Τουριστικός Οδηγός Λέσβου 2011

ΛΕΣΒΟΣ 2011

ΛΕΣΒΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ 2011

www.lesvosgreece.gr

ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ

με την υπογραφή του

EXOF_ODIGOS_2011_ESPA_TELIKA.indd 1

17/06/2011 2:13 ΜΜ

EXOF_ODIGOS_2011_XORIS_ESPA_TELIKA.indd 2

17/06/2011 2:11 ΜΜ

1 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

OD_LESVOU_2011_1.indd 1

2011

16/06/2011 7:38 ΜΜ

2 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Μόλυβος

ΛΕΣΒΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ 2011 - www.lesvosgreece.gr Eιδική έκδοση της εφηµερίδας «Εµπρός» Eκδότης: Mανόλης Mανώλας Kείµενα: Τζέλη Χατζηδημητρίου Επιµέλεια Κειµένων: Μαρία Σελάχα ∆ιόρθωση κειµένων: Mαριάνθη Παρασκευά Φωτογραφίες: Γιάννης Γιαννέλος, Αρχείο «Εµπρός», Αρχεία ∆ήµων Εξώφυλλο: Άναξος – φώτο: Γιάννης Γιαννέλος Art Director: Xρήστος Παρασκευαΐδης Mακέτες: Μαρία Αριστοτέλους , Xαρίκλεια Mαντζουράνη, Mυρτώ Παπαδέλλη, Έφη Μυρµίγκου Συντονισµός έκδοσης: Μαρία Κορδερά Yπεύθυνος Eµπορικού Tµήµατος: Νικόλας Μάγειρας ∆ιαφηµιστικό Tµήµα: Μαρία Κορδερά, Καλλιόπη Ψαριανού, Κωνσταντίνα Μουτζουρέλλη, Έφη Στραβοσκούφη, Λάµπρος Ανεµάς Παραγωγή: «EΠIKOINΩNIA ΛEΣBOY A.E.» Εκτύπωση: Βιβλιοσυνεργατική Α.Ε.Π.Ε.Ε.

Xάρτης: Geopsis Eφηµερίδα «Εµπρός» Kαρά Tεπέ, 81100 Μυτιλήνη Τηλ. 22510 41619 Fax 22510 27300 e-mail: info@emprosnet.gr URL: http://www.emprosnet.gr Aπαγορεύεται η αναδηµοσίευση, η αναπαραγωγή, η αντιγραφή και γενικότερα η µετάδοση µε οποιονδήποτε τρόπο και µέσο, µέρους ή ολόκληρης της ύλης του «Λέσβος Τουριστικός οδηγός 2011 » χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη.

OD_LESVOU_2011_1.indd 2

16/06/2011 7:38 ΜΜ

3 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Περιεχόμενα Eισαγωγή Σημαντικές πόλεις και χωριά Mυτιλήνη Γύρω από τη Mυτιλήνη Πλωμάρι Aγιάσος Πολιχνίτος Kαλλονή Mανταμάδος Mόλυβος-Πέτρα Eρεσός-Σίγρι Αρχαιολογικοί χώροι Μουσεία

OD_LESVOU_2011_1.indd 3

5 11 13 26 34 38 40 46 50 56 62 68 72

Ναοί και μοναστήρια 78 Γαστρονομία 87 Παραλίες 92 Ιαματικά λουτρά 96 Πεζοπορικές διαδρομές Παρατήρηση πουλιών 98 Σημαντικές προσωπικότητες 103 Επιλεγμένες εκδόσεις για τη Λέσβο 106 Aθλητισμός 108 Δραστηριότητες 110 Πληροφορίες 112 Χάρτης 126

16/06/2011 7:38 ΜΜ

4 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

OD_LESVOU_2011_1.indd 4

2011

16/06/2011 7:38 ΜΜ

5 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Eισαγωγή

Κάστρο Μυτιλήνης

Σ

την εισαγωγή ενός τουριστικού οδηγού που …σέβεται τον εαυτό του, δύσκολα απουσιάζει η υπερβολή. Πάντα – ή σχεδόν πάντα – διαβάζουμε για «υπέροχα» τοπία, «μαγευτικές» παραλίες, «μοναδικά» ηλιοβασιλέματα και ανατολές, «φιλικούς» και «συμπαθέστατους» κατοίκους και πάει λέγοντας. Και όλα αυτά τόσο …υπέροχα, θαυμάσια, μαγευτικά και μοναδικά που μόνο μοναδικά δεν σου μοιάζουν, αφού συνεχώς νιώθεις ότι κάπου τα έχεις ξαναδεί ή μάλλον ξαναδιαβάσει! Ας παραβιάσουμε λοιπόν τον κανόνα, προσπαθώντας να σεβαστούμε όχι τον εαυτό μας αλλά τον επισκέπτη. Εντάξει, η Λέσβος είναι ένα, κατά γενική ομολογία όσων την έχουν ήδη επισκεφθεί, ωραίο νησί, σίγουρα έχει, όπως όλοι οι προορισμοί, τις δικές του ιδιαιτερότητες, έχει και κάποιες μοναδικότητες, που όμως δεν είναι οι παραλίες και τα ηλιοβασιλέματά της, γιατί τέτοια, όσο όμορφα και να μας φαίνονται κάποιες φορές, θα τα βρούμε και αλλού. Τι δεν θα βρούμε και αλλού, θα το πούμε παρακάτω. Ας ξεκινήσουμε εδώ από τα πιο συνηθισμένα. Ποιο είναι λοιπόν εκείνο το ιδιαίτερο στοιχείο που κάνει τη Λέσβο προορισμό που αξίζει το κόπο να την επισκεφθείς ή να την ξαναεπισκεφθείς; Ρωτώντας εδώ και πολλά χρόνια όσους έμειναν ευχαριστημένοι ακόμα και ενθουσιασμένοι από την επίσκεψη στη Λέσβο, αλλά και όσους απλά τους άρεσε, το βασικό συμπέρασμα ήταν ότι πέρα από ιδιαίτερες προτιμήσεις του καθενός, το μεγάλο πλεονέκτημα του νησιού είναι το μέγεθός του και η ανάλογη ποικιλομορφία του, τέτοια ώστε δύσκολα να μην βρει κανείς αυτά που αρέσουν στον ίδιο.

OD_LESVOU_2011_1.indd 5

16/06/2011 7:38 ΜΜ

6 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

Ασώματος

2011

Σκάλα Σκαμνιάς

Με ένα τοπίο που αλλού θυμίζει ηπειρωτική Ελλάδα και αλλού «κλασσικό» νησί, με μεγάλα πευκοδάση, απέραντες εκτάσεις με ελιές, ξανά πεύκα εναλλασσόμενα με χαμηλή βλάστηση στα όρια της σκέτης αστιβιάς, δεν υπάρχει περίπτωση να μείνει κανείς δυσαρεστημένος. Όχι μόνο στο τι θέλει να βλέπει το μάτι του στο επίπεδο του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και τι ζητά η καρδιά του στον τρόπο διασκέδασης, από την ερημική παραλία ή το βουνίσιο μονοπάτι, μέχρι την παραλία «ντάπα – ντούπα», από το γραφικό ταβερνάκι με τους ντόπιους μεζέδες, μέχρι το καλό εστιατόριο ή την «κυριλέ» καφετέρια. Και βέβαια αξιοθέατα, μπόλικα αξιοθέατα, είτε στο επίπεδο των φυσικών μνημείων είτε στο επίπεδο των πολιτιστικών, όπως έμειναν ή όπως συστηματικά παρουσιάστηκαν σε πολλά αξιόλογα μουσεία, σε ένα μεγάλο επαναλαμβάνουμε νησί, φορτωμένο με μακρόχρονη ιστορία και ποικίλο πολιτισμό. Προορισμός λοιπόν για όλα τα γούστα; Γιατί όχι, αλλά για κάποιους σίγουρα έχει το κάτι παραπάνω. Κάτι μοναδικό; Το απολιθωμένο δάσος στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Λέσβου. Δεν υπάρχει άλλο ανάλογο, όχι μόνο στην Ελλάδα. Και ένα Μουσείο Φυσικής Ιστορίας που το υποστηρίζει, τόσο σωστά στημένο και λειτουργικό, που απορείς και πάλι για το αν βρίσκεσαι στην Ελλάδα. Ιδιαίτερα και ενδιαφέροντα στοιχεία; Πολλά. Ο μεγάλος ελαιώνας, η τοπική γαστρονομία που δένει κυρίως με το ούζο, εξαιρετικά αρχιτεκτονικά στοιχεία τόσο λαϊκής όσο και εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής, η ιστορία

OD_LESVOU_2011_1.indd 6

16/06/2011 7:39 ΜΜ

7 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Μόλυβος

Βατερά

Ερεσός

και ο πολιτισμός που είναι ορατά σε κάθε βήμα, ένα τελικά είναι βέβαιο. Στη Λέσβο, ακόμα κι αν μείνεις μέρες, ακόμα κι αν ξανάρθεις, δύσκολα θα πλήξεις. Όμως τέρμα οι εισαγωγές. Προσπαθήσαμε να φτιάξουμε έναν χρηστικό οδηγό, που θα σας βοηθήσει να βρείτε αυτά που προτιμάτε από τη Λέσβο και να οργανώσετε καλύτερα το ταξίδι σας. Ξεκινήσαμε με ένα κεφάλαιο «Σημαντικές πόλεις και χωριά» για να προσανατολιστείτε και να πάρετε μια εικόνα όλου του νησιού, πάμε σε αξιοθέατα -αρχαιολογικοί χώροι, μουσεία, ναοί και μοναστήρια – συνεχίζουμε με γαστρονομία, τις απαραίτητες παραλίες, τα ιαματικά λουτρά έχουν ιδιαίτερη παρουσίαση, γιατί παρά την ελλιπή αξιοποίηση έχουν πολύ ενδιαφέρον, ακολουθούν οι πεζοπορικές διαδρομές για να δείτε το κάτι παραπάνω, και κλείνουμε με τις σημαντικές προσωπικότητες γιατί όπως ίσως ήδη γνωρίζετε είναι πολλές και ενδιαφέρουσες. Καταλήγουμε με ενδιαφέρουσες εκδόσεις που θα σας ενημερώσουν αλλά και θα θυμίζουν Λέσβο ή θα προτείνουν Λέσβο στους φίλους σας μετά το ταξίδι, ενώ σας ενημερώνουμε και με διάφορες δυνατότητες για άλλες δραστηριότητες κατά την παραμονή σας, δίνοντάς σας παράλληλα και πολλές πρακτικές πληροφορίες για μετακινήσεις, διαμονή, ψυχαγωγία, ψώνια κλπ , που θα κάνουν την παραμονή σας πιο ευχάριστη. Καλά να περάσετε Παναγιώτης Μυριτζής

OD_LESVOU_2011_1.indd 7

16/06/2011 7:39 ΜΜ

ΚΑΒΑΛΑ

8 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

ΛΗΜΝΟΣ

προς ΜΠΑΡΙ

ΚΕΡΚΥΡΑ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ

ΑΓ. ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ

ΒΟΛΟΣ

ΜΥ

ΣΠΟΡΑΔΕΣ ΨΑΡΑ

ΑΓ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ

Χ

προς ΑNΚΟΝΑ

ΑΘΗΝΑ

προς ΜΠΡΙΝΤΙΖΙ

ΠΕΙΡΑΙΑΣ

ΚΟΡΙΝΘΟΣ

ΛΑΥΡΙΟ

ΖΑΚΥΝΘΟΣ

ΙΚ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ

Καθημερινα Δρομολογια πειραια :00 Μυτιλήνη 18

προσ

Χίος

22:00

:30 Πειραιάς 06

πειραια :00 Πειραιάς 19

απο

Χίος

:30

Μυτιλήνη 07

OD_LESVOU_2011_1.indd 8

ονίκη

λα, Θεσσαλ

ι προς Καβά

*Δρομολόγια κα

03:00

16/06/2011 7:39 ΜΜ

H δική σας

TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

Σ

ΡΑΤΙΟΣ ΑΪΒΑΛΙ

ΜΥΤΙΛΗΝΗ

ΔΙΚΕΛΙ

ΨΑΡΑ ΣΜΥΡΝΗ

9

2011

γραμμή πλεύσης!

ΧΙΟΣ

ΙΚΑΡΙΑ

ΣΑΜΟΣ

ΕΣ

Πληροφορίες και κρατήσεις

22510 22767

www.nel.gr OD_LESVOU_2011_1.indd 9

16/06/2011 7:39 ΜΜ

10 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Mόλυβος Mανταμάδος

Σκάλα Kαλλονής

Σκάλα Eρεσού

OD_LESVOU_2011_1.indd 10

16/06/2011 7:39 ΜΜ

11 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Aγιάσος

Mυτιλήνη

Πλωμάρι

Σημαντικές πόλεις και χωριά Aγία Παρασκευή

Bατερά

OD_LESVOU_2011_1.indd 11

Πέτρα

16/06/2011 7:39 ΜΜ

12 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Σταθμοί στην ιστορία •Το νησί κατοικείται από το 3300 π.Χ. από τους Πελασγούς, Λέλεγες και Τυρρηνούς. Αργότερα φθάνουν οι Αιολείς και οι Αχαιοί.

•7ος - 6ος αι. π.Χ. Οι Αρχαϊκοί χρόνοι είναι για τη Λέσβο ο «χρυσός αιώνας».

•2ος αι. π.Χ.- 4ος μ.Χ. Οι Ρωμαίοι κυριαρχούν στο νησί.

•1355-1462: Το νησί δίνεται ως προίκα στο Γενουάτη Φραγκίσκο Α΄ Γατελούζο μετά το γάμο του με τη Μαρία Παλαιολογίνα.

•1462: Ο Μωάμεθ ο Πορθητής κυριεύει τη Λέσβο.

•1912: Απελευθέρωση του νησιού από το ναύαρχο Κουντουριώτη.

•1922-23: Καταστροφή της Σμύρνης. Ανταλλαγή πληθυσμών.

•1941: Το νησί παραδίνεται στα γερμανικά στρατεύματα.

•1944: Αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων.

OD_LESVOU_2011_1.indd 12

16/06/2011 7:39 ΜΜ

13 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Mυτιλήνη

H

Μυτιλήνη, μια από τις αρχαιότερες πόλεις της Ελλάδας, είναι χτισμένη στην ανατολική πλευρά της χερσονήσου της Αμαλής, στο νοτιοανατολικό τμήμα της Λέσβου, αντικρίζοντας τις μικρασιατικές ακτές. Η αρχαϊκή Μυτιλήνη ήταν χτισμένη στο μικρό νησί, όπου βρίσκεται σήμερα το κάστρο και το οποίο χωριζόταν τότε από τη στεριά με τον περίφημο Εύριπο, ένα στενό θαλάσσιο πέρασμα, στη βορεινή άκρη του οποίου βρισκόταν ο Μέγας ή Εμπορικός Λιμήν, και στη νότια άκρη ο Τριηρικός Λιμήν. Το κανάλι του Ευ-

OD_LESVOU_2011_1.indd 13

16/06/2011 7:39 ΜΜ

14 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Το αρχαίο θέατρο Μυτιλήνης

ρίπου αποτελούσε το φυσικό οχυρό που ενίσχυε το αμυντικό τείχος, χωρίζοντας την πόλη από τη νεκρόπολη και τα εκτός πόλεως ιερά. Από τον 2ο π.Χ. αιώνα, το κανάλι μαζί με τα δύο λιμάνια αποτέλεσε τον κεντρικό άξονα, εκατέρωθεν του οποίου χτίστηκαν τα σημαντικότερα κτήρια που σχετίζονταν με την πολιτική, τη θρησκευτική και την οικονομική ζωή της πόλης. Γύρω από το δρόμο αυτό επικεντρώνεται μέχρι και σήμερα η οικονομική ζωή της πόλης. Ξεκινήστε τη βόλτα σας στη Μυτιλήνη με έναν αρχαιολογικό περίπατο, που διασχίζει την αγορά στην περιοχή ανάμεσα στα δύο λιμάνια, βγαίνει στο βόρειο λιμάνι της Επάνω Σκάλας και ακολουθεί στη συνέχεια τον παραλιακό δρόμο που ανηφορίζει στο λόφο της Αγίας Κυριακής, όπου βρίσκεται και το αρχαίο θέατρο. Στις γειτονιές που θα περάσετε βρίσκονται και τα καλύτερα ουζερί της Μυτιλήνης, τα οποία είναι ανοιχτά από νωρίς το μεσημέρι μέχρι αργά το βράδυ. Στη διαδρομή θα δείτε τον Μαλόεντα λιμένα, όπου πολιόρκησαν και κατατρόπωσαν οι Αθηναίοι τους Μυτιληναίους μετά την αποστασία των τελευταίων το 428 π.Χ.

OD_LESVOU_2011_1.indd 14

16/06/2011 7:39 ΜΜ

15 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

OD_LESVOU_2011_1.indd 15

2011

16/06/2011 7:39 ΜΜ

16 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Οδός Ερμού

Κατεβαίνοντας από το λόφο περνάτε από τη γειτονιά του Άγιου Ευδόκιμου ανάμεσα σε ωραία διώροφα σπίτια, με νεοκλασικά στοιχεία και μικρές αυλές γεμάτες τριανταφυλλιές. Ένα στενό δρομάκι σάς οδηγεί από εκεί στο κέντρο της παλιάς αγοράς, όπου βρίσκεται το κτήριο του μουσουλμανικού τζαμιού (Γενί τζαμί) χωρίς το μιναρέ του. Λίγο πριν θα δείτε το ανακαινισμένο κεντρικό λουτρό (Τσαρσί χαμάμ) με τους τρούλους του βαμμένους με λαμπερή ώχρα. Εδώ θα βρείτε τα πιο παλιά μαγαζιά της Μυτιλήνης, παλαιοπωλεία, εργαστήρια κεραμικής και διάφορα μικρομάγαζα. Περίπου 200 μ. μετά το τζαμί, στα αριστερά σας, μέσα σε ένα στενό, βρίσκεται ο ναός των Αγίων Θεοδώρων, ο παλαιότερος ναός της πόλης, που ιδρύθηκε πάνω στα ερείπια ενός μεγαλοπρεπούς δωρικού κτηρίου της αρχαιότητας, δίπλα από το ιερό της Κυβέλης. Ο σημερινός ναός χτίστηκε το 1795, αντικαθιστώντας τον αρχικό βυζαντινό που καταστράφηκε από πυρκαγιά. Λίγο παρακάτω βρίσκεται ο Μητροπολιτικός ναός του Αγίου Αθανασίου, με το χαρακτηριστικό γοτθικό καμπαναριό, ύψους 30 μ., ο οποίος θα σας χρησιμεύσει και ως σημείο αναφοράς στις περιπλανήσεις σας στην πόλη. Ο ναός ανήκει στον τύπο της σταυροειδούς τρίκλιτης βασιλικής με εγγεγραμμένο θόλο και θεωρείται ότι ήταν μητροπολιτικός από το 1706. Είναι χτισμένος, όπως και το καμπαναριό, με κόκκινη ορθογωνιασμένη πέτρα, φερμένη από το Σαρμουσάκ της Μικρασίας. Έχει ιστορηθεί το 1901 από τον Λέσβιο ζωγράφο Βασίλειο Κεσανλή, με έντονες αναγεννησιακές επιδράσεις. Το τέμπλο του, η Αγία Τράπεζα και ο αρχιερατικός θρόνος, από τα ωραιότερα δείγματα της μεταβυζαντινής ξυλογλυπτικής τέχνης στη Λέσβο, φέρει παραστάσεις από το φυτικό και ζωικό βασίλειο και άλλα σύμβολα. Σημαντικότατο ιερό κειμήλιο μέσα στο ναό είναι το λείψανο του νεομάρτυρα Αγίου Θεοδώρου του Βυζαντίου, προστάτη της πόλης. Ο δρόμος που περνάει ακριβώς μπροστά από την είσοδο του ναού, η οδός Μητροπόλεως, οδηγεί στα Λαδάδικα και από εκεί στην προκυμαία με τις πάμπολλες καφετέριες, ενώ διαγώνια συνεχίζει η οδός Ερμού στο σχετικά νεότερο τμήμα της αγοράς. Στο τέλος της Ερμού δεν γίνεται να μην δείτε τον εντυπωσιακό ναό του Αγίου Θεράποντα, με την ιδιάζουσα αρχιτεκτονική, που όμως ταιριάζει μια χαρά στο κλίμα της πάλαι ποτέ κοσμοπολίτικης πόλης. Είναι έργο του φημι-

OD_LESVOU_2011_1.indd 16

16/06/2011 7:39 ΜΜ

17 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

OD_LESVOU_2011_1.indd 17

2011

16/06/2011 8:11 ΜΜ

18 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Προκυμαία Μυτιλήνης

σμένου Λέσβιου αρχιτέκτονα Αργύρη Αδαλή. Είναι χτισμένος με κόκκινη λαξευτή πέτρα από το Σαρμουσάκ και ο μεγάλος κεντρικός τρούλος του, που είναι κατασκευασμένος από τσίγκο, φτάνει σε ύψος τα 40 μ., ξεπερνώντας το καμπαναριό της Μητρόπολης. Οι τέσσερις γωνίες στεφανώνονται από τέσσερις μικρότερους τρούλους ενώ στα μεγάλα αετώματα που τους στηρίζουν, τα τύμπανα στολίζονται με εικόνες που περιστοιχίζονται από αγάλματα αγγέλων με σάλπιγγα. Στην πρόσοψή του υπάρχουν σειρές από κίονες ιωνικού και κορινθιακού ρυθμού. Το εσωτερικό του ναού είναι επίσης εντυπωσιακό. Στην αυλή του Αγίου Θεράποντα, βρίσκεται και το Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Μουσείο Μυτιλήνης (τηλ. 22510-28 916).

OD_LESVOU_2011_1.indd 18

16/06/2011 8:12 ΜΜ

19 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

OD_LESVOU_2011_1.indd 19

2011

16/06/2011 8:12 ΜΜ

20 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Μητρόπολη

Επί της Ερμού θα δείτε τα εναπομείναντα παντοπωλεία της πόλης, όπου θα βρείτε από αλίπαστα –τα φημισμένα παστά της Λέσβου-, τυρί φρέσκο από τον τσομπάνη, διάφορα βότανα και ούζα όλων των ειδών, μέχρι φρέσκο τίλιο με το κιλό, όταν είναι η εποχή του. Προς τη μεριά της προκυμαίας, πίσω από τις Κολώνες, θα πάτε για να αγοράσετε τα φρούτα και τα ζαρζαβατικά σας, ψάρια –το πρωί- από το καλύτερο ψαράδικο της γειτονιάς, εξαιρετικό ζυμωτό και μαύρο ψωμί, τα νοστιμότερα ντόπια λουκάνικα και υπέροχο παστουρμά. Στο τέλος της αγοράς, το εξαιρετικό κτήριο με τη δωρική είσοδο που βλέπετε, είναι το περίφημο Γυμνάσιο Αρρένων της Μυτιλήνης χτισμένο το 1890 από τον Aργύρη Aδαλή. Απέναντι και προς το Πάρκο της Αγ. Ειρήνης, όπου μπορείτε να ξεκουραστείτε στη δροσιά των δέντρων, διάφοροι μικροπωλητές πουλάνε την πραμάτεια τους, δίνοντας στην πλατεία έναν αέρα παζαριού της Ανατολής. Εκεί βρίσκεται ο σταθμός των υπεραστικών λεωφορείων προς τα χωριά του νησιού, ενώ η πλατεία ανάμεσα στο γυμνάσιο και το πάρκο είναι ο κόμβος απ’ όπου κατευθύνεστε είτε προς τα χωριά, είτε προς το αεροδρόμιο. Η δεύτερη βόλτα σας ξεκινάει από το Παλιό Αρχαιολογικό Μουσείο, συνεχίζεται στην καρδιά της παλιάς πόλης, στις συνοικίες Κιόσκι και Κουλμπάρα, σταματάει πάλι στο Νέο Μουσείο, στη συνέχεια ανεβαίνει στο Κάστρο και καταλήγει στη Δημοτική Πινακοθήκη. Στη συνοικία Κιόσκι θα ανακαλύψετε υπέροχα αρχοντικά, με ένα μαγευτικό μίγμα ανατολίτικης και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής, κήπους με θαυμάσια βοτσαλωτά δάπεδα, που όλα δηλώνουν την παρουσία της πλούσιας αστικής τάξης των εμπόρων του 19ου αιώνα. Συνεχίζοντας την 8ης Νοεμβρίου, θα συναντήσετε δεξιά σας το λιθόστρωτο, πευκόφυτο δρόμο που οδηγεί στο κάστρο της Μυτιλήνης, λίγο παρακάτω το σημερινό υπουργείο Αιγαίου, το κτήριο όπου έγινε η παράδοση της πόλης της Μυτιλήνης από τους Τούρκους στους Έλληνες το 1912 και απέναντι το επιβλητικό κτήριο των Δικαστηρίων, με τον ωραίο κήπο και τη νεοκλασική είσοδο, χτισμένο το 1891. Λίγο παρακάτω, στη γωνία με την οδό Αδραμυτίου, θα δείτε το πρώην αρχοντικό του Χαλίμ μπέη, όπου στεγάζεται

OD_LESVOU_2011_1.indd 20

16/06/2011 8:12 ΜΜ

21 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

OD_LESVOU_2011_1.indd 21

2011

16/06/2011 8:12 ΜΜ

22 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Κιόσκι

Η πινακοθήκη

Πλατεία Σαπφούς

σήμερα η Δημοτική Πινακοθήκη Μυτιλήνης. Ο δρόμος καταλήγει στο παλιό λιμάνι και τη συνοικία Επάνω Σκάλα. Από τη μεριά της θάλασσας, θα δείτε τον τελευταίο ταρσανά της πόλης, όπου ακόμα επισκευάζονται τα ξύλινα καΐκια, ενώ μπαίνοντας στο Κάτω Κάστρο θα βρείτε το εκκλησάκι του Άη Γιάννη και της Παναγιάς της Γαλατούσας, μέσα σε μια σπηλιά. Ολοκληρώνοντας το γύρο του κάστρου θα φτάσετε στα Τσαμάκια και το λιμάνι. Στην προκυμαία, αλλιώς οδό Κουντουριώτου στην πλατεία Σαπφούς, όπου βρίσκεται η αφετηρία των αστικών λεωφορείων ΚΤΕΛ (τηλ. 22510-28 534) και των ταξί, εκτός από το άγαλμα της μεγάλης ποιήτριας που χάρισε στην πόλη η Αγγλίδα ποιήτρια Ρος Μακώλεϋ, βρίσκεται το Γραφείο Τουρισμού του Δήμου Μυτιλήνης. Στον ίδιο χώρο στεγάζεται και το Λαογραφικό Μουσείο της Μυτιλήνης (τηλ.: 22510-44 165). Στη συνέχεια της προκυμαίας θα θαυμάσετε σίγουρα το παλιό ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία», το καφενείο «Πανελλήνιο», το νεοκλασικό κτήριο του παλιού Δημαρχείου, το Δημοτικό Θέατρο και το παλιό Δημόσιο Ταμείο, που έχει διαμορφωθεί σε χώρο συνεδριάσεων του Περιφερειακού Συμβουλίου Βορείου Αιγαίου.

OD_LESVOU_2011_1.indd 22

16/06/2011 8:12 ΜΜ

23 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

OD_LESVOU_2011_1.indd 23

2011

16/06/2011 8:12 ΜΜ

OD_LESVOU_2011_1.indd 24

16/06/2011 8:12 ΜΜ

OD_LESVOU_2011_1.indd 25

16/06/2011 8:12 ΜΜ

26 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Το ρωμαϊκό υδραγωγείο στη Μόρια

Άγιος Ραφαήλ

Πύργοι Θερμής

Γύρω από τη Mυτιλήνη Α. Ακολουθώντας τις ανατολικές ακτές προς βορρά

Φ

εύγοντας από τη βόρεια έξοδο της πόλης, μετά το παλιό λιμάνι, θα συναντήσετε γραφικά χωριά με ωραία αρχιτεκτονική στα στενά τους και ταβερνούλες μπροστά στη θάλασσα για να δοκιμάσετε την αυθεντική λεσβιακή κουζίνα. Ο γραφικός Αφάλωνας είναι σκαρφαλωμένος πάνω στο λόφο με εξαιρετική θέα στις μικρασιατικές ακτές, η Παναγιούδα με τα ωραία βιομηχανικά κτίρια απλώνεται μπροστά στη θάλασσα, ενώ από τα Πάμφιλα αρχίζουν οι πύργοι και τα γραφικά σοκάκια. Συνεχίζοντας προς τη Θερμή, συναντάτε τους Πύργους Θερμής, όπου εκτός από τα εξαιρετικά πυργόσπιτα, θα βρείτε και τον βυζαντινό ναό της Παναγίας Τρουλωτής και προς τη

OD_LESVOU_2011_1.indd 26

16/06/2011 8:12 ΜΜ

27 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Θερμή, «Σάπλιτζα Παλάς»

Μιστεγνά

Παναγία Τρουλωτή

μεριά της θάλασσας τον αρχαίο οικισμό του 3.000 π.Χ. .Η Λουτρόπολη Θερμής έχει στη Σκάλα της υπέροχα ταβερνάκια, τα κτίρια των παλιών ιαματικών λουτρών, τα νέα λουτρά και το ερείπιο του κάποτε υπέροχου ξενοδοχείου Σάρλιτζα. Ανεβαίνοντας προς το χωριό θα συναντήσετε τον αρχαιολογικό χώρο με τα ευρήματα σωστικών ανασκαφών στη γύρω περιοχή, ενώ ένας δρόμος στην έξοδο του γραφικού οικισμού, σας φέρνει μετά από λίγα χιλιόμετρα στο μοναστήρι του Αγίου Ραφαήλ. Ένας ασφαλτόδρομος οδηγεί από τη Θερμή στην Πηγή και την Κώμη που είναι γνωστές για τη διοργάνωση του πανηγυριού του Ταύρου, το οποίο δεν πρέπει να χάσετε, εάν βρίσκεστε καλοκαίρι στο νησί.

OD_LESVOU_2011_1.indd 27

16/06/2011 8:12 ΜΜ

28 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Ταξιάρχες «Καγιάνι»

Β. Ακολουθώντας τις ανατολικές ακτές προς νότια

H

κοντινότερη βόλτα που μπορείτε να κάνετε όταν βρίσκεστε στη Μυτιλήνη, είναι ο γύρος της χερσονήσου της Αμαλής. Η περιοχή μέχρι την Κράτηγο, όπου βρίσκεται και το αεροδρόμιο, ήταν η εξοχή των πλούσιων αστών της Μυτιλήνης, από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα έως και τη Μικρασιατική καταστροφή, που σήμανε το τέλος της οικονομικής ακμής του νησιού. Το ίδιο συμβαίνει και σήμερα, αφού οι σημερινοί Μυτιληνιοί έχουν εξαπλωθεί στα πρώην προάστια, τα οποία έχουν ενωθεί με την πρωτεύουσα, αποτελούμενα πλέον από απρόσωπες μεζονέτες, χτισμένες κολλητά η μία στην άλλη. Ευτυχώς, αρκετά από τα αρχοντικά έχουν ανακαινιστεί με τρόπο θαυμάσιο. Καθώς έρχεστε από το κέντρο, θα τα δείτε εκατέρωθεν του δρό-

OD_LESVOU_2011_1.indd 28

16/06/2011 8:12 ΜΜ

29 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Μουσείο Θεοφίλου

Μουσείο Τεριάντ

μου. Η γειτονιά αυτή είναι η Σουράδα, ενώ τα πυργόσπιτα και τα εκλεκτικιστικού ρυθμού κτήρια, συνεχίζονται δεξιά πάνω στο λόφο του Ακλειδιού, που έχει εξαιρετική θέα στη πόλη και τις εξοχές της Μυτιλήνης. Στη Βαρειά, το πρώην προάστιο με τους ωραίους κήπους και τους ελαιώνες, βρίσκονται δύο από τα σημαντικότερα μουσεία της Μυτιλήνης, το Μουσείο Θεοφίλου και το Μουσείο-Βιβλιοθήκη Teriade. Αμέσως μετά τα μου-

OD_LESVOU_2011_1.indd 29

16/06/2011 8:12 ΜΜ

30 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Άγιος Ερμογένης

σεία, πάνω στη στροφή, ο δρόμος δεξιά οδηγεί στον οικισμό Ακρωτήρι, καταλήγοντας στα Λουτρά. Ανηφορίζοντας, φτάνετε στην Αγία Μαρίνα και στο Καγιάνι ή Ταξιάρχη, που λέγεται και έτσι από την ομώνυμη εκκλησία που θυμίζει αρχιτεκτονικά τον Άγιο Θεράποντα, μια που είναι έργο του ίδιου αρχιτέκτονα, του Αργύρη Αδαλή. Εκτός από την ωραία θέα στα δυο χωριά, θα βρείτε θαυμάσια ουζερί. Από το Καγιάνι μπορείτε να ακολουθήσετε στη συνέχεια το χωματόδρομο για τα Λουτρά και, αν θέλετε, να ανεβείτε σε ορεινές δια-

OD_LESVOU_2011_1.indd 30

16/06/2011 8:12 ΜΜ

31 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Χαραμίδα

δρομές στο βουνό της Αμαλής, όπου μέσα στα πεύκα βρίσκεται το εκκλησάκι της Παναγία της Αμαλής. Ο παραλιακός δρόμος προς Κράτηγο και αεροδρόμιο, είναι γεμάτος ταβερνάκια και μικρές αγκαλιές όπου μπορείτε να κολυμπήσετε. Συνεχίζοντας προς τα Λουτρά, άλλοτε ανάμεσα στα πεύκα, κι άλλοτε ανάμεσα στους καμένους τους κορμούς θα βρείτε την ωραία παραλία της Χαραμίδας και τη γρα-

OD_LESVOU_2011_1.indd 31

16/06/2011 8:12 ΜΜ

32 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Κόλπος Γέρας

Σκάλα Λουτρών

φική αγκαλιά του αγίου Ερμογένη με τα γαλαζοπράσινα νερά. Στα γραφικά Λουτρά, σκαρφαλωμένα μέσα στις ελιές, θα δείτε ένα από τα ωραιότερα ελαιοτριβεία της Λέσβου. Η Σκάλα Λουτρών βρίσκεται νότια του κεντρικού δρόμου, μέσα στους ελαιώνες με τους πιο γέρικους και ροζιασμένους κορμούς που θα δείτε στο νησί, σε έναν από τους ασφαλέστερους κόλπους της Ελλάδας, που προχωράει βαθιά ανάμεσα στα ήπια βουνά και καταλήγει στο μικρό ψαροχώρι. Εδώ, όπως και στη διπλανή Κουντουριδιά, που θα συναντήσετε αν συνεχίσετε ευθεία στον κεντρικό, θα βρείτε μερικές από τις καλύτερες ψαροταβέρνες του νησιού. Τον κύκλο των εμπειριών της Κουντουριδιάς κλείνει το πέρασμά σας με το καραβάκι στην απέναντι ακτή της Γέρας.

OD_LESVOU_2011_1.indd 32

16/06/2011 8:12 ΜΜ

33 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

OD_LESVOU_2011_1.indd 33

2011

16/06/2011 8:15 ΜΜ

34 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Πλωμάρι

Ο

δρόμος για το Πλωμάρι περνάει από τον υδροβιότοπο του κόλπου Γέρας, προσπερνώντας το Ίππειος και την υπέροχη Συκούντα μέσα στους ελαιώνες, το παραθαλάσσιο Ντίπι και συνεχίζει με μια μεγάλη διακλάδωση. Ακολουθώντας τη δυτική ακτή του γαλήνιου κόλπου Γέρας, περνάει από τα Πηγαδάκια, συνεχίζει κατά μήκος της Ευρειακής με τα εξοχικά των κάτοικων των χωριών της Γέρας και φτάνει στο Πέραμα, όπου τα βιομηχανικά κτίρια της οικονομικής ακμής της Λέσβου μπερδεύονται με τα χαμόσπιτα των προσφύγων από τη Μικρασία. Συνεχίζοντας για να φτάσετε στο στενό στόμιο του πλούσιου κόλπου, θα βρείτε το μικρό ψαροχώρι των Πύργων. Κατά μήκος όλης της διαδρομής, οι ταβέρνες συναγωνίζονται η μία την άλλη σε ποιότητα, φρεσκάδα και τοποθεσία. Η εσωτερική διαδρομή, σας φέρνει στον Παλαιόκηπο, τον Πλακάδο, τον Παπάδο με τα υπέροχα κτίρια και το Μουσείο - ελαιοτριβείο Βρανά, ενώ πάνω στον λόφο με τις ελιές απλώνονται ο Σκόπελος και ο Μεσαγρός με την ωραία εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής κι ένα μικρό μουσείο με έργα του Θεόφιλου. Στην πλατεία του Σκοπέλου θα δείτε τη μαρμάρινη, πολύκρουνη βρύση και την εκκλησία της Aγίας Mαγδαληνής που είναι γνωστή για το λαγούμι της ή αλλιώς τις κατακόμβες, οι οποίες βρίσκονται κάτω από το ναό και σχετίζονται με την ανεύρεση της εικόνας. Συνεχίζοντας προσπερνάτε τη διασταύρωση για το Τάρτι, όπου οι ελιές κατηφορίζουν κυματιστά πάνω στα βουνά μέχρι τη θάλασσα και περνώντας μέσα από τη ρεματιά με τα πλατάνια φτάνετε στη μεγάλη, χρυσή παραλία του Αγίου Ισίδωρου, λίγο μετά το Μουσείο Ούζου της οικογενείας Βαρβαγιάννη και τα ερείπια των παλιών βιομηχανικών κτιρίων.

Tο ναυτικό Πλωμάρι, στη θέση που το βλέπετε σήμερα, άρχισε να υπάρχει μετά το 1843, δηλαδή μετά από τις τρεις μεγάλες πυρκαγιές που κατέστρεψαν το σημερινό Μεγαλοχώρι ή Παλιό Πλωμάρι. Το Πλωμάρι έγινε η πόλη της

OD_LESVOU_2011_1.indd 34

16/06/2011 8:15 ΜΜ

35 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Λέσβου με τα περισσότερα εργοστάσια, ενώ στις μικρές σκάλες του λιμανιού του, ιστιοφόρα, μπρατσέρες, τσερνίκια, τρεχαντήρια και τράτες φόρτωναν τα εμπορεύματα και έφευγαν για τη Μασίλια και την Αίγυπτο. Η ναυπηγική αναπτύχθηκε επίσης σε στενή σχέση με το εμπόριο. Ο οικισμός του Πλωμαρίου έχει τα σπίτια, γαντζωμένα λες, στο λόφο, διώροφα και τριώροφα αρχοντόσπιτα, τα περισσότερα με μεγάλα παράθυρα και μπαλκόνια, βαμμένα με όμορφα χρώματα κατά τη λεσβιακή παράδοση. Οι σιδεριές των μπαλκονιών,

OD_LESVOU_2011_1.indd 35

16/06/2011 8:15 ΜΜ

36 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Μελίντα

τα πέτρινα σκαλίσματα και τα διακοσμητικά σχέδια στις ξύλινες πόρτες, είναι πραγματικά έργα τέχνης. Το ωραιότερο κτήριο όλων θα το δείτε στην πλατεία της προκυμαίας και είναι το Αθανασιάδειο, το παραδοσιακό «καφενείο της εκκλησίας», με τις μεγάλες ξύλινες τζαμόπορτες, αετώματα και το μονόγραμμα του δωρητή μαζί με τη χρονολογία κτίσης (1900) στην πρόσοψη. Προχωρώντας προς τον Πλάτανο, διασχίζοντας τον δρόμο της αγοράς, συναντάτε το μουσείο Σαπωνοποιίας. Στην αγορά μπορείτε να προμηθευθείτε από βιβλία μέχρι τοπικά προϊόντα και δώρα, ενώ στη πλατεία στη δροσιά των δέντρων θα βρείτε θαυμάσιες ταβέρνες και ουζερί για να μάθετε πώς πίνουν οι Πλωμαρίτες το ούζο τους. Είναι γνωστό ότι το Πλωμάρι είναι η πατρίδα του ούζου και ο Δήμος διοργανώνει κάθε καλοκαίρι γιορτές, όπου το ποτό ρέει άφθονο κι οι μεζέδες το συνοδεύουν αντάξια. Αφήνοντας το κέντρο και πηγαίνοντας προς τη Μελίντα, ο στενός παραλιακός δρόμος σας φέρνει ανηφορίζοντας στη συνοικία Αμμουδέλι, στην έξοδο του Πλωμαρίου. Την παλιότερη γειτονιά, όμως, καθώς και την ωραιότερη θέα, θα τις συναντήσετε ανηφορίζοντας προς Μεγαλοχώρι. Είναι η συνοικία του παλιού Ποταμού, κρυμμένη κάποτε από τα μάτια των πειρατών, με τα σπίτια κολλημένα και όλα μαζί γαντζωμένα πάνω στη δυτική πλαγιά του λόφου, που μοιάζει να κατηφορίζει σαν χρωματιστό ποτάμι προς τη θάλασσα. Φεύγοντας από το Πλωμάρι, έχετε τουλάχιστον δύο επιλογές. Η πρώτη είναι να επισκεφθείτε την παραλία της Μελίντας, την Κρυφή Παναγιά, το γραφικό Παλιοχώρι και το απομονωμένο Νεοχώρι, όπου υπάρχει ένα από τα πιο παλιά ελαιοτριβεία. Η δεύτερη είναι να ανεβείτε από το Μεγαλοχώρι , δηλαδή το παλιό Πλωμάρι, στην Αγιάσο. Στο Μεγαλοχώρι υπάρχει ο ναός του Άη-

OD_LESVOU_2011_1.indd 36

16/06/2011 8:15 ΜΜ

37 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Κρυφτή Παναγιά

Γιάννη του Θεολόγου με το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1809, και τη διπλή βρύση του 1819 από μάρμαρο και τραχείτη, με επιγραφές σε βυζαντινή γραφή. Προχωρώντας στον κεντρικό δρόμο του χωριού, θα δείτε μια πινακίδα που δείχνει το μνημείο του «σοφού Bενιαμίν του Λέσβιου», ο οποίος καταγόταν από το Mέγα Xωρίον. Στην κάτω πλατεία βρίσκεται ο ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (1767).

OD_LESVOU_2011_1.indd 37

16/06/2011 8:15 ΜΜ

38 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Aγιάσος

H

Aγιάσος, χτισμένη σε υψόμετρο 475 μέτρα, ανάμεσα σε δάση από ελιές, καστανιές, μηλιές, καρυδιές και τραχεία πεύκη, είναι ένας ορεινός διατηρητέος οικισμός στην καρδιά μιας πράσινης θάλασσας. Συγκαταλέγεται ανάμεσα στις 449 περιοχές ιδιαίτερου κάλλους στην Ελλάδα, με πλουσιότατη πανίδα και χλωρίδα. H περιοχή θεωρείται επίσης «Eλβετία της Λέσβου» και θα δικαιολογήσετε το χαρακτηρισμό, αμέσως μόλις κάνετε μια βόλτα στον καστανιώνα της Αγιάσου. Εδώ ζει ο Sciurus anomalus και είναι το μοναδικό σημείο σε όλη την Ευρώπη που μπορείτε να τον συναντήσετε τον μικρό αυτό σκίουρο. Oι «γαλιές», όπως τις ξέρουν οι ντόπιοι, κυκλοφορούν σε όλο το νησί, αλλά το δάσος της Aγιάσου είναι η αγαπημένη τους περιοχή, καθώς και αρκετών άλλων ζώων, όπως του σπανιότατου μεσαίου Δρυοκολάπτη. Την άνοιξη οι φυσιολάτρες θα ανακαλύψουν εδώ περίπου 30 με 35 είδη άγριας ορχιδέας!

H Aγιάσος είναι ένα γνήσιο παραδοσιακό χωριό με εξαιρετική αρχιτεκτονική. Χτισμένο αμφιθεατρικά στην ανηφορική πλαγιά του Oλύμπου, το χωριό μοιάζει με σκηνικό αναλλοίωτο στο χρόνο, με τα στενομέτωπα τριώροφα σπίτια του χωρίς αυλές, βαμμένα σε διάφορα χρώματα και τα ξύλινα σαχνισίνια να προβάλλουν σαν κλειστά μπαλκόνια. H ύπαρξη και η ιστορία της Aγιάσου είναι αναπόσπαστα δεμένες με την εκκλησία της Παναγίας, από τα μεγαλύτερα προσκυνήματα της Ορθοδοξίας, όπου βρίσκεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Bρεφοκρατούσας του 4ου αιώνα, την οποία έφερε στο νησί ο μοναχός Aγάθων ο Eφέσιος το 800 μ.Χ. από την Aγία Σιών. Tο 1170 χτίστηκε ο πρώτος ναός και σιγά - σιγά άρχισε να χτίζεται γύρω του το χωριό. Κατά τον Δεκαπεντισμό συγκεντρώνεται πλήθος πιστών απ’ όλη την Ελλάδα, οι οποίοι κάνουν ένα μεγάλο μέρος της διαδρομής περπατώντας μέχρι το χωριό κατά τη παραμονή της γιορτής της για να τιμήσουν τη Χάρη Της. Η Αγιάσος έχει παράδοση στη κεραμική τέχνη και τη ξυλογλυπτική. Οι κεραμίστες και οι ξυλογλύπτες της, ανήγαγαν τη χειροτεχνία σε πραγματική

OD_LESVOU_2011_1.indd 38

16/06/2011 8:15 ΜΜ

39 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

τέχνη κι εσείς μπορείτε να αγοράσετε εξαιρετικά δείγματα της δουλειάς τους. Πολύ γνωστό είναι και το περίφημο αγιασώτικο καρναβάλι, ένα λαϊκό δρώμενο σε ανοιχτό δημόσιο χώρο που κρατάει αρκετές μέρες, με τους μασκαράδες να ξεχύνονται στους δρόμους και τα καφενεία, ενώ παντού επικρατεί γιορταστική ατμόσφαιρα. Από την Αγιάσο μπορείτε να συνεχίσετε προς Πολιχνίτο, σταματώντας στο μικρό, υπέροχο καφενεδάκι της κυρα Ρήνης στον Άγιο Δημήτριο ή να επιστρέψετε στη Μυτιλήνη κάνοντας μια στάση πρώτα στον Ασώματο.

O Aσώματος είναι ένα κλασσικό ορεινό χωριό με εξαιρετική αρχιτεκτονική, λιθόστρωτους δρόμους και παλιά καφενεία στη πλατεία της αγοράς κάτω από τη σκιά πεντάφυλλου κισσού. H εκκλησία του Aσώματου είναι του 1796 και αφιερωμένη στον Tαξιάρχη, από τον οποίο ονομάστηκε και το χωριό- ο Tαξιάρχης θεωρείται ασώματος. Στην αυλή της στεγάζεται ένα μικρό εκκλησιαστικό και λαογραφικό μουσείο. Έξω από το ναό θα δείτε έναν ενημερωτικό πίνακα για τα «Θεοφράστεια μονοπάτια», που ξεκινάνε από την περιοχή της Γέρας και ανεβαίνουν στον Όλυμπο. Από τον Ασώματο μπορείτε να κατηφορίσετε προς την υπέροχη ρεματιά της Άντριγιας, γεμάτη φυλλοβόλα δέντρα και να καταλήξετε στους καταπράσινους Αγίους Αναργύρους, μια όαση δροσιάς όπου υπάρχει το ομώνυμο εκκλησάκι. Από εκεί μπορείτε να συνεχίσετε προς Συκούντα και κόλπο Γέρας. Ο κεντρικός δρόμος για Μυτιλήνη περνάει από τη ξακουστή Καρύνη, με τα μεγάλα πλατάνια και τα νερά, που χρωστά τη φήμη της και στον Θεόφιλο, ο οποίος έμενε στον κορμό ενός πλατάνου, ζωγραφίζοντας για ένα κομμάτι ψωμί. Μόνο μια ξεθωριασμένη τοιχογραφία απέμεινε και η κουφάλα του κουτσουρεμένου –σήμερα- πλάτανου. Από εδώ ξεκινάει επίσης η «Πατωμένη», ο εξαιρετικός λιθόστρωτος δρόμος που ανηφορίζει μέσα σε ένα υπέροχο τοπίο μέχρι τον Aσώματο και από εκεί στην Aγιάσο. Aυτός ήταν ο σύντομος δρόμος που ακολουθούσαν οι προσκυνητές από τα παλιά χρόνια. Ακόμα και σήμερα, το Δεκαπενταύγουστο, γεμίζει μιλιούνια κόσμο που το έχουν τάμα να πηγαίνουν με τα πόδια στην Παναγία της Αγιάσου.

OD_LESVOU_2011_1.indd 39

16/06/2011 8:15 ΜΜ

40 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Πολιχνίτος

Η

ονομασία Πολιχνίτος, πιθανότατα προέρχεται από το γεγονός ότι ιδρύθηκε γύρω στον 15ο αιώνα μ.Χ. από τους κατοίκους της παράλιας περιοχής, όπου υπήρχαν πολλές μικρές πόλεις (πολίχνες), οι οποίες ερημώθηκαν από τις πειρατικές επιδρομές. Το κεφαλοχώρι των δύο χιλιάδων ψυχών σήμερα, άκμασε στις αρχές του 20ού αιώνα, και τα αποτελέσματα αυτής της ευημερίας είναι εμφανή στα εργοστάσια, στα εξαιρετικά αρχοντόσπιτα και στα καταστήματα του οικισμού. Στη γειτονιά γύρω από την επάνω αγορά θα δείτε μερικά από τα ωραιότερα πέτρινα σπίτια που υπάρχουν στην Ελλάδα, με εξαιρετικές σκαλιστές προσόψεις και αξίζει οπωσδήποτε να την περπατήσετε. Στα πολλά και παραδοσιακά καφενεία του χωριού μπορείτε να ξεκουραστείτε απολαμβάνοντας τον καφέ ή ακόμα καλύτερα το ουζάκι σας που ανοίγει την όρεξη. Στους πρόποδες του υψώματος της βόρειας πλευράς του Πολιχνίτου, βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, μια μεγάλη τρίκλιτη βασιλική του 1805, την οποία αξίζει να επισκεφθείτε για το εντυπωσιακό, τριώροφο καμπαναριό και για το ξυλόγλυπτο τέμπλο της. Από τον Πολιχνίτο συνεχίζοντας προς Βατερά, μετά τα παλιά βιομηχανικά κτήρια του χωριού, φτάνετε στη διασταύρωση προς τις Ιαματικές Πηγές

OD_LESVOU_2011_1.indd 40

16/06/2011 8:15 ΜΜ

41 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Άγιος Φωκάς

Πολιχνίτου στις οποίες φτάνετε μετά από 1,3 χλμ.. Επόμενη στάση σας είναι το όμορφο χωριό της Βρίσας με τα εξαιρετικά σπίτια και την τρίκλιτη βασιλική της Ζωοδόχου Πηγής, η οποία θεμελιώθηκε το 1803 και είναι φημισμένη για το εξαιρετικό ξυλόγλυπτο τέμπλο της. Το όνομά του χωριού είναι αυτό της νύμφης που ανέθρεψε το θεό Διόνυσο. Εδώ θα επισκεφθείτε επίσης τη συλλογή Φυσικής Ιστορίας με παλαιοντολογικά απολιθώματα, που στεγάζεται στο εξαιρετικό κτήριο του πρώην παρθεναγωγείου. Η μήκους οχτώ χιλιομέτρων και πλήρως οργανωμένη παραλία των Βατερών, έχει κάπως χοντρούτσικη, γκριζωπή άμμο και απλώνεται σε αρκετό πλάτος κατά μήκος του παραλιακού δρόμου, ο οποίος είναι γεμάτος εστιατόρια και καφετέριες. Ο οικισμός δημιουργήθηκε για τουριστικούς λόγους και αποτελείται κυρίως από ενοικιαζόμενα δωμάτια, ξενοδοχεία και αρκετά καινούργια εξοχικά σπίτια. Η απέραντη παραλία –η ωραιότερη του νησιού κατά πολλούς-, τα ωραία μπαράκια για να κάνετε το μπάνιο σας απολαμβάνοντας συγχρόνως το ποτό σας με συνοδεία μουσικής, και τα καθαρά νερά, είναι σίγουρα ένας καλός λόγος για να έρθετε σε αυτή την άκρη. Στον γραφικό Άγιο Φωκά, δυτικά από τα Βατερά, βρίσκεται ο ναός του

OD_LESVOU_2011_1.indd 41

16/06/2011 8:15 ΜΜ

42 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Βατερά

«Διονύσου του Bρυσαγενούς», ο οποίος χρονολογείται από τον 1ο π.Χ. αιώνα. Πάνω στα ερείπια του ναού έχτισαν οι χριστιανοί την παλαιοχριστιανική βασιλική, της οποίας έχουν απομείνει τα θεμέλια της κόγχης, και στη συνέχεια τον Άγιο Φωκά, που έδωσε το όνομά του στην περιοχή. Από την ανατολική άκρη της παραλίας των Βατερών, ξεκινάει η άσφαλτος που μετατρέπεται σε ομαλό χωματόδρομο, που σας φέρνει στα μικρά χωριά Άνω και Κάτω Σταυρό, ενώ συνεχίζοντας, οδηγεί στο ωραιότατο Αμπελικό, σκαρφαλωμένο στην πλαγιά του Ολύμπου και στη συνέχεια στο Ακράσι.

OD_LESVOU_2011_1.indd 42

16/06/2011 8:15 ΜΜ

43 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

OD_LESVOU_2011_1.indd 43

2011

16/06/2011 8:15 ΜΜ

44 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Σκάλα Πολιχνίτου

Νυφίδα

Επίνειο του Πολιχνίτου, στην είσοδο του κόλπου Καλλονής, είναι η Nυφίδα. Εδώ μπορείτε να κολυμπήσετε και να απολαύσετε εξαιρετικούς ουζομεζέδες. Η Σκάλα Πολιχνίτου με το λιμανάκι της γεμάτο ψαρόβαρκες, στις αρχές του 20ού αιώνα υπήρξε βιομηχανικό κέντρο με πολυσύχναστο λιμάνι. Ερειπωμένα κτήρια από αυτή την εποχή θα συναντήσετε κατά μήκος του δρόμου και μέσα στα στενά. Εδώ υπάρχουν επίσης αλυκές και στον υδροβιότοπο που σχηματίζεται θα συναντήσετε πολλά μεταναστευτικά πουλιά. Συνεχίζοντας παραλιακά κατά μήκος του κόλπου Καλλονής προς το κέντρο του, θα συναντήσετε το Σκαμνιούδι ή Σκάλα Λισβορίου, το Αλυκούδι, τη Σκάλα Βασιλικών, και τον Άγιο Παύλο. Εδώ λένε πως άραξε το καΐκι που έφερε τον Άγιο Παύλο, όταν επισκέφθηκε τη Λέσβο, κι από το σημείο αυτό ξεκίνησε η διάδοση της χριστιανικής πίστης. Στην περιοχή έχουν βρεθεί τάφοι του 5ου π.Χ. αιώνα και νομίσματα όλων των εποχών, δείγμα της συ-

OD_LESVOU_2011_1.indd 44

16/06/2011 8:15 ΜΜ

45 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

νεχούς κατοίκησης. Στο μυχό του κόλπου, στην Aχλαδερή βρίσκεται η ακρόπολη της αρχαίας Πύρρας, η οποία καταποντίστηκε μάλλον από σεισμό κατά τον 3ο π.Χ. αι. περίπου, όπως αναφέρει ο Πλίνιος. Ο κεντρικός δρόμος προς Μυτιλήνη περνάει από τα χωριά Λισβόρι και Βασιλικά, ενώ μια παράκαμψη σας οδηγεί στη Μονή Δαμανδρίου. Τα χωριά γύρω από τον Πολιχνίτο φημίζονται για την αρχιτεκτονική τους παράδοση και τα σπίτια ή τα μαγαζιά που θα δείτε είναι μικρά πέτρινα καλλιτεχνήματα. Από το Λισβόρι θα αγοράσετε ντόπια, βραστερά όσπρια, ψωμί, ενώ λίγο έξω από το χωριό βρίσκονται οι Ιαματικές Πηγές. Στα Βασιλικά, που το όνομά του προέρχεται από τα «βασιλικά χωριά», την αποζημίωση δηλαδή, που πήρε η αυτοκράτειρα του Βυζαντίου Ειρήνη η Αθηναία όταν εκδιώχθηκε από την Πόλη κατά την εποχή της Εικονομαχίας, θα κάνετε οπωσδήποτε μια βόλτα στην αγορά και θα καθίσετε στα καφενεία του χωριού.

OD_LESVOU_2011_1.indd 45

16/06/2011 8:15 ΜΜ

46 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Σκάλα Καλλονής

Kαλλονή

Η

Καλλονή βρίσκεται στο κέντρο του νησιού και προσφέρεται ιδιαίτερα ως ορμητήριο, για όσους θέλουν να δουν τα πάντα, χωρίς να χρειάζεται να διανύσουν τεράστιες αποστάσεις. Η γύρω περιοχή κατοικήθηκε από την αρχαιότητα. Η αρχαία Αρίσβη, χτισμένη στην πλαγιά του λόφου που βρίσκεται στο εσωτερικό της εύφορης πεδιάδας, ανάμεσα στο ναό των Μέσσων και την Κλοπεδή, ήταν μια από τις έξι πόλεις του νησιού, η οποία όμως υποτάχθηκε από τη Μήθυμνα και εξαφανίστηκε από το χάρτη (7ος-6ος π.Χ. αι.). Η βυζαντινή Καλλονή, χτισμένη στον ίδιο χώρο με την αρχαία Αρίσβη, ήταν από τις πλουσιότερες περιοχές της αυτοκρατορίας, σημαντικότατο κέντρο πολιτισμού και εμπορίου. Τα σπίτια που θα δείτε στις βόλτες σας στη σημερινή Καλλονή και τα γύρω χωριά, έχουν τα γνωρίσματα της αστικής κατοικίας. Συνήθως είναι διώροφα, δημιουργούν ένα συνεχές μέτωπο προς το δρόμο και είναι φτιαγμένα από πέτρα. Μικρά αετώματα, σκαλισμένα αιολικά κιονόκρανα και περίτεχνες σιδεριές χρησιμοποιούνται ως διακοσμητικά στοιχεία. Την προσοχή σας θα τραβήξουν σίγουρα τα «αδερφομοίρια», δίδυμα σπίτια χωρισμένα με μεσότοιχο, που χαρακτηρίζουν ιδιαίτερα την πόλη της Καλλονής και ήταν η προίκα για τις πρωτότοκες κόρες της οικογένειας. Από τη Καλλονή, πηγαίνοντας προς Μόλυβο θα συναντήσετε τη Μονή Μυρσινιώτισσας, ενώ στο δρόμο προς Ερεσό βρίσκεται η σταυροπηγιακή

OD_LESVOU_2011_1.indd 46

16/06/2011 8:15 ΜΜ

47 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Σκάλα Καλλονής

Μονή Λειμώνος. Ένας στενός και ευθύς δρόμος ενώνει την Καλλονή με τη Σκάλα της, διασχίζοντας την εύφορη πεδιάδα και περνώντας από τα γραφικά χωριά Παπιανά, Κεράμι και Αργιανά, ενώ μια δροσερή αλέα από πεύκα κάνει τη διαδρομή ιδιαίτερα ευχάριστη. Η Σκάλα Καλλονής βρίσκεται στην παραλία του μεγαλύτερου σε έκταση κόλπου του νησιού, του Πυρραίου Ευρίπου της αρχαιότητας και νυν γνωστού ως κόλπου Καλλονής, στις ακτές του οποίου γεννήθηκαν οι πρώτοι οικισμοί του νησιού (Κουρτήρ, Μάκαρα, Αποθήκα, Χαλατσές). Οι ποταμοί που γονιμοποιούν την πεδιάδα, πλούτισαν το βυθό του κόλπου με άφθονη τροφή, ενώ στις εκβολές τους δημιουργήθηκαν οι υδροβιότοποι που φιλοξενούν χιλιάδες μεταναστευτικά πουλιά, όπως και στις γειτονικές αλυκές, όπου λάμπουν τα βουνά από αλάτι. Δυστυχώς, η ανεξέλεγκτη υπεραλίευση, κατάφεραν να «ξετινάξουν» το βυθό του κόλπου και να εξαφανίσουν τα περισσότερα από τα είδη που μελέτησαν στην αρχαιότητα ο Θεόφραστος και ο μαθητής του Φαινίας.

OD_LESVOU_2011_1.indd 47

16/06/2011 8:16 ΜΜ

48 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Κόλπος Καλλονής

Ιερό Μέσσων

Στη Σκάλα θα φάτε ψάρι και μάλιστα σαρδέλες. Εξαιρετικό έδεσμα είναι οι παστές σαρδέλες Καλλονής που παστώνονται το πρωί και μέχρι το βράδυ είναι έτοιμες να σας ξετρελάνουν γευστικά και να απομυθοποιήσουν το πανάκριβο σούσι. Παρακολουθήστε πώς τις τρώνε οι ντόπιοι και θα καταλάβετε από πού βγήκε η φράση “θα σε σκίσω σαν σαρδέλα”. Το καλοκαίρι διοργανώνεται στη Σκάλα η γιορτή της σαρδέλας. Κοντά στην Καλλονή βρίσκεται το ξακουστό κεφαλοχώρι της Αγ. Παρασκευής, με τα υπέροχα πέτρινα αρχοντικά, τις σκαλιστές προσεγμένες προσόψεις των κτηρίων, τα παλιά ελαιοτριβεία, τα μαγαζιά με τα ξύλινα πορτοπαράθυρα που διατηρούν ακόμα τη χρήση τους, και τους κεντρικούς λιθόστρωτους δρόμους με τα πολλά και ωραία καφενεία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η παλιά Λέσχη «Ομόνοια» με τον κινηματογράφο, όπου σύχναζαν οι προύχοντες του νησιού. Ένας λιθόστρωτος δρόμος οδηγεί από την πλατεία στην εξαιρετική, πετρόχτιστη εκκλησία του χωριού, τον Tαξιάρχη και στη συνέχεια στο νεκροταφείο, όπου βρίσκεται η σπηλιά της Aγίας Παρασκευής από την οποία πήρε το όνομα το χωριό. Δίπλα στην εκκλησία του Tαξιάρχη θα βρείτε μια ακόμα πλατεία με καφενεία καθώς και πολλά μαγαζάκια. Στην Αγία Παρασκευή θα ευχαριστηθείτε κρέας στις ταβέρνες της αγοράς, ενώ μπορείτε επίσης να

OD_LESVOU_2011_1.indd 48

16/06/2011 8:16 ΜΜ

49 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Γεφύρι Κρεμαστής

προμηθευθείτε τυροκομικά προϊόντα, αφού όλοι σχεδόν οι κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία. Το παλιό ελαιοτριβείο πάνω στον κεντρικό δρόμο, ένα από τα πολλά του χωριού έχει μετατραπεί σε Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας, ενώ αξίζει να προσέξετε το εντυπωσιακό κτίριο του σχολείου και τα πολλά αρχοντικά στην έξοδο προς Καλλονή. Αυτό για το οποίο φημίζεται, βέβαια, η Αγία Παρασκευή είναι το Πανηγύρι του Ταύρου. Η ημερομηνία διεξαγωγής του πανηγυριού, που γίνεται υπό την αιγίδα του Γεωργικού Σωματείου, εξαρτάται από τον «κουλμπατζή», αυτόν δηλαδή που πληρώνει τα έξοδα και είναι συνήθως στις αρχές του καλοκαιριού. Κρατάει τρεις μέρες, ξεκινώντας την Παρασκευή, με την περιφορά του ταύρου που πρόκειται να σφαγιασθεί μέσα στα σοκάκια του χωριού και ολοκληρώνεται με ιπποδρομίες μετά από το μεγάλο γλέντι που γίνεται στο εκκλησάκι του Αγίου Χαράλαμπου, με αρκετά παγανιστικά στοιχεία και κάποιες υπερβολές από μεριάς των ντόπιων σε σχέση με τα άλογα, που είναι οι βασικοί πρωταγωνιστές της γιορτής, γεγονός που διχάζει συχνά τους ζωόφιλους θεατές. Αν θέλετε να καταλάβετε πραγματικά τι γίνεται σ’ αυτό το πανηγύρι, που οι ρίζες του χάνονται σε αρχαίες δοξασίες, σας συμβουλεύω να το παρακολουθήσετε από την αρχή (πληροφορίες στο Γεωργικό Σωματείο, τηλ.: 22530-31 670). Η Καλλονή ενώνεται μέσω ασφαλτόδρομου με τις ανατολικές ακτές του νησιού και τον Μανταμάδο. Εκατέρωθεν αυτού του δρόμου, μετά την Αγ. Παρασκευή, βρίσκεται ο ναός του Ναπαίου Απόλλωνα στην Κλοπεδή, η παλαιοχριστιανική του Χαλινάδου, η παλαιοχριστιανική του Αγ. Δημητρίου, ο λόφος της Τουρλωτής όπου βρέθηκαν τα αιολικά κιονόκρανα και το ψηλοκρεμαστό γεφύρι της Κρεμαστής. Στη Νάπη, υπάρχει ενδιαφέρουσα αρχαιολογική συλλογή όπου φιλοξενούνται τα ευρήματα από τις ανασκαφές στη περιοχή.

OD_LESVOU_2011_1.indd 49

16/06/2011 8:18 ΜΜ

50 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Ταξιάρχης Μανταμάδου

Mανταμάδος

Π

ηγαίνοντας από τη Μυτιλήνη προς Μανταμάδο, μετά τη Θερμή, θα συναντήσετε τις παραλίες Πεταλίδι, Ξαμπέλια και Πεδή και τους παραθαλάσσιους οικισμούς Σκάλα Μυστεγνών και Σκάλα Νέων Κυδωνιών. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το χωριό των Μυστεγνών σκαρφαλωμένο στη πλαγιά, ενώ από τη διασταύρωση του Ασπροπόταμου μπορείτε να επισκεφθείτε τον Άγιο Στέφανο, χωριό των κεραμιστών όπου βρίσκεται η ομώνυμη βυζαντινή εκκλησία. Συνεχίζοντας σε χωματόδρομο, φτάνετε στον ερημικό Παλιό με τους μυκηναϊκούς τάφους πάνω στους βράχους. Απέναντι από το οροπέδιο της Καράβας, τα νησιά που βλέπετε είναι τα Ασπρονήσια. Η Λέσβος χωρίζεται ή ενώνεται με τις μικρασιατικές ακτές με ένα πλέγμα 100 νησιών, τα Μοσχονήσια, και τα ελληνικά Ασπρονήσια αποτελούν μέρος τους. Ο γραφικός Μανταμάδος με τα πέτρινα σπίτια έχει πάρει αυτή τη μορ-

OD_LESVOU_2011_1.indd 50

16/06/2011 8:18 ΜΜ

51 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

OD_LESVOU_2011_1.indd 51

2011

16/06/2011 8:18 ΜΜ

52 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Άγιος Στέφανος Τσόνια

φή από τα τέλη του 19ου αι. Ο κόσμος μαζεύτηκε στην προστατευμένη κοιλάδα από τους γύρω οικισμούς για να σωθεί από τους πειρατές κι έτσι δημιουργήθηκε η εύρωστη οικονομικά κωμόπολη του Mανταμάδου. Οι Μανταμαδιώτες, όπως οι γείτονές τους Αγιοπαρασκευώτες, αλλά και οι Αγιασώτες, είναι ιδιαίτερες ράτσες μέσα στη λεσβιακή κοινωνία, με χαρακτήρα και πολιτισμό διαμορφωμένα από τις τοπικές συνθήκες και εύκολα ξεχωρίζουν ανάμεσα στους υπόλοιπους. Τα σπίτια του χωριού, πετρόχτιστα φυσικά, διώροφα τα περισσότερα, χάνονται μέσα στους ομοιόχρωμους λόφους, με όμορφες αυλές και σχέδια στα καμπυλωτά παράθυρα, ενώ οι δρόμοι του είναι στενοί και λιθόστρωτοι. Στην είσοδο από Mυτιλήνη, κάτω από τα πλατάνια αλλά και πάνω στη μεγάλη στροφή, θα βρείτε εργαστήρια κεραμικής με εξαιρετικά πήλινα ζωγραφιστά είδη και κουμάρια εκτεθειμένα στην είσοδο. Θα δείτε επίσης το παλιό ελαιοτριβείο του χωριού το οποίο έχει μετατραπεί σε Πολύκεντρο με μικρό υπαίθριο αμφιθέατρο. Στους χώρους του διοργανώνεται το καλοκαίρι η Παλλεσβιακή Έκθεση Κεραμικής. Στην πλατεία του Μανταμάδου αλλά και στα σοκάκια με τα λίγα υπέροχα παλιά καφενεία που απέμειναν, μπορείτε να φάτε γιαούρτι και ρυζόγαλο, ενώ η αγορά του χωριού είναι το ιδανικό μέρος

OD_LESVOU_2011_1.indd 52

16/06/2011 8:18 ΜΜ

53 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

OD_LESVOU_2011_1.indd 53

2011

16/06/2011 8:18 ΜΜ

54 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Σκάλα Σκαμνιας

Τσόνια

για να προμηθευθείτε τυροκομικά προϊόντα και κρέας εγγυημένης ποιότητας. Βγαίνοντας από το Μανταμάδο προς Σκαμνιά, υπάρχει το μοναστήρι του Ταξιάρχη, το σπουδαιότερο προσκύνημα του νησιού, αφιερωμένο στον αρχάγγελο Μιχαήλ, προστάτη και φύλακα της Λέσβου και των κατοίκων της. Στη συνέχεια ένας παρακαμπτήριος δρόμος οδηγεί στα γραφικά χωριά Κάπη, Πελόπη, Υψηλομέτωπο και Στύψη με ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική κι από εκεί στον Μόλυβο. Μια άλλη παράκαμψη οδηγεί στους παραθαλάσσιους οικισμούς Τσόνια-Σκάλα Κλειούς, όπου η παραλία με την κόκκινη άμμο θα σας ενθουσιάσει και στο ψαροχώρι Νέο ή Γενί λιμάνι-Σκάλα Κάπης. Ο κεντρικός δρόμος περνάει από την Κλειού με τα υπέροχα πέτρινα κτίρια και συνεχίζει για τον διατηρητέο οικισμό της Σκαμνιάς, που βρίσκεται σκαρφαλωμένος στην πλαγιά του Λεπέτυμνου, πατρίδα του λογοτέχνη Στρατή Μυριβήλη. Από τη Σκαμνιά, διασχίζοντας τον δασωμένο και ηφαιστειογενή Λεπέτυμνο με την εξαιρετική θέα, φτάνετε στο χωριό Λεπέτυμνος, την Άργενο, τον Βαφειό με τις ωραίες ταβέρνες κι από εκεί καταλήγετε στον Μόλυβο. Η παραθαλάσσια διαδρομή προς Μόλυβο, περνάει από τη παράκαμψη για τη παραλία της Κάγιας κι έρχεται στη Σκάλα Σκαμνιάς. Το παλιό απομο-

OD_LESVOU_2011_1.indd 54

16/06/2011 8:18 ΜΜ

55 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

νωμένο ψαροχώρι των κοντραμπατζήδων έχει γίνει πολύ της μόδας τα τελευταία χρόνια. Το λιμανάκι κάποτε ήταν μικρό, οι βάρκες ξύλινες και ο βράχος με το λευκό εκκλησάκι της Παναγιάς της Γοργόνας, με μια λαϊκότροπη Παναγιά, με ουρά ψαριού, ζωγραφισμένη στο εσωτερικό της εκκλησίας, ενωνόταν με τη στεριά με μια στενή λωρίδα γης. Σήμερα καταφέρνει να διατηρεί ένα μέρος της γραφικότητάς του, με τις ψαρόβαρκες, τη σκιερή πλατεία και τις άπειρες γάτες που περιμένουν τα υπολείμματα των ψαριών. Ένας άνετος χωματόδρομος δίπλα στη θάλασσα σας φέρνει στην Εφταλού και από εκεί στον Μόλυβο.

OD_LESVOU_2011_1.indd 55

16/06/2011 8:18 ΜΜ

56 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Mόλυβος-Πέτρα

Η

Μήθυμνα πήρε το όνομά της από μια από τις πέντε κόρες του Μάκαρα, του πρώτου εποικιστή του νησιού. Η κραταιά πόλη ιδρύθηκε στο τέλος της εποχής του Χαλκού και αναπτύχθηκε ιδιαίτερα μετά τον 8ο π.Χ. αι., με αποικίες στις μικρασιατικές ακτές, ήταν δε πάντοτε η μεγάλη αντίζηλος της Μυτιλήνης. Εδώ γεννήθηκε στα τέλη του 7ου π.Χ. αιώνα ο κιθαρωδός Αρίωνας, που μάγεψε με τη λύρα του τα δελφίνια. Ο οικισμός του Μολύβουόπως είναι γνωστή η Μήθυμνα στις μέρες μας - έχει διατηρήσει την αυθεντικότητα και την ιδιαιτερότητά του από τον 19ο αιώνα, στη διάρκεια του οποίου ουσιαστικά διαμορφώθηκε. Μετά τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, στον Μόλυβο αναπτύσσεται έντονη εμπορική δράση, που γρήγορα δημιουργεί ισχυρή αστική τάξη. Τα περισσότερα κτίρια είναι διώροφα, με τετράριχτη στέγη και βυζαντινά κεραμίδια, χτισμένα με ασοβάντιστη αρμολογημένη πέτρα, ενώ στον πρώτο όροφο έχουν τα χαρακτηριστικά ξύλινα χτιστά μπαλκόνια, τα σαχνισίνια δηλαδή, που μεγαλώνουν το χώρο. Από το πρώτο μισό του 19ου αιώνα εμφανίζονται τα πρώτα νεοκλασικά, αρκετά από τα οποία έχουν διασωθεί στο Μόλυβο, με τα εναλλασσόμενα μοτίβα στις σιδεριές και τις δαντελωτές λαμαρινένιες ταινίες κάτω από το γείσο της στέγης. Τις τελευταίες δεκαετίες ο γραφικός οικισμός υπήρξε αγαπημένη γωνιά πολλών καλλιτεχνών, ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια που έσφυζε από τη δική του ζωή και οι ταβέρνες ήταν γεμάτες ντόπιους. ΠΕΡΠΑΤΩΝΤΑΣ ΣΤΟΝ ΜΟΛΥΒΟ Το μεσαιωνικό κάστρο είναι χτισμένο με ντόπιο γκρίζο και κοκκινωπό τραχείτη, στη θέση που υπήρχε η ακρόπολη της αρχαίας Μήθυμνας και εν συνεχεία το βυζαντινό φρούριο, στεφανώνοντας τον Μόλυβο. Από εκεί είναι καλή ιδέα να κατηφορίσετε λίγο με τα πόδια στα στενά σκαλοπάτια, που θα σας αποκαλύψουν κρυφές γωνιές γεμάτες λουλούδια, χρώματα και ζωή που

OD_LESVOU_2011_1.indd 56

16/06/2011 8:18 ΜΜ

57 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

ο τουρισμός δεν αλλοίωσε. Πρώτη σας στάση η βασιλική του Ταξιάρχη, από τα σημαντικότερα αρχιτεκτονικά μνημεία του Μολύβου, χτισμένη το 1795. Κατηφορίζοντας, συναντάτε το περίφημο αρχοντικό του Κράλλη, το οποίο από το 1965 στεγάζει το παράρτημα της Σχολής Καλών Τεχνών, στο οποίο φιλοξενήθηκαν και δούλεψαν οι μεγαλύτεροι ζωγράφοι της Ελλάδας. Στο εσωτερικό του κτηρίου έχουν συντηρηθεί οι παλιές τοιχογραφίες και τα ζωγραφιστά ταβάνια, στα οποία αναπαρίστανται σκηνές της καθημερινότητας και της φύσης. Σε ένα στενό πιο κάτω θα βρείτε τον Άγιο Παντελεήμονα, μια τρίκλιτη βασιλική, χτισμένη το 1844, από τον πρωτομάστορα Στρατή Καρέκο. Από εκεί και κάτω αρχίζει ο λιθόστρωτος δρόμος της αγοράς με τις αθάνατες και

OD_LESVOU_2011_1.indd 57

16/06/2011 8:18 ΜΜ

58 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

μυρωδάτες γλυσίνες που τον σκεπάζουν. Τα καφενεία και τα παλιά καταστήματα έχουν μετατραπεί σήμερα σε μαγαζιά που πουλάνε κυρίως τουριστικά είδη. Προχωρώντας ευθεία προς το δημοτικό παρκινγκ, θα βρείτε το καινούργιο δημοτικό καφενείο «η Αγορά», το οποίο μένει ανοιχτό όλο το χρόνο. Εδώ μαζεύονται οι παππούδες του χωριού και παίζουν χαρτιά και τάβλι. Εάν πάλι προχωρήσετε προς το λιμανάκι, κάνοντας δεξιά στο τρίστρατο της αγοράς, θα συναντήσετε ωραιότατα ζαχαροπλαστεία και εστιατόρια με μικρά μπαλκονάκια, κυριολεκτικά κρεμασμένα πάνω από το γκρεμό, όπου θα ευχαριστηθείτε θέα και γεύσεις συγχρόνως. Μικροί δρόμοι σας οδηγούν από την είσοδο του οικισμού στην οργανωμένη παραλία, όπου ο κόσμος συνωστίζεται στη σκιά από τα αλμυρίκια και κάτω από τις ομπρέλες. Η παραλία είναι αρκετά στενή, με ψιλό χαλίκι, και συνήθως δεν έχει κυματισμό, αλλά τα νερά είναι σχεδόν πάντα παγωμένα, όπως άλλωστε σε όλη τη Λέσβο. Μπροστά στη θάλασσα θα βρείτε αρκετά μπαρ και εστιατόρια που είναι από τα πιο τουριστικά του Μολύβου. Η καλύτερη ώρα για να κατηφορίσετε στο γραφικό λιμανάκι είναι λίγο πριν το ηλιοβασίλεμα, την ώρα που λιγοστεύει η ζέστη και ο αέρας μυρίζει χταπόδι στα κάρβουνα. Όλη η γύρω περιοχή είναι γεμάτη ωραιότατα μπαράκια και γραφικές ταβερνούλες, όπου θα περάσετε αλησμόνητα βράδια. Απομεινάρι των καιρών μένει το παλιό καρνάγιο όπου καλαφάτιζαν τις ψαρόβαρκες, στην άκρη της πλακοστρωμένης πλατείας. Πηγαίνοντας από τον Mόλυβο στην Εφταλού, θα δείτε το Δημοτικό Κάμπινγκ του Μόλυβου (τηλ. 22530-71 079, 71 169), το μοναδικό οργανωμένο κάμπινγκ σε ολόκληρο το νησί. Στην Εφταλού υπάρχουν ιαματικά λουτρά, και το κτίριό τους είναι πάνω στη θάλασσα σχεδόν. Από εκεί και μετά ξεκινά η εντυπωσιακή παραλία των Αγίων Αναργύρων, με τα μαύρα βότσαλα, πέντε διαφορετικές ακρογιαλιές ουσιαστικά, ανάμεσα στις απολήξεις των λόφων. Στη βοτσαλοστρωμένη αυλή της εκκλησίας των Αγίων Αναργύρων, κάτω από μια ελιά, βρίσκεται ο τάφος του λογοτέχνη Αργύρη Εφταλιώτη (1849-1923) και της γυναίκας του. Ο χωματόδρομος συνεχίζει από εκεί προς Σκάλα Σκαμνιάς. Ακολουθώντας τον κεντρικό δρόμο προς τη Πέτρα, θα σταματήσετε φυσικά στη στροφή που κάνουν στάση όλοι, ειδικά το ηλιοβασίλεμα, για να θαυμάσετε τον γραφικό οικισμό του Μολύβου που χώνεται μέσα στη θάλασσα,

OD_LESVOU_2011_1.indd 58

16/06/2011 8:18 ΜΜ

59 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

στεφανωμένος από το κάστρο του. Στην άκρη της πράσινης πεδιάδας, αριστερά του Μολύβου, είναι απλωμένη η Πέτρα, με τα παλιά βιομηχανικά κτήρια και τα αρχοντικά σπίτια της να ακολουθούν τη γραμμή της προκυμαίας, ενώ πάνω απ’ όλα ορθώνεται επιβλητικός ο περίφημος βράχος που έδωσε το όνομά του στο χωριό, με την εκκλησιά της Παναγιάς της Γλυκοφιλούσας στην κορυφή του. Από το λιμάνι, στη βόρεια άκρη της παραλίας, ξεκινάει η μεγάλη πλατιά αμμουδιά, οργανωμένη με ντους, καμπίνες και θαλάσσια παιχνίδια. Κατά μήκος της προκυμαίας θα βρείτε στη σειρά εστιατόρια και μπαράκια, όλα με εξαιρετική θέα στη θάλασσα. Ο παραλιακός δρόμος οδηγεί στη σκιερή πλατεία του χωριού. Από εκεί αρχίζει ο δρόμος της αγοράς, γεμάτος με τουριστικά μαγαζιά. Πίσω από την πλατεία βρίσκεται το αρχοντικό της Βαρελτζίδαινας, ένα εντυπωσιακό πέτρινο κτήριο με ξύλινα σαχνισίνια, το οποίο συνδυάζει στοιχεία ανα-

OD_LESVOU_2011_1.indd 59

16/06/2011 8:18 ΜΜ

60 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Πέτρα

Πέτρα

τολίτικης, νεοκλασικής και βυζαντινής αρχιτεκτονικής και θυμίζει τα αρχοντικά της Βόρειας Ελλάδας. Στα ταβάνια και τους τοίχους του υπάρχουν τοιχογραφίες που διηγούνται την ιστορία αγάπης δύο νέων (ανοιχτό καθημερινά, εκτός Δευτέρας). Το άλλο διατηρητέο μνημείο είναι ο ναός του Αγίου Νικολάου, επίσης πίσω από την πλατεία, με εξαιρετικές τοιχογραφίες στο εσωτερικό. Η αυλή του ναού με το θεόρατο πλάτανο είναι μια όαση δροσιάς για τα ζεστά μεσημέρια, ενώ στα γύρω στενά θα δείτε μερικά από τα ωραιότερα πέτρινα αρχοντικά του οικισμού. Οι βραχονησίδες Άγιος Γιώργης, Γλαρονήσι και Μυρμήγκι, απέναντι από την Πέτρα, αποτελούν προστατευόμενη ζώνη άγριων πουλιών και είναι επισκέψιμες. Ο Δήμος της Πέτρας έχει επίσης φροντίσει τους υδρόμυλους στη περιοχή του Λυγώνα όπου μπορείτε να κάνετε μια θαυμάσια βόλτα με τα πόδια, ενώ ένας χωματόδρομος οδηγεί από τον γραφικό Λαφιώνα στο ερειπωμένο μοναστήρι του Αγίου Αλεξάνδρου και από εκεί στο επίσης ερειπωμένο χωριό του Κλαπάδου. Στον προσεγμένο παραδοσιακό οικισμό Πετρί θα ανεβείτε οπωσδήποτε για να θαυμάσετε τη θέα, ιδιαίτερα το ηλιοβασίλεμα, αλλά και για καλό φαγητό.

OD_LESVOU_2011_1.indd 60

16/06/2011 8:18 ΜΜ

61 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Άναξος

Ο παραλιακός δρόμος συνεχίζει προς το Αυλάκι, ενώ λίγο παραπέρα βρίσκεται η Άναξος, με μια από τις ωραιότερες παραλίες του νησιού. Από εκεί μπορείτε να συνεχίσετε προς τα γραφικά χωριά Σκουτάρο-ΦίλιαΣκαλοχώρι-Ανεμότια όπου θα θαυμάσετε τη εξαιρετική παραδοσιακή αρχιτεκτονική των κτιρίων και θα απολαύσετε την πραγματική ζωή των χωριών στα καφενεία. Οι Σκάλες τους (Μικρή Τσιχράντα, Μεγάλη Τσιχράντα, Καλό Λιμάνι) βρίσκονται σε γραφικά κολπάκια με αμμουδιές, ωραίες ταβερνούλες και ενώνονται με τα χωριά με χωματόδρομο σχετικά καλής κατάστασης. Στη συνέχεια ο δρόμος ενώνεται με τον παλιό κεντρικό οδικό άξονα Ερεσού-Καλλονής.

OD_LESVOU_2011_1.indd 61

16/06/2011 8:18 ΜΜ

62 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Eρεσός-Σίγρι

Μ

ία από τις πέντε πόλεις-κράτη της αρχαίας Λέσβου, η Ερεσός πήρε το όνομά της από τον Έρεσο, γιο του μυθικού εποικιστή του νησιού Μακαρέα. Βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά του νησιού και τη χωρίζουν από την πρωτεύουσα 95 χλμ. Η αρχή της χάνεται στα βάθη της Προϊστορίας, ενώ η εύφορη πεδιάδα ανάμεσα στα ηφαιστειογενή βουνά και τους βράχους με τα αλλόκοτα βιβλικά σχήματα είναι γεμάτη από κολόνες και κιονόκρανα από την αρχαιότητα. Η φήμη της ήταν μεγάλη, ενώ ο πλούτος της οφειλόταν στην τεράστια ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυτιλίας. Η Ερεσός είναι η πατρίδα της μεγαλύτερης λυρικής ποιήτριας όλων των εποχών, της Δέκατης Μούσας κατά τον Πλάτωνα, της μοναδικής Σαπφώς – Ψάπφα ή Ψαπφώ, κατά την αιολική διάλεκτο-, η οποία γεννήθηκε στην Ερεσό γύρω στο 617-612 π.Χ. Εδώ γεννήθηκε επίσης ο Θεόφραστος, που έθεσε τις βάσεις της σύγχρονης Βοτανολογίας. Το λιμάνι της αρχαίας πόλης βρισκόταν στο ίδιο σημείο με το σημερινό και η αρχαία ακρόπολη στην κορφή του λόφου της Βίγλας, ενώ αυτό που αντικρίζετε σήμερα είναι ό,τι απέμεινε από το μεσαιωνικό κάστρο που έχτισαν οι Γατελούζοι. Η χριστιανική Ερεσός επιβιώνει μέσα από τα ερείπια δύο παλαιοχριστιανικών βασιλικών. Η βασιλική της Αγίας Αναστασίας (5ος αι.), ή του Αγίου Ανδρέα όπως είναι ευρύτερα γνωστή, θα τη βρείτε στο κέντρο του οικισμού, πίσω από την καινούργια εκκλησία του Αγίου Ανδρέα. Η παλαιοχριστιανική του Αφεντέλλη βρίσκεται μέσα σε ένα χωράφι, στο δυτικό άκρο της πα-

OD_LESVOU_2011_1.indd 62

16/06/2011 8:18 ΜΜ

63 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

ραλίας. Το χωριό της Ερεσού, μεγάλο κεφαλοχώρι με ωραία πετρόχτιστα σπίτια, είναι χωμένο ανάμεσα στα ηφαιστειογενή βράχια και δίπλα του κυλάει ο ποταμός Καράσαρης, με τα ερείπια των παλιών υδρόμυλων στις όχθες του. Το «χωριό», όπως συνηθίζουν να το αποκαλούν, για να διακρίνεται από τη Σκάλα, είναι μια πάρα πολύ καλή διέξοδος για όσους δεν αγαπούν την καλοκαιρινή πολυκοσμία της παραλίας. Μια αλέα από μουριές ενώνει το χωριό με τη Σκάλα. Μπροστά στην αχανή, πανέμορφη παραλία (3 χλμ.) με τη σκούρα άμμο και τη μπλε θάλασσα που μοιάζει απέραντη, ξύλινες προβλήτες φιλοξενούν τις ταβέρνες και τα μπαράκια του οικισμού.

OD_LESVOU_2011_1.indd 63

16/06/2011 8:18 ΜΜ

64 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Σίγρι

Αφήνοντας την Ερεσό και ακολουθώντας τον καινούργιο δρόμο προς Καλλονή θα δείτε τη πινακίδα προς τη Mονή Πυθαρίου. Ο φιδωτός δρόμος συνεχίζει μέσα από ένα σχεδόν βιβλικό τοπίο, προς το γραφικό χωριό του Μεσότοπου. Η σκάλα του Μεσότοπου είναι το Ταβάρι με ωραίες ταβέρνες. Η Άγρα, απ’ όπου θα προμηθευθείτε τυροκομικά προϊόντα, προβάλλει σκαρφαλωμένη στην πλαγιά της καλντέρας του παλιού ηφαιστείου. Επόμενη στάση σας, η γραφική Αποθήκα, με το ασφαλέστερο λιμανάκι της περιοχής, τα λιγοστά σπίτια και τα εξαιρετικά ταβερνάκια. Εδώ, όμως, θα έρθετε και για τον Καλόχτιστο, ή Ροδότοιχο, εξαίρετο δείγμα λεσβίας δομής των αρχαίων χρόνων. Πρόκειται για αναλημματικό τοίχο μήκους πενήντα μέτρων και ύψους περίπου έξι, που συγκρατούσε με τις τεράστιες σκουροκόκκινες πέτρες του το χώμα, δημιουργώντας έτσι ένα πλάτωμα πάνω στο οποίο θα πρέπει να υπήρχε κάποιο σημαντικό μνημείο. Oι πέτρες εφαρμόζουν τέλεια μεταξύ τους με τις κυρτές τους πλευρές, ενώ ούτε ένα χορτάρι δεν φύτρωσε πάνω τους στο πέρασμα των αιώνων. Δεξιά από την Αποθήκα, βρίσκεται η ερημική παραλία Μάκαρα, όπου έχουν ανακαλυφθεί μυκηναϊκοί τάφοι. Τα Παράκοιλα, στον εύφορο κάμπο των Παρακοίλων, είναι ένα όμορφο χωριό από όπου οι λάτρεις των εκτός δρόμου θα σκαρφαλώσουν στην κορφή του Προφήτη Ηλία με τα σπάνια είδη βλάστησης και το κίτρινο ροδόδενδρο που ανθίζει την άνοιξη, τυλίγοντας τον τόπο με τη μεθυστική μυρωδιά του. Ο δρόμος συνεχίζεται στο επίπεδο της θάλασσας και αφού περάσετε το γεφύρι με τις εννιά καμάρες, φτάνετε στη Σκάλα Καλλονής. Από την Ερεσό στο Σίγρι μεσολαβούν 15 χλμ. στενού και γεμάτου στροφές δρόμου και περίεργοι σχηματισμοί βράχων που ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια στο μέσον των γυμνών, ηφαιστειογενών βουνών. Για τη Μονή Υψηλού πάνω στον ηφαιστειακό κώνο του Ορδυμνου, θα δείτε τη πινακίδα αμέσως μόλις αφήσετε τη διασταύρωση στον κεντρικό δρόμο που συνεχίζει για Άντισσα. Λίγο παρακάτω, μεγάλες πινακίδες σας οδηγούν μετά από 4,5 χλμ., στο Γεωπάρκο Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου. Μετά το Γεωπάρκο κατηφορί-

OD_LESVOU_2011_1.indd 64

16/06/2011 8:18 ΜΜ

65 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Το κάστρο του Σιγρίου

ζετε προς τον γραφικό οικισμό του απομονωμένου μέχρι πρόσφατα Σιγρίου. Παρά το βοριά, που δεν σταματά σχεδόν ποτέ, η νότια πλευρά του Σιγρίου με τα λιμανάκια και τις ξύλινες προβλήτες για τις ψαρόβαρκες παραμένει γαλήνια, Ένας ωραίος κολπάκος με ψιλή άμμο και αλμυρίκια προσφέρεται για μπάνιο, όμως οι λάτρεις της θάλασσας θα προτιμήσουν τη μεγάλη παραλία της Φανερωμένης, περίπου 3 χλμ. βόρεια από το χωριό. Στο ψαροχώρι του Σιγρίου επιβάλλεται να επισκεφθείτε το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Πάρκου Λέσβου και το οθωμανικό κάστρο. Από το Σίγρι στην Ερεσό, οδηγεί ένας βατός χωματόδρομος 12 χιλιομέτρων, που περνάει μέσα από το γυμνό τοπίο. Επιστρέφοντας στον κεντρικό δρόμο από την Ερεσό και στη διασταύρω-

OD_LESVOU_2011_1.indd 65

17/06/2011 2:09 ΜΜ

66 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Φανερωμένη

ση, συνεχίζετε προς Άντισσα. Στην ωραία πλατεία, κάτω από τη δροσιά των πλατάνων, θα βρείτε ουζερί και καφενεία για μια σύντομη στάση. Βγαίνοντας από την Άντισσα, συναντάτε τη δστ. αριστερά προς Γαβαθά. H αβαθής και ζεστή θάλασσα στο μικρό ψαροχώρι υπήρξε αγαπημένη παραλία των Λέσβιων, ενώ οι ταβέρνες του μπροστά στο κύμα φημίζονται για το φρέσκο ψάρι τους. Από εκεί, εάν ακολουθήσετε τον παραλιακό χωματόδρομο, φτάνετε στην μήκους τριών χιλιομέτρων ερημική παραλία του Κάμπου, ένα τοπίο εξαιρετικής ομορφιάς, με απαλούς αμμόλοφους, τζιτζιφιές και αλμυρίκια στο βάθος. Η παραλιακή αρχαία Άντισσα που θα βρείτε στη συνέχεια, ακολούθησε κοινή ιστορική πορεία με τη σύμμαχό της Μυτιλήνη, μέχρι το 167 π.Χ., όταν κατελήφθη από τους Ρωμαίους. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα το κάστρο πάνω στη χερσόνησο, το σημερινό Οβριόκαστρο, που θα δείτε εγκαταλειμμένο, οχυρώθηκε ξανά και ενισχύθηκε στη συνέχεια από τους Γατελούζους. Ο χωματόδρομος συνεχίζει από εκεί για το Καλό Λιμάνι (Σκάλα Σκαλοχωρίου). Εάν δεν ακολουθήσετε τη παραθαλάσσια διαδρομή, συνεχίζετε στον κεντρικό προς Καλλονή. Μετά το γεφυράκι του ποταμού Βούλγαρη, συναντάτε αριστερά τη δστ. προς Μονή Περιβολής και κατηφορίζετε προς μια καταπράσινη, γαλήνια και δροσερή όαση. Μετά τη Μονή Περιβολής, φτάνετε μέσα από το ηφαιστειογενές τοπίο στη Βατούσα. Το κεφαλοχώρι της Βατούσας, από τα πιο εντυπωσιακά χωριά της Λέσβου, με τα όμορφα πέτρινα σπίτια του και τα ζωηρόχρωμα πορτοπαράθυρα, απλώνεται κλιμακωτά στην πλαγιά του βουνού, ουσιαστικά μέσα στην ηφαιστειακή καλντέρα. Ανεβαίνοντας στην πλατεία με τα πλατάνια, συναντάτε την πολύ εντυπωσιακή μαρμάρινη βρύση με τους πολλούς κρουνούς και τα ιωνικά κιονόκρανα, ενώ παραπάνω βρίσκεται το Αρχοντικό Γώγου χτισμένο το 1890, το οποίο σήμερα στεγάζει το Πολιτιστικό Κέντρο Bατούσας και το Λαογραφικό Μουσείο (τηλ. 2253051 110). Πίσω από τη Βατούσα βρίσκονται τα κτηνοτροφικά χωριά Χίδηρα –πατρίδα του ζωγράφου Γιώργου Ιακωβίδη, όπου βρίσκεται το ψηφιακό μουσείο με έργα του ζωγράφου και το οινοποιείο στο οποίο παρασκευάζεται ο

OD_LESVOU_2011_1.indd 66

17/06/2011 2:09 ΜΜ

67 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

Ροδόδενδρο

OD_LESVOU_2011_1.indd 67

2011

εξαιρετικός Μεθυμναίος οίνος-, και Φτερούντα – πατρίδα του μεγάλου συλλέκτη έργων τέχνης Ευριπίδη Κουτλίδη. Από εκεί, ένα πυκνό δίκτυο χωματόδρομων οδηγεί μέσα από τα πεύκα και τα κίτρινα ροδόδενδρα στα Παράκοιλα, την Άγρα και την Ανεμότια. Ο κεντρικός δρόμος συναντά στη συνέχεια το γραφικό Σκαλοχώρι, την Ανεμότια με το ωραίο κρασί και τη Φίλια με τα ιδιαίτερα σπίτια, όλα χωριά που αξίζει να επισκεφθείτε και να περάσετε μερικές ώρες.

17/06/2011 2:09 ΜΜ

68 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Αρχαιολογικοί χώροι Κάστρο Μυτιλήνης Το φρούριο είναι στρατηγικά χτισμένο ανάμεσα στα δύο λιμάνια της πόλης και θεωρείται από τα μεγαλύτερα της Μεσογείου. Ο συγκεκριμένος χώρος κατοικούνταν από αρχαιοτάτων χρόνων κι εκεί ήταν η ακρόπολη. Η πρώτη Βυζαντινή φάση του υπολογίζεται στα χρόνια του Ιουστινιανού (6ος μΧ. αιώνας), ενώ η σημερινή του μορφή είναι έργο των Γατελούζων (1355-1462), κυρίως του πρώτου άρχοντα Φραγκίσκου, και των Οθωμανών, οι οποίοι το 1677 έχτισαν το κατώτερο βόρειο τμήμα της οχύρωσης, χρησιμοποιώντας οικοδομικό υλικό από παλαιότερα κτίσματα, ειδικά από το αρχαίο Θέατρο. Μετά την απελευθέρωση της Λέσβου το 1912, χρησιμοποιήθηκε σαν στρατώνας, ενώ με τον ερχομό των προσφύγων το 1922, το οικοδομικό υλικό του φρουρίου χρησιμοποιήθηκε για το χτίσιμο των σπιτιών τους, εντός και εκτός του αρχαιολογικού, κάποια από τα οποία θα δείτε ακόμα. Σήμερα έχει αναστηλωθεί και συντηρηθεί από την εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Θα δείτε τις πινακίδες μετά το αρχαιολογικό μουσείο, ανεβαίνοντας την 8ης Νοεμβρίου. τηλ.: 22510-27 970 Ώρες λειτουργίας: ανοιχτό καθημερινά εκτός Δευτέρας 8:00-14:30 Μεσαιωνικό κάστρο Μολύβου Είναι χτισμένο με ντόπιο γκρίζο και κοκκινωπό τραχείτη, στη θέση που υπήρχε η ακρόπολη της αρχαίας Μήθυμνας και εν συνεχεία το βυζαντινό φρούριο. Θεωρείται από τα καλύτερα διατηρημένα κάστρα της Μεσογείου. Διαθέτει συνολικά επτά προμαχώνες, τέσσερις τετράπλευρους και τρεις ημικυκλι-

OD_LESVOU_2011_1.indd 68

17/06/2011 2:09 ΜΜ

69 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Αρχαίο Θέατρο

κούς και η τελική του μορφή δόθηκε από τους Γατελούζους και τους Τούρκους. Χρησίμευε για τον έλεγχο του βόρειου περάσματος προς τον Αδραμυτινό κόλπο. Από τη κορυφή του ανηφορικού οικισμού έχετε εξαιρετική θέα στον διατηρητέο οικισμό με το γραφικό λιμανάκι και την πεδιάδα. Τηλ.22530 71803 Ώρες λειτουργίας: Τρίτη-Κυριακή 08.00-20.00, Δευτέρα 13.30-20.00 Στο ψαροχώρι του Σιγρίου βρίσκεται το μικρό οθωμανικό κάστρο, φτιαγμένο από κόκκινους και λευκούς λίθους και τείχη, χτισμένα κυρίως με το ηφαιστειογενές πέτρωμα της περιοχής, πάνω στα ερείπια του φρουρίου των Γατελούζων. Είναι του 1757 και χρησίμευε στη προστασία της περιοχής από τους πειρατές. Η κεντρική καστρόπορτα αποτελεί εξαιρετικό δείγμα αραβικής τεχνικής. Το αρχαίο θέατρο της Μυτιλήνης θεωρείται ότι χτίστηκε στην Πρώιμη Ελληνιστική εποχή και σώζεται η τελευταία οικοδομική του φάση, η Υστερορωμαϊκή. Υπολογίζεται ότι χωρούσε 10.000 θεατές και η κυκλική του ορχήστρα είχε διάμετρο 24,20 μ. Το 55 π.Χ. ο Πομπήιος κατασκεύασε στη Ρώμη ένα θέατρο, το οποίο αποτέλεσε πρότυπο για την μετέπειτα αρχιτεκτονική των ρωμαϊκών θεάτρων, αντιγράφοντας πιστά το θέατρο που είδε όταν επισκέφτηκε τη Μυτιλήνη. Η ακουστική του θεωρείται εφάμιλλη του θεάτρου της Επιδαύρου. Σήμερα, όλες οι μαρμάρινες θέσεις και οι επιγραφές έχουν αποτελέσει οικοδομικό υλικό για το κάστρο, τα γειτονικά σπίτια, για τις εκκλησίες και τους δρόμους της σύγχρονης πόλης. Πληροφορίες στο αρχαιολογικό μουσείο τηλ. 22510 40223. Ώρες λειτουργίας: Τρίτη-Κυριακή 08.30-15.00, Δευτέρα κλειστά. Λίγο έξω από τη Μυτιλήνη, στη Μόρια, βρίσκεται το Pωμαϊκό Yδραγωγείο, με δεκαεπτά τόξα, ύψος 27 μ. και μήκος 170 μ., που διέτρεχε την κοιλάδα οδηγώντας το νερό από τις πηγές του Oλύμπου στην πόλη της Mυτιλήνης. Θεωρείται έργο του αυτοκράτορα Aδριανού ( 2ος μ.Χ. αι.) και είναι άψογα διατηρημένο. Τμήμα του υπάρχει επίσης μέσα στο πευκοδάσος κοντά στους Λάμπου Μύλους, κοντά σε δασικό δρόμο. Πληροφορίες στο αρχαιολογικό μουσείο τηλ.22510 40223

OD_LESVOU_2011_1.indd 69

17/06/2011 2:09 ΜΜ

70 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Το ιερό των Μέσσων

Το ιερό των Μέσσων Το ιερό των Μέσσων υπήρξε κέντρο παλλεσβιακής λατρείας και επαφής των πέντε πόλεων του νησιού από τον 4ο αι. π.Χ., ενώ στις αρχές του 2ου π.Χ. αιώνα έγινε έδρα του Kοινού των Λεσβίων, ενός ακμαίου ομοσπονδιακού κράτους που αποτελείτο από τις 5 πόλεις-κράτη της Λέσβου. Ο ναός ήταν οκτάστυλος μεγάλων διαστάσεων, με υψηλούς κίονες από άσπρο λιπαρίτη, που στεφάνωναν ιωνικά κιονόκρανα, ψευδοπερίπτερος, του δευτέρου μισού του 4ου π.Χ. αιώνα. Εκεί λατρευόταν η Λεσβιακή Τριάδα, δηλαδή ο Ζευς Aντίαος (Iκέσιος), η Aιολήια θέου πάντων γενέθλα (η Mεγάλη Mητέρα των αιολικών γενών που ταυτίστηκε με την Ήρα, θεά του γάμου και προστάτιδα των γυναικών) και ο Zόνυσος ωμήστας (ο Διόνυσος). Στα μυκηναϊκά και αρχαϊκά χρόνια, η λατρεία πρέπει να ήταν υπαίθρια, περιοριζόμενη σε βωμούς. Εδώ διοργανώνονταν τα “καλλιστεία”, αγώνες όπου οι κοπέλες που μαθήτευαν στις σχολές της Σαπφώς, της Γοργώς, της Ανδρομέδας και άλλων ποιητριών, διαγωνίζονταν στο τρέξιμο, στο χορό, αλλά και στη ποίηση και τη μουσική. Πάνω στα ερείπια του σηκού του αρχαίου ναού χτίστηκε στα πρώτα χριστιανικά χρόνια μια κοιμητηριακή βασιλική, και κατόπιν ένας βυζαντινός ναός. Ο χώρος του ιερού έχει πρόσφατα διαμορφωθεί, ενώ αριστερά της εισόδου έχει χτιστεί ένα ημιυπαίθριο μουσείο το οποίο φιλοξενεί αρχιτεκτονικά μέλη του ναού. Βρίσκεται στον κόλπο της Καλλονής, λίγο μέσα από τον κεντρικό οδικό άξονα. Πληροφορίες στο αρχαιολογικό μουσείο τηλ.22510 40223 Ώρες λειτουργίας: Τρίτη-Κυριακή 08.30-15.00, Δευτέρα κλειστά Ο ναός της Κλοπεδής, έξω από την Αγ. Παρασκευή, θεωρείται ότι είναι ο περίφημος ναός του Nαπαίου Απόλλωνα, που ανήκε στην επικράτεια της αρχαίας Mηθυμναίας. Ο πρώτος ναός πρέπει να χτίστηκε τον 8ο π.Χ. αιώνα, αλλά την τελική του μορφή την πήρε στα μισά περίπου του 6ου π.Χ. αιώνα. Είναι τυπικών αρχαϊκών διαστάσεων (37,50 x 16,25), περίπτερος, με 46 αιολικά κιονόκρανα τα οποία στηρίζονταν σε κίονες χωρίς ραβδώσεις από γκρίζο τραχείτη, δίνοντας στον προσκυνητή της αρχαιότητας την εντύπωση κορμών δέντρων. Απ’ αυτόν προέρχονται τα αιολικά κιονόκρανα, σύμβολο του νησιού, που θα βρείτε στο παλιό αρχαιολογικό μουσείο Μυτιλήνης και την αρχαιολογική συλλογή Νάπης.

OD_LESVOU_2011_1.indd 70

17/06/2011 2:09 ΜΜ

71 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Το ρωμαϊκό υδραγωγείο στη Μόρια

Κοντά στον ναό, σε χωματόδρομο που οδηγεί στο Υψηλομέτωπο, βρίσκεται το εξαιρετικό πέτρινο, ψηλοκρεμαστό γεφύρι της Κρεμαστής, έργο των Γατελούζων (1355-1462).Έχει ύψος 8,50 μ., με λεπτή καμάρα φτιαγμένη από μια σειρά ορθογώνιων λίθων τοποθετημένων κατά μήκος, και είναι χτισμένο με μέλη από το ναό της Kλοπεδής και της γειτονικής παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Λίγο πριν το Υψηλομέτωπο και σε αρκετά δύσβατο χωματόδρομο θα βρείτε την παλαιοχριστιανική Βασιλική του Αγ. Δημητρίου χτισμένη το δεύτερο μισό του 6ου αι. μ.Χ., στην οποία απομένουν μόνο οι κολώνες ενώ το υπέροχο ψηφιδωτό δάπεδο που απεικόνισε ο Ορλάνδος κατά τις ανασκαφές του 1928 έχει καταστραφεί.

6 χλμ. περίπου έξω από την Αγ. Παρασκευή, ένας άλλος χωματόδρομος σας φέρνει στην παλαιοχριστιανική του Χαλινάδου με τις κοκκινωπές κολώνες του ναού όρθιες ακόμα, πιθανότατα του 6ου αιώνα, μέσα σ’ ένα περιφραγμένο κτήμα, κάτω από τα πεύκα, ένα πολύ ωραίο σημείο για μια μικρή εκδρομή. Αγ.Παρασκευή Πληροφορίες στο αρχαιολογικό μουσείο τηλ.22510 40223 Βασιλική του Αγίου Ανδρέα, Ερεσός. Λίγα έχουν απομείνει από τη διώροφη βασιλική συριακού τύπου του 5ου αιώνα, διαστάσεων 32,20 X 12,50 μ., με τρία κλίτη που χωρίζονταν από υψηλούς κίονες χωρίς ραβδώσεις με ιωνικά κιονόκρανα, αλλά το εξαιρετικό ψηφιδωτό στο δάπεδο, με υπέροχα ζευγάρια αντικριστών παγωνιών και λαμπερά χρώματα, παρά την ταλαιπωρία των χρόνων που πέρασαν από πάνω του, θα σας εντυπωσιάσει. Η μεγάλη βασιλική, χτίστηκε στη θέση αρχαίου ναού, πιθανότατα του Διονύσου ή του Απόλλωνα. Ερεσός Πληροφορίες στην εφορεία Βυζαντινών αρχαιοτήτων τηλ. 22510 40135-6 Η προϊστορική Θερμή Το 1935 η Αγγλίδα αρχαιολόγος W. Lamb, έφερε στο φως τον προϊστορικό οικισμό που άνθησε στα χρόνια της Πρώιμης Χαλκοκρατίας, τεράστια σημασίας γιατί έτσι αποδείχτηκε πως ο λεγόμενος «Τρωικός Πολιτισμός» δεν είχε μόνο τοπική εμβέλεια αλλά είχε εξαπλωθεί σε ολόκληρο το Βόρειο Αιγαίο. Αποκαλύφθηκαν τα στρώματα πέντε πόλεων που είχαν κτιστεί η μία πάνω στην άλλη και που η ζωή τους διήρκεσε από τις αρχές μέχρι τα μέσα της 3ης χιλιετίας, ενώ μια έκτη εμφανίστηκε πάνω στα ερείπια των προηγουμένων, στα μέσα της 2ης χιλιετίας. Θερμή Πληροφορίες στο αρχαιολογικό μουσείο τηλ.22510 40223

OD_LESVOU_2011_1.indd 71

17/06/2011 2:09 ΜΜ

72 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Μουσεία Το Μουσείο Θεοφίλου και το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης Teriade, βρίσκονται στη Βαρειά, προάστιο της Μυτιλήνης, μέσα σε έναν μικρό, πλέον, ελαιώνα, μπροστά στο σπίτι του Στρατή Ελευθεριάδη Teriade. Χτίστηκαν από τον γνωστό Λέσβιο αρχιτέκτονα Γιώργο Γιανουλέλλη κατά παραγγελία του μεγάλου τεχνοκριτικού. Στο μακρόστενο μουσείο Θεοφίλου (1965), φιλοξενούνται 86 έργα της τελευταίας περιόδου του λαϊκού ζωγράφου (19271934), όταν τον είχε πάρει υπό την προστασία του ο Teriade. Στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης Teriade θα δείτε μερικά από τα ωραιότερα έργα του Θεόφιλου, λάδια του Τσαρούχη, του Κανέλλη, του Καλλιγιάννη και άλλων σύγχρονων γνωστών ελλήνων καλλιτεχνών από τη συλλογή του Teriade, ενώ στους υπόλοιπους χώρους ο Andre Beaudin, ο Pierre Bonnard, ο Marc Chagall, o Alberto Giacometti, o Henri Matisse, o Joan Miro, o Pablo Picasso, o Le Corbusier, o Brack και μερικά ακόμα από τα μεγαλύτερα ονόματα της σύγχρονης ζωγραφικής ξεδιπλώνουν την τέχνη τους μέσα από τις σελίδες των περιοδικών Verve. Τα Μεγάλα Βιβλία εκτίθενται στον πρώτο όροφο και ανάμεσά τους ξεχωρίζουν το καταπληκτικό «Δάφνις και Χλόη», «οι μύθοι του La Fontaine», το «Τσίρκο» και τα επιχρωματισμένα Μεγάλα Βιβλία «Βίβλος 1» και «Βίβλος 2» του Chagall, τα εξαιρετικά σχέδια του ερωτευμένου Picasso, «το Παρίσι» με τα υπέροχα σχέδια του Giacometti και πολλά άλλα που αξίζει να δείτε.

Mουσείο Θεοφίλου, τηλ. 22510 41644. Ώρες λειτουργίας: Τρίτη-Κυριακή 10.0016.00 Μουσείο Teriade, τηλ. 22510 23372. Ώρες λειτουργίας: Τρίτη-Κυριακή 09.0017.00 (Οκτώβρη-Μάρτη) 09.00-14.00 και 17.00-20.00 (Απρίλη-Σεπτέμβρη) Τα μουσεία είναι κλειστά τη Δευτέρα και σας συνιστούμε να ενημερωθείτε πριν την επίσκεψή σας To Παλιό Αρχαιολογικό Μουσείο της Μυτιλήνης στεγάζεται στο αρχοντικό της οικογένειας Βουρνάζου, που χτίστηκε το 1912 από τον Σμυρνιό αρχιτέκτονα Βαφειάδη σε εκλεκτικιστικό ρυθμό. Εκτίθενται ειδώλια, κεραμικά και κοσμήματα από την Προϊστορική έως τη Ρωμαϊκή εποχή, επιτύμβιες στήλες, βωμοί, γλυπτά, αγάλματα και αρχιτεκτονικά μέλη. Ανάμεσα στα εκθέματα εντυπωσιάζει ο κολοσσιαίος καθιστός λέων των Ρωμαϊκών χρόνων και τα καταπληκτικά κιονόκρανα από τον ναό της Κλοπεδής. Το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο στο Κιόσκι, 300 μόλις μέτρα από το παλιό, τηρεί όλες τις προδιαγραφές των σύγχρονων μουσείων και περιλαμβάνει εκθέματα από την Ελληνιστική και τη Ρωμαϊκή Λέσβο, ενώ παράλληλα φιλοξενούνται περιοδικές εκθέσεις. Εδώ ο επισκέπτης αποκτά μια εικόνα της καθημερινής ζωής στη Λέσβο από τον 2° π.Χ. αιώνα μέχρι τον 3° μ.Χ. αιώνα, με την παρουσίαση της αρχαίας κατοικίας, των χρηστικών αντικειμένων, γλυπτών, τοιχογραφιών καθώς και ψηφιδωτών, όπως αυτά από την «οικία του Μενάνδρου». Παλιό κτίριο Αργ. Εφταλιώτη 7, Μυτιλήνη (πάνω από το εμπορικό λιμάνι) Τηλ. 22510 28032 Νέο κτίριο 8ης Νοεμβρίου, Κιόσκι, Μυτιλήνη Τηλ. 22510 40223

OD_LESVOU_2011_1.indd 72

17/06/2011 2:09 ΜΜ

73 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

OD_LESVOU_2011_1.indd 73

2011

17/06/2011 2:09 ΜΜ

74 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Ώρες λειτουργίας: Τρίτη-Κυριακή 8.30-15.00. Κλειστά τη Δευτέρα Η Δημοτική Πινακοθήκη Μυτιλήνης στεγάζεται στο αρχοντικό του τελευταίου Τούρκου διοικητή της Λέσβου, Χαλίμ Μπέη. Εδώ φιλοξενείται η αξιόλογη Συλλογή Πετρή με 101 έργα γνωστών Ελλήνων ζωγράφων, που δώρισε ο Γιώργος Πετρής Σίμος στην πόλη. Θα δείτε ενδιαφέροντα έργα του Θεόφιλου, του Γιάννη Τσαρούχη, του Χρόνη Μπότσογλου, του Χρήστου Καρρά, του Γουναρόπουλου, των Λέσβιων Ορέστη Κανέλλη και Αντώνη Πρωτοπάτση, της Βάσως Κατράκη, του Μυταρά, του Φασιανού, του Σικελιώτη και πολλών άλλων. Θα δείτε επίσης παλιούς χάρτες του νησιού. Τηλ. 22510 48002 Ώρες λειτουργίας: Τρίτη-Κυριακή 10.00-16.00. Δευτέρα κλειστά Στην αυλή του Αγίου Θεράποντα, βρίσκεται το Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Μουσείο Μυτιλήνης. Στο μουσείο εκτίθενται φορητές εικόνες, χρυσοκέντητα άμφια, εκκλησιαστικά σκεύη, βιβλία από τον 13ο αιώνα. Τηλ. 22510-28916. Ώρες Λειτουργίας: Δευτέρα –Σάββατο 9:00-13:00. Κυριακή κλειστά To Λαογραφικό Μουσείο της Μυτιλήνης στεγάζεται στο κτίριο του παλιού λιμεναρχείου, στην πλατεία Σαπφούς, στην προκυμαία Μυτιλήνης. Η συλλογή του περιλαμβάνει όπλα, λεσβιακές φορεσιές, κεντήματα, κεραμικά, ξυλόγλυπτες κασέλες, όλα από προσφορές των κατοίκων. Τηλ. 22510 44742 Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά 8:00-15:00. Σαββατοκύριακο κλειστά Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Πάρκου Λέσβου που βρίσκεται στο Σίγρι, ιδρύθηκε το 1994, με σκοπό όχι μόνο τη φύλαξη των απολιθωμάτων, αλλά και τη συντήρηση, τη μελέτη, την έρευνα και την ανάδειξη του Δάσους, το οποίο έχει ανακηρυχθεί διατηρητέο μνημείο της φύσης, με ιδιαίτερη περιβαλλοντική, γεωλογική και παλαιοντολογική αξία. Από το 2004 εντάχθηκε στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων της Unesco. Μπαίνοντας στο εξαιρετικό αρχιτεκτονικά κτίριο που στεγάζει το Μουσείο, η πρώτη αίθουσα «Απολιθωμένο Δάσος» παρουσιάζει την εξέλιξη των φυτών στη γη, από τους πρώτους μονοκύτταρους οργανισμούς που εμφανίστηκαν στον πλανήτη πριν από 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια μέχρι την εμφάνιση των ανεπτυγμένων φυτών και τη δημιουργία του απολιθωμένου δάσους. Στη δεύτερη αίθουσα «Η εξέλιξη του Αιγαίου» παρουσιάζονται τα γεωλογικά φαινόμενα και διεργασίες που συνδέονται με τη δημιουργία του απολιθωμένου δάσους καθώς και τη γεωλογική ιστορία της λεκάνης του Αιγαίου τα τελευταία 20 εκατομμύρια χρόνια. Παρουσιάζεται επίσης η κίνηση των λιθοσφαιρικών πλακών της ευρύτερης περιοχής και άλλες εντυπωσιακές αναπαραστάσεις της γεωλογικής εξέλιξης του Αιγαίου. Στην είσοδο του μουσείου, γύρω από τα σκαλοπάτια θα δείτε δείγματα της ελληνικής χλωρίδας με έμφαση στα αρωματικά φυτά και κορμούς απολιθωμένων δέντρων. Προς τα δεξιά, ένα μονοπάτι με σύγχρονα δείγματα των φυτών που βρέθηκαν στην περιοχή του Απολιθωμένου Δάσους, σας οδηγεί στο Γεωπάρκο Σιγρίου. Πρόκειται για έναν χώρο 20 στρεμμάτων δίπλα στο μουσείο, στο οποίο σε μία κυκλική διαδρομή 343 μ. θα θαυμάσετε απολιθωμένα κωνοφόρα δέντρα με άθικτο το ριζικό τους σύστημα (16 όρθι-

OD_LESVOU_2011_1.indd 74

17/06/2011 2:09 ΜΜ

OD_LESVOU_2011_1.indd 75

17/06/2011 2:09 ΜΜ

76 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

οι κορμοί). Τηλ. 22530 54434 Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα-Κυριακή 9.00-18:00 το καλοκαίρι (από 1/ 6 έως 30/9) και το χειμώνα, Τρίτη-Κυριακή 9.00-17.00 (από 1/10 έως 31/5). Δευτέρα κλειστό www.lesvosmuseum.gr Στo Γεωπάρκο Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου σας οδηγεί ένας παρακαμπτήριος δρόμος που θα συναντήσετε πηγαίνοντας για το Σίγρι. Το πάρκο καταλαμβάνει μια ολόκληρη βουνοπλαγιά έκτασης 286 στρεμμάτων, στη θέση Mπαλή Aλώνια. Περπατώντας στα μονοπάτια, τα οποία δεν έχουν διαμορφωθεί με μηχανικά μέσα, μπορείτε να θαυμάσετε τις μοναδικές εμφανίσεις Πρωτοπευκίδων, που σχηματίζουν μικρές συστάδες, τον μεγαλύτερο κατακείμενο κορμό μήκους 22 μ., πολλούς ιστάμενους κορμούς προγονικών μορφών Σεκόϊας, καθώς και τον μεγαλύτερο στην Ευρώπη ιστάμενο κορμό ύψους 7,02 μ. και περίμετρο 8,58 μ. Το απολιθωμένο δάσος δημιουργήθηκε από την ηφαιστειακή δραστηριότητα στο χώρο του βορείου Αιγαίου, πριν από 20 εκατομμύρια χρόνια. Τεράστιες ποσότητες λάβας και στάχτης κάλυψαν τη κεντρική και δυτική Λέσβο, απολιθώνοντας κάθε μορφή ζωής που υπήρχε στην περιοχή. Ένα μέρος των απολιθωμένων κορμών βρίκεται υποθαλάσσια, ιδιαίτερα κοντά στο νησάκι Νησιώπη, απέναντι από το Σίγρι, το οποίο είναι επισκέψιμο τους θερινούς μήνες. τηλ. 22530 54434 Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα-Κυριακή 8.30-19:00 το καλοκαίρι και το χειμώνα Δευτέρα-Κυριακή 8.30-16.30 www.petrifiedforest.gr www.petrifiedforest.gr Ψηφιακό Μουσείο «Γιώργος Ιακωβίδης» Στην πατρίδα του ζωγράφου, τα Χίδηρα λειτουργεί το πολύ ενδιαφέρον, υψηλής τεχνολογίας και αισθητικής, διαδραστικό μουσείο, όπου έρχεστε σε επαφή με το έργο του καλλιτέχνη μέσω της τεχνολογίας. Χίδηρα, τηλ. 22530 51128 Ώρες λειτουργίας: 09.00-17.00, κάθε μέρα εκτός Δευτέρας.

09.00-17.00, Ιούλιο-Αύγουστο www.jakobides-digital-museum.gr Μουσείο Βιομηχνικής Ελαιουργίας Λέσβου στην Αγ. Παρασκευή Πρόκειται για ένα παλιό ελαιοτριβείο το οποίο έχει συντηρηθεί εξαιρετικά και μετατραπεί σε έναν σύγχρονο χώρο, όπου με τη βοήθεια της τεχνολογίας ο επισκέπτης μπορεί να μάθει τα πάντα γύρω από την κατεργασία και το εμπόριο της ελιάς, καθώς και τη κοινωνική δομή του νησιού, που οφείλει μεγάλος μέρος του πολιτισμού και του πλούτου του στα 11.000.000 ελαιόδενδρα. Αγ. Παρασκευή, τηλ. 22530 32300 Ώρες λειτουργίας: καθημερινά εκτός Τρίτης 10π.μ.- 6μ.μ. (1/3-15/10) καθημερινά εκτός Τρίτης 10π.μ.-5μ.μ. (16/10-28/2) Mουσείο Oύζου της ποτοποιίας Bαρβαγιάννη στο Πλωμάρι Εκτίθεται το πρώτο καζάνι της οικογένειας (1860), καθώς και τα εργαλεία που χρησίμευαν στην εμφιάλωση και την επικόλληση της ετικέτας στα μπουκάλια του ούζου, μαζί με δείγματα των φυτών που προστίθενται κατά τη διαδικασία της απόσταξης.

OD_LESVOU_2011_1.indd 76

17/06/2011 2:09 ΜΜ

77 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Πλωμάρι, τηλ. 22520 32 741 Ώρες λειτουργίας: 9.00-16.00 Δευτέρα-Παρασκευή (1/4- 15/10) 10.00-14.00 Δευτέρα-Παρασκευή (16/10-31/3) Σαββατοκύριακα και γιορτές κατόπιν συνεννοήσεως Μουσείο Σαπωνοποιίας Πλωμαρίου Το παλιό σαπωνοποιείο του Ιωάννη Πούλια (1880) χρησίμευσε στη συνέχεια ως αποθήκη αποξήρανσης καπνού και τώρα λειτουργεί σαν Πολύκεντρο του πρώην Δήμου Πλωμαρίου. Θα δείτε σχέδια, φωτογραφίες και περιγραφή των σκαφών που αποτελούσαν το στόλο του Πλωμαρίου στα μέσα του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, φωτογραφίες και κείμενα που εξηγούν τον παραδοσιακό τρόπο παρασκευής του σαπουνιού και αντικείμενα από την προσωπική ζωή του Πούλια, του Παπουτσάνη και άλλων σαπωνοποιών της περιοχής. Πλωμάρι, τηλ.22523 50101 Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα-Παρασκευή 8.00-14.00, κατόπιν συνεννοήσεως Σαββατοκύριακο κλειστά Αρχαιολογική συλλογή της Νάπης Στεγάζεται στο υπόγειο του δημοτικού σχολείου Νάπης. Μέσα στον προσεγμένο χώρο βρίσκονται τα αιολικά κιονόκρανα από το ναό της Κλοπεδής, το σύμβολο του νησιού, τα οποία βρέθηκαν στον Tαξιάρχη της Tρουλωτής, καθώς και πολλά άλλα σημαντικά ευρήματα από την περιοχή, τα οποία θα σας βοηθήσουν να συνδέσετε το παρόν με την ιστορία του τόπου. Νάπη Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά εκτός Δευτέρας, 9:00-16:00 Ελαιοτριβείο Μουσείο Βρανά Στον Παππάδο της Γέρας, ανακαινίστηκε από την εταιρεία “Αρχιπέλαγος” το παλιό ελαιοτριβείο της οικογένειας Βρανά, χτισμένο το 1887 από τον παππού του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη, Νικόλαο. Συντηρήθηκε πλήρως ο μηχανικός του εξοπλισμός, ενώ στους χώρους του εκτίθεται σπάνιο αρχειακό υλικό, πίνακες ζωγραφικής και παλιά αντικείμενα από την εποχή της λειτουργίας του εργοστασίου. Παππάδος Γέρας, τηλ.22510 82007 Ώρες λειτουργίας: 9.00-16.00 το χειμώνα και 9.00-17.00 το καλοκαίρι Η συλλογή Φυσικής Ιστορίας στεγάζεται στο εξαιρετικό κτήριο του πρώην παρθεναγωγείου (1909) και στεγάζει παλαιοντολογικά απολιθώματα ηλικίας 2-2,5 εκατομμυρίων ετών Τα σπουδαιότερα ανάμεσά τους είναι δύο είδη προβοσκιδωτών, άλογα με πολύ ψηλά πόδια, ρινόκεροι, ενώ το εντυπωσιακότερο όλων είναι τα απολιθωμένα οστά μιας γιγάντιας χελώνας μήκους 2,5 μ.! Βρίσα τηλ.: 22520 61711 Ώρες λειτουργίας: καθημερινά 9.30-15.30, Δευτέρα-Τρίτη κλειστά (ΟκτώβριοςΑπρίλιος) καθημερινά 9.30-15.30 (Μάιος-Ιούνιος) καθημερινά 9.30-15.30 και 16.00-20.00 (Ιούνιος-Σεπτέμβριος)

OD_LESVOU_2011_1.indd 77

17/06/2011 2:09 ΜΜ

78 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Ναοί και μοναστήρια Ο προστάτης Ταξιάρχης Ο Ταξιάρχης στον Μανταμάδο, είναι το μεγάλο προσκύνημα της Λέσβου. Η λατρεία του Ταξιάρχη ξεκινάει από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια (8ος-9ος αι.), αντικαθιστώντας πιθανώς στη συνείδηση των χωρικών τη λατρεία του Απόλλωνα, που ήταν ευρύτατα διαδεδομένη στην περιοχή. Αρχικά λατρευότανε μέσα στη σπηλιά ενός βράχου, στη συνέχεια σ’ ένα πουρνάρι, μέχρι που λέγεται ότι ο ίδιος ο Άγιος μετέφερε τα εργαλεία των μαστόρων στο σημείο που ήθελε να χτιστεί ο ναός του. Ο θρύλος λέει πως οι τρομεροί Aγαρηνοί πειρατές επιτέθηκαν τα σκοτεινά εκείνα χρόνια στο μοναστήρι και κατάσφαξαν τους 39 από τους 40 μοναχούς. Ο ένας που σώθηκε έφτιαξε την εικόνα του Tαξιάρχη από κερί και από το χώμα που ποτίστηκε με το αίμα των άτυχων συντρόφων του. Στην εκκλησία βλέπετε μόνο το ανάγλυφο κεφάλι, μέσα σε ξύλινο κιβώτιο, διακοσμημένο με σεντέφι, και όχι ολόκληρο το σώμα που είχε φτιάξει ο μοναχός. Με τα χρόνια, τα κεριά και τα λιβάνια μαύρισαν τελείως το πρόσωπο και η αντίθεση καθώς προβάλλει πίσω από τα ασήμια είναι όντως τρομακτική. Το μοναστήρι πρέπει να υπήρχε από τα βυζαντινά χρόνια και να ερημώθηκε μετά την κατάληψη του νησιού από τους Τούρκους, αλλά σίγουρα υφίστατο το 1662 όπως διαβάζουμε σε μία επιγραφή στην παλιά βρύση. Τον 18ο αι. ο μικρός ναός που ίσως ήταν το καθολικό του μοναστηριού, αντικαταστάθηκε από άλλον μεγαλύτερο, ενώ το 1879 πήρε τη σημερινή του μορφή, μία ωραία τρίκλιτη βασιλική, δώρο των κατοίκων του Mανταμάδου. Το προσκύνημα του Tαξιάρχη παρέχει τριήμερη φιλοξενία για το πανηγύρι την Κυριακή των Μυροφόρων, δύο εβδομάδες μετά το Πάσχα, στα κελιά που βρίσκονται γύρω από το ναό. Η εμποροπανήγυρις του μοναστηριού, είναι μαζί με αυτή της μονής Λειμώνος, από τις μεγαλύτερες του νησιού. Συνοδεύεται με ταυροθυσία και παρασκευή του παραδοσιακού φαγητού “κισκέτσ”, το οποίο μοιράζεται στους προσκυνητές. Η προσέλευση των πιστών γίνεται συχνά με τα πόδια ή με άλογα στολισμένα, από πολύ μακρινές περιοχές του νησιού και απ’ όλη την Ελλάδα. Για τους Λέσβιους, η σύνδεση με τον προστάτη τους Ταξιάρχη, είναι βαθειά ριζωμένη κι αποτελεί γι’ αυτούς φίλο και στήριγμα σε όλες τις στιγμές της ζωής τους. Τηλ. 22530 61214 Σταυροπηγιακή Μονή Λειμώνος ή Μοναστήρι του Αγίου Ιγνατίου. Η μεγαλύτερη σε έκταση μονή της Λέσβου βρίσκεται έξω από την Καλλονή, πηγαίνοντας προς Φίλια. Το μοναστήρι, χτισμένο το 1526 είναι αφιερωμένο στον Ταξιάρχη, αλλά γιορτάζει στις 14 Οκτωβρίου, ημέρα θανάτου του ιδρυτή του, Άγιου Iγνάτιου. Στο χώρο του μοναστηριού μόνο οι άνδρες μπορούν να θαυμάσουν το καθολικό, με ξυλόγλυπτο και επίχρυσο τέμπλο, τεχνοτροπίας οθωμανικού μπαρόκ και εξαιρετικές αγιογραφίες, καθώς η είσοδος στις γυναίκες απαγορεύεται. Η μονή υπήρξε σημαντικό μορφωτικό και πολιτισμικό κέντρο στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Στο μουσείο φιλοξενείται συλλογή με σπάνιες εικόνες, βυζαντινά χειρόγραφα, ιερατικά άμφια, εξαιρετικές ξυλόγλυπτες κασέλες, λαογραφικά είδη κ.λ.π., ενώ στη βιβλιοθήκη

OD_LESVOU_2011_1.indd 78

17/06/2011 2:09 ΜΜ

79 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Ταξιάρχης Μανταμάδου

υπάρχουν βιβλία από τον 9ο αιώνα. Ηγούμενος Νικόδημος, τηλ. 22530 22289 Μονή Μυρσινιώτισσας, Στο δρόμο προς Μόλυβο και λίγο έξω από την Καλλονή, μονή που ίδρυσε το 1523 ο άγιος Iγνάτιος, πάνω στα ερείπια βυζαντινού μοναστηριού και πήρε το όνομά της από τις πολλές μυρσινιές ή αλλιώς μυρτιές της περιοχής. Οι λίγες γερόντισσες που έχουν απομείνει έχουν μετατρέψει το μοναστήρι σ’ έναν παράδεισο γαλήνης και στον ανθισμένο κήπο του μπορείτε να ξεκουραστείτε τις ζεστές ώρες του μεσημεριού. Στο καθολικό της υπάρχει ο τάφος

OD_LESVOU_2011_1.indd 79

17/06/2011 2:09 ΜΜ

80 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Μονή Υψηλού (Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου)

του Αγίου Ιγνατίου. Στα χρόνια τη τουρκοκρατίας λειτουργούσε σχολείο για τη μόρφωση των κοριτσιών, από τα αρχαιότερα της Ελλάδας.

Mονή Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στο Σίγρι Βυζαντινό μοναστήρι φρουριακής αρχιτεκτονικής, χτισμένο στην κορφή του ηφαιστειακού κώνου, με εξαιρετική θέα στη Λέσβο και το πέλαγος. Το καθολικό της, μια παράδοση λέει πως χτίστηκε το 1101. Το 1832 το κατεδάφισαν οι ίδιοι οι μοναχοί, επειδή δεν επαρκούσε για τις ανάγκες της Μονής, και ανέθεσαν στον κάλφα Στρατήγη Kαρέκο από την Aνεμώτια, την ανέγερση νέου. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν η βιβλιοθήκη και το μουσείο της Μονής. Αρχιμανδρίτης Ραφαήλ, τηλ. 22530 56259 Μονή Περιβολής Ακολουθώντας τον παλιό δρόμο Καλλονής-Ερεσού, μετά τη Βατούσα κατηφορίζετε προς μια καταπράσινη, γαλήνια και δροσερή όαση. Το μοναστήρι θεωρείται βυζαντινό, χωρίς να είναι γνωστή η ακριβής χρονολογία ίδρυσής του. H αγιογράφηση πιθανολογείται ότι έγινε σε δύο φάσεις από δύο διαφορετικούς ζωγράφους. Στη μία ακολουθείται πιστά η παράδοση της ορθόδοξης αγιογραφίας, ενώ στην άλλη εμφανίζονται λαϊκότροπες τάσεις. Οι τοιχογραφίες παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον και έχουν υψηλή αισθητική αξία. Η Μονή ανοίγει το πρωί 10 π.μ. έως 1 μ.μ. και το απόγευμα 5 μ.μ. έως 7 μ.μ. Καλό είναι να επικοινωνήσετε τηλεφωνικά, πριν πάτε, γιατί για κάποιο διάστημα η μονή παρέμεινε κλειστή. Τηλ. 22530 56249 Mονή Aγίου Pαφαήλ Σύμφωνα με την παράδοση, πάνω στο λόφο των Καρυών, κοντά στη Θερμή, υπήρχε γυναικείο μοναστήρι, το οποίο κατέστρεψαν το 1235 οι Σαρακη-

OD_LESVOU_2011_1.indd 80

17/06/2011 2:09 ΜΜ

81 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Μονή Πυθαρίου

νοί. Tο 1454 έφτασαν στη Λέσβο οι μοναχοί Pαφαήλ και Nικόλαος και κατέφυγαν στο μισοερειπωμένο μοναστήρι, όπου ζούσε ο καλόγηρος Pουβήμ. Όμως το βράδυ της 9ης Aπριλίου 1463, οι Τούρκοι κατακτητές έφτασαν στη Mονή, κρατώντας όμηρους τον προεστό και την κόρη του. Οι μοναχοί βρήκαν μαρτυρικό θάνατο και το κοριτσάκι το έκαψαν μέσα σ’ ένα πιθάρι. H καινούργια Mονή ιδρύθηκε το 1963 χάρη στα επίμονα όνειρα των πιστών με την επιβεβαίωση του Πατριαρχείου. Τηλ. 22510 71259 Μονή Δαμανδρίου 3 περίπου χλμ. πριν τον Πολιχνίτο, καθώς έρχεστε από Μυτιλήνη, συναντάτε στα αριστερά σας πινακίδα που οδηγεί στο μοναστήρι μέσω ενός βατού χωματόδρομου. Η Μονή είναι διατηρητέο μνημείο αφιερωμένο στην Κοίμησης της Θεοτόκου και θεωρείται ότι υπάρχει από τη βυζαντινή εποχή. Στο νάρθηκα και στον κυρίως ναό, μπορείτε να θαυμάσετε εξαιρετικές τοιχογραφίες του 18ου αιώνα. Τηλ.22520 41319 Mονή Πυθαρίου, ή Mονή Παμμεγίστων Tαξιαρχών, 4,2 χλμ. από την Ερεσό Πότε ακριβώς χτίστηκε το μοναστήρι δεν είναι γνωστό, αναφέρεται όμως σε οθωμανικό κατάστιχο του 1548. H πορεία του υπήρξε φθίνουσα κι έτσι το 1931 συγχωνεύθηκε με τη γειτονική Mονή Yψηλού. Από τότε χρησιμοποιήθηκε ως εκκλησιαστικό σωφρονιστήριο μέχρι και μετά το 1964. H Mονή, πλήρως ανακαινισμένη σήμερα και με χαρακτήρα φρουριακό, σκαρφαλωμένη στο βουνό κάτω από τεράστια μαβιά βράχια, βρίσκεται μπροστά στη τεχνητή λίμνη που δημιουργήθηκε το 2002 λόγω του φράγματος, ανάμεσα σε βαλανιδιές και δροσερές ρεματιές. Τηλ. 22530 53239

OD_LESVOU_2011_1.indd 81

16/06/2011 8:20 ΜΜ

82 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Μονή Λειμώνος

Παναγιά η Γλυκοφιλούσα στη Πέτρα Η παράδοση λέει πως γύρω στα 1600, ένα καράβι από το Γαλαξίδι ήρθε και αγκυροβόλησε στα απέναντι νησάκια για να προστατευτεί από τη φουρτούνα. Μέσα είχαν την εικόνα της Παναγιάς να τους φυλάει από το κακό. Ένα βράδυ, όμως, το εικόνισμα εξαφανίστηκε και ένα χαμηλό φως φάνηκε πάνω στην κορυφή του βράχου που δεσπόζει στη πεδιάδα. Όταν σκαρφάλωσαν εκεί πάνω για να δουν τι γίνεται, βρήκαν την εικόνα και την πήραν πίσω στο πλοίο. Το επόμενο βράδυ όμως η Παναγιά το έσκασε πάλι, κάτι που επαναλήφθηκε αρκετές φορές μέχρι που το πήραν απόφαση, άφησαν το εικόνισμα στη νέα θέση του και έχτισαν μια μικρή εκκλησιά για να το στεγάσει. Στον απόκρημνο βράχο σκάλισαν 114 σκαλοπάτια τόσο στενά, που μόνο ένας άνθρωπος τη φορά χωρούσε να ανέβει. Η καινούργια εκκλησία χτίστηκε το 1840 (χωρίς σχέδια!) από τον ντόπιο πρωτομάστορα Στρατήγη Καρέκο. Στο αριστερό κλίτος του ναού, μέσα από ένα πηγάδι με μαρμάρινο στόμιο, αναβλύζει από το βράχο νερό, που είναι το αγίασμα. Οι ψηλοί τοίχοι που την περιτριγυρίζουν, με τα μικρά σαν πολεμίστρες παράθυρα, δημιουργούν την εντύπωση φρουρίου, ενώ η θέα από εκεί πάνω είναι τουλάχιστον εντυπωσιακή. Τον Δεκαπενταύγουστο γίνεται μεγάλο πανηγύρι, με ταυροθυσία και μοίρασμα παραδοσιακού φαγητού στους πιστούς.

H ύπαρξη και η ιστορία της Aγιάσου είναι αναπόσπαστα δεμένες με τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Bρεφοκρατούσας του 4ου αιώνα, την οποία έφερε στο νησί ο μοναχός Aγάθων ο Eφέσιος, το 800 μ.Χ., από την Aγία Σιών. Ο Aγάθων έφτιαξε τη σκήτη του σε ένα ασφαλές και έρημο μέρος στην περιοχή της Kαρυάς, όπου στις αρχές του 9ου αιώνα, δημιουργήθηκε ένα μικρό μοναστήρι από τους κατοίκους που έρχονταν για να προσκυνήσουν. Tο 1170 χτίστηκε ο πρώτος ναός και σιγά σιγά άρχισε να χτίζεται γύρω του το χωριό. Η Παναγία της Αγιάσου θεωρείται από τα μεγαλύτερα προσκυνήματα της Ορθοδοξίας και κατά τον Δεκαπεντισμό συγκεντρώνει πλήθος πι-

OD_LESVOU_2011_1.indd 82

16/06/2011 8:20 ΜΜ

83 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

Παναγία Αγιάσου

2011

Παναγία Τρουλωτή

στών απ’ όλη την Ελλάδα, οι οποίοι κάνουν ένα μεγάλο μέρος της διαδρομής περπατώντας μέχρι το χωριό κατά την παραμονή της γιορτής της για να τιμήσουν τη Χάρη Της. Ο ναός που υπάρχει σήμερα χτίστηκε το 1815 και είναι ο μεγαλύτερος της Λέσβου, ο οποίος αποτέλεσε αρχιτεκτονικό πρότυπο για όλες τις μετέπειτα εκκλησίες της Λέσβου. Πρόκειται για μια τρίκλιτη βασιλική με τρεις κόγχες και τρείς αγίες Τράπεζες που χτίστηκε με την άδεια του ίδιου του σουλτάνου Μαχμούτ Β΄, ο οποίος είχε εντυπωσιαστεί από τη θαυματουργό δράση της εικόνας, παραχωρώντας έτσι ευνοϊκά προνόμια στους κατοίκους, γεγονός που επέτρεψε την άνθηση της βιοτεχνίας και του εμπορίου. Στους Πύργους Θερμής, στη μικρή πλατεΐτσα με την παλιά μαρμάρινη βρύση βρίσκεται η εκκλησία της Παναγίας της Tρουλωτής. Είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, βυζαντινού ρυθμού με εξαιρετικό τέμπλο και τοιχογραφίες και πιθανώς χτίστηκε νωρίτερα από τον 14ο αιώνα, η παλιότερη, άψογα διατηρημένη, εκκλησία της Λέσβου που έχει επίσης στη λιθοδομή της αρχαία ανάγλυφα. Το βυζαντινό εκκλησάκι του Αγίου Στεφάνου βρίσκεται χωμένο σε έναν ελαιώνα, στον ομώνυμο οικισμό, πριν τον Μανταμάδο. Πρόκειται για ένα αριστούργημα απλότητας, το ωραιότερο δείγμα βυζαντινής αρχιτεκτονικής στο νησί, το οποίο παρέμεινε προστατευμένο μέσα στον ελαιώνα, αφημένο στη γαλήνη εξαιτίας των ελάχιστων επισκέψεων. Έχει κτιστεί μεταξύ 11ου και 13ου αιώνα, με πέτρα από κοκκινωπό τραχείτη, ενώ στους τοίχους του είναι εντοιχισμένες αρχαίες επιγραφές και κίονες, γεγονός που μαρτυρά την ύπαρξη ζωής στην περιοχή από τους προχριστιανικούς αιώνες.

OD_LESVOU_2011_1.indd 83

16/06/2011 8:20 ΜΜ

OD_LESVOU_2011_1.indd 84

16/06/2011 8:20 ΜΜ

OD_LESVOU_2011_1.indd 85

16/06/2011 8:20 ΜΜ

86 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

OD_LESVOU_2011_1.indd 86

2011

16/06/2011 8:20 ΜΜ

87 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Γαστρονομία

Μ

έρος του πολιτισμού της Λέσβου, είναι η κουζίνα της, επηρεασμένη αναμφισβήτητα από τις γεύσεις της γειτονικής Μικρασίας, που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες του 1922. Ξεκινώντας από το ούζο ή ρακί όπως το λένε οι ντόπιοι, ταυτισμένο με το νησί και συνδεδεμένο άρρηκτα με την κοινωνική δομή της Λέσβου. Τα ποτά που είναι προϊόντα απόσταξης, πρωτοεμφανίζονται στο Βυζάντιο, καθώς και στον αραβικό κόσμο, αλλά η διαμόρφωση της τεχνογνωσίας συντελέσθηκε στη Σμύρνη και την Αλεξάνδρεια, όπου ευημερούσε το ελληνικό στοιχείο. Οι Λέσβιοι εκείνων των περιοχών, γυρνώντας στην πατρίδα τους -ιδιαίτερα μετά τη μικρασιατική καταστροφή, έφεραν μαζί τους τις κρυφές συνταγές που κράτησαν σαν οικογενειακό μυστικό μέχρι τις μέρες μας. Είναι χαρακτηριστικό, ότι στο νησί υπάρχουν πολλές οικογένειες που παράγουν το δικό τους ούζο, με εντελώς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ετικέτα, λόγω ακριβώς του ξεχωριστού μίγματος αρωματικών φυτών που χρησιμοποιούν.

To ούζο σήμερα, δεν προέρχεται πλέον από απευθείας απόσταξη σταφυλιών, αλλά «παρασκευάζεται με σύμμειξη αλκοολών που έχουν αρωματιστεί με απόσταξη ή διαβροχή με σπόρους άνισου και ενδεχόμενα μάραθου και άλλους αρωματικούς σπόρους και καρπούς». To ούζο, για να λέγεται έτσι, πρέπει η αρωματισμένη αλκοόλη να αντιπροσωπεύει τουλάχιστον το 20% του αλκοολικού τίτλου του προϊόντος και σε αυτό το ποσοστό σταματάνε συνήθως οι περισσότεροι ποτοποιοί. Προτιμήστε το ούζο που προέρχεται από 100% απόσταξη (πρέπει να το γράφει στο μπουκάλι) που μπορεί να είναι λίγο «βαρύ», αλλά θα σας γλυτώσει από τον πονοκέφαλο και τις στομαχικές διαταραχές. Αποφύγετε επίσης τον πάγο που ψύχει τα αιθέρια έλαια αλλοιώνοντας τη γεύση του και δημιουργώντας

OD_LESVOU_2011_1.indd 87

16/06/2011 8:20 ΜΜ

88 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

καούρες και πονοκέφαλο. Το ούζο για να το πιεις και να το ευχαριστηθείς, θέλει αργούς ρυθμούς, μεζέδες, μυρωδιά θάλασσας και πάνω απ όλα καλή παρέα, ό,τι ακριβώς σας προσφέρει η Λέσβος! Δεν πίνεται ξεροσφύρι ή με ξηρούς καρπούς, ούτε προσφέρεται για μοναχικά μεθύσια. Έχει ανάγκη τη χαρά, τη διασκέδαση, το χορό. Θέλει να το πιεις με ρέγουλα, να απολαύσεις τη γεύση του, καθώς καίει τον ουρανίσκο, να νοιώσεις τις μυρωδιές των φυτών και να το πλουτίσεις με μερακλίδικα μεζεδάκια σε μικρό πιατάκι. Οι μεζέδες έρχονται σιγά-σιγά, διαφορετικοί κάθε φορά ανάλογα με τα κέφια του καφετζή, πρέπει να διεγείρουν τη γεύση και να ταιριάζουν με το ούζο. Με εξαίρεση τα κρέατα κατσαρόλας που φτιάχνουν στα καφενεία και τα φέρνουν για μεζέ στο πιατάκι, κρέας με ούζο δεν παντρεύονται στη Λέσβο. Από ντομάτα, ελιές και το περίφημο λαδοτύρι στην απλούστερη περίπτωση, μέχρι παστά, «ψιλά» ψάρια, πικάντικα μεζεδάκια, θαλασσινά ιδιαίτερα, σαρδέλες Καλλονής και όλες τις τοπικές λιχουδιές, όπως σουγάνια, γκιουζλεμέδες, τσομπάνικο, κολοκυθολούλουδα τηγανητά ή γεμιστά με ρύζι, κεφτεδάκια με δυόσμο, κουκιά χλωρά και ξερά, σουπιά στιφάδο, ο κατάλογος είναι ατέλειωτος. Στη Λέσβο, το ούζο με τους μεζέδες το πίνουν παραδοσιακά πριν από το φαγητό, για να τους ανοίξει η όρεξη, δεν είναι το κυρίως γεύμα, αν και η ποικιλία των μεζέδων που θα σας σερβίρουν σε μερικά καφενεία μπορεί κάλλιστα να το υποκαταστήσει. Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια συστηματική προσπάθεια για την αναβίωση του - άλλοτε φημισμένου - λεσβιακού αμπελώνα και παράλληλα για την συστηματική παραγωγή και προώθηση λεσβιακού κρασιού. Πρωτοπόροι παραγωγοί και οινοποιοί έχουν δημιουργήσει εξαιρετικές εγκαταστάσεις οινοποιείων με κυριότερες αυτές του Λάμπρου στα Χίδηρα που τυποποιεί τον ερυθρό και λευκό «Μεθυμναίο» με βάση την τοπική ποικιλία «Καλλονιάτικο» αλλά και του «Οινοφόρου Μεγαλοχωρίου» που τυποποιεί σε λευκό και κόκκινο το «Δάφνις & Χλόη» με βάση την τοπικά παραγόμενη Μανδηλαριά που

OD_LESVOU_2011_1.indd 88

16/06/2011 8:20 ΜΜ

89 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

OD_LESVOU_2011_1.indd 89

2011

16/06/2011 8:20 ΜΜ

90 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Ουζερί στη Μυτιλήνη

στη Λέσβο ονομάζεται «γκντούρα». Η λεσβιακή κουζίνα έχει τις γεύσεις και τη φαντασία των φαγητών της Μικρασίας, το άρωμα των μυρωδικών και των μπαχαρικών της Ανατολής, χωρίς να γίνεται όμως υπερβολικά βαριά για το στομάχι. Για επιδόρπιο θα δοκιμάσετε τα “γεμάτα”, ένα είδος αμυγδαλωτών με ροδόνερο, μπακλαβά που φτιάχνουν για τους αρραβώνες με πολύ αμύγδαλο και τη δυσεύρετη πλατσέντα που είναι φύλλο ανοιγμένο στο χέρι, στριφτό, γεμιστό με καρύδι, περιχυμένο με σιρόπι κανέλα και γαρίφαλο. Το μόνο για το οποίο μπορείτε να είστε απολύτως σίγουροι στη Λέσβο, είναι πως οι γαστριμαργικές σας ανησυχίες θα καλυφθούν απόλυτα και μάλιστα σε πολύ καλές τιμές. Ακόμα κι αν βρεθείτε στο πιο τουριστικό μέρος του νησιού, πάντα θα υπάρχει ένα καφενεδάκι που η μαγείρισσα θα σας κόψει δυόσμο μέσα στη ντοματοσαλάτα και θα σας φτιάξει κάποια από τις νοστιμιές που ετοιμάζει για το σπίτι της, γλυτώνοντάς σας από την απρόσωπη μεταχείριση των μεγάλων εστιατορίων. Σημαντικότατο συστατικό της λεσβιακής κουζίνας, είναι το ελαιόλαδο, που παράγεται από τα 11.000.000 ελαιόδενδρα που καλύπτουν τις πλαγιές του νησιού από την εποχή των Γατελούζων. Το χρώμα του είναι διάφανο που χρυσίζει κι έχει φρουτώδη γεύση που δεν βαραίνει στον ουρανίσκο. Δίνει εξαιρετική γεύση στις σαλάτες αλλά και όλα τα μαγειρευτά, είναι δε εξαιρετικό με τα ψητά ψάρια. Τελευταία μάλιστα έχει εξαπλωθεί στο νησί η βιολογική καλλιέργεια της ελιάς με τη σύγχρονη δημιουργία ελαιοτριβείων τελευταίας τεχνολογίας, που δίνουν τη δυνατότητα τόσο στους συνεταιρισμούς, όσο και σε μικρούς ανεξάρτητους παραγωγούς, να βελτιώσουν αισθητά την ποιότητα του λαδιού, κερδίζοντας πολλά ευρωπαϊκά βραβεία.

OD_LESVOU_2011_1.indd 90

16/06/2011 8:20 ΜΜ

91 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Εκτός από το λάδι και το ούζο, η Λέσβος είναι γνωστή και για τα τυροκομικά προϊόντα, τα οποία παράγονται αποκλειστικά από αιγοπρόβειο γάλα. Γνωστότερο απ’ όλα είναι το λαδοτύρι, που διατηρείται μέσα στο λάδι, αλλά στο εμπόριο κυκλοφορεί πλέον με επάλειψη παραφίνης, το κασέρι κι η γραβιέρα, αλλά και φέτα-μαλακιά συνήθως, μυτζήθρα και ανθότυρο άμεσης κατανάλωσης που τρώγεται υπέροχα με μυτιληνιό μέλι. Δοκιμάστε στα καφενεία των μικρών χωριών τα σπιτικά τυριά που φτιάχνουν οι οικογένειες, και το αυθεντικό λαδοτύρι. Πρόκειται για μια πολύ ιδιαίτερη εμπειρία. Η άλλη εμπειρία που δεν πρέπει να χάσετε, είναι οι περίφημες σαρδέλες Καλλονής, που η φήμη τους έχει κάνει το γύρο της Ελλάδας, και όχι μόνο. Για να τις απολαύσετε όμως όπως τους αξίζει, καλό είναι να ξέρετε μερικά μικρά μυστικά. Η εποχή τους είναι το καλοκαίρι, όπου μόλις τις βγάλουν από τη θάλασσα διαλέγουν τις μικρές σαρδέλες και τις παστώνουν μέσα σε ένα δοχείο με χοντρό αλάτι. Επειδή οι συγκεκριμένες είναι λεπτές και γλυκές, σε πέντε ώρες μπορείτε ήδη να τις ξεφλουδίσετε και να τις φάτε σαν μια υπέροχη λιχουδιά. Δεν είναι καθόλου αλμυρές, αλλά συνοδεύουν εξαιρετικά το ούζο και δεν έχουν γεύση ψαρίλας, όπως ίσως νομίζετε. Για να τις φάτε με τον μυτιληνιό τρόπο, ξεχάστε το μαχαίρι και το πιρούνι και θυμηθείτε τη δημοφιλή έκφραση «θα σε σκίσω σαν σαρδέλα», τουτέστιν πιάνετε τη σαρδέλα με το χέρι από την ουρά και τη σκίζετε στα δύο. Έχετε επίσης την επιλογή να την πιάσετε από τη ράχη με το στόμα και να την ξεκοκαλίσετε σαν να παίζετε φυσαρμόνικα, ή απλά να τη βάλετε όλη στο στόμα και να βγάλετε μόνο τη ραχοκοκαλιά. Όσο περισσότερο μένει στο αλάτι, τόσο πιο αλμυρή γίνεται, θυμίζοντάς σας τα συνηθισμένα παστά. Στη Λέσβο υπάρχουν περίπου 17 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισμοί, δηλαδή παρέες γυναικών που αποφάσισαν να βγουν από την αδράνεια και τις προκαταλήψεις των μικρών κοινωνιών και να πάρουν τη ζωή τους στα χέρια τους, αυξάνοντας το οικογενειακό εισόδημα και προσφέροντας παράλληλα εξαιρετικές ποιοτικές γεύσεις στους επισκέπτες-αλλά όχι μόνο, της Λέσβου. Θα τους βρείτε ακόμα και στα πιο μικρά χωριά, αλλά τα προϊόντα τους πωλούνται και σε κεντρικά μαγαζιά της Μυτιλήνης.

OD_LESVOU_2011_1.indd 91

16/06/2011 8:20 ΜΜ

92 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Εφταλού

Παραλίες Κοντά στη πρωτεύουσα Μυτιλήνη. Εάν βρίσκεστε στη πόλη, χωρίς μεταφορικό μέσο και θέλετε να δροσιστείτε, μπορείτε να πάτε στην οργανωμένη πλαζ «Τσαμάκια» που βρίσκεται δίπλα στο λιμάνι, κάτω από το κάστρο, ή να ρίξετε μια ελεύθερη βουτιά στα μπλόκια, από την έξω μεριά του λιμενοβραχίονα και κάτω από το βλέμμα του αγάλματος της ελευθερίας. Διαφορετικά, κατευθύνεστε προς το αεροδρόμιο, στην περιοχή Κράτηγος, κι εκεί μπορείτε να σταματήσετε κατά μήκος του δρόμου, όπου σας αρέσει. Για ακόμα καλύτερη αμμουδιά θα απομακρυνθείτε περισσότερο από την πόλη, κάνοντας τον γύρο της χερσονήσου της Αμαλής προς τα Λουτρά και να κολυμπήσετε στην παραλία της Χαραμίδας όπου υπάρχουν καντίνες, ή στη γραφική αγκαλιά του Αγίου Ερμογένη με μια μικρή ταβέρνα για να απολαύσετε το ουζάκι σας.

OD_LESVOU_2011_1.indd 92

16/06/2011 8:20 ΜΜ

93 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Σκάλα Καλλονής

Κόλπος Γέρας και Καλλονής Η αμμουδιά και ο βυθός στους κόλπους, είναι κατάλληλα για οστρακοειδή και νοστιμότατα ψάρια, αλλά όχι τόσο ευχάριστη για μπάνιο, παρά το γεγονός ότι το νερό είναι ζεστό .Οι καλύτερες επιλογές σας στη Γέρα είναι η αμμουδιά της Ευρειακής, ενώ στην Καλλονή η Σκάλα της, η Νυφίδα στον Πολιχνίτο και γενικά τα σημεία που είναι πιο κοντά στην είσοδο του κόλπου. Ανατολικές ακτές Κατευθυνόμενοι από τη Μυτιλήνη προς τον Μανταμάδο, μπορείτε να κολυμπήσετε στην οργανωμένη παραλία Κανόνι κοντά στη Θερμή (12 χλμ), όπου υπάρχουν ταβέρνες και καφετέριες. Συνεχίζοντας συναντάτε τη Σκάλα Μυστεγνών, τη Σκάλα Νέων Κυδωνιών ή Μπαλτζίκι που είναι οργανωμένοι μικροί οικισμοί και τις πιο μοναχικές παραλίες στα Ξαμπέλια, το Πεταλίδι και την Πεδή, όπου πάλι θα βρείτε ταβέρνες και καντίνες για σκιά και φαγητό. Πριν το Μανταμάδο, στρίβοντας προς Ασπροπόταμο, συναντάτε την παραλία του Αγ. Στέφανου όπου συχνάζουν οι ντόπιοι. Οι ωραιότερες παραλίες βρίσκονται από τον Ασπροπόταμο μέχρι τον Παλιό, αλλά ο δρόμος είναι χωματόδρομος και σε κάποιες θα χρειαστεί να περάσετε μέσα από κτήματα. Βόρειες ακτές Εδώ αρχίζουν να καλυτερεύουν τα πράγματα σχετικά με την αμμουδιά και τα νερά. Από τον Μανταμάδο προς Εφταλού, θα βρείτε τα Τσόνια με την κόκκινη άμμο- που είναι η Σκάλα της Κλειώς κι έχει υπέροχες ταβέρνες για ψάρι. Επίσης, όχι ιδιαίτερα για μπάνιο, αλλά για να βρεθείτε σ’ ένα γραφικό λιμανάκι με φρεσκότατο φαγητό, μπορείτε να έρθετε στη διπλανή Σκάλα Κάπης ή Νέο Λιμάνι. Συνεχίζοντας, πριν τη Σκάλα Σκαμνιάς, υπάρχει η βοτσαλωτή παραλία της Κάγιας με ωραία ταβερνάκια. Από εκεί μέχρι την υπέροχη και μεγάλη, αμμώδη ακρογιαλιά της Χρυσής Ακτής, πριν την Εφταλού, μπορείτε να κολυμπήσετε κατά μήκος του χωματόδρομου. Στην Εφταλού με τις πολλές ταβέρνες, συνηθίζεται το ζεστό μπάνιο στα ιαματικά νερά εναλλάξ

OD_LESVOU_2011_1.indd 93

16/06/2011 8:20 ΜΜ

94 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Άναξος

Βατερά

με βουτιά στη συνήθως παγωμένη, θάλασσα. Γενικά, στις ανατολικές, βορειοανατολικές ακτές, οι παραλίες έχουν χοντρά βότσαλα και η άμμος συναντάται σε λίγα σημεία. Βόρειες-δυτικές ακτές Ξεκινώντας από τον υπέροχο Μόλυβο, όπου θα κολυμπήσετε στη βοτσαλωτή παραλία του, προχωράτε στη μεγάλη, αμμώδη ακρογιαλιά της Πέτρας μπροστά στα μαγαζιά, συνεχίζετε στην υπέροχη Άναξο κι από κει στα λίγο μοναχικά Αμπέλια. Η Σκάλα της Φίλιας, αλλιώς Τσιχράντα προσφέρει ωραία θάλασσα και φαγητό, αλλά στη Σκάλα Σκαλοχωρίου-Καλό Λιμάνι, θα πάτε βασικά για να απολαύσετε λεσβιακές νοστιμιές στα δύο ταβερνάκια της. Από εκεί μπορείτε να πάρετε τον ομαλό χωματόδρομο για τη βοτσαλωτή παραλία της Αρχαίας Άντισσας, τη μεγάλη αμμουδιά του Κάμπου και τη λεπτή άμμο του Γαβαθά. Σ’ αυτές τις παραλίες φτάνετε και από τον κεντρικό δρόμο Σκαλοχώρι-Σίγρι. Τέλος της διαδρομής το απομακρυσμένο αλλά υπέροχο Σίγρι, με τη μικρή αγκαλιά της ακρογιαλιάς του μέσα στον οικισμό και τη μεγάλη, συχνά φουρτουνιασμένη, παραλία της Φανερωμένης.

OD_LESVOU_2011_1.indd 94

16/06/2011 8:20 ΜΜ

95 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Τάρτι

Χρούσος

Δυτικές-νοτιοδυτικές ακτές Στη νοτιοδυτική άκρη του νησιού, βρίσκεται η παραλία της Ερεσού, μεγάλη, αμμώδης, με πολλά μπαράκια και ιστορία 3.000 χρόνων. Ακολουθώντας το δρόμο προς Μυτιλήνη θα κατεβείτε στη Σκάλα Μεσότοπου ή Ταβάρι ή αν θέλετε να ξεκουραστείτε στη γραφική Αποθήκα και να δείτε το ωραιότερο δείγμα λεσβίας δομής σε έναν τοίχο 50μ. που υπάρχει εκεί. Θα πάτε για μπάνιο στα Μάκαρα, με τους μυκηναϊκούς τάφους και τα μαύρα βότσαλα, από τα αρχαιότερα σημεία κατοίκησης της Λέσβου. Νότιες ακτές Από τη δυτική μεριά του κόλπου Γέρας, μέχρι τη δυτική άκρη του κόλπου Καλλονής, θα συναντήσετε μερικές από τις ωραιότερες παραλίες του νησιού. Ξεκινώντας από τη κλειστή αγκαλιά με την υπέροχη άμμο στο Τάρτι, συνεχίζοντας στη μεγάλη, χρυσή ακρογιαλιά του Αγίου Ισίδωρου και τις μικρότερες παραλίες του Πλωμαρίου, στη Μελίντα με τα μεγάλα βότσαλα και καταλήγοντας στην έξι χιλιομέτρων αμμουδιά των Βατερών. Σε όλα αυτά τα μέρη θα βρείτε μπαράκια και ταβέρνες, καθώς και εξοπλισμό για τη παραλία, όπως ομπρέλες και ξαπλώστρες.

OD_LESVOU_2011_1.indd 95

16/06/2011 8:20 ΜΜ

96 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Ιαματικά λουτρά Λουτρά Θερμής 12ο χλμ. Παραλιακής οδού Μυτιλήνης –Μανταμάδου H περιοχή της λουτροπόλεως Θερμής έχει ιστορία 5.000 ετών, αλλά απογειώθηκε με τους Pωμαίους, οι οποίοι χρησιμοποίησαν και εξέλιξαν ευρέως τα ιαματικά νερά χτίζοντας λουτρά, καθώς και ναό αφιερωμένο στην Άρτεμι την Θερμία. Τα υπολείμματά τους, δύο θόλοι χωμένοι σχεδόν ολόκληροι μέσα στη γη, βρίσκονται αμέσως μετά τη στροφή προς το χωριό της Θερμής στα δεξιά σας. Κατεβαίνοντας τα λίγα σκαλοπάτια που είναι φτιαγμένα με αρχαία μάρμαρα βλέπετε τη ρωμαϊκή μαρμάρινη πισίνα και τον κίονα που στηρίζει την οροφή. O δυτικός λουτήρας με τα ενεπίγραφα βάθρα στην είσοδο, ήταν των αντρών. Ανεβαίνοντας τα σκαλιά προχωράτε προς την ανατολική πλευρά για να βρείτε τον γυναικείο. Mετά τη βυζαντινή παρακμή τους αναγεννήθηκαν το 1785, όταν o Xασάν πασάς Tζεζάερλη, που αγαπούσε τη Λέσβο, έφτιαξε τα θολωτά κτήρια που βλέπετε σήμερα, πάνω στις αρχαίες δεξαμενές. Σήμερα υπάρχουν 11 ατομικοί λουτήρες. Τα νερά της χλωρονατριούχαςσιδηρούχας πηγής, 46,9ο C, ενδείκνυνται για γυναικολογικές παθήσεις και ρευματοπάθειες. Λειτουργούν Ιούνιο με Οκτώβριο. Τηλ. 22510 71497 Έξω από τα λουτρά, θα δείτε το ερειπωμένο σήμερα, περίφημο κάποτε «Σάρλιτζα Πάλλας», πολυτελές ξενοδοχείο, με ατομικούς λουτήρες, χτισμένο το 1909 από τον Xασάν αφέντη Mολλά Mουσταφά, του οποίου όμως η ιστορία στιγματίστηκε από μια σειρά ατυχών περιστατικών. Από το 1930, το ξενοδοχείο πέρασε στην ιδιοκτησία του Tαμείου Συντάξεως και Aυτασφαλίσεως Yγειονομικών (ΤΣΑΥ) και αφέθηκε στη μοίρα του να καταστραφεί.

Tα Λουτρά του Kόρφου ή αλλιώς Θέρμα, απέχουν μόνο 7, 5 χλμ. από την πόλη της Mυτιλήνης. Επί Τουρκοκρατίας, το 1794 ο Χασάν Πασάς Tζεζάερλη, κατασκεύασε τη μαρμάρινη πισίνα που βρίσκεται στην ανδρική πλευρά και επισκεύασε τα ερειπωμένα κτίρια. Τα λουτρά αυτά συγκέντρωναν από παλιά τον κόσμο της πρωτεύουσας και των γειτονικών χωριών που έρχονταν με αραμπάδες και βάρκες, τις οποίες άραζαν στις ξύλινες προβλήτες του ήσυχου κόλπου. Το διαυγές θαυματουργό νερό, θερμοκρασίας 39,7ο C, βγαίνει μέχρι σήμερα με δύναμη από μαρμάρινους κρουνούς με μορφή λιονταριών και τρέχει από κει στη θάλασσα Συνιστάται για αρθριτικά, ρευματισμούς, δερματικές παθήσεις, ενώ πριν εξελιχθεί η επιστήμη της εξωσωματικής γονιμοποίησης ήταν πολύ δημοφιλή για τη θεραπεία της γυναικείας στειρότητας. Εδώ μπορείτε να απολαύσετε επίσης εξαιρετικό μασάζ από την Ελένη Κουφάκη. Λειτουργούν όλες τις μέρες εκτός των εορτών, το χειμώνα 9:00-17:00 και το καλοκαίρι 8:00-19:00. Τηλ. 697 352932 Λουτρά Eφταλούς, 3,5 χλμ. από τον Μόλυβο Το κτίριο των λουτρών με το μακρόστενο καμπυλωτό θόλο που μοιάζει σαν

OD_LESVOU_2011_1.indd 96

16/06/2011 8:20 ΜΜ

97 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

κύμα, είναι το ωραιότερο της Λέσβου. Φτιαγμένο τον 17ο αιώνα, με κουρασάνι για να εξασφαλίζει την απόλυτη προστασία από την υγρασία, με μικρούς φωταγωγούς που δημιουργούν μυστικιστική ατμόσφαιρα στο εσωτερικό του. Τα νερά είναι ραδιενεργά, έχουν θερμοκρασία 46,5º C και βγαίνουν με μικρή σχετικά παροχή αλλά ανανεώνονται διαρκώς καταλήγοντας στη θάλασσα. Συνιστώνται για ρευματισμούς, αρθριτικά, ισχιαλγίες, χολολιθιάσεις, νευραλγίες, γυναικολογικές παθήσεις, ενώ κάνουν θαύματα στις δερματικές ασθένειες. Λειτουργούν από αρχές Μαΐου μέχρι τέλη Οκτωβρίου. Ιαματικές Πηγές Πολιχνίτου, 1,5 χλμ. έξω από τον οικισμό Τα νερά αναβλύζουν από πολλές πηγές, μέσα από ηφαιστειογενή πρωτογενή και δευτερογενή πετρώματα. Η θερμοκρασία τους κυμαίνεται από 67 º C έως 92 º C και θεωρούνται οι θερμότερες της Ευρώπης. Είναι χλωρονατριούχες, εμπλουτισμένες με φυσική ραδιοακτινοβολία 15-25 μονάδες MACHE και εφάμιλλες αυτών στο Βισμπάντεν της Γερμανίας. Μέσα στις πισίνες το νερό έχει 42-44 º C και τα ιζήματα χρωματίζουν τα τοιχώματα κοκκινωπά, ενώ κανονικά το νερό είναι διαυγές και άοσμο. Συνίσταται για τη θεραπεία πολλών παθήσεων, όπως οι ρευματισμοί και οι αρθροπάθειες. Κατά τη θερινή περίοδο, τα πρωινά βρίσκεται στο χώρο φυσιοθεραπεύτρια για χαλαρωτικό ή θεραπευτικό μασάζ, ενώ το προσωπικό επιβλέπει πάντα τους λουόμενους για την περίπτωση κάποιας αδιαθεσίας από την υψηλή θερμοκρασία. Από 1/ 4 έως 31/ 10, οι Ιαματικές Πηγές λειτουργούν καθημερινά 9:00-15:00 και 16:00-20:00, ενώ το χειμώνα το ωράριο αλλάζει και είναι ανοιχτά Δευτέρα έως Σάββατο 14:00-18:00 και Κυριακή 10:00-19:00. Τηλ. 22520 41229. Λειτουργεί αναψυκτήριο Ιαματικές Πηγές Λισβορίου, έξω από το Λισβόρι. Η σύσταση και οι ιδιότητες των νερών είναι παρόμοιες με των λουτρών του Πολιχνίτου, η θερμοκρασία τους όμως φτάνει τους 69ο C. Τηλ.: 22520 71159

OD_LESVOU_2011_1.indd 97

16/06/2011 8:22 ΜΜ

98 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Θέα από τον Όλυμπο

Πεζοπορικές διαδρομές Παρατήρηση πουλιών

Σ

τα πλαίσια του συνεχώς αναπτυσσόμενου οικολογικού τουρισμού και παρά τη μικρή έως τώρα υποδομή, δύο ομάδες τουριστών με ειδικά ενδιαφέροντα επισκέπτονται όλο και συχνότερα το νησί εκτός καλοκαιρινής περιόδου: οι παρατηρητές πουλιών (bird watchers), και οι περιπατητές. Οι «πουλάκηδες» όπως τους αποκαλούν, έρχονται την εποχή που μεταναστεύουν τα πουλιά και κινούνται γύρω από τις αλυκές του κόλπου Καλλονής, του κόλπου Γέρας στο Ντίπι και άλλους μικρότερους υδροβιότοπους στη γύρω περιοχή. Υπάρχουν δύο παρατηρητήρια στον κόλπο Καλλονής, κοντά στον κεντρικό οδικό άξονα, αλλά η παρατήρηση μπορεί να γίνει και στις εκβολές του ποταμού στη Σκάλα Καλλονής, στις αλυκές της Σκάλας Πολιχνίτου και στον καλαμιώνα του κόλπου Γέρας. Επίσης τα νησάκια Άη Γιώργης, Γλαρονήσι και Μυρμήγκι απέναντι από τη Πέτρα, αποτελούν προστατευμένη ζώνη άγριας ορνιθοπανίδας. Η μικρή σχετικά τουριστική ανάπτυξη της Λέσβου μέχρι σήμερα- εκτός από μερικές μόνο περιοχές, τοποθετεί το νησί ανάμεσα στους λιγοστούς εναπομείναντες παραδείσους της Ελλάδας, όπου μπορείτε ακόμα να νοιώσετε την παράδοση και τη φύση. Υπάρχουν πάρα πολλές περιοχές στη Λέσβο με πεζοπορικό ενδιαφέρον, όμως είναι σχετικά λίγα ακόμα τα σηματοδοτημένα μονοπάτια που θα σας επιτρέψουν να ολοκληρώσετε μια συγκεκριμένη διαδρομή. Αν θέλετε να περπατήσετε ανακαλύπτοντας ξεχασμένα καλντερίμια, μικρά εκκλησάκια σε καταπληκτικά τοπία, χωριά ανέγγιχτα από τον τουρισμό, σπάνια είδη αγριολούλουδων και θέα που σου κόβει την ανά-

OD_LESVOU_2011_1.indd 98

16/06/2011 8:22 ΜΜ

99 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

σα, θα χρειαστεί να αυτοσχεδιάσετε ή να απευθυνθείτε σε κάποιο εξειδικευμένο ταξιδιωτικό γραφείο που θα σας εφοδιάσει με τις απαραίτητες, πρακτικές πληροφορίες. Για γεγονότα οικολογικού ενδιαφέροντος που λαμβάνουν χώρα στο νησί μπορείτε να ενημερωθείτε ακόμη μέσω του διαδικτύου και ενημερωτικών φυλλαδίων. Επίσης αρχίζουν να δημιουργούνται αγροτουριστικές μονάδες με προσεγμένους ξενώνες, σε γραφικές περιοχές μειωμένης τουριστικής ανάπτυξης, που θα σας επιτρέψουν να έχετε μια διαφορετική και ενδιαφέρουσα εμπειρία από τη παραμονή σας στη Λέσβο. Συγχρόνως αναπτύσσονται εναλλακτικές μορφές τουρισμού, όπως ποδηλασία στο βουνό, ιππασία, καταδύσεις κ.α., που καθιστούν τη Λέσβο πόλο έλξης όλες τις εποχές του χρόνου, ιδιαίτερα εκτός της καλοκαιρινής αιχμής, γεγονός που επιτρέπει στον ταξιδιώτη να γνωρίσει σε βάθος τις ιδιαίτερες ποιότητες του νησιού και των κατοίκων του. Οργανωμένες περιπατητικές διαδρομές έχουν επίσης χαραχθεί και σηματοδοτηθεί από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου (τηλ.22530 54434) και από τη Διεύθυνση Τουρισμού της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου σε συνεργασία με τους τέως δήμους η κατάσταση συντήρησής τους όμως παραμένει άγνωστη. Η πιο οργανωμένη προσπάθεια φαίνεται να είναι αυτή της Εταιρείας Τοπικής Ανάπτυξης Λέσβου (ΕΤΑΛ τηλ. 22510 29400), η οποία εκπόνησε μια πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη για την αναγνώριση και διάνοιξη των παλιών μονοπατιών, που φαίνεται πως ανοίγει νέους ορίζοντες για τον περιπατητικό τουρισμό του νησιού. Ήδη έχουν υλοποιηθεί οι πρώτες διαδρομές με πολύ καλή σηματοδότηση των μονοπατιών, σημεία ανάπαυλας όπου θα βρείτε και τους σχετικούς χάρτες που σας κατατοπίζουν για τη συνέχεια της πορείας, προσεκτική συντήρηση των ξερολιθιών και διατήρηση του φυσικού τοπίου. Τα μονοπάτια επιλέγονται πλέον με συγκεκριμένα κριτήρια, όπως τα γεωλογικά μνημεία, οι περιοχές οικολογικού ενδιαφέροντος, η γεωθερμία της περιοχής, η ιστορία και οι αρχαιότητες, η αρχιτεκτονική παράδοση και τα θρησκευτικά μνημεία.

OD_LESVOU_2011_1.indd 99

16/06/2011 8:22 ΜΜ

100 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Γεωτουριστικά Μονοπάτια στη Λέσβο (Μονοπάτια της ελιάς), από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου (τηλ.22530 54434) 1. Γεωτουριστική διαδρομή στον ελαιώνα της Γέρας Παπάδος- Παλιόκαστρο- Μεσαγρός - Σκόπελος, 6 χλμ. Παπάδος - Μάνα - Παλιόκαστρο - Παπάδος, κυκλική διαδρομή 5 χλμ. Σκόπελος - Καρυώνας - Σκόπελος, κυκλική διαδρομή 7 χλμ. Παλαιόκηπος -Παλιόκαστρο - Μεσαγρός - Παπάδος, 7 χλμ.

2. Γεωτουριστική διαδρομή στην κεντρική Λέσβο Κρινέλια - Αγία Παρασκευή, 3,4 χλμ. Αγία Παρασκευή - Γεφύρι Κρεμαστής - Υψηλομέτωπο, 12,3 χλμ. Αγία Παρασκευή - Γεφύρι Κρεμαστής - Κλοπεδή, 8,5 χλμ.

3. Γεωτουριστική διαδρομή στη Δυτική Λέσβο: «η διαδρομή του Ορφέα» Πέτρα - Λιγώνας - Πετρί, 5 χλμ. Σκαλοχώρι - Γαβαθάς, 15 χλμ. Γαβαθάς - Λυγερή- Λάψαρνα, 7,4 χλμ. Λάψαρνα - Σίγρι, 14 χλμ.

4.Μονοπάτια της Λάβας Πάρκο Απολιθωμένου Δάσους- Ερεσός 6,5 χλμ. Πάρκο Απολιθωμένου Δάσους- Πάρκο Χαμανδρούλας- Τσιχλιώντας- Μουσείο Φυσικής Ιστορίας 13 χλμ. Σίγρι-Πάρκο Σιγρίου-Πάρκο Πλάκας-Ερεσός 15 χλμ. Γαβαθάς –Λάψαρνα 7 χλμ. Λυγερή –Λάψαρνα 6 χλμ.

Πεζοπορικές διαδρομές που είχαν σηματοδοτηθεί από τους δήμους Θα τις αναγνωρίσετε από την κίτρινη πινακίδα με τον οδοιπόρο. Μερικές από αυτές είναι οι παρακάτω:

1. Βατερά - Γέρα Βατερά - Κάτω και Άνω Σταυρός- Αμπελικό - Μεγάλη Λίμνη - Πηγή Τσίγκου - Αγιος Δημήτρης - Αγιάσος- Μεγαλοχώρι -Πλωμάρι - Μέσουνας -Καρυώνας- Γέρα 2. Πέτρα - Λάψαρνα Πέτρα- Άναξος -Μικρή Τσιχράντα -Μεγάλη Τσιχράντα -Καλός Λιμένας -Αρχαία Άντισσα- Κάμπος του Γαβαθά –Λάψαρνα 3. Κάπη - Σκαμνιά Κάπη - Πελόπη -Υψηλομέτωπο -Στύψη -Βαφειός - Άργενος -Χάλικας- Λεπέτυμνος- Συκαμνιά 4. Σίγρι - Ερεσός Σίγρι- Τσιχλιώντα -Ερεσός

OD_LESVOU_2011_1.indd 100

16/06/2011 8:22 ΜΜ

101 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Πεζοπορικές διαδρομές που υλοποιήθηκαν από την ΕΤΑΛ

Περιοχή Ευεργέτουλα 1. Ασώματος- Παν. Καμαριώτισσα- Αγ. Ανάργυροι 2. Παράκαμψη Αγ. Αναργύρων- Ταξιάρχες Περιοχή Μανταμάδου 1. Πελόπη- Ρέμα Λιγώνα - Κορυφή Προφ. Ηλία -Κορυφή Λεπέτυμνου- Μονοπλάτανος -Πελόπη 2. Νεκροταφείο- Κάτω Ψειράδος (πέτρινο γεφυράκι) Περιοχή Μήθυμνας 1.Συκαμινιά -Αη Ηλίας -Κρύα Βρύση -Λεπέτυμνος 2.Όρος Λεπέτυμνος -Χάλικας -Αγία Άννα –Κρήτα 3. Αγ. Αννα -Αγ. Κωνσταντίνος –Συκαμινιά

OD_LESVOU_2011_1.indd 101

16/06/2011 8:22 ΜΜ

102 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Ασώματος

Περιοχή Λουτρόπολης Θερμής Πηγή -Κώμη- ρέμα Ταύρου -Ταύρος -Αγ. Χαράλαμπος - Δεντρέλλι- Κώμη Περιοχή Πέτρας Πέτρα- Λύκεια - Μοιραδέλια - Αγ. Φωτεινή - Μύλοι- Πηγές Λιγώνα -Μοναστηρέλια Περιοχή Καλλονής Διαδρομή Παράκοιλα- Ανεμώτια Περιοχή Πολυχνίτου Θερμοπηγές Πολυχνίτου - Αγ. Γεώργιος Μελαντά- Μονή Δαμανδρίου- Άγιοι Ανάργυροι- Θερμοπηγές Λισβορίου -Βασιλικά. Περιοχή Γέρας 1.Παλαιόκηπος- Παναγιά Κρυφτή - Αγκαθερό- Παλαιόκαστρο - Μάννα – Πλακάδος 2. Πλακάδος - Σαπούνι - Καλικαβένας -Μάννα Περιοχή Αγίας Παρασκευής 1. Αγ. Παρασκευή - γεφύρι Πρίνης - π. Τσικνιά -Ταξιάρχης - Κορτσάντε -Ιερό Κλοπεδής -Μετόχι Ταξιαρχών - Παπά Λάκος - Κοίτη Τσικνιά- Στιβωτά - Αγ. Παρασκευή.

2. Μετόχι Ταξιαρχών- Ιερά Μονή Λειμώνος- Κρεμαστές - Αγ. Θεράπων- Πέτρινο Γεφύρι Κρεμαστής (Καμάρα) - Στιβωτά. Περιοχή Μυτιλήνης Αγία Μαρίνα- Παναγιά Αμαλή Περιοχή Πλωμαρίου Πλωμάρι- Κάτω Χωριό - Χριστός (Αγκαθερή)- Κουρνέλα- Μελίντα - Αποθαμένες -Λογαράς - Λεύρες - Κάτω Χωριό- Πλωμάρι Περιοχή Αγιάσου 1. Αγιάσος (Ηρώο)- Καμμένο Αλώνι- Μάρμαρο-Όλυμπος 2. Αγίασος (Απέσος)- Πατσαβούρα- Μάρμαρο 3. Αγιάσος (Σφαγείο)- Καστέλι- Καρκαβούρα-Αγ. Δημήτρης 4. Αγιάσος (Απέσος)- Αγ. Γιάννης - Αγ. Κωνσταντίνος- Αγ. Ευστράτιος- Αρχαία Πενθίλη -Παναγιούδα -Κουτσίδι- Βαλανιάς- Φολίφι- Αγιάσος.

OD_LESVOU_2011_1.indd 102

16/06/2011 8:22 ΜΜ

103 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Σημαντικές προσωπικότητες

Η

Λέσβος είναι από την αρχαιότητα άρρηκτα συνδεδεμένη με τις τέχνες και ιδιαίτερα με τηn ποίηση, αφού η λυρική ποίηση γεννήθηκε εκεί. Ο μύθος λέει πως η λύρα και το κεφάλι του Ορφέα, του σπουδαιότερου μουσικού της αρχαιότητας, έφτασαν παρασυρμένα από τα κύματα στις βορειοδυτικές ακτές του νησιού, στη περιοχή που λέγεται Ορφίκια. Οι ιέρειες του Διόνυσου, οι Μαινάδες, αφού τον κατασπάραξαν θέλοντας να τον τιμωρήσουν για την άρνησή του να συμμετέχει στις γιορτές τους, πέταξαν τα μέλη του στη Θάλασσα. Οι Λέσβιοι τα περιμάζεψαν και τα τίμησαν κι ο Ορφέας για να τους ευχαριστήσει, πήρε το νησί υπό τη προστασία του. Ο Τέρπανδρος, που μάζεψε τη λύρα του Ορφέα, γεννημένος στην αρχαία Άντισσα υπήρξε ο εφευρέτης της επτάχορδης λύρας η οποία λεγόταν «βάρβιτος» και διαμόρφωσε το «Νόμο», το τονικό σύστημα που του χρησίμευε ως βάση όταν παρουσίαζε τους ύμνους προς τιμή του θεού Απόλλωνα. Ο Αρίωνας από τη Μήθυμνα συνέθεσε χορικά άσματα προς τιμή των θεών και εξέλιξε τον διονυσιακό διθύραμβο, ο οποίος θεωρήθηκε από τον Αριστοτέλη η αρχή της πορείας προς τη διαμόρφωση της τραγωδίας. Κάποτε, ενώ ταξίδευε από τη Σικελία στην Κόρινθο, τον έπιασαν πειρατές και τον πέταξαν στη θάλασσα, αλλά ένα δελφίνι, ιερό ζώο του Απόλλωνα, μαγεμένο από τη μουσική του βγήκε στον αφρό και οδήγησε τον μουσικό σώο στην ακτή. Ο Αλκαίος αριστοκρατικής καταγωγής, σύγχρονος και ορκισμένος εχθρός τού Πιττακού, είναι ο πρώτος πολιτικός ποιητής της Δύσης, που με τα «στασιωτικά» του, άσματα δηλαδή αγωνιστικά και επαναστατικά, αναμίχθηκε διπλά στους κομματικούς αγώνες της Μυτιλήνης. Εξορίστηκε μαζί με τη Σαπφώ για τα φρονήματά τους. Αντάξια απόγονος του Ορφέα, η μεγαλύτερη ποιήτρια όλων των εποχών, η Δέκατη Μούσα κατά τον Πλάτωνα, η Σαπφώ, γεννήθηκε κάπου ανάμεσα στο 617 π.Χ. και το 612 π.Χ. στην Ερεσό της Λέσβου, από αριστοκρατική οικογένεια. Η Σαπφώ γράφει ποιήματα στη λεσβιακή αιολική διάλεκτο, μιλάει για το πάθος και τον πόνο του έρωτα, για την καταλυτική επιθυμία που παραλύει το κορμί και τη σκέψη. Είναι η πρώτη φορά στον κόσμο που το «εγώ» και τα καθημερινά πάθη κρίνονται άξια να υμνηθούν. Διατηρούσε- όπως και άλλες σύγχρονές της ποιήτριες,

OD_LESVOU_2011_1.indd 103

16/06/2011 8:22 ΜΜ

104 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

σχολές κοριτσιών συνδεδεμένες με τη λατρεία των θεών, όπου καλλιεργούταν ο χαρακτήρας τους με βάση τις μουσικές τέχνες. Τα κορίτσια συμμετείχαν στα «καλλιστεία» στο ιερό της Ήρας στο ναό των Mέσσων, τις ετήσιες γιορτές προς τιμή της θεάς, και συναγωνίζονταν στην ομορφιά και τη χάρη, στο τραγούδι και το χορό αλλά και στο τρέξιμο.

Σκάλα Ερεσού, γλυπτό Σαπφούς

Τον 4ο προς 3ο αιώνα π.Χ. διακρίνεται ο Ερέσιος Θεόφραστος, μαθητής και διάδοχος του Αριστοτέλη στην Περιπατητική Σχολή, ο οποίος έβαλε τις βάσεις της σύγχρονης Βοτανολογίας μέσα από δύο εναπομείναντα, από τα συνολικά 240 συγγράμματά του, «Περί φυτών ιστορίας» και «Περί φυτών αιτίων». Ο μεγάλος διαφωτιστής Βενιαμίν ο Λέσβιος, γεννήθηκε το 1812 στο Πλωμάρι, και δίδαξε ςτις Κυδωνιές. Ο Γιώργος Ιακωβίδης, γεννημένος το 1852 στα Χίδηρα, μαθητής του Λύτρα, διακρίνεται ανάμεσα στους σημαντικότερους εκπροσώπους της ακαδημαϊκής ζωγραφικής. Το 1900 καλείται από τον Χαρίλαο Τρικούπη να οργανώσει την Εθνική Πινακοθήκη αναλαμβάνοντας πρώτος διευθυντής της. Η πραγματική άνθηση στα γράμματα και τις τέχνες έρχεται μέσα από τη Μικρασιατική Καταστροφή, φέρνοντας αυτό που ο Μυριβήλης ονόμασε «Λεσβιακή Άνοιξη». Ο Δημήτριος και Γρηγόριος Βερναρδάκης, ο Αργύρης Εφταλιώτης, ο Στρατής Μυριβήλης, ο Ηλίας Βενέζης, ο Στρατής Δούκας, ο Φώτης Κόντογλου, ο Αντώνης Πρωτοπάτσης, ο Ασημάκης Πανσέληνος, ο Κώστας Κόντος, ο Γιάννης Κοντής, ο Ορέστης Κανέλλης, ο Τάκης Ελευθεριάδης, ο Τέρπανδρος Αναστασιάδης, ο Στρατής Παπανικόλας, είναι μερικοί μόνο από τους διανοούμενους της γενιάς του 30 που βρήκαν καταφύγιο στον φιλόξενο χώρο της Λέσβου και συνέβαλαν στην εξέλιξη της πνευματικής ζωής της Ελλάδας. Ο Στρατής Ελευθεριάδης, γνωστότερος ως Teriade, γεννήθηκε στη Μυτιλήνη το 1897 και δεκαεννιά χρονών έφυγε στο Παρίσι για να σπουδάσει νομικά, αλλά σύντομα τον κέρδισε η τέχνη. Ο συμπατριώτης του, Christian Zervos, ιδρύει το 1925 τα Cahiers

OD_LESVOU_2011_1.indd 104

16/06/2011 8:22 ΜΜ

105 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

d’Art και του εμπιστεύεται τη σύνταξη του τμήματος για τη σύγχρονη τέχνη. Στη συνέχεια ο Τεριάντ συνεργάζεται με τους μεγαλύτερους εκδότες στον τομέα της σύγχρονης τέχνης και σύντομα γίνεται παγκοσμίως γνωστός μέσα από τα περιοδικά Minotaure, Verve και τα εξαιρετικά Μεγάλα Βιβλία, με λιθογραφίες των σημαντικότερων ζωγράφων του 20ου αιώνα. Όλα αυτά, ο μεγάλος τεχνοκριτικός, τα κληροδότησε στη Λέσβο, στεγάζοντάς τα στο εξαιρετικό Μουσείο-Βιβλιοθήκη Τεριάντ που έχτισε στο πατρικό του κτήμα στη Βαρειά. Εκεί δίπλα έχτισε κι ένα μουσείο όπου φυλάσσονται τα έργα του Θεόφιλου. Τη δεκαετία του 30 ο Στρατής Eλευθεριάδης ανακαλύπτει τον Θεόφιλο. Ο Θεόφιλος γεννήθηκε στη Βαρειά κάποια χρονιά μεταξύ του 1867 και του 1875. Από μικρός ήταν ο περίγελως όλου του χωριού λόγω του ιδιόρρυθμου χαρακτήρα του. Πικραμένος ο Θεόφιλος, έφυγε δεκαοχτώ χρονών στη Σμύρνη, όπου δούλεψε στο Προξενείο, ενώ άρχισε να ασχολείται και με τη ζωγραφική. Ο κόσμος των ηρώων τον ρούφηξε στην κυριολεξία, δίνοντας διέξοδο στην απομόνωση του «παράξενου» καλλιτέχνη. Στη συνέχεια πήγε στο Πήλιο, ζωγραφίζοντας για ένα κομμάτι ψωμί κι ένα κρεβάτι. Μετά το Πήλιο ξαναγύρισε στην αγαπημένη του Λέσβο, ζωγραφίζοντας στα πιο μικρά χωριά, σε καφενεία και σπίτια, σε τενεκέδες και φούρνους, πάντα καταφρονεμένος από τους «καθωσπρέπει» κατοίκους, μέχρι που τον ανακάλυψε ο Τεριάντ. Ο Οδυσσέας Eλύτης (1911-1996), από τους σπουδαιότερους ποιητές της Ελλάδας γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης με το όνομα Οδυσσέας Aλεπουδέλλης αλλά η καταγωγή του είναι λεσβιακή. Στον Παππάδο της Γέρας βρίσκεται το μητρικό του σπίτι, ενώ το ελαιοτριβείο της οικογενείας Βρανά έχει πρόσφατα ανακαινιστεί και μετατραπεί σε μουσείο ελαιουργίας. Ο ποιητής κράτησε πολύ στενές σχέσεις με τη Λέσβο και γράφει συχνά γι’ αυτήν στα ποιήματά του, μια που η ατμόσφαιρα και το φως του νησιού, υπήρξαν διαρκής πηγή έμπνευσης. Ο ποιητής τιμήθηκε το 1979 με το βραβείο Νόμπελ. Τη σχέση του ποιητή με τη Λέσβο αναδεικνύει θαυμάσια το βιβλίο του Δημήτρη Νικορέτζου «Ο άγνωστος Ελύτης της Μυτιλήνης» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «ΑΙΟΛΙΔΑ»

OD_LESVOU_2011_1.indd 105

16/06/2011 8:22 ΜΜ

106 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Μερικές επιλεγμένες εκδόσεις που μπορούν να λειτουργήσουν και ως εξαιρετικά αναμνηστικά ή αντιπροσωπευτικά δώρα Ο Άγνωστος Ελύτης της Μυτιλήνης (Δημήτρης Νικορέτζος, Εκδόσεις Αιολίδα) Μυτιληνιές Γεύσεις (Έφη Γιαλούση-Χατζηχρήστου, Εκδόσεις Αιολίδα) Αντώνης Πρωτοπάτσης (Εκδόσεις Αστερίας) Συνομιλώντας με τα πνεύματα της πέτρας. Η αγροτική αρχιτεκτονική της Λέσβου (Τζέλη Χατζηδημητρίου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) Λεσβιακό Πολύπτυχο. Από την ιστορία, την τέχνη και τη λογοτεχνία(Ι.Δ. Κοντής, Εκδόσεις Αιολίδα) Μυτιληνιό σαντούρι. Σκοποί και χοροί της Λέσβου. Περιέχει cd (Δημ. Κοφτερός, Εκδόσεις Αιολίδα) Λέσβος. Από τη Σαπφώ στον Ελύτη (Εκδόσεις Τοπίο) Το Απολιθωμένο Δάσος της Λέσβου (Μουσείο Φυσικής Ιστορίας) Το άγιο νερό. Οι ιαματικές πηγές της Λέσβου (Τζέλη Χατζηδημητρίου) Ανεξερεύνητη Λέσβος (Τζέλη Χατζηδημητρίου) 39 καφενεία και ένα κουρείο (Τζέλη Χατζηδημητρίου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) Ο ζωγράφος Θεόφιλος Χ Μιχαήλ. Η προσωπικότητα και το έργο του. Το μουσείο Θεόφιλου. Ποιος ήταν ο Τεριάντ (Γιώργος Ν. Γιαννουλέλλης, Εκδόσεις Βασιλόπουλος)

OD_LESVOU_2011_1.indd 106

16/06/2011 8:22 ΜΜ

107 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Εικόνες της Μονής Λειμώνος Λέσβου (Γεώργιος Γούναρης, University Studio Press) Tα σύκα της Ερεσού. Παλιές και νέες συνταγές με σύκα (Kυριακή Κοτσίνη) Ο Ιερός Ναός του Αγ. Θεράποντα. Ιστορία και αρχιτεκτονική του ναού (π. Αθανάσιος Γιουσμάς) Τα μυτιληνιά μας (Ποιήματα σε ντοπιολαλιά, Αργύρης Αραβανόπουλος) Το κάστρο της Μυτιλήνης (Παν. Παρασκευαΐδης) Πλωμάρι. Φωτογραφικό Οδοιπορικό (Μπάμπης Πέτσικος, Εκδόσεις Αιολίδα) Οδηγός πεζοπορικών διαδρομών. Πλωμάρι (Απόστολος Μακαρατζής, εκδόσεις Αιολίδα) Λεσβιακό Ημερολόγιο. Γράμματα- Τέχνες- Πολιτισμός. (Με φωτογραφίες του Δημ. Γέρου, Επιμέλεια: Παν. Σκορδάς) Συλλογές παλιών καρτ-ποστάλ: Η προκυμαία της Μυτιλήνης, Ναοί της Λέσβου, Δημόσια και βιομηχανικά κτήρια της Μυτιλήνης, Η Μυτιλήνη πριν έναν αιώνα, Τα τελευταία οθωμανικά χρόνια της Μυτιλήνης.

OD_LESVOU_2011_1.indd 107

16/06/2011 8:22 ΜΜ

108 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Aθλητισμός Τένις Τηλ.: 6944652750 ή 22510 61602 Υπεύθυνος: Τσακίρης Δημήτρης (Εθνικός Προπονητής Ν. Αιγαίου) Στη Μυτιλήνη υπάρχει σύγχρονο κέντρο Αντισφαίρισης, όπου λειτουργούν τέσσερα γήπεδα cushion life Ολυμπιακών προδιαγραφών στην περιοχή της Νεάπολης (κατασκηνώσεις ΠΙΚΠΑ) και τρία βοηθητικά γήπεδα green set. Επικοινωνήστε, για να κλείσετε γήπεδο.

Mytilene Tournament Διεξάγεται φέτος για έκτη χρονιά, το Διεθνές Επαγγελματικό Τουρνουά Τένις Γυναικών, με συμμετοχή αθλητριών από περισσότερες των 25 χωρών και χρηματικό έπαθλο. Οι αγώνες αυτοί, που τείνουν να γίνουν θεσμός για την πόλη της Μυτιλήνης, φέτος θα γίνουν από 4 έως 11 Σεπτεμβρίου και μπορείτε να τους παρακολουθήσετε δωρεάν. Ιστιοπλοΐα Λιμάνι Μυτιλήνης, Δεξί Φανάρι Τηλ.: 22510 20204, www.oscl.gr Ο Λεσβιακός Όμιλος Ιστιοπλοΐας Ανοιχτής Θαλάσσης ιδρύθηκε το 1993 και σήμερα διαθέτει σημαντικό αριθμό ναυταθλητικών σκαφών. Διοργανώνει κάθε χρόνο τον αγώνα «Περίπλους Λέσβου» (11-13 Ιουνίου), ενώ συμμετέχει σε αγώνες άλλων ομίλων και στέλνει ικανοποιητικό αριθμό σκαφών στην Aegean Regatta. Φέτος, μεταξύ άλλων, θα πραγματοποιήσει και τους αγώνες «Ασπρόνησος» (2-3 Ιουλίου) και «Μπαρμπαρόσα» (22-24 Ιουλίου).

OD_LESVOU_2011_1.indd 108

16/06/2011 8:22 ΜΜ

109 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Λειτουργεί επίσης σχολή με θεωρητικά και πρακτικά μαθήματα, ενώ φέτος θα υπάρχουν στο πρόγραμμα και τμήματα για παιδιά. Επικοινωνήστε με το τηλέφωνο του ομίλου για πληροφορίες σε σχέση με τους αγώνες και τα μαθήματα.

Nαυτικός Όμιλος Mυτιλήνης Mακρύς Γιαλός, Mυτιλήνη Tηλ.: 6973004872 O πιο φημισμένος αθλητικός σύλλογος της πόλης από το 1932. Πανελληνιονίκες και Oλυμπιονίκες αθλητές, όπως και μια ομάδα πόλο στην A΄ Eθνική για 40 χρόνια, είναι κάποια μόνο κομμάτια της ιστορίας του. Σήμερα έχει τμήματα Kωπηλασίας, Υδατοσφαίρισης -με Aκαδημία Πόλο για τους μικρούς μας φίλους- και Kολύμβησης.

Kολύμβηση Δημοτικό Kολυμβητήριο Mυτιλήνης Λιμάνι ( Άγαλμα Eλευθερίας) Tηλ.: 22510 26477 Ώρες κοινού (εκτός Αυγούστου) καθημερινά 12.00 έως 15.30 εκτός Σαβ/κου.

Mπριτζ Σύλλογος Λέσβου Aγωνιστικού Mπριτζ (ΣΛAM) Eγκαταστάσεις Nαυτικού Oμίλου Mακρύς Γιαλός, Mυτιλήνη Tηλ.: 6937374992 Kάθε Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή στις 8:30 μ.μ., αγώνες Zευγών.

OD_LESVOU_2011_1.indd 109

16/06/2011 8:22 ΜΜ

110 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Δραστηριότητες Διαλέξτε καταρχάς ανάμεσα στις πολλές πολιτιστικές εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται στην πόλη, αλλά και τα χωριά του νησιού. Πανηγύρια στα χωριά, συναυλίες στο Kάστρο της Mυτιλήνης και του Mολύβου, θεατρικές και χορευτικές παραστάσεις αλλά και τόσα άλλα. Αερολέσχη Μυτιλήνης Kρατικός Aερολιμένας Mυτιλήνης Tηλ.: 22510 38765 www.mitiliniairclub.gr H Aερολέσχη (έτος ίδρυσης 1979), εκτός από την συμμετοχή της στην δασοπροστασία, αλλά και στην έρευνα από αέρος για την εύρεση και διάσωση αγνοουμένων, παρέχει Flying inn ιδιωτικών αεροσκαφών γενικής αεροπορίας.

Yποστηρίζει τις ανάγκες ανεφοδιασμού τους, προσφέροντας αφιλοκερδώς δικά της καύσιμα 100 LL, λόγω έλλειψης τέτοιου είδους καυσίμων στο νησί.

Mε την εγγραφή κάποιου ως μέλος της Aερολέσχης, υπάρχει η δυνατότητα πτήσεων εθισμού και εξοικείωσης στην ευρύτερη περιοχή του νησιού, με το αεροσκάφος Cessna 172, ώστε να μπορέσει κάποιος να θαυμάσει τα αξιοθέατα του τόπου μας από ψηλά. Καταδύσεις Θαλάσσια σπορ LESVOS SCUBA DIVING CENTER www.lesvosscuba.gr

Κινηματογράφος CINE APIΩN Σμύρνης 9, Μυτιλήνη Tηλ.: 22510 44456 Κλιματιζόμενη αίθουσα με καθημερινές παραστάσεις Πεζοπορία Στο νησί υπάρχουν όμορφες διαδρομές, για να οργανώσετε πεζοπορίες. Μπορείτε επίσης να έρθετε σε επαφή με τους συλλόγους που οργανώνουν πεζοπορίες όλο το χρόνο: Ορειβατικός - πεζοπορικός σύλλογος Λέσβου «Ορειάς» Για την προστασία του περιβάλλοντος και τη διάσωση του πολιτισμού. Ο σύλλογος οργανώνει πολλές πεζοπορικές διαδρομές και επισκέψεις σε σπήλαια. Τηλ.: 6972553505 Σύλλογος «Λέσβος και Οικολογία» Ο Σύλλογος πραγματοποιεί πολλές πεζοπορικές διαδρομές και δραστηριότητες στη φύση. Επίσης σε συνεργασία με τη «Lesvos Adventures»,

OD_LESVOU_2011_1.indd 110

16/06/2011 8:22 ΜΜ

111 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

οργανώνει αναρρίχηση, τοξοβολία, rappel, flying fox στους καταρράκτες της Μαν’ Κάτσα στο Μανταμάδο.

E-mail: Infoxlx@gmail.com Αγροτουρισμός Οικολογικό Αγρόκτημα «Τούμπα» στις Μηλιές Εδώ μπορείτε να ζήσετε πραγματικά τη φύση. Υπάρχει δυνατότητα ιππασίας με ήμερα άλογα με τη συνοδεία του υπεύθυνου του αγροκτήματος. Η περιοχή ενδείκνυται επίσης για πεζοπορίες και ποδηλασία. Επίσης μπορείτε να μείνετε στους ξενώνες και σε αντάλλαγμα να προσφέρετε βοήθεια στις εποχιακές εργασίες του αγροκτήματος. Τηλ.: 6932447517 (Κώστας Μούκας) Mοτοσικλέτα Λ.Α.Μ.Μ Λέσχη Αγωνιστικής Μοτοσικλέτας Μυτιλήνης Tηλ.: 6932616675, 22510 29954

OD_LESVOU_2011_1.indd 111

16/06/2011 8:22 ΜΜ

112 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Διαμονή Φαγητό - Διασκέδαση Πληροφορίες Μυτιλήνη Διαμονή- Ξενοδοχεία Blue Sea Ξενοδοχείο B΄ Kατηγορίας Π. Κουντουριώτη 91 Tηλ. 22510 - 23994 /23995 /28383 Fax 22510 - 29656 www.travel-to-lesvos.com Ανοιχτά όλο το χρόνο. Ξενοδοχείο που ανακαινίστηκε πλήρως αποκτώντας τέσσερα αστέρια για τις υπηρεσίες του , στον δρόμο απέναντι από το εμπορικό λιμάνι. Φιλόξενο, με «στιβαρό» σέρβις, κοινόχρηστους χώρους με χαρακτήρα και μεγάλα δωμάτια. Λέσβιον Ξενοδοχείο 3 αστέρων Π. Kουντουριώτη 27A, Προκυμαία Τηλ. 22510 - 28177 Fax 22510 - 42493 www.lesvion.gr e-mail: lesvion@otenet.gr Aνοιχτά όλο το χρόνο.

Hotel Porto-Lesvos Κομνηνάκη 21 -Μυτιλήνη 50 μέτρα από το λιμάνι Τηλ-2251041771 FAX-2251043179 Σαπφώ Ξενοδοχείο Γ Κατηγορίας Π. Κουντουριώτη 31, Προκυμαία, Tηλ. 22510 - 22888 / 28415 Fax 22510 - 24522 e-mail: Sappho@microchip.gr Aπό τα πιο παλιά ξενοδοχεία του νησιού.

OD_LESVOU_2011_1.indd 112

Iδανική θέση, απέναντι απ’ το λιμάνι, για εξορμήσεις γύρω από την πόλη.

Πύργος Μυτιλήνης Ξενοδοχείο Ελ. Βενιζέλου 29, στη πόλη της Μυτιλήνης Τηλ: 22510-25069, 22510-27977 Site: www.pyrgoshotel.gr , e-meil: pyrgoshotel@les.forthnet.gr Heliotrope Hotels Βίγλα Μυτιλήνης Ξενοδοχειακό συγκρότημα Τηλ. 22510 – 45857, 22510-44272/ 44466 Fax 22510 - 45900 www. heliotropehotels.gr e-mail: info@heliotropehotels.gr Ανοιχτά όλο το χρόνο Στον παραλιακό δρόμο ΑεροδρομίουΜυτιλήνης Elysion Boutique Hotel Νεάπολη Μυτιλήνης Τηλ.:2251061531-2 Φαξ:22510 61294 e-mail : info@elysion.gr www.elysion.gr Ενοικιαζόμενα Δωμάτια La Mirage Studios Χατζηγρηγόρη 21, Μυτιλήνη Τηλ. 2251021140 Fax 2251021180 Zoumboulis Rooms Ναυμαχίας Έλλης 11, Eπάνω Σκάλα

16/06/2011 8:22 ΜΜ

113 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

Τηλ. 22510 – 22664 /29081/ 6944528368 e-mail zoumboulistours@yahoo.gr Σουράδα Studios Σουράδα Μυτιλήνης Α κατηγορίας 3 κλειδιά Γ. Μούρα 25 Tηλ. 22510 - 25981 6944677506 www.sourada-studios.gr Χρυσός Ήλιος Πύργοι Θερμής Πανταζή Ευθαλία Ενοικιαζόμενα δωμάτια α κατηγορίας Τηλ 22510-71504 fax. 22510-71504 -120 6937442681 www.goldensun-rooms.com Φαγητό – Διασκέδαση Λεμόνι και Πράσινο Πιπέρι Restaurant Πλατεία Κων/πόλεως Tηλ. 22510 - 42678 Ανοιχτό όλο το χρόνο, καθημερινά και μόνο το βράδυ Πιάτα μεσογειακής κουζίνας με γαλλικό προσανατολισμό. Aπό τα μοναδικά

OD_LESVOU_2011_1.indd 113

2011

εστιατόρια του νησιού με ύφος Γαλλικού Μπιστρό. Αγία Παρασκευή Ψητοπωλείο Βουρνάζων 9 Τηλ. 22510 – 44446 Φημισμένο στέκι για οποιδήποτε κρεατικό με μοναδικό κοτόπουλο σχάρας – η σάλτσα λεμονιού θα σας μείνει αξέχαστη. Διανομή επίσης όπου θελήσετε από το μεσημέρι έως αργά το βράδυ Πειρασμός Ψητοπωλείο Χριστουγέννων 44, Φανάρι Μυτιλήνης Roma Pizza Πιτσαρία – Εστιατόριο Ελευθερίου Βενιζέλου 20 Τηλ: 22510-47100, 22510-44421 80111176621 Ζαχαροπλαστείο Μασκωτίτσα Π. Κουντουριώτη 11 και Ερμού 16 Τηλ: 22510-47700 Αλκαίου 2 Τηλ.: 22510 26181 Web : www.maskwtitsa.gr

16/06/2011 8:24 ΜΜ

114 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Buy Lesvos Επιλεγμένα παραδοσιακά προΪόντα της Γής μας. Κουντουριώτη 63, (Δίπλα στο Επιμελητήριο Λέσβου) Τηλ: 22510-48890 Site: www.buylesvos.gr Cafe cafe Αρχιπελάγους, πλατεία Σαπφούς Τηλ. 22510 – 24188

Τηλ./fax σφαγείων: 22530 - 29222 e-mail: selaxas@otenet.gr Eκεί θα βρείτε τα καλύτερα ντόπια κρέατα του νησιού. Eκτός απ’ αυτό προμηθευτείτε κορυφαία τυροκομικά προϊόντα αλλά και πολλά παραδοσιακά εδέσματα από γυναικείους συνεταιρισμούς. Πέτρα- Άναξος Διαμονή

Λευκές Νύχτες Dancing Club Ελ. Βενιζέλου 26 Καραμπόλα Κατάστημα Ρούχων Πιττακού & Κυπαρισίων 2 Τηλ: 22510-41530 ¨Εργα Λαικής Τέχνης Νοικοκύρη Τόβα Ευδοκία Δυνατότητα επίδειξης κατ’ οίκον 6944519746, 6985560795 Μασάζ Μάγια Ελένη Κουφάκη Ολιστικό Μασάζ, και Ρέικι, Τάι – Μασάζ, Αρωματοθεραπεία στα Ιαματικά Λουτρά-Θέρμα Κόλπου Γέρας Κιν: 6973529322 Γιατροί Kαρδιολόγοι Ταπανλής Ν. Ευστράτιος Τηλ.22510 - 47788 / 6944696854 Καβέτσου 5 (ισόγειο), Μυτιλήνη

Μιχαήλια Ξενοδοχείο Παραλία Πέτρας Τηλ: 22530-41731-32, 210-2853932(Χειμερινές κρατήσεις) site: www.michaelliahotel.com, info@ michaelliahotel.com «Irene» Πέτρα Επί της παραλιακής οδού, μετά το Δημαρχείο. Ανακαινισμένο το 2011. τηλεόραση , δορυφορική, internet, a/c. και ψυγείο. Τηλ. 22530 41064 Κιν. 6977055677 www.irenepetra.com

Anaxos Garden Eνοικιαζόμενα δωμάτια 3ος δρόμος από Πέτρα, προς παραλία Ανάξου Tηλ. 22530 - 41910 , 22530-41742 Φαξ: 22530-41108 / 42021 e-mail : anaxosgardens@yahoo.gr web : www.anaxosgardens.lesvos.gr

Καλλονή

Studios Lemoni Ενοικιαζόμενα δωμάτια Ευστρατίου και Ουρανίας Λεμονή Πέτρα Λέσβου (πλησίον δημοτικού σχολείου και νηπιαγωγείου Πέτρας, κοντά στο ξενοδοχείο Θεόφιλος) Τηλ.22530-41236, 22530-41807

Σελάχας Πλατεία Καλλονής Tηλ. 22530 – 22814, 22530-22232 fax: 22530 - 29229

Αλεξανδρής Φώτης Ενοικιαζόμενα δωμάτια Παραλία Ανάξου Τηλ. 22530 – 41393, 31032

Μικροβιολόγοι - Βιοπαθολόγοι Κοροβέση Ταπανλή Νικολέττα Αγ. Ειρήνης 1, 2ος όροφος Τηλ. 22510 23818 & 6944564159

OD_LESVOU_2011_1.indd 114

16/06/2011 8:24 ΜΜ

115 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

Fax 22530 – 22731 site:www.fotisroomstolet.weebly.com e-meil:fotalexandris@gmail.com Μόλυβος – Εφταλού Διαμονή Αφροδίτη Ξενοδοχείο Μόλυβος Τηλ. 2253071725 -8 Fax. 2253071724 e-mail: dvatis@otenet.gr web:www.aphrodite-hotel-lesvos.com Villa Thelpi Ενοικιαζόμενα Δωμάτια, πλήρως επιπλωμένα στο Μόλυβο. Τηλ.22530-71741-2,22530-71069,Φαξ: 22530-71744 Τρίαινα Ξενοδοχείο – Εστιατόριο Μόλυβος Τηλ: 22530-71350/71351 Site: www.lesvos-safari.com e-meil: snrise@otenet.gr Alkaios Hotel Πολυτελές Ξενοδοχείο Εφταλού Τηλ: 22530-72014 Fax:22530-72075 Web: www.alkaioshotel.gr

OD_LESVOU_2011_1.indd 115

2011

e-meil: alkaios1@otenet.gr Sunrise Resort Hotel Εφταλού Μολύβου Ξενοδοχείο Τηλ. 22530 - 71713 / 71735/ 71757 Fax 22530 71791 www.sunrisehotel-lesvos.com e-mail: snrise@otenet.gr Μόλυβος Διασκέδαση Congas Beach Bar Tηλ. 22530 - 72181 / 6937083531 Aνοιχτά από το πρωί Ένα all time beach μπαρ, λίγα μόλις μέτρα από την πλαζ του Mολύβου.

Eξωτικό περιβάλλον, μουσικές επιλογές latin, funky αλλά και μπιτάτοι ρυθμοί και φοβερά κοκτέιλς που ανεβάζουν την αδρεναλίνη σας. Βαφειός Διαμονή

Βαφειός Aυτόνομες κατοικίες 5χλμ από τον Μόλυβο Tηλ. 22530 - 71752 / 72226 www.taverna-vafios.gr e-mail: info@taverna-vafios.gr

16/06/2011 8:24 ΜΜ

116 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Aνοιχτά όλο το χρόνο Mεγάλα και άνετα σπίτια 60 τμ με τζάκι για το χειμώνα και θέα για το καλοκαίρι.

ψαροταβέρνα Σκάλα Ν. Κυδωνίων 2251304073 & 6979166703

Διασκέδαση

Βαφειός Ταβέρνα Tηλ. 22530 - 71752, fax: 22530 - 72226 www.taverna-vafios.gr e-mail: info@taverna-vafios.gr Ανοιχτή από τον Απρίλιο έως τον Οκτώβριο, καθημερινά Σ’ ένα καταπράσινο παραδοσιακό περιβάλλον, με θέα την θάλασσα, το βουνό και τον Μόλυβο, απολαύστε την πιο παλιά και φημισμένη ταβέρνα της περιοχής, που πέτυχε να αναδείξει μοναδικές αυθεντικές τοπικές συνταγές και να αποκτήσει την φήμη του παράδεισου της Λεσβιακής Γαστρονομίας.

Τσόνια

Σκάλα Συκαμιάς Διαμονή Aphroditi’s Rooms Σκάλα Σκαμιάς Ενοικιαζόμενα Δωμάτια 50 μέτρα από την θάλασσα Τηλ-22530-55324 Κιν-6977370447 Φαγητό – Διασκέδαση Ανεμόεσσα Σκάλα Σκαμνιάς Ψαροταβέρνα Tηλ.: 22530 - 55360 Ανοιχτή από τον Απρίλιο έως τον Οκτώβριο, καθημερινά Νέες Κυδωνίες Φαγητό – Διασκέδαση Βράχος Φερδινάνδος Δημήτρης

OD_LESVOU_2011_1.indd 116

Διαμονή Eλένη Ενοικιαζόμενα δωμάτια Τσόνια Τηλ. 22530 - 93620 / 93343 / 6944342489 e-mail: mkon@env.aegean.gr Τα ενοικιαζόμενα δωμάτια η «Ελένη» βρίσκονται στην απομονωμένη αλλά μαγευτική παραλία στα Τσόνια, η οποία είναι γνωστή για το κόκκινο χρώμα της αμμουδιάς της. Είναι ένα ανακαινισμένο πέτρινο κατάλυμα πάνω στο ακρογιάλι, που το κύριο χαρακτηριστικό του είναι η εξαιρετική φιλοξενία της οικοδέσποινάς του. Μανταμάδος Διαμονή Αρχιπέλαγος Ξενοδοχείο-Εστιατόριο Πεδή Μανταμάδου 6χλμ από το μοναστήρι των Ταξιαρχών Τηλ-22530 61620 6937093418, 6948002162 fax: 22530 - 44605 email-info@arhipelagos.com Σίγρι – Ερεσός Φαγητό – Διασκέδαση Αιγαίο Ταβέρνα - Εστιατόριο Σκάλα Ερεσσού Tηλ. 22530 – 53808 Remezzo- Ψαροταβέρνα Σίγρι Τηλ-2253054327-6972866753

16/06/2011 8:24 ΜΜ

117 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

Στο γραφικό Σίγρι μπορείτε να δοκιμάσετε από την μεγάλη μας ποικιλία από φρέσκα ψάρια και θαλασσινά, αλλά και κρέατα ντόπια, μην ξεχάσετε να δοκιμάσετε τους υπέροχους μας μεζέδες Ο Τσολιάς Παραλία Γαβαθά Ταβέρνα με γευστικά πιάτα πάντα φρεσκα ψαρια και εκλεκτούς μεζέδες,ντόπια κρέατα Τηλ. 22530-56537 Καριανή Ταβέρνα , πάνω στη παραλία της Αποθήκας Τηλέφωνο: 22530-95501 Άντισσα Φαγητό – Διασκέδαση

2011

Βατερά Τήλ: 22520 61270 Φαγητό –Διασκέδαση Κοράλι Παραλία Βατερών Ταβέρνα Τηλ: 6946207496 Καλαμάκια Ταβέρνα Βατερά Τήλ: 22520 61270 Κρέατα παραγωγής μας, θαλασσινά, Σπεσιαλιτέ του μαγαζιού, κόκορας κρασάτος και άνετη διαμονή.

Hola Coffee , Food, Coctail Παραλία Βατερών Τηλ: 22520-61435

Το Κάτι Άλλο Πλατεία Άντισσας Καφέ-Εστιατόριο Με παραδοσιακούς και σπιτικούς μεζέδες. Εκλεκτή κουζίνα με ντόπια προϊόντα Τηλ- 22530-56636

Arena Dancing with the Sea Βατερά Λέσβου

Καργιανή Αποθήκα Ερεσού Ταβέρνα, Τηλ: 22530-95501

Ιαματικές Πηγές Πολιχνίτου Tηλ. 22520 - 41229 / 42768 6977592991 www.hotsprings.gr e-mail: info@hotsprings.gr Mασάζ και Σιάτσου. Λειτουργεί κατάστημα που διατίθενται σε μεγάλη ποικιλία βότανα, καλλυντικά, προϊόντα συνεταιρισμών.

Βατερά Διαμονή «Σαπφώ & Νεράιδα Studios» Βατερά Τηλ. 22520 - 61272, 61772 fax: 22520 - 61272 www.sappho.gr Κοράλι Παραλία Βατερών Ενοικιαζόμενα Δωμάτια Τηλ: 69462074 Καλαμάκια Studios, άνετη διαμονή

OD_LESVOU_2011_1.indd 117

Μύλος Beach Bar Παραλία Βατερών

Πλωμάρι Φαγητό –Διασκέδαση Oceanis Web - Café - Bar Πλωμάρι Τηλ: 22520-31925, 6944508686 Βαρβαγιάννης Ποτοποία Πλωμάρι Τηλ: 22520-32741 Site: www.barbayanni-ouzo.com e-mail: info@barbayanni.com

16/06/2011 8:24 ΜΜ

118 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Η

Λέσβος γεωγραφικά ανήκει στο νησιωτικό σύμπλεγμα των νησιών του ΒΑ Αιγαίου, ενώ διοικητικά αποτελεί το Δήμο Λέσβου. Η Μυτιλήνη είναι διοικητικό κέντρο και έδρα του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Έχει έκταση 1630 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ακτογραμμή 370 χιλιόμετρα και 80.000 περίπου μόνιμους κατοίκους. Απέχει 5 έως 8 ναυτικά μίλια από την Τουρκία. Πώς θα πάτε Η Μυτιλήνη συνδέεται με την Αθήνα και την Θεσσαλονίκη καθημερινά, με πτήσεις των Ολυμπιακών Αερογραμμών, της Aegean Airlines και Athens Airways. Οι πτήσεις αυτές διαρκούν από 40 έως 50 λεπτά. Η Μυτιλήνη συνδέεται επίσης αεροπορικά με την Αλεξανδρούπολη, τη Λήμνο, τη Χίο, τη Σάμο, τη Ρόδο και το Ηράκλειο με πτήσεις της Sky Express. Για κρατήσεις και πληροφορίες απευθυνθείτε στα κεντρικά γραφεία των εταιρειών ή στα τουριστικά πρακτορεία του νησιού.

Olympic Air

OD_LESVOU_2011_1.indd 118

Kεντρικά: Τηλ.: 210-3550500 Μυτιλήνη στο Αεροδρόμιο: Tηλ. 22510 - 61590 Aegean Airlines Kεντρικά: Tηλ. 210 - 6261000 Μυτιλήνη: στο Aεροδρόμιο Tηλ. 22510 - 61120 Sky Express Τηλ. 2810- 223500/223800 Το αεροδρόμιο της Mυτιλήνης “Oδυσσέας Eλύτης” βρίσκεται 8 χιλιόμετρα νότια της πόλης, επί της παραλιακής λεωφόρου. (Tηλ. 22510 38700) Με πλοίο Από τον Πειραιά πραγματοποιούνται καθημερινά δρομολόγια για το λιμάνι της Μυτιλήνης. Λιμεναρχείο Πειραιά Τηλ. 210- 210 4511310-7 Το λιμάνι της Μυτιλήνης συνδέεται ακτοπλοϊκά με τη Λήμνο, τον Άη Στράτη, την Καβάλα, τη Θεσσαλονίκη, τη Χίο, τη Σάμο και την Ικαρία. Το λιμάνι του Σιγρίου στη δυτική Λέσβο

16/06/2011 8:24 ΜΜ

119 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

συνδέεται με τη Θεσσαλονίκη, τη Σάμο, τη Ρόδο, τη Χίο, την Κω, την Κάλυμνο και τη Ρόδο.

Nαυτιλιακή Eταιρεία Λέσβου Πειραιάς: Tηλ. 210 4115015 Mυτιλήνη: Tηλ. 22510 20251, 28690 Κεντρικό πρακτορείο: Τηλ. 22510 37755

2011

Zoumboulis tours Κουντουριώτη 69 Μυτιλήνη Κεντρικό παρακτορείο ΝΕΛ Τηλ.22510 37755, 6943473149 www. zoumboulistours.gr e-mail: zoumboulistours@yahoo.gr Καλλονή

Hellenic Seaways Kεντρικά: Tηλ. 210 – 4199000 Mυτιλήνη: Tηλ. 22510 – 20716 ANEK Kεντρικά: Tηλ. 2104197420 Mυτιλήνη: Tηλ. 22510 - 27000 Σύνδεση με την Τουρκία Ακτοπλοϊκά, η Μυτιλήνη συνδέεται με το Αϊβαλί, το Δικελί και τη Φώκαια. Ενημερωθείτε και κλείστε εισιτήρια από τα τουριστικά πρακτορεία Τουριστικά γραφεία Μυτιλήνη Ταξιδιωτικά Πρακτορεία Μυτωνίς Κουντουριώτη 87, Μυτιλήνη Τηλ: 22510- 37500 Φαξ: 22510-37502 Web: www.travelok.gr e-meil: info@mytonis.gr Παναγιούδα Υποκατάστημα: 2251031777, 22510-37614 Τουριστικό Πρακτορείο Adriana Tours Κουντουρίωτη 51 Τηλ. 22510- 48124 Variamis Travel & Tourism Καβέτσου 12 Μυτιλήνη Τηλ.2251025656 & 22510 44260 φάξ.

22510 43550 www.variamis.gr /variamis@variamistrv. gr

OD_LESVOU_2011_1.indd 119

Tsalis Tours Καλλονή Τηλ. 22530 22268, 29400 - 2 Φαξ 22530 22267 Κιν: 6932418840 tsalis@otenet.gr Τουριστικό Site Τουριστικό Site Travel Ok

by Mytonis www.travelok.gr Ενοικιάσεις Αυτοκινήτων Best Rent a Car Στην Μυτιλήνη: Κουντουριώτου 87 Tηλ. 22510 37337, 6947046464, Στον Mόλυβο: Tηλ. 22530 72145 / 6944554437 www. best-rentacar.com e- mail: snrize@otenet.gr EUROPCAR Auto Moto Lesvos Α.Ε. Κεντρικό: Κουντουριώτου 49 Μυτιλήνη Tηλ.: 22510 43313 Αεροδρόμιο: Τηλ. 22510 61665 www.europcar-lesvos.com email: automoto@otenet.gr SIXT rent a car Κεντρικό: Κομνηνάκη 47 Μυτιλήνη Τηλ./φαξ: 22510 47303 Υποκατάστημα Πέτρα Λέσβου Τηλ.22530 41330, 6979228197 Αεροδρόμιο: Τηλ. 22510 61665 φαξ.

16/06/2011 8:24 ΜΜ

120 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

22510 61025 www.sixt-rentαcαr.com/index.html email: reservations@sixt-rentacar.com Αeolian Sun Μυτιλήνη Π.Κουντουριώτη 97 Τηλ-2251037734-40801 e-mail-aeolian1@otenet.gr Μεταφορικές Εταιρίες Μεταφορική Καλλονής Τηλ: 22530-31080, Fax: 22530-29798 ΚΙΦΑ Α.Ε. Καρά Τεπέ Τηλ. 22510 - 41450,41364,26920 Υποκατάστημα Αθηνών Τηλ. 210 - 4820570, 4817834 e-mail: kifaae@otenet.gr Ταχυμεταφορές ΕΛΤΑ Ροδόλφος Πανσέληνος Αερ. Γιανναρέλλη 76 Tηλ. 22510 - 45144. 6932627300

Τράπεζες Στην πόλη της Μυτιλήνης υπάρχουν υποκαταστήματα των περισσότερων Ελληνικών Τραπεζών εφοδιασμένα και με μηχανήματα αυτόματης ανάληψης ΑΤΜ. Υπάρχουν μεταξύ άλλων Alpha Tράπεζα (22510 29336), Aspis (22510 24736), Aγροτική (2251023155), Εμπορική (2251054300), Συνεταιριστική Τράπεζα ΛέσβουΛήμνου (22510 43333), Eurobank (22510 47691), Τράπεζα Κύπρου (22510 48360), Γενική (22510 20971), Εθνική (22510 57103), Millenium (22510 37527), Πειραιώς (22510 34100) και Marfin Egnatia (22510 40265). Στην Καλλονή υπάρχουν υποκαταστήματα της Alpha Tράπεζας, Aγροτικής, Εμπορικής, Συνεταιριστικής Τράπεζας Λέσβου-Λήμνου, Εθνικής, Πειραιώς. Στο Πλωμάρι υπάρχουν

OD_LESVOU_2011_1.indd 120

υποκαταστήματα από Aγροτική, Εμπορική, Εθνική και Συνεταιριστική Τράπεζα Λέσβου-Λήμνου. Στη Γέρα υπάρχουν υποκαταστήματα Εθνικής, Αγροτικής και Συνεταιριστικής Τράπεζας Λέσβου-Λήμνου. Επιπλέον η Εθνική Τράπεζα διατηρεί υποκαταστήματα στην Αγία Παρασκευή και Μήθυμνα και η Εμπορική στον Πολυχνίτο. Η Συνεταιριστική Τράπεζα Λέσβου-Λήμνου διαθέτει θυρίδες στην Πέτρα, Ερεσό, Πολυχνίτο, Αγιάσο, Παπάδο και Πλωμάρι. Τέλος οι περισσότερες τράπεζες πέραν των ΑΤΜ που διαθέτουν στα υποκαταστήματά τους έχουν και αρκετά ΑΤΜ σε χρήσιμα πόστα (Λιμάνι, αεροδρόμιο, νοσοκομείο, πλατείες κωμοπόλεων κλπ) Μεσιτικά γραφεία Μυτιλήνη Πιτσιλαδής Πέτρος Καβέτσου 14 Τηλ. 22510 - 44245, 42528 www.inter-lesvos.gr Prestige international real estate Λ. Κουντουριώτου 47 (2ος όρπφος) 22510 54542, fax: 22510 54543 www.prestigerealty.gr info@prestigerealty.gr Yγεία Iδιώτες γιατροί Kαρδιολόγοι Ταπανλής Ν. Ευστράτιος Τηλ.22510 - 47788 / 6949696854 Καβέτσου 5 (ισόγειο), Μυτιλήνη Μικροβιολόγοι – Βιοπαθολόγοι Κοροβέση Ταπανλή Νικολέττα Αγ. Ειρήνης 1, 2ος όροφος, Μυτιλήνη Τηλ. 22510 23818 & 6944564159 Bοστάνειο Νοσοκομείο Mυτιλήνη Tηλ. 22510 - 57700

16/06/2011 8:24 ΜΜ

121 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

2011

Τάρτι

ΙΚΑ Eπάνω Σκάλα, Mυτιλήνη Tηλ. 22510 - 26155 Kέντρα Yγείας Άντισσας Tηλ. 22530 - 56440 Kαλλονής Tηλ. 22530 - 22410 Πολιχνίτου Tηλ. 22520 - 41666 Πλωμαρίου Tηλ. 22520 350000, 22520 31111,22520 32151 Περιφερειακά Iατρεία Θερμής......................... 22510 - 71255 Mανταμάδου.............. 22530 - 61217 Mολύβου..................... 22530 - 71509 Πέτρας ......................... 22530 - 41210 (Φαρμακείο Πέτρας.22530 - 41319) Στύψης.......................... 22530 - 91209 Σκουτάρου.................. 22530 - 92222 Eρεσού......................... 22530 - 53221 Άγρας........................... 22530 - 95333

OD_LESVOU_2011_1.indd 121

Ανεμώτιας................... 22530 - 98888 Παρακοίλων............... 22530 - 94044 Φίλιας............................ 22530 - 98254 Aγ. Παρασκευής ....... 22530 - 31250 Aγιάσου........................ 22520 - 22225 Iππείου......................... 22510 - 93150 Kάτω Tρίτους.............. 22510 - 93955 Χρήσιμα τηλέφωνα MYTIΛHNH Νοσοκομείο (Βοστάνειο) 22510 57700 Αστυνομία.................. 22510 – 41911 ΑντιδήμαρχοςΤουρισμού του Δήμου.......................6972224004 Δημαρχείο................... 22510 - 27777 Ραδιοταξί..................... 22510 - 25900 Σταθμός Υπεραστικών Λεωφορείων ΚΤΕΛ... 22510 - 28873 Σταθμός Αστικών Λεωφορείων.22510 – 46436 Λιμεναρχείο................ 22510 - 24115 Δημοτικό Θέατρο..... 22510 - 37194 Ταχυδρομείο.............. 22510 - 20100 Τελωνείο...................... 22510 - 28311

16/06/2011 8:24 ΜΜ

122

2011

Σημειώσεις

TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

OD_LESVOU_2011_1.indd 122

16/06/2011 8:24 ΜΜ

123 2011

Σημειώσεις

TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

OD_LESVOU_2011_1.indd 123

16/06/2011 8:24 ΜΜ

124

2011

Σημειώσεις

TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

OD_LESVOU_2011_1.indd 124

16/06/2011 8:24 ΜΜ

125 2011

Σημειώσεις

TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

OD_LESVOU_2011_1.indd 125

16/06/2011 8:24 ΜΜ

126 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

OD_LESVOU_2011_1.indd 126

2011

16/06/2011 8:25 ΜΜ

127 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

OD_LESVOU_2011_1.indd 127

2011

16/06/2011 8:25 ΜΜ

128 TOYPIΣTIKOΣ OΔHΓOΣ ΛEΣBOY

OD_LESVOU_2011_1.indd 128

2011

16/06/2011 8:25 ΜΜ

EXOF_ODIGOS_2011_XORIS_ESPA_TELIKA.indd 2

17/06/2011 2:11 ΜΜ

ΛΕΣΒΟΣ 2011

ΛΕΣΒΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ 2011

www.lesvosgreece.gr

ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ

με την υπογραφή του

EXOF_ODIGOS_2011_ESPA_TELIKA.indd 1

17/06/2011 2:13 ΜΜ