String Trio in E-Flat Major, Op. 3 Serenade in D Major, Op. 8

Tracklist p. 2 English p. 4 Franรงais p. 8 Nederlands p.13 Biography p.18

TRIOFENIX

Menu

2

BEETHOVEN

STRING TRIO IN E FLAT MAJOR, OP. 3 & SERENADE IN D MAJOR, OP. 8

Ludwig Van Beethoven (1770-1827) String Trio in E flat major, Op. 3 01 02 03 04 05 06

I. Allegro con brio II. Andante III. Menuetto (Allegretto) IV. Adagio V. Menuetto (Moderato) VI. Finale (Allegro)

11’09 6’48 3’32 8’45 3’21 6’42

Serenade in D major, Op. 8 07 08 09 10

— Total time : 67’49

11 12 13

I. Marcia (Allegro) II. Adagio III. Menuetto (Allegretto) IV. Adagio-Scherzo (Allegro molto – Adagio - Allegro molto - Adagio) V. Allegretto alla polacca VI. Tema con variazioni (Andante quasi allegretto) VII. Marcia (Allegro)

1’39 6’52 2’18 4’20 3’31 7’13 1’39

TrioFenix

3

Shirly Laub, violin Tony Nys, viola Karel Steylaerts, cello

recording: 6-8 June 2015 – Flagey (Belgium) • recording, editing, mixing & mastering engineer: Benjamin Dieltjens (acousticrecordingservice.be) • cover & inside pictures: TrioFenix © Isabelle Pateer / Otherweyes • design: Mpointproduction • producer: TrioFenix • executive producer: Aliénor Mahy.

NL FR 4

MENU

STRING TRIO IN E FLAT MAJOR, OP. 3 In the middle of November 1792 the twenty-year-old Ludwig Van Beethoven left his native city of Bonn to study with Joseph Haydn in Vienna. When Haydn travelled to London in January 1794, Beethoven took lessons for a while with the composer and music theorist Johann Georg Albrechtsberger, with whom he concentrated on perfecting his knowledge of counterpoint. Beethoven composed his earliest works that bear an opus number independently of these two teachers, since these first ‘official’ compositions date from 1795.

The String Trio in E flat major, op. 3, was written some time in the second half of 1795, when Beethoven was also working on his op. 1 (Three Piano Trios) and op. 2 (Three Piano Sonatas). This op. 3 immediately marked his first encounter with what was considered a difficult genre: the challenge of the combination of just three strings was to avoid sonic thinness and monotony. Maybe that is why he began to adapt the opening movement of his first string trio for piano trio during the composition process, although he eventually abandoned this idea.

Beethoven ventured into the string trio genre earlier than that of the string quartet – not

5

until his op. 18 did he compose any of the latter, out of diffidence with regard to Haydn’s impressive legacy of quartets – but one cannot see the trio as a kind of preparation for the string quartet: he embarked on this genre precisely to delay grappling with the quartet a little longer. The string trio, especially in the hands of a master like Beethoven, is a fully-fledged genre in itself. As the musicologist Robert Simpson observed in his article ‘The chamber music for strings’ (in D. Arnold and N. Fortune (ed.), The Beethoven Companion, 1971): ‘the quartet itself can by no stretch of the imagination be thought of as an enriched trio, or a proper trio as an impoverished quartet’.

The Trio op. 3 has six movements, a remarkable structure that Beethoven may well have taken from Mozart’s Divertimento for string trio in E flat K. 563, published in 1792. In that work, too, the Adagio is flanked by two minuets and trios. Beethoven’s first trio, however, has nothing further in common with the typical Mozartian divertimento style.

It begins boldly with an almost orchestral effect, syncopations combined with repeated chords. This fiery opening must have been one of the aspects that most musicians of the time found tricky: Allegro con brio was then regarded as a very rapid pace and the key of E flat as an awkward one for strings. Moreover, the first movement was of quite unorthodox length for the 1790s, thanks to a ‘false’ recapitulation – which is followed by the ‘real’ one only forty bars later – and its thematic restlessness. The Andante, cast in standard sonata form, is cleverly built on brief anacrustic figures in which the silences seem almost as important as the sounding notes. Certain rhythmic patterns and developments in this movement were to become identifiable as Beethovenian fingerprints in

the years to come: this Andante seems at times to anticipate the Eighth Symphony of 1812. The two minuets are marked Allegretto and Moderato respectively, ensuring each has its own tempo and hence its distinct character. In both cases the resolute mood of the minuet finds its counterpart in a lighter trio section. Also worthy of mention is the almost ecstatic sentiment emanating from the violin part in the Trio of the first Menuetto. The warm-hearted Adagio is flowing and expressive, with the instruments passing coloratura figures from one to the other. The concluding Finale-Allegro is a witty yet powerful contrapuntal movement of the kind often heard in later Beethoven.

6

SERENADE IN D MAJOR FOR STRING TRIO, OP. 8 Between 1794 and 1798 Ludwig van Beethoven wrote five string trios, five splendid chamber works in which he further developed this rather rare genre that had previously been practised by Mozart and Haydn. Despite the high quality of these five works, Beethoven never returned to the string trio later in his career.

The Serenade in D major op. 8, which he polished over a lengthy period between 1795 and 1797, was published by Artaria of Vienna in 1797. Its lighter tone marks an obvious contrast with the more severe String Trio op. 3, even though it certainly remains a demanding piece to perform by the standards of its time. By this stage Beethoven was already acquainted with the violin virtuoso Ignaz Schuppanzigh, who was later to premiere several of his quartets, and it is likely that he wrote his string trios with Schuppanzigh in mind.

Jan Dewilde

NL FR MENU 7

The Adagio that follows the opening march must undoubtedly have been a challenge for any violinist of the time. In this movement, close in character to Beethoven’s Quartets op.

18, the first violinist is presented with a series of difficult decorative solo passages, reminiscent at times of the ornaments in a coloratura aria. The Menuetto and Trio are characterised by delightful pizzicati and a graceful eloquence. The second Adagio opens with an expressive duet between violin and viola in octaves, accompanied by the cello, but this is fairly quickly interrupted by scherzo-like material that switches to a faster speed. The recurrent alternation between the soulful Adagio duet and the extrovert Scherzo theme forms the basis of the entire movement. Then comes a lively and witty Allegretto alla polacca, with the typical ‘local colour’ of the polonaise. A more traditional theme provides the raw material for the six variations of the Andante quasi Allegretto. After this Haydnesque moment the serenade is rounded off by a reprise of the march that began the work.

Like his String Trio op. 3, this serenade is sometimes too easily dismissed as a mere study piece by an up-and-coming composer. But anyone who hears these works in a highquality performance will be forced to admit that the young Beethoven had by this time attained a maturity that allowed him to write original music, even small masterpieces.

While the serenade may sound predominantly light-hearted, this refreshing piece is a genuine source of eminently musical enjoyment for both performers and listeners.

NL EN 8

MENU

TRIO À CORDES EN MI BÉMOL MAJEUR, OPUS 3 En novembre 1792, le jeune Ludwig Van Beethoven, qui a alors 21 ans, quitte sa ville natale de Bonn pour étudier avec Joseph Haydn à Vienne. Lorsque Haydn voyage en janvier 1794 vers Londres, Beethoven parfait sa formation avec le compositeur et théoricien Johann Georg Albrechtsberger qui lui enseigne plus particulièrement le contrepoint. Beethoven compose ses premières œuvres portant des numéros d’opus bien indépendamment de ces deux maîtres, car ses premières compositions « officielles » datent de 1795.

Le Trio à cordes en mi bémol majeur, op. 3, est écrit vers la fin de l’année 1795, alors qu’il travaille encore à son opus 1 (3 trios à clavier) et son opus 2 (3 sonates pour piano).

La confrontation directe de cet opus 3 avec une instrumentation considérée comme difficile est un défi car la combinaison de seulement trois instruments à cordes est redoutable. C’est aussi peut-être pour cette raison que son processus de composition l’amène à essayer les idées de son premier mouvement pour trio à clavier, bien qu’il abandonne finalement cette éventualité.

Beethoven ose plus facilement approcher le genre du trio à cordes avant celui du qua-

9

tuor à cordes – ses premiers quatuors portent le numéro d’opus 18, par modestie visà-vis de l’héritage impressionnant des quatuors de son maître Haydn – cependant on ne peut considérer ces trios comme une préparation au quatuor : il se donne corps et âme à cette formation du trio à cordes qui devient entre ses mains un genre en soi. Le musicologue Robert Simpson le décrit ainsi dans son article « The Chamber Music for Strings » (dans D. Arnold and N. Fortune (ed.), The Beethoven Companion, 1971) : « Même avec la plus grande imagination , on ne peut considérer le quatuor comme un trio enrichi, ni le trio comme un quatuor allégé ».

L’opus 3 s’articule en six mouvements, cette structure qui n’est pas sans rappeler le Divertimento en mi bémol majeur pour trio à cordes, KV 563, de Mozart publié en 1792. Dans ce Divertimento, l’adagio est aussi entouré de deux menuets et trios. Mais la comparaison du style mozartien du divertimento s’arrête là car Beethoven débute audacieusement son trio par des accords répétés syncopés à effet plutôt orchestral.

Cette entrée en matière flamboyante a probablement effrayé les instrumentistes de l’époque, car un allegro con brio était considéré comme fort rapide et la tonalité de mi bémol majeur malaisée. Ce premier mouvement est remarquablement original pour l’époque, par sa longueur causée entre autres par la « fausse » réexposition – suivie par la véritable une quarantaine de mesures plus tard – et par son agitation anxieuse. L’andante, conçu en forme sonate plus classique, est construit autour de figures qui accordent autant d’importance aux silences qu’aux notes jouées. Certaines cellules rythmiques formeront les empreintes digitales du style de Beethoven :

10

cet andante paraît par moments annoncer la Huitième symphonie écrite en 1812. Aux deux menuetti sont accolés des indications de tempi allegretto et moderato qui leur confèrent à chacun un caractère bien distinct. Dans les deux cas, le tempérament plus décidé du menuet est équilibré par un trio plus léger. La partie de violon du premier trio se remarque par sa fragilité presque extatique. L’adagio chaleureux est expressif et fluide par les échanges des figures de colorature qui se répondent entre instruments.

Le mouvement final, l’allegro, se distingue par un contrepoint spirituel et vigoureux, caractéristique du compositeur qui restera en filigrane dans toute l’œuvre plus tardive de Beethoven.

SÉRÉNADE EN RÉ MAJEUR POUR TRIO À CORDES, OP. 8 De 1794 à 1798, Ludwig van Beethoven compose cinq trios à cordes, perles magnifiques de musique de chambre. Il développe ce genre plutôt rare et lui insuffle une vie diversifiée et riche, à l’instar de Mozart et Haydn qui l’avaient précédé dans cet exercice. Au cours de sa carrière plus tardive et nonobstant la grande qualité des cinq trios, Beethoven ne reviendra plus jamais au trio à cordes.

La Sérénade en ré majeur, op. 8, qu’il perfectionne longuement entre 1795 et 1797, est publiée en 1797 par Artaria à Vienne. Par son ton plus léger, elle contraste de manière évidente avec le bien plus sérieux Trio à cordes, op. 3, bien que son exigence instrumen-

11

tale reste redoutable par rapport aux standards de l’époque. Beethoven connaît déjà en ce temps le violoniste virtuose Ignaz Schuppanzigh, qui participera par la suite à l’interprétation de plusieurs de ses quatuors. Il est d’ailleurs probable qu’en composant ces trios à cordes, Beethoven les lui destine déjà en pensée.

La Sérénade débute et se termine par des mouvements de marches, basés sur le même matériau thématique. L’adagio, qui suit la marche d’ouverture, constituait sans nul doute un défi pour chaque violoniste de cette époque. Dans cette pièce, dont le caractère fait déjà penser aux Quatuors, op. 18, de Beethoven, le violoniste doit assumer une série de passages virtuoses qui évoquent par moments les ornements d’une aria de colorature. Quant au Menuet et au Trio, ils se caractérisent par de charmants pizzicati et une éloquence agile. Un duo expressif du violon et de l’alto doublé en octaves accompagné par le violoncelle, ouvre le second adagio, mais il est assez rapidement interrompu par un intermède en forme de scherzo qui s’enchaîne en accélérant ; cette alternance répétée du duo de l’adagio et de la thématique extravertie du scherzo caractérise ce mouvement. Vient ensuite un allegretto alla polacca vif et spirituel, présentant une danse rythmée très « couleur locale ». Ensuite, un thème plus traditionnel constitue la matière première des six variations dans l’andante quasi allegretto, vibrant hommage à Haydn, avant de se clôturer par la marche qui ouvre la Sérénade.

Tout comme le Trio à cordes op. 3 de Beethoven, cette Sérénade est trop souvent reléguée au second plan du grand répertoire comme si elle n’était qu’une pièce d’étude d’un jeune compositeur. Cependant, tout auditeur qui a le privilège d’assister à une interprétation

NL EN 12

MENU

de qualité de ces pièces, doit bien avouer que Beethoven atteint déjà là une maturité foisonnante d’idées qui lui permet de composer de véritables petits chefs-d’œuvre.

Si la Sérénade semble de prime abord légère, sa fraîcheur et son lyrisme sont sources de plaisir musical de grande profondeur, tant pour les instrumentistes qui l’interprètent que pour les auditeurs.

Jan Dewilde

FR EN 13

In het midden van november 1792 trok de eenentwintigjarige Ludwig Van Beethoven van zijn geboortestad Bonn naar Wenen om er bij Joseph Haydn in de leer te gaan. Toen Haydn in januari 1794 naar Londen afreisde, nam Beethoven nog enige tijd lessen bij de componist en muziektheoreticus Johann Georg Albrechtsberger bij wie hij zich vooral in het contrapunt vervolmaakte. Zijn vroegste werken die een opusnummer dragen, componeerde Beethoven onafhankelijk van deze twee leermeesters, aangezien die eerste ‘officiële’ composities dateren van 1795.

Het Strijktrio in Es, op. 3, schreef Beethoven ergens in de tweede helft van 1795. Hij werkte toen ook nog aan zijn opus 1 (drie pianotrio’s) en opus 2 (drie pianosonates).

Het opus 3 was meteen zijn eerste confrontatie met wat als een moeilijk genre werd beschouwd: bij de combinatie van slechts drie strijkinstrumenten was het de uitdaging om schraalheid en eentonigheid te vermijden. Misschien daarom dat hij tijdens het compositieproces het openingsdeel van zijn eerste strijktrio begon aan te passen aan de pianotrio-bezetting. Uiteindelijk zette hij die bewerking niet door.

Beethoven waagde zich eerder aan het strijktrio dan het strijkkwartet – het zou tot

MENU

STRIJKTRIO IN ES, OP. 3

14

opus 18 duren eer hij strijkkwartetten componeerde, uit schroom voor Haydns impressionante kwarteterfenis – maar toch mag men die trio’s niet zien als een soort voorbereiding op het strijkkwartet: hij waagde zich precies aan dit genre om het strijkkwartet nog even te vermijden en uit te stellen. Het strijktrio is, zeker in handen van een meester als Beethoven, een meer dan volwaardig genre op zich. Zoals de musicoloog Robert Simpson in zijn artikel « The Chamber Music for Strings » (in D. Arnold and N. Fortune (ed.), The Beethoven Companion, 1971) opmerkte: ‘Zelfs met grote fantasie kan men het kwartet zelf niet beschouwen als een verrijkt trio, noch een eigenlijk trio als een afgeslankt kwartet.’

Het opus 3 kent zes delen, een opmerkelijke structuur die Beethoven misschien wel haalde bij Mozarts in 1792 gepubliceerde Divertimento in Es voor strijktrio, KV 563. Ook in dat Divertimento wordt het Adagio geflankeerd door twee menuetten en trio’s. Met de typisch Mozartiaanse divertimento-stijl heeft Beethovens eerste trio weliswaar verder niets van doen. Zijn trio opent stoutmoedig met een haast orkestraal effect waarbij syncopes met gerepeteerde akkoorden worden gecombineerd. Ondermeer door die vurige opening moet het Allegro con brio voor de meeste instrumentalisten van die tijd lastig zijn geweest: een Allegro con brio werd in die tijd als een bijzonder vlug tempo beschouwd en ook de Es-toonaard werd toen voor strijkinstrumenten als lastig ervaren.

Bovendien is het eerste deel door een ‘valse’ recapitulatie - die pas veertig maten later door de ‘echte’ wordt gevolgd – en door de thematische rusteloosheid, onorthodox lang voor die tijd. Het Andante, gestructureerd volgens een standaard sonatevorm, is slim

SERENADE IN D VOOR STRIJKTRIO, OP. 8 Tussen 1794 en 1798 schreef Ludwig van Beethoven vijf strijktrio’s, vijf prachtige kamermuziekwerken waarmee hij verder bouwde op dit eerder zeldzame genre zoals het eerder door Mozart en Haydn was beoefend. Niettegenstaande de grote kwaliteit van de vijf trio’s, zou Beethoven later in zijn carrière nooit meer naar het strijktrio terugkeren.

De Serenade in D, op 8, waaraan hij tussen 1795 en 1797 lang schaafde, werd in 1797

15

gebouwd rond lichte voorslagen en rond figuurtjes waarin stiltes haast even belangrijk lijken als de klinkende noten. Bepaalde ritmische patronen en ontwikkelingen uit dit deel werkten de daarop volgende jaren door als Beethoveniaanse fingerprints: dit Andante lijkt bij momenten te anticiperen op de Achtste symfonie uit 1812. De twee Menuetti kregen met het reguliere Allegretto en Moderato elk een eigen tempo en zo elk een eigen karakter voorgeschreven. In beide gevallen vindt het gedecideerde karakter van het Menuetto een tegenhanger in het lichtere Trio. Opmerkelijk nog is het haast extatische gevoel dat in het eerste trio uit de vioolpartij spreekt. Het warme Adagio is vloeiend en expressief, terwijl de instrumenten coloratura-figuren naar elkaar toeschuiven. Het slotdeel Finale-Allegro is een geestige, maar krachtige contrapuntische beweging zoals die ook nog bij de latere Beethoven te horen is.

16

door Artaria in Wenen gepubliceerd. Door de luchtigere toon contrasteert het duidelijk met het ernstiger Strijktrio, op. 3, al was het voor de standaarden van die tijd zeker een veeleisend stuk om uit te voeren. Beethoven kende toen al de vioolvirtuoos Ignaz Schuppanzigh die later verschillende van zijn kwartetten boven de doopvont zou houden. Vermoedelijk schreef Beethoven deze strijktrio’s ook al met Schuppanzigh voor ogen.

De Serenade opent en sluit met marsbewegingen die gebaseerd zijn op het zelfde thematisch materiaal, maar toch uiteenlopend zijn. Het Adagio, dat op de openingsmars volgt, moet een uitdaging zijn geweest voor elke toenmalige violist. In dit stuk, dat qua karakter zweemt naar Beethovens Kwartetten, op. 18, krijgt de leidende violist een reeks moeilijke decoratieve solopassages voorgeschoteld, die bij momenten doen denken aan de versieringen in een coloratuuraria. Het Menuet en Trio worden gekenmerkt door genoeglijke pizzicati en een lichtvoetige eloquentie. Een expressief duet tussen viool en altviool, in octaven gedoubleerd in de cello, opent het tweede Adagio, maar wordt vrij snel onderbroken door Scherzo-achtig materiaal dat naar een hogere versnelling schakelt. Die herhaalde afwisseling tussen het gevoelsvolle Adagio-duet en de extraverte Scherzo-thematiek is typisch voor dit deel. Daarop volgt een levendig en geestig Allegretto alla polacca, met die typische ‘couleur locale’ van de polonaise. Na dat originele thema biedt een meer traditioneel thema de grondstof voor zes variaties in het Andante quasi allegretto. Na dit Haydiaans moment sluit een mars, die thematisch naar het begin verwijst, de Serenade af.

MENU

FR

EN

Net zoals zijn Strijktrio, op. 3 wordt deze Serenade soms al te gemakkelijk afgedaan als leerstukken van een aankomend componist. Maar wie deze stukken in een hoogstaande uitvoering hoort, moet toegeven dat de jonge Beethoven hier al een maturiteit had bereikt die hem toeliet om originele muziek, ja zelfs kleine meesterwerken te schrijven. De Serenade mag dan al overwegend luchtig klinken, dit frisse werk is zowel voor de uitvoerders als voor de luisteraars een ware bron van hoogstaand muzikaal genot.

17

Jan Dewilde

18

MENU

FR

EN

NL

TRIOFENIX In 2006, Shirly Laub (violin), Tony Nys (viola) and Karel Steylaerts (cello) founded TrioFenix to bring to a wider public through concert performance the seldom-played repertoire for string trios.

As well as the great masterpieces, TrioFenix explore and perform lesser-known contemporary works written in this genre. From the start, they have had the support of Klara(classical radio channel), the Flanders Festival, the Ostbelgian Festival and the Musiques en Ecrins Festival among many others. Their first CD was recorded in 2010 on the Fuga Libera label. The well-known Divertimento KV 563 and the six Adagio and Fugues KV 404a by W. A. Mozart became their musical calling card and a significant step for the Trio Fenix.

In 2012 they recorded the Serenades Opus 8 by Ludwig Van Beethoven and Opus 10

by Ernst Von Dohnany for the Belgian television channel Canvas.

SHIRLY LAUB Shirly Laub studied violin at the Royal Conservatory of Music in Brussels with Clemens Quatacker and furthered her studies in Utrecht with Viktor Liberman and Philippe Hirschhorn. From 1998 to 2005 she was Co-Leader of the Royal Philharmonic Orchestra in London. As Leader, she is regularly invited to play with various eminent orchestras in Europe and Asia. As first violin of the Oxalys Ensemble she plays at the most

prestigious international venues.

She teaches violin at the Conservatoire Royal de Bruxelles.

Tony Nys studied at the Royal Conservatory of Music in Brussels with Clemens Quatacker and Philippe Hirshhorn. From 1998 to 2005 he played viola with the Danel Quartet with performances at several national and international festivals.

Tony Nys has been Principal Viola since 2007 with the Theatre Royale de la Monnaie in Brussels. He teaches viola at the Royal Conservatory of Music in Brussels. He is a member of the Malibran string quartet.

KAREL STEYLAERTS Karel Steylaerts studied the cello at the Royal Conservatory of Music in Brussels with Carlo Schmitz and at the Hochschule fur Musik und Darstellende Kunst in Cologne with Maria Kliegel. Soon after that he won the Tenuto competition. Since 2008 he has been Principal Cello with the Brussels Philharmonic .

He was a member of the Trondlin Pianoforte Trio with whom he performed at many national and international festivals. The many CDs they have recorded have received worldwide acclaim in the press. He teaches cello at the Conservatoire Royal de Bruxelles.

19

TONY NYS

FUG 734