ΕΠΑΘΛΟ τεύχος 119 by Epathlo Publications

119

Βάλια Κάλντα Νεμέα Μακρόνησος

2018 - V

4,00 € ∅ www.epathlo.gr

Μονοπάτια στον Λούσιο ∅ Όαση Σίουα ∅ Ρόδι Ερμιόνης

ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΩΝ

ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΗΛΕΧΕΙΡΙΣΤΗΡΙΑ ΜΟΤΕΡ

ΖΗΤΟ ΑΝΤΙΠ ΥΝΤΑΙ ΡΟ ΣΕ ΟΛ ΣΩΠΟΙ ΗΤ ΕΛΛΑ ΗΝ ∆Α

1ο χλµ Άργους-Ν. Κίου, Άργος Τηλ. 27510 23866 - 27510 66001 • Fax. 27510 22676 • Κιν. 6986099738, 6970605399

www.motercontrol.com

Το Νο1 ΚΤΕΟ στον Νομό Αργολίδας

Καλέστε τώρα και επωφεληθείτε από τις ειδικές μας προσφορές

25€

45€

50€

10€

έως 3.5 τόνων

9 11

Νέα, προτάσεις, οικολογία, πολιτισμός

Βάλια Κάλντα

Νεμέα

Στην κοιλάδα της μύησης Οινοτουρισμός και αρχαιότητες

Μακρόνησος

Κι εσύ, «Ελένη...»

Μονοπάτια στον Λούσιο

Πορεία ασκητική

Όαση Σίουα

70 28

Ατζέντα

Αντί επάθλου

Στα χνάρια του βασιλιά Αλέξανδρου

Γευστικές διαδρομές

Ρόδι Ερμιόνης - Γλυκό, ζουμερό και πολύτιμο για την υγεία μας Συνταγές: - Πατατοσαλάτα με ρόδι - Ριζότο με ρόδι, λικέρ και πετιμέζι ροδιού

Αναδρομές

Τα «Σκαθάρια» στην Αράχωβα Η ιστορία μιας φωτογραφίας

Εικόνες ζωής

40 Εξώφυλλο: Βάλια Κάλντα Θάλεια Νουάρου

Ιδιοκτήτρια-εκδότρια: Γεωργία Ντόκου Αρχισυνταξία - photo editing: Θάλεια Νουάρου Δημιουργικό: Γιάννης Σουλτανίδης www.positive.net.gr Εκτύπωση: ΠΟΛΥΓΡΑΦΟΣ PRESS Τηλ: 210 2386250 Διαφήμιση: Γεωργία Ντόκου Δημήτριος Σελλής www.airon.gr 6 | www.epathlo.gr

Συντακτική ομάδα: Ιωάννα Βενιέρη, Νίκος Γαλάνης, Αναστασία Γεώργα, Όλγα Ιωαννίδη, Χρήστος Κανατάς, Νίνα Κουλετάκη, Μάρω Κουρή, Θάλεια Νουάρου, Αλεξία Τούλιου Επιμέλεια κειμένων - διορθώσεις: Συλβί Ρηγοπούλου Σ’ αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν οι φωτογράφοι: Ιωάννα Βενιέρη, Χρήστος Κανατάς, Μάρω Κουρή, Θάλεια Νουάρου, Γιώργος Ξυπολιάς, Γιάννης Σαπνάς, Αλεξία Τούλιου, Νίκος Υφαντής

Επεξεργασία εικόνας: Γιάννης Πουλημένος ΕΔΡΑ: Μιδέας 5, 21055, Αγία Τριάδα Αργολίδας Τηλ.2752045095, 99700 • Fax. 2752045096 e-mail: info@epathlo.gr ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ετήσιες) Ιδιωτών: 20,00 € Επιχειρήσεων - Νομικών προσώπων Εξωτερικού: 50,00 € | Ο.Τ.Α.: 65,00 € Εθνική Τράπεζα: 427 / 00523295 Πειραιώς: 5500018321433 Συνδρομές: Φρόσω Αγγελοπούλου, Γιώτα Μπούνου

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ // Κωδ. ΕΛΤΑ: 5167 Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ύλης του περιοδικού χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη.

ε κομβικό σημείο ανάμεσα σε Μυκήνες, Άργος και Νεμέα καλλιεργούνται σε υψόμετρο 550μ. οι αμπελώνες της οικογένειας Σπύρου Φράγκου. Σε μια περιοχή γεμάτη πλαγιές, γνωστή για τα στραγγερά εδάφη της, παλιές και νέες ποικιλίες δίνουν στην ελληνική και διεθνή αγορά εκλεκτούς οίνους της οινοποιητικής ζώνης Π.Ο.Π Νεμέα. Μοσχοφίλερο, Αγιωργήτικο, Μαλαγουζιά, Ασύρτικο από τόπους αρχαίους, γνωστούς από τα Ομηρικά Έπη, τους μύθους και τις τραγωδίες των αρχαίων ποιητών. Το οινοποιείο δημιουργήθηκε το 1965 στο

Μαλαντρένι Αργολίδας όπου λειτουργούσε παραδοσιακά για 42 χρόνια. Το 2007 η εμπειρία συνάντησε την τεχνολογία. Το οινοποιείο εκσυγχρονίστηκε και οικοδομήθηκε εκ νέου σε χώρο 6.000 τ.μ. Μέσα στο νέο υπερσύγχρονο κτίριο έκτασης 2.000 τ.μ υπάρχουν οι δεξαμενές, τα πιεστήρια, τα εμφιαλωτήρια, το οινολογικό εργαστήριο και το υπόγειο κελάρι παλαίωσης με τα δρύινα βαρέλια. Η κατασκευή έγινε σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα και διαθέτει όλες τις πιστοποιήσεις για τη διασφάλιση της ποιότητας των προϊόντων.

Θάλεια Νουάρου

έρες που στενεύουν νωρίς – φθινοπωρινό ταξίδι στη θάλασσα, φθινοπωρινό ταξίδι στο βουνό, την έρημο, την ιστορία μας... Δεν είναι που μου λείψαν τα ταξίδια, είναι που μου γίνανε ανάγκη ουσιαστική, σαν ένα είδος σωτηρίας. Στη Σκοτία, διαβάζω, οι γιατροί ξεκίνησαν να συνταγογραφούν… ταξίδια αντί για φάρμακα, πεζοπορίες, περίπατους και δραστηριότητες στη φύση: Περπατήστε στον Λούσιο, τη Βάλια Κάλντα, ένα αρχαίο μονοπάτι, κάντε river trekking, παρατηρήστε λουλούδια, κουτάβια, σαύρες και πουλιά, μαζέψτε κράνα και μανιτάρια, σκαρφαλώστε σε έναν βράχο, ανεβείτε σε μια κορφή… Η φύση είναι γιατρός, παρηγορεί κι ανακουφίζει. Έρευνες έχουν αποδείξει πως η επαφή μαζί της χαλαρώνει του μυς του προσώπου και τονώνει τα συναισθήματα προσφέροντας χαρά και ικανοποίηση – ακριβώς όπως η σωματική άσκηση και το παιχνίδι, η επαφή με τα ζώα και τα παιδιά… «Μιάμισης ώρας καθημερινή δραστηριότητα στη φύση αρκεί για να μειώσει το στρες, την κατάθλιψη, την επιθετικότητα, να περιορίσει τον πόνο και να δυναμώσει το ανοσοποιητικό». Η χώρα μας προσφέρεται για ατέλειωτες βόλτες στη φύση – θάλασσα παντού, βράχοι, φαράγγια, δάση γεμάτα ξέφωτα, ηλιοφάνεια σχεδόν ολόκληρο τον χρόνο. Διαθέτει δέκα Εθνικούς Δρυμούς: 840.000 στρέμματα δασικής έκτασης με σπάνιους γεωμορφολογικούς σχηματισμούς, λιβάδια, λίμνες, ποτάμια, παραδοσιακούς οικισμούς, ιστορικά και αρχαιολογικά ευρήματα. Γιατί εμείς επιλέγουμε τη στενότητα – την κυριολεκτική στεναχώρια; Ίσως, όπως γράφει ο Ρίτσος, για να προστατευτούμε από το ίδιο μας το απέραντο… Στο τελευταίο μου ταξίδι στον Δρυμό της Βόρειας Πίνδου, ήρθα κοντά σ’ αυτό το υπερβατικό μεγαλείο της φύσης, την ομορφιά και το σκοτάδι της. Και μόνο παρατηρώντας την έρχεσαι πιο κοντά με τη σοφία της – τις μεγάλες αλήθειες της ζωής. Είμαστε βλέπεις φτιαγμένοι από το ίδιο υλικό. Και κάπως έτσι κατανοείς το εφήμερο, τη μηδαμινότητά σου, μα και την αναγκαιότητα, τη συμμετοχή σου στη συνέχεια. Συνειδητοποιείς πως ελάχιστα έχουν σημασία... Να ζούμε όμορφα, με ουσία, να χτίζουμε γέφυρες, να γκρεμίζουμε τοίχους, να πατάμε γερά, να πετάμε κάθε φορά λίγο ψηλότερα, να νοιαζόμαστε, να προσφέρουμε, να γελάμε, να ταξιδεύουμε περισσότερο... Το ταξίδι είναι χώρος με άπειρες διαστάσεις. Γι’ αυτό καμιά φορά το θεωρούμε πολυτέλεια, όμως δεν είναι. Όπως πολυτέλεια δεν είναι ένα θέατρο, μια προβολή, μια συναυλία, ένα καλομαγειρεμένο φαγητό, μια συνάντηση – οτιδήποτε μοιράζεται, δίνει ψυχή απ’ την ψυχή του. – Κοίτα να μη χανόμαστε... Πολυτέλεια ίσως να ’ναι οι λιακάδες του χειμώνα που διανύουμε, η μουσική, ό,τι φτιάχνει με τα χέρια του ο άνθρωπος – «η απάντηση σε κάθε ερώτηση», ικανός για το ωραίο και το καταστροφικό, το βίαιο, το αιώνιο, το ταπεινό, ολόκληρο το σκοτάδι και το φως. Άλλος έχει μέσα του θάλασσα κι άλλος βουνό, άλλος φωτιά, άλλος σίδερο κι άλλος καταιγίδα. Και κανένα ταξίδι δεν έχει νόημα αν δεν είναι ταυτόχρονα κι ένα ταξίδι στον εαυτό… Είναι καλό να θυμόμαστε πως το «τέρας», το «κτήνος», η μισαλλοδοξία υπάρχουν πρώτα μέσα μας. Και πως αν δεν φοβηθούμε να τα κοιτάξουμε κατάματα –ίσως– έχουμε μια πιθανότητα να τα νικήσουμε. Στο Τώρα και το Εδώ: «τόπος όχι δικός σου ή δικός μου αλλά τόπος κοινός», με νανουρίζει όπως κάθε νύχτα η φωνή της Θέκλας Τσελεπή... Αυτά έχουμε να παλέψουμε. ΑΝΤΙ ΕΠΑΘΛΟΥ | 9

Ανοίγουμε

προοπτικές,

χτίζουμε

το μέλλον.

Το ΕΠ Πελοπόννησος 2014-2020 με τη συμβολή του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) χτίζει το μέλλον της Περιφέρειας Πελοποννήσου, ανοίγοντας προοπτικές, που την κρατούν σε σταθερά αναπτυξιακή πορεία. Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση του Προγράμματος επικεντρώνεται σε τέσσερις βασικούς άξονες, που καλύπτουν τις καινοτόμες ιδέες και την επιχειρηματικότητα, τον σεβασμό και τη φροντίδα για το περιβάλλον, την εκπαίδευση και τις υποδομές για την υγεία. Ευκαιρίες και απτά οφέλη για τους πολίτες: αυτά είναι τα χαρακτηριστικά του Προγράμματος, που βελτιώνει συνολικά τη ζωή και την καθημερινότητα στην Περιφέρεια Πελοποννήσου.

www.eydpelop.gr

Ευρωπαϊκή Ένωση

Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης

Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Βασιλική Γ. Κόκκορη

Η γυναίκα στα ονειροκριτικά κείμενα Τις τελευταίες δεκαετίες η ιστορική έρευνα έχει μετατοπίσει το ενδιαφέρον της από θέματα εξουσίας, μεγάλων προσωπικοτήτων και πολέμων, στους ανώνυμους, τις κοινωνικές ομάδες και τις συνθήκες της καθημερινής ζωής, οι οποίες είχαν για καιρό αγνοηθεί. Στο πλαίσιο της νέας οπτικής της ιστορικής έρευνας εντάσσονται, ως αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας, οι ονειροκριτικές πηγές. Η Β. Κόκκορη στο βιβλίο της αυτό διερευνά τις αντιλήψεις που διέπουν και καθορίζουν τον ρόλο και τη θέση της γυναίκας στον κοινωνικό ιστό από την Ύστερη αρχαιότητα (2ος αι. μ.Χ.) έως το Ύστερο Βυζάντιο (15ος αι. μ.Χ.). Κόρες και σύζυγοι, ελεύθερες και δούλες, αυγούστες και κοινές θνητές, ευυπόληπτες και πόρνες παρελαύνουν μέσα από την αφήγηση των ονείρων και την εξήγηση των συμβόλων. Με οδηγό τα σωζόμενα ονειροκριτικά στοιχεία αναζητείται η συνέχεια των αρχαιογενών αντιλήψεων που διαμόρφωσαν την εικόνα της γυναίκας και που πέρασαν σχεδόν αυτούσια στον βυζαντινό κόσμο. Η στάση αυτών των ιδιότυπων μαντικών κειμένων αποδεδειγμένα αντανακλά την ανδρική αντίληψη των πραγμάτων, διατυπωμένη με τέτοιον τρόπο, ώστε να εξυπηρετεί τα δικά τους συμφέροντα, σε βάρος των γυναικών. Στόχος λοιπόν είναι να γίνει μια πλήρης αποτύπωση της εικόνας της γυναίκας μέσα από τα ονειροκριτικά σύμβολα. Βασιλική Γ. Κόκκορη, Η γυναίκα στα ονειροκριτικά κείμενα : Από την ύστερη αρχαιότητα έως το ύστερο Βυζάντιο, Andy’s Publishers.

Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Αθήνας

Οι Θησαυροί της Ιστορικής Βιβλιοθήκης της Ανδρίτσαινας «Θησαυροί της Ιστορικής Βιβλιοθήκης της Ανδρίτσαινας. Ελληνικές εκδόσεις των αρχών της τυπογραφίας» είναι ο τίτλος έκθεσης που διοργανώνει η Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος σε συνεργασία με τη Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας και την Ελβετική Ένωση Φίλων της Βιβλιοθήκης, η οποία με το έργο της, έκφραση του ζωντανού ελβετικού φιλελληνισμού, συνδράμει τα μέγιστα στην προστασία του πνευματικού πλούτου της. Στην έκθεση παρουσιάζονται σπάνιες εκδόσεις του 16ου αιώνα σπουδαίων εκπροσώπων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας (Αριστοτέλη, Πλάτωνα, Σοφοκλή, Ηρόδοτου, Όμηρου, Ευριπίδη κ.ά.), τις οποίες επιμελήθηκαν σημαντικοί εκδοτικοί οίκοι της εποχής (Φρόμπεν, Ιούντα, Άλδος Μανούτιος, Στέφανος κ.ά.). Τις εκδόσεις αυτές περισυνέλεξε ο λόγιος συγγραφέας Κωνσταντίνος Νικολόπουλος (1786-1841), γνωστός και ως «Αγαθόφρων», ο οποίος το 1838 αποφάσισε να δωρίσει στην Ανδρίτσαινα (τόπο καταγωγής του) τη μεγάλη συλλογή που είχε δημιουργήσει όντας εγκαταστημένος στο Παρίσι. Επιθυμία του ήταν να δημιουργηθεί εκεί μια δημόσια ανοιχτή βιβλιοθήκη. Η έκθεση φιλοξενείται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο (Μέγαρο Παλαιάς Βουλής, πλατεία Κολοκοτρώνη, Σταδίου 13) έως τις 20 Δεκεμβρίου 2018, (Τρίτη-Κυριακή 9:00-14:00), και εντάσσεται στο πλαίσιο της διοργάνωσης «Αθήνα 2018, Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου» του Δήμου Αθηναίων.

ΑΤΖΕΝΤΑ Νέα, προτάσεις, οικολογία, πολιτισμός | 11

Ανοίγουμε

προοπτικές,

χτίζουμε

το μέλλον.

www.eydpelop.gr

Ευρωπαϊκή Ένωση

Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης

Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης

14 | ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Βάλια Κάλντα

Στην κοιλάδα της μύησης

Θεόρατα μπονζάι στον πυρήνα του δρυμού

Δάση απέραντα σαν να μην πατήθηκαν ποτέ από πόδι ανθρώπου, βουνά, χαράδρες και κορφές, μονοπάτια που ελίσσονται πότε στα αλπικά λιβάδια, πότε στον γκρεμό, βαθύσκιωτοι λόγγοι που ξυπνούν μέσα σου μνήμες αρχετυπικές… Δρακολίμνες, ξέφωτα, ρεματιές, ποτάμια ορμητικά – μια ασύλληπτη μεγαλοπρέπεια φερμένη από αλλού…

Θάλεια Νουάρου

16 | www.epathlo.gr

Θάλεια Νουάρου, Γιάννης Σαπνάς

Ο Ζήσης Δήμου μάς μιλά στο καταφύγιο «Βάλια Κάλντα» της Βοβούσας

Το γεφύρι της Πορτίτσας στη βάση του θεόρατου τεκτονικού ρήγματος

ν και κορυφαίο μυστικό που μοιράζονται οι μύστες της φύσης και της φωτογραφίας, η περιοχή δεν αποτελεί προορισμό ευρείας πέψης και κατανάλωσης. Τόπος ως πρόσφατα δυσπρόσιτος, απαιτεί οπωσδήποτε τετρακίνηση και φυσικά πεζοπορία – αν δεν εισχωρήσεις σε βάθος στον πυρήνα του δρυμού, είναι σαν να μην πήγες ποτέ. Η Ιόνια οδός διευκολύνει πλέον την πρόσβαση στην περίφημη «Ζεστή Κοιλάδα», που συγκαταλέγεται ανάμεσα στους ομορφότερους δρυμούς της χώρας. Καταφύγιο άγριας ζωής, φιλοξενεί ένα από τα σπανιότερα και πιο ευαίσθητα οικοσυστήματα του κόσμου. Εδώ, η φύση παίρνει τον χώρο της αναπνέοντας μακριά από βίαιες ανθρώπινες δραστηριότητες… Οδηγός και συνοδοιπόρος μας, ο Γιάννης Σαπνάς και η Light Harrier Expeditions, που ειδικεύεται σε φωτογραφικές εκδρομές βουνού. Εργαλείο μας το Ford Ranger Wildtrack 3.0L, ένας σκληροπυρηνικός τετρακίνητος… πάνθηρας, που σε ανεβοκατεβάζει σε ψηλές κορφές και σε βαθιά φαράγγια, εκεί όπου δεν υπάρχει οποιασδήποτε μορφής δρόμος και, σε διαφορετική περίπτωση, θα χρειαζόταν πολύωρη πεζοπορία για να τα προσεγγίσεις. Για τους εραστές της αδρεναλίνης, να επισημάνουμε πως δεν πρόκειται για off-road action περιηγήσεις, αλλά για ένα εργαλείο που αφορά τους λάτρεις της εικόνας – φωτογράφους και οπερατέρ. Οι δυο μεγάλες του αγάπες, η φύση και η φωτογραφία, ήταν άλλωστε το κίνητρο που έκανε τον Γιάννη να δημιουργήσει αυτή τη δουλειά. Πώς ξεκινά ιδανικά η μέρα σου σε έναν τέτοιο ορεινό προορισμό; Μα σε ένα ορειβατικό καταφύγιο, στην καρδιά του δάσους πλάι στο ποτάμι, συντροφιά με τους ήχους των νερών, τα κουτάβια, τις χήνες, τα κοκόρια, τις κατσίκες…

Ανοιχτόκαρδος και φιλόξενος, ο κ. Γιάννης Βραζιτούλης πριν από 18 χρόνια εγκατέλειψε τα μαθηματικά για να δημιουργήσει μαζί με τον συνεργάτη του, τον Κώστα Γιαννούλη, το καταφύγιο «Βάλια Κάλντα» στη Βοβούσα (ή Βωβούσα). Τους χειμώνες στον ζεστό χώρο υποδοχής οι παρέες μαζεύονται γύρω από το τζάκι απολαμβάνοντας παραδοσιακά ηπειρώτικα πιάτα, ενώ το καλοκαίρι ο υπαίθριος χώρος γεμίζει με σκηνές κάτω απ’ τις παχιές σκιές των δέντρων. Πολυτελές και πεντακάθαρο, θεωρείται ένα από τα καλύτερα της χώρας και δεν έχει να ζηλέψει τίποτα σχεδόν από έναν κανονικότατο ξενώνα διαμονής. Βοβούσα Κλείνω τα μάτια και θυμάμαι. Αφήνω ελεύθερο τον νου να αφουγκραστεί… τη Βοβούσα, σαν πίνακα ζωγραφικής Βάλια Κάλντα | 17

Άλογα βόσκουν ελεύθερα γύρω από τη λίμνη των πηγών του Αώου.

Η Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου στο Σπήλαιο που αχνοφαίνεται στο βάθος του ποταμού, καθώς αγναντεύω τις απροσπέλαστες κορφές τής «Βαλιακάρδας». Τι κι αν πήρε την ονομασία της από τη βοή των νερών του Αώου. Χωμένη μέσα στην κατάφυτη χαράδρα με τον πανέμορφο οικισμό που αποτέλεσε μια από τις μεγαλύτερες κοινότητες του Ζαγορίου και μοιάζει να αναδύεται από τα σπλάχνα της γης και τη σιγή της... «Το δημοτικό έκλεισε τα δύο τελευταία χρόνια και τα παιδάκια αναγκάζονται να πάνε σχολείο στα Γιάννενα, δύο ώρες δρόμος μακριά» θα μας πει ο κ. Άγγελος, που κρατά μία από τις δυο ταβέρνες-καφενεία του χωριού. Έτσι οι περισσότερες οικογένειες παραμένουν πια μόνο για παραθερισμό. Να πώς ερημώνουν οι τόποι, και πόσο μάλιστα όταν μιλάμε για έναν οικισμό που συγκαταλέγεται ανάμεσα στους ωραιότερους της Ελλάδας… Χτισμένη στις όχθες του Αώου αντικριστά, τους δυο της μαχαλάδες ενώνει το πέτρινο τοξωτό γεφύρι του 1748 που έχτισε ο Αλέξης Μήσιος από το Ζαγόρι. Νεότερο αρχαιολογικό μνημείο το «Punti», όπως ονομάζεται στα βλάχικα, καθρεφτίζεται στα νερά του ποταμού δημιουργώντας έναν τέλειο κύκλο. Ο εγκαταλειμμένος ξενώνας του Περδίκη (το πρώτο ξενοδοχείο που χτίστηκε στο Ζαγόρι τη δεκαετία του ‘70) στέκει έτσι, με όλα του τα έπιπλα και τη διακόσμηση, αμίλητος θαρρείς, αφημένος στη φθορά του δίνει μια μυστηριακή νότα στο χωριό. «Λένε πως είναι στοιχειωμένος…» Κάπου κάπου στις λουλουδιαστές αυλές οι αφίσες από το διάσημο «Vovousa Festival», τη μεγάλη καλλιτεχνική διοργάνωση που πραγματοποιείται τα τελευταία καλοκαίρια, καλώντας μας να πάρουμε τα βουνά… προσωπικά. Το καλοκαίρι θεωρείται η εποχή της, όποτε όμως και να την επισκεφθείς, θα περπατήσεις οπωσδήποτε στο γεφύρι, τις όχθες και τα μονοπάτια που κινούνται παράλληλα με το ποτάμι, θα μπεις στην πέτρινη εκκλησιά του Αϊ-Γιώργη, θα επισκεφθείς τους νερόμυλους με τα νεροπρίονα και τις απλωμένες βελέντζες, τον ναό της Παναγιάς. Αρχές του Σεπτέμβρη θα μαζέψεις τα κράνα, τον χειμώνα θα γευτείς αγριογούρουνο –το νούμερο ένα κυνήγι της περιοχής– και το καλοκαίρι θα κολυμπήσεις στα κρυστάλλινα νερά του ποταμού… Ένας ακόμη ζωντανός θρύλος κράτησε παρθένο μες στους αιώνες το αρχαίο δάσος της Αγίας Παρασκευής, πάνω από τον οικισμό. Ιερό δάσος από την αρχαιότητα, απαγορευόταν ανέκαθεν η κοπή των ξύλων κι όταν αργότερα κάποιοι παρέβησαν τον άγραφο αυτό νόμο… σκοτώθηκαν, με αποτέλεσμα από τότε να 18 | www.epathlo.gr

Περπάτημα στο αρχαίο δάσος της Αγίας Παρασκευής

Ταΰγετος | 19

Η εκκλησία του Αϊ-Γιώργη στη Βοβούσα

Στολίδι του χωριού το διάσημο γεφύρι της Βοβούσας

Πρωινές εικόνες στο καταφύγιο «Βάλια Κάλντα» Βοσκοτόπια λαμπυρίζουν στον ήλιο.

Δάση γεμάτα ξέφωτα. Σεργιανώντας στη φθινοπωρινή φύση του Δρυμού.

20 | www.epathlo.gr

μην έχει παρέμβει κανείς! Παίρνοντας το βαθύσκιωτο μονοπάτι που οδηγεί στο παμπάλαιο εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής –προστάτιδας των Βλάχων– περπατάς στο γερασμένο μα μεγαλόπρεπο δάσος, που μοιάζει να κλείνει μέσα του ολόκληρη τη σοφία του χρόνου. Με τον κύριο Ζήση Δήμου, στο καφενείο της πλατείας δίπλα στο ποτάμι, θα μάθουμε πολλά για το βλαχοχώρι της Βοβούσας, που μαζί με το γειτονικό Περιβόλι διεκδικούν την καταγωγή του Ρήγα Φεραίου (από την πλευρά της μητέρας του). «Τα όρια του Ρωμέικου θα ’ναι η Βοβούσα», είχε προφητεύσει ο Κοσμάς ο Αιτωλός περνώντας από το χωριό που έχει καεί δύο φορές, τόσο από τους Τούρκους όσο και από τους Γερμανούς. Καταφύγιο των αρματωλών, των κλεφτών και των εξεγερμένων απέναντι σε κάθε μορφή καταπίεσης, στις πτυχές αυτές της Πίνδου φούντωσε το αντάρτικο κι οι Γερμανοί έπειτα έκαψαν και λεηλάτησαν. «Μόνο την εκκλησιά του Αϊ-Γιώργη αφήσανε…» θα μας πει ο 84χρονος «Ζησάκης» της Βοβούσας: «Ξυπόλητοι στα χιόνια, τρέχαμε στο δάσος να κρυφτούμε και να γλιτώσουμε…» Αληθινό δώρο να μας τραγουδήσει παραδοσιακά ηπειρώτικα τραγούδια με την ψυχή και τη λεβεντιά του Ηπειρώτη κι εκείνο τον σπαρακτικό λυγμό στη φωνή. Η Βοβούσα είναι το τελευταίο χωριό του ανατολικού Ζαγορίου στα σύνορα με τα Γρεβενά. Με το ένα πόδι στην Ήπειρο και το άλλο στη δυτική Μακεδονία οι δυο περιοχές μοιράζονται από κοινού τη Βάλια Κάλντα. Ο πυρήνας του δρυμού «Ποιο είναι το κορυφαίο αξιοθέατο που θα επισκεφθούμε;» ρωτούσα ανυπόμονα τον Γιάννη πριν ξεκινήσουμε. «Μα φυσικά ο πυρήνας του δρυμού...» Στα 69.000 στρέμματα έκταση φιλοξενούνται 2.000 είδη χλωρίδας και βρίσκουν καταφύγιο σπανιότατα είδη άγριας ζωής. Χρυσαετοί, γερακίνες, ασπροπάρηδες και αλπικοί τρίτωνες είναι κάποια από τα 186 είδη πτηνών και τα 30 είδη ερπετών που απαντώνται στον δρυμό. Εμβληματικά θηλαστικά όπως το αγριόγιδο, ο λύκος, το ζαρκάδι, η βίδρα, ο λύγκας, ο αγριόχοιρος και φυσικά η καφέ αρκούδα, το μεγαλύτερο από τα 60 είδη θηλαστικών της κοιλάδας, που εδώ διατηρεί και τον μεγαλύτερο πληθυσμό της στην Ελλάδα. Όσο οι ζέστες κρατούν, δεν είναι καθόλου απίθανο να τη συναντήσεις! Ο πυρήνας περιλαμβάνει ένα περίπλοκο δίκτυο μονοπατιών και δασικών διαδρομών, που ξεκινούν παράπλευρα με την κύρια χωμάτινη οδό, η οποία οδηγεί στο Αρκουδόρεμα, κύριο παραπόταμο του Αώου. Ούτε μία ώρα δεν διαρκεί η κατάβαση ως εκεί, αλλά ο Γιάννης είχε προειδοποιήσει: «Μπορεί να μας πάρει και 6 ώρες να τη διανύσουμε!» Ακριβώς έτσι… Η βόλτα κρατάει πολύ αφού οπουδήποτε και να σταθείς, απ’ το ξημέρωμα μέχρι τη δύση, δεν γίνεται να μην παρασυρθείς από αυτή την ομορφιά – ωδή στην πολυποίκιλη φθινοπωρινή φύση. Απ’ τα καταπράσινα δάση μαύρης και κόκκινης πεύκης –απ’ όπου μετά βίας περνά το φως– ως τις χρυσαφένιες οξιές, τις καρυδιές, τις καστανιές, που σχηματίζουν φυσικές γέφυρες με τα κλαδιά και τα φυλλώματά τους και το γυμνό ημιαλπικό τοπίο που ανακόπτεται από σκόρπιες συστάδες φυλλοβολών, οι εικόνες ροβολούνε φθινόπωρο και σε αιχμαλωτίζουν. Το τοπίο με τα γιγάντια «μπονζάι» – τα θεόρατα δέντρα που ’χει σμιλέψει ο άνεμος να μοιάζουν με γλυπτά, σε μεταφέρει σε τοπία βγαλμένα από την άγρια δύση! Ένα από τα μονοπάτια οδηγεί στον Λάκκο του Αυγού. Μόλις 40 λεπτά πολύ χαλαρής πεζοπορίας σε ένα χαλί από κίτρινα φύλλα σε φέρνει ως τη μικρή αλπική λίμνη, που αυτή την εποχή έχει στεγνώσει. «Τα δέντρα εδώ μοιάζουν με διαστημόπλοια, πλάσματα από κάποια άλλη γη» θα πει ο Γιάννης, «είναι πραγματικά αδύνατο να το πιστέψεις». Με διάθεση εξερεύνησης εμείς θα τολμήσουμε να πάρουμε το μονοπάτι προς την τοποθεσία «Κόκκινα δέντρα». Η πορεία μας θα ανακοπεί από τις γιγάντιες πέτρες και τον γκρεμό, όμως η διαδρομή ως εδώ – μέσα από την καρδιά του δάσους με τα υπεραιωνόβια ρόμπολα (λευκόδερμη πεύκη) θα Βάλια Κάλντα | 21

Η θέα της λίμνης των πηγών του Αώου ανηφορίζοντας στη Φλέγγα μας ανεβάσει στα ύψη. Πυκνόφυτα ουρανομήκη δέντρα ζουν μέχρι και χίλια χρόνια κι οι ψηλόλιγνοι κορμοί τους αγγίζουν θαρρείς τον ουρανό. Κρίμα να αγνοούμε πως στη χώρα μας υπάρχουν τέτοιου σπάνιου είδους τοπία… Μηλιά Μετσόβου Από τον περίβολο του μεγαλόπρεπου ναού της Κοίμησης στο Περιβόλι, αγναντεύομε τις πολύχρωμες στέγες του οικισμού, που ξεδιπλώνεται αμφιθεατρικά στα πόδια μας. Το πανέμορφο αναπαλαιωμένο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου (1893) με τους δύο τρούλους, βρίσκεται 6 χλμ. έξω από το χωριό. Βοσκοτόπια λαμπυρίζουνε στο φως, πέτρινα τοξωτά γεφύρια 22 | www.epathlo.gr

Τοπία που σπανίζουν στον πυρήνα του Δρυμού

(140 μετράει όλος ο δρυμός!), ξωκλήσια διάσπαρτα, συντροφεύουν την πορεία μας αυτή παράλληλα με τα νερά του Βενέτικου. Ξυλεία παντού και εργάτες του ξύλου στα καταπράσινα λιβάδια, δίπλα στις δασωμένες πλαγιές, δίνουν το στίγμα του τόπου. Η υλοτομία ανέκαθεν αποτελούσε την κύρια ασχολία των κατοίκων στους οικισμούς της κοιλάδας. «Η κοπή δέντρων σε συγκεκριμένες θέσεις του δάσους το βοηθά να δέχεται περισσότερο φως, να αναπνέει και να αναζωογονείται» θα μας πουν, κοπάζοντας τις όποιες περιβαλλοντικές μας ανησυχίες… Τα σκήπτρα στον τομέα επεξεργασίας του ξύλου κρατά αναμφίβολα η Μηλιά (Αμέρου στα βλάχικα), μια άγνωστη γωνιά της Πίνδου, 12 μόλις χλμ. από το Μέτσοβο. Με δύο δασικούς συνεταιρισμούς, που εκμεταλλεύονται 36.000 στρέμματα δασικής έκτασης, το πανέμορφο βλαχοχώρι κατάφερε να μηδενίσει την ανεργία κρατώντας εκεί τους νέους και τα παιδιά. «Πάνω από 35 εργαστήρια ξυλείας λειτουργούν στο χωριό. Η τέχνη μεταφέρεται από γενιά σε γενιά» θα μας πει ο κ. Γιώργος στο καφενείο του στην πλατεία. Χτισμένη σε περίοπτη θέση στα ψηλά, αισθάνεσαι να σε περιβάλλει γύρω σου ο οικισμός με τα παραδοσιακά σπιτάκια και τις εκκλησιές με τα θεόρατα καμπαναριά. Η βαλσαμωμένη αρκούδα στη βιτρίνα (που την ξέβαψε ο ήλιος κάνοντάς τη να μοιάζει… πολική!), το λαογραφικό μουσείο και φυσικά τα εργαστήρια ξυλείας είναι κάποια από τα αξιοθέατά του. Αλλού κόβουν τους κορμούς, αλλού κεντούν με τον

Εργάτες του ξύλου σε όλη την περιοχή της κοιλάδας

River trekking στο φαράγγι της Πορτίτσας

φωτογράφων

τόρνο σχήματα και μορφές: σβούρες, σουβενίρ και χρηστικά αντικείμενα… «Από δω προμηθεύεται ξυλεία σχεδόν όλη η Ελλάδα…» Ένα είναι σίγουρο, πως σπάνια βλέπεις τους ανθρώπους να εργάζονται με τόσο κέφι, άλλος αέρας φαίνεται φυσά στα 1.180 μ. υψόμετρο!

ανά τον κόσμο,

Σπήλαιο Γρεβενών και φαράγγι της Πορτίτσας

Όνειρο τόσων

η Βάλια Κάλντα ξυπνά μέσα σου αρχετυπικές μνήμες.

Τοπίο όμορφο, άγριο, επιβλητικό, γεμάτο δύναμη και ζωηρές ενεργειακές δονήσεις. Ένα απέραντο κάστρο ήταν κάποτε ο οικισμός του Σπηλαίου, νότια του όρους Όρλιακα. Ένα απέραντο φυσικό φρούριο, οχυρωμένο περιμετρικά ήδη από την αρχαιότητα. «Τα τείχη είναι βυζαντινά, τα θεμέλιά τους όμως ανάγονται στη ρωμαϊκή και την ελληνιστική εποχή» πληροφορούμαστε στη μικρή Κοινοτική Βιβλιοθήκη της πανέμορφης πλατείας. Η περιοχή κατοικείται από την πρώιμη Εποχή του σιδήρου αποτελώντας τόπο αδιάκοπης αρχαιολογικής έρευνας. Σε πολλές περιοχές έχουν εντοπιστεί ευρήματα από τη Νεολιθική εποχή, ενώ ακριβώς κάτω από το σημείο όπου βρισκόμαστε υπάρχουν αρχαίοι τάφοι με ευρήματα όμοια με των νεκροταφείων της Μακεδονίας. Στην είσοδο του οικισμού επισκεπτόμαστε την πανέμορφη Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου (1633) με το αγιορείτικου τύπου καθολικό της Παναγιάς. Το χωριό κάηκε από τους Γερμανούς και έπειτα τα σπίτια χτίστηκαν με υλικό από τα τείχη του κάστρου, με αποτέλεσμα αυτό να καταρρεύσει… Το φαράγγι της Πορτίτσας δεν ήταν παρά μία από τις πύλες εισόδου στο απέραντο αυτό φυσικό φρούριο, μία από τις «πόρτες» του, αλλά κι ένα απίστευτου μεγέθους φυσικό αξιοθέατο. Οι θεόρατοι κατακόρυφοι βράχοι στη διαδρομή θυμίζουν έντονα τη μορφολογία των Μετεώρων και μας συντροφεύουν μέχρι την απέραντη κοιλάδα του Βενέτικου. Η θέασή της και μόνο από ψηλά σου κόβει την ανάσα… Με άνοιγμα 100 μ., καθορίζεται από το τεράστιο κατακόρυφο ύψωμα που ορθώνεται στα 220 μ. πάνω από το ποτάμι κι είναι κομμένο στα δύο. Τεκτονικό ρήγμα που δημιουργήΒάλια Κάλντα | 23

Η φαντασμαγορική κοιλάδα του Βενέτικου από ψηλά

θηκε και με τη συμβολή του ποταμού τέμνοντας κάθετα το βουνό και αφήνοντας στο στενότερο σημείο του πέρασμα μόλις 8 μ.! Στη βάση του το ομώνυμο δίτοξο γεφύρι του 1830, ύψους 8 μ. και μήκους 34 μ. μοιάζει με μινιατούρα. Ανήσυχος και ορμητικός ο Βενέτικος, δεν αστειεύεται. Μιας όμως και ο καιρός, η ανεκτή θερμοκρασία και η χαμηλή στάθμη των νερών μάς το επέτρεψαν, θα τολμήσουμε ένα μίνι river trekking στην απροσπέλαστη χαράδρα. Το πλάτος της ολοένα και στενεύει, ερεθίζοντας την αδρεναλίνη, που κορυφώνεται στο σημείο όπου και μόνο το άκουσμα των νερών στο βάθος σε κάνει να νιώθεις μηδαμινός μπροστά στην ανυπόταχτη ορμή τους, την ασύλληπτη δύναμη της φύσης και της γης… Κι ενώ ήμασταν σίγουροι πως… τα είχαμε δει όλα, τα καλύτερα ο Γιάννης μας τα φυλούσε για το τέλος. Φλέγγα Θα περάσεις τη Λίμνη με τα νούφαρα, θα σεργιανήσεις στα στενά του Μετσόβου, τις όχθες της λίμνης των Πηγών του Αώου, και θα ανηφορίσεις για τη Φλέγγα, την ψηλότερη κορφή του όρους Μαυροβούνι. Οι δίδυμες δρακολίμνες βρίσκονται σε υψόμετρο 1.960 μ., ακριβώς κάτω από την κορφή, και μαζί με το Αυγό αποτελούν τις διασημότερες πεζοπορικές διαδρομές της κοιλάδας – μόνο 24 | www.epathlo.gr

μην επιχειρήσεις να πας μόνος σου… «Κρανίου τόπος», μου είχε πει ο Γιάννης όταν σχεδιάζαμε το ταξίδι, «δεν θα πιστεύεις στα μάτια σου…», μα ακόμα κι αυτή η περιγραφή δεν ήταν ικανή να με προϊδεάσει για το τι θα αντίκριζα. Μοναχικά δέντρα δίνουν το στίγμα τους στις απέραντες γυμνές εκτάσεις κάτω από τον… απειλητικό ουρανό. Ανηφορίζοντας, το τοπίο γίνεται ολοένα και πιο ψυχεδελικό. Εκατοντάδες κορμοί από νεκρά κεραυνοβολημένα ρόμπολα κείτονται παντού, άλλοι στέκουν ακόμη γερμένοι, σαν ημιθανείς, μεσόκοποι, στιγματισμένοι απ’ τη μανία της φύσης. Γλυπτά καμωμένα από γη και κεραυνό φέρνουν στον νου κορμιά ανθρωπόμορφα. Σκηνικό βγαλμένο από ταινία επιστημονικής φαντασίας – οι εικόνες μιλούν από μόνες τους σαν να ιστορούν ό,τι απέμεινε από κάποιον καταστροφικό πόλεμο ανάμεσα σε δέντρα. Μιας ώρας εύκολο περπάτημα στους διαδοχικούς αυχένες σε φέρνουν στις διάσημες λίμνες, όμως η κορυφογραμμή είναι η αγαπημένη των αστραπών... Τις αφουγκράζεσαι τις ακραίες καιρικές συνθήκες, σε κατακλύζει δέος γι’ αυτή τη σκοτεινή

Γλυπτά από κεραυνό στην κορφή της Φλέγγας

διάσταση της φύσης, που είμαστε παντελώς αδύναμοι να τη συλλάβουμε. Η απόκοσμη ομορφιά σε σαγηνεύει, μα από δίπλα της ο φόβος σε φρενάρει – τον νιώθεις στο πετσί σου, είναι πολύ εύκολο να κινδυνέψεις, να χαθείς... Επιστρέφοντας, από τα ψηλά η σιλουέτα της λίμνης των Πηγών του Αώου με τα φιορδ της στο ηλιοβασίλεμα θυμίζουν τοπία σκανδιναβικά. Είναι τόσο πλούσιες οι εναλλαγές του τοπίου, τα χρώματα, τα κάδρα, οι υφές... Όνειρο τόσων φωτογράφων ανά τον κόσμο, η Βάλια Κάλντα ξυπνά μέσα σου αρχετυπικές αναμνήσεις. Είναι ένα ολοζώντανο μουσείο της φύσης, που προϋποθέτει γενναιότητα αλλά και προσοχή. Αν τη σεβαστείς, θα σε ταξιδέψει σε άπειρες διαστάσεις, άγνωστες και υπερβατικές. Έχε κατά νου τον Θανάση: Το νερό στη Βάλια Κάλντα μόνο με νερό δε μοιάζει, απ’ το πουθενά πηγάζει κι απ’ την άβυσσο…

Ευχαριστούμε τον αντιδήμαρχο Ζαγορίου κ. Άγγελο Αρμένη και τον κ. Γιάννη Βραζιτούλη για την εξαιρετική του φιλοξενία στο Ορειβατικό Καταφύγιο «Βάλια Κάλντα» της Βοβούσας. Είναι το καλύτερο σημείο εκκίνησης για να εξερευνήσει κανείς την κοιλάδα και τον πυρήνα του δρυμού. Ιδανική low budget επιλογή, διαθέτει τέσσερα ευρύχωρα δωμάτια με κουκέτες, όπου μπορούν να φιλοξενηθούν μέχρι 50 άτομα, κι ένα ακόμη δωμάτιο με διπλό κρεβάτι και μπάνιο ιδιωτικό, κατάλληλο για οικογένειες ή παρέες έως έξι άτομα. Τηλ.: 26560 22200, 6977 314779, www.katafigiovaliacalda.com. O Γιάννης Σαπνάς και η Light Harrier Expeditions 4Χ4 photography trips ειδικεύονται στις εξορμήσεις βουνού

με σκοπό τη φωτογράφιση. Σωστός προγραμματισμός, εμπειρία, αίσθηση ευθύνης, σύνεση και εξαιρετικές οδηγητικές δεξιότητες είναι μερικά μόνο από τα προσόντα που χρειάζεται κανείς γι’ αυτή την τόσο όμορφη και απαιτητική δουλειά, κι ο Γιάννης τα διαθέτει όλα. Φωτογράφος και οπερατέρ ο ίδιος, γνωρίζει πέτρα πέτρα τα δύσβατα αυτά μέρη οργανώνοντας τις εκδρομές του με υποδειγματικό σεβασμό τόσο στη φύση όσο και στην ασφάλεια των επιβατών. Έχοντας εκπαιδευτεί πλάι στους κορυφαίους δασκάλους τετρακίνησης της χώρας, έχει επιπλέον εργαστεί προσωπικά πάνω στην ασφαλή μετατροπή του οχήματος, οπότε και το γνωρίζει απόλυτα. Ταξίδια κατά παραγγελία. Τηλ.: 6979 396883, www.lightharrier.com.

Βάλια Κάλντα | 25

Θέση Μπογάζι, 20500, Νεμέα Κορινθίας Τηλ.: 2746023305 www.karamitsoswinery.com

karamitsoswinery@gmail.com

Ελευθερίου Βενιζέλου 83, Νεμέα τηλ. 2746020456 - info@bairaktariswines.gr www.bairaktariswines.gr

Κτήμα Γκόφα

28 | ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Νεμέα

Οινοτουρισμός και αρχαιότητες

Φθινόπωρο. Η φύση αναγεννάται στον κάμπο της Νεμέας.

Αλεξία Τούλιου Αλεξία Τούλιου Νίκος Υφαντής

Η προπορευόμενη ανδρική φιγούρα σκιάζει την «κρυπτή έσοδο» στο θολωτό πέρασμα της ιστορίας. Ποιος θα μου πει με βεβαιότητα πού καταλήγει αυτό το χώμα και ποια ιερή δύναμη σκεπάζει το διάβα μου; Η επιστήμη θα πει το πέρασμα απ’ τα αποδυτήρια στον στίβο. Ο μύθος το πέρασμα απ’ τη ζωή στον θάνατο. Αυτόν τον τελευταίο ερωτεύονται πάντα οι επίμονες ηλιαχτίδες, που σαν καθοδηγητικά σχηματιζόμενα αστεράκια δραπετεύουν απ’ τα κενά του σώματος για να σπρώξουν λίγη σκόνη προς το πρόσωπό μου.

Στο κελάρι της οινοποιίας Μπαϊρακτάρη, ο οίνος παλαιώνει με πρωτοποριακό τρόπο.

να πρώτο βήμα στο στάδιο και ο αιώνιος χρόνος, άχρονος, ρέει στα μικρά θαυματάκια των ανασκαφών. Η αίσθηση θετικής ενέργειας πιστοποιεί πόσο οι θεοί αγάπησαν αυτόν τον τόπο. Κι έστειλαν τον Ηρακλή να πρωτογευτεί επίγειο νέκταρ τον μαύρο οίνο που κυλούσε σαν αίμα στις φλέβες της Νεμέας. Κόρη λουσμένη σ’ ελπιδοφόρο φως, ευλογείται ακόμη από τον Δία, του οποίου το ιερό μάς αποκάλυψε ο Αμερικανός αρχαιολόγος, πολιτογραφημένος Έλληνας πλέον με τέσσερις δεκαετίες σημαντικό έργο στη Νεμέα, Στέφανος Μίλερ. Αρχαία Νεμέα Κατά την αρχαιότητα η περιοχή της Αρχαίας Νεμέας δεν γνώρισε οικισμό. Οι πηγές μαρτυρούν ως μόνιμους κατοίκους λίγους ιερείς που αναλάμβαναν τις ετοιμασίες για τα Νέμεα, τους γυμνικούς και ιππικούς αγώνες που γεννήθηκαν το 573 π.Χ. και λάμβαναν χώρα στο ένα από τα τέσσερα πανελλήνια ιερά κάθε δύο χρόνια. Σε αυτούς συμμετείχαν μόνο Έλληνες. Αν και κατά καιρούς οι αγώνες άλλαζαν τόπο –μάλιστα μερικές φορές μεταφέρθηκαν στο Άργος–, τα Νέμεα αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας της περιοχής. Θεσπισμένοι από τους «Επτά επί Θήβας» οι αγώνες είχαν κυρίως ταφικό χαρακτήρα προς τιμήν του μικρού Οφέλτη, του γιου του βασιλιά Λυκούργου, τον οποίο καταδίκασε η απερισκεψία της τροφού του –αφού αγνόησε τον χρησμό, να μην τον ακουμπήσει στο έδαφος, και

Αρχαιολογικός χώρος της Νεμέας

Αγιωργίτικος οίνος. Οινοποιείο Καραμήτσου.

Νεμέα | 31

Λεπτομέρεια από το εσωτερικό της οινοποιίας Μπαραφάκα.

Ο Λευτέρης Καραμήτσος, ιδιοκτήτης της ομώνυμης οινοποιίας.

IDEA: βραβευμένος αγιωργίτικος οίνος της οινοποιίας Μπαραφάκα τον κάθισε σε ένα στρώμα αγριοσέλινα‒ με αποτέλεσμα να τον κατασπαράξει ένας δράκος. Το μικροσκοπικό γκριζωπό ειδώλιο του Οφέλτη βρίσκεται εντός του μουσείου. Μια υπόσχεση μεταξύ φίλων, που σεβάστηκε την ιερότητά της, θεωρείται υπεύθυνη για την αναβίωση των αγώνων. Για χατίρι του κυρίου Παρμενίωνα Δημητρίου, άλλοτε κοινοτάρχη και φαρμακοποιού της Νεμέας, ο Στέφανος Μίλερ με αρκετή βοήθεια κατάφερε στις 6 Ιουνίου του 1994 να πραγματοποιήσει μια υποτυπώδη αναβίωση των αγώ32 | www.epathlo.gr

Εξωτερικός χώρος γευσιγνωσίας στο επισκέψιμο οινοποιείο Μπαραφάκα νων, με κατευθυντήρια γραμμή τη δυνατότητα καθολικής συμμετοχής όλων των ανθρώπων ανεξαρτήτως εθνικότητας ή ηλικίας. Μοναδική προϋπόθεση να φέγγει μέσα τους η φλογίτσα του Ολυμπιακού πνεύματος και ο σεβασμός, καθώς ξυπόλυτοι θα διέρχονταν την ιερή γη των προγόνων, συμβολικά μεταμορφωμένοι σε κάτι το ψυχικά ανώτερο, χωρίς όμως έπαρση, αφού το νικητήριο έπαθλο που παραμένει το στεφάνι από αγριοσέλινο θα υπενθύμιζε τη ματαιότητα και το εφήμερο της θνητής ύπαρξης.

ας στο κέντρο του κάμπου, εκεί όπου κάποτε υπήρχε η Αρχαία Φλιασία, ο επισκέπτης μπορεί να αφουγκραστεί το μεγαλείο και την ακμή της, αφού υπήρξε ιστορικό κέντρο και όλοι οι δρόμοι από την Αρκαδία περνούσαν από εκεί. Το μαύρο μυστικό της Νεμέας

Μια γωνιά με παριζιάνικο άρωμα στο cafe wine bar «Ανατολή»

Σήμερα οι αγώνες διεξάγονται κάθε τέσσερα χρόνια λόγω της πενιχρών οικονομικών πόρων, βασισμένοι κυρίως στην εθελοντική διάθεση, κι έτσι το 2020 θα μπορεί όποιος επιθυμεί να συμμετάσχει στην 7η Νεμεάδα. Αξιοθέατα αρχαιολογικού ενδιαφέροντος είναι και ο Θησαυρός των Αηδονιών, από την αντίστοιχη περιοχή στο τέλος του κάμπου, δηλαδή οι περίφημοι μυκηναϊκοί τάφοι για τους οποίους αφιερώνεται μία αίθουσα στο μουσείο. Επίσης τρία χιλιόμετρα από τη σημερινή πόλη της Νεμέ-

Οι άνθρωποι αλλάζουν, εξελίσσονται, προσαρμόζονται και μαζί τους παρασύρουν και τους θεούς τους. Η σημερινή Νεμέα άργησε να στεριώσει σ’ ένα όνομα. Τίποτα δεν της ταίριαζε, τίποτα δεν ήταν αρκετά μεγαλειώδες ώστε να εκφράσει την πραγματική της ταυτότητα. Μια μικρή βυζαντινή εκκλησιά, ο Άγιος Γεώργιος, που ζήτημα να χωρά μια χούφτα πιστών, της δάνεισε για λίγο το όνομά του. Ως «Νεμέα» επιβάλλεται εντέλει μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και γίνεται αυτή το δισκοπότηρο που στα σπλάχνα του κρύβει το πιο γλυκόπιοτο μαύρο μυστικό, έναν οίνο σαν θεία κοινωνία. Κάποιοι τον βάφτισαν αίμα του Ηρακλή, όταν αυτός του δόθηκε ως ανταμοιβή από τη νύμφη για τον πρώτο του μεγάλο άθλο, ή ακόμα και φλιάσιο οίνο. Κι όμως τελικά το όνομα αυτού «Αγιωργίτικο», και πώς αλλιώς, αφού κρύβει μέσα του Θεό. Κουλουριασμένος στη μήτρα των ορεινών όγκων, ο κάμπος της Νεμέας, τρεφόμενος ύδωρ ιερό με ομφάλιο λώρο τον Ασωπό, ευδοκιμεί κάθε χρονιά δίνοντας αποκύημα τον ιερό καρπό του σταφυλιού του. Μύστες τα δεκάδες οινοποιεία, στήνονται περιμετρικά για να καλωσορίσουν με ευλάβεια τη νέα σοδειά και με υπερηφάνεια να δουν τον κόπο τους να μεταμορφώνεται στον περίφημο αγιωργίτικο οίνο. Μια μεγάλη γιορτή για τον ερχομό του καρπού στήνεται στην περιοχή το πρώτο Σαββατοκύριακο του Σεπτεμβρίου, όταν πλήθος κόσμου καταφθάνει στις «Μεγάλες Μέρες της Νεμέας» για να γνωρίσει και να γευτεί τα διάσημα κρασιά. Ευτυχώς τα οινοποιεία είναι ανοιχτά όλο τον χρόνο για όποιον επιθυμεί να δοκιμάσει. Η αμπελουργική ζώνη περιλαμβάνει πολλές περιοχές, μερικές εκ των οποίων είναι τα Αηδόνια, οι Αρχαίες Κλεωνές, ο Ασπρόκαμπος, το Κούτσι, το Λεόντιο, το Ψάρι κ.ά. Μιλάμε για περίπου 28.000 στρέμματα καλλιεργήσιμων εκτάσεων. Ο ευνοϊκός καιρός, αν και στις μέρες μας δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένος, δεν φέρει συνήθως ακραία καιρικά φαινόμενα, ενώ διατηρεί στους 17οC τη θερμοκρασία. Το υψόμετρο είναι υπεύθυνο για την πολυποικιλότητα των κρασιών. Τα διαφορετικά μικροκλίματα στις τρεις ζώνες αμπελουργίας, που ξεκινούν από την ψηλότερη, στα 850 μέτρα, και φθάνουν στη χαμηλότερη, στα 200 μ., ευθύνονται για τη δυναμική, τη διαφορετικότητα και τα αρώματα των κρασιών. Τα πιο φρέσκα άμεσης κατανάλωσης, που φέρουν συνθετικό φελλό και είναι κυρίως ροζέ, καλλιεργούνται στην υψηλότερη ζώνη. Στη χαμηλότερη τα πιο αρωματικά και γλυκά κρασιά με υψηλή αλκοόλη. Ενώ στη μεσαία, από τα 550 έως τα 320 μ., συναντούμε τις πιο αρμονικές ποικιλίες. Επιτυγχάνεται η ισορροπία Νεμέα | 33

μεταξύ οξύτητας, αλκοόλ και τανίνης. Το μεγαλοπρεπές μαύρο αγιωργίτικο, με τις πορφυρές ανταύγειες, συλλέγει όλες τις μυρωδιές από μπαχάρια, ξηρούς καρπούς, καπνό και φρούτα αναστατώνοντας τις αισθήσεις με μια εσάνς Ανατολής. Η πλούσια γεμάτη γεύση του συνοδεύει άριστα κυνήγι και λιπαρά τυριά. Ασφαλώς η Νεμέα δίνει περισσότερες ποικιλίες κρασιών, όπως μοσχοφίλερο, cabernet, merlot, ροδίτη κ.ά.

Ο αρχαιολόγος Στέφανος Μίλερ μάς μιλά για την αναβίωση των Νέμεων.

Στους δρόμους του κρασιού Η πρόσληψη φαγητού δεν αποτελεί μόνο φυσική ανάγκη, αλλά ταυτόχρονα και κοινωνική, αφού συμβάλλει περισσότερο στην ανθρώπινη επικοινωνία. Δεν είναι τυχαίο που ο τομέας της γαστρονομίας έφθασε να μετατραπεί σε επιστήμη, καθώς η μοναχικότητα και η κατάθλιψη τείνουν να γίνουν οι μεγαλύτερες μάστιγες της εποχής. Και ασφαλώς ένα καλό γεύμα δεν είναι ποτέ ολοκληρωμένο αν δεν συνοδεύεται από το κατάλληλο κρασί. Με την ιδιότητα της χαλάρωσης και της ευεξίας προσθέτει στην κοινωνικοποίηση των ανθρώπων. Μια διακλάδωση όλων αυτών των αναγκών οδηγεί σταδιακά στην αύξηση μιας σχετικά νέας μορφής τουρισμού, του οινοτουρισμού. Η Νεμέα τα τελευταία χρόνια, με τις βραβεύσεις και τις εξαγωγές της σε όλο τον κόσμο, έχει καταφέρει να γίνει υπολογίσιμη δύναμη ως ένας από τους σημαντικότερους προορισμούς του οινοτουρισμού. Με μεγάλη χαρά επισκεφτήκαμε και σας παρουσιάζουμε κάποια επιλεγμένα κτήματα που στεγάζουν το διασημότερο κρασί της χώρας, το Αγιωργίτικο. Στην είσοδο της πόλης, ήδη από το 2015 υψώνεται στην κορυφή μιας μαρμάρινης σκάλας, στολισμένης με ακοίμητους δυο ολόλευκους λέοντες, το boutique οινοποιείο της οικογένειας Καραμήτσου. Ευλογημένο υπό τη σκέπη του Αγίου Μηνά και με θέα που αποστομώνει τον επισκέπτη – όταν το αντικριστό μοναστήρι της Παναγιάς των βράχων αναρριχάται στον Πολύφεγγο μονόλιθο, που σαν δακρύζει, χρυσαφίζει η πλάση. Στο εσωτερικό του οινοποιείου η αισθητική ντύνεται σε γήινους τόνους και φορώντας για εσάρπα την παράδοση που γράφει η πέτρα στους τοίχους μαρτυρά το μεράκι και την εμπειρία. Παρέχοντας το καλύτερο αμπελοτόπι και με πίστη στην αγνότητα της φύσης για την ακριβή ανταμοιβή, η οικογένεια Καραμήτσου μετρά 70 χρόνια στην αμπελουργία και από τους δικούς της αμπελώνες με καμάρι η τρίτη γενιά δίνει την ευκαιρία στον επισκέπτη να περιηγηθεί και να μάθει τα μυστικά του διάσημου πλέον αγιωργίτικου αλλά και των βραβευμένων οίνων του. Πέρα από τη γευσιγνωσία, οργανώνονται συνεστιάσεις, σεμινάρια και παρουσιάσεις, ενώ η ξενάγηση περιλαμβάνει όλους τους χώρους από το κελάρι, τις δεξαμενές έως και τον τομέα εμφιάλωσης. Από την αμπελουργία στην οινοποιία και από παππού σε εγγονό, λίγα βήματα πιο πέρα το κτήμα Μπαϊρακτάρη, αν και πνιγμένο στο πράσινο, ξεχωρίζει με την κόκκινη στολή του. Στο εσωτερικό δεσπόζουν μοντέρνες νότες, που σε συνδυασμό με την απαλή μουσική και τα περίτεχνα μοτίβα λειτουργούν ως η καλύτερη βιτρίνα για να παρουσιαστούν τα βραβευμένα τους κρασιά. Προβάλλοντας τον πολιτισμικό χαρακτήρα του οινοτουρισμού συμπορεύεται με τους σύγχρονους ρυθμούς προωθώντας έτσι κυρίως τον θεματικό τουρισμό, wine education. Παράλληλα με τις διαδικασίες φυσικής ζύμωσης, ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα 34 | www.epathlo.gr

Ο Δίας ευλογεί ακόμη την εύφορη γη της Νεμέας.

Ο ναός του Δία στον αρχαιολογικό χώρο της Νεμέας

Κτήμα Γκόφα. Γευσιγνωσία δίπλα στον ποταμό Ασωπό. να μυηθεί σε όλη την τελετουργία, αφού μπορεί να επισκεφτεί όλους τους χώρους και να έρθει σε επαφή με την πρώτη ύλη. Επιπλέον οι δυο πήλινοι αμφορείς που χρησιμοποιούνται –αν και σε πειραματικό στάδιο– για την παλαίωση του κρασιού και την καλύτερη δυνατή διατήρηση του φυσικού του χαρακτήρα φανερώνουν την ατέρμονη αναζήτηση για καινοτό-

μους τρόπους βελτίωσης της ποιότητας του προϊόντος. Μια οικογενειακή παράδοση ήδη από το 1920 συνεχίζεται στα νεανικά μεν πολύ δραστήρια δε χέρια της τρίτης γενιάς, αυτά του Χρήστου Μπαραφάκα. Στο ανακαινισμένο boutique οικογενειακό οινοποιείο, το φρέσκο και μοντέρνο συνδυάζονται ευέλικτα με τον μόχθο και την εμπειρία του παλαιού. Το εσωτερικό έντονο πράσινο χρώμα του οινοποιείου φέρνει στον νου χλωρό αμπελόφυλλο, το αρχοντικό κελάρι γεμάτο δρύινα βαρέλια (κτισμένο από πέτρα της αρχαίας Νεμέας) συμβολίζει την ιστορία της, και το επιβλητικό λογότυπο, το λιοντάρι της Νεμέας. Η φιλοσοφία της μεταμόρφωσης, η αισιόδοξη ατμόσφαιρα και το προσεγμένο ντεκόρ αναδεικνύουν τα βραβευμένα κρασιά. Ο ίδιος, μέλος του Νεμέα | 35

Οι εποχές χρωματίζουν τα αμπέλια.

Μια μεγάλη γιορτή για τον ερχομό του καρπού στήνεται στην περιοχή το πρώτο Σαββατοκύριακο του Σεπτεμβρίου, όταν πλήθος κόσμου καταφθάνει στις «Μεγάλες Μέρες της Νεμέας»

36 | www.epathlo.gr

συνδέσμου οινοποιών Νεμέας, πρόεδρος της δημοτικής κοινότητας Νεμέας και εκλεγμένος του επιμελητηρίου Κορινθίας, είναι αφιερωμένος στα κοινά και μιλάει με περίσσεια αγάπη για τον τόπο, το κρασί και το μέλλον του οινοτουρισμού στη Νεμέα: «Στόχος μας είναι να καταφέρουμε να κάνουμε τη Νεμέα έναν οινικό τουριστικό προορισμό που θα ικανοποιήσει τον ταξιδιώτη και θα τιμήσει τη φήμη της Νεμέας». Στην περιοχή Κούτσι (αρχαία Φλιούς) σαν μαγικό κουτί εναλλακτικού καλλιτέχνη εντάσσεται αιωρούμενο στον φυσικό πίνακα της περιοχής το οινοποιείο Γκόφα. Τριγύρω τα αμπέλια παρελαύνουν στον κάμπο και καθώς εισερχόμαστε στο εσωτερικό, η τέχνη πρωταγωνιστεί. Από τους πίνακες με τον Άγιο Γεώργιο (πρώτη φιλοτεχνημένη ετικέτα) να χάνεται σε πορφυρές και μπλε βαριές σκούρες πινελιές μέχρι δυο τρία ρόδια να χύνουν λίγο από το αίμα τους στη διακόσμηση και όλη αυτή η φινέτσα να μεταπηδά από γωνιά σε γωνιά συστήνοντάς μας τα βραβευμένα κρασιά. Το κυριότερο όμως πλεονέκτημά του είναι η μυστική διαδρομή μέχρι τον μυθικό Ασωπό και είναι το μοναδικό οινοποιείο που έχει πρόσβαση στον ποταμό, κάτι που δεν θα έμενε αναξιοποίητο. Τις Μεγάλες Μέρες της Νεμέας το φυσικό ντεκόρ επιφυλάσσει πολλές εκπλήξεις, με κυριότερη το Mythic River Party. Συναυλίες, γευσιγνωσία, εξορμήσεις κ.ά. συμβαίνουν πλάι στο νερό. Μα και τις υπόλοιπες μέρες, όταν ο καιρός γελά, η γευσιγνωσία πραγματοποιείται εξωτερικά ακόμη και κάτω από τον γερο-πλάτανο της πίσω αυλής. Ένα ακόμη επισκέψιμο boutique οινοποιείο, από τα νεότερα, είναι και το κτήμα Ιερόπουλου. Καμωμένο από μαύρη πέτρα από τη γύρω περιοχή δεσπόζει επιβλητικά χωρίς όμως να φαντάζει παράταιρο αφού λειτουργεί περισσότερο ως οπτική ψευδαίσθηση μιας απόλυτης συνέχειας του φυσικού τοπίου. Αν και μικρό, έχει εξοπλιστεί με υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις και μάλιστα κάποιες ετικέτες δημιουργούνται με βάση τεχνικές των κρασιών Βουργουνδίας. Μυημένος από την αγάπη του παππού για την καλλιέργεια της γης και των αμπελιών, ο κύριος Ιερόπουλος αφιερώνει πολύ χρόνο στα κτήματά του για να καταφέρει να υλοποιήσει τις φιλόδοξες προσδοκίες για ακόμη υψηλότερη ποιότητα οίνων. Στόχος λοιπόν είναι η δημιουργία υπερ-premium ετικετών και η αναβάθμιση της Νεμέας ως πρωταρχικής επιλογής προορισμού του οινοτουρισμού.

Χώρος γευσιγνωσίας του οινοποιείου Μπαϊρακτάρη

Κτήμα Ιερόπουλου

Ο Χρήστος Μπαραφάκας, ιδιοκτήτης της ομώνυμης οινοποιίας. Ασφαλώς τα διάσημα κρασιά της Νεμέας δεν τα βρίσκει κανείς μόνο στις εγκαταστάσεις των οινοποιών αλλά και σε επιλεγμένα μαγαζιά. Ένα από αυτά το cafe-wine bar Ανατολή, το οποίο θες δεν θες θα το προσέξεις γιατί ακτινοβολεί στην πόλη. Σε έναν διάκοσμο που μπερδεύει τη γοητεία ενός παριζιάνικου καφέ με τη σκοτεινή ατμόσφαιρα ενός τζαζ μπαρ, μια πλούσια οινοθήκη υπόσχεται την καλύτερη συνοδεία κρύων πιάτων και πλατό αλλαντικών. Αλλά και για τους πιο πεινασμένους το μενού μεγαλώνει με ασύγκριτα burger, ακόμη και πίτσα. Η γλυκυτάτη κυρία Αθηνά, ιδιοκτήτρια της Ανατολής, είναι πάντα πρόθυμη να μας μιλήσει για την αγάπη της για τον τόπο και το κατάστημά της, η οποία αντανακλάται αυτούσια στο παραμυθένιο αισιόδοξο σκηνικό που έχει στήσει στο απέναντι πεζοδρόμιο, καθώς περιμένει τον διαβάτη να απολαύσει έναν καφέ το πρωί κι ένα ποτό το βράδυ. Ο αγιωργίτικος οίνος δεν μπορεί να διαβαστεί ως το αποτέλεσμα της φυσικής διεργασίας ενός καρπού. Ευλογημένος στην ιστορία από θεούς κι ανθρώπους απέκτησε ποικίλες προεκτάσεις. Ημίθεοι τον δόξασαν και τον γεύτηκαν πλήρεις από ευφορία,

όμως αυτός αγάπησε πιότερο τους τρωτούς κρατώντας τους συχνά πυκνά το χέρι. Στο όνομά του στέριωσαν ευχές αγαπημένων, προσωποποιήθηκε σε πιστό φίλο στα μοναχικά ταξίδια, έγινε η ανάμνηση του τελευταίου αποχωρισμού, η προσμονή του νεοφερμένου και ο τελευταίος αναστεναγμός μιας λήθης. Η αξεδιάλυτη γεύση και το παθιασμένο χρώμα του προκαλεί τη σαγήνη, μα εύκολα μπορεί να παρασύρει αν ξεχαστεί η ιερότητα και ο σεβασμός που του πρέπει, γιατί σε κάθε ρώγα του, πάντα κρύβονται δύο, ένας άγγελος κι ένας διάβολος.

Κι επειδή το καλό κρασί θέλει και καλό φαγητό, στην οικογενειακή ταβέρνα Οίνος και έλαιος στη Νεμέα, η άψογη εξυπηρέτηση, τα επιλεγμένα κρέατα, το σωστό ψήσιμο, καθώς και η ευγένεια του προσωπικού θα ικανοποιήσουν κάθε απαιτητικό ουρανίσκο. Μέσα στη θαλπωρή της ξύλινης επένδυσης θα δοκιμάσετε εξαιρετικό μαλακό σουβλάκι, γεμιστό μπιφτέκι, κοτόπουλο αλά κρεμ κ.ά., συνοδεύοντας πάντα τα πιάτα με τα ξεχωριστά κρασιά της Νεμέας. Ζωντανές μουσικές βραδιές κάθε Παρασκευή. Τηλ. 2746 300368.

Νεμέα | 37

Μπουχούτσου Αναστασία Γέραγα 1 - Νεµέα - τηλ. 27460 22415 www.facebook.com/anatoliwinebar

Καραγιάννης Αθ. & ΣΙΑ Ο.Ε τηλ. 2753071229 κιν. 6972409091 www.karayiannis.gr email: info@karayiannis.gr

40 | ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ

Μακρόνησος

Κι εσύ, «Ελένη…»

«Δυόμισι μίλια από το νότιο άκρο της Αττικής – η Μακρόνησος είναι το νησί των εξορισμένων. Με ερείπια που δεν περιγράφει κανένας ταξιδιωτικός οδηγός. Επειδή δεν είναι από την ένδοξη αρχαιότητα, αλλά από μια άλλη, σκοτεινή εποχή. Μόνο μία φορά τον χρόνο έχει επισκέπτες. Η Μακρόνησος είναι έρημη, μόνο μερικά κατσίκια περιπλανιούνται στους λόφους. Το νησί αυτό άνοιξε ένα χάσμα στην ελληνική κοινωνία, βαθύ και ανυπέρβλητο, όπως ήταν για τους εξόριστους τα πέντε χιλιόμετρα νερού μεταξύ του νησιού και της ηπειρωτικής χώρας. Ένα ταμπού, μέχρι σήμερα» γράφει το γερμανικό περιοδικό Der Spiegel. Αναστασία Γεώργα

42 | www.epathlo.gr

Γιώργος Ξυπολιάς

Δυο δέντρα μόνo σε όλο το νησί, κι εκείνα γερμένα απ’ τον αέρα, που λυσσομανά νύχτα μέρα.

υλιγμένη για καλό και για κακό στο αντιανεμικό μου, φορώντας τα κατάλληλα παπούτσια για να μην… πληγωθούν τα μαλθακά μου πέλματα, κι έχοντας τον ταξιδιωτικό μου σάκο γεμάτο με νερό και σνακ, μήπως πεινάσω ή διψάσω, ξεκίνησα ένα ηλιόλουστο πρωινό του Οκτώβρη για την πολυπόθητη πεζοπορία μου στη Μακρόνησο…. Το ταξίδι απ’ το Λαύριο προς το νησί είναι μόλις 2,5 ναυτικά μίλια, δηλαδή γύρω στα 10 λεπτά με τα ναυλωμένα ταχύπλοα. Στο τόσο σύντομο χρονικό διάστημα της διαδρομής, τα συναισθήματά μου διαδέχονταν το ένα το άλλο, χωρίς καμιά λογική συνέχεια. Λες και είχε ξεσπάσει επανάσταση μες στην ψυχή και το μυαλό μου, φωνές, ψίθυροι και εικόνες, όλα ξεσηκώνονταν και ούρλιαζαν με όση δύναμη είχαν διεκδικώντας το καθένα τον δικό του χώρο στη συνείδησή μου. Όσο πλησιάζαμε, τόσο το στομάχι μου δενόταν κόμπος. Γυμνή και άγονη, η Μακρόνησος έχει αρχίσει να φαίνεται πια καθαρά. Ένα μακρόστενο κομμάτι στεριάς, που στέκει απόμακρο κι απομονωμένο. Από την αρχαιότητα στην εμφύλια διαμάχη Ποιο είναι στ’ αλήθεια το νησί το οποίο σημάδεψε τη νεότερη ιστορία της χώρας; «Είναι το δυτικότερο νησί των Κυκλάδων και διοικητικά υπάγεται στην Κέα. Η έκτασή της είναι 18,427 τ. χλμ. και το έδαφός της με μικρούς λόφους, ξηρό και βραχώδες. Έχει 28 χλμ. μήκος ακτών, που σχηματίζουν τρεις όρμους. Οι πήγες είναι λιγοστές, σχεδόν ανύπαρκτες,

Mισογκρεμισμένο φυλάκιο και συχνά στερεύουν. Στους αρχαίους χρόνους ονομαζόταν “Ελένη”, επειδή εδώ αποβιβάστηκαν ο Μενέλαος και η Ελένη κατά την επιστροφή τους από την Τροία…» διαβάζω στο έντυπο που μας έδωσαν να κρατάμε. Το όνομα Μακρόνησος αναφέρεται πρώτη φορά στα μέσα του 13ου αιώνα. Στην αρχαιότητα το νησάκι ήταν γνωστό με το όνομα Μάκρις και αργότερα Μάκρη, εξαιτίας του σχήματός της. Μπροστά της περνά ένα ισχυρό θαλάσσιο ρεύμα, που χύνεται απ’ τον Εύξεινο Πόντο στο Αιγαίο, ενώ ο ύφαλος της Τρυπητής στο βόρειο άκρο του νησιού αποτελούσε μεγάλο ακτοπλοϊκό κίνδυνο. Στην αρχαιότητα, η γύρω περιοχή ήταν πολυσύχναστος θαλάσσιος δρόμος. Έξι αρχαία ναυάγια έχουν εντοπιστεί γύρω απ’ τη Μακρόνησο, που χρονολογούνται από τον 2ο έως τον 4ο αιώνα μ.Χ. Ακόμα και τις τελευταίες δεκαετίες ήταν ορατό το μισοβυθισμένο πλοίο «Apollonia VI» μετά την πρόσκρουσή του στην Τρυπητή, το 1980. Κατά τον Μεσαίωνα ο τόπος ήταν ορμητήριο πειρατών. Επίσης γίνεται λόγος για την ύπαρξη μοναχών στο νησί, γεγονός που επιβεβαιώνεται, το 1675, και από τον Γάλλο περιηγητή A. Guillet. Κατά τους προϊστορικούς χρόνους, στη θέση Προβάτσα της Μακρονήσου, βρέθηκαν οι αρχαιότεροι γνωστοί «λιθάργυροι» των Λαυρεωτικών, που μαρτυρούν μεταλλουργική δραστηριότητα. Το 1881 η Μακρόνησος παραχωρείται Μακρόνησος | 43

Η πέτρα στον ώμο και υψωμένη η γροθιά, το άγαλμα του «Μακρονησιώτη κρατούμενου» αλύγιστου μπροστά στα βασανιστήρια, στον ίδιο τον θάνατο…

Έργο των κρατουμένων, το υπέροχης τεχνικής ψηφιδωτό με τα αρχικά «ΑΕΤΟ» στο κέντρο

ως μεταλλείο στη μεταλλευτική εταιρία «Ελένη». Το 1910 γίνεται έρευνα για ψευδάργυρο στο νησί ενώ το 1948 (κατά την περίοδο «αναμόρφωσης» πολιτικών κρατουμένων), ιδρύεται η εταιρεία «Ελληνικαί Μεταλλευτικαί Επιχειρήσεις Μακρόνησος ΕΜΕΜ ΑΕ». Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913) στη Μακρόνησο είχε μεταφερθεί μεγάλος αριθμός Τούρκων και Βούλγαρων αιχμαλώτων, οι περισσότεροι από τους οποίους πέθαναν από δίψα και χολέρα. Επίσης λειτούργησε για έναν και πλέον χρόνο (1922-1923) ως λοιμοκαθαρτήριο προσφύγων (Ποντίων κατά κύριο λόγο). Εδώ δηλαδή «φιλοξενήθηκαν» δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες κάτω από απάνθρωπες και τραγικές συνθήκες, με αποτέλεσμα πάρα πολλοί να αφήσουν σε αυτό τον τόπο την τελευταία τους πνοή. Όμως, η Μακρόνησος έχει σημαδέψει την ιστορία της νεότερης Ελλάδας και είναι χώρος ιστορικής μνήμης και βαθιάς περισυλλογής. Όχι μόνο γι’ αυτούς που έζησαν τη φρικαλεότητα της περιόδου 1947-1953, αλλά για όλους τους Έλληνες, ως «σύμβολο καταδίκης του εμφυλίου πολέμου, όλων των βασανιστηρίων και κάθε καταπίεσης από οπουδήποτε προερχόμενης, βωμός ελευθερίας της σκέ44 | www.epathlo.gr

Χάρτης στον τοίχο των αρτοκλιβάνων, που απεικονίζει τα στρατόπεδα των κρατουμένων.

ψης και των ιδεών…». Με αυτές ακριβώς τις λέξεις, στις 16 Μαΐου 1989, το υπουργείο Πολιτισμού χαρακτηρίζει ως τόπο ιστορικό ολόκληρο το νησί και διατηρητέα μνημεία όλα τα κτίρια και τα στρατόπεδα της Μακρονήσου. Ως Στρατόπεδο Συγκέντρωσης Αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, η Μακρόνησος ξεκίνησε να λειτουργεί στις 26 Μαΐου 1947 και εκεί στάλθηκαν συνολικά περισσότεροι από 100.000 άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Έζησαν σε ένα οργανωμένο σύστημα καθημερινής εξόντωσης, ενάντια στη συνείδηση και την αξιοπρέπεια, ενάντια στην αντοχή του ανθρώπου.

«Τρία μεγάλα γράμματα γραμμένα με ασβέστη στη ραχοκοκαλιά της Μακρόνησος. Α΄ Τάγμα. Β΄ Τάγμα. Γ΄ Τάγμα. Α. Β. Γ.» Γιάννης Ρίτσος Στην κόλαση εκείνη, εφαρμόζονταν τα πιο ανείπωτα βασανιστήρια, που σκοπό είχαν να τσακίσουν την αντίσταση των κρατουμένων. Σωματικά βασανιστήρια, ψυχολογική βία και δημόσιος εξευτελισμός – τα αποτυπώματά τους στους πολιτικούς κρατούμενους της Μακρονήσου ήταν φρικτά. Πολλοί πέθαναν, άλλοι έμειναν ανάπηροι, τυφλοί, και κάποιοι τρελάθηκαν. «Όποιος δεν πέρασε από τη Μακρόνησο, δεν μπορεί να φανταστεί τη σατανική συμμαχία των δημίων με τη φύση του νησιού. Η όστρια, ο γρέγος και ο σιρόκος λυσσομανούν πάνω σε τούτο τον βράχο. Γκρεμίζουν τα αντίσκηνα, σηκώνουν το χώμα ψηλά σχηματίζοντας ένα γκρίζο σύννεφο και το χαλίκι εκσφενδονίζεται ορμητικά και μαστιγώνει όποιον βρει στον δρόμο του». Γράφει η Αφροδίτη Μαυροειδή Παντελέσκου, για να συμπληρώσει, παρακάτω: «Το καλοκαίρι είναι αβάσταχτο στο Μακρονήσι. Οι μαύροι βράχοι πυρώνουν, τα αντίσκηνα βγάζουν φλόγες, η γη καίει σαν πυρωμένο σίδερο και δεν υπάρχει ίσκιος πουθενά. Ούτε ένα δέντρο για να ρίξει τη δροσιά του, ευεργετική και παρήγορη. Ούτε νερό να δροσίσουμε τα μέτωπά μας. Τα καψόνια μάς απόκαμαν...» (Στρατόπεδα Γυναικών, Εκδόσεις Αλφειός). Τα τραγικά εκείνα χρόνια διήρκεσαν από το 1947 έως το 1952, ώσπου η γενική κατακραυγή και οι καταδικαστικές αποφάσεις του ΟΗΕ και ολόκληρης της ελεύθερης Ευρώπης ανάγκασαν τις ελληνικές κυβερνήσεις να βάλουν ένα τέλος στη θηριωδία, ενώ ξεκίνησαν δίκες για κάποιους από τους αρχιβασανιστές της εποχής. Πορεία - πρόκληση Με ξεναγό μας τον κ. Τάσο Μανωλίτση, μέλος του ορειβατικού περιπατητικού συλλόγου «ΕΠΟΣ Φυλής» αλλά και του ΔΣ του Μουσείου Μακρονήσου, φτάσαμε στο νησί. Τραχύ, βραχώδες, αφιλόξενο και γκρίζο το τοπίο, γεμάτο πουρνάρια και αγκάθια. Πλακώνεται η ψυχή μας απ’ την πέτρα, μπουχτίζει το μάτι να βλέπει λιθάρια. Πού και πού ερχόταν από μακριά μια γλυκιά μυρωδιά από θυμάρι, που χανόταν πριν προλάβουμε να την καλοκαταλάβουμε. Άρχισαν να φαίνονται τα πρώτα κτίρια, ερειπωμένα, με εμφανή τα σημάδια της εγκατάλειψης. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν εκείνα των αρτοκλιβάνων, του θεάτρου και μιας τεράστιας εκκλησίας στην κορυφή ενός απόκρημνου λόφου. Ο εκκλησιασμός, Μακρόνησος | 45

Το θέατρο, ο μόνος χώρος ψυχαγωγίας των κρατουμένων

Μνημείο για τις γυναίκες κρατούμενες, με απόσπασμα του Μ. Λουντέμη, επίσης εξόριστου στη Μακρόνησο.

βλέπετε, ήταν υποχρεωτικός, όπως και η θεία κοινωνία και η εξομολόγηση. Τόσο το θέατρο όσο και την τεράστια αυτή εκκλησιά τα έχτισαν με τα χέρια τους οι κρατούμενοι ανεβάζοντας πέτρες, τσιμέντα, σίδερα και ό,τι άλλο χρειαζόταν, σ’ ένα τόσο δύσβατο ανηφορικό και βραχώδες έδαφος. Ανεβαίνουμε απ’ το μοναδικό βατό μονοπάτι με προορισμό το γιγάντιο άγαλμα του «Μακρονησιώτη κρατούμενου», με την πέτρα στους ώμους και τα δεσμά στα πόδια, που δεσπόζει επιβλητικό. Έργο τού άλλοτε κρατούμενου και νεαρού τότε γλύπτη Γρηγόρη Ριζόπουλου, είναι ορατό ακόμα κι απ’ τη θάλασσα. 46 | www.epathlo.gr

Η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου στην κορυφή ενός απόκρημνου λόφου

Σύντομα ξεκινάμε βαδίζοντας προς τα βορειότερα σημεία του νησιού μέχρι να προσεγγίσουμε το περίφημο θέατρο. Μια απλή, αλλά υπέροχη κατασκευή, μικρή ανάσα ελευθερίας για τους εξορισμένους, αφού αποτέλεσε και τον μοναδικό τόπο «ψυχαγωγίας» τους. Στο θέατρο αυτό άρχισαν να ανεβαίνουν παραστάσεις από αρχαίες ελληνικές τραγωδίες, κατά κύριο λόγο, όπως ο Προμηθέας Δεσμώτης, πολλές από τις οποίες σκηνοθέτησε ο εξόριστος τότε Νίκος Κούνδουρος. Εδώ άλλωστε «φιλοξενήθηκαν» πολλοί άνθρωποι από αυτούς που αποτέλεσαν τη μετέπειτα υψηλή διανόηση και κουλτούρα της πατρίδας μας, ενώ στη

«Όποιος δεν πέρασε από τη Μακρόνησο, δεν μπορεί να φανταστεί τη σατανική συμμαχία των δημίων με τη φύση του νησιού. Η όστρια, ο γρέγος και ο σιρόκος λυσσομανούν πάνω σε τούτο τον βράχο»

Η είσοδος των αρτοκλιβάνων

σκηνή αυτή πρωτοεμφανίστηκε ο νεαρός τότε Θανάσης Βέγγος και ο τεράστιος Μάνος Κατράκης, εξόριστοι του καθεστώτος της εποχής. Το υπαίθριο θέατρο «ζωντάνεψε» ξανά τον Αύγουστο του 2003 με δύο συναυλίες σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη και ποίηση Γιάννη Ρίτσου (κρατούμενοι και οι δύο στη Μακρόνησο), οι οποίες συγκέντρωσαν συνολικά 22.000 άτομα! Είναι γνωστό πως στη Μακρόνησο κρατήθηκαν, εξαιτίας των ιδεών τους, πολλοί σπουδαίοι καλλιτέχνες, αλλά και αγνοί άνθρωποι της εποχής. Το αποτέλεσμα της «συγκατοίκησης» αυτής συχνά ήταν κάτι παραπάνω από υπέροχο. Ήταν η δημιουργική συνύπαρξη, η βαθιά φιλία (όπως αυτή του Βέγγου με τον Κούνδουρο) αλλά και η απαρχή μιας εποχής που ανέδειξε τους πιο ευαίσθητους και βασανισμένους ανθρώπους της τέχνης και των γραμμάτων, αποδεικνύοντας ότι ο πόνος, η βαρβαρότητα, ο εγκλεισμός μπορούν να μεταμορφωθούν σε έμπνευση και δημιουργία. Φεύγω πραγματικά συγκινημένη και εντυπωσιασμένη απ’ την επινοητικότητα, τη δύναμη και το κουράγιο τους… Σειρά είχαν οι αρτοκλίβανοι. Ένα τεράστιο εγκαταλειμμένο κτίριο πρόβαλε από μακριά σαν φάντασμα. Μας πήρε αρκετή ώρα να το προσεγγίσουμε, ενώ το κακοτράχαλο έδαφος συχνά πυκνά μάς πλήγωνε τα πόδια. Δυστυχώς οι πόρτες ήταν κλειστές και ο έξω χώρος γεμάτος περιττώματα απ’ τα κατσίκια και τα πρόβατα που έχουν κατακλύσει το νησί. Η δυσοσμία ήταν τρομερή, οι μύγες χιλιάδες, μας γαργαλούσαν το πρόσωπο και κάθε γυμνό σημείο του κορμιού μας. «Αυτή η πόρτα είναι ανοιχτή», μια φωνή από το βάθος μας καλεί. «Ειρήνη, Ελευθερία, Δημοκρατία, Εθνική Ανεξαρτησία» τα συνθήματα της ΠΕΚΑΜ στους τοίχους, ένα απόσπασμα από ποίημα του Γιάννη Ρίτσου κι ένας χάρτης που με τα στρατόπεδα συγκέντρωσης ήταν τα μόνα «αξιοθέατα» στα άδεια δωμάτια. Μόνο οι τεράστιοι φούρνοι και οι μεγάλες μαρμάρινες γούρνες –τα ζυμωτήρια– στο τελευταίο δωμάτιο μαρτυρούν τον σκοπό για τον οποίο προορίζονταν. Τελικός προορισμός η εκκλησία του Αϊ-Γιώργη, σημείο αναφοράς της εποχής. Ο δρόμος μέχρι εκεί έμοιαζε σαν μικρός Γολγοθάς, πολλές φορές μου πέρασε από το μυαλό να σταματήσω. Όμως κάτι η περιέργεια κάτι η ντροπή με έκαναν να συνεχίσω. Επιτέλους, ο Άγιος Αντώνιος φάνηκε να προβάλλει στην κορυφή του δύσβατου ετούτου ανήφορου: ένα αριστούργημα αρχιτεκτονικής με ένα γιγαντιαίων διαστάσεων προαύλιο φαντάζει σαν μητροπολιτικός ναός. Κάπου εκεί η δική μου πορεία τέλειωσε και άρχισα να κατεβαίνω προς το λιμάνι, χάνοντας συνεχώς τον δρόμο της επιστροφής. Τα μέλη του ορειβατικού συλλόγου θα συνέχιζαν την πορεία τους κατά μήκος της κορυφογραμμής, τέσσερις με πέντε ώρες πεζοπορία, για να κάνουν τον γύρο του νησιού, που είναι γύρω στα 15 χλμ. Γεμάτο απόκρημνες πλαγιές και γκρεμούς το νησί, ειδικά στο πίσω μέρος. Μετά από μια άσκοπη περιπλάνηση μισής ώρας, κατάφερα κι εγώ να κατέβω. Εκεί άρχισε μια καινούργια πορεία-πρόκληση, «η πορεία προς τον ίσκιο». Μοιάζει απίστευτο, μα ολόκληρο νησί δεν έχει ούτε ένα δέντρο να ξαποστάσεις, ούτε μία πηγή να πιεις νερό. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που, παρότι κοντά στην πρωτεύουσα, η Μακρόνησος επιλέχθηκε ως τόπος εξορίας. Επιτέλους ανακαλύψαμε μια τέντα σ’ ένα αυθαίρετο μικρό κτίσμα, το οποίο χρησιμοποιεί ο βοσκός με τον γιο του για να αποθηκεύουν τις ζωοτροφές. Η βρόμα ήταν αβάσταχτη. Περιττώματα και ούρα από τα κατσίκια κάτω απ’ το λιοπύρι μαζί και τα σμήνη απ’ τις μύγες καθιστούσαν την παραμονή μας εφιαλτική. Από το σημείο αυτό φαίνονταν τα απομεινάρια κάποιων κτιρίων, τα Μακρόνησος | 47

οποία δεν μπορούσα στην αρχή να καταλάβω αν είναι από την αρχαία ή τη νεότερη εποχή. Όπως μου εξήγησε ο κ. Τάσος, «οι κρατούμενοι στον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο τους δημιουργούσαν. Έφτιαχναν γλυπτά και μνημεία εμπνεόμενα από την αρχαιότητα. Υπάρχει μάλιστα και μια μικρογραφία του Παρθενώνα, δυο μεγάλα λιοντάρια στην είσοδο του λιμανιού, και πολλά ακόμη διάσπαρτα κτίσματα, που έχουν πια γκρεμιστεί». Μιλήσαμε για το Μουσείο Μακρονήσου, που ιδρύθηκε από την ΠΕΚΑΜ (Πανελλήνια Ένωση Κρατουμένων Αγωνιστών Μακρονήσου), στην οδό Αγίων Ασωμάτων 31 και φιλοξενεί οπτικοακουστικό υλικό των αγωνιστών, χειρόγραφα, γλυπτά και ό,τι άλλο έφτιαξαν ή έγραψαν οι εξόριστοι κατά τη χρονική εκείνη περίοδο. Η ζέστη όλο και έσφιγγε, η δυσωδία γινόταν όλο και πιο έντονη, κι εγώ κοιτούσα ανυπόμονα τις κορυφογραμμές, αλλάζοντας συνεχώς θέση, με την ελπίδα ότι κάποια στιγμή θα φανεί η ορειβατική ομάδα. Το νερό μου τέλειωσε, δυόμισι λίτρα νερό (!), και νόμιζα ότι θα λιποθυμήσω, όταν επιτέλους άρχισαν να φαίνονται οι πρώτοι απ’ την ομάδα. Δεν αργήσαμε να επιβιβαστούμε στα ναυλωμένα ταχύπλοα για να πάρουμε τον δρόμο του γυρισμού. Το συναίσθημα που κυριαρχούσε μέσα μου φεύγοντας ήταν κυρίως η πίκρα για την εγκατάλειψη ενός τέτοιου ιστορικού τόπου. Πόσο καλύτερα θα ήταν αν αξιοποιούνταν οι μισογκρεμισμένοι άδειοι χώροι χάριν του πολιτισμού. Απομακρυνόμαστε απ’ το νησί, το κοιτάζω, σταχτί και γκρίζο, άγονο και αφιλόξενο, μια μακρόστενη λουρίδα γης μέσα στη θάλασσα, τόσο μόνο του, λες και η ιστορία το τιμωρεί για όσα συνέβησαν εκεί. Ένας κόμπος ανεβαίνει στον λαιμό μου, τα μάτια μου βουρκώνουν, δεν ξέρω γιατί, ή μάλλον προσποιούμαι πως δεν ξέρω… 48 | www.epathlo.gr

Ένα από τα πολλά ετοιμόρροπα δωμάτια στους αρτοκλιβάνους

www.agro-trust.gr Το γραφείο µελετών «AGRO-TRUST» ιδρύθηκε τον Φεβρουάριο του έτους 2000 αποτελεί ένα από τα πρώτα οργανωµένα γραφεία στη Χώρα που εξειδικεύεται στον σχεδιασµό και την παρακολούθηση επενδυτικών σχεδίων που υποβάλλονται για υπαγωγή σε επιχειρησιακά προγράµµατα. Τα στελέχη της επιχείρησης διαθέτουν υπερδεκαπενταετή ειδική εµπειρία στην υποβολή φακέλων υποψηφιότητας σε επιχειρησιακά προγράµµατα και στον Αναπτυξιακό Νόµο. Πρωταρχικός στόχος της επιχείρησης από την ίδρυσή της έως και σήµερα, είναι η παροχή υπηρεσιών ποιότητας, και η οργανωµένη και ορθολογική διαχείριση της πληροφορίας που δέχεται, µε απώτερο σκοπό την ικανοποίηση του πελάτη. Προκειµένου να επιτύχει το σκοπό αυτό η διοίκηση εφαρµόζει από το έτος 2001 σύστηµα διασφάλισης ποιότητας ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 9001/2000. Η επιχείρηση θεωρεί ότι η ικανοποίηση του πελάτη δεν προέρχεται µόνο από την έγκριση του επενδυτικού του σχεδίου από τις αρµόδιες αρχές, αλλά αυξάνεται από τη συνεχή, υπεύθυνη και έγκαιρη επικοινωνία σε όλα τα στάδια υλοποίησης του έργου από την πρώτη επαφή µέχρι και την ολοκλήρωση της επένδυσης.

Ο φορέας µας είναι ο µοναδικός στην Πελοπόννησο που έχει πιστοποιηθεί από τον ΟΠΕΚΕΠΕ για την υποβολή δηλώσεων ΟΣΔΕ σε 2 Νοµούς Αργολίδας και Κορινθίας.

Γραφεία Αργολίδας: παραλιακή Ναυπλίου-Νέας Κίου 21100, Ναύπλιο τηλ. 2752029727-8 κιν. 6948729691 e-mail: agronaf@otenet.gr Γραφεία Κορινθίας: Παπακωνσταντίνου 81Β 20500, Νεµέα τηλ.: 2746020000 e-mail: info@agro-trust.gr Υπεύθυνος: Δηµήτρης Βασιλόπουλος (Σύµβουλος Αναπτυξιακών προγραµµάτων - Μελετητής Γεωπόνος Msc Γ.Π.Α.)

Ενδεικτικά το γραφείο µελετών «AGRO-TRUST» αναλαµβάνει:  την εκπόνηση οικονοµοτεχνικών µελετών και την σύνταξη φακέλων υποψηφιότητας για υπαγωγή επενδυτικών σχεδίων:  στον Αναπτυξιακό Νόµο όπως ισχύει κάθε φορά  στο µέτρο 4.1 Σχέδια βελτίωσης γεωργικών εκµεταλλεύσεων του ΠΑΑ 2014-2020  στο µέτρο 4.2. Επενδύσεις στη Μεταποίηση γεωργικών προϊόντων του ΠΑΑ 2014-2020  στο µέτρο 6.1. Εγκατάσταση Νέων Γεωργών του ΠΑΑ 2014-2020  στα προγράµµατα: Ενίσχυση επιχειρήσεων µεταποίησης τουρισµού εµπορίου και υπηρεσιών στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ.  Την υποβολή φακέλων υποψηφιότητας στο επιχορηγούµενο πρόγραµµα Βιολογικής Γεωργίας – Κτηνοτροφίας.  Την Συµµετοχή Γεωργών σε Συστήµατα για την Ποιότητα Τροφίµων  Την ίδρυση, οργάνωση και διαχείριση οµάδων παραγωγών.  Την Υποβολή δηλώσεων ΟΣΔΕ – µεταβιβάσεις δικαιωµάτων ΕΑΕ (Πιστοποιηµένος φορέας Α) Τρέχουσες προσκλήσεις: Προγράµµατα Αγροτικής Ανάπτυξης (Μέτρο 6.3: Ανάπτυξη µικρών γεωργικών εκµεταλλεύσεων , Μέτρο 19: Αγροτουρισµός Leader , Μέτρο 2.1: Γεωργικοί Σύµβουλοι) Μεταποίηση γεωργικών προϊόντων Προγράµµατα ΕΣΠΑ

ΜΑΛΑΜΟΤΕΧΝΙΚΗ Α.Ε. ΕΜΠΟΡΙΟ & ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΤΑΛΛΩΝ Ε Μ Π Ο Ρ Ι Ο Α Λ Ο Υ Μ Ι Ν Ι Ο Υ

• ΚΟΙΛΟ∆ΟΚΟΙ • ΣΤΡΑΤΖΑΡΙΣΤΑ • ΛΑΜΑΡΙΝΕΣ • ∆ΙΑΤΡΗΤΕΣ ΛΑΜΑΡΙΝΕΣ • ΤΣΙΓΚΟΦΥΛΛΑ • ΣΥΡΜΑΤΑ ΠΕΡΙΦΡΑΞΕΩΝ • ΠΟΝΤΑΡΙΣΤΑ ΣΥΡΜΑΤΑ • ΠΑΝΕΛ • ΛΟΓΧΕΣ • ΚΑΡΑΒΟΛΑ • ΑΝΟΞΕΙ∆ΩΤΕΣ ∆ΕΞΑΜΕΝΕΣ • ΚΥΚΛΟΘΕΡΜΙΚΟΙ ΦΟΥΡΝΟΙ • ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΚΤΙΡΙΑ

ΜΑΛΑΜΑΣ Ανταγωνιστικότητα Λεπτότητα Αναγνωρισιµότητα Μέταλλο Οργάνωση Ταχύτητα Εµπιστοσύνη Χαρακτηριστικότητα Νοοτροπία Ικανότητα Καινοτοµία Ηθική • ΠΡΟΦΙΛ ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΥ • ΡΟΛΛΑ • ΣΙΤΕΣ • ΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΕΣ ΠΟΡΤΕΣ • ΚΑΓΚΕΛΑ ΙΝΟΧ • ΕΞΑΡΤΗΜΑΤΑ ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΥ • ΚΑΓΚΕΛΑ ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΥ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΚΑΤ’ ΟΙΚΟΝ ΙΙ

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ: ΑΝΤΙΚΑΛΑΜΟΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΗΜΑ ΑΘΗΝΩΝ 140 τηλ. 27210 21135-6 • fax. 27210 62006 email: malamotechniki@yahoo.gr • www.malamotechniki.gr

Μονοπάτια στον Λούσιο

Πορεία ασκητική

Χρήστος Κανατάς

Στην άγια, θεϊκή αυτή γειτονιά ξαναβρέθηκα όχι τόσο για να επισκεφτώ τους τόπους λατρείας της, αλλά πιο πολύ για να απολαύσω την υπέροχη φθινοπωρινή φύση της. Η κοιλάδα του Λούσιου είναι το ησυχαστήριο που, περπατώντας τα μονοπάτια της, θα σε κάνει να καταλάβεις γιατί άνθισε εδώ ο ασκητισμός. Μεταδίδει την υπέροχη δόνησή της, που σε κάνει να πλησιάζεις στην αντίληψη της ηρεμίας του μυαλού. Οι σκέψεις εδώ σιωπούν γιατί μιλά η ομορφιά και η γαλήνη.

ιατί άραγε διάλεξαν οι ασκητές αυτόν τον τόπο; Όλοι μας έχουμε μια εικόνα για τον παράδεισο. Η περιήγηση στα ιερά μέρη, που ’χουν αγιάσει ακόμα περισσότερο από τις προσευχές των ανθρώπων που αναζητούν τον Θεό, σε κάνει να νομίζεις ότι τον έχεις ήδη βρει. Η Δημητσάνα, η Ζάτουνα, το Παλιοχώρι, βεράντες με θέα την Εδέμ. Μπαλκόνια τα μοναστήρια.

52 | www.epathlo.gr

Το Παλαιοχώρι και η χαράδρα του Λούσιου.

Το γεφύρι του Κοντού

54 | www.epathlo.gr

Το μυστηριακό Κρυφό Σχολειό

Παλαιοχώρι Αφετηρία το Παλιοχώρι ή Παλαιοχώρι. Ο κύριος Κώστας, πρόεδρος της κοινότητας, μας καλεί. Μόλις έχει διανοιχτεί το μονοπάτι που συνδέει το χωριό με τη Ζάτουνα. Το μισό μέρος το άνοιξε η Ζάτουνα και το άλλο μισό το Παλιοχώρι. Σημείο ένωσης το γεφύρι του Κοντού στο ποτάμι. Συναντώ τον Βασίλη. Έχει παρατήσει μετά από χρόνια τη ζωή στην πρωτεύουσα κι έχει αποφασίσει να είναι ένας από τους λιγοστούς μόνιμους κατοίκους του Παλαιοχωρίου. «Εδώ έχω βρει την ησυχία μου», θα μου πει, κι ένα χαμόγελο γλύκας και ηρεμίας ζωγραφίζεται στο πρόσωπό του. Πραγματικά το Παλιοχώρι, ένα μικρό χωριό μέσα στη χαράδρα του Λούσιου, αποπνέει μια αίσθηση ανακούφισης και χαλάρωσης. Καθώς απολαμβάνουμε το καφεδάκι στην αυλή του πνευματικού κέντρου, νιώθω το μυαλό μου να αδειάζει κι όλες τις σκοτούρες σιγά σιγά να εξαφανίζονται. Αγαλλίαση ψυχής! Φαντάζομαι τον ίδιο τόπο στη γιορτή του τσίπουρου, γεμάτο κόσμο, κέφι, μουσική, χορό, οινόπνευμα και φαγητό. Ξαναζωντανεύει το χωριό με αυτή την αφορμή! Τελευταία Κυριακή του Οκτώβρη διοργανώνεται η γιορτή, κάθε χρόνο. Ο Βασίλης προτείνει να κάνουμε πρώτα το κλασικό μονοπάτι του Λούσιου: Ξεκινά από το Μουσείο Υδροκίνησης και καταλήγει στην Αρχαία Γόρτυνα. Την άλλη μέρα, όμως, ενώ είναι να ξεκινήσουμε μαζί, με ειδοποιεί ότι του έτυχε δουλειά κι έτσι ξεκινώ μόνος μου. Ίσως καλύτερα γιατί ακολουθώ τον δικό μου αργό ρυθμό σταματώντας κάθε τόσο για να φωτογραφίσω, εντυπωσιασμένος από την ομορφιά της φύσης. Μουσείο Υδροκίνησης προς τη Μονή Φιλοσόφου Ντυμένη στα γιορτινά της χρώματα του φθινοπώρου, η φύση σε καθηλώνει. Με εκστατικό χαμόγελο απολαμβάνεις την έξοχη βόλτα στην καταπράσινη και χρυσοκόκκινη εξοχή. Στην αφετηρία ή στην επιστροφή, αξίζει μια επίσκεψη στο μοναδικό μουσείο της περιοχής, το αφιερωμένο στη ροή του νερού και τη χρησιμότητά του για τον άνθρωπο – ειδικά μάλιστα την παλιά απλή εποχή, που όλοι οι μηχανισμοί για την εκμετάλλευση της υδάτινης ενέργειας ήταν ξύλινοι. Εδώ θα δεις νεροτριβή για πλύσιμο, αλευρόμυλο, βυρσοδεψείο και μπαρουτόμυλο, όλα εν λειτουργία. Το μονοπάτι ακολουθεί τη ροή του νερού. Αφού περάσει και ενεργοποιήσει τους διάφορους μηχανισμούς του μουσείου, κατευθύνεται προς το μεγάλο ποτάμι για να το τροφοδοτήσει. Κυλά το νεράκι δίπλα μου, καθώς περπατώ ανέμελος, ροβολώντας προς το Παλιοχώρι. Συναντώ τους παλιούς εγκαταλειμμένους μπαρουτόμυλους. Το ταξίδι στον χρόνο αναπόφευκτα γίνεται μέσα μου και φαντάζομαι την εποχή που δούλευαν στον πυρετό του Αγώνα κατά της Τουρκοκρατίας. Τώρα, όμως, πυκνή βλάστηση έχει κατακυριεύσει το εσωτερικό τους… Σύντομα προσεγγίζω το Παλιοχώρι και στη συνέχεια συνεχίζω την πορεία μου προς το ποτάμι. Οι μικροκαταρράκτες που συναντώ κάποιες στιγμές ρίχνουν τα νερά τους μέσα στο ίδιο το μονοπάτι. Λάμπει ο δρόμος από τα τρεχούμενα νερά, μα την ίδια στιγμή πρέπει να προσέχεις να μη βραχείς. Ο ήχος του νερού δυναμώνει, καθώς πλησιάζω τα ορμητικά νερά του Λούσιου ποταμού. Σε αυτό το σημείο ο ασφάλτινος δρόμος που οδηγεί στη Μονή Φιλοσόφου ενώνεται με τον πεζοπορικό και περνούν μαζί με τη βοήθεια του γεφυριού τον ποταμό. Το μονοπάτι συνεχίζει προς τη Μονή Φιλοσόφου. Αυτό το κομμάτι είναι ένα από τα ομορφότερα όλης της διαδρομής. Κυκλάμινα και άλλα αγριολούλουδα στολίζουν το διάβα σου. Σε κάποια σημεία, η θέα από ψηλά προς τη χαράδρα είναι εντυπωσιακή. Η μουσική των πουλιών συμπληρώνει τη μαγευτική αίσθηση, βρίσκεσαι στους αιθέρες, σε μια κατάσταση ονειρική. Ξάφνου, ανάμεσα στην πυκνή βλάστηση, ξεπροβάλλει κρεμασμένη σε ψηλό βράχο η επιβλητική Νέα Μονή Φιλοσόφου. Δεν θα περάσει πολλή ώρα και σύντομα βρίσκομαι στο κατώφλι της. Ο ένας από τους δύο μοναχούς που ζουν μόνιμα εδώ περιμένει τους επισκέπτες με χαμόγελο και ανοιχτή καρδιά. Θα μας προσκαλέσει για να μας κεράσει ένα ποτήρι δροσερό νερό και λουκουμάκι. Ακούω την ιστορία της μονής, όπως μας τη διηγείται ο παππούλης: Η παλιά μονή χτίστηκε τον 10ο αιώνα. Είναι η πιο ιστορική μονή της Αρκαδίας. Μονοπάτια στον Λούσιο | 55

Το μονοπάτι ακολουθεί τη ροή του νερού. Αφού περάσει και ενεργοποιήσει τους διάφορους μηχανισμούς του μουσείου, κατευθύνεται προς το μεγάλο ποτάμι.

56 | www.epathlo.gr

Η εκκλησία μέσα από τον γεροπλάτανο στη Ζάτουνα Ο Ιωάννης Λαμπαρδόπουλος, που την έχτισε, επονομαζόταν «φιλόσοφος». Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας λειτουργούσε εκεί κρυφό σχολειό, ενώ όλη η περιοχή υπήρξε κέντρο γραμμάτων και πνευματικής ανάπτυξης. Η νέα μονή χτίστηκε στα μέσα του 17ου αιώνα. Είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Μπαίνοντας στην εκκλησία εντυπωσιάζεσαι. Η εικονογράφηση είναι σπάνιας ομορφιάς και καλλιτεχνικής αξίας. Το 1955 χαρακτηρίστηκε ιστορικό μνημείο και από το 1992 ανακαινίζεται υπό την επίβλεψη του υπουργείου Πολιτισμού. Μονή Φιλοσόφου προς Μονή Προδρόμου Πεντακάθαρη, περιποιημένη, με υπέροχους κήπους ξεπροβάλλει σαν προβλήτα ανάμεσα στον ποταμό και τον ουρανό. Φιλόξενη και δεκτική, τη νιώθω μέσα μου σαν απαλή αγκαλιά. Μέχρι κι ο δρόμος φτάνει ακριβώς έξω από το μοναστήρι. Το μονοπάτι συνεχίζει από εδώ προς το κρυφό σχολειό και τη Μονή Τιμίου Προδρόμου. Στην αρχή το μονοπάτι είναι πλακόστρωτο κι ευκολοδιάβατο, γρήγορα όμως παρατηρείς ότι γίνεται τραχύ και στενεύει, καθώς αγγίζει τα όρια της απότομης χαράδρας. Καταλαβαίνω ότι τα πράγματα αγριεύουν. Σύντομα προσεγγίζω την Παλαιά Μονή Φιλοσόφου, που λέγεται και κρυφό σχολειό. Κρυφό κι απόκρημνο αλήθεια, ένα με τον βράχο, σχεδόν αόρατο. Τα απομεινάρια μαζί με τον ναό που διασώζεται ίσα που διακρίνονται στις πέτρινες ορθοπλαγιές. Χρειαζόταν μια καλή κρυψώνα για να μη χαθεί η γνώση και η γλώσσα τα δύσκολα χρόνια της τούρκικης κατοχής. Σαν να παίζω κρυφτό, τρυπώνω κι εξερευνώ τον χώρο του ιερού μνημείου. Η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου διακρίνεται από απέναντι σαν χαλκομανία πάνω στον βράχο. Τούτο δω, παρότι κατοικήσιμο, φαίνεται ακόμη πιο άγριο μέρος. Τραχύ και σταράτο στα λόγια του. Σαν τον δηκτικό προφήτη του οποίου πήρε το όνομα, σκέφτομαι. Η απότομη κάθοδος στο ποτάμι, που το περνώ από ένα στενό γεφύρι, δίνει τη θέση της σε μια ομαλότερη άνοδο με πλούσια βλάστηση. Κάποια στιγμή, βγαίνοντας από το πράσινο τούνελ, ορθώνεται μεγαλόπρεπη μπροστά μου η μονή. Ίδια με τη Χοζοβιώτισσα στην Αμοργό, ένα με τον βράχο. Κι ενώ ο εξωτερικός της χώρος, με χωράφια καλλιεργήσιμα και ζώα του αγροκτήματος, πάει να σου μιλήσει γλυκά, το μοναστήρι αυστηρό κι αγέρωχο

Το παραμυθένιο μονοπάτι στον δρόμο προς Αρχαία Γόρτυνα

Ο παππούλης μάς καλωσορίζει στη Μονή Φιλοσόφου

Μανιτάρια στον χρυσοπράσινο δρόμο σου

Ο Λούσιος στον δρόμο προς Αρχαία Γόρτυνα

Μονοπάτια στον Λούσιο | 57

Η Δημητσάνα από ψηλά

επιβάλλει τη σιωπή και τον σεβασμό. Δεν μου κάνει εντύπωση που αυτή τη φορά το συναντώ κλειστό. Το μεσημέρι από τη 1 ως τις 5 οι μοναχοί εδώ ησυχάζουν, σε αντίθεση με εκείνους στη Φιλοσόφου, που κρατούν το μοναστήρι ανοικτό για το κοινό. Μονή Πρόδομου προς Αρχαία Γόρτυνα Από εδώ παίρνουμε τον δρόμο για την Αρχαία Γόρτυνα, το τελευταίο κομμάτι του μονοπατιού. Όμορφο τμήμα του, ένα από τα ωραιότερα. Συναντώ το ποτάμι για τρίτη φορά μετά από έντονη κατάβαση και μετά τραβώ ευθεία, παράλληλα μαζί του, κι έχω αίσθηση των τοιχωμάτων του φαραγγιού αριστερά και δεξιά. Η Αρχαία Γόρτυνα είναι παραποτάμια και αποτελεί την κατάληξη του μονοπατιού. Η διπλανή περίτεχνη βυζαντινή εκκλησίτσα του Αγίου Ανδρέα, που συναντώ πρώτη, σηματοδοτεί το τέλος της πορείας μου. Ο ασφαλτόδρομος και η πόλη που έχτισε ο Γόρτυς, δισέγγονος του Αρκάδα, με καλωσορίζουν. Εδώ με περιμένει και ο Κώστας για να επιστρέψουμε στο Παλιοχώρι. Παλαιοχώρι προς Ζάτουνα Μια σύντομη στάση στο χωριό και ξεκινούμε για το πρόσφατα διανοιγμένο μονοπάτι που συνδέει το Παλιοχώρι με τη Ζάτουνα. Μόλις έξω από το χωριό στέκει το εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων, κάτω από τον υπερχιλιετή πλάτανο. Σωστά ακούσατε. Το αρχαίο αυτό δέντρο έχει ηλικία 2.000 ετών! Θαυμάζουμε τη μεγαλοπρέπειά του και συνεχίζουμε. Σε λίγο συναντάμε και πάλι τον Λούσιο και το πανέμορφο τρικάμαρο πέτρινο γεφύρι του Κοντού. Είναι το ωραιότερο 58 | www.epathlo.gr

Η Νέα Μονή Φιλοσόφου από μακριά

απ’ όλα τα γεφύρια που συνάντησα. Αφού ξαποστάσουμε για να το θαυμάσουμε, συνεχίζουμε μέσα από ένα πανέμορφο πράσινο τοπίο τον ανηφορικό δρόμο για τη Ζάτουνα. Η ονομασία της είναι σλάβικη και σημαίνει «πάνω από το ποτάμι», θα μας πει λίγο αργότερα μια ντόπια κοπελιά στο πανέμορφο κουτούκι «Ου μπλέξεις» του Χρόνη. Εκ των ων ουκ άνευ, αν βρεθείς στην περιοχή. Ο Χρόνης μάς υποδέχεται με κέρασμα τσίπουρο. Ο πατέρας του είναι μάστορας της πέτρας κι όλο το μαγαζί μέσα είναι πέτρινο. Η ατμόσφαιρα ζεστή σαν σπιτική και θερμαίνεται ακόμα περισσότερο με τον εγκάρδιο οικοδεσπότη μας και το οινόπνευμα στο οποίο μας προτρέπει, ευχόμενος συνέχεια στην υγειά μας! Το τσίπουρο συνοδεύεται βεβαίως με το απαραίτητο εκλεκτό φαγητό. Τι να πρωτοδοκιμάσεις; Πλεξούδα, τηγανιά, χυλοπίτες καψαλιστές με βούτυρο και μυζήθρα, σφέλα, κότσι με μαύρη μπίρα και μέλι ή μοσχάρι με πράσο και χωριάτικο τραχανά; Όλα τα εδέσματα

Ο Χρόνης στο «Ου μπλέξεις» είναι εκλεκτά, ένα κι ένα, το ένα καλύτερο από το άλλο. Στο όμορφο χωριό αξίζει να επισκεφτείς και την πλατεία με τον γεροπλάτανο, την πετρόκτιστη εκκλησία της Παναγιάς και το εντυπωσιακό κτίριο του δημοτικού σχολείου. Βρύσες και τρεχούμενα νερά παντού. Τρέχει το νερό, γεννά το πράσινο, που γίνεται ξύλο, που γίνεται πέτρα, σμιλεύει την πέτρα το νερό. Φύση, ροή, ζωή, που ποτέ δεν σταματά. Κι ο θάνατος μες στη ζωή είναι. Έτσι, πεθαίνει για άλλη μια φορά το πράσινο όνειρο κι επιστρέφουμε στην γκρίζα πραγματικότητα της πόλης. Ο παράδεισος, όμως, παραμένει εκεί και μας περιμένει κλείνοντάς μας το μάτι.

Διαμονή Σε απόσταση αναπνοής από το Μουσείο Υδροκίνησης, το Koustenis Village προσφέρει άνετη διαμονή στα παραδοσιακά πετρόκτιστα σπιτάκια του με πρωινό και καταπληκτική θέα στο φαράγγι του Λούσιου. Τηλ.: 27950 31445, www.koustenisvillage.gr Δωμάτια με τζάκι, κρεβάτια με στρώματα Cocomat και όλες τις σύγχρονες ανέσεις προσφέρει ο ξενώνας Έναστρον στο κέντρο της Δημητσάνας. Τηλ.: 27950 31684, www.xenonasenastron.gr Η φιλοξενία συναντά την παράδοση στο Αρχοντικό Δεληγιάννη. Η οικογένεια Κουστένη θα σας υποδεχτεί σε ένα ζεστό και άνετο περιβάλλον με θέα το κέντρο της Δημητσάνας. Τηλ. 27950 31571, www.arxontikodeligianni.gr Με αγάπη και πίστη στην παράδοση ο Ξενώνας Αμανίτες σάς υποδέχεται στα εκλεπτυσμένα του δωμάτια. Εξοπλισμένα με όλες τις σύγχρονες ανέσεις, υπόσχονται μια αξέχαστη διαμονή. Τηλ. 27950 31090, www.amanites.gr Φαγητό Σε ένα παραδοσιακό κτίριο 100 ετών στεγάζεται η ταβέρνα Δρυμώνας του κ. Γιώργου Καρβέλα. Όλο το σκηνικό θυμίζει λαογραφικό μουσείο... Δοκιμάστε κατσίκι λαδορίγανη και χοιρινό κρασάτο από τα χεράκια της μητέρας του. Τηλ.: 27950 31624. Στο Καπηλειό των αθανάτων, στον κεντρικό δρόμο του χωριού, ο Γιώργος και η γυναίκα του θα μαγειρέψουν για σας πλεξούδα χοιρινή, μπιφτέκι αγριογούρουνο και

πολλά άλλα παραδοσιακά φαγητά. Τηλ. 27950 32600. Στο Στέκι της γεύσης θα δοκιμάσετε κόκορα με χυλοπίτες, αγριογούρουνο, ελάφι στη γάστρα και διάφορα «special» σούβλας από τα χέρια του Γιώργου Δημητρόπουλου με συνοδεία ντόπιο σπιτικό κρασί. Τηλ. 27950 31424. Καφές και ποτό Οι 4 εποχές είναι ένα art gallery - café bistro, ένας καλαίσθητος χώρος με έργα εμπνευσμένα από τις… τέσσερις εποχές, αλλά και ένα no smoking place, όπου θα απολαύσετε τον καφέ ή το ποτό σας σε καθαρή ατμόσφαιρα. Διαθέτει επίσης έναν όροφο με εξωτερικό χώρο και θέα στο κέντρο του χωριού. Τηλ.: 6973972720. Στο καφέ-ζαχαροπλαστείο Λούσιος του κ. Μπαξεβάνου θα δοκιμάσετε ποικιλία γλυκών ή εδεσμάτων που παράγει ο ίδιος με μεράκι εδώ και χρόνια. Μοναδικοί οι κουραμπιέδες του. Τηλ. 27950 31230. Καφεδάκι, γλυκό και ποτό θα απολαύσετε και στο R4 all day espresso bar των αδερφών Ραδαίου. Τηλ. 27950 31550 Παραδοσιακά προϊόντα Από το κατάστημα Δημητσάνα του κ. Παναγιώτη Καζά θα προμηθευτείτε παραδοσιακά προϊόντα: γλυκά, ζυμαρικά, τυροκομικά και είδη λαϊκής τέχνης. Τηλ.: 6977 284384 Αγνά χειροποίητα ζυμαρικά και παραδοσιακά γλυκά θα δοκιμάσετε στα Φιλέματα Δημητσάνας, στο κέντρο του χωριού. Το εργαστήριο βρίσκεται στην γραφική Καρκαλού. Τηλ.: 27950 31189.

Ευχαριστούμε τον κ. Κώστα Νακόπουλο, πρόεδρο της κοινότητας του Παλαιοχωρίου, για την πολύτιμη βοήθεια που μας πρόσφερε.

Η εταιρία ΕΛΣΑΠ ΑΕ σας εύχεται καλές γιορτές με υγεία, ευτυχία και δημιουργικό το νέο έτος!!

Η Pension «Μεσσήνη» που οφείλει το όνοµά της σε µυθική βασίλισσα & θεότητα, κόρη του Αργείου βασιλιά Τρίοπα, βρίσκεται στην πανέµορφη πόλη του Ναυπλίου. Σε ένα διατηρητέο νεοκλασικό κτίσµα στην καρδιά της παλιάς πόλης, 180 περίπου χρόνων, όπου διατηρεί αναλλοίωτα τα αρχιτεκτονικά του γνωρίσµατα, θα απολαύσετε µια άνετη διαµονή, καθώς η pension µας έχει όλες τις απαραίτητες υποδοµές, διαθέτοντας 5 πολυτελή δωµάτια σε προσιτές τιµές, για να κάνει µοναδική την παραµονή σας στην πρώτη πρωτεύουσα της Ελλάδας όποια περίοδο και αν έλθετε και να σας θυµίσει παλιές ροµαντικές εποχές.

Όαση Σίουα

Στα χνάρια του βασιλιά Αλέξανδρου

Μάρω Κουρή

…Να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος. Πολλά τα καλοκαιρινά πρωιά να είναι που με τι ευχαρίστησι, με τι χαρά θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοειδωμένους· να σταματήσεις σ’ εμπορεία Φοινικικά, και τες καλές πραγμάτειες ν’ αποκτήσεις, σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κ’ έβενους, και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής, όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά· σε πόλεις Aιγυπτιακές πολλές να πας, να μάθεις και να μάθεις απ’ τους σπουδασμένους. Κ. Π. Καβάφης

ο 322 π.Χ. ο μεγαλύτερος στρατηλάτης στην ιστορία κινήθηκε προς την Αίγυπτο αναγκάζοντας τις δυνάμεις του Δαρείου Γ΄ να υποχωρήσουν. Οι Αιγύπτιοι δέχτηκαν ως λυτρωτή τον Αλέξανδρο. Βλέπετε, είχαν σχέσεις ψυχρές με τους Πέρσες. Για τον Αλέξανδρο η Αίγυπτος ήταν, από τη μία, η ιερή γη που ερωτεύτηκε, και από την άλλη, δίαυλος επικοινωνίας με την Ελλάδα. Μέσω της Αιγύπτου θα διεκδικούσε από τους Φοίνικες τον έλεγχο των εμπορικών οδών της Μεσογείου. Το 331 π.Χ. αφήνει τη Μέμφιδα και φθάνει εκεί όπου ιδρύει την πρώτη του πόλη, τη μεσογειακή Αλεξάνδρεια, την οποία καμαρώνουμε ακόμη.

62 | www.epathlo.gr

Tο Μαντείο του Άμμωνα Ρα, όπου ο Μέγας Αλέξανδρος έφθασε για να πάρει τον σημαντικότερο χρησμό της ζωής του.

Όαση Σίουα | 63

Από εκεί, εισδύει βαθιά προς το δυτικότερο σημείο της εκστρατείας του, στην καρδιά της ερήμου και την όαση Σίουα. Ένα ταξίδι παράτολμο. Λέγεται ότι παλαιότερα ο Πέρσης βασιλιάς Καμβύσης είχε στείλει στρατό να κατακτήσει τη Σίουα, ο οποίος όμως εξαφανίστηκε μυστηριωδώς. Ακολουθούμε τον Μαστράμπ αλί Στραμπ, τον δρόμο που ενδέχεται να πήρε ο Μέγας Αλέξανδρος. Ύστερα από δέκα περίπου ώρες φθάνουμε στην όαση της Σίουα, 600 χιλιόμετρα δυτικά, στα βάθη της Λιβυκής ερήμου. Μαζί με την ομάδα του βιωματικού σεμιναρίου φωτογραφίας, και με αφορμή τη σουφική τελετή συγχώρεσης Συάχα, μπαίνουμε στη Σίουα, την καταπράσινη όαση που απλώνεται μέσα από τις δίνες της ερήμου, κάνοντας ένα βύθισμα που φθάνει τα 18 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Γι’ αυτό και δημιουργούνται οι ατέλειωτες αλατολίμνες. Το κολύμπι σε μία από αυτές είναι μια εμπειρία αξέχαστη, με θεραπευτική και χαλαρωτική επίγευση στο σώμα και την ψυχή. Η Σίουα χρονολογείται με την 26η δυναστεία, τον 7ο αιώνα π.Χ., έχει 23.000 κατοίκους και 14 ελληνικές ιδιοκτησίες – κτήματα, οικόπεδα, γκρεμισμένα αλλά και νεόκτιστα σπίτια. Ο Πρίγκιπας από το παλάτι της Κνωσού κυματίζει σε λάβαρο στην απλή, μέσα στη μεγαλοπρέπειά της, οικία της ερήμου. Αρχιτεκτονικά το σπίτι μού θυμίζει τις παλιές εξοχικές αρχοντικές βίλες έξω από την Πάτρα. Οι βεράντες έχουν θέα μέσα από κοκοφοίνικες προς την απεραντοσύνη της αλατολίμνης, ενώ την πολυπόθητη ηρεμία ταράζει γλυκά το… γκάρισμα του γαϊδάρου. Ο άξιος και εκλεκτός οικοδεσπότης Βασίλειος Φιλιππάτος, πρώην διευθυντής του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτι64 | www.epathlo.gr

Το Σάλι σμού Αλεξάνδρειας και του Μουσείου Καβάφη, μας υποδέχεται με την εγκάρδια αγκαλιά του σερβίροντάς μας τσάι καρκαντέ από ιβίσκο και προσφέροντας γλυκίσματα που φτιάχνει ο ίδιος με μεράκι εδώ, στο σπίτι του στη Σίουα, και μάλιστα χωρίς ρεύμα. Καβαλάμε ένα τοκ-τοκ, αυτό το ρομαντικό μηχανοκίνητο τρίκυκλο με την καρότσα διακοσμημένη από πλουμιστά υφαντά χαλιά. Στο τιμόνι, ο νεαρός Μοχάμεντ βάζει στη διαπασών αραβικές μελωδίες συνοδεία με τον Οσμάν. Ο Οσμάν είναι ένας όμορφος νέος, γαιοκτήμονας, με καλλιέργειες χουρμαδιάς και ελιάς, που στην ομάδα συναποφασίζουμε να τον φωνάζουμε «Αλέξανδρο» ή «Ισκαντέρ» (που στα αραβικά σημαίνει «Αλέξανδρος»). Βλέπετε, έχει χαρακτηριστικά και ζυγωματικά που θα έμοιαζαν με του κατακτητή, έτσι ξανθός και γαλανομάτης που είναι, με απαλό λευκό δέρμα και στοχαστικό βλέμμα. Ο Αλέξανδρος και ο Μοχάμεντ μάς οδηγούν σε δυο τόπους ιερούς, που είχαμε αστείρευτη δίψα και λαχτάρα να τους «νιώσουμε». Έντονη διαίσθηση μας κατείχε για την πρωτόγνωρη ενέργεια και τη γεωφυσική δυναμική που εκπέμπει η όαση και η σύστασή της. Η έλξη της ακατανίκητη. Τη νιώθουμε ακόμη, τώρα που επιστρέψαμε. Πρώτος ιερός τόπος: το Αγούρμι. Εδώ βρίσκεται χτισμένο το Μαντείο του Άμμωνα Δία (ή Άμμωνα Ρα), όπου ο μεγάλος στρατηλάτης κατάφερε να φθάσει με μια μικρή αλλά σημαντική συνοδεία από υπασπιστές, με σκοπό να λάβει τον περίφημο χρησμό που αφορούσε την πατρότητά του. Ο δεύτερος είναι το Ελ Μαράκι, όπου η αρχαιολόγος Λιάνα Σουβαλτζή θεώρησε και θεωρεί ότι είναι θαμμένος ο Μέγας Αλέξανδρος. Η Σίουα έχει τρεις σημαντικούς λόφους: Στο Ντακρούρ κάθε χρόνο με την πανσέληνο του Οκτωβρίου στήνεται μια ολόκληρη πολιτεία, μια εμποροπανήγυρη με αυτοσχέδια λούνα παρκ, μαγειρεία, καπηλειά, μαγαζιά και πάγκους, καθώς και δεκάδες τέντες βεδουίνων, όπου οι ζαγκάλα, οι παραδοσιακοί αγρότες και

Οι γαϊδουράμαξες είναι μια εμπειρία αλλά και ένα καθημερινό μέσο μεταφοράς για τους ντόπιους.

Μετά το σαφάρι στην έρημο, απόλαυση με βραδινό στις βεδουίνικες σκηνές…

μουσικοί, παίζουν μισμάρ πνευστά και τουμπερλέκια τραγουδώντας μέχρι το χάραμα. Στις αναμμένες φωτιές, στους πρόποδες του Ντακρούρ, όλο το βράδυ βράζουν σε καζάνια το κρέας με ρύζι, ενώ οι Σούφι, γέροι και νέοι, χορεύουν εκστατικά σε κύκλο τον χορό Συάχα της συναδελφοσύνης, της προσευχής και της συγχώρεσης. Ο δεύτερος λόφος προβάλλει σαν σκηνικό ταινίας του Τιμ Μπάρτον: Είναι η ακρόπολη της όασης, το Σάλι. Η πρώτη πόλη που κατοικήθηκε στη Σίουα, ένα οχυρό χτισμένο το 1203 με το ιδιαίτερο δομικό υλικό της ερήμου, το καρσίφ, που περιέχει αλάτι και γι’ αυτό η πόλη μισοέλιωσε σαν παγωτό με τις σπάνιες νεροποντές. Ο τρίτος λόφος είναι το Αγούρμι, όπου σώζεται αγέρωχο μέχρι σήμερα το Μαντείο του Άμμωνα Ρα, ένα από τα σημαντικότερα της αρχαιότητας, μαζί με εκείνα της Δωδώνης και των Δελφών. «Πρόκειται για φαραωνικό κτίσμα, έργο της βασιλείας του φαραώ Νεκτανεβώ Β’. Ήταν η κύρια κατοικία του Άμμωνα, μίας από τις

Ο σουφικός κύκλος της Συν-χώρεσης

Όαση Σίουα | 65

Ο αγαπητός κύριος Βασίλειος Φιλιππάτος στο Μαντείο του Άμμωνα Ρα σημαντικότερες θεότητες στην Αίγυπτο, που ήταν αντίστοιχη του Δία», μας λέει με λόγο παραστατικό ο κύριος Φιλιππάτος. Ο Άμμωνας υποδέχεται μέσα σε σκοτεινή υπόγεια αίθουσα τον Αλέξανδρο και του μιλά για την πατρότητά του. Ο χρησμός έχει μεταφραστεί ποικιλοτρόπως: «Ω παι Διός», δηλαδή «Παιδί του Δία». Μια μεταγενέστερη μαρτυρία προερχομένη από τον Πλούταρχο αναφέρει ότι ο ιερέας τον αποκάλεσε: «Ω, παιδίον», δηλαδή «Παιδί μου». Να σημειώσουμε ότι η μητέρα του Αλέξανδρου, η Ολυμπιάδα, είχε εκμυστηρευτεί στον γιο της ότι στα Καβείρια Μυστήρια την είχε επισκεφθεί ο Άμμωνας στο κρεβάτι της μεταμορφωμένος σε πύθωνα και τη γονιμοποίησε. Έτσι, ενώ βιολογικός του πατέρας ήταν ο Φίλιππος, πνευματικός του πατέρας ήταν ο θεός Ρα, αντίστοιχος του Δία. Στον πρώτο θάλαμο, στον κεντρικό πυλώνα του μαντείου, θαυμάζουμε δύο δωρικούς κίονες που δώρισε ο Αλέξανδρος, στους οποίους αναφέρονται ο Διόδωρος Σικελιώτης, ο Αρριανός στο «Αλεξάνδρου Ανάβασις», καθώς και ο διάσημος γεωγράφος και ιστορικός Στράβωνας. Το μαντείο του Άμμωνα Ρα είχαν επισκεφθεί διάφορες προσωπικότητες όλων των φυλών, Έλληνες, Αιγύπτιοι και Λίβυοι, για να συμβουλευτούν τον Άμμωνα. Η Κλεοπάτρα μετά το μαντείο, έκανε μπάνιο στην περίφημη πηγή όπου συνεχίζουμε έως σήμερα να βουτάμε – κι ας βρίσκεται στη μέση του δρόμου! Ο Ηρακλής επίσης επισκέφθηκε το μαντείο, καθώς και ο Αύγουστος, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας που το μετέτρεψε σε μητρόπολη της λιβυκής επαρχίας, την όαση της Σίουα. Οι τελευταίοι κάτοικοι εγκατέλειψαν το χωριό Αγούρμι τη δεκαετία του 1970. «Είναι γνωστό ότι η Κυρήνεια, που ήταν στα σύνορα της όασης, είναι γνωστή επαρχία ελληνική, όπου οι Έλληνες είχαν τάφους, αγορές, ό,τι υπήρχε και στην αρχαία Ελλάδα, οπότε από εκεί είχαν και έφεραν και τις περίφημες κολόνες», μας λέει ο κύριος Φιλιππάτος. Από τις ιστορικές πηγές φαίνεται ότι ο Μέγας Αλέξανδρος έμεινε λίγο στη Σίουα αφήνοντας κάποιους από τους «χρυσοποίκιλτους εταίρους» του, όπως αποκαλούνται στις ιστορικές σημειώσεις, που τον συνόδεψαν από την Αμφίπολη –απ’ όπου και ξεκίνησε– εκτός του Ηφαιστίωνα. «Τα περίφημα ζευγάρια που αποτελούσαν ίσως και το σημαντικότερο μέρος της στρατιωτικής του ακολουθίας», όπως μας λέει με τον γλαφυρό του λόγο ο αγαπητός κύριος Φιλιππάτος. Έτσι εξηγείται η ελληνικότητα στο κτίσμα των ανασκαφών στο Ελ Μαράκι, που ίσως να ήταν τόπος λατρείας. Σπαρμένα στο χώμα, εντοπίζουμε μετόπες, σπονδύλους, δωρικούς κίονες, κι ένα τμήμα αετώματος. Το 1995, η αρχαιολόγος Λιάνα Σουβαλτζή με την ελληνική αποστολή της ανακοίνωνε στη διεθνή επιστημονική κοινότητα ότι εδώ είναι θαμμένος ο Μέγας Αλέξανδρος, με αποτέλεσμα την προσέλκυση επισκεπτών απ’ όλο τον κόσμο, που έκαναν την όαση Σίουα πασίγνωστη. Τα ευρήματα όμως δεν υποστήριξαν τη θεωρία, και δυστυχώς οι ανασκαφές διακόπηκαν. Για τα επόμενα οκτώ χρόνια ο νεαρός Μακεδόνας κατάφερε να διασχίσει την Περσική Αυτοκρατορία, αχαρτογράφητες περιοχές, έφτασε στα σύνορα της Κίνας και στην Ινδία, διασχίζοντας παρθένες ερήμους. 66 | www.epathlo.gr

Η εξωτική θέα από ένα σπίτι της όασης Σίουα

Η θέα από το όρος Ντακρούρ

Η εγκαταλειμμένη πόλη, η οποία περιβάλλει το Μαντείο του Άμμωνα Ρα

Αλατολίμνες της όασης

Αν ο δρόμος σας σας φέρει ως την Αίγυπτο, αξίζει να επισκεφθείτε το Μουσείο του μεγάλου Έλληνα ποιητή Κωνσταντίνου Καβάφη, που γεννήθηκε το 1863 στην Αλεξάνδρεια. Το σπίτι στο οποίο έζησε για περισσότερα από 35 χρόνια βρίσκεται στην οδό Lepsius, η οποία έχει μετονομαστεί σε οδό Charm el Sheik και τώρα πλέον λέγεται «oδός Καβάφη», ύστερα από πρωτοβουλία του Βασίλειου Φιλιππάτου το 2008. Ο Kαβάφης έζησε εδώ τα τελευταία χρόνια της ζωής του, την περίοδο που έγραψε τα σημαντικότερα ποιήματά του. Το σπίτι βρισκόταν σε μια υποβαθμισμένη την εποχή εκείνη περιοχή, γεμάτη οίκους ανοχής, στα σύνορα της γειτονιάς Aταρίν με το κέντρο της πόλης. Κάποιοι τον είχαν ρωτήσει: «Γιατί επιλέξατε αυτήν την “κακόφημη” συνοικία για να μείνετε;» Κι εκείνος είχε απαντήσει: «Μα τι δεν σας αρέσει; Εδώ είναι η “πρωτεύουσα των αναμνήσεων”. Εδώ είναι ο “ναός του πνεύματος” κι έδειχνε το πρώτο πατριαρχείο που φαίνεται απέναντι από το μπαλκόνι του, “εδώ ο ναός του σώματος”, δείχνοντας το ελληνικό νοσοκομείο, όπου και πέθανε, ένα από τα ωραιότερα κτίσματα που σήμερα είναι εμπορικό κέντρο, “κι εδώ κάτω είναι ο ναός της σάρκας”», συνέχιζε δείχνοντας τον δρόμο με τα χαμαιτυπεία. Μετά τον θάνατο του ποιητή, το σπίτι μετατράπηκε σε πανσιόν για ερωτικά ζευγάρια. Μόλις το 1991 ο Κωστής Μοσκώφ, τότε μορφωτικός ακόλουθος της Ελληνικής Πρεσβείας του Καΐρου, και η Διεθνής Επιτροπή Καβάφη νοικιάζουν το διαμέρισμα και το μετατρέπουν σε μουσείο. Ο χώρος είναι έτσι όπως τον είχε αφήσει ο Καβάφης, ενώ η βιβλιοθήκη του έχει διατηρηθεί άθικτη χάρη στις προσπάθειες του καβαφολόγου καθηγητή Γεώργιου Σαββίδη. Όαση Σίουα | 67

F R ESH M EAT Άργους 73 | Ναύπλιο | τηλ. 27520 99403

Ρόδι Ερμιόνης

Γλυκό, ζουμερό και πολύτιμο για την υγεία μας

Ιωάννα Βενιέρη

Η υπέροχη γλυκιά γεύση του, το κατακόκκινο χρώμα και ο πλούσιος χυμός του με τις πολύτιμες ιδιότητες το κάνουν να ξεχωρίζει. Φημισμένοι γευσιγνώστες το έχουν χαρακτηρίσει το καλύτερο στον κόσμο! Ο λόγος για το γλυκύτατο «Ρόδι Ερμιόνης», μια περίφημη ποικιλία που παράγεται και ευδοκιμεί στην Ερμιόνη Αργολίδας. Οι λόφοι και οι πλαγιές του τόπου στολίζονται από ελαιόδεντρα, εσπεριδοειδή, αλλά κυρίως ροδιές, που αυτή την εποχή έχουν την τιμητική τους, καθώς είναι γεμάτες ώριμους, κατακόκκινους καρπούς.

8η Γιορτή Ροδιού Την Κυριακή της 28ης Οκτωβρίου το μεσημέρι, το ραντεβού κλείστηκε στην πλατεία του λιμανιού της Ερμιόνης, όπου είχαν στηθεί τα περίπτερα με τους συμμετέχοντες στην 8η Γιορτή Ροδιού Ερμιόνης. Η Γιορτή ξεκίνησε το 2011 από το Δήμο Ερμιονίδας, με στόχο την προώθηση και προβολή των τοπικών παραδοσιακών προϊόντων, όπως το Ρόδι της Ερμιόνης, με τη συνεργασία των παραγωγών και των επαγγελματιών της περιοχής. Παράλληλα, ήταν μια ευκαιρία για προβολή του τόπου με τις τόσες ομορφιές του. Ο καλός καιρός βοήθησε ώστε να γίνουν όλα τέλεια και ο κόσμος να το χαρεί! Βέβαια, η φετινή γιορτή της Ερμιόνης ήταν λιτή, αξιοπρεπής, χωρίς μουσικές και γλέντια, τιμώντας την ξαφνική απώλεια του προέδρου της Χρήστου Δαγκλή. Οι πολυπληθείς επισκέπτες απόλαυσαν το Ρόδι της Ερμιόνης σε πολλές μορφές (φρέσκο σε σπόρους, ως λικέρ, σε λουκούμια με ρόδι, ροδογλυκίσματα, γλυκά κουταλιού…). Υπήρχαν και περίπτερα με αντικείμενα από πηλό ή ζωγραφιές, εμπνευσμένα όλα από το ρόδι, καθώς και δενδρύλλια ροδιάς αλλά και προϊόντα με βάση την πολύτιμη αυτή πρώτη ύλη (σιρόπι ροδιού, πετιμέζι ροδιού, αποξηραμένοι σπόροι ροδιού, φυσικοί χυμοί ροδιού κ.ά.). 70 | ΓΕΥΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ιδιαίτερα… γευστική και απολαυστική ήταν η συμμετοχή στη διοργάνωση του σεφ Γιώργου Φασιλή, ο οποίος ετοίμασε για τον κόσμο, με τέχνη και μεράκι, ένα ριζότο με αποξηραμένο ρόδι, πετιμέζι και σιρόπι ροδιού. Ήταν πραγματικά υπέροχο! Ο καιρός ήταν σύμμαχός μας. Ήλιος λαμπερός, θάλασσα γαληνεμένη, θερμοκρασία μάλλον καλοκαιρινή, ιδανική για βόλτες και ποδηλατάδα από το λιμάνι της Ερμιόνης στο Μανδράκι και από εκεί πλάι στο κύμα και μέσα στα περιβόλια με τις φορτωμένες ροδιές, για να καταλήξουμε στην είσοδο του φαραγγιού Καταφύκι. Έτσι, ποδηλατώντας, πήραμε την πρώτη μας γεύση από την ομορφιά των ευλογημένων αυτών δέντρων με τους πολύτιμους καρπούς! Γνωστή από χρόνια μακρινά… Στη χώρα μας η καλλιέργεια της ροδιάς είναι γνωστή από την εποχή της καλλιέργειας του αμπελιού, της ελιάς και της συκιάς. Διάσημα για τις θεραπευτικές ευεργετικές τους ιδιότητες, τα λαμπερά, διάφανα, βαθυκόκκινα σποράκια του θεωρήθηκαν από την αρχαιότητα σύμβολο ζωής, καλής τύχης, γονιμότητας, πλούτου και ελπίδας. Αγαπημένο φρούτο των Ολύμπιων θεών, συνδέεται στενά με τρεις μεγάλες θεές: την Ήρα, την Αφροδίτη και τη Δήμητρα. Τους καρπούς του ροδιού πρόσφερε ο Πλούτωνας στην Περσεφόνη για να σφραγίσει το αιώνιο δέσιμό της με τον Άδη, και ο καρπός ήταν εξάλλου και έμβλημα των Ελευσίνιων Μυστηρίων. Όπως αναφέρει ο Παυσανίας, στο Άργος υπήρχε χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς Ήρας (προστάτιδας του γάμου και της γονιμότητας), στο οποίο η θεά κρατά ένα μεγάλο ρόδι στο δεξί της χέρι. Ο Ιπποκράτης συνιστούσε τον χυμό ροδιού ως αφροδισιακό ρόφημα, αλλά και για ενοχλήσεις στο στομάχι, ενώ ο Διοσκουρίδης και ο Πλίνιος «συνταγογραφούσαν» στους ασθενείς τους για τα παράσιτα του εντέρου αφέψημα ρίζας και φλούδας ροδιού. Το αφέψημα του ροδιού ανακούφιζε τον πονόλαιμο (όπως το σιρόπι του ροδιού σήμερα) και ο χυμός του ροδιού με λάδι ελιάς θεωρείτο ιδανικός τρόπος για να φύγουν οι κηλίδες από το δέρμα.

Κατακόκκινα ρόδια Ερμιόνης μαζέψαμε στη βόλτα μας με το ποδήλατο ανάμεσα στα κτήματα με τις ροδιές.

Στο γραφικό λιμάνι της Ερμιόνης πραγματοποιήθηκε η «8η Γιορτή Ροδιού».

Ρόδι Ερμιόνης | 71

Τα παιδιά μαζεύουν τα ρόδια την τελευταία μέρα της συγκομιδής.

Στο κτήμα «Οικόκηπος», στην Ερμιόνη, με τις βιολογικές καλλιέργειες ροδιού, η συγκομιδή γίνεται με ευλάβεια!

Το ξηρό και θερμό κλίμα της περιοχής και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εδάφους κάνουν το Ρόδι Ερμιόνης ξεχωριστό.

72 | www.epathlo.gr

Γιατί το Ρόδι της Ερμιόνης είναι ξεχωριστό Η περιοχή της Ερμιόνης μέχρι το 2005 ήταν η μοναδική περιοχή στην Ελλάδα όπου γινόταν συστηματική καλλιέργεια ροδιάς, εδώ και έναν αιώνα. Το ξηρό και θερμό κλίμα της περιοχής και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εδάφους κάνουν το Ρόδι Ερμιόνης ξεχωριστό. Μιλώντας με ντόπιους παραγωγούς, μάθαμε ότι στην Ελλάδα ροδιές καλλιεργούνται εκτός από την Αργολίδα και στην Ηλεία, τη Μεσσηνία, τις Σέρρες, την Πέλλα, την Ξάνθη, τη Βοιωτία και τη Λάρισα... Η διαφορά, ωστόσο, βρίσκεται στις καλλιεργούμενες ποικιλίες. Tο Ρόδι Ερμιόνης ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα γιατί διαθέτει πολύ γλυκό καρπό, πλούσιο χυμό με τη χαμηλότερη οξύτητα διεθνώς, ενώ το κουκούτσι της είναι πιο αφράτο, γι’ αυτό υπερτερεί ακόμη και σε ποσότητα χυμού ανά κιλό, σε σχέση με τις εισαγόμενες ποικιλίες. Πρωταθλήτρια, όμως, είναι η ποικιλία της Ερμιόνης και σε περιεκτικότητα αντιοξειδωτικών, την ασπίδα προστασίας του οργανισμού μας. Δίκαια, λοιπόν, θεωρείται η καλύτερη στον κόσμο! Ένα ποτήρι φρέσκος χυμός ροδιού μάς τροφοδοτεί με κάλιο, σίδηρο, σελήνιο, βιταμίνες Α, Β1, Β2 και C, κι επειδή προσέχουμε πάντα τη σιλουέτα μας, καλό είναι να γνωρίζουμε ότι τα 100 γρ. χυμού ροδιού περιέχουν μόλις 70 θερμίδες! Η σύγχρονη κοσμετολογία χρησιμοποιεί το ρόδι με τις αντιοξειδωτικές του ιδιότητες για την παρασκευή προϊόντων αντιγήρανσης.

Ο γνωστός σεφ Βασίλης Φασιλής στην 8η Γιορτή Ροδιού ετοίμασε ένα θεϊκό ριζότο με αποξηραμένο ρόδι, πετιμέζι και σιρόπι ροδιού…

Επίσκεψη στο κτήμα «Οικόκηπος» Στο ταξίδι μας στην Ερμιόνη είχαμε τη χαρά να γνωρίσουμε από κοντά τον Δημήτρη Κόντο, ο οποίος μας ξενάγησε στο κτήμα «Οικόκηπος» της οικογένειας Κόντου, στο 5ο χλμ. του παραλιακού δρόμου από την Ερμιόνη προς το Πόρτο Χέλι, στην περιοχή «Ποτόκια». Ένα απίστευτο κτήμα 100 στρεμμάτων με βιολογικές καλλιέργειες ροδιάς (4.000 δέντρα, ποικιλίας Ρόδι Ερμιόνης) και με 1.500 δέντρα εσπεριδοειδών (πορτοκάλια, μανταρίνια, λεμόνια, γκρέιπφρουτ). Εδώ βρίσκεται το φυτώριο και η μονάδα τυποποίησης. Καθώς μπαίνουμε στο κτήμα, ένας απίστευτος κόσμος ξεδιπλώνεται μπροστά μας... Μαγευόμαστε στην κυριολεξία καθώς περπατάμε ανάμεσα στις ροδιές, που τα κλαδιά τους βαραίνουν από τον πολύτιμο καρπό. Η ματιά δεν χορταίνει από εικόνες και ο φωτογραφικός φακός δεν σταματά να «αιχμαλωτίζει» στιγμές γεμάτες χρώμα… Ο Δημήτρης μού δείχνει με περηφάνια δέντρα πιο παλιά, με δυνατούς και ψηλούς κορμούς, που υπήρχαν από την εποχή που το κτήμα ανήκε στον παππού του. Σε κάποιο σημείο του κτήματος συναντάμε κι ένα παλιό πέτρινο μαγγανοπήγαδο, που πότιζε τα δέντρα με το δροσερό νερό του, για να μπορέσουν να δώσουν πολύτιμο καρπό. Παρά τη μεγάλη έκταση του κτήματος, όλα μου φαίνονται σε

Βιολογικό αποξηραμένο ρόδι από το κτήμα «Οικόκηπος», για να δώσει άλλη γλύκα στις συνταγές μας.

τάξη… Από το πιο ψηλό σημείο του, έχουμε θέα προς τη θάλασσα και την Ερμιόνη. Τα προϊόντα του κτήματος, όπως φρέσκα Ρόδια Ερμιόνης, 100% φυσικός βιολογικός χυμός ροδιού (φρέσκος και κατεψυγμένος), πετιμέζι ροδιού, αποξηραμένοι σπόροι ροδιού και ξίδι από ρόδι (αλλά και χυμός φραγκόσυκο, ελαιόλαδο και ελιές, χυμός και μαρμελάδα μανταρίνι, πετιμέζι χαρουπιού και φρέσκα εσπεριδοειδή) μπορούμε να τα βρούμε στο κτήμα «Οικόκηπος», σε καταστήματα με βιολογικά προϊόντα και στις βιολογικές αγορές της Αττικής. Όλα είναι ιδιαίτερα και ξεχωριστά, αλλά ειδικά ο γλυκός φρεσκοστυμμένος βιολογικός χυμός του Ροδιού Ερμιόνης είναι σκέτη απόλαυση! Μπορούμε να τον ανακαλύψουμε στις βιολογικές αγορές, σε συσκευασία 250 ml. Με τη μέθοδο της ταχείας κατάψυξης διατηρεί όλα τα θεϊκά χαρακτηριστικά του, όπως τη γλυκιά γεύση, τα αρώματα, τις βιταμίνες και τα αντιοξειδωτικά του, χωρίς χημικά πρόσθετα, συντηρητικά, ζάχαρη ή θερμική επεξεργασία (παστερίωση). Η περιήγησή μας έκλεισε έτσι με εικόνες και γεύσεις... ρόδινες, μια γλυκιά παρακαταθήκη από έναν ευλογημένο τόπο.

Το Ρόδι Ερμιόνης χαρακτηρίστηκε ως προϊόν ΠΟΠ. Η συλλογική προσπάθεια του Αγροτικού Συνεταιρισμού Ερμιόνης και του Δήμου Ερμιονίδας, που ξεκίνησε από το 2012, ολοκληρώθηκε με επιτυχία το 2018. Στην ευρύτερη περιοχή της Ερμιόνης δραστηριοποιούνται 150 παραγωγοί, οι οποίοι παράγουν περίπου 1.500 με 2.000 τόνους ροδιού το έτος. Επειδή ο καρπός είναι ευαίσθητος, η σωστή αποθήκευσή του σε ψυκτικούς θαλάμους είναι καίριας σημασίας. Τα προϊόντα διατίθενται σε λαϊκές αγορές της Αττικής από τους ίδιους τους παραγωγούς και τους ντόπιους μεταποιητές. Σε μεγάλα σουπερμάρκετ της Αττικής θα βρείτε χυμούς ροδιού και καθαρισμένα ρόδια Ερμιόνης σε συσκευασία από τις εταιρείες ΑΦΟΙ Δημαράκη και Ιωσήφ Μερτύρη. Αναζητήστε σε επιλεγμένα σούπερ μάρκετ και μαγαζιά τους φυσικούς χυμούς ροδιού, μανταρινιού ή τον συνδυασμό τους, από την εταιρεία Ροδάμυ «Τα προϊόντα της καρδιάς», η οποία δραστηριοποιείται στην Ερμιόνη από το 2014. Εκτός από φυσικούς χυμούς φρούτων, παράγει μαρμελάδες και σιρόπια. Αναζητήστε επίσης τα βιολογικά προϊόντα του κτήματος «Οικόκηπος» στην ιστοσελίδα: http://oikokipos.com.

Ρόδι Ερμιόνης | 73

Ερμιόνη

Πατατοσαλάτα με ρόδι

Υλικά:

• 5 μέτριες πατάτες • 2 καρότα • 2 ρόδια καθαρισμένα (ή 3 φλιτζάνια σπόρους ροδιού)

• 1 φλιτζάνι μαϊντανό ψιλοκομμένο • 1 κρεμμυδάκι φρέσκο ψιλοκομμένο • ½ πιπεριά πράσινη ψιλοκομμένη • ½ πιπεριά κίτρινη ψιλοκομμένη • 1 μεσαίο βαζάκι μαγιονέζα • 1 γιαούρτι στραγγιστό • Α λάτι, πιπέρι

αθαρίζουμε τις πατάτες και τα καρότα και τα βράζουμε σε μικρή κατσαρόλα με νερό μέχρι να μαλακώσουν. Ψιλοκόβουμε τον μαϊντανό, τις πιπεριές και το κρεμμυδάκι και τα βάζουμε σε βαθιά σαλατιέρα. Καθαρίζουμε τα ρόδια και προσθέτουμε 1 φλιτζάνι από αυτά στη σαλατιέρα. Μόλις βράσουν οι πατάτες και τα καρότα, τα κόβουμε σε μικρά κομμάτια και τα προσθέτουμε στα υλικά μας. Ρίχνουμε αλάτι και πιπέρι και ανακατεύουμε όλα τα υλικά μαζί. Σε βαθύ μπολ βάζουμε τη μαγιονέζα με το γιαούρτι και χτυπάμε για λίγο με ένα πιρούνι για να ενωθούν καλά. Ρίχνουμε το μείγμα μαγιονέζας-γιαουρτιού στη σαλατιέρα 74 | www.epathlo.gr

με τα υλικά μας και ανακατεύουμε ελαφρά για να γίνουν ένα μείγμα. Καλύπτουμε με μεμβράνη μια φόρμα, κατά προτίμηση με τρύπα στη μέση, και ρίχνουμε μέσα την πατατοσαλάτα μας. Κλείνουμε και από πάνω με μεμβράνη και τη βάζουμε στο ψυγείο για 4-5 ώρες (ή όλο το βράδυ). Μόλις δέσει, αφαιρούμε την πάνω μεμβράνη και την αναποδογυρίζουμε σε μια όμορφη πιατέλα. Από πάνω καλύπτουμε την πατατοσαλάτα μας με τα δύο φλιτζάνια σπόρους ροδιού και σερβίρουμε αμέσως. Είναι ένα πολύ νόστιμο και εντυπωσιακό πρώτο πιάτο για γιορτές και φυσικά για το τραπέζι των Χριστουγέννων.

Ερμιόνη

Ριζότο με ρόδι, λικέρ και πετιμέζι ροδιού

Υλικά (για 6 άτομα):

• Μισό κιλό ρύζι για ριζότο • 2 λίτρα ζωμός λαχανικών • 250 γρ. βούτυρο • 1 ποτήρι του κρασιού κρέμα γάλακτος

• 150 ml λικέρ ροδιού • 50 ml πετιμέζι ροδιού • 1 φλιτζάνι αποξηραμένους σπόρους ροδιού

• 1 φλιτζάνι σπόρους φρέσκου ροδιού • 150 γρ. παρμεζάνα τριμμένη • Α λάτι και πιπέρι • Σιρόπι ροδιού και λίγα φύλλα βασιλικού (για το γαρνίρισμα)

ε μια κατσαρόλα ετοιμάζουμε τον ζωμό λαχανικών με δύο λίτρα νερό και 2 κύβους λαχανικών. Σε μεγάλο και βαθύ τηγάνι σοτάρουμε το ρύζι με λίγο βούτυρο και σβήνουμε με το λικέρ ροδιού. Μόλις εξατμιστεί το αλκοόλ, ρίχνουμε τα αποξηραμένα ρόδια, ανακατεύουμε και με μια κουτάλα προσθέτουμε κουταλιά κουταλιά τον ζωμό λαχανικών. Αφήνουμε το ριζότο να βράσει σε μέτρια φωτιά για 20 λεπτά περίπου, ανακατεύοντας ελαφρά κατά διαστήματα. Προσθέτουμε και το πετιμέζι ροδιού. Μόλις είναι έτοιμο, το κατεβάζουμε από τη φωτιά και ρίχνουμε την κρέμα γάλα-

κτος, την παρμεζάνα και το υπόλοιπο βούτυρο. Ανακατεύουμε ελαφρά. Σερβίρουμε σε μια πιατέλα, στολίζουμε με σπόρους φρέσκου ροδιού και γαρνίρουμε με σιρόπι ροδιού και φυλλαράκια βασιλικού. Ευχαριστούμε για τη συνταγή τον chef Γιώργο Φασιλή, που μαγείρεψε για τους επισκέπτες της φετινής 8ης Γιορτής Ροδιού στην Ερμιόνη. Τηλ.: 6944 968660, e-mail: giorgos_fasilis@hotmail.com Γευστικές διαδρομές | 75

Λυγουριό Ασκληπιού 51 2753022290

Ναύπλιο Ασκληπιού & Τσιλικανίδου 1 Τηλ. 2752027861

Άργοσ Κορίνθου 212 Τηλ. 2751021081

ΝΕΟ

Νέα Κίοσ Κεντρική Πλατεία 2751051347

Άργοσ Τριπόλεωσ 36 2751020500

ΧΥΜΑ & ΣΑΚΙΑΣΜΕΝΟ

Πυρηνόξυλο ανώτερης ποιότητας, ειδικά επεξεργασμένο, με χαμηλή υγρασία, χωρίς σκόνη (4.200 θερμίδες / Kg).

Τα «Σκαθάρια» στην Αράχωβα

Η ιστορία μιας φωτογραφίας

Νίνα Κουλετάκη

78 | ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ

ο όνομα του Αριστοτέλη Σαρρηκώστα είναι γραμμένο με χρυσά γράμματα στον κατάλογο με τα ονόματα των Ελλήνων φωτορεπόρτερ. Του χρωστάμε πολλές φωτογραφικές απεικονίσεις από την ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας. Ανάμεσά τους φωτογραφίες από τη βασιλική οικογένεια, την αποστασία, τα Ιουλιανά, τη Χούντα, τα γεγονότα στη Νομική, τη σύλληψη του Αλέκου Παναγούλη μετά την απόπειρα δολοφονίας του Παπαδόπουλου, τη Μεταπολίτευση. Δική του είναι και η εκπληκτική σειρά φωτογραφιών από τον Νοέμβρη του 1973 με την εξέγερση του Πολυτεχνείου, με πρώτη ανάμεσά τους την ιστορική φωτογραφία που το τανκ ρίχνει την πόρτα, και η οποία, μέσω του Associated Press, έκανε τον γύρο του κόσμου κι έγινε από μόνη της σύμβολο. Για τις φωτογραφίες του αυτές, τον Μάιο του 2008, ο Σαρρηκώστας παρασημοφορήθηκε με το μετάλλιο του Χρυσού Σταυρού του Τάγματος της Τιμής από τον τότε πρόεδρο της Δημοκρατίας Κάρολο Παπούλια. Στον Αριστοτέλη Σαρρηκώστα οφείλουμε άλλη μία φωτογραφία, όμως, εξίσου ιστορική, αν και σε άλλο επίπεδο και τομέα. Βρισκόμαστε στο 1967. Πέντε χρόνια νωρίτερα, ο Αριστοτέλης Ωνάσης έχει αγοράσει το μικρό νησί του Σκορπιού, στα ανοιχτά της Λευκάδας, και δύο χρόνια αργότερα ο Σταύρος Νιάρχος θα τον μιμηθεί, αγοράζοντας την καταπράσινη Σπετσοπούλα, απέναντι από τις Σπέτσες. Τα νησιά αναμορφώνονται για να εναρμονιστούν με το επίπεδο και τον τρόπο ζωής των ιδιοκτητών τους. Πολυτελείς κατοικίες κατασκευάζονται, πισίνες σκάβονται, παραλίες διαμορφώνονται. Και οι πρώτοι επώνυμοι καλεσμένοι απ’ όλο τον κόσμο αρχίζουν να καταφθάνουν. Εστεμμένοι, πολιτικοί, καλλιτέχνες επισκέπτονται για λίγες ή περισσότερες ημέρες τους ιδιωτικούς παραδείσους και οι παπαράτσι τούς περικυκλώνουν με κάθε είδους πλεούμενο, για να καταφέρουν να τραβήξουν μία τους φωτογραφία. Η Χούντα, που έχει σκοτεινιάσει την υπόλοιπη Ελλάδα, δεν φαίνεται να φτάνει μέχρι τις τεχνητές, αμμώδεις παραλίες του Σκορπιού και της Σπετσοπούλας. Τα νέα, μαζί με φωτογραφίες των νησιών, κάνουν τον γύρο του κόσμου και φτάνουν και στη Μεγάλη Βρετανία, μέχρι το θρυλικό συγκρότημα των Beatles. Ήταν τότε ακριβώς που ο John Lennon συλλαμβάνει την ιδέα να αγοράσουν ένα ελληνικό νησί. Το πλάνο ήταν να εγκατασταθούν εκεί τα μέλη και ο μάνατζερ του συγκροτήματος, με τις οικογένειές τους. Ο Τζον είχε ήδη προχωρήσει στον σχεδιασμό. Μια πρωτότυπη χίπικη κοινότητα, με ένα κεντρικό γυάλινο, θολωτό κτίριο –όπου θα δούλευε η μπάντα– και ξεχωριστές κατοικίες για τον καθένα τους γύρω γύρω. Τα παιδιά τους θα έπαιζαν στον ήλιο και θα κολυμπούσαν στα

κρυστάλλινα νερά, και οι ίδιοι θα επιδίδονταν ανενόχλητοι στη μουσική τους αλλά και στις ουσίες. Ο Paul McCartney θα παραδεχόταν αργότερα πως αυτός ήταν και ο κυριότερος λόγος που ήθελαν ένα δικό τους νησί. Ο Αλέξης Μάρδας αναλαμβάνει να το βρει για λογαριασμό τους και το επιτυγχάνει. Το νησάκι, που σε όλες τις βιογραφίες των Σκαθαριών αναφέρεται, σαφώς λανθασμένα, ως Leslo, βρίσκεται απέναντι απ’ την Ερέτρια –κοσμοπολίτικο παραθεριστικό θέρετρο της εποχής– και πρόκειται, πιθανότατα, για την Αγία Κυριακή. Τα Σκαθάρια ενημερώνονται και καταφθάνουν στην Ελλάδα για να το δουν. Ιούλιο του 1967 αποβιβάζονται, συν γυναιξί και τέκνοις, στο αεροδρόμιο του Ελληνικού. Ο Σαρρηκώστας, ως συνεργάτης του Associated Press, βρίσκεται εκεί για να απαθανατίσει την πρώτη –και τελευταία– φορά που σύσσωμοι οι Beatles πατούν σε ελληνικό έδαφος. Ο Μάρδας τους περιμένει και κάνουν μιαν ολιγοήμερη κρουαζιέρα στις Κυκλάδες, πριν επισκεφθούν αυτό που ελπίζουν να γίνει η προσωπική τους Εδέμ. Εκφράζουν την επιθυμία να επισκεφθούν τον «ομφαλό της Γης», τους Δελφούς, και κάνουν μια στάση στην Αράχωβα. Ο Μάρδας έχει ξεχάσει να ενημερώσει τον Σαρρηκώστα για την επίσκεψη στους Δελφούς και το θυμάται την τελευταία στιγμή. Διηγείται

ο ίδιος: «Εκείνη την εποχή είχα μια Alfa Romeo Giulia, δεν ξέρω και εγώ με τι ταχύτητα έτρεχα για να προφτάσω. Στην Αράχωβα τους πρόλαβα –στην κυριολεξία– την τελευταία στιγμή. Ένας τοπικός φωτογράφος, με μια Minolta αν θυμάμαι καλά, τους είχε στήσει και τους φωτογράφιζε μαζί με δύο παραδοσιακούς οργανοπαίκτες. Πήγα και τράβηξα κι εγώ μια λήψη». Ο Σαρρηκώστας, όμως, απεχθάνεται τις «στημένες» φωτογραφίες. Έτσι, μόλις απομακρύνεται ο ντόπιος φωτογράφος και πριν διαλυθεί η παρέα, ζητά απ’ τα Σκαθάρια να κάνουν κάτι, έτσι ώστε η φωτογραφία να φαίνεται πιο φυσική. Οι Beatles παραμένουν απαθείς, καθώς καπνίζουν μαριχουάνα από το πρωί και βρίσκονται στη νιρβάνα του κόσμου τους. Ο μόνος που αντιδρά είναι ο Λένον, ο οποίος απλά βάζει το χέρι του στα τάστα της κιθάρας που κρατά ο ένας από τους τοπικούς οργανοπαίκτες. Μπορεί οι Beatles να μην αγόρασαν, τελικά, το ελληνικό νησί και να αναζήτησαν αλλού τους χαμένους τους παραδείσους, όμως η φωτογραφία της κιθάρας με τα τρία χέρια επάνω της δημοσιεύτηκε σ’ ολόκληρο τον κόσμο.

Η ιστορία μιας φωτογραφίας | 79

• Μετακινήσεις & transfers (6-9 ατόµων & Α.Μ.Ε.Α) ∆ΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΑΝΑΠΗΡΙΚΟΥ ΑΜΑΞΙ∆ΙΟΥ

• Εκδροµές • Ιατρικές επισκέψεις • Πολιτιστικές δραστηριότητες • Αθλητικές δραστηριότητες • Θρησκευτικός τουρισµός • Επαγγελµατικά ταξίδια

Ελ. Βενιζέλου 19, Τρίπολη τηλ. 6980 499666 email: tranfer4allgr@gmail.com

Μάρω Κουρή

Δεν θα ήταν και πολύ σπουδαίο αυτό το σύμπαν, αν δεν ήταν το σπίτι των ανθρώπων που αγαπάς. Στίβεν Χόκινγκ 82 | ΕΙΚΟΝΕΣ ΖΩΗΣ

Τώρα το δάνειο που θέλετε, «κατεβαίνει» στο λογαριασμό σας, πιο εύκολα και γρήγορα από ποτέ!

ΕΠΑΘΛΟ τεύχος 119

Articles inside

Γευστικές διαδρομές

Αναδρομές

Όαση Σίουα

Μονοπάτια στον Λούσιο

Βάλια Κάλντα

Μακρόνησος

Νεμέα

Ατζέντα