Edisi 12 Februari 2017 | Balipost.com

Page 13

Sastra

Redité Pon, 12 Februari 2017

I Kaki Dengkil

Singabrata “SUJATINÉ, sajelé-jeléan sekancan né ada di jagaté ené ada kawigunané.” Baosé punika kriang-kriung ngrirung ring kendang kuping I Kaki Dengkilé saking alit kantos mangkin. Saking wawu inget dados jatma. Saking wawu midep miragi tutur. Kantos mapadéwékan tua cakluk, sampun jagi gelis matunjel ring sétra Tegal Bucu, baosé punika kantun nrengteng nepak kendang kupingné. “Sangkala da nyen papak larunga, papak tunjela, papak rusaka, papak entunganga, papak kutanga, nyén nawang ada kawigunané. Irgamayang lidiné aklepitan bisa nyelametang giginé berek ulian saténé nylekak di selagan giginé.” Asapunika tutur kakinné dawegé I Kaki Dengkil kantun alit. Punika ngawinang I Kaki Dengkil titib pisan. Sakadi jerih ngentungang napi ja sané wénten ring natah Ipuné. Luu dedaunan, carang taru, padang teki, kepasilan, tur sané tiosan becikanga pisan pupulanga wadahina bodag. Luu dedaunané ngraina anggéna ngancungin jalikan. Carang taruné anggéna saang munpunin kétél toya anget. Nah, wantah padang tekiné, sapisan-pisan naler anggéna ngancungin jalikan, sapisan-pisan malih anggéna rerawunan boréh anget-anget. Kapasilané? Asapunika naler, kawanten sapisan-pisan rauh I Jati nunas anggéna nambanin anak sengkaon kanker kocap. Riantukan asapunika, I Kaki Dengkil marasa ugi kasujatiané sekancan sané wénten ring jagaté wénten kawigunané. Kantos buké ring natahé sering maguna ngisep poosné wantah makecuh, napi malih wantah sabeh, buké ring natahé pinih rihin ngisep toyané mangda nénten dados blabar. Wenginé puniki, I Kaki Dengkil ngamanahang pisan baos Nitirajasanané. Dados pangawiné maosang wénten sané kabaos Singabrata? Bebratan Singané dados tetuladan Sang Nata Ratu? Napi wénten kawigunané? Wewilangan sané kén ngawinang Sang Singa dados tetuladan? Asapunika sané manahanga antuk I Kaki Dengkil wenginé puniki kantos uyuk-uyuk lempuyengan mamanah. Kantos sambrag bokné uyeg-uyega mangda idongan sengkaon sirahné. Singané sané karyané ngamangsa sekancan buron ngraina, punika jagi tulad solahné? Asapunika I Kaki Dengkil matakén ring manah. “Kéto koné, kéto....” I Kaki Dengkil kenyel nepasin, nanging durung kenianga asapunapi pamekas tetueké dados wénten sané kabaos Singabrata. Minakadi gagelaran Sang Tedung Jagat sané jagi genaha masayuban antuk sekancan warginé. Macradukan manah I Kaki Dengkilé ngamanahang indiké punika. Sekancan buroné ring Panegara Wanagiri kocap nénten purun makuisan santukan nyeh pisan ring solah Sang Singané. Akedik lenga, jagi mangsana. Napi punika sané patut tirona antuk Sang Angawaraté? Mangda warginé jerih? Mangda nénten purun nyuaraang manahnyané, nyuaraang pikobetnyané? Wantah asapunika dong panegarané puniki sujatiné pateh sareng kawéntenané ring Panegara Wanagiri? Sang Singa sané kuasa sareng pepatihné Sang Asu Alas? I Sambada kabaos ring Tantriné? “Yén patuhang, miribné saja kéto! Lamun kakéto katepasin, jani mabuat pesan apang ada Sang Nandaka? Ah... miribné tusing! Tusing lakar mranén tutur Sang Nandakané! Sawiréh tusing lakar nyidaang I Singa ngamah don-donan cara Sang Nandaka. Kéto masé I Kuluk Alasan, tusing lakar prasida nuutang bebratan Sang Nandakané! Apa ja pikenohné apang Sang Angawaraté nuutang bebratan Sang Singané? Apang ngelarang Singabrata?” Sayan lempuyengan I Kaki Dengkil ngamanahang. Manahanga, wantah ngelarang Singabrata, jagi niron paripolah Sang Singané sané sampun pituduh Sang Hyang Widhi ngamangsa sekancan buron. Sapunapi Sang Angawaraté mangda ngamangsa sekancan manusané? Sinah nénten! Mangda sutrepti jagaté mawinan sangkaning warginé jerih kabinawa? “Lamun kéto, sudra pesan panampéné ri sajeroning Singabratané ento. Men nah... apa sujatiné piteket Nitirajasanané? Béh... sajan koyanga, ané patut tusing ja paripolahé apang cara Sang Singa, kuala agemé apang nyak wibuh ngangkabin jagaté. Artosné apang piranti panegarané nyak susatya tur sudira ngarya kasukertan jagat!” Asapunika I Kaki Dengkil mabaos grimik-grimik padéwékan sakadi nuturin déwékné. Wusan ngamigmig sakadi asapunika, I Kaki Dengkil ngadébras bangun. Raris ingkel-ingkel kedék sambilanga mabaos: “Dong kéto jenenga cara janiné? Makejang Sang Angawaraté ngelarang Singarata? Kuala tuna pesan panampéné? To apa, timpalé ada ané repotanga apang makejang nyeh nyuaraang kapatutan sujati? Apang kénkén buin? Tusing tawanga sujatiné ané madan Singabrata ento apang makejang piranti panegarané sumeken tur tusing surud-surud nyiptayang kasutreptian tur jagat degdeg. Yén suba kéto, sinah jagaté landuh sukertya. To sujatiné madan gegelaran Singabrata, apang tawang!” Sakadi wénten sané tuturina asapunika I Kaki Dengkil mabaos padéwékan. “Apa Sang Angawaraté jani suba saja ngelarang Singabrata?” I Kaki Dengkil matakén asapunika sambilanga ngebahang awakné sané sampun nyansan meragang wenginé puniki. (Jelantik)

Uyak Antén Kukuh Sugianto NYRÉKCÉK peluhé kanti melusin pipi. Kebus, maimbuh dini ditu jalanné macet. Kija ja laku, jalan gedé muah rurung patuh macet. Yén suba déwasa ngantén, déwasa ngabén, dini ditu ada anak ngelah gaé, ngelah lawar, mesuang pecalang. Lemahé jani, jam dasa semeng tiang masemaya ajak timpal-timpalé masadu ajeng ajak Gubernur Bali. Paiketan penyuluh basa Baliné ngrincikang pacentokan masatua Bali. Masemaya mapupul di Renon. Biasané pajalané ka Badung uling désan tiangé sawatara duang jam. Tumbén jani makelo nyangklek di jalané. Mara matakon, pecalangé pedih nyautin, mirib baan kebus bentet matan ai. Jalanné katutup, pasangina juan. Pelih tiang matakon? Yén ada pinget utawi rambu-rambu sinah kramané tusing paling turin sesed matakon. Pantesné, yén kanti ngempetin jalan, pasangin pinget, muncuk panah ngajanang, nganginang, ngelodang apa ngauhang. Kéto masé yén ada pateluan muah pempatan, imbuhin rambu-rambu apang ané ngliwatin jalané tusing rengas kipekananné. Yadiastun damprata tekén pecalangé, buin kal takonin mapan tusing kena baan ngalih jalan pantes entasin. “Kaja laku!” saut pecalangé bangras. Tiang tusing bani nungkasin, boya nyeh baan semuné

aéng masaput poléng, baan nyelet kadutan, nanging tan paguna matungkas. Tiang ngipekang stang montoré ngajanang. Teked di pateluanné, paling tiang ngenehang jalan ané lakar entasin. Beneng menang Kaja apa nganginang? Apabuin rambu-rambu ané nujuhang tongosé binjul. Binjulé kénkén? Ada tanda panah tetelu, muncuk menék utawi ngajanang bé genyol, muncuk panah nganginang saté languan, muncuk panah ngauhang bé guling. Jeg ngranyig, boya rambu-rambu lalulintas bakat sledétin, jeg rambu-rambu nujuhang tongos dedaran bakat tolih. Yadiastun basangé seduk, tusing karunguang bé gulingé. Matekep botol, ngrengseng ngilut gas montoré. Mara majalan sawatara 100 méter ngajanang, buin nepukin macet. Ada pengantén mentas. Pecalangé keprat-keprit ngupin lépri, limané makalé nguduhang anak mamontoran. Dajan pecalangé ada polisi. Pantesné polisi ané ngatur lalulintas. Paling melah, pecalang nguduhang krama ané kondangan apang maan parkir melah. Boya keprat-keprit ngupin lépri, maimbuh nengkik kala kramané ngliwat nglawan macet. Tusing pantes gaé ngatur lalulintas jemaka tekén pecalangé. Ené mara keneh tiangé, déwasa anak ngantén, anak ngabén patuh. Suba sawai

13

mabukti makada jalanné macet. Benehné, prajuru désa masadu tekén polisiné atelun utawi aminggu satondén gaé. Yén suba makejang nyak nglapur sinah polisiné nyidang ngaénang rékayasa lalulintas apang montor muah mobilé tusing belbelan di jalanné pas déwasané. Jani ané tepukin, di rurung banjaré ada dadua anak ngantén. Makejang kajaga pecalang, paturu liu ngelah undangan, kénkénang sing macet jalanné. Sing luwungan yén suba lebihan tekén adiri anak ngantén di banjar abesik, adokang di balé banjaré. Ngabén, matatah, matelungsasih suba biasa cepok di banjar ané kaadanin massal. Sing ada itungan ngaé ngantén massal? Arah magenep bakat rambang, bani mesuang usul kéto di banjar bisa opeta tekén kramané. “Cai mara sesai pesu, kayang bangkén dongkang rambang,” bisa kéto krama banjaré mamisuh. Nah, kal sampuakang kenehé, jani kal uleng nugtugang pajalané ka Badung. Sawatara telung kilometer majalan, enu masé macet. Dinané jani luas ka Badung uyak antén. Ping keti HP titiangé mamunyi. Timpalé inguh ngantiang di Badung. Pamuputné tiang tusing nyidang milu masadu arep ajak murdaning jagat Bali. Nyesel, kerana uling ibi suba ngagén sélfi ajak gubernur. Makejang pocol ulian macet di jalan. Uyak anak ngabén, uyak anak ngantén. Tiang malipetan mulih. Yadiastun macet, kenehé suba gigisan grimutan. Kerana tusing ada ané nguberin apang énggal neked jumah. Salantang jalan mulih, dugas pajalané ngancel, seken tiang maan nlektekang pepayasan sig diwangan panganténné. Jani suba langah kramané masang tiing lengkung payasin ambu. Ané tepukin jani pepayasan malakar aji gabus marupa gapura, maimbuh payasan kain muah bunga. Malénan ajak ané malu. Sadarana nanging utama. Ané ngranaang utama sawiréh pepayasan diwangan panganténné karomba olih kramané madasar ngayah. Jani, ané ngayah krama mabayah. Prabéa ngantén mael, masaih ajak prabéa ngabén. Ané mael boya tetandingan bantenné ané angiu. Mael baan liu ada budaya anyar. Luiré resépsi, ngundang sawitra apang kapica doa restu. Undanganné teka ngaba amplop. Pangaptiné amplop misi pipis liu, poya siuan lecek, lacuran nasibé timpalé jail ngaba amplop puyung. Ané ngaé mael, makéré ngantén misi ngaé foto préwedding, nyéwa tukang potrék. Tongos mapotrék mael. Yadiastun ada tongos tusing mayah, sing kanggo. Ada kanti mapotrék préwedding ka Singapura, yadiastun di Singapadu lan Singaraja liu ada tongos melah. Mapan téknologi suba canggih, apang ngenah mapotrék di luar negeri, nguda tusing ka studio aba potrékané, ré-

sta, madya, utama. Titiang sing lek nyemak ané nista, Pa?” “Yéh, kal Bapa baang Cai tutur. Tawang, matelubulanan, masangih kanti nyakapang pianak ento utang rerama. Pitra Rna. Bapa ané ngitungang Cai ngantén. Dija ngalih pipis? LPD suba gedé, ditu laku nyilih pipis. Yadiastun Bapa tusing ngelah sertifikat tanah anggon jaminan, jeg pesu baan Bapa pipisé di LPD. Ané méwah gaé. Bapa kal ngundang bupati, DPR, pekaséh makejang!” “Pa, titiang nawang kamulan rerama ngelah utang nyakapang pianak. Aa yén Bapa macekukan pipis, jani nyakapang Bapa nagih nyilih pipis di LPD. Apa kal anggon mayah? Kanggoang ané sadarana gaé Pa. Yén jani Bapa ngitungang géngsi, nyidaang terus-terusang ngadokang géngsi. Kadén uling pidan Bapa ngajahin apang idup sadarana. Ngudiang jani Bapa ngajahin titiang ané méwah-méwah?” I bapa nengil. Ngenah ngendukang semuné mara tiang nyambatang lakar baat mategenan yén suba makulawarga. Dumadak bapa cumpu tekén papineh titiangé. I bapa nuturin titiang apang idup sadarana, uling cerik tuturina satua Mén Sugih ajak Mén Tiwas. Apang titiang nulad Mén Tiwas, diastun tuna artha, nanging ngelah parilaksana utama, demen matetelung lan jujur. “Titiang inget dugas cerik, Bapa ngaénang titiang banten telu bulanan di balé banjar ngiringang anak lingsir ri kala banjaré ngelarang ngabén ngerit. Dugas titiang SMA, bapa masih naftarang titiang ajak mbok titiangé masangih di balé banjar, titiang tusing ja nulak. Krana titiang nyikutang awak, yapidija masangih ané penting pragat. Kadung ké Bapa nyakapang titiang di balé banjar, titiang masé sing nulak. Krana dija ja ngantén, banten lan tri upasaksi ané mragatang. Jani tongos iraga jumah cupit, kadung di balé banjar Bapa nyilihang tongos masakapan, titiang sing ja kimud. Malah luung, bandingang ngaénang kramané macet.” Nagih nyilih pipis di LPD anggon prabéa ngantén. Aluh saja nyilih pipis yén suba ngelah jaminan. Ané kéwéh, ngulihang! Bisa sabilang tanggal 1 nyabran bulan otaké strés ngitungang mayah utang. Yén tiang adanan ané biasa-biasa. Ngelah pipis limang juta, to gén adokang, utamaang banten pragat. Sebar potrékan ajak kurenané di facebook isinin tulisan mohon doa restu, pragat ba. Ngundang timpal nekain iraga natab banten antén pangaptiné masé apang karestitiang majatukarma kayang kawekas. Ento mara keneh tiangé. “Bapa sujatiné dot ngaé jalané macet. Di malun umahé ada pecalang majaga. Bapa sawai grimutan di jalané ri kala déwasa ngantén. Sawai kena macet. Sawai nepukin pecalang masang juan nekep jalan. Keneh bapané pang taén kéto!”

-0-

Saking Langit Bali

Aswamédha Parwa

Sarwaning sané Mautama Olih : I K. Satria, S.Ag MANGKIN pacang katlatarang indik daging jagat sané samian madué galah ngutpati, stiti, nmiwah mralina. Parindikan punika ngawinang sarwaning sané maurip madué galah embas, maurip, miwah mawali ka jagat sunya. Iriki raris manusa kasengguh paripurna sangkaning madué Tri Premana saha kautamannyané nglintangin sarwa maurip tiosan minakadi sawra tumuwuh miwah beburon. Ring pamargin Tri Kona punika raris kaimbayang sakadi kawéntenan jagaté sané kekawitin antuk sunar, salanturnyané kairingin kapetengan utawi ratri. Lemah petengé punika wantah sakadi kahuripan ring jagaté inggih punika pangideran Tri Konané. Santukan wénten pawilangan peteng kalawan lemah ngawinang wénten pawilangan sasih. Ring pangideran sekancan daging akasa pacang ngawinang wénten akéh pakardi ring jagaté, luiripun wénten sabeh, sayong, miwah sané siosan. Pertiwiné pinaka dasar kahuripan ring jagaté sané prasida ngamel toya sané medal saking langité. Toya pinaka kawitan sané ngawinang prasida karasayang olih lidah, saha suryané sané ngawinang wénten warni ring jagaté sané kekantenang olih panyingakan. Kawéntenan angin utawi pangembas Sang Hyang Bayu ngawinang wénten suara sané medal saking akasa, salanturnyané ngawinang wénten suara sané medal saking cangkem manusané. Punika sujatiné sekancan Panca Maha Bhuta sané kekardi saha wénten ring angga sarira i manusa. Kalanturang mangkin sekancan daging jagat sané wénten ring genah jagaté pinih luhur. Sané kapertama wantah Sang Hyang Surya sané genahnyané ring sajeroning akasa sané prasida nyunarin sadaging jagaté. Ida sané setata kabaktinin, Ida pinaka Siwa Raditya utawi kawéntenan Siwa Sekala ring jagaté puniki. Sinarengan punika, kawéntenan taler agni sané mautama ring sajeroning suryané. Yéning sajeroning kaweruhan sané mautama, wantah kawéntenan Ida Sang Hyang Sawitri sané kautamayang. Prajapati wantah pinaka junjungan para mauripé ring jagaté sangkaning Ida sané ngawinang kahuripan. Lianan punika, pinaka sarana maurip sané mautama wantah prana sané. Ring sajeroning pangrastiti yadnya, wantah pangrastiti majeng Ida Sang Hyang Sawitri sané mautama, duaning Ida pinaka kawitan makasami mantra sané wénten ring wedané. Ring sajeroning mauripé, wantah manusa sané kabaosang mautama, duan-

kayasa apang ngenah cara di Singapura muah di New York? To mara mapotrék. Nyéwa panganggo masi mael. Buin sada ping péndo nyéwa panganggo. Ngudiang tusing meli panganggo? Kamen, baju, senteng, lan udeng anyar beli di peken sinah ané sukla saluk. Yén nyéwa panganggo, nyén tara suba nganggon. “Mih, nguda bangga natab banten nganggon bajun anak lén. Pang kuda kadén bajuné ento anggona natab banten tekén panganténé? Aruha, kal kéné jani budayané. Dija lembaga umaté? Nguda sing taén tuturin cerik-ceriké mabusana. Kayang busana ka pura ané sexy depina. Atah!” kéto krebetan keneh tiangé. Tusing karasa, sanja mara neked jumah. Cingakin tiang, i bapa negak di jinengé. Dugas tiang nyongkrak montoré, tepukin tiang i mémé ngabaang i bapa kopi. Tiang lantas milu maplawa barak, ngendong di jinengé. “Pa, kénkén banten ngantén dugas pidan?” “Ené suba patakon ané antos-antosang Bapa. Buin pidan Kadék ngantén. Énggal? Céléngé di teba suba wayah apang tusing énggalan dadi bangkal. Ba ngelah calon? Uling dija? Édéngang cepok mulih!” “Kénkén banten ngantén dugas pidan, Pa?” sesed tiang matakon. “Patuh cara janiné. Ané malénan tuah prabéa. Pidan irit krana sing ada ngadokang resépsi. Tusing nyéwa dékorasi,” i bapa nerangang. “Tiang dot ngantén buka kéto. Ané penting pragat. Matriupasaksi.” Bapan tiangé ngadésém. “Kadék seger?” Tangkejut tiang ningehang patakoné i bapa. Suba karuan tingalina seger oger, kereng ngajeng ngudiang bapa matakon kéto? Sing i bapa nyen sakit? “Tuutin cara janiné. Ajiang Bapa bedik. Bapa pekaséh né. Timpal bapané tusing ja petani dogén. Kepala Dinas Pertanian, anggota DPR kanti bupati anggon bapa timpal. Inget sabilang pemilu, calon legislatif sawai nglalinin Bapa. Apang taén ngejerang banjar, I Kadék ngantén bupati nelokin!” Tusing madaya tiang tekén papinehné i bapa. Ngudiang ngantén ngundang anggota DPR kanti ngundang bupati. Adanan nyama ajak pisaga idihin tulung ngromba gaéné. Prabéa bedik pesu, utang sing ngelah. Jani yén ngantén misi resépsi kuda nampah céléng? Pantesné nampah céléng aukud mabat 60 kilogram suba nyandang, yén misi resépsi bisa telung pikul nelahang bé céléng. Aruh, ngudiang belog ajum kéto. “Ané biasa-biasa gén gaé Pa. Titiang tusing ngelah bekel, tuah nyandang anggon meli lakar banten. Duk Ida Peranda madharma wacana di Pura Désa kadén kapica piteket, mayadnya nganutin isin kantong. Yén tuna ngelah bekel, ané sibetén jemak. Undagan yadnyané kucap ada tetelu, ni-

ing madué bayu, sabda, miwah idep. Ring sajeroning beburon sané memargi antuk dada, wantah lelipi sané mautama. Sajeroning yuga sané mautama wantah Krita Yuga. Sajeroning Panca Datu, kawéntenan emasé wantah sané mautama. Sajeroning padang sané wénten, wantah kawéntenan pantun sané mautama. Saluiring ajengan wantah sané mautama sané kawigunayang ngawinang kahuripan. Taler ring sajeroning apah sané dados kawigunayang wantah toya sané mautama. Sajeroning kahuripan manusa wantah sané nelebin wéda sané kautamayang ring jagaté. Ring sajeroning prajapati, wantah kawéntenan brahman sané pinih utama, sané ngawinang kawéntenan parapatiné punika. Indiké punika nénten malih sida kasumanangsayain ring jagaté, duaning sampun marupa kapatutan. Sajeroning atman sané mautama wantah kawéntenan Wisnu sané pinih agung. Sajeroning gunung, wantah Gunung Mahameru sané madué kautaman. Sajeroning genah, wantah genahé sané ring purwa sané akéh pisan kauningin olih parajanané sangkaning wénten pangendag Sang Hyang Surya. Ring sajeroning tukad, wantah Tukad Gangga sané pinih utama. Ida Hyang Iswara (Siwa) wantah sané pinih utama, Ida nglintangin para Danawané, para Pisachané, saluiring sarpa, Rakshasha, Manusia, Kinara, miwah para Yakshané. Ida pinaka Dewa Wisnu sané ngamedalang sunar saking angga sariranidané sané ngawinang sarwa mauripé prasida maurip. Ida sané mautama ring jagaté. Kawéntenan niskala wantah genah sané langgeng tur kabaosang nirwana, sané ngawinang sami sané wénten pacang mewali mrika. Lemahé pacang puput sangkaning engseb Ida Sang Hyang Surya, punika taler ratriné pacang puput sangkaning pangendag Ida Sang Hyang Surya. Pamuput ring sajeroning kasukan wantah sungsut utawi duka, pamuput sekancan duka wantah sané kabaos suka. Napi saluiring sané kapolihang ring jagaté wantah pacang ical, saluiring sané wénten, suka, duka, tuna, sugih, samian pacang kasor sangkaning mrtyuné utawi pademé. Sekancan yadnya dana punia, tapa, miwah brata, nelebin kaweruhan miwah sekancan sané kamargiang wantah pacang kasor tur pralaya manut sakadi dauhnyané! Wantah kautaman kaweruhan sané pacang ngelimbak. (Masambung)

Peteng Sepi Sampun Kampih Guminé sayan wengi, Sang Surya sampun mamargi, Nuju genahé sabilang wai, Kauh joh sané sepi. Suarané ya i jangkrik, Katimpalin cekcek mamunyi, Genah umahé kaiter carik, Matimpal gunung tegeh ngalik. Désané sepi Kramané sutrepti Sampun dados titah Widhi, Sané mangkin...! Jangkrik cekcek sami kampih, Carik gunung sami sapih, Ilang sampun sepi sutrepti, Né mautama, nagingin isin ati. I W. Wikana-Seraya


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.
Edisi 12 Februari 2017 | Balipost.com by e-Paper KMB - Issuu