Redité Kliwon, 11 Maret 2018
I Kaki Dengkil
Kala Jragem
CLANTUNG-clantung I Kaki Dengkil mamargi néwék sandikaoné puniki. Sesampuné ngilehin Bajrasandiné ping tiga ngaris mamargi ngalér ngauhang. Sampunang takénanga, anak ngudiang mamargi ngalér ngauhang. Nyanan akéh tuturné. Nénten wénten sané purun nambakin wantah I Kaki Dengkil sampun mamargi. Kocap déwékné kamanten nénten prasida nambakin buntutné mamargi. Banggéang kocap buntutné mamargi kija ja lakuna. Nénten jagi katanjung napi, santukan buntutné sampun madrué mata anggéna ngiwasin wantah wénten sané ngentukin. Mamargi sambilanga nyangkling lima, ngawinang I Kaki Dengkil kanten sakadi pagawé wawu pénsiun sané ngamanahang jagi ngudiang bénjang. Pagawé sané marasa nénten maguna malih uripné sesampuné usan makarya. Pagawé sané nénten sayaga ngwilangin karya siosan sajaba pakaryané ngurek pulpén nglingga tanganin séwala patra. Tangkep I Kaki Dengkilé mamargi ka wayabya, kocap wénten artosnyané. Kocapang kamanten dumun, santukan wantah takénin asapunika sinah makéh tuturné. Midep kileng-kileng antuka miragi tuturné sané seringan ilokika. Sampun katah kauningayang wantah ring wayabya malingga Ida Bhatara Sangkara. Anak ngudiang I Kaki Dengkil ngruruh Ida Bhatara sané ngambel urip sekancan taruné, urip sekancan eka pramanané? Sambilanga mecikang suahané, I Kaki Dengkil ngrémon néwék. Sané grémonanga indik pakibeh soroh taruné ngupapira jagaté mangda tis satata. “Yén tusing ada punyan kayu, inih kebus jagaté? Cara di pasih biasé ané kabaos gurun pasir? Nyak kéto? Gumi Baliné dadi gurun pasir?” I Kaki Dengkil ngrémon asapunika sambilanga mamargi alon-alon nglintangin punyan suar ageng. Tungkulan ngrémon sakadi asapunika, nénten rasaanga punyan suaré ageng punika sagét sampun lintangina. Ngelisang raris I Kaki Dengkil matulak malih. Nulakin punyan suaré ageng punika. Rauh irika, raris masayuban ngicalang peluh. Kesir-kesir anginé ngusap muan I Kaki Dengkilé sané matégtogan negak ring bongkol punyan suaré ageng. Ngawinang uyuk-uyuk paningalané marasa baat. Taananga pisan mangda manahné nénten lipya ngraris pules. Kocap lek pisan Ipun wantah masaré ring pinggir marginé. Sandikaoné nyansan remrem ngawinang saru mua makasami panggihina antuk I Kaki Dengkil. Kenjekan naanang kiap, saharsa panggihina akéh jatmané magerombol mabaju barak. Tlektekanga pisan sapusira jatmané punika. Sayan nampek gerombolané punika kerakkerak mabaos kenyat. “Yén sing milih né, lautang suba cai makenta. Lamun tusing mamalih né tengerin buin pidan lakar byuta jagaté. Pilih né... pilih né... pilih né....” Asapunika piragina antuk I Kaki Dengkil sané makesiab miragi baos kenyat ngebekin langit. Montoré grueng-grueng pasliwer. I Kaki Dengkil érang, amunika akéh jatmané magerombol panggihina. Saking dija minab rauhné. Banggras gobané, muané barak masawang selem. Pitananga sawang jatmané punika santukan akéhan nginem tuak. Nanging, wawu selehina sayan nampek, kanten wantah sané sengguhanga jatma sumeken punika sayuwaktiné I Kala Jragem. I Kaki Dengkil kirig-kiring ngedohin I Kala Jragem sané kanten sayan rengas sandikaoné puniki. “Né bakat paekin tadaha gelahé!” Kirigkiring Ipun ngadohin I Kala Jragem. Kocap wantah ring sandikaoné wénten Kala Jragem clamang-clamang punika baya pisan. Riantukan sandikaoné druéné, kenjekan ageng bayuné, sekancan maurip jagi tadaha. Kicalan kanda I Kaki Dengkil masadu arep sareng I Kala Jragem? Kantené nénten! Sesampuné kablet ring bongkol taru suaré agung, Ipun ngacep Ida Bhatra Sangkara. Ngawinang ngagengang bayun I Kaki Dengkilé. Sambilanga nyabsab-nyabsab carang taru suar, tlektekanga pisan I Kala Jragem. Gerah-gerah I Kala Jragem nyeeng I Kaki Dengkil sané nénten kaon murkané. Sandikaoné sampun lintang. Paningalan I Kaki Dengkilé sayan tatas manggihin. Kantenanga pisan I Kala Jragem kajengat-kajengit sambilanga kantun bruak-bruak mangda anaké mamalih kancané. Saharsa I Kaki Dengkil ngepuk carang taru suaré sané nguda. Punika anggéna ngubes I Kala Jragem. Pablesat I Kala Jragem malaib antuka. Dong punika panudané? I Kala Jragem nyerihin daun suar? Ingkel-ingkel I Kaki Dengkil manggihin I Kala Jragem malaib pating kaplug. “Dong né caciréné?” I Kaki Dengkil ngelisang mamargi ngalér ngauhang jagi midartayang mangda carang suar anggén ngaonang jatmané sané surupina antuk I Kala Jragem ngawinang mamanah dados Nataratu!
(Jelantik)
Nyastra
“BUIN pidan lakar ngalih libur?” “Lamun di Nyepiné kénkén? Pastika suba suung, makejang manusané tusing dadi pesu. Uli semengan suba nyidaang manjus di pancorané, suba kéto nyidaang makeber mailehan. Kénkén? Né suba kagaénang jadwal malali.” “Aahh… Nyepi jani di guminé ramé Mbok! Tusing nyidaang iraga cara ipidan. Inget dugasé atiban. Ada nepukin iraga manjus, potréka laut apluda di facebook. Viral beritané. Penampakan dedari jaman now. Jepun kanti jani tusing dadi malali joh-joh krana enu kena hukuman. Sing nyak ah… tiang sing nyak malali di Nyepiné.” “Da anaké kéto. Ento iraga ané pelih ngalih tongos malali. Bes paak ajak umah kramané. Ketara dadiné.” “Sing ja kéto Mbok, Nyepi sapatutné tusing dadi pesu. Iraga tuah ngidih galah atiban acepok dogén aéng pesan manusané.” “Men jani kénkén? Payu apa sing né?” Makejang dedariné sedeng ngorta lakar malali. Makejang paling ngurusang kija lakar malali, buin pidan lakar malali. Di limané makejang ngisiang kertas, nulis di kertas formulir, buin pidan lakar nyemak libur. Libur tuah galah ané antos-antosanga ajak dedariné makejang. Dedari ané magaé di suargan dadi pesu tuah awai. Ipidan makejang ngalih galah malali di Nyepiné. Galahé awai ento anggona maliang-liang, tuun nolih guminé ané suba sayan ngwayahang. “Cempaka, buin pidan lakar malali?” “Tiang di purnama kadasané. Lakar uli sandikala kanti peteng jemak dinané ento.” “Béhh… bes peteng. Nyanan tutug kala. Buina yén sandikala mara tuun makejang suba tusing melah tepuk. Yéhé suba tusing ning cara semengané. Punyan-punyanané suba jangkutin kala. Jejeh tiang.” Sandat ngingetngingetang dugas tuun malali di purnama kadasané. “Ahh… bandingang cara Jepun, pesu di Nyepiné sakéwala ketara. Tiang adénan suba di purnamané, sandikala kanti peteng. Sing kénkén ba yén nepukin ané soléh-soléh. Enggalang makeber lamun kéto. Liunan masi manusané ngodalin. Sibuk. Liu tongos suung ané nyidaang tekain tiang. Ané demenin tiang liu para Dewatané tedun. Demen tiang nepukin.” Sandat paling ngalih timpal lakar ajaka pesu di Nyepiné. Tusing ada nyak, krana di Nyepiné liu pesan manusané pesu ngalih tongos ané soléh-soléh mapotrek selfie, ngenahang déwékné nyidaang pesu di rainané ané sapatutné ngoyong jumah. Inget Sandat dugasé ipidan, pesu makejang dedariné di Nyepiné, uli semengan kanti peteng, tusing jejeh ada ané lakar ketara. Jani jaman suba canggih, ada HP ané nyidaang anggona bukti, biin misi ada drone ané sayan canggih nyemak gambar uli ba duur. Pelihpelih makeber bakat singguk drone manusané. Angkihan guminé dugas Nyepi masi paling demenina ajak Sandat. Kedas tur seken-seken ngaé liang. Yéhé ning, punyan-punyan kayuné makejang girang macanda, makedekan. Kadi rasa suargané makisid ka guminé. Ditu suba demenina ajak dedariné. Buina, di Nyepiné makejang dedariné ngalih
13
Nyepi Ngumbara Ngalih Tongos Sepi Dewa Ayu Carma Citrawati tongos apang maan nepukin igelan bintang di langité ané galang. Cutetné Sandat lakar pesu di Nyepiné. Makejang suba nyukserahang formulir. Dedariné madérék lakar ngantosang surat izin apang nyidaang pesu. Hyang Guru malinggih mecuk alis maca saka besik formulir dedariné. Ada ané coreta, ada masi ané langsung maan surat izin. “Bah… ne sing kapok-kapok. Kaukin Sandat mai.” “Punapi Hyang Guru?” “Seken lakar tuun di Nyepiné?” “Inggih….” “Nyepi to paling nyejehin. Manusané makejang pesu ngalih-ngalihin ané soléh-soléh. Yén ipidan makejang jumah matapa brata. Jani makejang pesu. Nyumbungang raga nyidaang pesu. Iraga dadiné tusing nyidaang kija. Lén ipidan tusing ada Hp tusing kénkén, jani suba ada HP bin misi bisa viral di dunia maya. Da pesu di Nyepiné.” “Ten… tiang ten demen lianan tekén di Nyepiné. Yén kénten tiang ten lakar kija-kija.” “Badah… dedari pengkung nénénan. Nah… dadi pesu di Nyepiné, kéwala lamun kanti ketara, lakar patuhang cara Jepun. Tusing dadi mandus di pasiraman dedari, piket atiban tusing dadi libur, tur tusing dadi pesu.” “Siap laksanakan.”
“Haduhhh… aget abesik ada dedari kéné. Eeehh… dadua. Jepun bin sik. Yén liu, bisa belah duuré ngitungang kéné dogén.” Semengan pesan Sandat suba tuun. Majalan ngedas lemah, apang jam nem suba nyidaang neked. Makejang bekelné suba abana. Sandat masi ngaba seléndang ané nyidaang paling enggal ngaé makeber. Apa luung pajalané. Kruyukan siapé madingehan uli langité. Sandat ngintip uli awané. Toliha guminé sepi jampi. Makejang tusing ada pesu krana enu kenyel dibi ngulah kala ané suba di bucun-bucun desané ngungsi ngubu. Sandat ngalih tongos manjus di dajan désané ané suba biasa dadianga tongos manjus. Désa ané jani tekaina ené désa ané paling bersih tur kapah ada anak pesu krana makejang éling ring raga, makejang mulat sarira. Mara maencegan Sandat suba ngrasayang kadaut. Kadaut olih angkihan taru. Klebutan yéh ané seken-seken ning. Tusing ada cemer ané nglikub cara dina ané biasané. Mara ukana tuun ka yéhé, krasak-krosok ada anak teka uli ba duuran. Sandat ngénggalang mengkeb. “Aduuhhh… joh ajan tongosé né. Yén sing nyat yéhé sing duga baan mai ngalih yéh.” “Nahh… da uyut Ngah, sambilang malali. Kéné luung pemandangané,
***
Saking Langit Bali
Aswamédha Parwa
Pinunas Ida Dewi Ulupi
Olih : I K. Satria, S.Ag
RING salantang pamargin jaran sané pinaka sarana Aswamedhyadnya punika, nénten akidik pamargin Ida Sang Arjuna nganggén kawisésan saha kawicaksananidané mikayunin para ratuné sané cumpu miwah nénten cumpu majeng ring Ida Sang Prabhu Yudisthira. Sedek dina anu, nepek raris jarané nuju Jagat Manipura. Sané pinaka tedung jagaté irika wantah putranidané sané mapesengan Ida Sang Wabhruwahana. Nguningin sapangrauh Ida Sang Arjuna, raris sami srenteb sayaga jagi ngaturang panyewagata majeng ring Ida Kastria sané mautama Ida Sang Arjuna. Para ratuné irika nénten surud-surud nguningayang kautaman Ida Sang Arjuna, wénten malih kacaritayang para jadmané irika masesolahan, magending sekancaning gagendingan sané ngawi girang, saha kawéntenan para brahmanané taler nénten lali rauh antuk kréta sané madaging arta brana sané pacang kasukserahang majeng ring Ida Sang wawu rauh. Nyaksiang indiké punika, Ida Sang Arjuna daha krodha sangkaning kawéntenan Ida Sang Wabruwahana. Ida Sang Arjuna raris ngandika, “Uduh Cening sang madeg ratu putran bapané! Sané mangkin bapa rauh sangkaning ngamargiang titah Ida Sang Prabhu Yudisthira sané ngamargiang yadnya Aswamedhayadnya! Pinaka ksatria sapatutnyané I Déwa sampun sayaga pacang mayuda kapining bapa! Sané mangkin pamargin I Déwané dahat ngawinang elek, sangkaning I Déwa lémpas ring pamargin sesana sang maraga ksatria! Uduh Cening sané dahat tambet ring sesana! Patut I Déwa sauninga indik kawéntenan I Déwané sané sampun ngawinang runtuh kawibawan para ksatriané sané tiosan. Sangkaning kawéntenan I Déwané lémpas ngamargiang dharmaning ksatria! Sujatiné bapa rauh nénten pisan meled mangda wénten panyewagata sakadi asapuniki, sami sané becik saha madaging sarwaning arta brana! Sané mangkin bapa rauh sayaga nandingin palungguh retune, anaké buka I Déwa. Nénten pisan bapa ngayuni indik kawéntenan I Déwané sané madué pikayunan sakadi anak istri sakadi asapuniki! Dahat ngimudin manah bapané! Ri kala nyaksiang parilaksanan I Déwané sakadi asapuniki, dahat lekig kawéntenan I Déwané!” Sakadi asapunika bebaosan Ida Sang Arjuna sané dahat brangti, sakémaon asih pisan ring pikayunanidané. Ida Sang Wabruwahana wantah Putran Ida Sang Arjuna sareng Dewi Utama putran raja ulané sané dahat mawisésa. Ri kala punika, biang Ida Sang Wabruwahana nénten pisan nampi bebaosan Ida Sang Arjuna sakadi asapunika, napi malih majeng ring putranidané. Ngraris Ida Dewi Ulupi antuk kawisésannyané mamargi saking soring pertiwiné saha metu ring ajeng Ida Sang Arjuna. Irika raris Ida nyaksiang putra mautama sané dados prabhu ring Jagat
Selfie malu. Binjep aplud di facebook pang tawanga iraga ngalih yéh di Nyepiné. Beler pesan pemrintahé, adi di Nyepiné nyat yéhé.” “Nah… selegang suba mapotrek. Tiang kal ngisinin yéh.” Sandat di betbeté ngantosang. Garang sumangah, garang pacet batisné genit marégrégan. Rasa bagia ané mara sajan ngetélin kenehné suba ilang. Suba gedeg basangné. Di subané manusané ané ngalih yéh ento ilang buin teka ajaka dadua, ajaka telu, ajaka pat, patuh! Ngalih yéh. Sandat suba tusing nyidaang ngantosang biin. Guminé suba tengai. Mirib suba jam dasa. Adéng-adéng pesan Sandat ngalihin tongos lénan. Kéwala lacur, makejang tongos manjusé ramé krana makejang yéhé nyat. “Aahh… da manjus malu, jani lakar malali-lali malu ka tongosé ané luung. Dija ya ada tongos sepi né.” Lacur. Makejang tongosé ané tekaina ada dogén anak mentas. Sandat ngalih tongos bet dogén anggona mengkeb. Mara lakar pesu uli tongosné mengkeb ada dogén ané clapat-clapat mentas. Sayan inguh kenehné krana suba kenyel kemu mai makeber, tusing ada tongos luung anggona masliahan. Nyaluk sandikala tusing ja sayan sepi, sayan ramé anaké pesu. Ditu Sandat nepukin angkihan guminé malenan, sayan énggal, sayang kenyel karasa. Punyan-punyanané nguntul, cenik suba bayuné. Tusing ada ané juari makedékan, tusing juari bunga ané magending ngaukin tamulilingan. Sandat ngrasaang masi kenyel, gedeg tur sebet maadukan dadi besik. Abedik mirip tusing ada keneh manusané lakar ngleganin pertiwi. Sandat kenyel. Negak mapangsegan. Uli semengan kajak-kijik ngalih tongos malali, tusing ada ané cara kenehné. Gegaéné tuah mengkeb. Sandat negak di abingné lakar nolih igelan bintang. Igelan bintang ané gamelanga ajak angin ri kala Nyepi tuah ubad kenyelné magaé di suargan. Yadiastun uli semengan kondén maan ané madan liang, Sandat suba pastika lakar nepukin liang ané sujati nyuléngék di abingé. “Syyyuuuuuhhhhh… syuuuhhhhh.” Anginé baret ngampehang sekancan don-donan ané ada di arepné. Sandat makenyem. Jani suba lakar ngawitin igelan bintangé ané antiang tiang uli makelo, sing kénkén sing nyidaang manjus ulian manusané makejang ngajang yéh, sing kénkén sing maan malali ulian manusané makejang pesu, tusing nganutin galah. Jani lakar tepukin tiang igelan bintang kagambelin angin. “Gruuuduuuuugggg…. gruduuuuuugggg….” Anginé baret, langité selem ngemu gulem. Ketis-ketis ujané ulung nundunin dingin. Makejang manusané masuryak krana ujané sayan malesang. Kenyel ulian ngajangin yéh tur malali-lali pesu uli selidané kawales olih ujan. Tis… tis pesan lakar nyujuh ipian manusané makejang. “Hyang Guru… tiang kapok pesu di Nyepiné!” Sandat ané belus licitan nglapor saha nyukserahang surat cuti. “Neehhh… dayanin suba!”
Manipura sané kantun anom punika sungsut kasedihan sangkaning mirengang pangandikan Ida Sang Arjuna sakadi asapunika. Pamargin prabhu sané wimuda punika dahat kakasorang olih Ida Sang Arjuna sané ngayunin mandané Ida katandingin mayuda. Irika raris Ida Dewi Ulupi ngandika saha ngandikain kawéntenan Ida Sang Wabruwahana indik kapatutan sané sujatiné sampun kauningin olih Ida Sang Wabruwahana. Sakadi asapuniki bebaosanidané, “Uduh sang prabhu sané kantun anom, patut kauningin indik kawéntenan biangé sané mangkin pinaka biang I Déwané sané mapeséngan Ida Dewi Ulupi! Sané mangkin biang ngandikain I Déwa, yéning sangkaning mayuda saha ngawigunayang senjata angga sariran I Déwané pacang polih waranugraha saking ksatria mautama Ida Sang Arjuna durusang tandingin ajin I Déwané. Durusang tandingin ajin I Déwané! Ksatria sané kasumbungang ring jagaté, saking Jagat Kuru ngayunin angga sariran I Déwané mangda mayuda! Yéning sampun sakadi asapunika pastika sampun ajin I Déwané pacang rumasa bagia!” Sakadi asapunika pangandikan Ida Sang Dewi Ulupi. Yadiastu kantun alit, sang prabhu nénten pisan naenin mundur ring payudan. Angga sariran Ida Sang Prabhu Wabruwahana dahat bungah sangkaning sampun mabusana payudan saha magelungan sané mawibawa pisan. Kréta sané kalinggihin Ida raris memargi mlesat saha nampekin angga sariran Ida Sang Arjuna. Mlesat sakadi Sang Hyang Bayu, nglinus. Dahat dumilah pisan krétané sané kalinggihin olih Ida Sang Prabhu Wabruwahana. Kobér sané wénten ring ungkuridané sampun sakadi pakeneb sangkaning mapawayangan singa sané kasulamin antuk benang sané kekawi antuk emas. Sakadi asapunika kawéntenan Ida Sang Wabhruwahana sané dahat surupa punika, sakadi kawéntenan Ida Sang Abhimanyu. Wyakti pisan putran Ida Sang Dhananjaya. Prabhuné sané anom punika raris ngandika sambil ngagem senjata, ngandiakin sami prajurit sané oneng ngambil jarané sané kanggén ngamargiang yadnya aswamedhayadnya punika. Ida Sang Dhananjaya kantun nyaksiang kawéntenan Ida Sang Wabruwahana sané pascat pisan nangkep jarané sané mawarna selem punika saha angayubagia pisan pikayunanidané. Antuk ngadeg ring pertiwine, Ida Sang Arjuna mautsaha mialangin putranidané mawali ngambil jarané sané tiosan. Ngraris wénten senjata panah sané medal saking Ida Sang Wabruwahana nuju Ida Sang Arjuna, sané tan bina sakadi sarpa akéh pisan kawéntenannyané. Punika ngawinang wénten payudan sané becik sané kamargiang olih putra miwah ajindané. (Masambung)
Saraswati Saniscara Umanis nemoning Watugunung Aji kaweruhan panugrahan dahat agung Raina Sang Hyang Aji Saraswati Aksara, basa, miwah sastra suci Sané tan surud-surud patut kaplajahin Waluya damar galang sané manyunarin Awidya ring angga sinah prasida kakaonang Tegepang malajah sapanjang galah Ida pastika ngicén paica melah dumilah Madé Suar-Timuhun
Nyanggra Nyepi Nyepi ring Jagat Bali Nyepiang angga soang-soang diri Ngruruh sujati ring sajeroning ati Anggé ngulati luhuring pangapti Nginutin pamargi sané patut tur suci Ngulah sekancan bhuta lan bhuti Mangda nénten ngrubéda ring atmanastuti Sinah nemu sané mawasti budhi shanti pertiwi Pangapti parajana sami ring ibu pertiwi antuk pangrastiti Sami anggén bantang manah nyanggra nyepi IDG Trinandita