μακροχρόνιου στρατηγικού εταίρου στο πεδίο των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Με το μοναδικό αυτό έργο η ΔΕΗ και η θυγατρική της-ΔΕΗ Ανανεώσιμες, θα συμβάλλουν άμεσα στην ενεργειακή ανασυγκρότηση της περιοχής Κοζάνης, με τη λειτουργία φωτοβολταϊκού πάρκου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ισχύος 200 MW. Παράλληλα με το έργο αυτό θα προχωρήσει και η κατασκευή και λειτουργία εργοστασίου παραγωγής φωτοβολταϊκών συστημάτων. Το συγκεκριμέ-

νο έργο θα ξεπεράσει κατά πολύ το μέχρι σήμερα μεγαλύτερο πάρκο που βρίσκεται στον Καναδά και είναι 97 ΜW. Πρόκειται για ένα έργο «πιλότο» για την ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας, που θα δημιουργήσει άμεσα θέσεις απασχόλησης και θα δώσει μια νέα αναπτυξιακή πνοή στην Ελλάδα και στην ευρύτερη περιοχή της ΝΑ Ευρώπης. Τα οφέλη θα είναι πολλαπλά για τους κατοίκους της Δυτικής Μακεδονίας καθώς θα δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την άνοδο της κοινωνικής ευημερίας και της απασχόλησης, μέσα σε ένα καλύτερο και βιώσιμο περιβάλλον. Επιπλέον, με την κατασκευή του εργοστασίου παραγωγής φωτοβολταϊκών συστημάτων η περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας θα

Μεγάλες επενδύσεις Είναι κοινή παραδοχή πως οι επενδύσεις σε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) εκτός από το ότι δημιουργούν ένα βιώσιμο ενεργειακά μέλλον και με σεβασμό στο περιβάλλον, έχουν τη δυναμική των κανόνων της οικονομίας και αγοράς ώστε να συμβάλλουν καθοριστικά στη σημαντική προσπάθεια που όλοι καταβάλλουμε για να βγει η χώρας μας από την οικονομική κρίση. Οι μεγάλες επενδύσεις σε ΑΠΕ – πέρα από τα άμεσα οικονομικά οφέλη που θα εξασφαλίσουν – θα συμβάλλουν

μακροχρόνια στην ενίσχυση της ενεργειακής αυτοτέλειας της χώρας και στη μείωση της εξάρτησής της από εισαγόμενες ενεργειακές πρώτες ύλες. Αυτό, άλλωστε, είναι αναγκαίο, καθώς μακροχρόνια θα μειώνεται η συμμετοχή των λιγνιτών στο ενεργειακό μείγμα της χώρας, με παράλληλη αύξηση του μεριδίου των ΑΠΕ. Με ένα επιχειρηματικό σχέδιο ισορροπημένο, τόσο σε επίπεδο δραστηριοποίησης σε όλες τις διαθέσιμες Ανανεώσιμες Πηγές, όσο και σε γεωγραφική διασπορά σε όλη τη χώρα, από τη Θράκη ως την Κρήτη, από τη Ρόδο ως τα Επτάνησα, η ΔΕΗ στοχεύει να δώσει ένα δυναμικό παρόν στην ταχεία ανάπτυξη του τομέα παραγωγής καθαρής ενέργειας. ❖

Δημιουργική παρουσίαση: AllmediaCreative

αποκτήσει προηγμένη ενεργειακή τεχνολογία και θα είναι παραγωγός με σκοπό την κάλυψη τόσο της εσωτερικής όσο και της διεθνούς αγοράς.

“Η ΔΕΗ ΠΡΟΩΘΕΊ σήμερα την κατασκευή του μεγαλύτερου φωτοβολταϊκού πάρκου στον κόσμο και ενός εργοστασίου παραγωγής φωτοβολταϊκών συστημάτων στην Κοζάνη. Πρόκειται για ένα έργο «πιλότο» για την ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας, που θα δημιουργήσει άμεσα θέσεις απασχόλησης και θα δώσει μια νέα αναπτυξιακή πνοή στην Ελλάδα και στην ευρύτερη περιοχή της ΝΑ Ευρώπης.”

162 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | Ε λ ληνικη ΟικΟνΟμια και αναπτ υ ξιακΕ σ διΕξΟδΟι

ΜΑΤΘΑΙΟΣ Σ ΑΝΤΑΜΟΥΡΗΣ | 2011

η ΕνΕΡΓΕιακη αναΒαΘμιση τΩν κτιΡιΩν σημαντικη ΕυκαιΡια τΟνΩσησ τησ ΟικΟνΟμιασ

163 ★

π ρα Σ ι ν α Κ Τ ι ρ ι α

ΤΟ αναπΤΥΞιαΚΟ

απΟΤΥπΩΜα

Η περιβαλλοντική και ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων στη χώρα έχει υψηλό οικονομικό αντικείμενο, που σύμφωνα με εκτιμήσεις θα φτάσει ως και τα 250 δισ. ευρώ. Με την εμπλοκή των εταιρειών ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ μπορεί να καλυφθεί μέρος του κεφαλαίου, ενώ από τις σχετικές δραστηριότητες μπορούν να δημιουργηθούν 300 χιλ. θέσεις εργασίας. Συνεπώς, πέρα από τα οφέλη για το περιβάλλον, αποτελεί σημαντική ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΤΟΝΩΣΗΣ της οικονομίας.

Ελλάδα διαθέτει το πλέον ενεργοβόρο κτιριακό απόθεμα σε όλη την Ευρώπη. Σε κλιματικά ομογενοποιημένες τιμές, η κατανάλωση μιας κατοικίας στην Αθήνα είναι δύο με τρεις φορές μεγαλύτερη από την αντίστοιχη κατανάλωση ενός παρόμοιου κτιρίου στο Ελσίνκι. Το γεγονός αυτό έχει ιδιαίτερα σημαντικές συνέπειες στο ενεργειακό ισοζύγιο της χώρας, επιβαρύνει δραματικά τον προϋπολογισμό της κάθε οικογένειας και ιδίως των πολιτών χαμηλού εισοδήματος,, αυξάνει το ηλεκτρικό φορτίο αιχμής, υποχρεώνει στην κατασκευή συνεχώς νέων σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και βυθίζει στην ενεργειακή φτώχεια εκατοντάδες χιλιάδες συμπολίτες μας. Πώς όμως φθάσαμε σε αυτήν την εξαιρετικά θλιβερή κατάσταση; Οι κύριοι λόγοι είναι πέντε. Πρώτος και σημαντικότερος η έλλειψη επαρκούς νομοθετικού πλαισίου για σχεδόν τριάντα χρόνια. Από το 1979 και μετέπειτα ο κλάδος των κτιρίων εγκαταλείφθηκε στην τύχη του και μέχρι τη σημερινή περίο-

ΑΠΟ ΤΟΝ μ α τ Θ α ι Ο σ α ν τ α μ Ο υ Ρ η ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΩΝ ΠΗΓΩΝ ΚΑΙ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

164 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | Ε λ ληνικη Οικονομια και Αναπτ υ ξιακε σ διεξοδοι

δο δεν προωθήθηκε ούτε μια νομοθετική πρωτοβουλία για τη βελτίωση του ενεργειακού και περιβαλλοντικού χαρακτήρα του. Σημειώνεται ότι κατά το αντίστοιχο διάστημα, η Γερμανία αναθεώρησε τον σχετικό ενεργειακό κώδικα σχεδόν τέσσερεις φορές. Έτσι, η σύγχρονη τεχνολογία παρέμεινε εκτός των ελληνικών κτιρίων, ενώ η αγορά ενσωμάτωνε με πολύ αργό ρυθμό, από μόνη της και χωρίς βοήθεια, κάποιες μικροαλλαγές. Ο δεύτερος λόγος σχετίζεται με την παλαιότητα του κτιριακού αποθέματος στη χώρα. Σχεδόν το 65% των κτιρίων που διαθέτουμε είναι κατασκευασμένα πριν από το 1980 και

“Θα πρεπει να εξασφαλιστούν και να ικανοποιηθούν οι διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας που επιτάσσουν αφενός εξοικονόμηση ενέργειας και ενσωμάτωση συστημάτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας κατά 20% έως το 2020 και αφετέρου αναβάθμιση των κατασκευαστικών προτύπων σε τέτοιο επίπεδο, ώστε από το 2019 όλα τα νέα κτίρια να παρουσιάζουν σχεδόν μηδενική ενεργειακή κατανάλωση.”

δεν ενσωματώνουν σχεδόν κανένα σύστημα θερμοπροστασίας όπως μόνωση, διπλά υαλοστάσια κ.λπ. Παράλληλα με τα παραπάνω παρατηρείται εξαιρετικά σημαντική αύξηση του χώρου διαβίωσης ανά άτομο στη χώρα γεγονός που αυξάνει την ενεργειακή ζήτηση ανά άτομο. Ένας πρόσθετος λόγος σχετίζεται με τη δραστική διείσδυση του κλιματισμού κατά τα τελευταία χρόνια που αφενός αυξάνει την απόλυτη κατανάλωση του κτιριακού τομεα αλλά και το ηλεκτρικό φορτίο αιχμής στην χώρα. Τέλος, η εξαιρετικά σημαντική θερμική υποβάθμιση των αστικών περιοχών της χώρας συντελεί στην πολύ σημαντική αύξηση του κλιματιστικού φορτίου κατά τη θερινή περιοδο. Είναι χαρακτηριστικό ότι κάθε οικογένεια στο Αιγάλεω απαιτείται να δαπανήσει ετήσια περί τα 400 ευρώ επιπλέον από ένα κάτοικο των βορείων προαστίων για να προστατευτεί από τις υψηλές θερμοκρασίες της περιοχής. Η εξαιρετικά ανεπαρκής κατάσταση του κτιριακού περιβάλλοντος έχει σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές προεκτάσεις. Τονίζεται ότι μόνο το 8% των πολιτών χαμηλού εισοδήματος κατοικεί σε κτίρια με μόνωση και διπλά τζάμια, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στα υψηλά εισοδήματα αγγίζει το 70%. Σαν αποτέλεσμα της πραγματικότητας αυτής, οι πολίτες χαμηλού εισοδήματος δαπανούν περίπου 120% επιπλέον χρήματα για θέρμανση και 95% επιπλέον για κλιματισμό, ανά άτομο και μονάδα επιφάνειας κατοικίας, σε σχέση με τους πολίτες υψηλού εισοδήματος.

Αναβαθμίζοντας τα κτίρια Ο σχεδιασμός ενός εθνικού προγράμματος αναβάθμισης του κτιριακού αποθέματος και του κτιριακού περιβάλλοντος αποτελούσε εδώ και πάρα πολύ καιρό μια μεγάλη αναγκαιότητα. Έχει διαφανεί προ πολλού ότι θα έπρεπε να πραγματοποιηθούν επενδύσεις, ώστε να βελτιώθουν τα κτίρια των πολιτών χαμηλού εισοδήματος,

να αναβαθμιστούν τα ενεργοβόρα κτίρια του Δημοσίου, να αναγκαστούν οι μεγάλοι καταναλωτές των εμπορικών κτιρίων να εξοικονομήσουν ενέργεια, και τέλος να αναληφθούν δράσεις ώστε να αναβαθμιστεί θερμικά το αστικό περιβάλλον. Ποια όμως θα πρέπει να είναι τα οικονομικά και πολιτικά χαρακτηριστικά των επενδύσεων αυτών; Κεντρικός στόχος της όλης πολιτικής για την ενεργειακή και περιβαλλοντική αναβάθμιση των κτιρίων και του δομημένου χώρου ήταν και είναι πλέον η επικράτηση μιας βιώσιμης λειτουργίας του δομημένου χώρου, ώστε αφενός να επιτευχτεί η αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των πολιτών, να μειωθεί η ενεργειακή κατανάλωση των κτιρίων, να επιτευχθεί περιβαλλοντική αναβάθμιση τους, καθώς και να βελτιωθούν οι οικονομικές και κοινωνικές παράμετροι που σχετίζονται με τις παραμέτρους αυτές. Παραλληλα, θα πρέπει να εξασφαλιστούν και να ικανοποιηθούν οι διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας που επιτάσσουν αφενός εξοικονόμηση ενέργειας και ενσωμάτωση συστημάτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας κατά 20% έως το 2020 και αφετέρου αναβάθμιση των κατασκευαστικών προτύπων σε τέτοιο επίπεδο, ώστε από το 2019 όλα τα νέα κτίρια να παρουσιάζουν σχεδόν μηδενική ενεργειακή κατανάλωση. Τι πλεονεκτήματα μπορούν να προκύψουν από μια τέτοια πολιτική; Είναι θεμελιώδες να γίνει κατανοητό ότι ο κατασκευαστικός κλάδος, με τους όμορους κλάδους της παραγωγής δομικών υλικών και συστημάτων, είναι από τους ελάχιστους οικονομικούς κλάδους που διασφαλίζουν θέσεις εργασίας, οικονομική ανάπτυξη και παραγωγή ΑΕΠ. Η ενίσχυση του μπορεί να επιτευχθεί με δράσεις σε τρεις άξονες: α) Την ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων του Δημοσίου με χρήση τεχνικών χρηματοδότησης από τρίτους και με εμπλοκή των εταιρειών ενεργειακών υπηρεσιών, β) την αναβάθμιση του

ΜΑΤΘΑΙΟΣ Σ ΑΝΤΑΜΟΥΡΗΣ | 2011

Η ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΤΟΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

ιδιωτικού κτιριακού αποθέματος με τη βοήθεια μιας σύγχρονης δέσμης εργαλείων, όπως οι εθελοντικές συμφωνίες, τα λευκά πιστοποιητικά, τα συμβόλαια εγγυημένης απόδοσης, η χρηματοδότηση από τρίτους, και οι φορολογικές ελαφρύνσεις, και γ) Η αναβάθμιση του αστικού χώρου, ώστε να αντιμετωπιστεί η δραματική κλιματική υποβάθμιση και να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής των πολιτών, μέσω ενός δραστικού προγράμματος αστικών βιοκλιματικών αναπλάσεων που επιδοτείται από την κεντρική διοίκηση και τις τοπικές κοινωνίες. Το κόστος της ενεργειακής και περιβαλλοντικής αναβάθμισης των δημοσίων και ιδιωτικών κτιρίων της χώρας, συμβατής με τα πρότυπα μιας σοβαρής ευρωπαϊκής χώρας, αγγίζει με συντηρητικούς υπολογισμούς τα 150 δισ. ευρώ. Σε περίπτωση όπου τα υπάρχοντα κτίρια θα πρέπει σταδιακά να μετατραπούν σε μηδενικής κατανάλωσης, απαιτούνται τουλάχιστον άλλα 70 δισ έως το 2050. Ταυτόχρονα, οι απαιτούμενες επεμβάσεις στις μεγάλες πόλεις της χώρας, ώστε να αντιμετωπιστεί η κλιματική υποβάθμιση και η παρατηρούμενη σοβαρή υπερθέρμανση, ξεπερνούν τα 50 δισ. ευρώ. Υπάρχει, δηλαδή, οικονομικό αντικείμενο που ξεπερνά τα 250 δισ. ευρώ, ενώ οι σχετικές δραστηριότητες μπορούν να δημιουργήσουν, στο σύνολο τους, άνω των 300 χιλιάδων θέσεων εργασίας. Τα ποσά είναι γιγαντιαία, και σε μία πρώτη ανάγνωση, μη διαθέσιμα στη χώρα. Και όμως μέρος του κεφαλαίου αυτού υπάρχει και μάλιστα άμεσα. Εφόσον προχωρήσει γρήγορα η εμπλοκή των εταιρειών ενεργειακών υπηρεσιών, (ESCO’s) για την αναβάθμιση κυρίως των δημοσίων κτιρίων, μεγάλες διεθνείς εταιρείες μπορούν άμεσα να επενδύσουν ένα κεφάλαιο άνω των 50 δις. ευρώ μέσα στα επόμενα 5 έως δέκα χρόνια. Ο λόγος είναι σχετικά απλός. Οι εταιρείες ενεργειακών υπηρεσιών κερδίζουν ανάλογα με την απόλυτη τιμή της εξοικονομούμενης ενέργειας για

κάθε κτίριο όπου γίνεται επένδυση. Τα ελληνικά κτίρια παρουσιάζουν τεράστια αρχική κατανάλωση και είναι δυνατός ο δραστικός περιορισμός της με σχετικά μικρές επενδύσεις. Στα ελληνικά κτίρια η κατανάλωση περιορίζεται δραστικά με απλό και φθηνό νοικοκύρεμα και όχι με επεμβάσεις εκσυγχρονισμού, που παρουσιάζουν μεγάλο κόστος. Κατά συνέπεια, μια σχετικά μικρή επένδυση μπορεί να επιφέρει μεγάλα κέρδη. Τέτοια ευκαιρία δεν υπάρχει πουθενά στη Δυτική Ευρώπη, όπου η συντριπτική πλειοψηφία των κτιρίων παρουσιάζει λογική κατανάλωση και το κόστος των επεμβάσεων που απαιτείται να πραγματοποιηθούν, είναι πολύ μεγαλύτερο ενώ η εξοικονόμηση σαν απόλυτη τιμή είναι πολύ μικρότερη. Επομένως, δεν είναι τυχαίο ότι πολύ μεγάλες διεθνείς εταιρείες έχουν δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δραστηριοποιηθούν στον χώρο. Είναι ενθαρρυντικό ότι η πολιτική ηγεσία δείχνει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για το συγκεκριμένο αντικείμενο και ολοκλήρωσε πολύ γρήγορα το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο, ενώ προχωράει πολύ γρήγορα η πιλοτική αναβάθμιση πέντε μεγάλων κτιρίων του δημοσίου από αντίστοιχες εταιρείες ενεργειακών υπηρεσιών. Ταυτόχρονα με τα κτίρια του Δημοσίου τομέα, τα ιδιωτικά εμπορικά κτίρια μπορούν να επωφεληθούν από τη δραστηριοποίηση των εταιρειών ενεργειακών υπηρεσιών και να μειώσουν δραστικά τα λειτουργικά έξοδα τους που σχετίζονται με την ενέργεια, να αναβαθμίσουν περιβαλλοντικά τον εσωτερικό τους χώρο και να αυξήσουν την παραγωγικότητα των εργαζομένων σε αυτά χωρίς να χρειαστεί να δαπανήσουν ίδια κεφάλαια ή να δανειστούν για τις σχετικές οικοδομικές εργασίες. Ο χώρος της κατοικίας, λόγω των προφανών ιδιαιτεροτήτων, απαιτεί διαφορετική οικονομική και πολιτική αντιμετώπιση. Ο πολίτης διστάζει να επενδύσει πρώτον διότι δεν διαθέτει το απαραίτητο κεφάλαιο

165 ★

και δεύτερον διότι αποθαρρύνεται από τη σημαντική ασάφεια και τη μη έγκυρη πληροφόρηση που υφίσταται στην αγορά όσον αφορά το είδος των επεμβάσεων που πρέπει να επιλέξει καθώς και το κόστος αυτών. Ήταν λοιπόν απαραίτητη η δημιουργία ενός οικονομικού περιβάλλοντος όπου ο πολίτης αφενός θα πειστεί ότι είναι προς συμφέρον του να αναβαθμίσει τον χώρο του, όπου θα του προσφερθούν ειλικρινείς υπηρεσίες και συμβουλές ώστε να επιλέξει συστήματα και υλικά που θα του προσφέρουν μεγάλα ενεργειακά κέρδη με το μικρότερο δυνατό κόστος, όπου τα οικοδομικά και ενεργειακά προϊόντα που του προτείνονται είναι πιστοποιημένα και ελεγμένα ως προς την απόδοση τους, και όπου το κόστος των προϊόντων και υπηρεσιών είναι λογικό και σημαντικά μικρότερο από αυτό που του προσφέρεται σήμερα. Ένα τέτοιο περιβάλλον επιχειρείται να δημιουργηθεί με το Εθνικό πρόγραμμα Εξοικονόμησης Ενέργειας ‘Κτίζοντας το Μέλλον’ που αφενός προσφέρει την απαραίτητη πληροφόρηση στον πολίτη και αφετέρου ρυθμίζει τα χαρακτηριστικά της αγοράς ώστε να εξασφαλίζεται ο κάθε επενδυτής. Παράλληλα, αναπτύσσει ένα ιδιαίτερα ευνοϊκό οικονομικό περιβάλλον, όπου μέσα από σημαντικές εθελοντικές συμφωνίες με τους κυριότερους εμπορικούς και βιομηχανικούς κλάδους της αγοράς, που παρουσιάζουν σημαντική παραμένουσα αξία στην χώρα, μειώνει σημαντικά το κόστος των ενεργειακών επεμβάσεων. Ο κτιριακός τομέας παρουσιάζει ιδιαίτερα σημαντικά ενεργειακά και περιβαλλοντικά προβλήματα στην χώρα μας. Το απόλυτα απαραίτητο νοικοκύρεμα και ο εκσυγχρονισμός προσφέρει τεράστιες δυνατότητες οικονομικής ανάπτυξης. Οι σχετικές πολιτικές έχουν ήδη σχεδιαστεί και απαιτείται πλέον πολύ δουλειά και προσπάθεια, ώστε να αρχίσει η υλοποίηση και να φανούν τα πρώτα αποτελέσματα. ❖

166 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | Οικολογ ια , Πολιτικη και Σ τα ση ζωης

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩν

ΕΝΑ ΚΙΝΗΜΑ

ΓΕΝΝΙΕΤΑΙ

Η ελπίδα στο αύριο αλλά ταυτόχρονα και η πρώτη ομάδα που πληγώνεται σε μία κρίση είναι η Ν Ε Α Γ Ε Ν Ι Α . Οι ραγδαίες αλλαγές, δομικές και περιβαλλοντικές που συνέβησαν την τελευταία δεκαετία στη ζωή τους σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο οδήγησαν στην Α Ν Α Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η της ιδεολογίας της κοινωνίας των πολιτών σε οικολογία των πολιτών, δηλαδή στη θεώρηση του συνολικού περιβάλλοντος στο οποίο δραστηριοποιούνται στην πολιτική ζωή. Τάση που εδράζεται σε στοιχεία της Η Θ Ι Κ Η Σ Τ Η Σ Γ Η Σ του Aldo Leopold: «Ο άνθρωπος που συμμετέχει στην ηθική κοινότητα συμμετέχει ως μέλος της και Ο Χ Ι ως Κ Α Τ Α Κ Τ Η Τ Η Σ ή έστω ως ‘πεφωτισμένος διαχειριστής’».

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΩ Ν Σ ΤΑ Ν ΤΙ Ν Α Σ ΚΑ Ν Α Β Η ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ & ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟΝ Χ Ρ Η Σ Τ Ο ΓΙΑ Ν Ν Ο Υ ΛΗ ΔΙΔΑΚΤΟΡΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ & ΔΙΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ, ΑΓΩΓΗΣ & ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

ΚΩΝΣ ΤΑΝΤΙΝΑ ΣΚΑΝΑΒΗ | 2011

ΝΕΑΝΙΚΑ ΔΙΚΤΥΑ ΕΝΕΡΓΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΔΙΝΟΥΝ ΤΗΝ ΠΡΟΓΕΥΣΗ ΤΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ

οικονομική κρίση είναι πλέον γεγονός. Η πρώτη ομάδα πληθυσμού που πληγώνεται σε μια κρίση, αλλά συνάμα αντιπροσωπεύει και την ελπίδα, είναι η νέα γενιά. Ο βαθμός αντίστασης της αλλά και η ικανότητα προσαρμογής της προσδιορίζει και το χρονικό όριο εξόδου της κοινωνίας από την κρίση. Μιλώντας για αντίσταση αναφερόμαστε στην ικανότητα ενός ατόμου, μιας ομάδας, οργανισμού ή ενός ολόκληρου πληθυσμού να αντισταθεί στις εκδηλώσεις ενός κλινικού κινδύνου, εξασθένισης ή δυσλειτουργίας και στην ικανότητα προσαρμογής /ανάκαμψης από μια ψυχολογική διαταραχή στα πλαίσια κρίσιμων γεγονότων όπως οι τρομοκρατικές επιθέσεις, οι μαζικές καταστροφές αλλά και η υφιστάμενη οικονομική κρίση. Οι ομοιότητες που παρατηρούνται μεταξύ των εννοιολογικών κατασκευασμάτων των παραπάνω όρων και της έρευνας της κοινωνικής ψυχολογίας στα πλαίσια της μελέτης των κοινωνικο-οικολογικών συστημάτων οδήγησαν σε θεώρηση μιας νέας προοπτικής διεξόδου της κοινωνίας από τέτοιες καταστάσεις κρίσεων. Η νέα αυτή προοπτική προέκυψε από μια σειρά δομικών και περιβαλλοντικών αλλαγών οι οποίες συνέβησαν στις ζωές των νέων ανθρώπων τα τελευταία δέκα χρόνια τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι δραστικές αυτές αλλαγές συνέβαλαν καθοριστικά στην αναθεώρηση της ιδεολογίας της κοινωνίας των πολιτών σε οικολογία των πολιτών, δηλαδή στη θεώρηση του συνολικού περιβάλλοντος στο οποίο δραστηριοποιούνται οι νέοι άνθρωποι στην πολιτική ζωή. Η νέα ελπίδα πλέον είναι η αναδόμηση της συγκεκριμένης μορφής οικολογίας σε μια πανκοινοτική κλίμακα. Η νέα αυτή δυναμική τάση αντιπροσωπεύεται στη συγκρότηση και ενεργή δραστηριοποίηση νεανικών δικτύων ενεργών πολιτών όπως το κίνημα των Atenistas στην Αθήνα. Το αυξανόμενο μέγεθος των συγκεκριμένων δικτύων θα μπορούσε πιθανώς να καταδείξει το βάθος σύνδεσης ή της αποσύνδεσης των νέων σε

167 ★

168 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | Οικολογ ια , Πολιτικη και Σ τα ση ζωης

“Η οικολογία των πολιτών εδράζεται στην πεποίθηση ότι οι άνθρωποι μπορούν να δρουν αποτελεσματικά ώστε να βελτιώσουν τα οικοσυστήματα στα οποία αποτελούν μέλη. Βελτιώνοντας τα τοπικά οικοσυστήματα διαμέσου πρακτικών διαχείρισης της βιοποικιλότητας καθώς και των υδατικών και ενεργειακών πόρων των κοινοτήτων βελτιώνονται τα κοινωνικά συστήματα ως υποσύνολα ευρύτερων κοινωνικών συστημάτων.”

αυτά, να προαγάγει και να μετρήσει τη σημασία που δίνουν οι νέοι στην νέα προοπτική της οικολογίας των πολιτών. Η οικολογία των πολιτών είναι ταυτόχρονα μια νέα ιδεολογία αλλά και ένα ταχέως αναδυόμενο επιστημονικό πεδίο της οικολογίας. Θεραπεύει τους τρόπους με τους οποίους οι δράσεις περιβαλλοντικής περιφρούρησης (environmental stewardship) και οι παροχές υπηρεσιών (π.χ. εκπαίδευσης και αναψυχής) των οικοσυστημάτων (ecosystem services) εμπλέκονται κατά τη διάρκεια των αλληλεπιδράσεων των ανθρώπων με άλλους οργανισμούς στα πλαίσια των διαδικασιών που λαμβάνουν χώρα σε ένα οικοσύστημα. Η οικολογία των πολιτών επικεντρώνεται σε νοητικά μοντέλα επικοινωνίας τα οποία υπογραμμίζουν τη σημασία των αλληλεπιδράσεων και ανατροφοδοτήσεων των κοινωνικών και οικολογικών διαδικασιών ενός συστήματος. Κύριος στόχος διερεύνησης της οικολογίας των πολιτών είναι ο τρόπος με τον οποίο η περιβαλλοντική περιφρούρηση καθίσταται συμβατή με την ανάπτυξη των τοπικών κοινοτήτων ώστε να στηρίζει τις κοινωνικές και οικολογικές δομές και λειτουργίες ενός συστήματος το οποίο έχει υποστεί βαθμιαία υποβάθμιση ή ξαφνικές διαταραχές. Η οικολογία πολιτών αναγνωρίζει τις εμπλεκόμενες δυνάμεις που μπορούν να δράσουν σε ένα κοινωνικό-οικολογικό σύστημα. Σημείο αναφοράς της οικολογίας πολιτών είναι τα συστήματα τα οποία έχουν ήδη υποστεί βαθμιαίες αλλαγές ή ραγδαίες διαταραχές. Επικεντρώνεται στην ανάδειξη της περιβαλλοντικής περιφρούρησης ως μοχλού βελτίωσης των προοπτικών των κοινωνικών και οικολογικών δομών και λειτουργιών μιας κοινότητας. Επιπρόσθετα, διαμέσου της παραγωγής υπηρεσιών εκπαίδευσης και αναψυχής των οικοσυστημάτων, η οικολογία των πολιτών προωθεί τη βέλτιστη ατομική και κοινωνική

ποιότητα ζωής. Κατά συνέπεια, η οικολογία πολιτών εστιάζεται σε διαδικασίες αναδιοργάνωσης και αναγέννησης των κοινωνικο-οικολογικών συστημάτων που επακολουθούν μια ενδεχόμενη βαθμιαία φυσική υποβάθμιση, απαξίωση ή/και καταστροφή. Η αναγωγή του συγκεκριμένου στόχου σε ερευνητικό επίπεδο επικεντρώνεται σε ερωτήματα τα οποία σχετίζονται κυρίως με τον τρόπο κατά τον οποίο πρακτικές περιφρούρησης συνιστούν μέρος μιας διαδικασίας ανατροφοδότησης της κοινωνίας με πληροφορίες. Ο στόχος αυτής της διαδικασίας είναι να προωθήσει τη σημασία της κοινωνικής οργάνωσης, της συμμετοχής των πολιτών, των υπηρεσιών των οικοσυστημάτων καθώς και της ενεργού συμμετοχής των πολιτών ως συστατικά χαρακτηριστικά ευπροσάρμοστων κοινωνικο-οικολογικών συστημάτων.

Η ηθική της γης Το φιλοσοφικό υπόβαθρο της οικολογίας των πολιτών στηρίζεται κυρίως σε στοιχεία της ηθικής της γης του Aldo Leopold. Σύμφωνα με αυτή τη φιλοσοφική θεώρηση ο άνθρωπος που συμμετέχει στην ηθική κοινότητα συμμετέχει ως μέλος της και όχι ως κατακτητής ή έστω ως «πεφωτεισμένος διαχειριστής». Μάλιστα ο Aldo Leopold, περιγράφοντας τη δική του εμπειρία κατά τη διαδικασία αποκατάστασης μιας φυσικά υποβαθμισμένης φάρμας, κατέδειξε πως οι άνθρωποι μπορούν να καταστούν θετικά ενεργοί διαμορφωτές ενός φυσικού τοπίου. Το ενδιαφέρον της οικολογίας των πολιτών επικεντρώνεται στη διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο οι αρχές της ηθικής της γης μπορούν να υιοθετηθούν και εφαρμοστούν από τους πολίτες σε αστικές και αγροτικές τοπικές κοινωνίες. Η πρακτική διάσταση της οικολογίας των πολιτών στηρίζεται σε δράσεις συμβατές με ανάπτυξη των κοινοτήτων με κύριο στόχο να αποκατασταθούν οι κοινωνικές και οικολο-

ΚΩΝΣ ΤΑΝΤΙΝΑ ΣΚΑΝΑΒΗ | 2011

ΝΕΑΝΙΚΑ ΔΙΚΤΥΑ ΕΝΕΡΓΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΔΙΝΟΥΝ ΤΗΝ ΠΡΟΓΕΥΣΗ ΤΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ

γικές διαδικασίες των τοπικών κοινωνιών ή ενός τοπικού οικοσυστήματος. Παραδείγματα πρακτικών την οικολογίας των πολιτών περιλαμβάνουν: • Κάτοικοι περιοχών που έχουν πληγεί από τις φωτιές να αναλαμβάνουν τη δενδροφύτευση και μετέπειτα φροντίδα των νέων δένδρων στις πληγείσες από την φωτιά περιοχές (π.χ. Πάρνηθα). • Νέοι να συμμετέχουν σε δράσεις φύτευσης ενδημικών φυτών κατά μήκος ποταμών ώστε να μειωθεί η πιθανότητα υπερχείλισης των ποταμών (π.χ. ποταμός Έβρος). • Οι κυνηγοί που δραστηριοποιούνται σε προαστειακά δάση να μειώσουν τους πληθυσμούς των ελαφιών ώστε να αποκατασταθεί η ενδημική φυτική βιοποικιλότητα. • Η φροντίδα δημοτικών κήπων θα μπορούσε να καταστεί υποχρέωση των τοπικών κατοίκων. Η εκπαίδευση στην οικολογία των πολιτών αναφέρεται σε εκπαιδευτικά προγράμματα στα οποία η μάθηση βασίζεται στην πρακτική διάσταση της οικολογίας των πολιτών και έχει ατομικές, κοινοτικές (δημοτικές) και περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Πρόκειται για εκπαιδευτικές διαδικασίες ενθάρρυνσης του επιστημονικού τρόπου σκέψης, εκτίμησης της σημασίας της φύσης, μάθησης των διαφορετικών πολιτισμών και νοοτροπιών με απώτερο σκοπό να διαμορφωθούν ενεργοί και ικανοί πολίτες να συνεισφέρουν στην προσαρμογή των τοπικών κοινωνιών σε μια ενδεχόμενη φυσική καταστροφή. Η οικολογία των πολιτών εδράζεται στην πεποίθηση ότι οι άνθρωποι μπορούν να δρουν αποτελεσματικά ώστε να βελτιώσουν τα οικοσυστήματα στα οποία αποτελούν μέλη. Βελτιώνοντας τα τοπικά οικοσυστήματα διαμέσου πρακτικών διαχείρισης της βιοποικιλότητας καθώς και των υδατικών και ενεργειακών πόρων

των κοινοτήτων βελτιώνονται τα κοινωνικά συστήματα ως υποσύνολα ευρύτερων κοινωνικών συστημάτων. Η δράση των πολιτών στην αποκατάσταση και περιφρούρηση των τοπικών οικοσυστημάτων και κατά συνέπεια στη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους μπορεί -και συχνά επιβάλλεταινα συμβαίνει στη συνύπαρξη εξαιρετικά δύσκολων συνθηκών όπως είναι οι συνθήκες που διαμορφώνει μια φυσική καταστροφή. Υπό αυτό το ευρύ πλαίσιο, η οικολογία των πολιτών συμβάλει καταλυτικά στη διευκόλυνση των αλληλεπιδράσεων και αναδράσεων, μεταξύ των τεσσάρων κύριων συστατικών ενός κοινωνικο-οικολογικού συστήματος: • Κοινοτικά προσανατολισμένη περιβαλλοντική περιφρούρηση (πρακτική διάσταση της οικολογίας των πολιτών); •Ε κπαίδευση και μάθηση στη χρήση πρακτικών περιβαλλοντικής περιφρούρησης (εκπαίδευση οικολογίας πολιτών);

“Η νέα ελπίδα πλέον είναι η αναδόμηση της συγκεκριμένης μορφής οικολογίας σε μια πανκοινοτική κλίμακα. Η νέα αυτή δυναμική τάση αντιπροσωπεύεται στη συγκρότηση και ενεργή δραστηριοποίηση νεανικών δικτύων ενεργών πολιτών.”

169 ★

• Θεώρηση των εμπλεκόμενων πολιτών και φορέων ως ενιαίο σύνολο • Υιοθέτηση παραγόμενων και προσφερόμενων υπηρεσιών των οικοσυστημάτων από τους πολίτες, για τους πολίτες, περιφρούρηση των υπηρεσιών και καλλιέργεια αντίστοιχων εκπαιδευτικών πρακτικών. Η διεξοδική μελέτη των αλληλεπιδράσεων των παραπάνω συστατικών αποτελεί τη νέα τάση, τον σκοπό μιας νέας εποχής και ταυτόχρονα την επόμενη μέρα της τρέχουσας κρίσης. Πρωταρχικός στόχος της νέας πραγματικότητας είναι η διερεύνηση των ατομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών αποτελεσμάτων την πρακτικής εκπαίδευσης της οικολογίας των πολιτών. Απαραίτητα εχέγγυα επίτευξης ενός τέτοιου στόχου αποτελούν μεταξύ άλλων η καλλιέργεια συγκεκριμένων δεξιοτήτων όπως η αίσθηση του τόπου, η προσαρμοστική ικανότητα, και η ανάδειξη των εν δυνάμει προσφερόμενων υπηρεσιών των οικοσυστημάτων. Κοινή συνισταμένη των παραπάνω συστατικών κατατείνει στον προσδιορισμό και αντιμετώπιση των ωφέλιμων και ανώφελων κύκλων ζωής των οικοσυστημάτων. Ικανή και αναγκαία συνθήκη επιτυχίας του αναδυόμενου νέου κινήματος και ταυτόχρονα επιστημονικού πεδίου είναι η διεπιστημονική συνέργεια επιστημονικών πεδίων όπως η κοινωνικοοικονομική συστημική προσαρμοστικότητα, η περιβαλλοντική εκπαίδευση η κοινωνική μάθηση και οικολογία. Η εφαρμογή και σύνδεση των κοινωνικών και οικολογικών επιστημών με στόχο τη διευκόλυνση της κατανόησης και ορθολογικής διαχείρισης των κοινωνικο-οικολογικών συστημάτων -και κυρίως τη διατήρηση της βιοποικιλότητας που ενυπάρχει σε αυτά- αποτελεί τη μοναδική διέξοδο από την κρίση και τη μετάβαση από την κοινωνία των πολιτών στην νέα εποχή της οικολογίας των πολιτών. ❖

170 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | CASE S TUDY

ΔιαχεΙριση υδΑτινων πΟρων ΑσωποΥ

ΕΝΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΠΡΑΣΙΝΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Είναι πια καιρός, αν όχι πολύ αργά, οι φορείς που χαράζουν πολιτική να στραφούν στα αποτελέσματα της Ε Φ Α Ρ Μ Ο Σ Μ Ε Ν Η Σ Ε Ρ Ε Υ Ν Α Σ και να Α Ν Α Δ Ι Α Ρ Θ Ρ Ω Σ Ο Υ Ν τις πολιτικές τους με βάση αυτά τα αποτελέσματα. Δυστυχώς ή ευτυχώς, δεν υπάρχει άλλη επιλογή για την επιτυχή εφαρμογή του πράσινου αναπτυξιακού μοντέλου, το οποίο Ε Ι Ν Α Ι και Τ Ο Μ Ο Ν Ο Α Ε Ι Φ Ο Ρ Ο αναπτυξιακό μοντέλο. Και όπως έδειξε εμπειρική έρευνα στον Ασωπό, οι πολίτες αναγνωρίζουν πλέον ότι η αξία ενός αγαθού περιλαμβάνει και τον παράγοντα περιβάλλον.

Τ ΑΠΟ ΤΗΝ Φ ο Ι β η Κ ο υ ν τ ο Υ ρ η ΕπΙκουρη ΚαθηγΗτρια και ΣυντονΙστρια RESEES (REsearch on Socio-Economic & Environmental Sustainability) του ΟικονομικοΥ ΠανεπιστημΙου ΑθηνΩν

α οικονομικά του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων ασχολούνται με την αλληλεπίδραση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον. Συνεπώς εξετάζουν τόσο τις επιπτώσεις της οικονομικής δραστηριότητας στο περιβάλλον όσο και την επίδραση του περιβάλλοντος στην οικονομική δραστηριότητα και την ανθρώπινη ευημερία. Είναι ενδεικτικό ότι η ‘φυσιοκρατία’ είναι η πρώτη καλά αναπτυγμένη θεωρία των οικονομικών (18os αιώνας). Από το 1960

και μετά ο τομέας των οικονομικών του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων αναπτύσσεται ραγδαία και έχει πλέον καθιερωθεί ως ένας πολύ σημαντικός κλάδος των οικονομικών. Ο κύριος λόγος για την ανάπτυξη αυτή είναι ότι τα οικονομικά παρέχουν τα κατάλληλα εργαλεία για τη διαχείριση σπάνιων πόρων και σήμερα οι φυσικοί/περιβάλλοντικοί πόροι επιδεικνύουν υψηλή σπανιότητα. Από οικονομική άποψη οι φυσικοί/ περιβαλλοντικοί πόροι προσφέρουν μία σειρά από αγαθά και υπηρεσίες που με-

ΦΟΙΒΗ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗ | 2011

Ο ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΥΠΟΘΗΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

171 ★

172 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | CASE S TUDY

“Για να εξασφαλιστεί η διαχρονική και διαστρωματική κατανομή των φυσικών πόρων που να μεγιστοποιεί την κοινωνική ευημερία, η συνολική οικονομική αξία που απορρέει από κάθε φυσικό πόρο πρέπει να ισούται με την τιμή στην οποία ο πόρος προσφέρεται στον καταναλωτή ή στον παραγωγό ως εισροή στην τεχνολογία παραγωγής.”

ταφράζονται σε αξίες για τον άνθρωπο, και συνολικά για την κοινωνία. Οι ανθρωποκεντρικές αυτές αξίες διακρίνονται σε αξίες χρήσης οι οποίες συνδέονται με την άμεση, έμμεση ή πιθανώς μελλοντική κατανάλωση των πόρων, και αξίες μη-χρήσης, οι οποίες περιλαμβάνουν την αξία ύπαρξης του πόρου, την αξία κληροδότησής του στις επόμενες γενιές και την αξία της διατήρησης της βιοποικιλίας και σταθερότητας των οικοσυστημάτων. Το σύνολο των οικονομικών αυτών αξιών που απορρέει από έναν φυσικό πόρο ονομάζεται Συνολική Οικονομική Αξία (ΣΟιΑ) – βλ. Διάγραμμα με παράδειγμα τη ΣΟιΑ των υδάτινων πόρων- η οποία καθορίζεται από την ισορροπία μεταξύ της ζήτησης και της προσφοράς/αποθέματος του πόρου και άρα αυξάνει καθώς αυξάνει η σπανιότητα του πόρου. Για να εξασφαλιστεί η διαχρονική και διαστρωματική κατανομή των φυσικών πόρων που να μεγιστοποιεί την κοινωνική ευημερία, η ΣΟιΑ που απορρέει από κάθε φυσικό πόρο πρέπει να ισούται με την τιμή στην οποία ο πόρος προσφέρεται στον καταναλωτή ή στον παραγωγό ως εισροή στην τεχνολογία παραγωγής. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα έχουν τις ρίζες τους στην αποτυχία της αγοράς να αναγνωρίσει την ΣΟιΑ των φυσικών πόρων και τη συνεισφορά της στην κοινωνική ευημερία. Αυτή η αποτυχία οδηγεί στη μη διασφάλιση των κατάλληλων κίνητρων για τη βέλτιστη διαχείριση του φυσικού κεφαλαίου από το κοινωνικόοικονομικό σύνολο, η οποία θα έπρεπε να υπάρχει ταυτόχρονα πάντα με την επίτευξη των παραδοσιακών στόχων της οικονομικής μεγέθυνσης. Γιατί έχουμε αυτή την αποτυχία; Η απάντηση βρίσκεται στο ότι τα αγαθά και οι υπηρεσίες που απορρέουν από το φυσικό περιβάλλον είναι ‘δημόσια αγαθά’. Ο όρος ‘δημόσιο

αγαθό’ αναφέρεται στην αδυναμία του ορισμού ξεκάθαρων ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων τα οποία να αποκλείουν από την χρήση/κατανάλωση αυτών των αγαθών και υπηρεσιών, όποιον δεν πληρώνει για τη χρήση αυτή. Η ιδιότητα αυτή οδηγεί στο φαινόμενο της ‘δωρεάν χρήσης’ των αγαθών και οι υπηρεσιών που απορρέουν από το φυσικό περιβάλλον: οι καταναλωτές δεν έχουν κίνητρο να πληρώσουν την αντίστοιχη ΣΟιΑ (όπως κάνουν για όλα τα ιδιωτικά αγαθά), καταναλώνουν τα φυσικά αγαθά και υπηρεσίες ως και να έχουν μηδενική τιμή/αξία άρα και μηδενική σπανιότητα. Αποτέλεσμα: η υπερεξάντλησή του φυσικού κεφαλαίου. Για να μπορέσουν ωστόσο να σχεδιαστούν οι κατάλληλες πολιτικές για την αειφόρο διαχείριση των περιβαλλοντικών και φυσικών πόρων, διαχείριση που θα ικανοποιεί τις παραπάνω συνθήκες, δεν είναι απαραίτητη μόνο η αναγνώριση της ΣΟιΑ των φυσικών πόρων αλλά και η μέτρησή της σε χρηματικούς όρους. Για τη μέτρηση της ΣΟιΑ που αντλείται από τους φυσικούς πόρους έχουν αναπτυχθεί μία σειρά από τεχνικές χρηματικής αποτίμησης δημοσίων αγαθών. Οι τεχνικές αποτίμησης διακρίνονται σε τεχνικές δηλωμένης προτίμησης (όπου η αγορά για το περιβαλλοντικό αγαθό προσομοιώνεται και οι ατομικές αξίες εκμαιεύονται με τη χρήση ερωτηματολογίων και οικονομετρική ανάλυση των δεδομένων από την εφαρμογή των ερωτηματολογίων αυτών σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμού ενδιαφέροντος, πχ υποθετική τιμολόγηση, πείραμα επιλογής) είτε τεχνικές αποκαλυπτόμενης προτίμησης (όπου οι αξίες εκμαιεύονται με βάση αποφάσεις των ατόμων σε πραγματικές αγορές οι οποίες σχετίζονται με το περιβαλλοντικό αγαθό, πχ ηδονική τιμολόγηση, κόστος ταξιδίου).

ΦΟΙΒΗ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗ | 2011

Ο ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΥΠΟΘΗΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Με τον όρο αειφορεία ή πράσινη ανάπτυξη ορίζουμε έναν τρόπο διαχείρισης των περιβαλλοντικών πόρων που στοχεύει στην ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών με ταυτόχρονη διατήρηση του περιβάλλοντος ώστε να μπορούν να ικανοποιηθούν και οι ανάγκες των μελλοντικών γενεών ( Διεθνής Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, ‘Το Κοινό μας Μέλλον’, 1987). Οποιαδήποτε άλλη πορεία ανάπτυξης θέτει την κοινωνία, τους καταναλωτές, τους παραγωγούς και τις επιχειρήσεις συμπεριλαμβανομένων και των χρηματοπιστωτικών φορέων, σε καταστροφική τροχιά. Η αειφορία μπορεί να οριστεί ως η ταυτόχρονη ικανοποίηση των παρακάτω συνθηκών: α) Διαχρονική και Διαστρωματική (Χωρική) Οικονομική Αποτελεσματικότητα: Η Οικονομική αποτελεσματικότητα ικανοποιεί τη συνθήκη ότι το οριακό κοινωνικό κόστος για κάθε παραγωγική δραστηριότητα ισούται με το οριακό κοινωνικό όφελος από τη δραστηρι-

173 ★

ότητα αυτή. Όταν η οικονομική αποτελεσματικότητα ικανοποιείται στην διάρκεια του χρόνου αλλά και χωρικά η οικονομική βιωσιμότητα της παραγωγικής δραστηριότητας επιτυγχάνεται. β) Διαχρονική και Διαστρωματική Κοινωνική Ισότητα: Η κοινωνική ισότητα προϋποθέτει ότι οι κοινωνικές επιδράσεις των παραγωγικών δραστηριοτήτων είναι αποδεκτές και μπορούν να τις επωμιστούν οι διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. Η δυνατότητα αποδοχής θα πρέπει να πληρείται τόσο διαστρωματικά όσο και διαχρονικά (ισότητα μεταξύ των γενεών ) γ) Διαχρονική και Διαστρωματική Περιβαλλοντική και Οικολογική Βιωσιμότητα: οι περιβαλλοντικές και οικολογικές επιπτώσεις από τις παραγωγικές δραστηριότητες δεν διαταράσσουν την περιβαλλοντική και οικολογική σταθερότητα και ανθεκτικότητα τόσο διαχρονικά όσο και διαστρωματικά.

174 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | CASE S TUDY

Ασωπός Ένα υπόδειγμα τιμολόγησης

“Η οδηγία, που ενσωματώθηκε στην Ελληνική νομοθεσία με τον νόμο 3199/2003, ορίζει ότι η βιώσιμη διαχείριση των υδάτινων πόρων προϋποθέτει την αποτίμηση της συνολικής οικονομικής αξίας της κάθε χρήσης νερού στη λεκάνη απορροής του Ασωπού ποταμού και η πληρωμή της αξίας αυτής από τους αντίστοιχους χρήστες.”

Ένα παράδειγμα εφαρμογής των οικονομικών αρχών για τη βιώσιμη διαχείριση των περιβαλλοντικών πόρων αποτελεί η πρωτοβουλία του Ιδρύματος Ανδρέα Παπανδρέου σε συνεργασία με το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών [Ομάδα Έρευνας για την Κοινωνικό-Οικονομική και Περιβαλλοντική Βιωσιμότητα: REsearch on Socio-Economic and Environmental Sustainability (RESΕES): http://www. aueb.gr/users/resees/] για να προταθεί μία αειφόρος και εφαρμόσιμη λύση για την αντιμετώπιση του προβλήματος ρύπανσης και μη βέλτιστης διαχείρισης των υδατίνων πόρων της λεκάνης απορροής του Ασωπού ποταμού. Αφετηρία της ρύπανσης στον Ασωπό ποταμό υπήρξε το Προεδρικό Διάταγμα του 1969, με το οποίο επετράπη η εγκατάσταση βιομηχανιών στην ευρύτερη περιοχή των Οινοφύτων (ΤΕΕ 2009) χωρίς κανόνες ασφαλείας στη λειτουργία των βιομηχανικών μονάδων. Ταυτόχρονα η ΚΥΑ του 1969 (Γ1/1806/7.3.1969) καθιστούσε τον Ασωπό ως αγωγό διάθεσης βιομηχανικών λυμάτων και αποβλήτων της βιομηχανικής ζώνης Οινόης-Οινοφύτων. Έκτοτε η μόλυνση σταδιακά αυξάνεται. Ένας σημαντικός αριθμός μελετών που έχουν πραγματοποιηθεί στην περιοχή επιβεβαιώνουν την ύπαρξη βαρέων μετάλλων στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα του Ασωπού με ιδιαίτερα υψηλές συγκεντρώσεις εξασθενούς χρωμίου. Η εκτεταμένη μόλυνση των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων ενδέχεται να έχει επηρεάσει και τις καλλιέργειες μέσω της άρδευσης. Βασικός άξονας στην κατεύθυνση της εύρεσης λύσης για την ερευνητική ομάδα του Οικονομικού Πανεπιστήμιου Αθηνών είναι η εφαρμογή της Οδηγίας-Πλαίσιο για τα Ύδατα (ΟΠΥ: 2000/60/ΕΚ). Η οδηγία,

που ενσωματώθηκε στην Ελληνική νομοθεσία με τον νόμο 3199/2003, ορίζει ότι η βιώσιμη διαχείριση των υδάτινων πόρων προϋποθέτει την αποτίμηση της ΣΟιΑ της κάθε χρήσης νερού στην λεκάνη απορροής του Ασώπου ποταμού και η πληρωμή της αξίας αυτής από τους αντίστοιχους χρήστες. Συνεπώς, στόχος της ομάδας μελέτης είναι η αποτίμηση της ΣΟιΑ του νερού για κάθε τομέα της σχετικής οικονομίας, διακρίνοντας σε Οικιστικό, Γεωργικό, Βιομηχανικό, Περιβαλλοντικό, Τουριστικό, και Υγείας. Απώτερος σκοπός είναι το τελικό πακέτο κοινωνικό-οικονομικών μέτρων και επενδύσεων που θα προταθεί να εξασφαλίζει την κοινωνικό-οικονομική και περιβαλλοντική αειφορεία της διαχείρισης του πόρου, η οποία εξ’ ορισμού μεγιστοποιεί την κοινωνική ευημερία. Η χρήση νερού αφορά τόσο στην ποσότητα όσο και στην ποιότητα (ρύπανση) του πόρου. Επίσης η ΟΠΥ ορίζει ότι το τελικό πακέτο μέτρων θα πρέπει να βασίζεται στην αρχή του ‘ο ρυπαίνων πληρώνει’, το οποίο ξεκαθαρίζει τις περιβαλλοντικές ευθύνες. Για την καταγραφή της ΣΟιΑς των αγαθών και υπηρεσιών ύδατος στον Ασωπό, αλλά και για να αποτυπωθούν οι τοπικές προτιμήσεις κάθε τομέα της οικονομίας ώστε να προταθεί μία ‘πράσινη’ κοινωνικό-οικονομικά εύρωστη λύση, η ομάδα του Οικονομικού Πανεπιστημίου πραγματοποιεί μία σειρά από μελέτες εφαρμόζοντας τεχνικές κοινωνικό-οικονομικής αποτίμησης. Τα πρώτα αποτελέσματα είναι διαθέσιμα για τον τομέα της υγείας. Στόχος της συγκεκριμένης μελέτης ήταν να αποτιμηθεί η διάθεση των ανθρώπων να πληρώσουν για να ασφαλιστούν έναντι της ύπαρξης κινδύνων για την υγεία από την κατανάλωση αγροτικών προϊόντων από περιοχές όπου η κατάσταση των υδάτινων πόρων δεν είναι άριστη λόγω της έντονης αγροτικής και βιομηχανικής δρα-

ΦΟΙΒΗ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗ | 2011

Ο ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΥΠΟΘΗΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

στηριότητας όπως η λεκάνη απορροής του Ασωπού ποταμού. Για τον σκοπό της μελέτης πραγματοποιήθηκε μία δημοπρασία στο εργαστήριο υπολογιστών. Η δημοπρασία είναι ένας μηχανισμός που παρέχει στους συμμετέχοντες τη δυνατότητα να κάνουν πραγματικές αγορές και έτσι να εκδηλώσουν την πραγματική τους διάθεση για πληρωμή. Στο πείραμα συμμετείχαν συνολικά 61 καταναλωτές από εταιρεία που ειδικεύεται στην συγκέντρωση αντιπροσωπευτικού δείγματος για μελέτες. Αρχικά στους συμμετέχοντες δόθηκε ένα κιλό πατάτες και τους γνωστοποιήθηκε ότι η προέλευσή τους είναι από μία περιοχή που χαρακτηρίζεται έντονη παρουσία βιομηχανικών μονάδων οι οποίες δεν τηρούν τα πρωτόκολλα ασφαλείας για τη διαχείριση των αποβλήτων τους καθώς και έντονη αγροτική δραστηριότητα. Στη συνέχεια στα πλαίσια μίας ‘δημοπρασίας τέταρτης τιμής’ οι συμμετέχοντες καλούνταν να δηλώσουν τη διάθεσή τους για πληρωμή για να ανταλλάξουν το αρχικό απόθεμα που τους δόθηκε με ένα κιλό πατάτες από μία περιοχή Β η οποία σύμφωνα με την κοινοτική οδηγία για τα ύδατα (2000/60 της ΕΕ) βρίσκεται σε καλή οικολογική κατάσταση και άρα οι συγκεντρώσεις σε ρυπαντικά φορτία είναι τόσο μικρές ώστε να μην αποτελούν κίνδυνο για την υγεία των ανθρώπων. Από την οικονομετρική ανάλυση προέκυψε ότι τα άτομα είναι διατεθειμένα να πληρώσουν ένα σημαντικό ποσό για να αποφύγουν κινδύνους που σχετίζονται με την υγεία τους από την κατανάλωση αγροτικών προϊόντων (Η μέση διάθεση για πληρωμή ήταν 60.4 λεπτά στο δείγμα των καταναλωτών. Το πείραμα επαναλήφθηκε και σε τυχαίο δείγμα 36 φοιτητών του Γεωπονικού Πανεπιστημίου και η μέση διάθεση για πληρωμή ήταν 62.6 λεπτά) Η γνώση της διάθεσης αυτή, σε συνδυασμό με την αξιολόγηση του βαθμού στον οποίο η αγροτική ή/και η βιομηχανική

175 ★

ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ

ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΒΙΟΠΙΚΟΙΛΟΤΗΤΑΣ

ΑΞΙΑ MH ΧΡΗΣΗΣ

ΠΧ.: ΤΑ ΑΤΟΜΑ ΑΠΟΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΕΝΑ ΚΑΘΑΡΟΤΕΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΗΜΕΡΑ

ΑΞΙΑ ΥΠΑΡΞΗΣ

ΑΞΙΑ ΚΛΗΡΟΔΟΤΗΣΗΣ

ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΑ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ

EΝΝΑΛΑΚΤΙΚΗ ΑΞΙΑ

ΠΧ.: ΚΑΘΑΡΟΤΕΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΟΜΕΝΕΣ ΓΕΝΙΕΣ

ΠΧ.: ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΗ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΕΜΜΕΣΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΒΙΟΠΙΚΟΙΛΟΤΗΤΑ

ΑΞΙΑ ΧΡΗΣΗΣ

EMΜΕΣΗ ΑΞΙΑ MH ΧΡΗΣΗΣ

ΑΜΕΣΗ ΑΞΙΑ MH ΧΡΗΣΗΣ

δραστηριότητα ευθύνονται για την υποβάθμιση της υδατικής ποιότητας, θα επιτρέψουν τη χάραξη μέτρων πολιτικής ώστε σύμφωνα με την αρχή του ‘ο ρυπαίνων πληρώνει’ το κόστος από την υποβάθμιση αυτή να επωμίζονται οι ρυπαίνουσες δραστηριότητες. Ταυτόχρονα τα μέτρα θα πρέπει να στοχεύουν στην αλλαγή των γεωργικών πρακτικών σε πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον παρέχοντας κατάλληλα κίνητρα στους αγρότες καθώς και στην υιοθέτηση περισσότερο περιβαλλοντικά φιλικών προτύπων βιομηχανικής δραστηριότητας. Στόχος του άρθρου αυτού είναι να ενημερώσει για το τι στα αλήθεια προϋποθέτει ο σχεδιασμός πολιτικών για πράσινη ανάπτυξη και να προβληματίσει για το κατά πόσο οι προϋποθέσεις αυτές ικανοποιήθηκαν, έστω και μερικώς, για κάποιες πολιτικές που εφαρμόστηκαν ή εφαρμόζονται στην Ελλάδα (π.χ. διαχείριση των υδάτων, των αποβλήτων, των διαφόρων μορφών ενέργειας –ανανεώσιμων και

ΠΧ.: ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΙΣΣΟΡΟΠΙΑΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΚΑΙΡΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΠΑΡΟΧΗ ΤΡΟΦΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

ΠΧ.: ΥΔΡΕΥΣΗ, ΑΡΔΕΥΣΗ, ΕΝΕΡΓΕΙΑ, ΑΝΑΨΥΧΗ

μη- και των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα, των δασών, της βιοποικιλότητας, της αλιείας και ιχθυοκαλλιέργειας, κτλ ). Δυστυχώς η απάντηση είναι αρνητική. Είναι πια καιρός, αν όχι πολύ αργά, οι φορείς που χαράζουν πολιτική να στραφούν στα αποτελέσματα της εφαρμοσμένης έρευνας και να αναδιαρθρώσουν τις πολιτικές τους βάση αυτών των αποτελεσμάτων. Δυστυχώς ή ευτυχώς, δεν υπάρχει άλλη επιλογή για την επιτυχή εφαρμογή του πράσινου αναπτυξιακού μοντέλου, το οποίο είναι και το μόνο αειφόρο αναπτυξιακό μοντέλο. ❖

Σημ.: Για περισσότερες πληροφορείς για το έργο του Ασωπού όπως και για πολλές άλλες εφαρμοσμένες έρευνες στη διαχείριση των φυσικών πόρων στην Ελλάδα και το εξωτερικό: http://www.aueb.gr/users/resees/

176 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | ΕΝΑ Λ Λ ΑΚ ΤΙΚΕ Σ ΜΟΡ ΦΕ Σ ΕΝΕΡΓ ΕΙΑ Σ

ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑσ

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΥΠΟΘΕΣΗ Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, στη νεανική ακόμα φάση τους στην Ελλάδα, ανεβάζουν τις στροφές στους …ηλεκτρικούς κινητήρες τους για να Π Ρ Ο Λ Α Β Ο Υ Ν το χαμένο έδαφος. Μέχρι το 2020 πρέπει να τις έχουμε βάλει στη ζωή μας και κυρίως, στο Ε Θ Ν Ι Κ Ο Ε Ν Ε Ρ Γ Ε Ι Α Κ Ο « Μ Ι Γ Μ Α » . Ο χρόνος πιέζει, τα μεγέθη μεγαλώνουν και η τεχνολογία εξελίσσεται. ΑΠΟ ΤΟN ΘΑΝΑΣΗ ΑΝΤΩΝΙΟΥ

ο 2010 υπήρξε για τις εναλλακτικές μορφές ενέργειας η σημαντικότερη χρονιά της προηγούμενης δεκαετίας καθώς εκτός από την ψήφιση ενός εξαιρετικά σημαντικού νόμου είχαμε, για πρώτη φορά σε τέτοια έκταση και σε τέτοιο μέγεθος, επιχειρηματική κινητικότητα σε όλο σχεδόν το φάσμα των ΑΠΕ. Αν και η συγκεκριμένη αγορά αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα, κάποια από τα οποία λίγο έλειψε να μπλοκάρουν την αδειοδοτική διαδικασία στα τέλη του 2010 και τις αρχές του 2011, εντούτοις σε γενικές γραμμές υπάρχει ανάπτυξη και προοπτική.

Ανάπτυξη στις κύριες μορφές ΑΠΕ, όπως είναι τα αιολικά πάρκα και οι φωτοβολταϊκοί σταθμοί και μάλιστα σε όλη τη χώρα και δυναμική προοπτική διότι, με λίγη ακόμα προσπάθεια, η χώρα μπορεί να καλύψει τη διαφορά που τη χωρίζει από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές και να πετύχει τους στόχους της περιβαλλοντικής ατζέντας 20-20-20. Οι νομοθετικές εξελίξεις στα ζητήματα αδειοδότησης και χρηματοδότησης, αλλά και η ανάπτυξη των ενεργειακών δικτύων και της διασύνδεσης των επιμέρους συστημάτων στο κεντρικό εθνικό (ηπειρωτικό) δίκτυο είναι η μια πλευρά του νομίσματος των ΑΠΕ- συνή-

θως η γκρίζα. Αυτή που επανέρχεται κατά διαστήματα στην επικαιρότητα μέσα από τις επιστολές των σχετικών φορέων, τις διαμαρτυρίες των επενδυτών, την αρνητική δημοσιότητα στα μέσα ενημέρωσης αλλά και τις αντιδράσεις περιβαλλοντικών οργανώσεων και τοπικών φορέων. Η άλλη πλευρά, η φωτεινή, έχει να κάνει με τις εντυπωσιακές εξελίξεις στον επιχειρηματικό στίβο όπου δεκάδες νέοι παίκτες, μικροί, μεσαίοι και μεγάλοι, εισέρχονται στην αγορά, αλλά και τον τεχνολογικό στίβο όπου η μια καινοτομία διαδέχεται την άλλη κι όλες μαζί στοχεύουν προς το grid parity. Την επίτευξη δηλαδή μιας συ-

ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ | 2011

ΜΕΓΑΛΕΣ ΠΡΑΣΙΝΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ για αμεση ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣη και ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚη επιδραση

177 ★

178 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | ΕΝΑ Λ Λ ΑΚ ΤΙΚΕ Σ ΜΟΡ ΦΕ Σ ΕΝΕΡΓ ΕΙΑ Σ

Η Ελλaδα & η πρoκληση της πρaσινης ενeργειας

Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που εγκαταστάθηκαν το περασμένο έτος στη χώρα φθάνουν τα 290 MW εγκατεστημένης ισχύος. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα το υπουργείο Περιβάλλοντος στις αρχές του 2011, κατά τη διάρκεια του 2010 εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα 290 MW ΑΠΕ. Μετά από αυτή τη θετική εξέλιξη, η συνολική εγκατεστημένη ισχύς στη χώρα μας ανήλθε σε σε 1.736 MW έναντι 1.446 MW το 2009. Για την ιστορία εγκαταστάθηκαν 145 MW νέα φωτοβολταϊκά και 131 MW αιολικά. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η αδειοδοτική εξέλιξη με βάση τα MW. ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Α∆ΕΙΟ∆ΟΤΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΕΡΓΩΝ ΑΠΕ ΕΩΣ ΤΕΛΟΣ ∆ΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2010 ΜΕ ΑΙΤΗΣΗ ΓΙΑ Α∆ΕΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

ΜΕ Α∆ΕΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

ΜΕ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΣΥΝ∆ΕΣΗΣ

ΜΕ Α∆ΕΙΑ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

ΜΕ ΣΥΜΒΑΣΗ ΑΓΟΡΑΠΩΛΗΣΙΑΣ

ΣΕ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

ΙΣΧΥΣ

ΤΕΛΟΣ 2009

ΣΗΜΕΡΑ

ΤΕΛΟΣ 2009

ΣΗΜΕΡΑ

ΤΕΛΟΣ 2009

ΣΗΜΕΡΑ

ΤΕΛΟΣ 2009

ΣΗΜΕΡΑ

ΤΕΛΟΣ 2009

ΣΗΜΕΡΑ

ΤΕΛΟΣ 2009

ΣΗΜΕΡΑ

ΑΙΟΛΙΚΑ

49764,3

61791,0

7232,5

15328,0

3341,5

3601,5

1139,3

1249,2

226,6

360,3

1166,9

1297,7

ΒΙΟΜΑΖΑ

1190,0

1461,9

92,4

443,3

37,9

42,3

21,2

0,8

43,3

44,0

ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ

340,5

8,0

0,0

ΜΙΚΡΑ Υ∆ΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΑ MW

2160,8

2220,9

631,0

958,2

233,9

189,3

90,0

79,2

36,2

28,0

182,6

196,3

ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΪΚΑ

3038,6

1255,0

303,1

1793,0

162,3

521,9

109,2

320,2

37,8

197,1

53,0

198,3

ΗΛΙΟΘΕΡΜΙΚΑ

735,2

963,2

0,0

ΥΒΡΙ∆ΙΚΑ

1064,8

1712,8

0,1

288,5

0,0

ΣΥΝΟΛΟ MW

58306,1

72775,3

8360,1

18819,0

3775,6

4358,0

1350,7

1669,9

301,4

886,4

1445,8

1736,3

ΠΗΓΗ: ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗΣ ΕΠΕΝ∆ΥΤΩΝ ΓΙΑ ΕΡΓΑ ΑΠΕ, ΥΠΕΚΑ Πηγή: Υπηρεσία Εξυπηρέτησης Επενδυτών για έργα ΑΠΕ, ΥΠΕΚΑ

γκεκριμένης σχέσης ανάμεσα στο κόστος παραγωγής και την τιμή πώλησης της ενέργειας που παράγουν οι ΑΠΕ, τέτοια που θα μπορεί να «χτυπήσει» την ενεργειακή (και τιμολογιακή) παντοκρατορία των ορυκτών καυσίμων. Στο παρόν κείμενο θα αφήσουμε για λίγο τις θεσμικές και επιχειρηματικές εξελίξεις και θα σταθούμε σε ορισμένες πτυχές της τεχνολογίας που προοιωνίζουν ακόμα καλύτερες μέρες για τις ΑΠΕ. Χωρίς να είναι ανεξάρτητες πολιτικών σκοπιμοτήτων, επιχειρηματικών συμφερόντων ή περιβαλλοντικών ιδιαιτεροτήτων, οι τεχνολογικές αυτές εξελίξεις αναζωπυρώνουν το ενδιαφέρον για τη μη ανθρακική οικονομία, καθώς παρέχουν ακόμα καλύτερες -αποδοτικότητες και οικονομικότερες δηλαδή- λύσεις για τον ενεργειακό γρίφο.

Concentrated Solar Power /CSP

Κάτοπτρα της ανάπτυξης Κατά τον πρόσφατο ενεργειακό σχεδιασμό τον οποίο συνέταξε το υπουργείο Περιβάλλοντος, η τεχνολογία CSP δυ-

στυχώς δεν περιλαμβάνεται στις προνομιακές ΑΠΕ που θα ενισχυθούν από την πολιτεία προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος του 20-20-20. Όπως ήταν φυσικό υπήρξαν αντιδράσεις, αλλά σε αυτή την περίπτωση ελάχιστοι τις πληροφορήθηκαν- ελπίζουμε αυτό να μην επηρεάσει τις τελικές αποφάσεις του υπουργείου το οποίο σε μερικά χρόνια θα προχωρήσει σε αναθεώρηση του σχεδιασμού με βάση τις τρέχουσες εξελίξεις. Οι αντιδράσεις προέρχονται κυρίως από την επιστημονική κοινότητα και τους ανεξάρτητους ερευνητές, ενώ και κάποιες περιβαλλοντικές οργανώσεις που γνωρίζουν το θέμα από την πληροφόρηση που έχουν από το εξωτερικό, συνέταξαν κάποιες επιστολές διαμαρτυρίας ή παραχώρησαν συνεντεύξεις/άρθρα σε ειδικά περιοδικά. Η συγκεκριμένη τεχνολογία βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε φάση εμπειρικής ανάλυσης καθώς σε επίπεδο εργαστηρίου έχει ολοκληρωθεί ένας πρώτος κύκλος μελετών- τα αποτελέσματα ήταν ιδιαίτερα θετικά. Στη Γερμανία μάλιστα, πατρίδα της συγκεκρι-

μένης τεχνολογίας, οι πρώτοι σταθμοί concentrated solar power έχουν αρχίσει να λειτουργούν σε αμιγώς επιχειρηματική βάση παράγοντας ηλεκτρική και θερμική ενέργεια. Εκεί όμως που αναμένεται να βρει πραγματικό έδαφος (με την κυριολεκτική έννοια όπως θα καταλάβετε…) είναι η έρημος Σαχάρα και το φιλόδοξο, διεθνές ενεργειακό πρόγραμμα DeserTec. Τι είναι όμως η τεχνολογία concentrated solar power και γιατί θεωρείται τόσο σπουδαία; Πρόκειται για μια μορφή αξιοποίησης της ενέργειας του ήλιου. Η ηλιακή ακτινοβολία ανακλάται από ανακλαστικές επιφάνειες (κάτοπτρα που βλέπουν προς τον ήλιο, προς ένα «συγκεντρωτήρα» (concentrator). Ο συγκεντρωτήρας αυτός καθοδηγεί τη θερμική ενέργεια του ήλιου σε μια εστία η οποία παράγει ηλεκτρική ενέργεια μέσα από κινητήρα/γεννήτρια παραγωγής ρεύματος. Όπως επισημαίνουν οι έρευνες γύρω από τη συγκεκριμένη τεχνολογία, η χρονική υστέρηση σε σχέση με τις άλλες τεχνολογίες οφείλεται στο γεγονός ότι δεν είχαν αναπτυχθεί μέχρι

ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ | 2011

ΜΕΓΑΛΕΣ ΠΡΑΣΙΝΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ για αμεση ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣη και ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚη επιδραση

179 ★

ΕΓΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΗ ΙΣΧΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ στην ΕΕ (σε MW) Γερή κόντρα ανάμεσα στα ορυκτά καύσιμα και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ως παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας στην Ε.Ε. Παρά την εντυπωσιακή αύξηση της συμμετοχής των ΑΠΕ, τα ορυκτά καύσιμα ανθίστανται και όσο οι τιμές του πετρελαίου βρίσκονται κάτω από τα 100 δολάρια το βαρέλι, θα συνεχίσουν να θεωρούνται στα μάτια πολλών η πιο αξιόπιστη πηγή. Και όμως δεν είναι…

009

πρόσφατα κατοπτρικές ανακλαστικές επιφάνειες για τη συλλογή (συγκέντρωση) της απίστευτης δύναμης του ήλιου. Με επίκεντρο τα ερευνητικά ινστιτούτα σε Γερμανία και ΗΠΑ έχουν αναπτυχθεί σειρά τεχνολογιών (παραβολικά κάτοπτρα, ηλιακοί «ανελκυστήρες», ηλιακοί «πύργοι» κ.ά.). Αυτή τη στιγμή η τεχνολογία csp θεωρείται ακριβή, αφού για την παραγωγή μιας κιλοβατώρας χρειάζεται επένδυση 5.000- 7.000 ευρώ. Το κόστος όμως βαίνει συνεχώς μειούμενο καθώς κατασκευάζονται όλο και καλύτερα (και φθηνότερα) παραβολικά κάτοπτρα, ενώ οι τεχνολογίες μετατροπής της ενέργειας του ήλιου σε θερμική ή ηλεκτρική εξελίσσονται ταχύτατα.

Offshore Αιολικά

Δύναμη με τον άνεμο του Αιγαίου Στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης ΑΠΕ 2020, οι αναφορές στα θαλάσσια αιολικά πάρκα δεν είναι συγκεκριμένες και δεν θα μπορούσε άλλωστε, καθώς το νομικό καθε-

στώς βρίσκεται υπό διαμόρφωση. Αν και έχουν περάσει τρεις δεκαετίας από την εποχή που θεμελιώθηκε το πρώτο ηπειρωτικό αιολικό πάρκο στην Ελλάδα, δεν έχουν γίνει βήματα για την ανάπτυξη των θαλάσσιων αιολικών. Οι εκτιμήσεις της αγοράς κάνουν λόγο για τουλάχιστον δύο- τρία μεγάλα επενδυτικά προγράμματα, αξίας πολλών δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ το καθένα, τα οποία περιμένουν το ξεκαθάρισμα του νομοθετικού πλαισίου προκειμένου να προχωρήσουν στην αξιοποίηση του θαλάσσιου αιολικού δυναμικού. Πριν μερικούς μήνες, η ερευνητική επιτροπή του ΚΑΠΕ παρουσίασε σχέδιο νόμου για την ανάπτυξη των θαλάσσιων αιολικών πάρκων στην Ελλάδα. Σύμφωνα με το σχέδιο του ΚΑΠΕ, α) ορίζονται συγκεκριμένες περιοχές στην Ελλάδα όπου επιτρέπεται η κατασκευή θαλάσσιων πάρκων, β) ορίζεται ανώτατο βάθος μέχρι το οποίο τοποθετούνται ανεμογεννήτριες, γ) ορίζεται συγκεκριμένη τεχνολογία κατασκευής και δ) ορίζεται συγκεκριμένη διαδικασία έκδοσης αδειών, ενώ κρίνεται απολύτως απαραίτητη για κάθε άδεια η Στρατηγική

Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ). Το ΚΑΠΕ, με βάση επιστημονικά στοιχεία αξιολόγησης του αιολικού δυναμικού της Ελλάδας, προχώρησε στην οριοθέτηση «προτεινόμενων» περιοχών και ταυτόχρονα επέλεξε την κατασκευή πάρκων με θεμελίωση των ανεμογεννητριών σε θαλάσσιο πυθμένα μέχρι 50 μέτρα. Το σχέδιο νόμου του ΚΑΠΕ δεν έγινε δεκτό με ενθουσιασμό από τις περιβαλλοντικές οργανώσεις ενώ τοπικοί φορείς των περιοχών που προκρίνονται για φιλοξενία θαλάσσιων πάρκων, απείλησαν να μπλοκάρουν – με τις συνήθεις χρονοβόρες και καταστρεπτικές για τις επενδύσεις διαδικασίες- τις όποιες επενδυτικές κινήσεις. Την ίδια στιγμή εγκαινιάζονται σε διάφορες περιοχές του κόσμου, νέα θαλάσσια πάρκα, πολλών δεκάδων MW, τα οποία είναι εφοδιασμένα με νέου τύπου ανεμογεννήτριες. Αυτές διαθέτουν πλέον ενσωματωμένο ηλεκτρονικό υπολογιστή ο οποίος ρυθμίζει τη λειτουργία τους με βάση α) την ένταση του ανέμου, β) τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν και γ) τις ανάγκες φορτίων στα διασυνδεδεμένα δίκτυα. ❖

180 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | ΔΙΑ ΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΚ ΥΚΛΩΣh

ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ | 2011

181

Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ των ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤαΣ και ΚΑΘΡΕΠΤΗΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

★

ΔιαχεIριση απορριμμaτων στην Αττικη

Η Μητρoπολη των αποβλhτων Η διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων δεν είναι επιστημονικό πρόβλημα για την επίλυση του οποίου καλούμαστε να υιοθετήσουμε την Κ Α Λ Υ Τ Ε Ρ Η Λ Υ Σ Η σε συνθήκες εργαστηρίου. Δεν είναι ούτε καν μια τεχνολογική εφαρμογή όπου επιχειρείται η ορθή ενσωμάτωσή της στον φέροντα οργανισμό της πολιτείας. Είναι ένα Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Κ Ο Ζ Η Τ Η Μ Α όπου δοκιμάζονται η Δ Η Μ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Α , η συναίνεση και η Σ Υ Ν Ο Χ Η . ΑΠΟ ΤΟN ΘΑΝΑΣΗ ΑΝΤΩΝΙΟΥ

πό την «κόλαση» της Φυλής, όπου ο εκεί ΧΥΤΑ έχει φτάσει και ξεπεράσει τα όρια αντοχής, μέχρι την εμπόλεμη ζώνη της Κερατέας, όπου εκεί ο προγραμματισμένος ΧΥΤΑ ακροβατεί, μεσολαβούν μερικές δεκάδες χιλιόμετρα αττικής γης και περίπου πέντε εκατομμύρια κάτοικοι που παράγουν σχεδόν μισό τόνο σκουπίδια το χρόνο ο καθένας τους. Τα νούμερα, η αδυσώπητη αριθμητική της αποκομιδής και η εξίσωση της διαχείρισης αποτελούν τη μία μόνο πλευρά του προβλήματος. Η ελληνική κοινωνία παρακολουθεί με έκδηλη απορία αλλά χωρίς την αναμενόμενη αγωνία, τη μάχη που διεξάγεται στην Κερατέα: ανάμεσα στο ελληνικό κράτος που προσπαθεί να επιβάλλει τον νόμο και να λειτουργήσει

τον Περιφερειακό Σχεδιασμό Υγειονομικής Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων όπως αυτός έχει ήδη εγκριθεί στο Κοινοβούλιο και τους κατοίκους που αντιδρούν εκμεταλλευόμενοι νομικά κενά, γραφειοκρατικές παρατυπίες ή λάθη και το αναμφίβολο πολιτικό κόστος που έχει η κατασκευή μιας χωματερής κοντά σε οικισμούς που αυξάνουν τον πληθυσμό τους με ανεξέλεγκτο ρυθμό εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες. Η έκταση και η ένταση των επεισοδίων αλλά και η πολυπλοκότητα του προβλήματος είναι εντυπωσιακή, η περίπτωση της Κερατέας όμως δεν είναι μοναδική. Αντίστοιχες περιπτώσεις στο Γραμματικό της Αττικής (όπου κι εκεί δεν προχωράει τίποτα…) και στη Λευκίμμη Κέρκυρας (όπου κατασκευάστηκε τελικά ο ΧΥΤΑ), συνοδεύτηκαν

από επεισόδια, εντάσεις, πολιτικές και δημοτικές αντιπαραθέσεις, εκβιασμούς, δίκες, δημοσιεύματα και σπατάλη χρόνου, χρημάτων και ανθρώπινου δυναμικού. Τα απορρίμματα επιβεβαιώνουν σήμερα, με τον πιο οδυνηρό τρόπο, όλους όσους από τη δεκαετία του ΄80 τολμούσαν να ισχυρίζονται ότι θα αποτελέσουν, μαζί με την ενέργεια, τα μείζονα προβλήματα του 21ου αιώνα για τα μητροπολιτικά κέντρα όπως η Αθήνα.

Το πρόβλημα, οι λύσεις & …η λύση Είναι μάλλον άτοπο να μιλάμε για «στρατηγική μηδενικών αποβλήτων», όπως υποστηρίζουν ορισμένες περιβαλλοντικές οργανώσεις. Είναι εξίσου ουτοπικό να μιλάμε

182 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | ΔΙΑ ΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΚ ΥΚΛΩΣh

για πόλεις «μηδενικών εκπομπών ρύπων», για «καθαρές» μεταφορές, για «πράσινη» ενέργεια κ.ό.κ. τουλάχιστον για τα επόμενα 20 με 30 χρόνια, καθώς ούτε οι δομές, ούτε τα δίκτυα ούτε οι εναλλακτικές λύσεις/ εφαρμογές θα έχουν ωριμάσει πλήρως. Εντούτοις μια σειρά τεχνολογίες εφαρμόζονται σε όλο τον κόσμο στον τομέα της διαχείρισης στερεών αποβλήτων, οι πρόοδοι της επιστήμης είναι εντυπωσιακές. Η Ελλάδα δεν έχει παρά να επιλέξει μία από αυτές με νηφαλιότητα και αφού προηγουμένως αναλύσει τις ανάγκες της και τακτοποιήσει τα οικονομικά της. Ποια είναι όμως η κατάσταση που διαμορφώνεται σήμερα στην Αττική και γιατί κρίνεται αδιέξοδη από όσους διατυπώνουν μια διαφορετική γνώμη; Η διαχείριση των αποβλήτων πάσχει σε δύο σημαντικές παραμέτρους: α) στηρίζεται σε επιλογές υπέρμετρα ακριβές ακόμα και για περιόδους οικονομικής σταθερότητας- πόσο μάλλον για περιόδους βαθειάς ύφεσης και β) επιβάλλει λύσεις οι οποίες στην πλειοψηφία των περιπτώσεων γίνονται πολύ δύσκολα αποδεκτές από τις τοπικές κοινωνίες. Συν τοις άλλοις, οι επιλογές της κεντρικής εξουσίας ελέγχονται όσον αφορά στην οικολογική τους λογική καθώς συχνά δεν συνάδουν με την τρέχουσα αντίληψη για την περιβαλλοντική προστασία, ενώ ειδικά στην Ελλάδα, κάποιες από τις λύσεις που προτείνονται συνδέονται επιχειρηματικά με συγκεκριμένους ομίλους και εταιρείες. Το κλίμα είναι ήδη βαρύ και η δυσπιστία των πολιτών στο «κόκκινο». Ασφαλώς υπάρχει και η άλλη πλευρά της διαχείρισης απορριμμάτων η οποία, απαιτεί μεν υψηλή συνειδητοποίηση των ατομικών ευθυνών που έχει ο καθένας απέναντι στο πρόβλημα, προκρίνει όμως λύσεις οικονομικά ασφαλείς και περιβαλλοντικά ορθές με τη βοήθεια της πολιτείας και τη συνεργασία ιδιωτικών φορέων. Λύσεις που με επιτυχία έχουν υιοθετηθεί από άλλες κοινωνίες –κυρίως τις προηγμένες της δυτικής Ευρώπης – και έχουν ως επίκεντρό τους την ανακύκλωση. Η πρόληψη και η μείωση απορριμμά-

των είναι το πρώτο στάδιο για τη διατύπωση μιας νέας λύσης στο πρόβλημα της διαχείρισης και προς τα εκεί συντείνουν οι πολιτικές που διαμορφώνονται σε μια σειρά ευρωπαϊκές χώρες. Για τον σκοπό αυτό προωθούνται στο επίπεδο της παραγωγής νέες συσκευασίες προϊόντων, επιβάλλονται κανονισμοί στην αποθήκευση, τη διανομή και την προβολή τους, δίνονται κίνητρα σε ιδιώτες και δήμους για μείωση της παραγωγής απορριμμάτων ενώ επιβάλλονται (δημοτικά) τέλη αποκομιδής ανάλογα με την παραγωγή απορριμμάτων κι όχι με το εμβαδόν της οικίας, του καταστήματος ή της επιχείρησης. Το τελευταίο διάστημα και με αφορμή τα θλιβερά γεγονότα στην Κερατέα, περιβαλλοντικές οργανώσεις και μαζικοί φορείς έχουν διατυπώσει μια σειρά προτάσεων- για την ακρίβεια πρόκειται για ολοκληρωμένη στρατηγική διαχείρισης- που φαίνεται πως «απαντά» καλύτερα στον επείγοντα χαρακτήρα που εκ των πραγμάτων πρέπει να έχει η οποιαδήποτε λύση. Ας δούμε τα βασικά στοιχεία της.

Κομπόστ και ανακύκλωση, ΟΧΙ ταφή και καύση Αφετηρία αυτού του σχεδίου είναι η δημιουργία μονάδων κομποστοποίησης προδιαλεγμένων οργανικών απορριμμάτων σε Κερατέα και Γραμματικό με ταυτόχρονη εγκατάλειψη των χώρων ταφής απορριμμάτων. Οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης αναλαμβάνουν την οργάνωση και τη λειτουργία ευρύτατου συστήματος κομποστοποίησης, ενώ ταυτόχρονα αναπτύσσονται τα επιμέρους συστήματα ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης. Στο σημείο αυτό μείζων φαίνεται πως είναι για ορισμένους αναλυτές ο ρόλος των ρακοσυλλεκτών- τους θεωρούν ως σημαντικό τμήμα της λύσης, εφόσον φυσικά ενταχθούν μέσα σε ένα δημοτικό ή περιφερειακό σύστημα ελέγχου. Οι θιασώτες αυτής της λύσης εκτιμούν ότι σε πολλά επιμέρους συστήματα ανακύκλωσης, όπως το χαρτί, τα μέταλλα και τα μαγειρικά ή βιομηχανι-

κά έλαια, υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης. Τι μπορούμε να πετύχουμε αν ένα τέτοιο σχέδιο υιοθετηθεί στην πρωτεύουσα; Οι αναλυτές πιστεύουν πως η ολοκληρωμένη διαχείριση απορριμμάτων μπορεί να εκτρέψει από τη Φυλή 1,1 εκατ. τόνους σε 2-3 χρόνια (πρώτη φάση) και έως και 1,8 εκατ. τόνους ως το 2020. Η λύση είναι εφικτή, το κόστος της είναι κατά πολύ μικρότερο των άλλων διαχειριστικών λύσεων, υπάρχει όμως ένα σημαντικό εμπόδιο κι αυτό δεν είναι τα συμφέροντα των εργολάβων που δραστηριοποιούνται στην κατασκευή ΧΥΤΑ και την ανέγερση εργοστασίων καύσης. Το μείζον πρόβλημα παραμένει η διάθεση του Έλληνα πολίτη να συμμετάσχει και η εμπιστοσύνη που (δεν) έχει απέναντι στις προτάσεις της πολιτείας, καθώς ένα τέτοιο σύστημα βασίζεται στην εθελούσια συμμετοχή. Προς το παρόν, πολιτεία και τοπική αυτοδιοίκηση κοιτούν αλλού. Εν αναμονή τώρα των εξελίξεων στην Κερατέα, οι οποίες θα είναι κατά πάσα πιθανότητα υπέρ του αρχικού σχεδιασμού, η κινητικότητα στα ζητήματα της διαχείρισης απορριμμάτων είναι σημαντική- ελπίζουμε να είναι και ουσιαστική. Για τη χρονιά που ήδη ξεκίνησε

“Τα απορρίμματα επιβεβαιώνουν σήμερα, με τον πιο οδυνηρό τρόπο, όλους όσους από τη δεκαετία του ΄80 τολμούσαν να ισχυρίζονται ότι θα αποτελέσουν, μαζί με την ενέργεια, τα μείζονα προβλήματα του 21ου αιώνα για τα μητροπολιτικά κέντρα”.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ | 2011

183

Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ των ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤαΣ και ΚΑΘΡΕΠΤΗΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

περιμένουμε σημαντικές θεσμικές αλλαγές όπως η μετατροπή όλων των Φορέων Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦοΔΣΑ) σε συνδέσμους, η κατάργηση των τοπικών ή νομαρχιακών ΦοΔΣΑ και η μετατροπή τους σε νομαρχιακούς προκειμένου η διαχείριση απορριμμάτων να εναρμονιστεί με τη νέα διοικητική διάρθρωση του ελληνικού κράτους, ενώ με ιδιαίτερο ενδιαφέρον περιμένουμε τα αποτελέσματα των πρώτων περιβαλλοντικών έργων ΣΔΙΤ για την υλοποίηση ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης απορριμμάτων. Το πρώτο από τα έργα αυτά δημοπρατήθηκε ήδη στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Όπως είναι γνωστό αντικείμενο του έργου αποτελεί η κατασκευή Μονάδας Επεξεργασίας Αποβλήτων (ΜΕΑ) δυναμικότητας περίπου 120.000 τόνων, που θα περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, εγκατάσταση μηχανικής ανακύκλωσης και εγκατάσταση βιολογικής επεξεργασίας (αναερόβιας χώνευσης, κομποστοποίησης ή άλλης περιβαλλοντικά

συμβατής βιολογικής επεξεργασίας) του Χώρου Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ). Το έργο, προϋπολογισμού πάνω από 115 εκατ. ευρώ, θα υλοποιήσει η Ανώνυμη Εταιρεία Διαχείρισης Απορριμμάτων Δυτικής Μακεδονίας (ΔΙΑΔΥΜΑ). Την ίδια ώρα η κυβέρνηση δίνει άδεια για την κατασκευή εργοστασίου βιολογικής ξήρανσης στη Φυλή,ανοίγοντας κατά κάποιο τρόπο την Κερκόπορτα της καύσης (η μονάδα θα παράγει ενεργειακά υψηλό καύσιμο για τη βαριά βιομηχανία). Θα πετύχει; Η θετική παράδοση των περιφερειακών ΦοΔΣΑ είναι δεδομένη. Παρόλα αυτά, η οικονομική κρίση αλλά και το απρόβλεπτο των αντιδράσεων στις τοπικές κοινωνίες, αφήνουν μια χαραμάδα ανησυχίας. Πάντως, αξίζει να σημειώσουμε ότι η μέθοδος της υλοποίησης έργων ολοκληρωμένης διαχείρισης απορριμμάτων με τη διαδικασία των ΣΔΙΤ, αποτελεί κοινή πρακτική σε πολλές χώρες στη διαχείριση στερεών αποβλήτων και ιδιαίτερα στην

★

Ευρωπαϊκή Ένωση, με μάλλον θετικά αποτελέσματα, καθώς δίνεται λύση σε όλα τα επίπεδα διαχείρισης των απορριμμάτων της εξυπηρετούμενης περιοχής, ενώ ταυτόχρονα εξασφαλίζεται στους πολίτες υψηλού επιπέδου παροχή υπηρεσιών διαχείρισης απορριμμάτων. Τι πρέπει να περιμένουν λοιπόν οι πολίτες; Περισσότερα έργα για τη διαχείριση των απορριμμάτων και μεγαλύτερη συναίνεση, λιγότερες καθυστερήσεις στη λήψη αποφάσεων και ξεκάθαρες προτάσεις από την πολιτεία, επιλογές με γνώμονα την προστασία του περιβάλλοντος και τον σεβασμό των τοπικών κοινωνιών, αλλά και σχεδιασμό ο οποίος να επιτρέπει στα ιδιωτικά κεφάλαια να αναπτύξουν δραστηριότητα. Μια διαφορετική φιλοσοφία και αντίληψη στην υλοποίηση υποδομών διαχείρισης στερεών αποβλήτων επιχειρείται να εισαχθεί στην Ελλάδα- το σκοτάδι που επικρατεί όμως εδώ είναι πυκνό. Κανείς δεν κάνει πίσω, όλοι διεκδικούν το αλάθητο και ο χρόνος κυλά σε βάρος μας. ❖

❈ Ανακyκλωση απορριμμaτων ❈

Τα κενa του “συστ H ματος” Παρά το γεγονός ότι η ανακύκλωση απορριμμάτων γνωρίζει στη χώρα μας ημέρες δόξας και οι συνολικοί αριθμοί των προς ανακύκλωση υλικών, από κάθε κατηγορία, αυξάνουν χρόνο με τον χρόνο, τα προβλήματα δεν λείπουν. Νομοθετικά αλλά και κανονιστικά. Τα ‘κενά’ του συστήματος καλύπτονται, ως συνήθως, από την εγρήγορση κάποιων θεσμικών φορέων και την ευαισθησία των πολιτών.

Χαρτi

Μeταλλο

Αντικεiμενα

Απουσία νομοθετικού πλαισίου

Παράνομη διακίνηση scrap

Απουσία second hand αγορών

Μείζον ζήτημα, η απουσία θεσμικού πλαισίου για την ανακύκλωση έντυπου χαρτιού. Ενώ η ανακύκλωση του έντυπου χαρτιού μπορεί να αξίζει πολλά εκατ. ευρώ, την ίδια στιγμή κάνει τα σκουπίδια πολύ πιο ελκυστικά για τα συμφέροντα της καύσης, καθώς το χαρτί προσθέτει μεγάλη θερμογόνο δύναμη στα σύμμεικτα σκουπίδια. Αναμένεται σχετικό Π.Δ., ενώ οι περιβαλλοντικές οργανώσεις πιέζουν για άμεση λύση.

Oι ΟΤΑ αμελούν το έργο της αποκομιδής, «βασιλεύει» όμως η ανεξέλεγκτη διαχείριση παλιών συσκευών από τους εμπόρους scrap. Αυτοί συγκεντρώνουν ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά απόβλητα από τους γυρολόγους και τα διακινούν παράνομα προς τις χαλυβουργίες σε πολύ υψηλές τιμές ανά τόνο. Έτσι μεγάλος όγκος συσκευών διαφεύγει από το θεσμικό δίκτυο συλλογής.

Επαναχρησιμοποίηση όσων αντικειμένων θεωρούνται πια άχρηστα με πρωτοβουλίες τύπου second είναι διαδεδομένη λύση την οποία προωθεί η αυτοδιοίκηση σε πολλές ευρωπαϊκές περιφέρειες. Η ανακύκλωση μπορεί να συνδεθεί με νέες μορφές «κοινωνικής οικονομίας» για ευπαθείς ή περιθωριακές ομάδες. Ταυτόχρονα εξαλείφεται η παράνομη διαλογή υλικών που σήμερα γίνεται άτυπα (π.χ. ΧΥΤΑ της Φυλής).

Ευχαριστούμε το έντυπο για τη φιλοξενία του

UNICEF/ΗQ07-1656/Giacomo Pirozzi

ΣΧΟΛΕΙΑ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ Γνωρίστε και βοηθήστε τα παιδιά του κόσμου

ΣΧΟΛΕΙΑ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ

2010-2

011

Δηλώσεις συμμετοχής σχολείων: Τηλ.: 210-7255 555, Φαξ: 210-7235 555, www.unicef.gr, e-mail: makri@unicef.gr Ανδρ. Δημητρίου 8 & Τζ. Κέννεντυ 37 - Καισαριανή 16121 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΤΟΣ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

follow link

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

18 185 5 ★

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

ΧΟΡΗΓΟΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ | ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

186 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΥΦΕ ΣΗ KAI ΑΝΑΚΑΜΨΗ

ΤΟ ΝΕΟ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΠΡΟΤΥΠΟ

Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΙΣ ΑΞΙΕΣ Μία νέα αναπτυξιακή τροχιά δεν είναι απλά και μόνο θέμα μεταρρυθμιστικών προτάσεων. Πρέπει να ανακτήσουμε την Ε Μ Π Ι Σ Τ Ο Σ Υ Ν Η μας στους Θ Ε Σ Μ Ο Υ Σ , σε βασικές αξίες της δημοκρατίας μας: στη δικαιοσύνη, στην εντιμότητα, στη διαφάνεια, στην αλληλεγγύη, στην ασφάλεια, στην αξιοκρατία, στη φερεγγυότητα. Στοιχείο απαραίτητο για τη δημιουργία μιας Δ Ι Κ Α Ι Η Σ Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α Σ ίσων ευκαιριών αλλά και την ομαλή κοινωνική μετάβαση στο νέο αναπτυξιακό πρότυπο, που είναι το ζητούμενο σε μια εποχή όπου λείπει το όραμα.

ΑΠΟ ΤΟΝ Γ Ι Α Ν Ν Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Ι Δ Η ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ

ΓΙΑΝΝΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΔΗΣ | 2011

ΜΑΚΡΥΣ ΚΑΙ ΔΥΣΚΟΛΟΣ Ο ΔΡΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ ΣΤΟΥΣ ΘΕΣΜΟΥΣ

187 ★

μονον αληθεια

Δεν λείπουν από την πολιτική ηγεσία της χώρας, ανεξάρτητα από κομματική τοποθέτηση, οι καλές προθέσεις. Πιστεύουμε ότι λείπει η πεποίθηση ότι το πολιτικό κόστος είναι στην ουσία σήμερα πια ανύπαρκτο. Η κοινωνία είναι έτοιμη να δεχθεί την όποια ριζική αλλαγή αρκεί να ακούει την αλήθεια.

παγκόσμια οικονομική κρίση που προκάλεσε και τη σοβαρή κρίση της Ελληνικής οικονομίας, ανέδειξε τα χρόνια προβλήματα του παρόντος αναπτυξιακού της προτύπου, πού συνοψίζονται κυρίως στη χαμηλή ανταγωνιστικότητα, τη χαμηλή ένταση ανταγωνισμού στις αγορές, στην αναποτελεσματική λειτουργία του δημόσιου τομέα, το μη βιώσιμο ασφαλιστικό σύστημα και το ανεπαρκές εκπαιδευτικό σύστημα πού δεν είναι συνδεδεμένο με την αγορά εργασίας. Ανέδειξε επίσης και τις συνέπειες των παραπάνω, που είναι τα συνεχή δημοσιονομικά ελλείμματα ακόμα και σε περιόδους υψηλής ανάπτυξης, το υψηλό δημόσιο χρέος, το υψηλό έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, το χαμηλό ποσοστό απασχόλησης και το δυσμενές επιχειρηματικό περιβάλλον. Η Ελλάδα, ως μικρή οικονομία, δεν μπορεί να συνεχίσει να στηρίζει τους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης στην εγχώρια κατανάλωση και τις εγχώριες επενδύσεις στα πλαίσια του μοντέλου «σύγκλισης» όπως

αλλιώς ονομάζουμε το παρόν αναπτυξιακό πρότυπο που βασιζόταν στην εσωστρεφή ανάπτυξη. Και τούτο γιατί, ανάμεσα σε άλλα, (α) η διεθνής ανταγωνιστικότητα των εγχώρια παραγόμενων αγαθών και υπηρεσιών είναι χαμηλή, ενώ το ποσοστό των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών στο ΑΕΠ είναι το χαμηλότερο στην ΕΕ των 15 συμβάλλοντας έτσι στο μεγάλο άνοιγμα του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, (β) ο ανταγωνισμός στις αγορές αγαθών και υπηρεσιών είναι ατελής και αντανακλάται στα σχετικά υψηλά ποσοστά κέρδους σε διάφορους κλάδους, (γ) οι ξένες επενδύσεις είναι οι χαμηλότερες μεταξύ όλων των χωρών–μελών του ΟΟΣΑ, (δ) το ποσοστό ανεργίας είναι υψηλό, (ε) το ποσοστό των ατόμων που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας είναι από τα υψηλότερα στην Ευρωζώνη, (στ) το εκπαιδευτικό σύστημα υστερεί σημαντικά σε σχέση με αυτό των εταίρων της Ελλάδας στην ΕΕ και (ζ) οι δαπάνες έρευνας κι ανάπτυξης είναι από τις χαμηλότερες στην ΕΕ. Η Ελλάδα χρειάζεται λοιπόν μια ανασύνταξη των παραγωγικών της δυνάμεων ώστε

188 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΥΦΕ ΣΗ KAI ΑΝΑΚΑΜΨΗ

τα επόμενα χρόνια να πετύχει υψηλότερη εσωτερική προστιθέμενη αξία για να διασφαλίσει την άνοδο της απασχόλησης και του βιοτικού επιπέδου, μεγαλύτερη διεθνή ανταγωνιστικότητα - δηλαδή να μετακινηθεί από προϊόντα και υπηρεσίες χαμηλής τεχνολογίας και ποιοτικού περιεχομένου σε προϊόντα και υπηρεσίες μεσαίας /υψηλής τεχνολογίας και ποιότητας. Για τον σκοπό αυτό, πρέπει να συνδυάσει τα παραδοσιακά συγκριτικά της πλεονεκτήματα με τα επιτεύγματα της σύγχρονης τεχνολογίας. Είναι επίσης γεγονός ότι πολλές επιχειρήσεις αντί να επενδύουν, να καινοτομούν και

“Σήμερα παρατηρείται μια βαθιά κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς γενικότερα, στην πολιτική ειδικότερα, καθώς και στη δυνατότητα υλοποίησης των σοβαρών τομών που απαιτούνται προκειμένου να εισέλθει η χώρα σε μία νέα φάση οικονομικής ανάπτυξης μετά το πέρας της τρέχουσας, επώδυνης οικονομικής κρίσης.”

να παράγουν ανταγωνιστικά προϊόντα, καταφεύγουν όλο και συχνότερα στην εμπορική κερδοσκοπία εις βάρος και του καταναλωτή και του παραγωγού. Παράλληλα, παρατηρείται σημαντική έλλειψη συντονισμού κράτους-παραγωγής σε κλάδους όπως ο τουρισμός ή η αγροτική οικονομία, όπου η ευθυγράμμιση δράσεων και η βέλτιστη αξιοποίηση των κρατικών πόρων που επενδύονται είναι προϋπόθεση επιτυχίας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η οικονομική πολιτική της Ελλάδας τα επόμενα χρόνια θα ασκείται πάνω σε τεντωμένο σκοινί. Από τη μια πλευρά θα πρέπει να στηρίξει τις αδύναμες κοινωνικές ομάδες με φορολογικά και κοινωνικά μέτρα, να ενισχύσει τις δημόσιες επενδύσεις και να αυξήσει τις κοινωνικές δαπάνες (ώστε, μεταξύ άλλων, να αντιμετωπιστούν και οι συνέπειες της παγκόσμιας κρίσης). Από την άλλη πλευρά, θα πρέπει να μειώσει το έλλειμμα και το χρέος ώστε να προστατεύσει τη χώρα από τους κινδύνους της υπερχρέωσης και, ταυτόχρονα, θα πρέπει να αναβαθμίσει την ανταγωνιστικότητα ώστε να διασφαλιστεί μία υγιής και μακρόχρονη αναπτυξιακή προοπτική. Μόνη λύση και διέξοδος είναι το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων πού προτείναμε προεκλογικά στην πολιτική ηγεσία του τόπου (και πού υιοθετήθηκε πλήρως από τη σημερινή κυβέρνηση) και η συνεπής και άμεση εφαρμογή του. Αν θέλουμε να είμαστε ρεαλιστές οφείλουμε να εντάξουμε τις απαιτούμενες διαρθρωτικές και δομικές αλλαγές σε ένα πρόγραμμα ανόρθωσης της οικονομίας δεκαετούς διάρκειας. Οι παραπάνω διαπιστώσεις προδιαγράφουν βραχυπρόθεσμες, μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες παρεμβάσεις και μέτρα που θα συμβάλλουν στην απαραίτητη προσαρμογή. Στη παρούσα φάση ίσως αντιταχθεί η άποψη ότι πρέπει να προταχθούν οι βραχυπρόθεσμες αναγκαιότητες που συνδέονται αμεσότερα με την κρίση. Όμως, στη δημοσιονομική κατάσταση που βρίσκεται η ελληνική οικο-

νομία σήμερα, οι διαθέσιμες πυροσβεστικές, βραχυπρόθεσμες παρεμβάσεις είναι αφενός λίγες και αφετέρου αμφίβολης αποτελεσματικότητας, ενώ μεταφέρουν υψηλό κόστος στο μέλλον. Αντίθετα, η ταυτόχρονη λήψη (α) λελογισμένων μέτρων δημοσιονομικής σταθεροποίησης και (β) μέτρων διαρθρωτικής προσαρμογής που αφενός ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα και αφετέρου είναι συνεπή με την αναγκαία προσαρμογή του αναπτυξιακού προτύπου, είναι πολύ πιθανόν να μειώσουν το κόστος δανεισμού του Ελληνικού δημοσίου λόγω της αύξησης της αξιοπιστίας της οικονομικής πολιτικής, και να λειτουργήσουν αναπτυξιακά. Στην ουσία, είναι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στα πλαίσια ενός συνεκτικού και ολοκληρωμένου σχεδίου δράσης. Ο στόχος της πραγματικής σύγκλισης με την Ευρωζώνη μέσα στην επόμενη δεκαετία είναι απόλυτα εφικτός μέσα από μία πολυδιάστατη πολιτική πού να τέμνει την οικονομία, τους θεσμούς και την κοινωνία. Θα θέλαμε να ξεκαθαρίσουμε στο σημείο αυτό τι εννοούμε στρατηγικό σχεδιασμό. Εννοούμε τον σχεδιασμό ενός συνεκτικού δεκαετούς διάρκειας τουλάχιστον προγράμματος ανασυγκρότησης της Ελληνικής οικονομίας μέσα από την υιοθέτηση νέων σύγχρονων όσο και δοκιμασμένων προτύπων για τη φορολογία, την κοινωνική ασφάλιση και τις εργασιακές σχέσεις. Τα νέα πρότυπα θα πρέπει να εξυπηρετούν διάφορους βασικούς στόχους, δηλαδή να είναι ορθολογικά, διαφανή, κοινωνικά δίκαια, αναπτυξιακά και, τέλος, να συμβάλλουν στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας της Ελληνικής οικονομίας. Παράλληλα, εννοούμε τον ορθολογικό επανασχεδιασμό της δημόσιας διοίκησης ώστε να καταστεί περισσότερο αποτελεσματική, χρήσιμη για τους πολίτες, και εργαλείο υλοποίησης του εκάστοτε κυβερνητικού σχεδιασμού. Η εμφάνιση στους κοινοτικούς μας εταίρους και στις αγορές ενός τέτοιου σχεδίου, σωστά δο-

ΓΙΑΝΝΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΔΗΣ | 2011

ΜΑΚΡΥΣ ΚΑΙ ΔΥΣΚΟΛΟΣ Ο ΔΡΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ ΣΤΟΥΣ ΘΕΣΜΟΥΣ

μημένου και συμπληρωμένου από σύστημα και μηχανισμούς υλοποίησης, θα αυξήσει τη φερεγγυότητα και την αξιοπιστία της χώρας και θα δώσει ικανή παράταση των προθεσμιών συμμόρφωσης πού κατά καιρούς μας επιβάλλονται. Όλα τα παραπάνω δεν αποτελούν μια εύκολη άσκηση. Απαιτούν πολιτικό θάρρος και αποφασιστικότητα. Απαιτείται σύγκρουση με κατε-

στημένα συμφέροντα και με κατεστημένες νοοτροπίες. Δεν λείπουν από την πολιτική ηγεσία της χώρας, ανεξάρτητα από κομματική τοποθέτηση, οι καλές προθέσεις. Πιστεύουμε ότι λείπει η πεποίθηση ότι το πολιτικό κόστος είναι στην ουσία σήμερα πια ανύπαρκτο. Η κοινωνία είναι έτοιμη να δεχθεί την όποια ριζική αλλαγή αρκεί να ακούει την αλήθεια.

Ο δρΟμος μπροστΑ Η Ελλάδα σε διαδικασία μεταρρύθμισης. Οι βασικοί άξονες της είναι: 1) Ο δημοσιονομικός εξορθολογισμός, μέσα από την αποτελεσματική μείωση των δαπανών (πού σημαίνει εξορθολογισμό της δημόσιας διοίκησης) και την αύξηση των εσόδων (πού, ανάμεσα σε άλλα, σημαίνει αξιοποίηση της κρατικής περιουσίας, πάταξη της φοροδιαφυγής και εξορθολογισμό του ασφαλιστικού συστήματος). 2) Ο επαναπροσδιορισμός της έννοιας και του ρόλου του κράτους, με την έννοια ότι το κράτος πρέπει να γίνει μικρότερο και πιο ευέλικτο κι αποτελεσματικό. 3) Ένα υγιές χρηματοπιστωτικό σύστημα. 4) Ισχυροί ελληνικοί όμιλοι και καινοτόμες επιχειρήσεις σε συνδυασμό με τη διείσδυσή τους στη ΝΑ Ευρώπη και στις αναδυόμενες μεσογειακές αγορές. 5) Μια αποτελεσματική παιδεία και σύνδεσή της με την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα. 6) Πιο ευέλικτες μορφές εργασίας. 7) Το περιβάλλον και το πράσινο ενεργειακό ισοζύγιο. 8) Ο ποιοτικός τουρισμός και η σύνδεσή του με τον πολιτισμό. 9) Μια ισχυρή ναυτιλία. 10) Μια ανταγωνιστική γεωργία, απαλλαγμένη από την παθολογία των επιδοτήσεων και βασισμένη στον αγρότη-επιχειρηματία που ξέρει να καινοτομεί.

11) Ν έο αναπτυξιακό πρότυπο & στόχοι. Με το νέο αναπτυξιακό πρότυπο επιτυγχάνονται μία σειρά από στόχοι.

α) Η πραγματική σύγκλιση με βάση το κατά κεφαλήν εισόδημα. β) Ένας μέσος δεκαετής ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης κοντά στο 4% πού μπορεί να επιτευχθεί, ανάμεσα σε άλλα, με τη διείσδυση του διαδικτύου και τη χρήση συστημάτων πληροφορικής στην οικονομία και ιδιαίτερα στις υπηρεσίες, τη μείωση του κόστους συμμόρφωσης των επιχειρήσεων στις διοικητικές ρυθμίσεις, την απελευθέρωση των «κλειστών επαγγελμάτων», τη μείωση του «κόστους άσκησης της επιχειρηματικότητας», την αύξηση στις εισαγωγές κεφαλαίων για άμεσες ξένες επενδύσεις κ.λπ. γ) Η αναδιάρθρωση της συνολικής ζήτησης στην Ελληνική οικονομία, με απώτερο στόχο τη μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών μέσα από την αύξηση των εξαγωγών και της εθνικής αποταμίευσης. δ) Η μείωση της ανεργίας στο 4%, ουσιαστικά στη πλήρη απασχόληση, ιδιαίτερα των νέων. ε) Η μείωση του δημόσιου χρέους στο 75% του ΑΕΠ.

189 ★

Θεσμοί και εμπιστοσύνη Βαθιά κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς γενικότερα, στη πολιτική ειδικότερα, παρατηρείται σήμερα καθώς και στη δυνατότητα υλοποίησης των σοβαρών τομών που απαιτούνται προκειμένου να εισέλθει η χώρα σε μία νέα φάση οικονομικής ανάπτυξης μετά το πέρας της τρέχουσας, επώδυνης οικονομικής κρίσης. Πρέπει να ανακτήσουμε την εμπιστοσύνη μας στους θεσμούς, σε βασικές αξίες της δημοκρατίας μας: στη δικαιοσύνη, την εντιμότητα, τη διαφάνεια, την αλληλεγγύη, την ασφάλεια, στην αξιοκρατία, στη φερεγγυότητα. Η αντιμετώπιση των δημοσιονομικών και αναπτυξιακών προβλημάτων της χώρας μας προϋποθέτει συναίνεση, συνέχεια και συνέπεια. Απαιτείται δέσμευση ότι οι δράσεις στις οποίες έχει καταλήξει η κυβέρνηση θα μπουν σε τροχιά υλοποίησης. Το πρόβλημα δεν είναι αμιγώς οικονομικό, έχει κοινωνικό περιεχόμενο και είναι πολιτικό ως προς την εφαρμογή του. Οι πολίτες προσδοκούν ότι οι μεταρρυθμίσεις θα επιφέρουν ριζικές αλλαγές στην οικονομία, θα μειώσουν ορισμένα προνόμια που αποκτήθηκαν σε βάρος του κοινωνικού συνόλου. Η σύγκριση με τις επιδόσεις άλλων οικονομιών που έχουν ήδη προβεί σε αυτές τις μεταρρυθμίσεις θα βοηθήσει να μειωθεί η φοβία έναντι των αλλαγών, που τις περισσότερες φορές δεν είναι τίποτα άλλο παρά η επιδέξια κινδυνολογία όσων θέλουν να διατηρήσουν τα ιδιοτελή οφέλη τους. Η δημιουργία μιας δίκαιης κοινωνίας ίσων ευκαιριών, αλλά και η ομαλή κοινωνική μετάβαση στο νέο αναπτυξιακό πρότυπο είναι το ζητούμενο σε μια εποχή όπου λείπει το όραμα. Αναγκαία, λοιπόν, η δημιουργία ενός νέου οράματος για την Ελλάδα. Η συγκυρία είναι μοναδική, αφού η κοινωνία αγωνιά και είναι έτοιμη να δεχθεί μια ριζοσπαστική αλλαγή πορείας αλλά και οι Ευρωπαίοι εταίροι μας πιέζουν για μια νέα τέτοια πρόταση. ❖

190 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΥΦΕΣΗ ΚΑΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΕΞΟΔΟΙ

ΕΝΑ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΑ Ένας νέος ρόλος για το κράτος σε ένα διαφορετικό μοντέλο ανάπτυξης μπορεί να βγάλει την οικονομία από τα τωρινά αδιέξοδα. Μπορεί η προσέγγιση αυτή να είναι Ρ Ι Ζ Ο Σ Π Α Σ Τ Ι Κ Η για τα ελληνικά δεδομένα, όμως έχει σημαντική Δ Υ Ν Α Μ Ι Κ Η . Ένα κράτος-επενδυτής, με μετόχους τους φορολογούμενους πολίτες, με νέους κανόνες διαχείρισης μπορεί να οδηγήσει σε μια Τ Ρ Ι Π Λ Η Ν Ι Κ Η : Μείωση του κόστους δανεισμού, μείωση των ελλειμμάτων και του χρέους, αλλά και επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης, σε έναν ενάρετο κύκλο.

Η ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΗ Μ Η Τ Ρ Η ΒΕ ΡΡΟ Ι Ο Π Ο ΥΛΟ ΔΙΕΥΘΥΝΟΝΤΑ ΣΥΜΒΟΥΛΟ ΤΗΣ ALKEON PARTNERS KAI ΜΕΛΟΣ ΔΣ ΤΟΥ ΙΟΒΕ

οικονομία μας απαιτεί ένα νέο αναπτυξιακό μοντέλο μέσα στα πλαίσια μιας φιλελεύθερης οικονομίας, με νέο ρόλο για το κράτος, διαφοροποιημένο, διακριτό και ρυθμιστικό. Το νέο μοντέλο στοχεύει στην ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου (ασφάλεια, υγεία, εκπαίδευση, μάθηση) παράλληλα με του χρηματοοικονομικού κεφαλαίου (ανάπτυξη, πραγματικό εισόδημα). Προς την κατεύθυνση αυτή απαιτείται ένα νέο Κοινωνικό Συμβόλαιο μεταξύ όλων των ενδιαφερομένων πλευρών ώστε να τους επιτρέψει να έχουν δίκαιη συμμετοχή στο προϊόν της οικονομικής ανάπτυξης. Οι Έλληνες πολίτες θα γίνουν σταδιακά μέτοχοι του Κράτους-Επενδυτή, ενώ θα επωφεληθούν της οικονομικής ανάπτυξης βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής

τους, ως καταναλωτές των συλλογικών και ατομικών υπηρεσιών. Οι υπηρεσίες αυτές θα παρέχονται από τον μεταλλαγμένο Δημόσιο Τομέα, τον Ιδιωτικό Τομέα με ευρύτερο πεδίο δράσης, και τη Σύμπραξη των δύο. Παράλληλα με την αναπτυξιακή του δυναμική, βασική επιδίωξη αλλά και προϋπόθεση θα είναι και η σταθεροποίηση της οικονομίας μέσα στα πλαίσια του Μνημονίου και του ΠΣΑ 2009-2013. Οι επενδυτικές επιλογές θα εντάσσονται μέσα στα πλαίσια των στρατηγικών κατευθύνσεων των επόμενων δεκαετιών με έμφαση στη πράσινη οικονομία, τον τουρισμό, στη ναυτιλία, τις εξαγωγικές επιχειρήσεις και σε τομείς στρατηγικής σημασίας για την ελληνική οικονομία, όπως επίσης και στους τομείς που αναπτύσσουν το ανθρώπινο κεφάλαιο και την ποιότητα ζωής των πολιτών όπως παιδεία, υγεία και υποδομές.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΕΡΡΟΙΟΠΟΥΛΟΣ |2011

Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ ΚΡAΤΟΥΣ-ΕΠΕΝΔΥΤΗ & ΤΟΥ ΦΟΡΟΛΟΓΟYΜΕΝΟΥ ΠΟΛIΤΗ-ΜΕΤΟΧΟΥ

ΟΙ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ:

Το μοντέλο μπορεί να αναπτυχθεί σταδιακά σε τέσσερις διαδοχικές φάσεις χωρίς να συντρέχει λόγος να λειτουργήσει σε πλήρη ανάπτυξη άμεσα.

Η Π Ρ Ω Τ Η ΦΑ Σ Η Π Ρ Ο Β Λ Ε Π Ε Ι την εφαρ-

μογή καθολικού λογιστικού προσδιορισμού των φορολογητέων εισοδημάτων με ελάχιστο συντελεστή φορολόγησης το 20%, η οποία είναι η μόνη διέξοδος στην εκτεταμένη φοροδιαφυγή και υστέρηση εσόδων. Συγχρόνως, πρέπει να προσδιορισθούν όλοι οι βέλτιστοι φορολογικοί συντελεστές ανά κατηγορία εισοδήματος σε επίπεδα πολύ χαμηλότερα από τα σημερινά ώστε να δοθούν τα κατάλληλα αναπτυξιακά κίνητρα (διαφορετικοί συντελεστές ανάλογα με τη μεταβλητότητα του εισοδήματος). Η εφαρμογή τους θα γίνει σταδιακά μέχρι το 2014 ώστε να μην επηρεάσουν αρνητικά τα φορολογικά έσοδα και να μην αντιβαίνουν στα συμφωνημένα του Μνημονίου. Είναι σαφές ότι είναι προτιμότερο και δικαιότερο να επεκταθεί η φορολογική βάση αντί να αυξάνονται οι συντελεστές φορολόγησης καθώς το αποτέλεσμα είναι αντίστροφο του προσδοκώμενου. Η πάταξη της φοροδιαφυγής και της εισφοροδιαφυγής θα επιτευχθεί κυρίως μέσα από τους κανόνες της οικονομίας της συμπεριφοράς, παράλληλα με μεθόδους αντικειμενικού προσδιορισμού των εισοδημάτων και φορολογικών αμνηστιών εγχώριων και εξωχώριων περιουσιακών στοιχείων. Η τελική επιλογή των φορολογικών μεταρρυθμίσεων και των βέλτιστων συντελεστών θα πρέπει να γίνει με κριτήριο, πέραν της κοινωνικής δικαιοσύνης, την αποδοτικότητά τους και τη μακροπρόθεσμη συνεισφορά στην ανάπτυξη. Αλ-

λιώς, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος στραγγαλισμού της οικονομίας και φαύλου κύκλου με αποτέλεσμα να μην επιτευχθεί η ανάπτυξη αλλά και ούτε η σταθεροποίηση της οικονομίας. Στο διάστημα των τριών ετών που οι συντελεστές θα παραμένουν υψηλοί σύμφωνα με τις παραδοχές του Μνημονίου, θα εφαρμοσθεί σύστημα tax credits οριζόμενο από τη διαφορά των τρεχούμενων συντελεστών και των επιθυμητών-βέλτιστων συντελεστών για την άμεση και την έμμεση φορολογία (για συγκεκριμένους στρατηγικούς κλάδους και συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες). Τα tax credits θα πιστωθούν ετησίως στους φορολογούμενους υπό την προϋπόθεση ότι θα επιτευχθούν οι ετήσιοι στόχοι του Μνημονίου. Θα υπάρχει και η δυνατότητα πίστωσης επιπλέον tax credits στους φορολογούμενους που έχουν υποδειγματική φορολογική συμμόρφωση χρεώνοντας τους φορολογούμενους που έχουν φοροδιαφύγει. Η smart card την οποία σχεδιάζει η κυβέρνηση για την καταχώρηση των συναλλαγών θα πρέπει να μετατραπεί σε smart debit card. Τα tax credits θα πιστωθούν στη smart debit card με προοπτική είτε να καταναλωθούν άμεσα από ορισμένες κοινωνικές ομάδες, είτε να αντισταθμίσουν μελλοντικές φορολογικές υποχρεώσεις, είτε τέλος να μετατραπούν σε χρεόγραφα ΕΣΤΑ (φάση III). Η smart debit card θα αποθηκεύει όλες τις συναλλαγές των φορολογουμένων, είτε η συναλλαγή έχει πραγματοποιηθεί με μετρητά είτε με πιστωτική κάρτα, θα αποθηκεύει όλους τους φόρους που έχουν καταβληθεί, έμμεσους και άμεσους, και θα υπολογίζει τα διαθέσιμα tax credits. Ενδεχομένως αργότερα να έχει και χρήση πιστωτικής κάρτας (smart credit card ), με δυνατότητα όμως αποθήκευσης όλων των δεδομένων που προαναφέρθηκαν. Πέραν της μακροπρόθεσμης επενδυτικής κατεύθυνσης του νέου μοντέλου προβλέπονται και τρόποι άμεσης τόνωσης της κατανάλωσης με στόχο την άμεση διαχείριση

191 ★

της κρίσης και την κατά το δυνατόν διατήρηση του επιπέδου ζωής των πολιτών. Η δημιουργία της πρωτοποριακής smart debit card θα τονώσει την οικονομία, καθώς θα καταναλώνονται τα tax credits και θα επιμερίσει το κόστος της κρίσης ώστε προστατεύοντας τη ζήτηση να ενισχυθεί η οικονομική δραστηριότητα και να οδηγήσει την οικονομία εκτός φαύλου κύκλου. Οι συνεργαζόμενες επιχειρήσεις θα κληθούν να κάνουν σημαντικές εκπτώσεις αναλαμβάνοντας, μέσω της μείωσης των περιθωρίων τους, να αντισταθμίσουν σημαντικό μέρος της μειωμένης αγοραστικής δύναμης των εργαζομένων. Σε αντάλλαγμα, θα ενισχύσουν τον τζίρο τους λόγω αυξημένης ζήτησης. Σ Τ Η Δ Ε Υ Τ Ε Ρ Η ΦΑ Σ Η , είτε παράλληλα με

την πρώτη, θα υλοποιηθεί ευρεία εγχώρια και εξωχώρια φορολογική αμνηστία, με εφαρμογή αυστηρών κανόνων ελέγχου μετά την παρέλευσή της, η οποία θα συμβάλει στην αύξηση των φορολογικών εσόδων αλλά και στη σταθεροποίηση και την ανάπτυξη της Ελληνικής οικονομίας. Η φορολογία αυτή θα μπορούσε να είναι αντικείμενο των tax credits ώστε το κίνητρο επαναπατρισμού και νομιμοποίησης να είναι ακόμη ισχυρότερο. Η Τ Ρ Ι Τ Η ΦΑ Σ Η είναι σημαντική καθώς προβλέπει τη Δημιουργία του Ελληνικού Στρατηγικού Ταμείου Ανάπτυξης (ΕΣΤΑ), την έκδοση νέων υβριδικών χρεογράφων καθώς και τη δημιουργία νέων εταιρικών και ατομικών συνταξιοδοτικών λογαριασμών με φορολογικά κίνητρα. Τέλος και σημαντικότερο, εισάγει νέους κανόνες δημοσιονομικής διαχείρισης και νέο ρόλο για το Κράτος. Το ΕΣΤΑ θα είναι μια μορφή ΑΕΕΧ (Ανώνυμη Εταιρία Διαχείρισης Χαρτοφυλακίου) ειδικού τύπου (fund of private equity funds), εισηγμένο στο ΧΑ το οποίο θα εκδώσει κοινές μετοχές υπό κρατικό έλεγχο, προνομιούχες μετοχές για θεσμικούς, στρατηγικούς επενδυτές

192 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΥΦΕΣΗ ΚΑΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΕΞΟΔΟΙ

και το ευρύ κοινό αλλά και νέου τύπου υβριδικά χρεόγραφα για τους φορολογούμενους και τους ασφαλισμένους. Οι κοινές μετοχές θα μπορούν να είναι και αντικείμενο covered bonds που εκδίδει το Δημόσιο συμβάλλοντας σημαντικά στη μείωση του κόστους δανεισμού. Ρόλος του ΕΣΤΑ θα είναι να επενδύει τα κεφάλαια των επενδυτών παράλληλα με αυτά των φορολογουμένων, συνεπενδύοντας με τον ιδιωτικό τομέα, να συντονίζει τις συμπράξεις με τον ιδιωτικό τομέα ώστε να υπακούουν στις επιλεγμένες στρατηγικές ανάπτυξης και συγχρόνως να διαφοροποιεί τους επενδυτικούς κινδύνους σε

“Το ΕΣΤΑ θα είναι μια μορφή ΑΕΕΧ ειδικού τύπου (fund of private equity funds), εισηγμένο στο ΧΑ το οποίο θα εκδώσει κοινές μετοχές υπό κρατικό έλεγχο, προνομιούχες μετοχές για θεσμικούς, στρατηγικούς επενδυτές και το ευρύ κοινό αλλά και νέου τύπου υβριδικά χρεόγραφα για τους φορολογούμενους και τους ασφαλισμένους.”

βαθμό ικανοποιητικό, ώστε η επένδυση των Ελλήνων πολιτών, των αποθεματικών των ασφαλιστικών Ταμείων και των ασφαλισμένων να πραγματοποιείται μέσα στα πλαίσια ορθολογικής μακροπρόθεσμης διαχείρισης. Η επένδυση αυτή θα αποτελείται από στοιχεία ενεργητικού υψηλού κινδύνου των ενδιαφερομένων μερών που σε συνδυασμό με ένα χαρτοφυλάκιο ομολόγων και ακινήτων μπορούν να αποτελούν το ενδεικνυόμενο χαρτοφυλάκιο για την αποτελεσματική διαχείριση των αποταμιεύσεων και των συντάξεων τους (Strategic asset allocation). Τα νέα υβριδικά χρεόγραφα παρουσιάζουν χαρακτηριστικά κινδύνου/απόδοσης μεταξύ ομολόγων και μετοχών με αποτέλεσμα να αποτελούν μια νέα κατηγορία επενδύσεων (hybrid asset class). Προβλέπεται να προσμετρώνται στην κεφαλαιακή βάση του εκδότη, να αποδίδουν ετήσιο κουπόνι υπό τη μορφή μερισμάτων, να είναι τουλάχιστον εικοσαετή με δυνατότητα ανανέωσης και τέλος, το σημαντικότερο, να αποπληρώνονται στην ονομαστική τιμή επί ενός συντελεστή που θα αντικατοπτρίζει την ανάπτυξη του EBTDA του εκδότη κατά τη διάρκεια τους. Με τον τρόπο αυτό η συνολική απόδοση του χρεογράφου θα αντικατοπτρίζει την πραγματική πορεία του εκδότη, στη προκείμενη περίπτωση του ΕΣΤΑ. Δημιουργούνται νέοι εταιρικοί και ατομικοί συνταξιοδοτικοί λογαριασμοί. Πέραν της βασικής σύνταξης η οποία θα παρέχεται από το Κράτος Αναδιανεμητή, επικουρικές και συμπληρωματικές συντάξεις θα παρέχονται από τους εταιρικούς και ατομικούς συνταξιοδοτικούς λογαριασμούς οι οποίοι θα έχουν σαφή φορολογικά πλεονεκτήματα και τους οποίους θα διαχειρίζονται εταιρίες διαχείρισης χαρτοφυλακίου σύμφωνα με προδιαγραφές που έχουν θέσει οι ενδιαφερόμενοι ασφαλισμένοι. Επίσης η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη θα ασφαλισθεί από

τον ιδιωτικό τομέα. Το κόστος της ιατροφαρμακευτικής ασφάλισης θα καλυφθεί άμεσα από ανάλογη μείωση των εργοδοτικών εισφορών με υποχρεωτική ιδιωτική ασφάλιση. Οι νέοι εταιρικοί συνταξιοδοτικοί λογαριασμοί θα πιστώνονται με τα social security contributions credits τα οποία θα υπολογιστούν ως η διαφορά μεταξύ των σημερινών συντελεστών των εργοδοτικών εισφορών και των τεκμαρτών, αυτών δηλαδή πού είναι αναγκαίοι για την κάλυψη της βασικής σύνταξης, με ελάχιστη μείωση τουλάχιστον 50%. Τέλος, οι νέοι ατομικοί συνταξιοδοτικοί λογαριασμοί θα τροφοδοτούνται από τα social security contributions credits τα οποία θα αντιστοιχούν στο σύνολο των σημερινών εισφορών των εργαζομένων. Τα social security contributions credits θα αποκτήσουν αξία παράλληλα με τα tax credits και θα μπορούν να ανταλλάσσονται με τα υβριδικά χρεόγραφα του ΕΣΤΑ τα οποία θα πιστώνονται στους συνταξιοδοτικούς λογαριασμούς. Εισάγονται νέοι κανόνες δημοσιονομικής διαχείρισης και των πόρων του Δημοσίου με συγκεκριμένους συντελεστές απόδοσης και εσωτερικούς κανόνες διαχείρισης πέραν των κλασικών προδιαγραφών των ΠΣΑ. Τα χρηματοοικονομικά μεγέθη EBTDA, operating cash flow, free cash flow και δείκτες παράγωγοι αυτών αποτελούν τους σημαντικούς δείκτες απόδοσης (KPIs), οι οποίοι αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της μακροοικονομικής αξιολόγησης. Η ανάλυση αυτή θα εφαρμόζεται στο Κράτος Παραγωγό ατομικών υπηρεσιών και χωριστά στο Κράτος Παραγωγό συλλογικών υπηρεσιών. Το Κράτος, από Κράτος Καταναλωτή και Παραγωγό μετατρέπεται σταδιακά σε Κράτος Επενδυτή, Κράτος Διευκολυντή (Facilitator), Κράτος Διαχρονικού Ανακατανεμητή (Intertemporel Allocator) και Κράτος Εγγυητή Ποιότητας Υπηρεσιών (Quality control). Επίσης, προβλέπει

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΕΡΡΟΙΟΠΟΥΛΟΣ |2011

Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ ΚΡAΤΟΥΣ-ΕΠΕΝΔΥΤΗ & ΤΟΥ ΦΟΡΟΛΟΓΟYΜΕΝΟΥ ΠΟΛIΤΗ-ΜΕΤΟΧΟΥ

σημαντικές επενδύσεις από τον ιδιωτικό τομέα, σε σύμπραξη με τον Δημόσιο εναλλακτικά, με εκτενείς αναθέσεις έργου, συμβάσεις παραχώρησης ή αναθέσεις διαχείρισης. Το όλο εγχείρημα στηρίζεται στην ανάθεση στον ιδιωτικό τομέα σταδιακά του μεγαλύτερου μέρους της παραγωγής ατομικών υπηρεσιών (Ενέργεια, Υποδομές, Υγεία, Παιδεία), ανάλογα με τις πολιτικές και κοινωνικές ευαισθησίες και τις προτεραιότητες της εκάστοτε κυβέρνησης, διατηρώντας τελικά μόνο την παραγωγή συλλογικών υπηρεσιών, στο ιδεώδες σχήμα. Σε τελικό στάδιο δίνει τη δυνατότητα στους Έλληνες πολίτες να γίνουν μέτοχοι του Κράτους –Επενδυτή, μέσω της επένδυσης τους στο ΕΣΤΑ το οποίο είναι και το βασικό όχημα για την μετάλλαξη του μοντέλου ανάπτυξης. Το νέο αναπτυξιακό μοντέλο θα στοχεύει κυρίως στις βιώσιμες επενδύσεις σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Η σταθερή και συνεχής ροή των επενδύσεων παρά τους οικονομικούς κύκλους θα διασφαλίσει ένα σταθερό επίπεδο κατανάλωσης μέσω των οικονομικών πολλαπλασιαστών και της οικονομίας της συμπεριφοράς. Μέσω των χρεογράφων του ΕΣΤΑ οι επενδύσεις θα έχουν θετική επίπτωση στην περιουσία των καταναλωτών αποταμιευτών (wealth effect) με αποτέλεσμα να τονώνεται η τρέχουσα και η μελλοντική κατανάλωση σε βαθμό που να αποσβένονται μερικά οι απότομες διακυμάνσεις της καταναλωτικής δαπάνης και οι επιπτώσεις τους επί των οικονομικών κύκλων. Η άμεση συσχέτιση κατανάλωσης και επενδύσεων είναι σημαντικό χαρακτηριστικό του προτεινόμενου μοντέλου ανάπτυξης. Η Τ Ε ΤΑ Ρ Τ Η ΦΑ Σ Η προβλέπει τη διεύρυνση του μοντέλου έτσι ώστε τα υβριδικά χρεόγραφα που θα εκδώσει το ΕΣΤΑ να έχουν καταλυτικό ρόλο στην αποτελεσματική διαχείριση των περιθωρίων μεταξύ του α) συνολικού εργοδοτικού κόστους

και του καθαρού εισοδήματος του εργαζόμενου β) των εσόδων των ελεύθερων επαγγελματιών και των καθαρών μετά από φόρους κερδών τους και γ) των προ φόρων κερδών των επιχειρήσεων και της καθαρής απόδοσης των μερισμάτων. Οι διαφορές αυτές που αποτελούνται από φόρους και ασφαλιστικές εισφορές πρέπει να γίνουν αντικείμενο διαχρονικής διαχείρισης ώστε σημαντικό τους τμήμα να μειώσει το κόστος εργασίας, να ανακτηθεί από τον εργαζόμενο ή ακόμη καλύτερα να θεωρηθεί ως «υποχρεωτική» αποταμίευση του εργαζόμενου και συνεπώς τμήμα των περιουσιακών του στοιχείων (social security contributions credits). Το μοντέλο αυτό βασίζεται σε μια δυναμική διαχείριση των Ισολογισμών και των χρηματοοικονομικών ροών του Κράτους και των Ιδιωτών Επενδυτών –Φορολογουμένων. Στην ουσία το Κράτος εισφέρει στοιχεία του ενεργητικού του στο ΕΣΤΑ (Παραγωγή ατομικών υπηρεσιών, Ακίνητη περιουσία, Συμμετοχές σε ΔΕΚΟ, Συμμετοχές σε ΑΠΕ) έναντι έκδοσης υβριδικών χρεογράφων (Ενεργητικό του Κράτους). Τα τελευταία αντιστοιχούν στα tax και social security credits τα οποία είναι στο Παθητικό του Κρατικού ισολογισμού. Όταν τα tax credits πάρουν αξία θα μπορούν να μετατραπούν σε υβριδικά χρεόγραφα βάση συγκεκριμένων συντελεστών μετατροπής, με αποτέλεσμα να συρρικνωθεί ο Ισολογισμός του Κράτους, επιτυγχάνοντας έτσι το ζητούμενο. Εναλλακτικά, τα υβριδικά χρεόγραφα σε συνδυασμό με τις προνομιούχες μετοχές του ΕΣΤΑ, όσο παραμένουν στο ενεργητικό του Κράτους μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ενέχυρο για νέο δανεισμό μειώνοντας το κόστος δανεισμού και επιτρέποντας τη χρηματοδότηση από τις διεθνείς κεφαλαιαγορές. Επίσης, αν προκριθεί η λύση των Ευρωομολόγων σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ενέχυρα του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμεί-

193 ★

ου επιτρέποντας την διεύρυνση της έκδοσης των Ευρωομολόγων πέραν του 40% του Χρέους, με ευεργετικό αποτέλεσμα στο κόστος δανεισμού. Τέλος, μπορούν να γίνουν αντικείμενο ιδιωτικής τοποθέτησης και η άντληση των κεφαλαίων να χρησιμοποιηθεί για την εξαγορά μέρους του χρέους από την ελεύθερη αγορά, αντί του σχεδίου δανεισμού από το EFSF. Το Dynamic Value Model προβλέπει η ποσοτική νομισματική επέκταση (quantitative easing) να ασκηθεί και μέσω των υβριδικών χρεογράφων που εκδίδει το EΣΤΑ ή αντίστοιχα ευρωπαϊκά ΕΣΤΑ. Συνεπώς, η νομισματική επέκταση θα συνδέεται άμεσα με τις πραγματικές επενδύσεις βελτιώνοντας την προσφορά αγαθών, αλλά και με τη δημοσιονομική σταθερότητα, καθώς, μέσα στα πλαίσια του dynamic value model, η τελευταία αποτελεί προϋπόθεση για την έκδοση των υβριδικών χρεογράφων, τα οποία με την σειρά τους αποτελούν ισχυρό κίνητρο φορολογικής συμμόρφωσης. Τέλος, σε ακόμη πιο διευρυμένη έκδοση, τα υβριδικά χρεόγραφα μπορούν να αποτελέσουν τμήμα μιας νέας νομισματικής βάσης η οποία να αποτελείται από πραγματικές αξίες ώστε να ασκηθεί επεκτατική νομισματική πολιτική σε Ευρωπαϊκό επίπεδο (real asset backed monetary base). Συνεπώς, στη διευρυμένη αυτή έκδοση εισάγονται νέα όπλα μακροοικονομικής διαχείρισης για την καταπολέμηση της ύφεσης χωρίς διακύβευση του μέλλοντος με δυσβάστακτα ελλείμματα όπως έχει γίνει στη σημερινή συγκυρία. Τα ορθόδοξα όπλα έχουν περιορισμένη αποτελεσματικότητα στην επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης και προκαλούν σημαντικές κυκλικές διακυμάνσεις. Η επιτυχία του εγχειρήματος μπορεί να οδηγήσει σε μία τριπλή νίκη. Μείωση του κόστους δανεισμού, μείωση των ελλειμμάτων και του χρέους αλλά και επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης οδηγώντας σε ενάρετο κύκλο. ❖

194 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΥΦΕΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΩΝ ΘΕΣΜΩΝ Η υιοθέτηση ενός νέου αναπτυξιακού μοντέλου με επίκεντρο την επιχειρηματικότητα μπορεί να αποτελέσει τη μακροχρόνια και Ο Ρ Ι Σ Τ Ι Κ Η Λ Υ Σ Η των προβλημάτων μας. Με τη δημιουργία επενδυτικού κλίματος που να ευνοεί την επιχειρηματική δράση και τις επενδύσεις και να Ε Ν Θ Α Ρ Ρ Υ Ν Ε Ι την ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Για να το πετύχουμε αυτό πρέπει να στοχεύσουμε στην ανάπτυξη μέσα από Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Ο Υ Σ Θ Ε Σ Μ Ο Υ Σ , που θα απομακρύνουν το πλέγμα των εμποδίων που δεν επιτρέπει στις σύγχρονες, υγιείς και ζωντανές δυνάμεις αυτού του τόπου να συνεισφέρουν στην κοινή προσπάθεια.

σημερινή κρίσιμη συγκυρία επιτάσσει περισσότερο από ποτέ την επάνοδο σε συνθήκες ανάπτυξης. Η οριστική απεμπλοκή της χώρας από τα δεινά του υπερδανεισμού της θα επέλθει μόνον όταν κατορθώσουμε να δημιουργήσουμε ένα επενδυτικό κλίμα που να ευνοεί την επιχειρηματική δράση και τις επενδύσεις και να ενθαρρύνει την ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Δύο είναι οι βασικές προϋποθέσεις για να συμβεί αυτό: > Η ταχεία μείωση της κρατικής κυριαρχίας και του παρεμβατισμού στην οικονομία. > Η απελευθέρωση του δυναμισμού των υγιών δημιουργικών δυνάμεων της χώρας, καθώς είναι οι μόνες που μπορούν να επαναφέρουν την οικονομία σε αναπτυξιακή τροχιά.

Η πρόκληση για όλους μας είναι να ξεφύγουμε από το τέλμα ενός συστήματος που μονίμως βολεύεται και αναβάλλει. Να συμμετάσχουμε στην οικοδόμηση από την αρχή ενός συστήματος πραγματικών αξιών σε όλα τα επίπεδα: της οικονομίας, της πολιτείας και της κοινωνίας. Η πόλωση γύρω από το Μνημόνιο είναι ψευδεπίγραφη. Το Μνημόνιο κατέστη αναγκαίο επειδή για δεκαετίες το πελατειακό κράτος πεισματικά απέρριπτε κάθε αλλαγή. Το πραγματικό δίλημμα σήμερα είναι αν θα πάμε επιτέλους μπροστά ή αν θα κυλήσουμε οριστικά πίσω. Εμείς έχουμε μεγαλύτερο συμφέρον από τους δανειστές μας να αλλάξουμε. Εμάς τους Έλληνες πρέπει να μας τρομάζει το φάσμα της πτώχευσης πολύ περισσότερο απ’ ό,τι τους Ευρωπαίους εταίρους μας. Από διαφορετικές κομματικές και άλλες

ΑΠΟ ΤΟΝ Δ Ι ΟΝΥΣΗ ΝΙ ΚΟ ΛΑΟ Υ ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ & ΜΕΛΟΣ ΤΟΥ ΔΣ ΤΟΥ ΣΕΒ

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ | 2011

ΟΙ ΘΕΣΜΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

195 ★

196 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΥΦΕΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

“Το πραγματικΟ δίλημμα σήμερα είναι αν θα πάμε επιτέλους μπροστά ή αν θα κυλήσουμε οριστικά πίσω. Εμείς έχουμε μεγαλύτερο συμφέρον από τους δανειστές μας να αλλάξουμε. Εμάς τους Έλληνες πρέπει να μας τρομάζει το φάσμα της πτώχευσης πολύ περισσότερο απ’ ό,τι τους Ευρωπαίους εταίρους μας.”

αφετηρίες επιχειρήθηκε, και επιχειρείται, συστηματικά να ταυτιστεί το Μνημόνιο στο θυμικό του λαού με τα πρώτα σκληρά μέτρα της δημοσιονομικής προσαρμογής: την περικοπή σε μισθούς και συντάξεις, την κατάργηση των επιδομάτων, την αύξηση των φόρων. Ήταν όλα μέτρα έκτακτης ανάγκης. Από εδώ και πέρα, όμως, πρέπει να συμπληρωθούν με μέτρα που να αποβλέπουν στην επαναφορά της οικονομίας σε αναπτυξιακή τροχιά για να μην αποδειχθούν οι θυσίες ανώφελες. Μία απαραίτητη προϋπόθεση για την επανεκκίνηση της οικονομίας είναι η υλοποίηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Αυτή, εξάλλου, είναι και η βαθύτερη ουσία του Μνημονίου: οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, οι βαθιές τομές που οφείλαμε να είχαμε κάνει εδώ και χρόνια και τις οποίες δεν τολμήσαμε να υλοποιήσουμε -ως πολιτικό σύστημα, ως κοινωνία συνολικά. Η φιλοσοφία του εκφράζει το αυτονόητο: Δεν μπορούμε πια να ξοδεύουμε περισσότερα από αυτά που παράγουμε. Αυτό επιτέλους πρέπει να γίνει ανεξάρτητα από το εάν υπάρχει ή δεν υπάρχει Μνημόνιο. Η χώρα πρέπει να εγκαταλείψει το μοντέλο κατανάλωσης που μέχρι τώρα ακολουθούσε και να στραφεί σε αυτό της παραγωγής και της δημιουργίας πλούτου. Η υιοθέτηση ενός νέου αναπτυξιακού μοντέλου με επίκεντρο την επιχειρηματικότητα μπορεί να αποτελέσει τη μακροχρόνια και οριστική λύση των προβλημάτων μας. Η ανασυγκρότηση της χώρας προϋποθέτει απαραιτήτως τη δημιουργία πλούτου μέσα από τις επενδύσεις, την εξωστρέφεια και την καινοτομία. Κι έχει καταδειχθεί πλέον διεθνώς, ότι αυτά δημιουργούνται κυρίως από έναν σύγχρονο και υγιή ιδιωτικό τομέα. Έτσι το νέο μοντέλο ανάπτυξης της χώρας δεν μπορεί παρά να έχει ως έναν από τους βασικούς του πυλώνες, μια σύγχρονη επιχειρηματική τάξη. Ο ΣΕΒ και οι σύγχρονες επιχειρήσεις

έχουν δείξει την ετοιμότητά τους να αναδεχθούν την πρόκληση. Έχουμε διακηρύξει ότι η σύγχρονη επιχειρηματική μας τάξη δεν επιδιώκει ούτε κρατική προστασία ούτε κρατικά προνόμια. Αυτό που επίμονα ζητά είναι η άρση εμποδίων που εγκλωβίζουν και στραγγαλίζουν υγιείς παραγωγικές δυνάμεις του τόπου μας. Η επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα υφίσταται την ταλαιπωρία της γραφειοκρατίας, τα βάρη της φορολογίας, τον λαβύρινθο της πολυνομίας, την αντι-επιχειρηματική νοοτροπία, τον ζηλότυπο κρατικό παρεμβατισμό. Όσο διατηρείται αυτό το ασφυκτικό, παρεμβατικό και διεφθαρμένο πλαίσιο τόσο οι επενδύσεις και η ανάπτυξη θα αποτελούν φευγαλέο όνειρο. Η άρση των περίπου διακοσίων πενήντα (250) εμποδίων στην επιχειρηματική δράση που κατέγραψε ο ΣΕΒ σε συνεργασία με άλλους επαγγελματικούς φορείς και συνδέσμους, θα πολλαπλασίαζε τη δυνατότητα των ελληνικών επιχειρήσεων να λειτουργούν ανταγωνιστικά και θα μεγιστοποιούσε τη συνεισφορά τους στην αναπτυξιακή προσπάθεια και προοπτική της χώρας μέσα σε ένα νέο, φιλικό επενδυτικό κλίμα. Για τη δημιουργία ενός επενδυτικού κλίματος δεν αρκεί ένας απλός αναπτυξιακός νόμος, όσο καλός κι αν είναι αυτός. Απεναντίας, αυτό που χρειάζεται είναι η απλοποίηση, επικαιροποίηση και συμπλήρωση, μέσα σε σύντομο και καθορισμένο χρονικό διάστημα, θεσμών και διαδικασιών στα επιμέρους συστήματα που συνθέτουν αυτό που ορίζεται ως το «Πλαίσιο επενδύσεων» και που αφορούν: • σ τη χωροθέτηση, • σ την αδειοδότηση, • σ τις υποδομές, • σ τις δομές υποστήριξης, • σ το φορολογικό πλαίσιο, • σ τα χρηματοδοτικά επενδυτικά εργαλεία. Ο στόχος της ΕΕ και η πίεση που ασκεί για μείωση του διοικητικού βάρους των επι-

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ | 2011

ΟΙ ΘΕΣΜΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

χειρήσεων που προκύπτει από υποχρέωση συμμόρφωσης σε περιττές γραφειοκρατικές διαδικασίες, κατά 25% μέχρι το 2012 αλλά και για άνοιγμα των αγορών των κλειστών επαγγελμάτων, αποτελεί σίγουρα ένα παράθυρο ευκαιρίας για εξυγίανση της επιχειρηματικότητας. Αλλά, τίποτα από αυτά δεν μπορεί να γίνει χωρίς αλλαγές στους θεσμούς.

Θεσμοί και ανάπτυξη Η ανάπτυξη δεν δημιουργεί θεσμούς. Οι θεσμοί δημιουργούν ανάπτυξη. Στην Ελλάδα επιχειρήσαμε το πρώτο και αποτύχαμε. Δημιουργήσαμε ανάπτυξη, αλλά αποτύχαμε στους θεσμούς. Μόνη μας επιλογή είναι να δοκιμάσουμε το δεύτερο: Να επιδιώξουμε την ανάπτυξη μέσα από σύγχρονους θεσμούς. Ο προβληματισμός μας για την προώθηση των μεταρρυθμίσεων δεν είναι συντεχνιακός. Είναι βαθύτατα αναπτυξιακός. Και ενώ σε όλες τις χώρες η επιχειρηματικότητα είναι στο επίκεντρο των αναπτυξιακών προτεραιοτήτων, στη χώρα μας η κοινωνία επιδεικνύει μια προκατάληψη κατά της επιχειρηματικής τάξης και ζούμε στα στερεότυπα και τη δαιμονοποίηση κάθε επιχειρηματικής πρωτοβουλίας. Το επιχειρηματικό κέρδος καθίσταται, εξ ορισμού, αισχροκέρδεια – ενώ τα κρατικά ελλείμματα βαπτίζονται κοινωνική μέριμνα. Έτσι, όμως, διαιωνίζουμε τον φαύλο κύκλο της στασιμότητας τόσο στην οικονομία όσο και στην κοινωνία. Η κρίση δοκιμάζει δεινά την ελληνική επιχειρηματική τάξη. Παράλληλα, όμως της προσφέρει μια και μοναδική ευκαιρία να αναλάβει πρωτοβουλίες που θα την νομιμοποιήσουν ηθικά και θα την καταξιώσουν στο σύνολο της κοινωνίας. Η κρίση την προκαλεί δίνοντάς της τη δυνατότητα να ανατρέψει μια για πάντα τα αρνητικά στερεότυπα που, αν και παρωχημένα και αναντίστοιχα με τη σύγχρονη ελληνική επιχειρηματικότητα, εξακολουθούν να την κατατρέχουν σε κάθε φάση της δρά-

σης της δημιουργώντας εμπόδια στην οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική πρόοδο του τόπου μας. Η πρόκληση για την επιχειρηματική τάξη είναι να αποκτήσει συνείδηση και να εκσυγχρονιστεί. Ευθύνη της είναι να μεταγγίσει αναπτυξιακή και ανταγωνιστική συνείδηση στο σύνολο της κοινωνίας. Βασικό μέλημα της σύγχρονης επιχείρησης πρέπει να είναι εκτός των άλλων η εξωστρέφεια. Θα περάσουν πολλά χρόνια ώσπου η εσωτερική συνολική ζήτηση καταναλωτικών κυρίως αγαθών επανέλθει στα επίπεδα της προηγούμενης διετίας. Είναι μεγάλη η πρόκληση για τις επιχειρήσεις να καλύψουν το έλλειμμα αυτό είτε αυξάνοντας τις εξαγωγές είτε υποκαθιστώντας τα εισαγόμενα με εγχώρια προϊόντα υψηλής ποιότητας. Έτσι μόνον μπορεί η επιχείρηση να διασφαλίσει τη δική της επιβίωση αλλά και να ανταποκριθεί στην προσδοκία της κοινωνίας για νέες θέσεις εργασίας και επαναφορά στην ανάπτυξη.

197 ★

“Θα περΑσουν πολλά χρόνια ώσπου η εσωτερική συνολική ζήτηση, καταναλωτικών κυρίως αγαθών, επανέλθει στα επίπεδα της προηγούμενης διετίας. Είναι μεγάλη η πρόκληση για τις επιχειρήσεις να καλύψουν το έλλειμμα αυτό είτε αυξάνοντας τις εξαγωγές είτε υποκαθιστώντας τα εισαγόμενα με εγχώρια προϊόντα υψηλής ποιότητας.”

Οι παράγοντες αισιοδοξίας Παρά τις όποιες δυσκολίες έχουμε λόγους να είμαστε αισιόδοξοι: Η ελληνική επιχείρηση στο παρελθόν, κάτω από αντίξοες συνθήκες, ξεπέρασε τη γραφειοκρατία, προσέλκυσε σημαντικά ξένα κεφάλαια, προχώρησε σε επενδύσεις, δημιούργησε παραγωγικές θέσεις εργασίας και άνοιξε τα φτερά της έξω από τα ελληνικά σύνορα. Οι επιχειρήσεις έχουν αποδείξει πως όταν βρίσκουν το κατάλληλο περιβάλλον φεύγουν μπροστά, επιδεικνύοντας υγιή δυναμισμό, καινοτόμα δημιουργικότητα και αυξημένο αίσθημα κοινωνικής ευθύνης. Τώρα που το κράτος, εκ των πραγμάτων, δεν μπορεί να σηκώσει την ανάπτυξη, είναι σίγουρο ότι η επιχειρηματικότητα με την ευρύτερη έννοια της δημιουργικής πρωτοβουλίας, θα παραμείνει το κλειδί για το μέλλον. Το μόνο που χρειάζεται είναι η δημιουργία ευνοϊκού επιχειρηματικού περιβάλλοντος που θα απαλλάξει

τον τόπο από το θανάσιμο για την πρόοδο πλέγμα των εμποδίων της επιχειρηματικότητας και που δεν επιτρέπει στις σύγχρονες, υγιείς και ζωντανές δυνάμεις αυτού του τόπου να συνεισφέρουν στην κοινή μας προσπάθεια, στο κοινό μας μέλλον, σε αυτούς που θέλουν και μπορούν. Η κρίση μας απειλεί αλλά και μας προκαλεί. Κρίση δεν σημαίνει καταστροφή. Στο χέρι μας είναι να αποτολμήσουμε, με πεποίθηση και αυτοπεποίθηση τις βαθιές τομές που έχει ανάγκη ο τόπος, περιθωριοποιώντας τις κραυγές αντίδρασης, τις προσχηματικές οιμωγές που προσπαθούν να εκβιάσουν τη μη αλλαγή. Δεν είναι το Μνημόνιο που θα αποκαταστήσει τη χαμένη αξιοπιστία και ανταγωνιστικότητα της χώρας μας. Είναι η δική μας βούληση, η δική μας απόφαση για το ποιο εθνικό μέλλον θέλουμε –και αξίζουμε. ❖

198 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΗΣ ΣΥΝΑΙΝΕΣΗΣ « Η Ε Λ Λ Α Δ Α Μ Π Ρ Ο Σ Τ Α ». Με αυτόν τον τίτλο η Ελληνική Εταιρεία Διοίκησης Επιχειρήσεων /ΕΕΔΕ έχει καταρτίσει μία σειρά από Π Ρ Ο Τ Α Σ Ε Ι Σ για την έξοδο της χώρας από την ύφεση. Βασική προϋπόθεση να αλλάξουμε Ν Ο Ο Τ Ρ Ο Π Ι Ε Σ και συμπεριφορές ΟΛΟΙ. Να βάλουμε τη συναίνεση στο λεξιλόγιό μας, πρακτικά και όχι θεωρητικά.

χώρα μας περνάει μία από τις δυσκολότερες στιγμές της ιστορίας της και υπό την έννοια αυτή, η Ελληνική Εταιρία Διοικήσεως Επιχειρήσεων (ΕΕΔΕ) αποφάσισε να συνεισφέρει στην εθνική προσπάθεια που απαιτείται με θέσεις – προτάσεις για τη βελτίωση της οικονομίας και για την πιο γρήγορη και λιγότερο οδυνηρή έξοδο από την κρίση. Ο τίτλος που αποφασίσαμε να δώσουμε στις προτάσεις μας αυτές ήταν «Η Ελλάδα μπροστά». Διότι πιστεύουμε ότι η Ελλάδα μπορεί να είναι μπροστά. Αν με αντικειμενικότητα εξετάσουμε σε ποια θέση βρίσκεται η ναυτιλία μας, τη θέση μας στον παγκόσμιο τουριστικό χάρτη, στα αποθέματα λιγνίτη, στην παραγωγή αλουμινίου, στις ιχθυοκαλλιέργειες -που είναι και πρόσφατος κλάδος- στην παραγωγή χρυσού κ.ο.κ. τότε εύκολα μπορούμε να πούμε ότι πραγματικά η Ελλάδα μπορεί να είναι μπροστά. Είμαστε η 30η πλουσιότερη χώρα της γης, βρισκόμαστε στην 81η θέση στην ανταγωνιστικότητα και στην 109η στην επιχειρηματικότητα. Με απλές κινήσεις λύνονται αυτά τα θέματα. Με στοχοθέτηση και συνεχή έλεγ-

χο για την επίτευξη των στόχων. Γιατί η Ελλάδα μπροστά λοιπόν; Αρκεί κανείς να σκεφθεί τι θα μπορούσαμε να κάνουμε αναπτύσσοντας τους πολιτιστικούς μας θησαυρούς, αν μετατρέπαμε το λάδι μας και άλλα αγροτικά προϊόντα σε επώνυμα, αν γινόταν η Ελλάδα κέντρο εκπαίδευσης για όλα τα κοντινά κράτη και ακόμα, για τους Κινέζους που θέλουν να έχουν πρόσβαση στην ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Τέλος, είδαμε τι έγινε με τις τράπεζες, δεν θα μπορούσε να γίνει το ίδιο με τους τομείς υπηρεσιών, κατασκευών και υγείας; Βεβαίως υπάρχει μια προϋπόθεση για να πάμε μπροστά. Να αλλάξουμε νοοτροπίες και συμπεριφορές όλοι. Να βάλουμε τη συναίνεση στο λεξιλόγιό μας, πρακτικά και όχι θεωρητικά. Και αυτό είναι το πρώτο σημείο που αναδεικνύουμε στις προτάσεις μας. Το κακό είναι ότι όλοι αντιλαμβάνονται απόλυτα την έννοια των λέξεων και τις χρησιμοποιούν, αλλά με πολύ δυσκολία και σε πολύ μικρό βαθμό τις εντάσσουμε στην καθημερινότητά μας. Η βασική έννοια που απαιτείται να γίνει καθημερινή πρακτική, σε όλα τα επίπεδα της οικονομικής ζωής της χώρας, είναι η ΣΥΝΑΙΝΕΣΗ .

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΩΝΣΤ Α ΝΤ Ι ΝΟ ΛΑΜΠ Ρ ΙΝΟ Π Ο ΥΛΟ ΠΡΟΕΔΡΟ ΔΣ ΤΗΣ ΕΕΔΕ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΑΜΠΡΙΝΟΠΟΥΛΟΣ | 2011

ΟΙ ΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΔΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Για να γίνει πράξη η συναίνεση απαιτούνται πολλά πράγματα: • Κατ’ αρχήν αυτογνωσία. Να ξέρεις καλά ποιος είσαι, τι δυνατότητες έχεις και μέχρι που μπορείς να φθάσεις. Αυτό είναι κάτι που στη χώρα μας ισχύει σε πολύ μικρό ποσοστό. • Αυτοκριτική. Για να έχεις τη δυνατότητα να κάνεις αμερόληπτη και σωστή κριτική. Ούτε και αυτό υπάρχει. • Αυτοσεβασμός. Για να έχεις τη δυνατότητα να σέβεσαι και να είσαι συνεπής σε ότι συναινείς. • Να γνωρίζεις τα δεδομένα του προβλήματος ή της πρόκλησης και να αντιλαμβάνεσαι ουσιαστικά το γιατί και το πώς η συναίνεση θα σε βοηθήσει να τα επιλύσεις. • Να κατανοείς τον ουσιαστικό σου ρόλο σαν ενεργός πολίτης μιας κοινωνίας και να ενεργείς με περισσή υπευθυνότητα στα δεδομένα. • Και το τελευταίο πράγμα που απαιτείται είναι η ύπαρξη εμπιστοσύνης. Όλα τα πιο πάνω, αν κοιτάξουμε γύρω μας, δεν ισχύουν. Και παρότι στην ΕΕΔΕ δεν μας αρέσει η κριτική, αυτό που καθημερινά βιώνουμε σε αυτή τη χώρα είναι:

Παντελής έλλειψη αυτογνωσίας. Συνεχής κριτική και μάλιστα πομπώδης και κυρίως από ανθρώπους που ούτε τη γνώση έχουν αλλά ούτε δικαιούνται, λόγω της πολιτείας τους, να την κάνουν. Έλλειψη αυτοσεβασμού και κατά συνέπεια σεβασμού, μια και η φράση «συγνώμη το λάθος είναι δικό μας» σπάνια ακούγεται, αφού συνήθως για όλα φταίνε άλλοι και όχι εμείς. Και βεβαίως, λόγω της παντογνωσίας που κυριαρχεί, δεν καταλαβαίνουμε ούτε το πρόβλημα ούτε τις προκλήσεις. Λίγοι αντιλαμβάνονται ότι πέραν των όσων κάνουν πρέπει να έχουν και ανταποδοτικό ρόλο στην κοινωνία στην οποία διαβιούν. Τέλος το θέμα της εμπιστοσύνης και του κτισίματός της, καλύτερα να μη το σχολιάσω. Συμπέρασμα: Το δυσκολότερο πράγμα που μπορείς να περιμένεις στην Ελλάδα, εξ ίσου δύσκολο με τον Συνεταιρισμό, είναι η Συναίνεση. Μπορεί αυτό να αλλάξει; Η απάντηση είναι ναι. Ενδεχομένως δύσκολα, αλλά πρέπει να αλλάξει. Χρειάζεται συναίνεση μεταξύ πολιτικών κομμάτων, κοινωνικών εταίρων, εργοδοτών και εργαζομένων. Στις προηγμένες κοινωνίες και οικονομίες είναι κάτι που συμβαίνει. Ο κόσμος αλλά-

199 ★

ζει προσπαθώντας να ξαναβρεί την ισορροπία που έχει χαθεί. Στις ημέρες μας, οι πιο προηγμένες κοινωνίες προσπαθούν να φθάσουν σε μια εξισορρόπηση των μερισμάτων, όσον αφορά το παραγόμενο κέρδος. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι το παραγόμενο κέρδος επενδύεται ή μοιράζεται αναλογικά στους εργαζόμενους, στους πελάτες, στους μετόχους, στους προμηθευτές, στην κοινωνία. Το συγκεκριμένο παράδειγμα το βλέπουμε σπανιότατα στην Ελλάδα. Αυτή η προσέγγιση ουσιαστικά μπορεί να αποτελέσει τη βάση συναίνεσης εργαζομένων και εργοδοτών, επιχειρήσεων και καταναλωτών. Αν αυτό επιτευχθεί τότε είναι σίγουρο πως και οι κοινωνικοί εταίροι θα προσαρμοσθούν, διότι διαφορετικά θα απαξιωθεί ο ρόλος τους. Αν σε αυτά, από πλευράς πολιτών προσθέσουμε την αυτοκριτική και τον αυτοσεβασμό και είμαστε συνεπείς προς τις υποχρεώσεις μας έναντι του κράτους, τότε είναι φυσικό να αναγκασθεί και το πολιτικό σύστημα να προσαρμοσθεί για να μην απαξιωθεί πλήρως. Είναι προφανές ότι αυτά που συμβαίνουν το τελευταίο διάστημα, σε σχέση με τις αντιδράσεις έναντι των πολιτικών, είναι όχι μόνο από-

200 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

λυτα καταδικαστέα, αλλά και χαρακτηρίζουν με το χειρότερο τρόπο τη δημοκρατία μας, που στην Ελλάδα ανακαλύφθηκε αλλά λίγοι καταλαβαίνουν την έννοια της και ακόμη λιγότεροι την εφαρμόζουν. Σχετικά με τη συναίνεση μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων, η άποψη μας είναι πως υπάρχουν θέματα ευρύτερης εθνικής σημασίας όπως η Ναυτιλία, ο Τουρισμός, η Αγροτική Οικονομία, το Επώνυμο Ελληνικό Προϊόν, η Παιδεία, για τα οποία μπορεί και πρέπει να υπάρξει συναίνεση, ακόμη και αν δεν υπάρχει απόλυτη ταύτιση απόψεων. Να δημιουργηθούν πενταετή ή δεκαετή προγράμματα ανάπτυξης, με συνταγματική συμφωνία ότι θα ισχύσουν για το χρονικό διάστημα που θα αποφασιστεί.

Το τέλος της παρελθοντολογίας και η μετρημένη αισιοδοξία Όσον αφορά τις προτάσεις και το πιστεύω μας, τρία είναι τα κύρια χαρακτηριστικά τους: • Δεν έχουν κανενός είδους παρελθοντολογία και κριτική, διότι πιστεύουμε ότι σε οποιοδήποτε πρόβλημα πρωταρχικό μέλημα πρέπει να είναι η επίλυσή του και όχι η ανάλωση ενέργειας με κριτικές. •Ε μπεριέχουν μετρημένη αισιοδοξία, διότι πιστεύουμε πως αν δεν πιστέψεις στη λύση και δεν την έχεις σαν απόλυτο στόχο (στην συγκεκριμένη περίπτωση όραμα) δεν μπορείς να την επιτύχεις. •Κ αι τρίτον, όλες μας οι θέσεις αποτελούν λύσεις-προτάσεις για συγκεκριμένα θέματα που απασχολούν την οικονομία μας. Οι θέσεις εμπεριέχουν μια γενική σύνοψη και κεφάλαια για τα δεδομένα της Ελληνικής Οικονομίας. Οδηγώντας την Ελλάδα με προοπτικές στην επιτυχία, Περί επιχειρηματικότητας, για την πρόκληση της Ανταγωνιστικότητας, για την Επιχειρηματική Αριστεία, για την αναγκαιότητα της εξωστρέφειας, ειδικά θέματα για τη Ναυτιλία,

τον Τουρισμό, τις εξαγωγές, την Ελληνική Γεωργία και τις Ιχθυοκαλλιέργειες, ειδικό κεφάλαιο για την Παιδεία ως βάση της Ανάπτυξης της Οικονομίας, για την ποιότητα της εργασιακής ζωής, για την Κοινωνική Υπευθυνότητα. Από εκεί και πέρα αναλύονται στοιχεία της οικονομίας από διάφορες έγκυρες μελέτες. Εμείς θεωρούμε ότι αν δεν υπάρξει ένα μόνιμο πλαίσιο το οποίο θα ακολουθείται ευλαβικά, τα προβλήματα του χρέους, ακόμη και αν εξαλειφθούν λόγω μνημονίου, θα συσσωρευθούν ξανά στο μέλλον. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα που επιβεβαιώνουν τη θέση αυτή. Πώς μπορούμε να οδηγήσουμε την Ελλάδα στην επιτυχία: Πιστεύουμε πως σαν λαός πρέπει να πάψουμε να κοιτάζουμε πίσω και να βλέπουμε με αισιοδοξία μπροστά. Όλοι γνωρίζουμε τι συνέβη. Και όλοι γνωρίζουμε ότι τίποτα δεν πρόκειται να αποδειχθεί. Ας γυρίσουμε σελίδα. Αναλώνουμε πολύ χρόνο και ενέργεια χωρίς ιδιαίτερο σκοπό. Για να προχωρήσουμε μπροστά πρέπει να γίνουν εκείνες οι κινήσεις που θα εμπεδώσουν την εμπιστοσύνη μεταξύ κράτους και πολίτη. Δεν μπορεί να υπάρξει αυτό το αίσθημα κάτω από τις παρούσες συνθήκες. Προτείνουμε πολλά που πρέπει να γίνουν από πλευράς Πολιτείας και ένα που πρέπει να γίνει από πλευράς πολιτών και ονομάζεται φορολογική συνείδηση. Περί Επιχειρηματικότητας: Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το τραίνο της ανάπτυξης θα κληθεί να το σύρει η ιδιωτική πρωτοβουλία. Πρέπει να εξασφαλίσουμε ότι υπάρχουν γραμμές που εξυπηρετούν τραίνα υψηλών ταχυτήτων. Άρα, χρειαζόμαστε υποδομές. Αυτή είναι η δουλειά του κράτους. Οφείλουμε να δημιουργήσουμε σαν Πολιτεία τις συνθήκες ώστε να ανθίσει η επιχειρηματικότητα ευκαιρίας, η υγιής μορφή επιχειρηματικότητας που θα δώσει ώθηση στην ανάπτυξη του τόπου. Ακριβώς τα ίδια ισχύουν και για το κεφάλαιο της Ανταγωνιστικότητας με μία

προσθήκη, ότι το θέμα της ανάπτυξης και του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος είναι θέμα ατομικό, είναι κάτι που πρέπει να το αναπτύξουμε μόνοι μας. Όσον αφορά την Επιχειρηματική Αριστεία, οι θέσεις μας έχουν ως εξής: Η Επιχειρηματική Αριστεία είναι το αποτέλεσμα της εξέλιξης του κινήματος της ποιότητας, που ξεκίνησε στις ΗΠΑ και την Ιαπωνία τη δεκαετία του 1980. Στην Ευρώπη εξελίχθηκε περισσότερο σαν επιχειρηματικό μοντέλο, υπό την έννοια ότι περιλαμβάνει όλους τους κρίκους της εφοδιαστικής αλυσίδας, άρα είναι συμμετοχικό, μετρήσιμο και αποτελεσματικό. Κάτι τέτοιο προτείνουμε να υιοθετηθεί από το Υπουργείο Ανάπτυξης, για να αλλάξουν νοοτροπίες και συμπεριφορές εντός των επιχειρήσεων και να κτισθεί σταδιακά η εμπιστοσύνη μεταξύ εργοδοσίας και εργαζομένων. Για την Εξωστρέφεια προτείνουμε αρκετά. Με χαρά ακούσαμε για τον στόχο των 65 δις στις εξαγωγές για τα επόμενα έτη. Κατά τη δική μας άποψη, οι χώρες της ανάπτυξης βρίσκονται στα νότια ενός άξονα που τέμνει την υφήλιο από τη Βραζιλία έως τη Ρωσία. Εκεί υπάρχουν αγορές τεράστιες, όπως η Κίνα, η Ινδία, η Βραζιλία κ.ά., για τις οποίες η Ελλάδα θα αποτελούσε καλό σημείου εισόδου των προϊόντων τους στην ευρωπαϊκή αγορά. Μια τεράστια ευκαιρία. Υπάρχουν άλλες με υψηλό ατομικό εισόδημα (Χώρες του κόλπου) που θα μπορούσαν να καταναλώσουν προϊόντα και υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας, και άλλες που θα είχαν τη δυνατότητα να καταναλώσουν προϊόντα χαμηλού κόστους. Μια συστηματική προσπάθεια σε αυτές τις αγορές και μια πιο ολοκληρωμένη πρόταση στις υφιστάμενες αναπτυγμένες αγορές, θα αποτελούσαν λύση για τη χώρα μας. Όσον αφορά τον Τουρισμό, χαιρετίζουμε τις υφιστάμενες πρωτοβουλίες αλλά είναι μεμονωμένες. Το Υπουργείο Τουρισμού έχει κατά καιρούς χρηματοδοτήσει

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΑΜΠΡΙΝΟΠΟΥΛΟΣ | 2011

ΟΙ ΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΔΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

πλάνα Marketing που μένουν στον αέρα. Εκεί χρειάζεται να γίνουν πολλά. Η δική μας πρόταση περιλαμβάνει συμφωνία μεταξύ του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων, της Κυβέρνησης και της Αντιπολίτευσης, με ένα βραχυπρόθεσμο πλάνο δύο-τριών ετών και ένα μακροπρόθεσμο 10 ετών, όπου ότι συμφωνηθεί θα αποτελεί και μέτρο εφαρμογής. Κάπως έτσι πρέπει να αντιμετωπισθεί και η Ναυτιλία. Αγροτική Οικονομία και Ιχθυοκαλλιέργειες: Η ελληνική αγροτική οικονομία είναι ένα από τα θέματα που δεν πρέπει να κάνει περήφανους ούτε τους αγρότες, ούτε τους πολιτικούς μας. Είναι ίσως το πιο ουσιαστικό παράδειγμα του κακού που μπορεί να κάνει η επιδότηση χωρίς κανόνες και ελέγχους. Το ελληνικό έδαφος και οι κλιματολογικές συνθήκες αποτελούν τη βάση για συντονισμένες προσπάθειες, όχι υπό την έννοια συνεταιρισμών, αλλά με άλλες μορφές συνεργασίας, όπου θα υπάρχει η δυνατότητα απορρόφησης ποιοτικών, ει δυνατόν βιολογικών προϊόντων, από διάφορους παραγωγούς σε συγκεκριμένες τιμές, που ουσιαστικά θα δημιουργήσουν καινούργια εφοδιαστική αλυσίδα. Και για τις ιχθυοκαλλιέργειες καλό θα ήταν η Κυβέρνηση να έρθει σε επαφή με τους παραγωγούς, που είναι πλέον μεγάλες εταιρείες και να βρουν τη σωστή φόρμουλα ανάπτυξης του κλάδου. Η παιδεία και η σωστή ανάπτυξή της αποτελούν την κύρια διασφάλιση του μέλλοντος μιας χώρας. Στη χώρα μας και αυτό το θέμα δεν το αντιμετωπίζουμε σωστά. Το νέο νομοσχέδιο του Υπουργείου είναι προς τη σωστή κατεύθυνση. Πρέπει όλοι να προσπαθήσουν, με οποιοδήποτε κόστος, να υλοποιηθεί και επιτέλους ο κομματισμός να φύγει από το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας. Αυτό θα ήταν μια πρώτη ευκαιρία για να κτίσουμε σε σωστές βάσεις χωρίς εμπόδια. Σχετικά με το εργασιακό περιβάλλον, πρέπει να καταλάβουμε όλοι ότι ζούμε σε

μια εποχή που τα προϊόντα και υπηρεσίες έχουν πολύ μικρό κύκλο ζωής, ενώ για όσα υφίστανται έχουν τόσες ομοιότητες μεταξύ τους ώστε η ουσιαστική προστιθέμενη αξία, που είναι ο άνθρωπος, παίζει και θα εξακολουθεί να παίζει σημαντικότατο ρόλο στην αξία τους. Υπό την έννοια αυτή, όλοι οι εμπλεκόμενοι πρέπει πλέον ουσιαστικά να δημιουργήσουν ένα πλαίσιο κοινά αποδεκτό, με προϋποθέσεις και κανόνες που θα δημιουργούν υγιές εργασιακό περιβάλλον, στο οποίο ο εργαζόμενος θα έχει τον καθορισμένο ρόλο του. Παράδειγμα εφαρμογής: Investors in People. Το μοντέλο που έχει βοηθήσει σημαντικά την ανταγωνιστικότητα των βρετανικών επιχειρήσεων και υλοποιείται μετά από συνεργασία του αντιστοίχου ΣΕΒ και της αντίστοιχης ΓΣΕΕ της Βρετανίας. Σημαντικό ρόλο θα παίξει η Δια βίου Μάθηση. Τέλος όσον αφορά την Κοινωνική Υπευθυνότητα, εμείς στην ΕΕΔΕ πιστεύουμε ότι όλοι πρέπει να είμαστε Κοινωνικά Υπεύθυνοι. Και επειδή είναι κάτι που ξεκινά από το άτομο, πιστεύουμε ότι υπάρχουν τριών ειδών πολίτες: Οι αποστασιοποιημένοι, οι ευαισθητοποιημένοι και οι ενεργοί. Οι πρώτοι, επηρεασμένοι από τα φοβικά σύνδρομα που οι ίδιοι δημιουργούμε, αισθάνονται πολιτικά και κοινωνικά αδύναμοι και μεταθέτουν τις ευθύνες στον κρατικό μηχανισμό ή στις επιχειρήσεις όπου εργάζονται. Οι δεύτεροι ενδέχεται να δραστηριοποιηθούν κατά περίσταση και εφόσον το θέμα είναι του άμεσου ενδιαφέροντος τους. Η κινητοποίησή τους βασίζεται στην αντίδραση, αλλά γενικά ως τύποι είναι ανοικτοί σε ιδέες και πρακτικές που αφορούν θέματα εντός του πλαισίου ενδιαφερόντων τους. Οι τελευταίοι είναι εκείνοι που έχουν συγκροτημένη και συνεπή στάση στη ζωή τους, των πολιτών που ενδιαφέρονται, παρακολουθούν, μαθαίνουν, αναπτύσσονται, συμμετέχουν και προσφέρουν. Είναι

201 ★

οι πολίτες που δρουν και δεν αντιδρούν. Στις χώρες που η πληροφόρηση είναι ελλιπής, βρίσκουμε επί το πλείστον αποστασιοποιημένους πολίτες.

Προϋποθέσεις για διέξοδο από την κρίση • Ο πολιτικός κόσμος της χώρας πρέπει να μάθει να ακούει. Οι εποχές της παντογνωσίας πέρασαν. Αν δεν κάνεις διάλογο με αυτούς που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα στην καθημερινότητα και τον κλάδο τους, δεν έχεις γνώση του προβλήματος και συνεπώς δεν μπορείς να το λύσεις. • Η συναίνεση πρέπει να αρχίσει από εμάς. Εμείς σαν Επιχειρηματική Κοινότητα και κοινωνικά όντα πρέπει να οδηγήσουμε την Πολιτεία σε συναίνεση. • Πρέπει να είμαστε σωστοί στις σχέσεις μας με όλα τα κοινά, πελάτες εργαζόμενους, προμηθευτές, μετόχους Πολιτεία και κοινωνία. • Πρέπει να έχουμε ισχυρή φωνή σαν Επιχειρηματική Κοινότητα. Όλοι οι οργανισμοί που εκφράζουν μερικώς την Επιχειρηματική Κοινότητα είτε ως συνδικαλιστικά όργανα, είτε ως συντεχνίες, κλαδικά ή ανεξάρτητα όπως η ΕΕΔΕ, έχουν δώσει και δίνουν τις εξετάσεις τους καθημερινά. Πρέπει η φωνή μας να είναι ενωμένη και δυνατή και πιο δυνατές πρέπει να είναι οι πράξεις μας για την αντιμετώπιση της κρίσης. Εμείς στην ΕΕΔΕ λέμε ότι πρέπει να πετύχουμε σαν οικονομία, γιατί αν αποτύχουμε καμία σημασία δεν έχει ποιος φταίει, αλλά σίγουρα θα έχουμε και εμείς μέρος της ευθύνης για τις επιλογές μας να μην είμαστε απόλυτα ενεργοί πολίτες. • Τέλος, οι πολιτικοί μας πρέπει να αντιληφθούν πως οι πολίτες χρειάζονται όραμα, έμπνευση, καθοδήγηση και σεβασμό. ❖

20 2 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΥΦΕΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Η ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ Αναμφίβολα, η ικανότητα του εγχώριου χρηματοπιστωτικού συστήματος να αντλεί φθηνή ρευστότητα από τις αγορές χρήματος και κεφαλαίων έχει υποστεί Σ Ο Β Α Ρ Α Π Λ Η Γ Μ Α Τ Α από τη δυσμενή κατάσταση των δημοσίων οικονομικών. Ωστόσο, υπάρχουν ήδη ενδείξεις ότι υπάρχει κάποια Κ Ι Ν Η Τ Ι Κ Ο Τ Η Τ Α στις αγορές αυτές, ενώ η αξιοποίηση των διαφόρων κρατικών προγραμμάτων θα διευκολύνει τη χρηματοδότηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων της οικονομίας.

ναμφισβήτητα, το ελληνικό τραπεζικό σύστημα έχει παραμείνει έως τώρα σταθερό σε περιβάλλον κρίσης, τόσο εν μέσω της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης που έπληξε ουσιαστικά την Γηραιά Ήπειρο στα μέσα του 2008, όσο και εξαιτίας της ελληνικής δημοσιονομικής κρίσης που ξέσπασε στην Ελλάδα στα τέλη του 2009. Όλοι όμως έχουν μία αχίλλειο πτέρνα που καλεί σε επαγρύπνηση και για τις ελληνικές τράπεζες ίσως αποδειχτεί ότι είναι η ρευστότητά τους. Αναμφίβολα, η ικανότητα του εγχώριου χρηματοπιστωτικού συστήματος να αντλεί φθηνή ρευστότητα από τις αγορές χρήματος και κεφαλαίου έχει υποστεί σοβαρά πλήγματα τα τελευταία δύο έτη. Αυτό οφείλεται,

κατά κύριο λόγο, στη δυσμενή κατάσταση της ελληνικής οικονομίας, με τα γνωστά σε όλους δημοσιονομικά και διαρθρωτικά προβλήματα, καθώς και στον προβληματισμό των διεθνών επενδυτικών αγορών για τη μελλοντική πορεία της Ελλάδας στην Ευρωζώνη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η χρηματοδότηση της ελληνικής οικονομίας να υφίσταται σοβαρές συνέπειες. Πριν από την εξάπλωση της χρηματοπιστωτικής κρίσης στην Ευρώπη, οι ελληνικές τράπεζες διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας υποστηρίζοντας τους σημαντικότερους κλάδους της ελληνικής οικονομίας μέσω της ταχείας πιστωτικής επέκτασης. Ωστόσο, το τελευταίο χρονικό διάστημα οι ελληνικές επιχειρήσεις δυσκολεύονται να αντλήσουν την απα-

ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΙ ΚΟΛ Α Ο Γ ΕΩΡ ΓΙΚΟ Π Ο ΥΛΟ ΕΡΕΥΝΗΤΗ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗ (ΕΠΙΣΚΕΠΤΗ) ΣΤΟ STERN SCHOOL OF BUSINESS, NEW YORK UNIVERSITY

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΕΩΡΓΙΚΟΠΟΥΛΟΣ | 2011

ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ: Η ΑΧΙΛΛΕΙΟΣ ΠΤΕΡΝΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ

ραίτητη ρευστότητα για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τις αυξημένες υποχρεώσεις τους λόγω της βαθιάς ύφεσης που έχει πλήξει την οικονομία. Τη διετία 2007 - 2008 καταγράφηκε πιστωτική επέκταση στα επίπεδα του 19% σε ετήσια βάση. Η εικόνα αυτή άρχισε να αντιστρέφεται από το 2009, οπότε η σημαντική επιβράδυνση στη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων αλλά και νοικοκυριών έγινε πλέον εμφανής λόγω της χρηματοπιστωτικής κρίσης και του δυσμενούς μακροοικονομικού περιβάλλοντος. Λόγω των γεγονότων αυτών παρατηρήθηκε αύξηση των επισφαλειών κατά τη διάρκεια του 2008, η οποία συνεχίστηκε και εντάθηκε το 2009 και το 2010 εξαιτίας της συνεχιζόμενης επιδείνωσης στο μακροοικονομικό περιβάλλον αλλά και της εφαρμογής των αυστηρών μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής. Εκτιμάται ότι η αύξηση των επισφαλειών θα συνεχιστεί και θα κορυφωθεί σε επίπεδα ανώτερα του 13% μετά το τέλος του 2011. Η διαχρονική χρηματοδότηση (από Δεκέμβριο 2006 έως Δεκέμβριο 2010) των έξι σημαντικότερων κλάδων της ελληνικής οικονομίας ύστερα από τις στατιστικές προσαρμογές για λόγους συγκρισιμότητας εμφανίζεται στο παρακάτω διάγραμμα. Από το διάγραμμα 1 επιβεβαιώνεται η ανακοπή της ταχείας πιστωτικής επέκτασης από τις αρχές του 2009. Παρά το γεγονός αυτό, οι τράπεζες δεν είχαν μειώσει τα υπόλοιπα των χορηγήσεών τους προς τις επιχειρήσεις παρά μόνο από το 3ο τρίμηνο του 2010 όπου παρατηρήθηκε απομόχλευση (deleveraging). Έτσι, ο ρυθμός πιστωτικής επέκτασης σε επιχειρήσεις παρουσίασε μεν σημαντική επιβράδυνση, διατηρήθηκε όμως σε θετικό πρόσημο και διαμορφώθηκε στο 1,0% την περίοδο από Δεκέμβριο 2009 - Δεκέμβριο 2010. Σε ό,τι αφορά τους επιμέρους κλάδους της ελληνικής οικονομίας (το ίδιο χρονικό διάστημα), θετικό πρόσημο διατήρησαν ο τουρισμός (+3,4%), η ναυτιλία (+7,8%), οι κατασκευές (+4,2%) ενώ μείωση στο

υπόλοιπο των χορηγήσεων παρατηρήθηκε στη βιομηχανία (-1,9%) και στο εμπόριο (-5%). Επιπλέον, από την ανά τρίμηνο ανάλυση παρατηρήθηκε ότι τα υπόλοιπα χρηματοδότησης το 4ο τρίμηνο του 2010 παρέμειναν σχεδόν αμετάβλητα. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι η μείωση που παρατηρήθηκε κυρίως στους κλάδους του εμπορίου (-1,6%), της ναυτιλίας (-2,8%) και της βιομηχανίας (-0,4%) αντισταθμίστηκε από την αύξηση που παρατηρήθηκε κυρίως στον κλάδο του τουρισμού (+1,1%) και στον κατασκευαστικό κλάδο (+3,5%). Από το σύνολο των έξι κλάδων που αναλύονται στη μελέτη αυτή και με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του Δεκεμβρίου 2010, η μεγαλύτερη χρηματοδότηση διοχετεύεται στο εμπόριο που έχει το 23,6% της συνολικής χρηματοδότησης προς όλους τους κλάδους και ακολουθεί η βιομηχανία με 17,2% της συνολικής χρηματοδότησης. Σημαντική χρηματοδότηση παρέχεται επίσης στους κλάδους των κατασκευών με

20 3 ★

8,8% και της ναυτιλίας με 8,0% ενώ σε ό, τι αφορά τον τουρισμό (5,6%) και την γεωργία (2,9%) παρέχεται μικρότερη χρηματοδότηση. Τα μερίδια αυτά της χρηματοδότησης ανά κλάδο διατηρούνται διαχρονικά στα ίδια επίπεδα κατά την περίοδο Δεκέμβριος 2009 - Δεκέμβριος 2010 στους περισσότερους κλάδους. Ωστόσο, υπάρχει μια ελαφρά μείωση στο μερίδιο αγοράς του εμπορίου ως προς τη συνολική χρηματοδότηση των κλάδων ενώ διαπιστώνεται μια ελαφρά ανάκαμψη στο μερίδιο αγοράς της ναυτιλίας. Σε ό,τι αφορά τη χρηματοδότηση της ελληνικής οικονομίας ως προς το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (Α.Ε.Π.) με βάση την ανάλυση των τριμηνιαίων στοιχείων, προκύπτει ότι το ποσοστό αυτό έχει αυξηθεί από το 57,4% το Δεκέμβριο του 2009 στο 58,9% το Δεκέμβριο του 2010, γεγονός που δείχνει μια μικρή αύξηση της χρηματοδότησης, αν και το Α.Ε.Π. μειώθηκε το ίδιο χρονικό διάστημα. Συγκριτικά όμως

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ

Η χρηματοδότηση της οικονομίας στην πράξη Η αναγκαιότητα για την στήριξη των ελληνικών επιχειρήσεων από τις τράπεζες είναι επιβεβλημένη λόγω και της οικονομικής ύφεσης. Ωστόσο, οι πηγές χρηματοδότησης για τους ελληνικούς τραπεζικούς ομίλους είναι περιορισμένες και γι’ αυτό τον λόγο οι τράπεζες οφείλουν να τις αξιοποιούν στο έπακρο έτσι ώστε να διοχετεύονται κεφάλαια στην ελληνική οικονομία. Συγκεκριμένα, η άντληση

Διάγραμμα 1 TOYΡΙΣΜΟΣ 40.000

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ

ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ

ΓΕΩΡΓΙΑ

ΕΜΠΟΡΙΟ

ΝΑΥΤΙΛΙΑ

ΕΓΧΩΡΙΑ ΧΡΗΜΑΤΟ∆ΟΤΗΣΗ ΤΩΝ ΕΞΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΩΝ ΚΛΑ∆ΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ | ΜΗΝΙΑΙΑ ΥΠΟΛΟΙΠΑ ΣΕ ΕΚ

30.000

20.000

10.000

“Καθoτι το ΕΤΕΑΝ παρέχει εγγυήσεις, οι τράπεζες θα πρέπει να αξιοποιήσουν την ευκαιρία αυτή για την ευχερέστερη πρόσβαση σε πληθώρα μορφών χρηματοδότησης και τη μεγαλύτερη αξιοποίηση των μέσων χρηματοοικονομικής τεχνικής με σκοπό την αύξηση των πιστώσεων των τραπεζών στις ΜΜΕ που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας.”

∆ΕΚ. - 10

ΟΚΤ. - 10

ΙΟΥΝ. 10

ΑΥΓ. - 10

ΑΠΡ. - 10

∆ΕΚ. - 09

ΦEB. - 10

ΟΚΤ. - 09

ΙΟΥΝ. 09

ΑΥΓ. - 09

ΑΠΡ. - 09

ΦEB. - 09

ΟΚΤ. - 08

∆ΕΚ. - 08

ΑΥΓ. - 08

ΑΠΡ. - 08

ΙΟΥΝ. -08

ΦΕΒ. - 08

∆ΕΚ. - 07

ΑΥΓ. - 07

ΟΚΤ. - 07

ΙΟΥΝ. 07

ΑΠΡ. - 07

με το 3ο και 4ο τρίμηνο του 2010, παρατηρήθηκε μείωση του κλάσματος αυτού (το 2ο τρίμηνο 2010 ήταν 59,1%) δεδομένου ότι η μείωση της χρηματοδότησης που παρατηρήθηκε το 3ο και 4ο τρίμηνο του 2010 ήταν μεγαλύτερη από την αντίστοιχη μείωση του Α.Ε.Π. Η μείωση αυτή το 3ο και 4ο τρίμηνο του 2010 αντικατοπτρίζεται σε κάθε ένα από τους κλάδους της οικονομίας υπό εξέταση, όπως στη βιομηχανία (το Δεκέμβριο 2010 ήταν 10,1% ενώ τον Ιούνιο 2010 ήταν 10,4%), στο εμπόριο (το Δεκέμβριο 2010 ήταν 13,9% ενώ τον Ιούνιο 2010 ήταν 14,3%) στη ναυτιλία (το Δεκέμβριο 2010 ήταν 4,7% ενώ τον Ιούνιο 2010 ήταν 5%), εκτός από τον κατασκευαστικό κλάδο όπου παρατηρείται ελαφρά αύξηση (το Δεκέμβριο 2010 ήταν 5,2% ενώ τον Ιούνιο 2010 ήταν 4,9%). Επιπλέον, αμετάβλητος παρέμεινε ο παραπάνω δείκτης στο 3ο τρίμηνο του 2010 σε ό,τι αφορά την γεωργία (1,7%) και τον τουρισμό (3,3%). Από την ανάλυση των προαναφερθέντων κλάδων προκύπτει ότι οι κλάδοι του εμπορίου και της βιομηχανίας έχουν χάσει ένα μικρό μερίδιο χρηματοδότησης σε σχέση με τους άλλους κλάδους. Ειδικότερα όμως στον κλάδο του εμπορίου η εξέλιξη αυτή έχει μεγαλύτερη σημασία εάν συνυπολογιστεί το γεγονός ότι ο ρυθμός αύξησης της χρηματοδότησης στον συγκεκριμένο κλάδο ήταν συγκριτικά μεγαλύτερος πριν από την κρίση (περίοδος 2007-2008).

∆ΕΚ. - 06

★

ΦEB. - 07

20 4

φθηνής ρευστότητας από το πρόγραμμα της ΕΚΤ ενδείκνυται να συνεχιστεί καθόλη την διάρκεια του 2011, εφόσον υπάρχει αυτή η συγκεκριμένη δυνατότητα από την ΕΚΤ. Πρέπει να επισημανθεί ότι οι τράπεζες αξιοποίησαν το συγκεκριμένο πρόγραμμα κατά τη διάρκεια του 2010 δεδομένου ότι ήθελαν να συνεχίσουν να χρηματοδοτούν τα υφιστάμενα ανοίγματά τους καθότι δεν υπήρχαν εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης. Δεδομένου ότι δεν γίνεται «κατάχρηση» του συγκεκριμένου μέτρου από τις τράπεζες, θα πρέπει να συνεχίσουν να το αξιοποιούν για τη διευκόλυνσή τους με σκοπό την αύξηση της χρηματοδότησης των επιχειρηματικών κλάδων. Επίσης, κρίνεται απαραίτητο στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο η αξιοποίηση διαφόρων κρατικών προγραμμάτων και εγγυήσεων τα οποία μπορούν να διευκολύνουν τη χρηματοδότηση μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ). Προς αυτή την κατεύθυνση, πολύ σημαντική θεωρείται η σύσταση του Εθνικού Ταμείου Επιχειρηματικότητας και Ανάπτυξης (ΕΤΕΑΝ). Το ΕΤΕΑΝ είναι ένας νέος φορέας (με την μορφή ανώνυμης εταιρείας) που έχει ως σκοπό την ευκολότερη πρόσβαση των ΜΜΕ στον τραπεζικό δανεισμό με χαμηλότερο κόστος, συγκριτικά με το υφιστάμενο

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΕΩΡΓΙΚΟΠΟΥΛΟΣ | 2011

20 5

ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ: Η ΑΧΙΛΛΕΙΟΣ ΠΤΕΡΝΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ

Διάγραμμα 3

Διάγραμμα 2 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ

ΓΕΩΡΓΙΑ

ΕΜΠΟΡΙΟ

ΝΑΥΤΙΛΙΑ

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ

ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ

ΓΕΩΡΓΙΑ

ΕΜΠΟΡΙΟ

ΝΑΥΤΙΛΙΑ

ΕΓΧΩΡΙΑ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΩΝ ΕΞΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΩΝ ΚΛΑΔΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (ΩΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΟΥ Α.Ε.Π.)

ΕΓΧΩΡΙΑ ΧΡΗΜΑΤΟ∆ΟΤΗΣΗ ΤΩΝ ΕΞΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΩΝ ΚΛΑ∆ΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ | ΩΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ OIKONOMIAΣ

4,7

14,5

14,4

14,3

14,1

13,9

5,0

4,9

14,4

4,6

4,5 14,3

4,3

4,3 14,0

4,3

4,3 13,8

1,7

1,6

1,7

4,9

5,0

10,3

10,2

10,3

10,4

10,2

10,1

3,1

3,2

3,3

-0 9

-1 0

5,2

4,8

10,4 3,2 -0 9

5,0

4,8

10,4 3,0 -0 9

4,9

4,8

10,6 3,0 -0 8

4,8

10,6

4,4

3,0

9,8 2,8 -0 8

-0 8

9,5 2,6 -0 7

10,3

3,6 9,5 2,5 -0 7

2,9

3,5 9,4 2,4 -0 7

1,7

-0 8

3,2 9,2 2,5 -0 7

4,2

3,1

1,4

9,3

1,5

1,6

2,3

3,7

4,8

1,5

13,4

3,7 12,3

1,5

12,6

3,5 11,9

1,5

3,5

3,5 11,4

11,8

3,2

-0 6

(%)

11,3

3,7

4,4

3,9

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ

★

∆ΕΚ. - 06 ΙΑΝ. - 07 ΦEB. - 07 ΜΑΡ. - 07 ΑΠΡ. - 07 ΜΑΙ. - 07 ΙΟΥΝ. 07 ΙΟΥΛ. - 07 ΑΥΓ. - 07 ΣΕΠ. - 07 ΟΚΤ. - 07 ΝΟΕ. - 07 ∆ΕΚ. - 07 ΙΑΝ. - 08 ΦΕΒ. - 08 ΜΑΡ. - 08 ΑΠΡ. - 08 ΜΑΙ. - 08 ΙΟΥΝ. -08 ΙΟΥΛ. - 08 ΑΥΓ. - 08 ΣΕΠ. - 08 ΟΚΤ. - 08 ΝΟΕ. - 08 ∆ΕΚ. - 08 ΙΑΝ. - 09 ΦEB. - 09 ΜΑΡ. - 09 ΑΠΡ. - 09 ΜΑΙ. - 09 ΙΟΥΝ. 09 ΙΟΥΛ. - 09 ΑΥΓ. - 09 ΣΕΠ. - 09 ΟΚΤ. - 09 ΝΟΕ. - 09 ∆ΕΚ. - 09 ΙΑΝ. - 10 ΦEB. - 10 ΜΑΡ. - 10 ΑΠΡ. - 10 ΜΑΙ. - 10 ΙΟΥΝ. 10 ΙΟΥΛ. - 10 ΑΥΓ. - 10 ΣΕΠ. - 10 ΟΚΤ. - 10 ΝΟΕ. - 10 ∆ΕΚ. - 10

κόστος δανειοδότησης που προσφέρεται από τις ελληνικές εμπορικές τράπεζες προς τις συγκεκριμένες επιχειρήσεις. Το νέο αυτό ταμείο θα υποκαταστήσει και θα ενσωματώσει στους κόλπους του το υφιστάμενο Ταμείο Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (ΤΕΜΠΜΕ). Το ΕΤΕΑΝ σκοπεύει να υποστηρίξει μια σειρά σύγχρονων (καινοτόμων) χρηματοοικονομικών/ χρηματοδοτικών εργαλείων που εφαρμόζονται στη διεθνή τραπεζική (π.χ. Ανακυκλούμενα Δάνεια, Υβριδική Χρηματοδότηση, Χρηματοδότηση Αρχικών Σταδίων επιχειρήσεων, Χρηματοδότηση Επιχειρηματικών Αγγέλων κ.λπ.), καθώς και διάφορα άλλα χρηματοοικονομικά/ χρηματοδοτικά προϊόντα (π.χ. προϊόντα εγγυήσεων, αντεγγυήσεων, συνεπενδύσεων, συμμετοχών κ.λπ.), ενώ παράλληλα θα παρέχει την αναγκαία και άμεση υποστήριξη (ενημερωτική και συμβουλευτική) στις επιχειρήσεις. Καθότι το ΕΤΕΑΝ παρέχει εγγυήσεις, οι τράπεζες θα πρέπει να αξιοποιήσουν την ευκαιρία αυτή για την ευχερέστερη πρόσβαση σε πληθώρα μορφών χρηματοδότησης και τη μεγαλύτερη αξιοποίηση των μέσων χρηματοοικονομικής τεχνικής με σκοπό την αύξηση των πιστώσεων των τραπεζών στις ΜΜΕ που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας. Επιπροσθέτως, ση-

μαντικό είναι οι ελληνικές τράπεζες να είναι σε ετοιμότητα για τη γρήγορη επάνοδο στη διατραπεζική αγορά. Υπάρχουν ενδείξεις ότι υπάρχει κάποια κινητικότητα στις αγορές αυτές δεδομένου ότι το τελευταίο χρονικό διάστημα ανανεώνονται τίτλοι που είχαν λήξει και τους οποίους είχαν ήδη εκδώσει οι τράπεζες. Παρά το γεγονός ότι η διατραπεζική αγορά δεν προσφέρει ακόμη την επαρκή πηγή χρηματοδότησης, οι τράπεζες πρέπει να δηλώνουν το παρών στις αγορές αυτές ακόμη και αν γίνονται περιορισμένες πράξεις. Αυτό θα τις διευκολύνει στη γρήγορη επάνοδο στις συγκεκριμένες αγορές όταν οι συνθήκες ομαλοποιηθούν. Σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, και δεδομένου ότι οι πιστωτικοί κίνδυνοι αυξάνονται, οι τράπεζες θα πρέπει να βρουν την κατάλληλη ισορροπία ανάμεσα στη διαχείριση των αυξημένων κινδύνων αλλά και στην ικανοποίηση των νέων χρηματοδοτικών αναγκών των ελληνικών επιχειρήσεων. Για τον λόγο αυτό οι ελληνικές τράπεζες ενδείκνυται να αξιολογούν επαρκώς τους κινδύνους που εμπεριέχονται στις νέες αιτήσεις δανείων των πελατών τους, αλλά με τέτοιο τρόπο που να μην δημιουργούν ασφυκτικές πιέσεις στις αγορές. Θα πρέπει επίσης να τιμολογούν ορθά τον κίνδυνο αυτό και να μην απαιτούν υψηλά επιτόκια στην περίπτωση

χρηματοδότησης καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών για τις οποίες προβλέπεται ότι θα υπάρχει άμεση ζήτηση στο μέλλον, αλλά να απαιτούν υψηλότερο επιτόκιο μόνο στις περιπτώσεις εκείνες όπου ο βαθμός επικινδυνότητας του δανειολήπτη είναι υψηλός σύμφωνα και με την εφαρμογή των αυστηρότερων μοντέλων πιστοληπτικής αξιολόγησης. Ακόμη θα μπορούσαν να τροποποιήσουν τους όρους συμβάσεων κάποιων παλαιότερων δανείων έτσι ώστε να ανακουφιστούν οι δανειολήπτες πελάτες τους από την οικονομική ύφεση που περιορίζει δραστικά τα εισοδήματά τους και ταυτόχρονα να μην χαρακτηριστούν και τα ίδια ως επισφάλειες. ❖

1Από τον Ιούνιο του 2010 τα δάνεια προς τους ελεύθερους

επαγγελματίες, τους αγρότες και τις ατομικές επιχειρήσεις δεν περιλαμβάνονται στα δάνεια προς τις επιχειρήσεις, αλλά ως ξεχωριστή υποκατηγορία δανείων. Ωστόσο για λόγους συγκρισιμότητας της χρονοσειράς που αντλεί στοιχεία από το Δεκέμβριο του 2006, έγινε προσαρμογή των νεώτερων στοιχείων με επιμερισμό των ποσών των δανείων που προορίζονται για τις κατηγορίες που έχουν διαχωριστεί στα δάνεια προς επιχειρήσεις ανά κλάδο έτσι ώστε να περιλαμβάνονται και οι κατηγορίες των ελεύθερων επαγγελματιών, αγροτών και ατομικών επιχειρήσεων στα δάνεια προς τις επιχειρήσεις.

2 Το Α.Ε.Π. είναι διαθέσιμο μόνο σε τριμηνιαία και όχι σε μη-

νιαία βάση. Ωστόσο, για τον υπολογισμό του κλάσματος χρηματοδότηση ως προς Α.Ε.Π. έγινε ετησιοποίηση του Α.Ε.Π. με βάση τις μεταβολές σε ετήσια βάση των τριμηνιαίων στοιχείων αλλά και το ετήσιο Α.Ε.Π. στο τέλος κάθε έτους. Δεδομένου ότι το Α.Ε.Π. του τελευταίου τριμήνου του 2010 δεν είναι ακόμη διαθέσιμο στην ιστοσελίδα της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, χρησιμοποιήθηκε το Α.Ε.Π. του γ΄ τριμήνου του 2010.

206 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤ Υ ΞΗ

ια από τις σημαντικότερες οικονομικές δραστηριότητες στην Ελλάδα είναι ο τουρισμός. Η σημασία του γίνεται ακόμη μεγαλύτερη αν αναλογιστούμε την καταλυτική συμβολή του στην περιφερειακή ανάπτυξη και στη δημιουργία απασχόλησης. Η παρούσα, δύσκολη από οικονομική και κοινωνική άποψη, περίοδος που διανύουμε ανέδειξε με έντονο τρόπο τις διαρθρωτικές αδυναμίες της οικονομίας μας. Αυτή τη δύσκολη συγκυρία θεωρούμε ότι πρέπει να τη δούμε ως μια μεγάλη ευκαιρία για να αναθεωρήσουμε λάθη και ξεπερασμένες λογικές πάνω στις οποίες στηρίχθηκε η πορεία της χώρας μας γενικά και του τουρισμού ειδικά, κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών. Προτού λοιπόν, στρέψουμε το βλέμμα μπροστά και παρουσιάσουμε μία νέα προσέγγιση για την ανάπτυξη του ελληνικού τουρισμού, κρίναμε σκόπιμο να κάνουμε μια ανασκόπηση της ελληνικής τουριστικής ανάπτυξης. Η τουριστική ανάπτυξη στην Ελλάδα ξεκίνησε στη δεκαετία του ’50. Για είκοσι περίπου χρόνια ο κύριος λόγος επίσκεψης στη χώρα μας ήταν τα ταξίδια με σκοπό την περιήγηση και τη γνωριμία με νέους τόπους και πολιτισμούς, στο πλαίσιο του προτύπου που έγινε διεθνώς γνωστό ως «wanderlust». Στη συνέχεια υπήρξε μια στροφή της ζήτησης για ταξίδια με σκοπό την αναζήτηση του ήλιου και της ξεκούρασης κατά τις καλοκαιρινές διακοπές. Το πρότυπο αυτό της ζήτησης, όπου οι τουρίστες επιλέγουν με βάση το κίνητρο της ξεκούρασης και όχι τα χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητες κάθε τουριστικού προορισμού, δηλαδή το πρότυπο «sunlust», επικράτησε και επικρατεί τα τελευταία τριάντα (30) χρόνια στη χώρα μας. Η εξέλιξη αυτή δεν ακύρωσε εντελώς την πολιτιστική διάσταση των κινήτρων για ταξίδια προς την Ελλάδα, αλλά αφού την περιόρισε σταδιακά,

Oραμα Κ αι πρAΞη

Το χθες, το σήμερα και το Α Υ Ρ Ι Ο του ελληνικού

τουρισμού. Μ Α Θ Η Μ Α Τ Α Κ Α Ι Π Α Θ Η Μ Α Τ Α της

«χθεσινής» μας αδυναμίας, όραμα και συγκεκριμένη

Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Η Μ Ε Σ Τ Ο Χ Ο ο τουρισμός να πάρει

στη χώρα τη θέση που θα έπρεπε πάντα να έχει. Τον

Π Ρ Ω Τ Α Γ Ω Ν Ι Σ Τ Ι Κ Ο Ρ Ο Λ Ο στην οικονομική και

κοινωνική ανάπτυξη της Ελλάδας.

ΑΠO ΤΟΝ Ν Ι Κ Ο Α Γ Γ Ε Λ Ο Π Ο Υ Λ Ο ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ /ΣΕΤΕ

ΝΙΚΟΣ ΑγγΕ λΟπΟυλΟΣ | 2011

Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΧΩΡΙΣ ΟΡΑΜΑ ΚΑΙ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΧΩΡΙΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ

ΠΡΟΪOΝ ΣΕ ΔYΣΗ Ο ΤΟΥΡΙΣΜOΣ

Το ελληνικό τουριστικό προϊόν, όπως κάθε προϊόν ακολούθησε και ακολουθεί ένα κύκλο ζωής. Ξεκίνησε με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης στις δεκαετίες ’50, ‘60 και ’70, όταν η Ελλάδα ήταν μόδα και δημοφιλής στη διεθνή τουριστική ζήτηση. Στη δεκαετία του ’80, όταν ο προορισμός έγινε οικείος, άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα σημάδια στασιμότητας για να ακολουθήσει πορεία επιβράδυνσης από τη δεκαετία του ’90 και μετά. Ο τουριστικός προορισμός Ελλάδα είχε κουράσει πλέον τη διεθνή τουριστική ζήτηση.

207 ★

208 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤ Υ ΞΗ

διαμόρφωσε, ιδιαίτερα μετά το 1980, μια εικόνα της Ελλάδας ως χώρας καλοκαιρινών διακοπών με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά προσφοράς τα 3S (sun, sea, sex). Το πρότυπο αυτό της διεθνούς τουριστικής ζήτησης, μαζί με το κυρίαρχο ως αποκλειστικό προϊόν 3S, οδήγησαν σε μια μονοδιάστατη προσαρμογή της προσφοράς του ελληνικού τουρισμού και, κατά συνέπεια, στην εξάρτησή του. Η προΐοντική αυτή εξάρτηση, έχοντας εντονότατα χαρακτηριστικά εποχικότητας, οδήγησε και σε χωρικές συγκεντρώσεις-υπερσυγκεντρώσεις της τουριστικής δραστηριότητας με σχεδόν αποκλειστική ανάπτυξη σε παραθαλάσσιες και νησιωτικές περιοχές. Το πρότυπο αυτό της ανάπτυξης πολύ γρήγορα οδήγησε και σε εξάρτηση καναλιών διανομής που περιορίστηκαν σχεδόν αποκλειστικά στους Τour Οperators /ΤΟs. Όπως κάθε προϊόν, έτσι και το ελληνικό τουριστικό προϊόν, ακολούθησε και ακολουθεί ένα κύκλο ζωής. Ξεκίνησε με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης στις δεκαετίες ’50, ‘60 και ’70, όταν η Ελλάδα ήταν μόδα και δημοφιλής στη διεθνή τουριστική ζήτηση. Στη δεκαετία του ’80, όταν ο προορισμός έγινε οικείος, άρχισαν να εμφα-

νίζονται τα πρώτα σημάδια στασιμότητας για να ακολουθήσει πορεία επιβράδυνσης από τη δεκαετία του ’90 και μετά. Ο τουριστικός προορισμός Ελλάδα είχε κουράσει πλέον τη διεθνή τουριστική ζήτηση. Πώς λειτούργησαν το πρότυπο «sunlust» και το προϊόν 3S μέσα στον κύκλο ζωής του τουριστικού προϊόντος; Αρχικά επέβαλλαν τη μαζικοποίηση του τουριστικού φαινομένου. Η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και ο «εκδημοκρατισμός» των διακοπών ήλιου/ξεκούρασης μεγέθυναν την τουριστική ζήτηση, κυρίως σε σχετικά χαμηλά εισοδηματικά στρώματα, οδηγώντας στην ανάπτυξη μαζικής και νομοτελειακά χαμηλότερης ποιότητας προσφοράς. Άμεση συνέπεια ήταν η μεταφορά του ανταγωνισμού σε τιμολογιακό επίπεδο, με τους ελέγχοντες τη ζήτηση TOs να επιδιώκουν ολοένα και χαμηλότερες τιμές. Η Ελλάδα, μη δυνάμενη να ανταγωνιστεί χώρες με φθηνότερους συντελεστές παραγωγής, ιδίως μετά την ένταξη στην Ευρωζώνη, βρέθηκε με ανταγωνιστικό μειονέκτημα. Συμπερασματικά, η ανάγκη για αλλαγή πορείας του ελληνικού τουρισμού είναι κάτι παραπάνω από επιτακτική. Με δεδομένη την

Ο κ τ ω +1 σ τ o χ ο ι

• Να συμβάλλει στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της Ελλάδας μέσα από τη δημιουργία απασχόλησης και εισοδήματος. • Ν α ενημερώνει και να προστατεύει τους τουρίστες-καταναλωτές εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα το δικαίωμα σε ποιοτικές διακοπές για όλους. • Να αναλάβει πρωτοβουλίες προστασίας και διαχείρισης του περιβάλλοντος μαζί με την προετοιμασία για την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών. • Να δημιουργήσει υποδομές ποιότητας σε ολόκληρη την Ελλάδα, ώστε να συμβάλλει στην ισόρροπη περιφερειακή ανάπτυξη.

Στην πορεία του προς το αύριο με στόχο ένα αναπτυξιακό μοντέλο για τη χώρα ο τουρισμός θα πρέπει να κινηθεί σε δρόμους που θα οδηγούν στο πέρασμά του στη νέα αναπτυξιακή εποχή. Θα πρέπει: • Να συνδέσει τις αξίες και τα νοήματα του ελληνικού πολιτισμού με τις σύγχρονες ανάγκες, τις προσδοκίες και τις αντιλήψεις της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας, αναδεικνύοντας την Ελλάδα στην πρωτοπορία της νέας εποχής.

ολοένα αυξανόμενη σημασία του τουρισμού για την οικονομία και κοινωνία, η νέα πορεία πρέπει να χαραχθεί μέσα στο ευρύτερο αναπτυξιακό πλαίσιο της ελληνικής οικονομίας, υποστηρίζοντας ταυτόχρονα ένα όραμα. Το όραμά μας για το μέλλον θέλει τον τουρισμό σε πρωταγωνιστικό ρόλο στην προσπάθεια για οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της Ελλάδας. Οραματιζόμαστε μια Ελλάδα που πάνω από όλα θα εξασφαλίζει υψηλό βιοτικό επίπεδο για τους πολίτες της, μια Ελλάδα όπου όλοι οι πολίτες του κόσμου θα ήθελαν να ζουν, είτε μόνιμα είτε προσωρινά. Ευχάριστη για τους μόνιμους κατοίκους της, άρα ευχάριστη κι ελκυστική για τους επισκέπτες της, τους προσωρινούς κατοίκους της. Οραματιζόμαστε μια Ελλάδα στην οποία το Gross Domestic Product θα αναφέρεται και πρέπει να αναφέρεται ως Gross Domestic Prosperity και το Average Spending per Person των τουριστών ως Average Satisfaction per Person. Με αυτό το όραμα, ο τουρισμός πρέπει να γίνει το βασικό εργαλείο των ελληνικών κυβερνήσεων, προκειμένου να πετύχουν τους στόχους της οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής πολιτικής τους. ❖

• Να αναβαθμίσει το κύρος της επιχειρηματικότητας στη κοινωνία εξασφαλίζοντας παράλληλα τη βιωσιμότητα και κερδοφορία των επιχειρήσεων. • Να προσδώσει αίγλη στα τουριστικά επαγγέλματα και υπερηφάνεια στους εργαζόμενους. • Να αναπτύξει συνέργιες με άλλους τομείς και κλάδους της οικονομίας, δημιουργώντας και διαχέοντας ακόμη περισσότερα οφέλη σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας και μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού. • Να αυξήσει την ανταγωνιστικότητα της Ελλάδας μέσα από ένα ποιοτικό, value for money, παγκόσμιας κλάσης «greek lifestyle experiences» τουριστικό προϊόν.

Ν ικο Σ Α γ γ ε λ ο π ο υ λ ο Σ | 2 0 1 1

209

Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΧΩΡΙΣ ΟΡΑΜΑ ΚΑΙ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΧΩΡΙΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ

οραμα & αλλαγη νοοτροπιας Η σημερινή ρομαντική προσέγγιση με την οποία ο δημόσιος τομέας αντιμετωπίζει τη σχέση του με τον τουρισμό, πρέπει να μετατραπεί σε προσέγγιση τεχνοκρατική με συνέχεια και συνέπεια. Η σημερινή προσέγγιση του ιδιωτικού τομέα, που χαρακτηρίζεται από ενδοτομεακή εσωστρέφεια, πρέπει να μετεξελιχθεί σε εξωστρεφή πρωταγωνιστικό ρόλο.

ο όραμα μας για την μορφή και τον ρόλο του τουρισμού στη χώρα αποτυπώνεται στο παρακείμενο σχήμα. Από το όραμα αυτό απορρέει μια συγκεκριμένη πρόταση για το νέο αναπτυξιακό μοντέλο του ελληνικού τουρισμού, το οποίο μπορεί κανείς να διαβάσει αναλυτικά στην ιστοσελίδα: «http://www. greektourism2020.gr» /www.greektourism2020.gr Διαβάζοντας τις λεπτομέρειες του πλαισίου γίνεται αντιληπτό ότι πρόκειται κατά βάση για πρόταση πολιτικής. Μιας πολιτικής που κατά προτεραιότητα πρέπει να διαχειρισθεί, ή ακόμα καλύτερα να επιβάλλει, μια αλλαγή: την αλλαγή νοοτροπίας. Η συντριπτική πλειονότητα των μέχρι σήμερα αναφορών στο μοντέλο του ελληνικού τουρισμού περιορίζεται στον «ήλιο και τη θάλασσα», δηλαδή σε ένα τμήμα –το μεγαλύτερο– του χαρτοφυλακίου των τουριστικών μας προϊόντων. Η δική μας προσέγγιση περιλαμβάνει πολιτικές και ρόλους για τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, μαζί με επιλογές οικονομικής πολιτικής, καθώς και πολιτικής για την απασχόληση. Το μοντέλο ανάπτυξης του τουρισμού καθορίζεται κατά κύριο λόγο από τον ρόλο του στην γενικότερη οικονομική πολιτική της χώρας και επηρεάζεται από το είδος και τον βαθμό ανάπτυξης συνεργιών με τους υπόλοιπους τομείς της οικονομίας. Σε μια πρόταση πολιτικής για το μέλλον είναι αυτονόητο ότι πρέπει να γίνουν πολλά. Προφανώς δεν μπορεί να γίνουν όλα άμεσα και ταυτόχρονα. Προφανώς υπάρχουν «μεγάλα» και «μικρά» θέματα. Όλα όμως έχουν τη σημασία τους για την εύρυθμη και αποδοτική λειτουργία του τουριστικού συστήματος και όλοι οι άμεσα και έμμεσα ασχολούμενοι με τον τουρισμό οφείλουν να συμβάλλουν κατά το μέγιστο των δυνατοτήτων τους. Το όραμα μας και το προτεινόμενο αναπτυξιακό μοντέλο για τον ελληνικό τουρισμό φιλοδοξούν να αποτελέσουν την αφετηρία για την υλοποίηση του αυτονόητου για την ελληνική οικονομία και κοινωνία. ❖

ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΣΥΝΟΛΟ

ΥΨΗΛΟ ΒΙΟΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΣΥΝΟΛΟ

€ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ€

ΣΥΝΔΕΣΗ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΕ ΡΟΛΟ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΗ ΣΤΗΝ

ΥΠΕΡΗΦΑΝΕΙΑ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ IΣΣΟΡΟΠΗ ΠΕΡΙΦΕΡΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΚΥΡΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

ΔΙΑΤΟΜΕΑΚΕΣ ΣΥΝΕΡΓΕΙΕΣ

★

210 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΠΟΛΙΤΙΣτΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙA

ΜΟΧΛΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Η πολιτιστική κληρονομιά έχει οικονομική αξία που είναι Θ Ε Μ Ε Λ Ι Ω Δ Ο Υ Σ σημασίας για τη διαμόρφωση της πολιτιστικής και τουριστικής πολιτικής, στο πλαίσιο της ευρύτερης πολιτικής για οικονομική και περιφερειακή Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η μιας χώρας.

ΑΠΟ ΤΟΝ Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Ο Μ Ε Ρ Γ Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΕΡΓΟΣ | 2011

πηγη αναπτυξησ η επιτυχημενη ενταξη της πολιτιστικησ κληρονομιασ στην κοινωνικη και οικονομικη ζωη της χωρας

αναγνώριση της οικονομικής αξίας της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι αναγκαία σήμερα στη χώρα μας για δύο λόγους. Πρώτον, γιατί η χώρα ευρίσκεται σε περίοδο βαθιάς κρίσης χρέους και ύφεσης, επομένως η αξιοποίηση όλων των αναπτυξιακών δυνατοτήτων είναι ανάγκη και υποχρέωση. Δεύτερον, γιατί η διεθνής εμπειρία αποδεικνύει ότι η πολιτιστική κληρονομιά μπορεί να αποτελέσει μοχλό οικονομικής ανάπτυξης, απασχόλησης και ευημερίας δίνοντας λύση στο αναπτυξιακό και το περιφερειακό πρόβλημα της χώρας μας. Η πολιτιστική κληρονομιά (Cultural Heritage), ή άλλως «εθνική κληρονομιά» ή απλώς «κληρονομιά», είναι όλα αυτά τα φυσικά πολιτιστικά αντικείμενα και μνημεία, καθώς και τα άυλα πολιτιστικά χαρακτηριστικά ενός έθνους ή μιας κοινωνίας τα οποία έχει κληρονομήσει από προηγούμενες γενιές, τα οποία υπάρχουν σήμερα και τα οποία οφείλει να διατηρήσει προς όφελος των μελλοντικών γενεών. Η υλική ή ενσώματη πολιτιστική κληρονομιά (Built Cultural Heritage) περιλαμβάνει κτίρια, ιστορικούς τόπους, μνημεία, έργα τέχνης, κλπ. που θεωρούνται άξια διατήρησης για το μέλλον. Σε αυτά περιλαμβάνονται αντικείμενα σημαντικά για την αρχαιολογία, την αρχιτεκτονική, την επιστήμη ή την τεχνολογία ενός συγκεκριμένου πολιτισμού. Η έννοια της οικονομικής αξίας της πολιτιστικής κληρονομιάς γεννά έντονες αντιπαραθέσεις. Ακόμη και η απλή αναφορά σε οικονομική αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς αντιμετωπίζεται από ορισμένους με σκεπτικισμό ή και απόλυτη άρνηση, για λόγους ηθικούς, αρχαιολογικούς, αλλά και ιστορικούς. Θεωρούν βεβήλωση ακόμη και τη σκέψη ότι ένα στοιχείο της πολιτιστικής κληρονομιάς έχει οικονομική αξία ή μπορεί να χρησιμοποιηθεί οικονομικά. Ένα μνημείο, θεωρούν, μπορούμε να το προσεγγίσουμε μόνο καλλιτεχνικά και ιστορικά, είναι ανεκτίμητης αξίας και δεν μπορούμε να το δούμε οικονομικά, ούτε μπορούμε να του αποδώσουμε οικονομική αξία. Ο αντίλογος είναι ότι όταν ένα μνημείο προσελκύει επισκέπτες από όλο τον κόσμο, οι οποίοι είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν ένα υψηλό κόστος ταξιδιού αλλά συχνά και υψηλό

211 ★

κόστος διαμονής για να το επισκεφθούν, δημιουργώντας ταυτόχρονα αντίστοιχες οικονομικές ροές, απασχόληση, εισόδημα και οικονομική ανάπτυξη, η οικονομική αξία του μνημείου είναι αυταπόδεικτη. Με αυτή τη βάση δεν έχουν όλα τα στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς την ίδια αξία, ούτε είναι όλα τα μνημεία ανεκτίμητης αξίας. Η χώρα μας μεταπολεμικά στήριξε σε μεγάλο βαθμό την τουριστική της πολιτική με άξονα την πολιτιστική κληρονομιά με σημαντικά γενικότερα οφέλη για την οικονομική και περιφερειακή ανάπτυξη. Αλλά και άλλες χώρες επίσης. Η Ρώμη είναι ένα παράδειγμα πόλης με ιδιαίτερη ιστορική πορεία, όπου η πολιτιστική κληρονομιά αποτελεί μοχλό οικονομικής σημασίας. Ένα πολύ πρόσφατο, επίσης, παράδειγμα είναι η ανάδειξη στα τελευταία δέκα χρόνια του ιστορικού κέντρου της Πράγας ως πόλου έλξης επισκεπτών, δημιουργώντας οικονομικές ροές και οικονομική ανάπτυξη για την οικονομία, ως σημαντική πηγή συναλλάγματος, απασχόλησης και εισοδήματος, με σημαντικές μικροοικονομικές και μακροοικονομικές επιπτώσεις. Ταυτόχρονα, όμως, από την ανάδειξη της Πράγας ενισχύεται και η συνολική εικόνα της Τσεχίας ως χώρας, με σημαντικότατα οικονομικά και αναπτυξιακά οφέλη για την εθνική οικονομία. Επομένως, η οικονομική αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι θεμελιώδους σημασίας για τη διαμόρφωση της πολιτιστικής και τουριστικής πολιτικής, στο πλαίσιο της ευρύτερης πολιτικής για οικονομική και περιφερειακή ανάπτυξη μιας χώρας.

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ Θα εξετάσουμε στη συνέχεια τις σύγχρονες τάσεις για την ένταξη της πολιτιστικής κληρονομιάς στην κοινωνική και οικονομική ζωή.

❝ Οι σύγχρονες αντιλήψεις για την οικονομική ανάπτυξη είναι ανθρωποκεντρικές... ❞ ☛

212 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Η ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΘΕΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Ο Μ Ε Ρ Γ Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

Μπορεί η έννοια της οικονομικής αξίας για την πολιτιστική κληρονομιά να γεννά ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΕΙΣ, καθώς η κρατούσα αντίληψη θεωρούσε τη χρήση της πολιτιστικής κληρονομιάς ως απειλή που τελικά οδηγεί στην εμπορευματοποίηση, την απαξίωση και την καταστροφή. Όμως, οι καιροί αλλάζουν και η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ θεωρεί ότι η μεγαλύτερη επιτυχία στη συντήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι η επιτυχής ΕΝΤΑΞΗ της στην κοινωνική και οικονομική ζωή.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΕΡΓΟΣ | 2011

ΠηΓη αναΠΤυξηΣ η ΕΠΙΤυχηΜΕνη ΕνΤαξη ΤηΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙκηΣ κΛηΡΟνΟΜΙαΣ ΣΤην κΟΙνΩνΙκη καΙ ΟΙκΟνΟΜΙκη ζΩη ΤηΣ χΩΡαΣ

ι σύγχρονες αντιλήψεις για την οικονομική ανάπτυξη είναι ανθρωποκεντρικές και η μέτρηση του επιπέδου ανάπτυξης απομακρύνεται από την παραδοσιακή προσέγγιση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος προς μια ολιστική και ολοκληρωμένη προσέγγιση που απεικονίζεται με τον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης (Human Development Index). Στην προσέγγιση αυτή αποκτά αυξανόμενη σημασία η κοινωνική ανάπτυξη και η πολιτιστική κληρονομιά ως κεντρικά στοιχεία της αναπτυξιακής προσπάθειας σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Συγκεκριμένα, παρατηρείται μια μετακίνηση στον τρόπο που προσεγγίζουμε την πολιτιστική κληρονομιά σε τρεις κατευθύνσεις: (α) από τα μνημεία προς στους ανθρώπους (from monuments to people), (β) από τα αντικείμενα προς τις λειτουργίες (from objects to functions) και (γ) από τη συντήρηση των μνημείων προς τη διατηρήσιμη χρήση (from preservation to sustainable use). Η κληρονομιά δεν είναι πλέον στενά ένα σύνολο από αντικείμενα, με μόνο σκοπό τη συντήρησή τους για ιστορικούς, ηθικούς και αρχαιολογικούς λόγους, αλλά ευρύτερα ένα αναπόσπαστο λειτουργικό τμήμα της κοινωνίας και της οικονομίας ενός τόπου, που συμπεριλαμβάνει πολιτικά πρότυπα, οικονομική ευημερία, κοινωνική συνοχή, και πολιτισμική διαφορετικότητα. Η κρατούσα στον παρελθόν προσέγγιση θεωρούσε τη χρήση της πολιτιστικής κληρονομιάς ως απειλή, που τελικά οδηγεί στην εμπορευματοποίηση, την απαξίωση και την καταστροφή. Όμως, η σύγχρονη προσέγγιση θεωρεί ότι η μεγαλύτερη επιτυχία

στη συντήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι η επιτυχής ένταξή της στην κοινωνική και οικονομική ζωή και επομένως η συμβολή της στη δημιουργία εισοδήματος το οποίο θα μπορεί να χρηματοδοτήσει τη συντήρησή της. Στο πλαίσιο των σύγχρονων αντιλήψεων για την οικονομική ανάπτυξη, η πολιτιστική κληρονομιά αναγνωρίζεται ταυτόχρονα ως ατμομηχανή αλλά και ως καταλύτης της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Το σχετικό θεωρητικό πλαίσιο αποτελείται από τρείς οικονομικές συνιστώσες: (α) την αναγνώριση της κληρονομιάς ως οικονομικού κλάδου αυτοτελώς, ο οποίος χρησιμοποιεί πόρους, παράγει προϊόντα και δημιουργεί απασχόληση και κέρδη, (β) τη θεώρηση της κληρονομιάς ως αναπτυξιακού παράγοντα που λειτουργεί κατα λυ-

213 ★

214 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

τικά στην αναπτυξιακή διαδικασία με την προσέλκυση οικονομικών λειτουργιών και την ενθάρρυνση αναπτυξιακών δραστηριοτήτων και (γ) την προσέγγιση της κληρονομιάς ως εργαλείου ανάπτυξης μέσω της δημιουργίας ταυτότητας ενός χώρου, τόπου, πόλης ή χώρας. Ακόμη πιο προωθημένες απόψεις θεωρούν ότι πολλά, ίσως τα περισσότερα, οφέλη από την πολιτιστική κληρονομιά προκύπτουν στη διαδικασία χρήσης της πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι υποστηρικτές της χρήσης της πολιτιστικής κληρονομιάς διευρύνονται συνεχώς και περιλαμβάνουν όχι μόνο οικονομολόγους και κοινωνιολόγους, αλλά και αυτούς που παραδοσιακά αντιδρούσαν στη χρήση, όπως αρχαιολόγους, ιστορικούς, νομικούς και ανθρωπολόγους. Για παράδειγμα, στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρεται η ανάγκη για την ένταξη της διατήρησης των αντικειμένων στον τρόπο ζωής, με τον συνεχή επαναπροσδιορισμό της αξίας μέσω της χρήσης, γιατί η μη ένταξη στην κοινωνική ζωή οδηγεί τελικά στην περιθωριοποίηση, απαξίωση και καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς, λόγω της έλλειψης πόρων για συντήρηση. Επίσης, υπάρχουν επιστήμονες που προτείνουν την ολοκληρωμένη διοίκηση των πολιτιστικών πόρων ενός ιστορικού χώρου ή τόπου, ώστε ο χώρος και το περιβάλλον του να θεωρείται ως ένα όλον, του οποίου η ισορροπία και η ταυτότητα εξαρτώνται από τη σύζευξη των επιμέρους, δηλαδή τόσο των υλικών στοιχείων (μνημείων, κτιρίων, αντικειμένων, κλπ) της πολιτιστικής κληρονομιάς, όσο και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, των κοινωνικών οργανώσεων και του περιβάλλοντος χώρου. Επομένως, η έννοια της συντήρησης των στοιχείων της πολιτιστικής κληρονομιάς μετακινείται από τη συντήρηση και αναλλοίωτη διατήρηση προς τη διατηρήσιμη

χρήση της πολιτιστικής κληρονομιάς και τη διαχείριση της αλλαγής με την ένταξή της τόσο στο κοινωνικό όσο και στο οικονομικό περιβάλλον, με τρόπο που επιτρέπει τη συντήρηση και διατήρηση στοιχείων τα οποία διαφορετικά θα απαξιώνονταν και θα καταστρέφονταν λόγω έλλειψης πόρων για τη συντήρησή τους. Δηλαδή, η συντήρηση των στοιχείων της κληρονομιάς δεν πρέπει να θεωρείται ως διαδικασία που σταματά την ανάπτυξη και αλλαγή, διατηρώντας αναλλοίωτα τα υλικά στοιχεία της κληρονομιάς. Αλλά, πρέπει να ταυτισθεί με την πρακτική της

“Η νέα προσέγγιση μετακινεί τη σκέψη από τη συντήρηση αυτόνομων μνημείων στη συνολική διαχείριση πολιτιστικών χώρων, τόπων, πόλεων ή περιοχών. Με την ένταξη αυτή της κληρονομιάς στο ευρύτερο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον δημιουργούνται οι αναγκαίες συνθήκες και πόροι για αποτελεσματικότερη συντήρηση και διατήρηση των στοιχείων της.”

διαχείρισης της αλλαγής, ως παράγοντος που διατηρεί την ισορροπία μεταξύ συντήρησης της κληρονομιάς και διασφάλισης της ανάπτυξης. Αυτή η νέα προσέγγιση μετακινεί την σκέψη από τη συντήρηση αυτόνομων μνημείων στην συνολική διαχείριση πολιτιστικών χώρων, τόπων, πόλεων ή περιοχών. Με την ένταξη αυτή της κληρονομιάς στο ευρύτερο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον δημιουργούνται οι αναγκαίες συνθήκες και πόροι για αποτελεσματικότερη συντήρηση και διατήρηση των στοιχείων της.

Η διεθνής εμπειρία Τελευταία, η κληρονομιά αποκτά αυξανόμενη σημασία όχι μόνο στα ακαδημαϊκά περιοδικά και τις επιστημονικές συναντήσεις αλλά και σε διεθνείς οργανισμούς και σε κυβερνητικούς κύκλους, καθώς και σε προγράμματα πολιτικής τόσο σε εθνικό, όσο και περιφερειακό επίπεδο. Μια έκδοση σταθμός είναι η δημοσίευση από το Brookings Institution το 2005 του «Historic Preservation- A Guide and Review of the Literature». Όμως, η πολιτιστική κληρονομιά αναγνωρίζεται και σε δημοσιεύσεις εθνικών, περιφερειακών αλλά διεθνών οργανισμών, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, ως ένας ισχυρός οικονομικός και κοινωνικός πόρος, ένα αναπτυξιακό εργαλείο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καταλύτης στην οικονομική ανάπτυξη, να ενισχύσει την απασχόληση, να δημιουργήσει εισόδημα, να αναζωογονήσει το κοινωνικό κεφάλαιο στις τοπικές κοινωνίες και να ενδυναμώσει την επιχειρηματικότητα στις τοπικές οικονομίες. Η νέα αυτή προσέγγιση, που αποκτά αυξανόμενη υποστήριξη διεθνώς, αναδεικνύει μεταστροφή από την αντίληψη ότι η συντήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελεί φρένο στην ανάπτυξη και βάρος για τους εθνικούς προϋπολογισμούς,

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΕΡΓΟΣ | 2011

προς μια νέα αντίληψη όπου συντήρηση της κληρονομιάς και οικονομική δραστηριότητα θεωρούνται εταίροι στην αναπτυξιακή διαδικασία. Η κυριαρχούσα πρόβλεψη είναι ότι η πολιτιστική κληρονομιά ως κλάδος της οικονομικής δραστηριότητος θα αυξηθεί θεαματικά στον 21ο αιώνα και θα αποτελέσει το κύριο οικονομικό προϊόν των χωρών, προσδιορίζοντας κατά τον τρόπο αυτό το μέλλον των κοινωνιών και σημαντικό παράγοντα της οικονομικής τους ανταγωνιστικότητας. Σε συνέχεια των ανωτέρω αναφορών, ως λογική συνέχεια έπεται ότι η πολιτιστική κληρονομιά όχι μόνο μπορεί αλλά πρέπει να ενσωματωθεί στην οικονομική και κοινωνική ζωή των κοινωνιών για να επιτευχθεί η ισορροπία μεταξύ διατήρησης και οικονομικής ανάπτυξης που προαναφέρθηκε. Ως εκ τούτου, χρειάζεται ο επαναπροσδιορισμός των πολιτικών για την πολιτιστική κληρονομιά προς περισσότερο πρακτικά ζητήματα και η ένταξή τους σε στρατηγικές ολοκληρωμένης οικονομικής και περιφερειακής ανάπτυξης. Με τον τρόπο αυτό αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά ένα φάσμα προβλημάτων και προκλήσεων οικονομικής, κοινωνικής, περιβαλλοντικής και πολιτιστικής φύσεως και διαμορφώνεται μια ολοκληρωμένη αναπτυξιακή στρατηγική. Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα αυτής της νέας προσέγγισης για την πολιτιστική κληρονομιά ως μοχλού οικονομικής και περιφερειακής ανάπτυξης. Στην Αγγλία, The English Heritage, είναι ο εκτελεστικός οργανισμός για την πολιτιστική κληρονομιά που επεξεργάζεται τη στρατηγική της χώρας. H Έκθεση του «The Power of Place: The Future of the Historic Environment» αναπτύσσει την κυβερνητική στρατηγική για το μέλλον της πολιτιστικής κληρονομιάς στην Αγγλία. Το κεντρικό σημείο της Έκθεσης είναι η αναγνώριση ότι το ιστορικό περιβάλλον αποτελεί σημαντικότατο οικο-

νομικό στοιχείο στη διαμόρφωση της ποιότητας ζωής. Μια άλλη Έκθεση με τίτλο «The Heritage Dividend» εστιάζεται στην οικονομική διάσταση της κληρονομιάς και αναπτύσσει τη συμβολή της στην οικονομική και περιφερειακή ανάπτυξη, την αειφόρο ανάπτυξη, τη δημιουργία απασχόλησης, την τουριστική ανάπτυξη και την αναζωογόνηση των τοπικών κοινωνιών. Στην Ιαπωνία, υπάρχουν πάμπολλα παραδείγματα όπου η συντήρηση της κληρονομιάς και η αστική ανάπτυξη έχουν συζευχθεί αποτελεσματικά. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμη η εμπειρία της Ιαπωνίας στη συνεργασία των τοπικών αρχών με τις τοπικές επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομίας, για παράδειγμα στην πόλη Nagahama. Αυτή η μικρή πόλη των 50.000 κατοίκων που στη δεκαετία του 1980 χαρακτηριζόταν από οικονομική παρακμή μπόρεσε στη δεκαετία του 1990 να

215 ★

επιτύχει την οικονομική της ανασυγκρότηση και αναζωογόνηση μέσα από μια σύμπραξη δημόσιων και ιδιωτικών φορέων με κεντρικό σημείο ένα έργο αναστήλωσης της πολιτιστικής κληρονομιάς και ενθάρρυνσης σχετικών οικονομικών δραστηριοτήτων. Στην Ευρώπη αναφέρθηκαν ήδη ως πόλεις που έχουν επιτυχημένα αναδειχθεί ως πολιτιστικοί προορισμοί, η Ρώμη και η Πράγα. Όμως, ταυτόχρονα υπάρχουν πολλές άλλες πόλεις στην ίδια κατεύθυνση, όπως η Φλωρεντία, η Βενετία, το Παρίσι, και πρόσφατα το Βερολίνο. Όμως, αν και η αναφορά στις μεγάλες αυτές πόλεις γίνεται για λόγους παραδείγματος, υπάρχουν πάμπολλες μικρές πόλεις που έχουν επιτύχει αναγνώριση ως πολιτιστικοί προορισμοί και έχουν αξιοποιήσει οικονομικά την πολιτιστική τους κληρονομιά. ❖

ΠολιτιστικΗ κληρονομιΑ για την ανΑπτυξη ΠρΩτον, η πολιτιστική κληρονομιά έχει οικονομική αξία. Η άρνηση αυτής της πραγματικότητας με προσήλωση σε παρωχημένες αντιλήψεις στερεί τις κοινωνίες από ένα σημαντικό αναπτυξιακό πόρο και ταυτόχρονα οδηγεί σε απαξίωση και καταστροφή της ίδιας της πολιτιστικής κληρονομιάς λόγω αδυναμίας των προϋπολογισμών να φέρουν το χρηματοοικονομικό βάρος της συντήρησης. Δεyτερον, στις σύγχρονες αντιλήψεις για την οικονομική ανάπτυξη η πολιτιστική κληρονομιά αναγνωρίζεται ταυτόχρονα ως ατμομηχανή, αλλά και ως καταλύτης οικονομικής και κοινωνικής

ανάπτυξης. Η πρόκληση είναι η επιτυχής ένταξη της χρήσης της πολιτιστικής κληρονομιάς στο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον με ένα αποτελεσματικό πλαίσιο διαχείρισης της αλλαγής. Τριτον, η διεθνής εμπειρία είναι πλούσια σε παραδείγματα όπου η επιτυχής εφαρμογή της νέας αυτής προσέγγισης στην οικονομική αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς αντέστρεψε την παρακμή και οδήγησε σε οικονομική και κοινωνική ανασυγκρότηση. Ιδιαίτερα σημαντική είναι στο σημείο αυτό η εμπειρία από τη συνεργασία δημοσίων και ιδιωτικών φορέων στον κοινό σκοπό.

216 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Α Σ Φ Α Λ Ε Ι Ε Σ

ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΑΝΤΩΝΑΚΗ | 2011

ΕΛΠΙΔΕΣ για επιλυση των χρονιων προβληματων τησ ασφαλιστικησ αγορασ

217 ★

❦

ΙΣΟΤΙΜΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ

ΑΠΟ ΤΗ Μ Α Ρ Γ Α Ρ Ι Τ Α Α Ν Τ Ω Ν Α Κ Η ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ

Μεγάλα τα περιθώρια ανάπτυξης της ελληνικής ασφαλιστικής αγοράς, αρκεί η Πολιτεία να Α Ν Α Γ Ν Ω Ρ Ι Σ Ε Ι τις δυνατότητες που υπάρχουν για Ι Σ Ο Τ Ι Μ Η Σ Υ Μ Μ Ε Τ Ο Χ Η στον 2ο πυλώνα, των επαγγελματικών ταμείων, την ανάπτυξη ειδικών συνταξιοδοτικών προγραμμάτων του 3ου πυλώνα. Όλα αυτά φυσικά, με αυστηρή Ε Π Ο Π Τ Ε Ι Α και Δ Ι Α Φ Α Ν Ε Ι Α που θα διασφαλίζει τα συμφέροντα των πολιτών.

218 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΠΡ ΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Α Σ Φ Α Λ Ε Ι Ε Σ

“Σhμερα που το πλαίσιο λειτουργίας του ασφαλιστικού κλάδου διέπεται πλέον από αυστηρότατους κανόνες και αυστηρή εποπτεία, η ιδιωτική ασφάλιση είναι σε θέση να διεκδικήσει τον ρόλο που της αναλογεί στην κοινωνικοοικονομική ζωή του τόπου, όπως άλλωστε ισχύει σε όλες τις ανεπτυγμένες κοινωνίες και οικονομίες.”

Το 2010 ήταν μια πολύ δύσκολη χρονιά για όλον τον κόσμο και ίσως πιο δύσκολη για την Ελλάδα. Κύριο χαρακτηριστικό του έτους που έκλεισε ήταν η επίδραση της οικονομικής κρίσης, η βαθιά ύφεση, η ανοδική τάση της ανεργίας και η επιβράδυνση της ανάπτυξης. Η χώρα βρίσκεται σε μια περίοδο διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που στόχο έχουν την αλλαγή παγιωμένων καταστάσεων και την αντιμετώπιση χρονιζόντων προβλημάτων που την κρατούν πίσω. Η κυβέρνηση προχωρεί σε επώδυνες αλλαγές μεταξύ των οποίων ο σημαντικός περιορισμός των παροχών του κοινωνικού κράτους και των εργασιακών δικαιωμάτων. Στόχος είναι να μπει η Ελλάδα σε μια τροχιά βιώσιμης ανάπτυξης. Σε αυτό το κλίμα αλλαγών ο ασφαλιστικός κλάδος ως ένα ζωντανό κομμάτι της κοινωνίας και της οικονομίας δε μπορεί φυσικά να παραμείνει αμέτοχος. Πράγματι, η αγορά επηρεάστηκε κυρίως από την πτώση της αξίας των επενδύσεων (αποτιμήσεις μετοχών, ομολόγων ελληνικού δημοσίου, ακινήτων κ.λπ.) αλλά και τη γενικότερη ύφεση που επηρεάζει τη ανάπτυξη του κλάδου. Η περίοδος αυτή είναι καθοριστική για τον ασφαλιστική αγορά. Μια σειρά από ανακατατάξεις πραγματοποιούνται μέσα στον ίδιο τον κλάδο ο οποίος κατά το παρελθόν ταλαιπωρήθηκε έντονα από ελλιπή εποπτεία που οδήγησε σε ανακλήσεις αδειών λειτουργίας ασφαλιστικών επιχειρήσεων με τα συνακόλουθα σοβαρά προβλήματα. Τις ελλείψεις και αστοχίες του παρελθόντος χρεώθηκαν οι ασφαλισμένοι αλλά και οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις.

Η αφερεγγυότητα των λίγων έπεσε στις πλάτες των πολλών. Όμως, τώρα το τοπίο αλλάζει. Μια σειρά από κεφαλαιώδους σημασίας αλλαγές οδηγούν τον κλάδο σε μια νέα εποχή. Ήδη από την 1η Δεκεμβρίου 2010 η εποπτεία της ασφαλιστικής αγοράς άλλαξε χέρια και ανατέθηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ). Η ΤτΕ είναι ένας αξιόπιστος φορέας που πιστεύουμε ότι με το έργο του θα συμβάλλει καθοριστικά στην απομάκρυνση του κλάδου από τα κακώς κείμενα του παρελθόντος και την ενίσχυση της εμπιστοσύνης του κοινού. Παράλληλα, το 2011 μας φέρνει ένα βήμα πιο κοντά στην εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Οδηγίας Solvency II. Πρόκειται για μια Οδηγία που αλλάζει άρδην το θεσμικό πλαίσιο του ασφαλιστικού κλάδου και ανεβάζει ψηλά τον πήχυ των απαιτήσεων. Ήδη οι ασφαλιστικές εταιρίες βρίσκονται σε τροχιά προετοιμασίας για τις σημαντικές αλλαγές που θα πραγματοποιηθούν τόσο στον τρόπο υπολογισμού της κεφαλαιακής τους επάρκειας όσο και στην ίδια τη λειτουργία τους. Το Solvency II επιβάλλει ριζική αναθεώρηση στον τρόπο αντιμετώπισης της φερεγγυότητας καθώς λαμβάνει υπόψη μια σειρά από πιθανούς κινδύνους στον υπολογισμό των κεφαλαίων της ασφαλιστικής επιχείρησης. Επιπλέον επιβάλλει ποιοτικές αλλαγές που αναφέρονται στην εταιρική διακυβέρνηση, δηλαδή στη λειτουργία και τις διαδικασίες της επιχείρησης. Η εφαρμογή του Solvency II θα απαιτήσει κόπο και κόστος προσαρμογής για τις ασφαλιστικές εταιρίες αλλά θα συμβάλλει στην αξιοπιστία του ασφαλιστικού κλάδου και στην απο-

ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΑΝΤΩΝΑΚΗ | 2011

ΕΛΠΙΔΕΣ για επιλυση των χρονιων προβληματων τησ ασφαλιστικησ αγορασ

τελεσματική προστασία του καταναλωτή. Τώρα που το πλαίσιο λειτουργίας του ασφαλιστικού κλάδου διέπεται πλέον από αυστηρότατους κανόνες και αυστηρή εποπτεία η Ιδιωτική Ασφάλιση είναι σε θέση να διεκδικήσει τον ρόλο που της αναλογεί στην κοινωνικοοικονομική ζωή του τόπου, όπως άλλωστε ισχύει σε όλες τις ανεπτυγμένες κοινωνίες και οικονομίες. Οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις έχουν κάθε λόγο να ζητούν από την Πολιτεία να αναγνωρίσει τον ρόλο τους στους τομείς των συντάξεων και της υγείας. Στους τομείς αυτούς η Ιδιωτική Ασφάλιση δρα συμπληρωματικά προς την Κοινωνική. Όπως είναι γνωστό μια σειρά από παράγοντες έχουν οδηγήσει σε σημαντικό περιορισμό των παροχών από την Κοινωνική Ασφάλιση. Οι δραματικές δημογραφικές αλλαγές (αύξηση προσδόκιμου ζωής και μείωση των γεννήσεων) σε συνδυασμό με τα μεγάλα ποσοστά ανεργίας και την επίδραση της οικονομικής κρίσης δημιουργούν την ανάγκη για ένα μικτό συνταξιοδοτικό σύστημα με βάση την Κοινωνική Ασφάλιση και τη συμπλήρωση από την ιδιωτική. Ο πολίτης δε μπορεί πλέον να βασίζεται αποκλειστικά στις παροχές του κράτους αλλά καλείται να αναπτύξει ατομική πρωτοβουλία για πρόσθετη συνταξιοδοτική αποταμίευση. Ο ασφαλιστικός κλάδος έχει την πρόθεση αλλά και διαθέτει παράλληλα την απαραίτητη τεχνογνωσία δεκαετιών, προκειμένου να συμμετάσχει ενεργά με συγκεκριμένες προτάσεις, που βασίζονται στην Ευρωπαϊκή εμπειρία, στον σχεδιασμό ενός ασφα-

λιστικού συστήματος πιο πλουραλιστικού που δεν θα περιορίζεται μόνο στην Κοινωνική Ασφάλιση αλλά θα περιλαμβάνει και συμπληρωματικά σχήματα συνταξιοδότησης. Το ζητούμενο είναι η εγκαθίδρυση ενός πλαισίου συνεργασίας μεταξύ Πολιτείας και ασφαλιστικής αγοράς που θα θεμελιώσει την ανάπτυξη της ασφαλιστικής

“Το ζητοΥμενο ειναι η εγκαθίδρυση ενός πλαισίου συνεργασίας μεταξύ Πολιτείας και ασφαλιστικής αγοράς που θα θεμελιώσει την ανάπτυξη της ασφαλιστικής αγοράς οδηγώντας σε μία ωφέλιμη λύση για τον πολίτη. Μία λύση που θα περιλαμβάνει φορολογικά κίνητρα που θα κάνουν ελκυστικά τα προγράμματα σύνταξης και υγείας στους καταναλωτές.”

219 ★

αγοράς οδηγώντας σε μία ωφέλιμη λύση για τον πολίτη. Η συνεργασία στο ασφαλιστικό αφορά την έναρξη διαλόγου για την ισότιμη συμμετοχή των ασφαλιστικών εταιριών στο 2ο πυλώνα (Επαγγελματικά Ταμεία), την ανάπτυξη ειδικών συνταξιοδοτικών προγραμμάτων (3ος πυλώνας) και τον έλεγχο του κόστους και των δαπανών στον Κλάδο Υγείας. Επίσης οφείλει να περιλαμβάνει φορολογικά κίνητρα που θα κάνουν ελκυστικά τα προγράμματα σύνταξης και υγείας στους καταναλωτές και φυσικά να προϋποθέτει αυστηρή εποπτεία και διαφάνεια που θα εξασφαλίζουν την προστασία τους. Είναι γεγονός πως η ελληνική ασφαλιστική αγορά υστερεί σε ανάπτυξη σε σχέση με τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές. Για να αντιληφθεί κανείς τη διαφορά αρκεί να λάβει υπόψη του ότι το ποσοστό ασφαλίστρων επί του ΑΕΠ στην Ελλάδα κυμαίνεται στο 2,2%, ενώ το μέσο ευρωπαϊκό περίπου στο 8,5% του ΑΕΠ. Στην Ελλάδα ξοδεύουμε περίπου 222 ευρώ για ασφάλιση ζωής ενώ στην Ευρώπη ο μέσος όρος αγγίζει τα 1.250 ευρώ! Παρόλ’ αυτά, η υστέρηση αυτή σε συνδυασμό με τις νέες εξελίξεις στον κλάδο επιτρέπει σημαντική προοπτική ανάπτυξης για την ασφαλιστική αγορά στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια μέσω μιας ολοκληρωμένης πολιτικής του κράτους για την ιδιωτική ασφάλιση. Η ασφαλιστική αγορά θα συνεχίσει να εργάζεται με επιμονή ώστε να αντεπεξέλθει επάξια στις προκλήσεις της νέας εποχής, προσφέροντας στους ασφαλισμένους τη στήριξη που χρειάζονται στις δύσκολες στιγμές τους. ❖

220 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΚΡΙΣΗ – Α ΞΙΕ Σ ΚΑΙ ΗΓ Ε ΣΙΑ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΟΥΡΑΝΤΑΣ | 2011

ΟΙ ΗΓΕΤΕΣ ΚΑΘΟΔΗΓΟΥΝ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ, Ή ΚΑΘΕ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΕΧΕΙ ΤΟΥΣ ΗΓΕΤΕΣ ΠΟΥ ΤHΣ ΑΞΙΖΟΥΝ; ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ

221 ★

Η οικονομικη κρισh

oi κοινωνικες αντιστaσεις

kai οι ηγeτες χωρiς αξiες Η οικονομική κρίση σε παγκόσμιο αλλά και ε θ ν ι κ ο ε π ι π ε δ Ο ήταν το σύμπτωμα της κρίσης αξιών σε επίπεδο ηγεσίας. Η ριζική αντιμετώπισή της π ρ ο ϋ π ο θ Ε τ ε ι ηγεσίες που θα καθιερώσουν ένα νέο ιδεολογικό πρότυπο στην οργάνωση της οικονομίας, στο μοντέλο κατανάλωσης, στη λειτουργία της δ η μ ο κ ρ α τ Ι α Σ και των θεσμών. Ασφαλώς, αυτές οι ηγεσίες στα πλαίσια της δημοκρατίας αποτελούν επιλογή και δ ι ε κ δ Ι κ ηση του κάθε π ο λ Ι τ η . Όπως επιλογή μας είναι να αποδεχθούμε ή να μην αποδεχθούμε τις αξίες αυτές και να τις κάνουμε πυξίδα των πολιτικών επιλογών και της συμπεριφοράς μας.

Αϊνστάιν μας έμαθε ότι το σωστά ορισμένο πρόβλημα είναι κατά το ήμισυ λυμένο. Συνεπώς, η αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης σε παγκόσμιο και σε εθνικό επίπεδο απαιτεί τη βαθιά κατανόηση και τον σωστό ορισμό του προβλήματος. Αυτό προϋποθέτει, πρώτον, τη συστημική προσέγγιση, με την έννοια ότι ο κόσμος όπως και μια χώρα δεν αποτελούν αθροίσματα παραμέτρων ή μερών (π.χ. οικονομία, κοινωνία, τεχνολογία, πολιτισμός) αλλά

ολότητες αποτελούμενες από επιμέρους υποσυστήματα ή μέρη που βρίσκονται σε δυναμική αλληλεπίδραση μεταξύ τους, με αποτέλεσμα να δημιουργούν φαύλους ή ενάρετους κύκλους. Αν αυτό είναι αλήθεια, τότε η κατανόηση και ο ορισμός του προβλήματος της οικονομικής κρίσης ως σύμπτωμα του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος απαιτεί την πλήρη ανάλυση της αλυσίδας αιτίου-αιτιατού ή αποτελέσματος (cause effect analysis), ούτως ώστε να φθάσουμε στον πυρήνα του προβλήματος (the core of the problem) ή

ΑΠΟ ΤΟΝ Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Μ Π Ο Υ Ρ Α Ν Τ Α ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ, ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΜΑΝΑΤΖΕΜΕΝΤ ΚΑΙ ΗΓΕΣΙΑΣ & Δ/ΝΤΗ ΤΟΥ EXECUTIVE MBA ΣΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

222 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΚΡΙΣΗ – Α ΞΙΕ Σ ΚΑΙ ΗΓ Ε ΣΙΑ

“Το σαθρο και επικίνδυνο αξιακό σύστημα που κυριάρχησε στις ηγεσίες ήταν φυσικό να διαχυθεί και στους πολίτες αφού οι ηγέτες αποτελούν πρότυπο–παράδειγμα και διαθέτουν τη δύναμη ελέγχου των μηχανισμών διαμόρφωσης των αξιών και της κουλτούρας των πολιτών”.

στη ρίζα του κακού σύμφωνα με την πολύ καλή ελληνική έκφραση. Με βάση αυτή την ορθολογική σκέψη, είναι φανερό ότι η παγκόσμια οικονομική κρίση αποτελεί ένα σύμπτωμα και τα αίτια της συνδέονται με τη δυναμική του καπιταλιστικού συστήματος, όπως και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της οικονομικής κρίσης της χώρας μας αποτελούν σύμπτωμα ή συνέπεια όχι μόνο των επιρροών του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος αλλά και εθνικών αιτιών. Είναι προφανές ότι η παγκόσμια οικονομική κρίση που βιώνουμε είναι αποτέλεσμα της κακής λειτουργίας των υφιστάμενων θεσμών όπως οι χρηματαγορές, το χρηματοπιστωτικό σύστημα, οι αγορές, οι επιχειρήσεις, τα κράτη, οι κυβερνήσεις και οι άλλοι θεσμοί της δημοκρατίας, οι εθνικοί και παγκόσμιοι ρυθμιστικοί, ελεγκτικοί μηχανισμοί κλπ. Όμως γιατί; Ποια είναι τα αίτια αυτής της κακής λειτουργίας ή του ελλείμματος των θεσμών που επέτρεψαν τις παγκόσμιες πυραμίδες, τις φούσκες, την καταστροφή του περιβάλλοντος, τη συγκέντρωση του πλούτου, τη δικτατορία των χρηματαγορών πάνω στην πραγματική οικονομία και την υγιή επιχειρηματικότητα, τη διαφθορά, τη διαπλοκή που οδηγούν σε φαύλους κύκλους και στις οικονομικές κρίσεις; Ποια είναι τα αίτια που η χώρα μας έφθασε στην χρεοκοπία λόγω των τεράστιων ελλειμμάτων, του τεράστιου και αναποτελεσματικού κράτους, της έλλειψης ανταγωνιστικότητας, της φοροδιαφυγής, της διαφθοράς, της κρατικοδίαιτης επιχειρηματικότητας, της κατασπατάλησης των κοινοτικών πόρων και των δανείων στην κατανάλωση; Προφανώς, τα βασικά αίτια όλων αυτών των συμπτωμάτων είναι οι αποφάσεις και οι πρακτικές των όσων έχουν τη δύναμη και την εξουσία, άρα και την ευθύνη, της ύπαρξης και της λειτουργίας των θεσμών, της διαχείρισης των συμφερόντων, της οικονομικής ανάπτυξης της κοινωνικής συ-

νοχής, της δικαιοσύνης και της προόδου. Στα πλαίσια της δημοκρατίας, η πολιτική και η οικονομική ελίτ ή ηγεσία, καθορίζει σε σημαντικό βαθμό το «είναι» και το «γίγνεσθαι» της κοινωνίας και της οικονομίας. Αν αυτό μέχρι στιγμής είναι περίπου αλήθεια, τότε το επόμενο ερώτημα είναι: Γιατί; Ποιά είναι η αιτία που οι σημερινές ελίτ ή ηγεσίες αντί να εξασφαλίζουν τους θεσμούς και τις πολιτικές που οδηγούν σε πρόοδο αφήνουν τα πράγματα να εξελίσσονται αρνητικά για την οικονομία, την κοινωνία, το περιβάλλον και την ευημερία; Τα πιθανά αίτια είναι δύο: είτε δεν θέλουν είτε δεν μπορούν. Προφανώς, δεν μπορώ να θεωρήσω ότι οι ηγεσίες πάσχουν από έλλειψη γνώσης και ικανότητας αφού ακόμη και αν αυτό συμβαίνει, έχουν τη δύναμη να συμβουλευτούν και να υποστηριχθούν από τους ειδικούς και να χρησιμοποιήσουν χιλιάδες έμπειρα και ικανά στελέχη σε οποιοδήποτε τομέα σχεδιασμού και υλοποίησης πολιτικών ή διοίκησης των οργανισμών. Συνεπώς, η λογική αιτία ή εξήγηση είναι «το θέλω», δηλαδή, η βούληση των ηγεσιών.

Το έλλειμμα αξιών Πράγματι με βάση αυτή την ανάλυση η θεμελιώδης αίτια ή η ρίζα του κακού είναι η ελλιπής βούληση των ηγεσιών που προκύπτει από ένα τεράστιο έλλειμμα αξιών. Στο πρόσφατο βιβλίο μου «Επί σκηνής χωρίς πρόβα» αναλύω διεξοδικά το πώς οι αξίες προσδιορίζουν τις επιλογές, τις προτεραιότητες, το τι είναι σωστό και το τι είναι λάθος, το τι είναι δίκαιο και το τι είναι άδικο, τι είναι κατάλληλο και τι ακατάλληλο. Οι αξίες μας προσδιορίζουν το πώς πρέπει, το τι επιθυμούμε ή το πώς προτιμούμε να είναι τα πράγματα, οι καταστάσεις, οι συμπεριφορές, οι σχέσεις, ο εαυτός μας, οι άνθρωποι, η κοινωνία, η οικονομία, οι θεσμοί, το περιβάλλον, ο

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΟΥΡΑΝΤΑΣ | 2011

κόσμος, η ζωή μας. Σύμφωνα με αυτά τα δεδομένα, οι αποφάσεις και οι πρακτικές των πολιτικών και οικονομικών ηγεσιών σε παγκόσμιο επίπεδο και πολύ περισσότερο στη χώρα μας που οδήγησαν στην οικονομική κρίση, και κατά τη γνώμη μου, και στην πολιτική και κοινωνική κρίση, αποτελούν συμπτώματα που έχουν ως αίτια ένα τεράστιο έλλειμμα αξιών. Παρά τις όποιες εξαιρέσεις, στις πολιτικές και στις οικονομικές ηγεσίες τις τελευταίες δεκαετίες, αντί για την αξία της ακεραιότητας με την έννοια της ειλικρίνειας, της εντιμότητας, της διαφάνειας, της τήρησης των υποσχέσεων, της συνέπειας λόγου και πράξεων (walk the talk), της ανάληψης των ευθυνών, κυριάρχησαν οι αξίες της ανεντιμότητας, του ψέματος, της εξαπάτησης, της πονηριάς και της ανευθυνότητας. Αντί για την αξία της φρόνησης με την αριστοτελική έννοια του λογικού ορθολογισμού (αποδοτικότητα – αποτελεσματικότητα), του ηθικού και του πολιτικού ορθολογισμού (κοινό καλό), κυριάρχησαν οι αξίες του ατομικού συμφέροντος, του «κερδίζω – χάνεις», της απληστίας, της αρπαχτής, του εύκολου πλουτισμού, της αναξιοκρατίας και της σπατάλης. Αντί για την αξία της δικαιοσύνης με την έννοια «ίσες ευκαιρίες, ίσες συνεισφορές, ίσες ανταμοιβές» κυριάρχησε η αξία της διαπλοκής, της ανισότητας, της αδικίας, του δαρβινισμού. Αντί για την αξία της ελευθερίας των επιλογών και της δημοκρατίας, κυριάρχησε η αξία της συγκέντρωσης της δύναμης και της εξουσίας, της χειραγώγησης της σκέψης, των προσδοκιών και του κλίματος μέσω του πολιτικού μάρκετινγκ και της προπαγάνδας. Αντί της αξίας των «πνευματικών και ψυχικών αγαθών», κυριάρχησε η αξία των υλικών αγαθών, της συγκέντρωσης πλούτου, του καταναλωτισμού και της πρόσκαιρης ευμάρειας. Αντί για την αξία του μακροπρόθεσμου και του μέλλοντος, κυριάρχησε η αξία του βραχυ-

πρόθεσμου και του σήμερα. Αντί για την αξία του «εμείς», της συναίνεσης, της συνεργασίας και της συνέργειας, κυριάρχησαν οι αξίες του «εγώ», του συμβιβασμού, της αντιπαλότητας και του «χάνω–χάνεις». Αντί για την αξία της ταπεινότητας (humility), κυριάρχησε η αξία της αλαζονείας. Αντί για την αξία της αριστοκρατίας,

“Δεν μπορω να θεωρήσω ότι οι ηγεσίες πάσχουν από έλλειψη γνώσης και ικανότητας αφού ακόμη και αν αυτό συμβαίνει, έχουν τη δύναμη να συμβουλευτούν και να υποστηριχθούν από τους ειδικούς και να χρησιμοποιήσουν χιλιάδες έμπειρα και ικανά στελέχη σε οποιοδήποτε τομέα σχεδιασμού και υλοποίησης πολιτικών ή διοίκησης των οργανισμών. Συνεπώς, η λογική αιτία ή εξήγηση είναι «το θέλω», δηλαδή η βούληση των ηγεσιών.”

223 ★

κυριάρχησε η αξία της μετριότητας. Αυτό το σαθρό και επικίνδυνο αξιακό σύστημα που κυριάρχησε στις ηγεσίες ήταν φυσικό να διαχυθεί και στους πολίτες αφού οι ηγέτες αποτελούν πρότυπο – παράδειγμα και διαθέτουν τη δύναμη ελέγχου των μηχανισμών διαμόρφωσης των αξιών και της κουλτούρας των πολιτών. Για παράδειγμα τα σλόγκαν του Α. Παπανδρέου «Τσοβόλα δώστα όλα» και «είπαμε να πάρει ένα δωράκι αλλά όχι τόσα πολλά» έχουν χαραχθεί βαθειά στη μνήμη μας και έχουν επηρεάσει αρκετά τις αξίες ενός μεγάλου ποσοστού από εμάς. Σύμφωνα με τα όσα συνοπτικά ανέφερα, ελπίζω να έχει γίνει κατανοητό ότι η οικονομική κρίση σε παγκόσμιο αλλά και σε εθνικό επίπεδο αποτελεί το σύμπτωμα που έχει ως αιτία την κρίση αξιών, δηλαδή, την ιδεολογική κρίση η οποία με τη σειρά της συνεπάγεται και την πολιτική κρίση. Αυτό σημαίνει ότι η ριζική αντιμετώπισή της προϋποθέτει ηγεσίες που θα συλλάβουν, θα εμπνεύσουν μέσω ενός οράματος για ένα καλύτερο κόσμο και θα καθιερώσουν μια παγκόσμια ηθική και ένα νέο ιδεολογικό πρότυπο στην οργάνωση της οικονομίας, στο μοντέλο κατανάλωσης, στις σχέσεις μεταξύ των κρατών, στον πολιτισμό και στη λειτουργία της δημοκρατίας και των θεσμών σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Ασφαλώς, αυτές οι ηγεσίες στα πλαίσια της δημοκρατίας αποτελούν επιλογή και διεκδίκηση του κάθε πολίτη. Όπως επιλογή μας είναι να αποδεχθούμε ή να μην αποδεχθούμε τις αξίες που προανέφερα, να τις κάνουμε πυξίδα των πολιτικών επιλογών και της συμπεριφοράς μας ως πολίτες, ως εργαζόμενοι, ως επιχειρηματίες, ως διανοούμενοι, ως δάσκαλοι, ως γονείς και να αγωνιστούμε για αυτές, αν θέλουμε ένα καλύτερο, πιο ανθρώπινο κόσμο για μας και τις μελλοντικές γενιές. ❖

follow link

ΕΚ∆ΟΣΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟ, 1ος -2ος

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

ΜΑΡΤΙΟΣ

ΕΠΙΛΟΓΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟ, 3ος -4ος

ΑΠΡΙΛΙΟΣ

ΜΑΪΟΣ

ΕΠΙΛΟΓΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟ, 5ος -6ος

ΙΟΥΝΙΟΣ

ΕΠΙΛΟΓΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟ, 7ος -8ος

ΙΟΥΛΙΟΣ

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ

ΕΠΙΛΟΓΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟ, 9ος -10ος

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ

ΕΠΙΛΟΓΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟ, 11ος -12ος

∆ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

∆είτε πληροφορίες για την ΕΠΙΛΟΓΗ και τις ετήσιες εκδόσεις της ALLMEDIA στο δικτυακό τόπο www.epilogimag.gr

ΕΤΑΙΡΕΙΑ: ΠΑΡΑΛΗΠΤΗΣ: ΤΗΛΕΦΩΝΟ:

ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ: FAX:

E-MAIL:

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ:

ΥΠΟΓΡΑΦΗ:

ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΜΕ ΕΠΙΛΕΞΤΕ

 ΝΑ ΣΤΑΛΕΙ ΕΙΣΠΡΑΚΤΟΡΑΣ (για την περιοχή της Αθήνας)  ΘΑ ΠΕΡΑΣΩ ΑΠΟ ΤΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΣΑΣ  ΧΡΕΩΣΤΕ ΤΗΝ ΚΑΡΤΑ VISA

Αριθμος Κάρτας: ............................................

Ετήσια

Διετής

88 €

160 €

125 €

225 €

48 €

88 €

* Επίσης: Ν.Π.Δ.Δ. - Οργανισμοί - Πρεσβείες - Βιομηχανικά & Επιχειρηματικά Συγκροτήματα

Συδρομή Εξωτερικού

165 €

275 €

Συνδρομή φοιτητών εξωτερικού (αποστολή φοιτητικής ταυτότητας)

115 €

185 €

Στις τιμές περιλαμβάνεται Φ.Π.Α. 5% ΓΝΩΣΗ • ΕΠΕΝ∆ΥΣΗ • ΑΝΑΠΤΥΞΗ • ΑΞΙΑ • KNOWLEDGE • INVES

TMENT • DEVELOPMENT VALUE ΓΝΩΣΗ • ΕΠΕΝ∆ΥΣΗ • ΑΝΑ

Θεοφάνους 19-21, 115 23 Αθήνα τηλ.: 210 64 23 688, fax: 210 64 24 850 e-mail: sindromes@allmedia.gr

ΓΝΩΣΗ • ΕΠΕΝ∆ΥΣΗ • ΑΝΑΠΤΥΞΗ • ΑΞΙΑ • KNOWLEDGE • INVES

follow link

ΘΕΣΜΟΙ • ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ • AΝΑΠΤ YΞΗ

ISSN 1105-252X

ΤΑΣΕΙΣ 2011

ΕΤΗΣΙΑ ΕΚ∆ΟΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟΥ ΕΠΙΛΟΓΗ • ΜΑΡΤΙΟΣ 2011 • 28o ΕΤΟΣ

follow link