Upacara
8 Bebantenan Saté Dangsil, Niyasa Senjata Déwata Nawasanga SATÉ dangsil wantah sarana reruntutan upacara yadnya yéning upacara sané kamargiang mabebangkit utawi ngawigunayang banten bebangkit. Upacara mabebangkit wantah upacara sané ngawigunayang ayaban tumpeng selikur langkungan. Sajeroning banten bebangkit, wénten saté dangsil, tetueknyané wantah pinaka pralamabang senjata Dewata Nawasanga sané kaanutang sareng Dewa taler genah arah mata anginnyané. Saté Dangsil punika wantah soroh sesaté sané madué wentuk taler rupa sakadi senjata-senjata pangider-ider Dewata Nawasanga sané katancebang ring buah kelapa sané kantun makulit tur madaging batis tetiga. Saté puniki pamekasnyané pinaka panyangkep bebanten bebangkit. Satios saté dangsil, wénten taler banten dangsil sané kakaryanin saking dangsil antuk makudang-kudang warna (panca warna) taler antuk makudang-kudang tumpang, minakadi, tumpang solas pinaka sarana aturan majeng Dewa Siwa Guru, tumpang sanga mawarna bang pinaka sarana aturan majeng Déwa Brahma, matumpang pitu mawarna kuning pinaka sarana aturan majeng Déwa Mahadéwa, matumpang lima mawarna putih pinaka sarana aturan majeng Déwa Iswara, matumpang tiga mawarna selem pinaka sarana aturan majeng Déwa Wisnu, miwah matumpang siki antuk taksu sané matetujon ngicén taksu majeng krama. Banten dangsil ketah katurang ri kala Upacara Bhatara Turun Kabéh sané kangkenin samian Bhatara-Bhatari tedun ring genah ngamargiang upacara yadnya taler ring wewidangan désa adat antuk tetujon ngwaranugrahain upacara sané kamargiang. Bhatara sané kangken tedun minakadi Bhatara Kahyangan Tiga, Bhatara Kahyangan Désa, ring banjar utawi ring pamaksan, Paibon, Panti, miwah sané lianan sané ngicén kasukertan taler kalanduhan majeng krama. Parindikan puniki taler makacihna yéning krama setata molihang waranugraha sané “gemah ripah loh jinawi toto tentrem kerta raharja” utawi kasugihan jagat sané maliah miwah katreptian krama ngamargiang kahuripan. Nyabran upacara yadnya ageng sané kamargiang, kaaptiang krama setata angayubagia antuk napi sané sampun katunas antuk ngaturang sadaging jagat sané kaniyasayang ring sarana upacara utawi bebantenan sané katurang. Satios punika, upacara yadnya sané kamargiang prasida ngrumaketang pakilitan manyama braya pantara krama sané meneng ring désa sareng krama sané meneng ring kota. Sané mautama, pamargin upacara sané kamargiang taler matetujon nglestariang tradisi miwah budaya pinaka tetamian para panglingsir sané patut kamargiang. (Ida Rsi Bhagawan Smerthi Kusuma Wijaya Sebali)
Redité Wagé, 16 Oktober 2016
Woh-Wohan Lokal Bali
Katah miwah Bobotnyané Patut Katincapang PABUAT woh-wohan ring Pulo Bali minab dados sinunggil wewidangan sané muatang sasepelan woh-wohan pinih ageng. Indiké punika, ring Bali woh-wohan sajabaning kabuatang ring widang pariwisata, olih umat Hindu Bali utamannyané woh-wohan taler kabuatang pinaka sarana upac-
ara. Punika awinan, woh-wohan mautama pisan kawéntenannyané majeng pamargin upacara umat Hindu. Sangkaning woh-wohan banget kabuatang, akéh sané nyelehin sasepelan woh-wohan lokal Bali nénten prasida nagingin pabuat krama makasamian gumanti akéh dagang sané ngambil
woh-wohan impor. Indiké punika kangkenin olih sinunggil dagang woh-wohan sané madolan ring Pasar Kreneng, Jalan Kamboja, Dénpasar, Wayan Supartini (50) ri kala kacunduk wawu puniki. Saking pengalamannyané madolan woh-wohan ngawit warsa 1980 ring Pasar Kreneng,
BPM/ist
WOH-WOHAN – Woh-wohan kabuatang pisan olih krama Bali pinaka sarana aturan nyabran wénten upacara yadnya. Sakéwanten kantun akéh woh-wohan sané karauhang saking dura Bali.
Pujawali Ngusaba Sasih Kapat miwah Sasih Kalima Nadi ring Pura Ulun Danu Batur NGANININ indik Pujawali Ngusaba Sasih Kapat miwah Sasih Kalima Nadi ring Pura Ulun Danu Batur Icaka 1938 warsa 2016, para manggala miwah prawartaka karya nguningayang atur indik dudonan pamargin karya sané kamargiang mangda krama sauinga. Karya pujawali sané kamariang sampun ngawit mamargi daweg raina Sukra Paing Pahang sané sampun lintang. Duk raina punika, Pujawali Sasih Kapat, Ida Bhatara katuran kodal. Ida Bhatara nyejer salami tigang raina tur kasineb ring raina Soma Kliwon Krulut, 17 Oktober 2016. Parikrama pujawali kalanturang ring raina Redité Umanis Merakih, 23 Oktober 2016 antuk katuran bhakti nyenjan Dané Jero Mangku miwah Balian. Parikrama upacara malih kalanturang ring raina Redité Kliwon Medangkungan antuk upacara ngeker déwasa. Malih tigang rainané kamargiang upacara parerebuan miwah pamadegan dané-dané Jero Balian miwah Pamangku. Ring raina Saniscara Umanis Medangkungan, kamargiang pula-pali Pamadikan Jero Kraman Tahap I mapiranti canang buah basé. Parindikan Pujawali Sasih Kalima Nadi, Ida Bhatara katuran bhakti pangodal ring raina Redité Pahing Matal. Ida nyejer salami tigang raina rauh ring raina Buda Kliwon Matal. Ring raina inucap Ida Bhatara sapisanan katuran bhakti ngluhur utawi masineb.
Kalanturang malih ring raina Redité Wagé Uyé, 20 November 2016 antuk parikrama parerebuan Dané Jero Mangku miwah pawintenan para pangayah. Malih kalanturang ring raina Wrehaspati Kliwon Menail antuk pula-pali pamadikan Jero Kraman tahap II mapiranti basé pengendek. Kalanturang malih kalih rainané antuk pula-pali pamadikan Jero Kraman tahap III mapiranti basé manak. Ring raina Anggara Kliwon Prangbakat kamargiang pula-pali pamadegan Dané Jero Kraman. Pamargin upacara lepas brata pamadegan Dané Jero Kraman kamargiang ring raina Sukra Pon Prangbakat. Ring raina Soma Umanis Bala kalanturang antuk bhakti mancang karma ring Pura Jati. Kalanturang bénjangnyané antuk katuran Pujawali ring Pura Sampian Wani. Malih ring raina Soma Pon Ugu, Ida Bhatara katuran bhakti melasti ring Pura Pengonjongan (Labuhan Haji, nunas tirta). Ngawit tanggal 2 Oktober 2016 rauh ring tanggal 5 November 2016, ida dané kapaica galah ngaturang bhakti kelaci. Asapunika atur piuning indik éédan Pujawali Ngusaba Sasih Kapat miwah Sasih kalima Nadi ring Pura Ulun Danu Batur Icaka 1938 warsa 2016. Dumogi pamedek prasida tangkil ngaturang pangubakti manut sakadi éédan karya inucap. ***
Pujawali Ngusaba Purnamaning Sasih Kapat ring Pura Bukit Mentik PARA prawartaka karya nguningayang atur majeng ring I Ratu Ida Dané krama umat saDharma indik pamargi Karya Pujawali Ngusaba Purnamaning Sasih Kapat warsa 2016 ring Pura Bukit Mentik ring Gunung Lebah Batur sané kamargiang ngawit tanggal 11 Oktober 2016 rauh ring 19 Oktober 2016. Ida Bhatara nyejer salami limang raina ngawit raina Saniscara Pon Pahang, 15 Oktober 2016 tur kasineb ring raina Buda Paing Krulut, 19 Oktober 2016. Nganinin indik éédan pujawali sané kamargiang katlatarang ring sor puniki. Eed parikramanyané inggih punika, ngawit raina Anggara Wagé Pahang, 11 Oktober 2016 pangayah sampun makarya sanganan suci. Kalanturang ring raina Wrehaspati Umanis Pahang, 13 Oktober 2016 sampun kamargiang upacara nyuci, macaru, mendak tirta pujawali taler mateles utawi maisuh-isuh. Malih kalanturang ring raina Sukra Paing Pahang, 14 Oktober 2016 sané sampun lintang sampun ngamargiang parikrama pujawali ring Merajan Bukitan–Bukutan miwah Ida Bhatari katurang bhakti pangodal. Ring
raina Saniscara Pon Pahang, 15 Oktober 2016 pinaka Puncak Karya, Ida Bhatara-Bhatari katuran pujawali. Ring raina Redité Wagé Pahang, 16 Oktober 2016kalanturang Wali ring Pura Taru Alit, ring Pura Batu Nyaak, Pura Pandan Arum miwah parikrama Ida Bhatari katuran bhakti panganyar. Kalanturang malih ring raina Soma Kliwon Krulut, 17 Oktober 2016 wali ring Ratu Ngurah Subandar, Ida Bhatari katuran bakti penganyar taler bhakti panebeng. Ring raina Anggara Umanis Krulut, 18 Oktober 2016 malih Ida Bhatari katuran bhakti panganyar. Ring raina Buda Paing Krulut,19 Oktober 2016 Ida Bhatari katuran bhakti Pepranian, bhakti panganyar tur katuran bhakti ngluhur utawi masineb. Wantah sakadi asapunika atur pakelingé mogi-mogi wit sangkaning pasuécan Ida Bhatara– Bhatari, Ratu Ida Dané prasida rauh tangkil ngaturang pamuspan nginutin pamargin pujawali sané katurang i wawu. ***
sasepelan woh-wohan pamekas sané kapolihang ring Bali kantun kirang utawi durung prasida nagingin pabuat utawi pangarsan krama sané ageng. Napimalih nampek-nampek rainan ageng Hindu, sasepelan woh-wohan akéh karauhang saking sakatah wewidangan ring dura Bali minakadi apel lokal manalagi saking Malang, Lumajang Banyuwangi rumasuk kapolihang saking Negara Amerika miwah Cina. Samaliha atenga langkungan wohwohan dagangannyané mawit saking dura Bali. “Saking sakatah soroh woh-wohan sané kaadol, woh-wohan sané kapolihang saking Bali wantah amunikaan kémanten, minakadi salak, jeruk, miwah sabo. Jeruk kapolihang saking Kintamani, nika manten nénten saraina prasida kapolihang,” baosnyané. Samaliha Supartini nlatarang, woh-wohan sané kapolihang saking Cina prasida katumbas mudahan, apel sané a kranjang prasida kapolihang antuk pangarga satak tali rupiah. Sapunika taler pasokan woh-wohan lokal saking dura Bali akéhan, gumanti prasida kaadol mudahan majeng para panumbas. Sané ngawinang prasida katumbas mudahan dané ngangken nénten banget uning. Yéning buah lokal Bali nénten prasida kaadol mudah, santukan dagang numbas taler maal. Manut dané, wénten sakatah pikobet sané karepin olih petani Bali gumanti méweh masaing sareng pemasok woh-wohan saking dura Bali. Sinunggil pikobetnyané wantah woh-wohan sané kasilang olih petani lokal Bali akéhan sané memasan utawi
mabuah nganutin musim, indiké punika sané ngawinang petani Bali méweh nyayagayang woh-wohan saraina. Matiosan pisan sareng pasokan woh-wohan saking dura Bali sané tetep karauhang ka Bali, sawilang raina wénten pasokan. “Faktor kuantitas punika taler sané ngawinang woh-wohan petani iraga kalah, kapiambeng masa,” tuturnyané. Dagang woh-wohan sané mimitan Désa Angantiga, Manggis, Karangasem puniki ngwewehin, kaselehin saking kualitas minab woh-wohan lokal Bali nénten kalah, nanging kualitas kemasan kaselehin kantun kalah. Wohwohan saking dura Bali kemasannyané rapi. Yéning woh-wohan saking petani Bali karasayang kantun patut kauratiang kemasannyané. “Kantun akéh petani iraga ngirim woh-wohan nénten kakemas becik, kemasan punika patut kapikayunin olih petani utawi pemasok gumanti pacang prasida masaing,” baosnyané. Satios Wayan Supartini, sinalih tunggil pangadol woh-wohan ring wewidangan Butubulan, Gianyar, Sang Ayu Astrini taler nguningayang parindikan sané pateh. Kahanan woh-wohan lokal kalah saing sangkaning kemasannyané sané kirang naut uratian sang sané matumbasan, mawinan para pangepul utawi petani kayun nguratiang kahanan inucap. “ P e t a n i u t a wi p a n g e p u l woh-wohan lokal mangda lewih kreatif sajeroning masarang asil pertaniannyané, utamannyané ring kemasan,” dané ngaptian. (yan)
Satua
Olih : Madé Taro
Balian Sandi
RING Désa Dénbukit meneng sinunggil balian, wastannyané Balian Sandi. Somahnyané padem ninggal jagaté puniki daweg pianaknyané I Tantra kantun alit. Balian Sandi yukti seneng pisan ngwacén lontar utamanipun lontar indik pangusadhan. Daweg anggané mayusa tigang dasa warsa, dané sampun sida ngubadin makudang-kudang panyungkan. Nénten wantah nika kémanten, dané taler waged nenung, kantos kasuén-suén prasida nyuti rupa. Pianaknyané sane sayan sué sayan truna rumasa angob ngaton bapannyané sida nyuti rupa dados kéné kéto. Naan dados anak odah, dados asu, kantos sida ical tur mawali malih. Ring Dénbukit, aran Balian Sandi yukti kasub pisan. Krama saling padumunan ngrauhin pondoknyané pacang nunas tamba. Miragi kasubnyané aran Balian Sandi, sinunggil balian tiosan sané mawasta Balian Sadia rumasa iri. Yadiastun balian inucap lingsiran taler akéh madué pamineh, nanging jnana taler ilmu sané kaduénang doh akéhan Balian Sandi. Sedek dina anu, ring désa inucap wénten orti luih. Mangku Dalem, sang sané dados pemimpin upacara ring Pura Dalem manggihin lontar ring tengahing goa nampek purané. Krama désa ngusul mangda lontar inucap gelis kawacén mawinan samian uning dagingnyané. Miragi orti inucap, I Tantra digelis mabaos sareng bapannyané. (Masambung)
Upacara Pujawali Pura Tirtha Empul Désa Adat Manukaya Let, Tampaksiring, Gianyar MAPAIKETAN sareng Upacara Pujawali Pura Tirtha Empul Désa Adat Manukaya Let, Tampaksiring, Gianyar sané pamarginnyané sampun kalaksanayang ngawit tanggal 13 Oktober 2016 kantos tanggal 23 Oktober 2016, Prajuru Désa Adat Manukaya Let matur piuning majeng ida dané, para manggala, miwah umat Hindu indik rerincikan upacara sané pacang kamargiang. Nepet raina puniki Redité Wagé Krulut, 16 Oktober 2016 kamargiang éédan Agung Wali Pura Tirtha Empul, Mapepada Bagia Pula Kerti, miwah Ida Bhatara Tedun ka Peselang. Bénjang Soma Kliwon Krulut, 17 Oktober 2016 kadagingin Manis Wali Pura Tirtha Empul. Salanturnyané ring raina Anggara Umanis Krulut,18 Oktober 2016 Ida Bhatara sami magingsir ring Pura Agung, miwah munggah canang Wali Pura Agung. Ring raina Buda Paing
Krulut, 19 Oktober 2016 kamargiang Agung Wali Pura Agung Melabuh Geni (Tampyog). Bénjangnyané nepet Wraspati Pon Krulut, 20 Oktober 2016 éédan karya kadagingin antuk ngamargiang Manis Wali Pura Agung. Raina Sukra Wagé Krulut, 21 Oktober 2016 Ida Bhatara Mas katuran tebasan. Raina bénjangnyané Saniscara Kliwon Krulut, 22 Oktober 2016 kamargiang Wali Pawayonan. Éédan pujawali pinih untat kamargiang nepet raina Redité Umanis Merakih, 23 Oktober 2016 Ida Bhatara katuran ngluhur/masineb. Asapunika atur piuning indik éédan Upacara Pujawali Pura Tirtha Empul Désa Adat Manukaya Let, Tampaksiring, Gianyar. Dumogi pamedek prasida tangkil ngaturang pangubakti manut sakadi éédan karya inucap. ***
Rédaksi nerima reriptan marupa artikel (paling akéh 3500 huruf), satua ringkes (paling akéh 6000 huruf), puisi, geguritan miwah sané siosan. Reriptan mangda kakirim ring alamat: Bali Post Jalan Kepundung 67 A Dénpasar. Taler dados ring email: bali_orti@balipost.co.id.