Upacara
8 Bebantenan Kawangén, Sarana Cihna Tri Aksara HINDU sinalih tunggil agama sané sarat antuk upacara yadnya miwah banten utawi upakara pinaka saranannyané. Sarana sané kanggén gumanti madué smerti miwah tetujon nganutin yadnya sané kalaksanayang. Sarana pamuspan Hindu ngawit sané mawentuk sederana kantos sané dahat rimit. Tios canang, sinalih tunggil sarana pamuspan sané kabuatang ri sajeroning pamargin upacara miwah pamuspan wantah kawangén. Kawangén kacihnayang pinaka lambang aksara suci Om Kara, taler pinaka lambang angga sarira, miwah lambang palemahan. Kawangén kaselehin ring wit krunané mawit saking kruna wangi, polih pangater ka- miwah pangiring –an, manados kawangian. Ri sampuné kasandiang raris manados kawangén, sané madué teges keharuman. Mawinan kawangén kanggén sarana nyuksmayang Ida Sang Hyang Widhi Wasa sané luih, miik, tur suci, gumanti setata kasuksmayang taler kasembah. Santukan kawangén kacihnayang pinaka simbolis Ida Sang Hyang Widhi Wasa, punika awinan kawangén kakaryanin antuk lakaran miwah wentuk sané becik tur miik. Indiké puniki janten madué smerti mangda krama setata éling, ngacep, tur ngwangiang Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Kawéntenan kawangén mabuat pisan ring sajeroning panyangkep upakara Panca Yadnya, minakadi sajeroning Déwa Yadnya kawangén kawigunayang pinaka panyangkep banten tebasan, prayascita, miwah saluiring sesayut. Sajeroning Rsi Yadnya pinaka panyangkep banten tebasan. Sajeroning Pitra Yadnya kawangén kawigunayang sajeroning upacara simbolisasi nangiang layon sané pacang kaupacarain. Ring upacara Manusa Yadnya kawigunayang ri kala upacara ngotonin, mapandes, pawiwahan, miwah sajeroning Bhuta Yadnya kawigunayang ri kala ngamargiang upacara memakuh, macaru, miwah sané lianan. Kawangén taler kanggén ri kala ngamariang kramaning sembah. Indik daging taler wentuk kawangén sané macihna pinaka prelambang sakadi kojong kawangén, kakaryanin antuk daun pisang sané mawentuk segitiga lancip, pinaka cihnan Ardhacandra. Salanturnyané Plawa, punggelan daun kayu minakadi endong, pandan arum, kemuning, miwah sané lianan pinaka cihna katreptian. Porosan, kakaryanin antuk kalih bidang daun basé sané kadagingin pamor miwah buah (pinang) raris kagulung antuk tegak nungkayak tur malinggeb raris kajangkepang. Porosan punika kawastanin porosan silih asih pinaka cihna hubungan timbal balik manusa sareng Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Kembang Payas utawi cili, kakaryanin antuk jejaitan janur sané karinggit tur kawentuk pinaka lambang Nadha. Reringgitan janur nyihnayang rasa lascarya krama majeng Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Salanturnyané sekar, kautamayang sané kantun seger tur miik pinaka cihna kasucian ring sajeroning ngamargiang yadnya, miwah jinah képéng pinaka cihna Windu. Jinah nyihnayang sesari, sarining manah. Jinah taler mawiguna pinaka panebus saluiring kakirangan. (Ida Rsi Bhagawan Smerthi Kusuma Wijaya Sebali)
Redité Paing, 17 April 2016
Ngias Taman antuk Genah Lampu ”Artistik” TIOS mabuat pinaka sarana upacara, kawéntenan tiing taler prasida kaolah dados kerajian sané klasik, unik, taler ngwetuang kahanan sané artistik. Yadiastun wentuk kerajinannyané sederana, nanging madué nilai ekonomis sané ageng. Akéh krama ring wewidangan Désa Belega, Blahbatuh, Gianyar sané dados perajing tiing. Krama sané dados perajin irika wénten sané makarya kursi bambu, bél bambu, plangkan, keben, genah lampu taman, miwah kerajian tiing tiosan. Bahan dasar sané kawigunayang majanten akéhan muatang tiing. I Nyoman Guna wantah sinalih tunggil perajin sak-
ing sakatah perajin tiing ring wewidangan Désa Belega, Blahbatuh, Gianyar. Ring kiosnyané, Wayan Guna makarya kerajinan genah lampu taman sané mawentuk umah-umahan maraab ambengan. Yadiastun wéntuknyané sederana, argannyané rumasuk maal. “Sané asiki maarga kantos karobelah tali rupiah,” krama Banjar Kebon Kaja, Désa Belega, Blahbatuh, Gianyar puniki nguningayang. Kabaosang, genah lampu sané kakaryanin becik kanggén iasan taman santukan ngwetuang kahanan artistik. Yadiastun wentuknyané sederana, yéning sampun kanggén iasan pacang makanten
BPM/uma
LAMPU— Genah lampu taman sané mawentuk umah-umahan maraab ambengan wantah sinunggil kerajinan tiing sané lais tur akéh karereh krama dura negara.
becik. “Wéntuk genah lampu taman sakadi puniki (umah-umahan maraab ambengan-red) paling lais tur paling akéh karereh olih krama inggian lokal kantos tamiu dura negara,” baos Guna. Utsaha sané kamargiang ngawit warsa 1985 puniki kantos mangkin kantun becik mamargi. Wénten kémanten sané rauh matumbasan genah lampu, kantos prasida ngirim ka Belanda miwah Australia. Guna maosang, nglimbakang kerajinan genah lampu taman puniki kadasarin antuk dangannyané makarya kerajinan inucap. Tios dangan, bahan dasar sané kabuatang taler dangan kapolihang. “Tios dangan makarya, lakaran sané kawigunayang sakadi tiing miwah ambengan dangan kapolihang. Wantah ngrereh rotan sané méwehan akidik,” somah Balik Suasti puniki nuturang. Yadiastun sampun sué makarya dados perajin tiing pamekasnyané makarya genah lampu taman, pianaknyané nénten pisan kayun malajah makarya kerajinan inucap. Mawinan dané nénten madué penerus sané pacang nglanturang utsahannyané kawekas. “Mangkin arang alit-alité kayun malajah makarya barang kerajinan sakadi puniki. Sampunang doh ngambil contoh, pianak tiangé kémanten nénten kayun malajah ngarya kerajinan tiing sakadi puniki,” dané makeengan. Tios makarya mangda prasida nagingin kaperluan saraina, Guna makarya dados perajin wantah meled nglestariang tetamian leluhur. Ring pikayunannyané, asil kerajinan wantah pacang dados pajangan yéning iraga nénten kayun malajahin tatacara makarya. Yéning sampun kayun malajah sinah dangan nglimbakang kerajinan inucap. Napiké ngwetuang kréasi utawi wentuk taler soroh kerajinan anyar, utawi nglimbakang kerajinan inucap mangda sayan kauningin krama. Tios punika, dané ngaptiang para yowana kayun malajah makarya kerajinan sakadi sané kakaryanin, mangda wénten bekel kawekasan. “Pemerintah taler mangda nguratiang kawéntenan para perajin miwah nénten meratin para perajin ri kala pacang ngirim asil kerajinannyané ka dura negara,” Guna ngaptiang. (uma)
Dudonan Karya Panca Wali Krama ring Pura Kahyangan Jagat Samuantiga, Désa Bedulu, Blahbatuh, Gianyar MAPAIKETAN ring Purnama Kadasa sané pacang rauh nemoning raina Wrehaspati Umanis, 21 April 2016, pacang kamargiang Karya Panca Wali Krama ring Pura Kahyangan Jagat Samuantiga, Désa Bedulu, Kecamatan Blahbatuh, Kabupatén Gianyar. Prawartaka karya nguningayang dudonan karya sané pacang kamargiang sakadi ring sor. Sadurungnyané dudonan Karya Panca Wali Krama Kahyangan Jagat Pura Samuantiga sampun kamargiang ngawit raina Redité, 24 Januari 2016. Mangkin nemoning raina puniki Redité, 17 April 2016 éédan karya kalanturang antuk upacara melasti miwah mapekelem ring segara. Raina bénjang Soma, 18 April 2016 kalaksanayang pulapali mapakelem sané kalaksanayang ring gunung miwah danu. Raina Anggara, 19 April 2016 éédan karya malih kalanturang antuk upacara mapada wewalungan taur Ratu Penataran Sasih rauh. Salanturnyané raina Buda, 20 April 2016 éédan kalanturang antuk taur Panca Wali Krama miwah padanaan. Raina Wrehaspati, 21 April 2016 sané pinaka pamucuk karya kamargiang éédan mukiang karya miwah mapaselang. Mungguing nemoning raina Sukra, 22 April 2016 kantos Saniscara, 23 April 2016 kamargiang upacara nganyarin miwah ngremekin taur. Nglantur malih, nemoning raina Redité, 24 April 2016
Ida Bhatara budal miwah kamargiang pangremekan karya. Ring raina Soma kantos raina Anggara, dudonan karya kadagingin antuk nganyarin. Raina Buda, 27 April 2016 kalanturang antuk nangun ayu. Ring raina Wrehaspati, 28 April 2016 kamargiang nganyarin miwah macaru ring Pura Dalem Puri. Salanturnyané nepet raina Sukra, 29 April 2016 kamargiang nganyarin miwah odalan Dalem Puri. Nepet raina Saniscara, 30 April 2016 kalanturang antuk ngamargiang nyenukin. Mungguing ngebekin pacang kamargiang nepet raina Redité, 1 Mei 2016. Ring raina Soma, 2 Mei 2016 dudonan karya kalanturang antuk Rsi Bojana, maguru piduka, miwah nuek bagia pulakerti. Raina Anggara, 3 Mei 2016 Ida Bhatara kairing ka jeroan miwah kalanturang antuk masineb. Bénjangnyané kalaksanayang upacara nyegara gunung. Ring raina Wrehaspati, 5 Mei 2016 kalanturang antuk nyaga-nyaga panyepian karya. Malih apisan panyepian karya kamargiang ring raina Sukra, 6 Mei 2016. Wantah asapunika dudonan Karya Panca Wali Krama ring Pura Kahyangan Jagat Samuantiga, Désa Bedulu, Blahbatuh, Gianyar sané prasida katurang majeng umat Hindu ring dija ugi magenah gumanti prasida nguratiang sapisanan prasida pedek tangkil ngaturang bakti nunas karahayuan.
BPM/uma
BÉL-- Bél bambu sané madaging iasan kedis-kediasan makanten lewih unik saihang ring bél bambu sané biasa. Kerajinan klasik puniki kakaryanin antuk tiing sané kapaduang sareng tempurung kelapa miwah sambuk.
Bél Bambu, Iasan Klasik sané ”Unik” RING sakatah wewidangan, kerajinan pering/tiing kantun kasenengin. Kawéntenan tiing banget kabuatang krama, pamekasnyané krama Hindu. Ring sajeroning upacara agama, krama Hindu pastika ngawigunayang tiing pinaka sarana upacara. Tiing sajabaning kanggén sajeroning sarana upacara, yéning kaambil olih krama sané kréatif prasida dados barang kerajinan sané madué nilai ékonomis. Ketut Supadmi, sinunggil perajin sapisanan dagang sané ngadol asil kerajinan saking tiing. Dané wantah sinunggil krama saking sakatah kulawarga sané ngambil bisnis kerajinan tiing puniki. Kacunduk wawu puniki ring tokonnyané ring Batubulan, Gianyar, Supadmi maosang sampun ngawitin usaha kerajinan puniki duk plekutus warsa sané lintang. “Utsaha sané karyanin titiang akéhan ngawigunayang tiing, tempurung kelapa, miwah sambuk,” baosnyané. Sareng kurenannyané I Nyoman Parwata, dané makarya kerajinan sané lakarannyané atenga langkungan nganggén bahan dasar tiing, tempurung kelapa miwah sambuk. Supadmi nguningayang, kerajinan tiing ring genahnyané puniki wénten makudang-kudang soroh. Sané pinih macihna wantah kerajinan bél bambu sané kakaryanin antuk tiing tur kapaduang antuk sambuk. Manut dané, bél bambu wantah sinalih tunggil kerajinan klasik sané “unik” pinaka asil seni sané prasida kanggén ngias pakarangan utawi paumahan mangda makanten asri. Ring toko kerajinannyané punika
wénten bél bambu biasa miwah bél bambu ias. Bél bambu biasa wantah sané nénten madaging iasan gumanti makanten saderana utawi biasa. Yéning bél bambu ias wantah bél bambu sané madaging antuk makudang-kudang iasan. Iasannyané taler wénten makudangkudang soroh. Iasan bél bambu minakadi kedis celepuk, rumah kedis stik, miwah rumah kedis alang-alang. “Iasan punika pinaka sinunggil kréasi bél bambu ring toko tiang pinaka nilai tambah,” tutur dané sinambi sayaga nyanggra tamiu. Sajabaning iasan bél, mangda bél bambunnyané tetep prasida kasenengin dané taler ngandelang warna bambu. Indik warna bél bambunnyané dané ngangken nganggén pewarna alami duaning warna alami lewih kasenengin. Warna alami inucap kakaryanin malakar antuk peka miwah gambir sané kaolah, olahan inucap ngawetuang warna coklat. Yéning tempurung kelapa lan sambuk kapolihang saking wewidangan Negara. “Pamekas tiing polihang tiang saking pengepul sané wénten ring Bangli,” tutur dané. Indik pangargan bél bambu, Supadmi sané ngangken sajeroning saraina prasida ngaryanin satus bél bambu puniki nguningayang pangarga bél bambu kerajinan ring tokonnyané punika matios-tiosan. Bél bambu sané biasa utawi tanpa iasan kadol Rp 5000,- asiki. Yéning bél bambu sané madaging iasan kedis kadol ngawit Rp 20.000,- asiki. “Bél madaging iasan kedis lewih maal,” baosnyané. (uma)
Satua
I Kedis Petingan Olih : Madé Taro DISUBANÉ suud masan manyi, ramé pesan anaké di cariké. Petaniné ada ané ngangonang sampi lan kebo, cerikceriké pada girang malayangan, kéto masih kedisé ngalih amah-amahan. Kedis petingané ngamah jijih, kedis ané gedénan cara kedis kokokan lan kedis goak maidehan ngalih-ngalihin katak lan tomati. Di kénkéné madingehan suaran kedisé nguci lan pasuryak marebut mamahan. Suaran kedisé ngricak sahasa magaburan sesukat ada kedis sikep gedé teka uli langité tur nyanderin kedis-kedis cenik sané sedeng ngalih amah. Sikep ento nyagrep lantas ngamah lan noltol kedis ané bakat baana nyagrep. Kedis-kedis cenik cara kedis petingan sinah élah baana nguluh. Kedis lénan ané ngidaang makeber magaburan patikaplug nylametang raga.
Dugasé ento, ada kedis petingan sané makeber ditu tur ningalin sakancan solah sikep gedé ento. Ia pedih lantas makeneh lakar nulungin timpaltimpalné. “Bas nyapa kadi aku kedis corah ento!” keto ia ngrémon. Ditu lantas ia ngénggalang makeber tuun nantangin kedis gedé ento. “Ih Iba kedis congkak!” kéto ia nengkik. “Nyén adan Cainé? Uli dija Cai dadi mai ngadug-ngadug ngaé uwug tongosé dini?” Nepukin kedis cenik majujuk diarepané, sikep gedé ento kedék ngakak. “Ha ha ha…! Cai sing nawang? Icang suba I Sikep, ratun kedis uli pasisi tanggun kelod. Patutné cai nyumbahnyumbah Icang, tusing ja wanén mamunyi bangras sada galak. Apa buin Cai tuah kedis petingan, ha ha ha…..!!!”. (Masambung)
Rédaksi nerima reriptan marupa artikel (paling akéh 3500 huruf), satua ringkes (paling akéh 6000 huruf), puisi, geguritan miwah sané siosan. Reriptan mangda kakirim ring alamat: Bali Post Jalan Kepundung 67 A Dénpasar. Taler dados ring email: bali_orti@balipost.co.id.