Redité Umanis, 25 Oktober 2009
Bali L E M B A R
B A S A
9 B A L I
Bencingah
Payas Adat Bali Mabinayan ring Payas Pragina Duk Redité 18 Oktober 2009 lintang sampun kawéntenan Lomba Rias Pengantin Bali modifikasi, magenah ring Penisula-Nusa Dua Bali, maiketan sareng pidabdab Bali Fiésta Nusa Dua. Acara sané kagelar olih Yayasan Kursus Kecantikan Agung puniki kasarengin olih 315 pamilet saking sajebag Bali minakadi saking anak sané madué salon, mantan murid kejar paket, ibu rumah tangga, lan krama siosan Penilaian ring lomba inucap manut Nengah Sriyanti, saking koran Bisnis Bali silih tunggil panitia kadasarin antuk téknik, kecepatan, ketrampilan, lan kebersihan, keunikan miwah kaasrian payasan. Galah sané kasediang wantah 60 menit, modél sampun mabusana, aksesoris, maiyas. Ngenénin payas adat Bali, utaminé busana, manut Anak Agung Ayu Ketut Agung sampun kanggén ngawit anaké alit wawu embas, nglantur kepus pungsed, ngrorasin, nugtug kambuhan, telu bulanan, maotonan, menek kelih utawi ngraja suwala, mapandes, ngantén, lan seda. Kanikayang olih dané Payas Adat Bali maiketan sareng upacara adat lan agama, mawinan soang-soang acara madué papayas lan busana néwék. Sangkaning papayasan punika maiketan sareng upacara adat lan agama, mawinan payasan lan busana sané kaanggén nganutin upacara sané kagelar. “Payas Adat Bali punika mabinayang sareng payas pragina. Yéning prasida sané masolah ring panggungé ri kala wengi sinah prarainnyane kapayasin tebel. Yéning mapayas anggén upacara patutné nénten tebel,” kénten kanikayang olih Pakar Kecantikan Bali Anak Agung Ketut Agung. Indik prarai sané nénten patut kapayasin kadi payasan pragina taler kanikayang olih Ngurah Suparthama. “Napimalih yéning anak sané maraga lanang, sinah monyér pisan yéning prarainnyané kapayasin tebel, napimalih nganggén gincu sané taler tebel,” kénten dané nerangang. Manut pemain tokoh Sidapaksa ring dramatari Sri Tanjung puniki, payas Bali anggén anak lanang untengné wantah ibel ring bangkiang lan ring duur. Siosan ring punika, makacihna payas Bali, manut Ngurah Suparthama wantah ngenénin babaktan sané marupa keris. “Wénten galah para lananglanang Baliné makta babaktan sakadi keris, kaseletang ring bangkiangnyané, lan kaseletang ring ungkur palané,” baos dané. Indik payas Bali majeng anak alit, Anak Agung Ayu Ketut Agung miwah Ngurah Suparthama saiguman, mangdané anaké alit nénten kaiyas tebel lan aéng, mangdané gunan raréné nénten kantos ical. “Gunan raréné punika ngadautin pisan, yadiastun nénten kapayasin tebel tur antuk busana sané ngrényéb. Padalem pisan yéning anaké alit kapayasin tebel. Nénten ja pacang kapanggihin pangus, kéwanten pacang kakatonin aéngan payasan,” kénten dané ngwewehin. Pateh kadi Ngurah Suparthama, Anak Agung Ayu Ketut Agung taler nganikain krama Baliné mangda kayun nganggé payas Bali nganutin désa kala patra. “Para panglingsir i ragané nguni sujatinné sampun wikan pisan, napi sané tami i raga mangkin pinaka payas Bali, yéning sulurnyané kamargiang pacang molihang payasan sané becik lan asri pisan,” baos dané. (ita/dwi)
56
Anak Agung Ayu Ketut Agung
Payas Modéren wantah 30 Menit
BO/ist
Payas Karangasem Kasenengin Ring sajeroning payas adat Bali, mangkin akéh kramané sané seneng nganggé payas Bali kadi Karangasem. “Mangkin ring Bali, ring sajeroning anak sané nganggé busana adat Bali akéhang nganggé busana adat kadi Karangsem. Minab sangkaning ring Karangasem genah anaké makarya wastrawastra Bali sané alami sané ketah
“Nggih dados, tiang amung répot nyakan semengan dogén. Suud nika nganggur. Banggayang tiang mriki bareng pakné lan siang yén Bapak sampun mantuk tiang masih mulih milu pakné,” pasautné Ibu David nyanggupin. Ratna Dumilah liang kayunné nerima katulusanné Ibu David. Napimalih pak David milu lega maan nulungin bossné. “Matur suksma Ibu-ibu, tiang kari malajah idup cara deriki. Madak Ibu-ibu ten med nelokin tiang mriki, utamanné Ibu David,” kénten Ratna Dumilah makenyem. Pak Markus lan Ibu-ibuné lénan lantas mapamit budal. Gusti Ngurah ajak rabinné ngatehang teked di pamesuné. Ibu David nutug kurenanné saha matur tekén Ratna Dumilah. “Inggih Bu Ratna, ngawit bénjang semeng tiang sampun nyarengin Ibu driki.” “Ooh, nggih matur suksma Bu, Pak David. Dadinné tiang ngrépotin Ibu.” Kénten Gusti Ngurah ajak rabinné sibarengan. Sapeninggal tamiunné sang kalih lantas nglindeng di pekarangané natasang tetamanan lan ngalih seh kleteg bayuné soangsoang. Makesieng marasa tentrem, nanging tuh gaing kuang tis sawiréh telagané kuangan yéh ané ngricik. Ningalin bosné bengong di telagané, Pak Yosép nyagjagin saha nerangang kawéntenané. “Pak, yéh telagané niki masat santukan sesai anggon tiang nyiram bintak natahé.”
kaanggén ring upacara-upacara adat lan agamané?,” kénten Ida Ayu Madé Gayatri Mantra kadi matakén. Napi sané kanikayang olih mahasiswa S-3 Kajian Budaya Universitas Udayana puniki kacumpuang olih Pakar Kecantikan Bali Anak Agung Ayu Ketut Agung. “Siosan ring wastra-wastra saking Karangasem sané alami lan unik, tata cara nganggén payas adat Karangasem taler soléh kéwanten pangus. Sakéwanten sané ngawi payas adat Karangasem kasenengin sangkaning praktis, mudah, lan nénten rimbit,” kénten dané nerangang. Punika awinan manut
“Ooh kénten? Patuté nyiram nganggon selang uli krané apang kerasan, apang yéh telagané ten puek. Malah yén nyidayang isinin air mancur apang yéhé magilihan, dadinné béné segeran idupné. Apabuin yén di telagané isinin tunjung lan kapukapu.” “Nggih yén kénten bénjang beliang pipa lan kran air mancur. Yén tunjung drika di perikanan wénten ané warnanné barak, putih, lan biru. Sambilang meli bé mas kuning.” “Nah, kénten mara luung. Ada anggon hiburan tiang jumah suung,” rabiné nyelag, saha majalan ka sanggar. Pak Yosép lantas mapamit budal sawiréh sampun sanja. “Tu Ngurah, kénkén niki, sampun dados layub bantené mangkin?” “Dadi Dénda, kéwala ingetang daksinané depin rerepang drika. Katipat kélanan lan peraniné dogén layub,” rabinné negesang. Ratna Dumilah ngalayub bantené abana ka méja makan lantas kaketog kapilah-pilah manut wadahné encén wohwohan, jaja muah nasi lan darang nasiné. Sapisanan raganné masedia piring, gelas sawiréh sampun peteng. Petengé nika sang kalih ngajeng nasi kaput lan darang nasiné layuban bantené makejang. Pakerémos pada lages ngajengang saling sledétin marebut goréngan udang maketul sambel kécap, sambel saur, kacang komak, lan jukut olah. Ayam goréngé payu kari tileh. Kati-
anak istri madué siswa langkungan ring tigang tali puniki galahé mangkin, sané kabaos payas modéren utawi modifikasi, akéhan ngambil pahan saking payas agung Karangasem. “Payas modifikasi utawi modéren sané nganutin payas Karangasem mangkin sering pisan kaanggé olih anom-anom Baliné, kaangén ri kala ngwéntenan upacara adat lan agama miwah acara-acara siosan minakadi dados pangénter acara, nyanggra tamiu, magending, lan sané siosan,” baos dané. Payas modifikasi utawi modéren sinah mabinayang pisan sareng payas agung, duaning kawigunan lan polah-palihnyané taler masiosan. Anaké sané mapayas agung ring Bali tatujonnyané wantah mangda kakatonin agung. Punika awinan anaké sané mapayas agung patut meneng, nénten mamargi doh, tur ri kala ngrereh genah patut kasunggi utawi kagayot, duaning papayasanné kalintang abot. “Yening mapayas agung sampunang mamargi mrika-mriki, sampunyang nyanggra tamiu nganggén payas agung, duaning pacang kakatonang senglad, turin pacang ngawi sang sané mapayas sungkan. Sadurungné mapayas anaké sané jagi mapayas agung nénten dados majagra lan mabrata, duaning yéning sané mapayas agung nénten marayunan lan maganang sinah pacang ngemasin sungkan,” kénten Anak Agung Ayu Ketut Agung mapaungu. Siosan ring punika, payasan agung manut dané patutné wantah kanggén yening mabanten ageng. “Boya ja sangkaning anaké sané mapayas punika maaran anak agung, kéwanten patut nganutin ageng alitnyané upakara sané kagelar,” kénten dané mapaungu. Mangdané mayasin prasida gelis, dané nganikayang pinih becik prarai dumun sané kapayasin. (ita/dwi)
pat lan darangé lénan kasepel di lemariné kanggon sarapan buin mani semengan. Nyambilang ngobrol kanginkauh, Gusti Ngurah nulis surat kanggon Ibu lan rainné di Bali, Ratna Dumilah nulis surat tekén Mamiq lan Inaqné di Séngkol nganti jam dasa. Ané ka kabarang tuah pajalané nganti teked di Atambua, gumantiné ané tawah lan lucu-lucu. Tan lali Ratna Dumilah lan Gusti Ngurah Darsana nunas pangampura tekén Mamiq lan Inaq Wiradana sawiréh budal tan papamit. Lalu Wiradana di Praya masih ka kabarin. Jam solas peteng sang kalih mara suud ngaé surat lantas macelep ka pasirepanné. Petengé sayan sepi, nanging Ratna Dumilah kari klasak-klisik nglamun, nyawangang kénkén kadén sebeng reramanné yén narima suratné. Napi lega, gedeg, sedih utawi malah kangen? Tan karasa yéh panonné nrébés mili. Mara saréréna rabinné saget sampun sirep aris pesan. Énggal raganné ngusapin lan ngelekang elingné lantas ngelut rabinné. Ujané diwangan maseréok milu sedih, cekceké di témboké mulang sih makilit ikuhne ngutaltil satmaka ngigelin. Saréongan kataké ngongkék tanglus uli dikadohan nupdupang sang kaperanan. Kasuén-suén lamunanné ilang magenti dadi ipian bungah ngulangunin. Rasa tan pajalaran, Ratna Dumilah sampun ada di tengah pasihé di Teluk Kuta ajak Gusti Ngurah Darsana. Padaduanan raganné masir-
am saling silemin ngilehin batu karang. Saking kalangenné ten tawanga sagét teka ombaké gedé magulung-gulungan muntagmantig raganné. Saking trengginas Gusti Ngurah meluk rabinné ngalangi nuut arus ombaké ané ngampihang ragané katepi. Di pasisi Ratna Dumilah ajak rabinné paling ngalih-alihin panganggonné amung mapakéan dalem dogén. Pamuputné mara tepukina di parangané anggona sebun tekén lelipiné gedé sedeng mataluh. Nanging mara paekina lelipiné magedi mageros beneh kaja. Ratna Dumilah ajak rabinné énggal nyaluk pakeané, nanging taluh lelipiné masih katut di kantong bajunné Ratna Dumilah. Awak lelipiné ngendih masiluman dadi tragtag lantang uli pasisin Kutané beneng ngamenékang nganti teked ka Séngkol. Saking liangné Ratna Dumilah madandan sareng rabinné malaib ngamenekang. Dapetanga reramanné ajak belinné sampun nganti di pamesun umahné. Ratna Dumilah ngelut Inaq lan Mamiqné kasih asih, saking bungah kenehné ngawetuang tangis nganti sigsigan. Mara enten sujatinné raganné ngeling sigsigan di pelukan rabinné. “Ooh sayang Tu Rah, tiang ngipi,” Ratna Dumilah mapangenan lantas buin sirep.
(Masambung)
Mapayas Bali ketah merluang galah sané sué. Semaliha wénten tukang payas sané mayasin pangantén kantos tigang jam. Suényané galah mapayas lan ribetnyané payasan sané kaanggén ketah ngawi panganténné mecuk alis, nyakitang duur. “Mangkin yéning mapayas Bali, utaminé mapayas Bali modéren utawi modifikasi merluah gayah wantah 30 menit, semaliha payasan punika prasida kaanggén lami,” kénten pakar kecantikan Bali, Anak Agung Ayu Ketut Agung. Dané prasida gelis mayasin, sangkaning pangalamannyané sané sampun sué ring widang payasan Bali. “Duk warsa 1996 lintang, kadukung olih PKK Provinsi Bali titiang keliling Bali nyingakin, tur mlajahin sapunapi polah-palih para panglingsire mayasin. Saking drika titiang raris mautsaha ngrereh pamargi, sapunapi antuk mangdané galah mapayas sané kantos tigang jam punika prasida kacutetin. Minab sangkaning sering mayasin, kasuén-suén titiang molihang téknik mangda prasida gelis mayasin,” baos dané saha kenyung. Saking utsahanyané nguratiang panglingsir-panglingsir Baliné mayasin, Anak Agung Ayu Ketut Agung prasida makarya buku sané majudul “Busana Adat Bali”. “Saking penelitian ka puri-puri ring sajebag Bali titiang molihang makudang-kudang modél payas Bali, sané kakatonin pateh, kéwanten sujatinné masiosan lan rimbit pisan. Ring Karangasem, soang-soang widang madué payas Bali truna-truni néwék,” kénten anak istri sané madué Yayasan Kecantikan Agung puniki nerangang. (ita/dwi)
Napi Orti Ilmuwan Dunia, Nguningang Ngirangin Bahan Bakar Fosil Para ilmuwan énergi kenamaan dunia, Anggara (20/ 10) lintang ngwewehin mangdané i raga ngirangin ngawigunayang bahan bakar fosil. Kénten sané kanikayang duk panyineb Simposium Énergi Internasional 2050 indik pilihan énergi bébas fosil sané kamargiang olih Royal Swedish Academy of Sciences di Stockholm, maiketan sareng éédan Konferensi Perubahan Iklim Copenhagen, sané kagelar bulan Désémber jagi rauh. Para ilmuan punika nganikayang galah punika kasujatianné unteng majeng perubahan radikal sistem énergi global ring sisi siosan ilmu ékonomi ékologi lan analisis lingkungan hidup wantah pikobet sané abot majeng pemikiran kebijakan masa depan. Para ilmuwan punika taler nagnikain mangdané i raga patut ngembangang énergi manusia, mangdané nénten ageng ngiusin tanah, air, lan udara. Milih énergi masa depan, patut ngandelang lakar wewangunan lan bahan bakar sané prasida kaolah lan mawali kawigunayang. (ant/ita/dwi)
Anak Alit Autis, Nénten Dados Ngajeng Ngawag Autis punika wantah gangguan perilaku sané jimbar lan abot, ngeninin widang komunikasi, interaksi sosial, perilaku motorik, émosi, lan persepsi sénsorik sané akéh nibénin anaké alit. Gejala autis metu sadurung i anak mayusa tigang warsa, semaliha wénten anak alit sané sampun kakatonin autis ngawit ragané embas. Sané ngawi autis kasinahang sangkaning kelainan struktur otak. Dr. dr .Sri Achadi Nugraheni, Kepala Bidang Gizi Fakultas Kedokteran Universitas Diponegoro Semarang ngwéntenang penelitian indik autis lan iusnyané sareng ajeng-ajengan lan inum-inuman. Saking penelitian punika dané ngaptiang mangdané anak alit sané autis nénten kaicen ngajeng ngawag utaminé, ngajeng lan nginum sané malakar saking susu lan gandum. Ajeng-ajengan lan inuman marupa casein lan gluten manut dané wantah protéin sané méweh pisan kacerna duaning marupa asam amino péndék sané kasengguh “peptide”. (ant/ita/dwi)
Kacang Komak Bhagavad Gita mabaat aton kaluncurang. -Aduh baat! *** Anggén narik toya, petani ring Tejakula klimpungan naur listrik 2 juta abulan. -Men kénten becikan madagang toya. *** Budaya hemat listrik alit. -Né penting budaya dayané ageng.